CHIẾC LƯỢC NGÀ

( NGUYỄN QUANG SÁNG)

I/ KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Hoàn cảnh sáng tác:Tác phẩm được sáng tác vào năm 1966. Đây là thời kì cuộc kháng chiến
chống Mĩ đang diễn ra ác liệt và tác giả đang hoạt động ở chiến trường Nam Bộ .
2. Tình huống truyện
- Tình huống 1: Hai cha con gặp nhau sau tám năm xa cách nhưng thật trớ trêu, bé Thu không
chịu nhận anh là cha. Đến khi em nhận ra thì ông Sáu lại phải ra đi. Tình huống này bộc lộ tình cảm
mãnh liệt của bé thu đối với ba.
- Tình huống 2: Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình yêu thương và mong nhớ vào việc làm
chiếc lược ngà để tặng con gái nhưng anh chưa kịp trao thì ông đã hi sinh trong một trận càn. Ông đã
nhờ đồng đội chuyển chiếc lược ngà cho con. Tình huống này bộc lộ tình cảm thắm thiết của ông
Sáu đối với con.
=> Như vậy, tình huống truyện đã góp phần bộc lộ rõ tư tưởng chủ đề của tác phẩm: ca
ngợi tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh.
3. Thể loại – phương thức biểu đạt
- Thể loại: Truyện ngắn
- Phương thức biểu đạt: Tự sự
4. Ngôi kể:
- Ngôi thứ nhất, người kể là bác Ba- người bạn thân thiết của ông Sáu. Đây là người đã chứng kiến
toàn bộ câu chuyện và có tham gia vào một phần của câu chuyện.
- Tác dụng:
+ Làm cho câu chuyện trở nên khách quan, đáng tin cậy.
+ Người kể có thể đồng cảm, chia sẻ với các nhân vật.
+ Chủ động điều chỉnh nhịp kể và xen vào lời kể những suy nghĩ bình luận của mình
+ Các chi tiết, sự việc khác trong chuyện cũng được bộc lộ rõ.
5. Ý nghĩa nhan đề:
- Chiếc lược ngà là hình tượng, chi tiết trung tâm của tác phẩm đã gắn kết cuộc đời, tình cảm của
các nhân vật:
+ Với bé Thu, chiếc lược ngà là món quà đầu tiên mà cũng là kỉ vật cuối cùng của người cha để lại.
Bởi vậy, chiếc lược ngà cũng chính là hình ảnh, là tình yêu thương của người cha.
+ Với ông Sáu, chiếc lược ngà không chỉ là món quà tặng con mà còn là tất cả tình thương và nỗi
nhớ, niềm mong đợi mà ông gửi gắm cho cô con gái bé bỏng.
+ Với bác Ba, chiếc lược ngà là sự trao gửi thiêng liêng của người cán bộ cách mạng với đứa con
gái của người đồng đội đã nằm lại nơi chiến trường.
=> Như vậy chiếc lược ngà vừa là cầu nối tình cảm giữa hai cha con, vừa là biểu tượng của tình
phụ tử thiêng liêng, bất diệt trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Nhan đề đã góp phần quan trọng
trong việc thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm.
II/ LUYỆN TẬP:
Câu 1: Phân tích tình cảm cha con sâu nặng giữa ông Sáu và bé Thu
* Câu chủ đề: Nhân vật ông Sáu trong truyện ngắn “ Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang
Sáng là một người cha có tình yêu thương con sâu sắc.
- Hoặc: Trong truyện ngắn “ Chiếc lược ngà”, nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã khắc họa thành công
nhân vật ông Sáu với tình yêu thương con sâu sắc.
* Lúc còn ở rừng, Ông Sáu nhớ thương con vô cùng.Ông khao khát được gặp con, được sống
trong tình cảm cha con.
* Khi gặp con ở bến xuồng:
- Ông háo hức, vội vã: “không thể chờ xuồng cập bến, anh nhón chân nhảy thót lên bờ, xô chiếc
xuồng tạt ra...vội vàng với những bước dài”.
- Ông kêu to hai tiếng thiêng liêng: “Thu! Con.”, “vừa bước, vừa khom người đưa tay đón chờ con”.
ðĐó là tâm trạng xúc động mạnh mẽ bởi sau bảy, tám năm xa nhà, tình cảm cha con bị nén lại
trong lòng, nên ông Sáu không ghìm nổi.
- Ngược lại, bé Thu giật mình, ngơ ngác, hốt hoảng và vụt bỏ chạy, điều đó làm đau khổ, hụt hẫng
tột cùng: “mặt ông sầm lại” và “hai tay buông xuống như bị gãy”.
* Trong ba ngày nghỉ phép:
- Ông chẳng đi đâu xa, chỉ tìm cách gần gũi, chăm sóc để được nghe một tiếng gọi “ba” của con bé.
- Mọi cố gắng của ông, từ việc “giả vờ không nghe” đến việc “dồn nó vào thế bí” (chắt nước cơm)
nhưng không có kết quả.Ông khổ tâm nhưng chỉ âm thầm, kiên nhẫn chịu đựng.
- Trong bữa ăn, do nôn nóng, bực tức, không kịp suy nghĩ, ông đã đánh con bé khiến nó tức giận bỏ
sang nhà ngoại. Đó là hành động tất yếu của một người cha bất lực, chịu quá nhiều đau khổ. Sự
nôn nóng, mong mỏi con gọi tiếng “ba”đã khiến ông đánh con và điều đó đã khiến ông ân hận suốt
đời.
* Trong giờ phút chia tay
- Ông Sáu chỉ dám đứng từ xa nhìn con mà nói lời chia tay. Ông xúc động đến trào nước mắt khi
bất ngờ nhận được niềm hạnh phúc từ con nhưng rồi người chiến sĩ cách mạng ấy đã nén lại tất cả
tình riêng để ra đi vì sự nghiêp chung với lời hứa sẽ mua cho con cây lược.
* Những ngày ở chiến khu
- Ông không nguôi thương nhớ con, lúc não cũng thấy ân hận vì mình đã đánh con.
- Người cha ấy đã dồn tình thương yêu ấy vào việc làm cho con một chiếc lược ngà - lời hứa với con
trước lúc chia tay.
+ Ông vui “như một đứa trẻ được quà” khi kiếm được khúc ngà. Rồi tự tay ông ngồi “cưa từng chiếc
răng lược, thận trọng, tỉ mỉ và cố công như một người thợ bạc.”
+ Ông còn gò lưng tỉ mẩn khắc lên đó dòng chữ: “Yêu nhớ tặng Thu con của ba”.
ð Chiếc lược ngà gỡ rối được phần nào tâm trạng của người cha, chiếc lược ấy là cả tình cảm, tấm
lòng, là xiết bao yêu thương mà ông gửi gắm .
- Trước khi hy sinh, ông Sáu dốc hết tàn lực trao cây lược ngà cho đồng đội mang về cho bé Thu
với ánh mắt như uỷ thác, như gửi gắm tất cả tình yêu và nỗi nhớ của mình.
- Chỉ khi nhận được lời hứa “mang về trao tận tay cho cháu”, người cha ấy mới yên lòng nhắm mắt .
* Câu chốt ( dành cho cấu trúc tổng- phân – hợp hoặc quy nạp): Tóm lại, bằng việc sáng tạo tình
huống truyện bất ngờ mà tự nhiên hợp lí và nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, tác giả
Nguyễn Quang Sáng đã khắc họa thành công nhân vật ông Sáu với tình yêu thương con sâu sắc,
trở thành một biểu tượng đẹp của tình phụ tử thiêng liêng, bất diệt.
Câu 2: Phân tích tình cảm cha con sâu nặng giữa bé Thu và ông Sáu
* Câu chủ đề: Nhân vật bé Thu trong truyện ngắn “ Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang
Sáng là một cô bé có tình yêu thương cha sâu sắc.
- Hoặc: Trong truyện ngắn “ Chiếc lược ngà”, nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã khắc họa thành công
nhân vật bé Thu với tình yêu thương cha sâu sắc.
a.Trước khi bé Thu nhận ông Sáu là ba:
- Khi ở bến xuồng, trước những hành động vội vã, thái độ xúc động, nôn nóng của cha,Thu từ ngạc
nhiên đến hốt hoảng: “tròn xoe mắt,” mặt “tái đi”, vụt chạy và thét lên gọi má để cầu cứu.Hành
động ấy hoàn toàn phù hợp với tâm lí trẻ thơ bởi trong suy nghĩ của Thu,ông Sáu là người đàn ông lạ
lại có vết thẹo trên mặt giần giật dễ sợ.
- Trong suốt ba ngày phép, khi ông Sáu dồn hết tình cảm để bù đắp cho Thu thì cô bé lại càng lạnh
nhạt, xa cách ,thậm chí tỏ ra ngang nghạnh, bướng bỉnh:
+ Thu nhất quyết không chịu gọi tiếng “ba”: nói trống không với ông Sáu khi buộc phải gọi ông
vô ăn cơm; khi chắt nước cơm, bị dồn vào thế bí, nó nhăn nhó muốn khóc nhưng tự lấy vá chắt nước
chứ không chịu gọi “ba”.
+ Cô bé từ chối mọi sự vỗ về của ông Sáu một cách quyết liệt: trong bữa cơm,ông Sáu gắp cho nó
miếng trứng cá thì nó đã “hất tung cái trứng cá, cơm văng tung toé cả mâm” . Chi tiết này đã đẩy
câu chuyện lên đến đỉnh điểm của kịch tính.Bị đòn nhưng Thu không khóc, chạy sang nhà ngoại,
cố ý khua cho dây cột xuồng kêu thật to.
ð Bé Thu thật là bướng bỉnh, cứng đầu và gan lì. Thế nhưng sự ương nghạnh của Thu lại hoàn toàn
không đáng trách bởi em còn quá nhỏ, chưa hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le của đời sống
và người lớn cũng không ai chuẩn bị tâm lí cho em đón nhận những điều bất thường. Chính thái độ
ương ngạnh, ngang bướng đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cha con: trong cái cứng đầu của
Thu có ẩn chứa sự kiêu hãnh về một tình yêu mãnh liệt dành cho người cha trong tấm hình chụp
chung với má.
b. Khi bé Thu khi nhận ông Sáu là ba:
+ Sau khi được bà ngoại giải thích, bé Thu trở về nhà vào buổi sáng ông Sáu phải lên đường về đơn
vị và thái độ của cô bé đột ngột thay đổi: vẻ bướng bỉnh, ngang nghạnh hàng ngày hoàn toàn biến
mất, thay vào đó là “vẻ mặt nó sầm lại buồn rầu”, “nó nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu xa”. Ánh mắt, vẻ
mặt ấy như thể hiện sự ân hận, nuối tiếc, muốn nhận ba nhưng e ngại vì đã làm ba giận.
+ Tình yêu thương ba được bộc lộ hối hả, ào ạt, mãnh liệt khi ông Sáu nói lời chia tay con. Tình yêu
ấy kết đọng trong âm vang tiếng “Ba” như vỡ tung ra từ đáy lòng nó, trong những hành động vội
vã, cuống quýt: “chạy xô tới, nhanh như một con sóc”, “chạy thót lên...hôn ba nó cùng khắp”, trong
tiếng khóc nức nở muốn giữ ba ở lại và cả trong lời ước nguyện mua cây lược.
=> Như vậy, hai thái độ trái ngược lại là sự thống nhất trong tình cảm của bé Thu: đó là tình cảm yêu
thương ba mãnh liệt , sâu sắc nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi. Qua diễn biến tâm lí của bé Thu, ta
thấy được tác giả rất am hiểu tâm lí trẻ thơ và miêu tả tâm lí ấy một cách chân thực, sinh động.
* Câu chốt ( dành cho cấu trúc tổng- phân – hợp hoặc quy nạp): Tóm lại, bằng việc sáng tạo tình
huống truyện bất ngờ mà tự nhiên, hợp lí và nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, tác giả
Nguyễn Quang Sáng đã khắc họa thành công nhân vật bé Thu với tình yêu thương cha sâu sắc, trở
thành một biểu tượng đẹp của tình phụ tử thiêng liêng, bất diệt.