Professional Documents
Culture Documents
Độc quyền và độc quyền nhà nước - Kinh tế chính trị Mác - Lênin
Độc quyền và độc quyền nhà nước - Kinh tế chính trị Mác - Lênin
TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Mã học phần: PEC1008
Đề tài
Lý thuyết độc quyền và độc quyền nhà nước, tác động độc quyền trong nền
kinh tế và vận dụng giải quyết các hạn chế độc quyền ở Việt Nam
Hà Nội - 2023
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
------------------
Đề tài
Lý thuyết độc quyền và độc quyền nhà nước, tác động độc quyền trong nền
kinh tế và vận dụng giải quyết các hạn chế độc quyền ở Việt Nam
Hà Nội - 2023
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU......................................................................................................................
1. Độc quyền.................................................................................................................
1.1. Khái niệm độc quyền, nguyên nhân hình thành độc quyền................................
1.2. Những đặc điểm kinh tế cơ bản của độc quyền..................................................
1.2.1. Sự thống trị nền kinh tế của các tổ chức độc quyền....................................
1.2.2. Sự thống trị của tư bản tài chính.................................................................
1.2.3. Xuất khẩu tư bản.........................................................................................
1.2.4. Sự phân chia thế giới về mặt kinh tế giữa các liên minh ĐQKT................
1.2.5. Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc và
cuộc đấu tranh để phân chia lại thế giới................................................................
2. Độc quyền nhà nước................................................................................................
2.1. Bản chất, nguyên nhân ra đời của độc quyền nhà nước.....................................
2.2. Những hình thức chủ yếu của độc quyền nhà nước...........................................
3. Tác động của độc quyền..........................................................................................
3.1. Tác động tích cực...............................................................................................
3.2. Tác động tiêu cực...............................................................................................
4. Vận dụng giải quyết các hạn chế độc quyền Việt Nam........................................
KẾT LUẬN................................................................................................................
MỞ ĐẦU
Chủ nghĩa tư bản là một hình thái kinh tế - xã hội trong tiến trình phát
triển của loài người, bắt đầu từ châu âu và sau đó phát triển rộng sang các nước
khác. Từ hình thức chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, chủ nghĩa tư bản dần phát
triển thành chủ nghĩa tư bản độc quyền. Nước ta xác định nền kinh tế là kinh tế
thị trường nhiều thành phần, đi theo con đường định hướng XHCN. Chính phủ
đã áp dụng thành công những lý luận về chủ nghĩa tư bản độc quyền, độc quyền
nhà nước vào công cuộc xây dựng kinh tế hiện nay. Tuy nhiên, quá trình đó vẫn
không tránh khỏi những mặt hạn chế, thiếu sót. Vì vậy, trên cơ sở vận dụng lý
thuyết của độc quyền, độc quyền nhà nước và những tác động của nó, bài tiểu
luận đưa ra một số kiến nghị để giải quyết các hạn chế độc quyền ở Việt Nam.
1
1. Độc quyền
1.1. Khái niệm độc quyền, nguyên nhân hình thành độc quyền
Khái niệm độc quyền:
Độc quyền là sự liên minh giữa các nhà tư bản để chi phối việc sản xuất
và tiêu thụ hàng hóa nhằm thu được siêu lợi nhuận ( lợi nhuận độc quyền cao).
Nguyên nhân chủ yếu:
Độc quyền được hình thành do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là:
Thứ nhất, cạnh tranh là quy luật kinh tế của sản xuất hàng hóa; cạnh tranh
gay gắt làm cho những doanh nghiệp kém hiệu quả bị phá sản, các doanh nghiệp
lớn suy yếu. Để tiếp tục phát triển buộc họ phải tăng cường tích tụ, tập trung sản
xuất, liên kết với nhau thành các doanh nghiệp với quy mô ngày càng lớn hơn.
Thứ hai, dưới tác động của việc ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ, đòi
hỏi phải có quy mô sản xuất đủ lớn với số vốn sản xuất rất lớn; từ đó thúc đẩy
tập trung tư bản bằng nhiều hình thức khác nhau, đồng thời làm tăng khối lượng
giá trị thặng dư nhanh và đẩy mạnh tích tụ tư bản.
Thứ ba, khủng hoảng kinh tế là tất yếu trong CNTB. Trong giai đoạn
khủng hoảng kinh tế, hàng loạt doanh nghiệp bị phá sản, sáp nhập vào các doanh
nghiệp khác. Các doanh nghiệp lớn để tồn tại buộc họ phải đẩy nhanh quá trình
tích tụ và tập trung sản xuất hình thành doanh nghiệp có quy mô ngày càng lớn.
2
nhau. Những hình thức độc quyền cơ bản là cácten, xanhđica, tơrớt,
côngxoócxiom, conson, cônggơlômêrát.
3
khẩu tư bản cho vay (đầu tư gián tiếp). Còn xét về chủ sở hữu tư bản, có thể
phân chia thành xuất khẩu tư bản nhà nước và xuất khẩu tư bản tư nhân. Bản
chất của xuất khẩu tư bản là sự mở rộng quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ra
nước ngoài, là công cụ chủ yếu để bành trướng sự thống trị, bóc lột, nô dịch của
tư bản tài chính trên phạm vi toàn thế giới.
1.2.4. Sự phân chia thế giới về mặt kinh tế giữa các liên minh ĐQKT
Quá trình tích tụ và tập trung tư bản không ngừng phát triển cả về quy mô
và trình độ. Sự đụng độ trên trường quốc tế giữa các tổ chức độc quyền luôn đi
cùng cạnh tranh khốc liệt giữa chúng tất yếu dẫn đến xu hướng thỏa hiệp, ký kết
các hiệp định, để củng cố địa vị độc quyền của chúng trong những lĩnh vực và
những thị trường nhất định. Từ đó hình thành các liên minh độc quyền quốc tế.
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, sự phân chia thế giới về kinh tế có những biểu
hiện mới là xu hướng quốc tế hoá, toàn cầu hóa, khu vực hóa nền kinh tế. Hàng
loạt các tổ chức kinh tế khu vực hình thành: Liên minh châu u (EU), Diễn đàn
Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (OPEC), Ngân hàng Thế giới (WB)... Đồng
thời, các công ty xuyên quốc gia cũng tăng lên đáng kể.
1.2.5. Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc và
cuộc đấu tranh để phân chia lại thế giới
CNTB phát triển càng cao, nhu cầu về nguyên liệu, năng lượng, nguồn
nhân lực, thị trường tiêu thụ…càng lớn. Vì vậy, các cường quốc tư bản ra sức
xâm chiếm lãnh thổ thế giới, biến những vùng đất xâm chiếm được thành thuộc
địa của mình. Vào đầu thế kỷ XX, việc phân chia thế giới về lãnh thổ căn bản đã
hoàn thành. Nhưng do tác động của quy luật phát triển không đều của CNTB tất
yếu dẫn đến cuộc đấu tranh đòi chia lại lãnh thổ thế giới. Đó là nguyên nhân
chính dẫn đến chiến tranh thế giới.
Hiện nay, các cường quốc tư bản vẫn tranh giành nhau phạm vi ảnh
hưởng bằng cách thực hiện "chiến lược biên giới mềm", ra sức bành trướng
"biên giới kinh tế" rộng hơn biên giới địa lý, ràng buộc, chi phối các nước kém
4
phát triển từ sự lệ thuộc về vốn, công nghệ đi đến sự lệ thuộc về chính trị vào
các cường quốc dưới mọi hình thức lúc ngấm ngầm, lúc công khai. Mặc dù,
nguy cơ chiến tranh thế giới bị đẩy lùi nhưng tiềm ẩn nguy cơ chạy đua vũ
trang, chiến tranh thương mại, chiến tranh sắc tộc, tôn giáo,... mà đứng đằng sau
là các cường quốc tư bản.
7
Độc quyền có thể làm tăng năng suất lao động, nâng cao năng lực cạnh
tranh của bản thân tổ chức độc quyền. Là kết quả của tập trung sản xuất và sự
liên minh của các doanh nghiệp lớn, độc quyền tạo ra được ưu thế về vốn trong
việc ứng dụng những thành tựu kỹ thuật, công nghệ sản xuất mới, hiện đại, áp
dụng những phương pháp sản xuất tiên tiến, làm tăng năng suất lao động, giảm
chi phí sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh trong sản xuất kinh doanh.
Độc quyền tạo được sức mạnh kinh tế góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát
triển theo hướng sản xuất lớn hiện đại.Với ưu thế là sức mạnh kinh tế to lớn,
nhất là sức mạnh về tài chính, độc quyền tạo điều kiện đầu tư vào các lĩnh vực
kinh tế trọng điểm, mũi nhọn. Từ đó, nền kinh tế thị trường được thúc đẩy phát
triển theo hướng sản xuất tập trung, hiện đại và quy mô lớn.
4. Vận dụng giải quyết các hạn chế độc quyền Việt Nam
Để duy trì cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát độc quyền, Việt Nam cần
phải thực hiện một số biện pháp sau:
Thứ nhất, cần phải tiếp tục đổi mới nhận thức về cạnh tranh, thống nhất
quan điểm đánh giá vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế đối với thị trường
nước ta. Theo đó nên coi cạnh tranh trong nền kinh tế pháp luật hợp thức là
động lực của sự phát triển và nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh
nghiệp. Xác định một cách rõ ràng và hợp lý vai trò của Nhà nước cũng như vai
trò chủ đạo của các doanh nghiệp Nhà nước trong nền kinh tế, hạn chế bớt
những doanh nghiệp Nhà nước độc quyền kinh doanh để có thể tạo ra môi
trường cạnh tranh thúc đẩy phát triển kinh tế.
Thứ hai, cải tổ pháp luật về cạnh tranh để cho cơ chế cạnh tranh được vận
hành một cách thuần thục nhất và hạn chế những hành vi cạnh tranh không lành
mạnh trên thị trường. Tạo các điều kiện gia nhập và rút lui khỏi thị trường để
khuyến khích các nhà đầu tư tham gia sản xuất kinh doanh. Theo đó thì vấn đề
việc hình thành nên khung pháp lý chung cho các loại hình kinh doanh thuộc các
khu vực kinh tế khác nhau là điều cần thiết. Việc cải tổ pháp luật về cạnh tranh
cần phải sửa đổi từ quy trình ban hành pháp luật.
Thứ ba, thực hiện xây dựng một cơ quan chuyên trách theo dõi, giám sát
các hành vi liên quan đến cạnh tranh và độc quyền. Theo đó cần soát lại và hạn
chế bớt số lượng các lĩnh vực độc quyền, kiểm soát giám sát độc quyền chặt chẽ
hơn. Nhà nước cần giám sát chặt chẽ hơn các hành vi lạm dụng của các doanh
nghiệp lớn để cho những doanh nghiệp khác cũng có cơ hội phát triển đồng đều.
Cần phải đổi mới chế độ chứng từ, kế toán kiểm toán để tạo điều kiện thuận lợi
cho công tác giám sát tài chính của các doanh nghiệp.
9
Thứ tư, thực hiện những kế hoạch cải thiện môi trường thông tin và pháp
luật theo hướng minh bạch và kịp thời hơn, bên cạnh đó cũng phải nhanh chóng
cải cách thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp
tham gia cạnh tranh.
KẾT LUẬN
Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh tất yếu dẫn đến độc quyền. Khi
xuất hiện các tổ chức độc quyền đã đánh dấu chủ nghĩa tư bản chuyển sang một
giai đoạn mới cao hơn - giai đoạn độc quyền. Theo V.I.Lênin, chủ nghĩa tư bản
độc quyền có 5 đặc điểm kinh tế cơ bản. Các đặc điểm này trong điều kiện hiện
nay có những biểu hiện mới. Trong nền kinh tế thị trường, tư bản chủ nghĩa độc
quyền phát triển đến một trình độ nhất định sẽ xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước. Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước không phải là giai đoạn
phát triển mới của chủ nghĩa tư bản, mà chỉ là nấc thang phát triển cao hơn của
chủ nghĩa tư bản.
10