ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ

Οργανική είναι ο κλάδος της χημείας που εξετάζει τις ενώσεις του C εκτός από τα
ανθρακικά άλατα, το CO2 και το CO.

Εξήγηση του μεγάλου αριθμού των οργανικών ενώσεων

α) Στη δομή του C. Ο C έχει ατομικό αριθμό Ζ=6 και δομή: Κ=2, L=4. Έτσι έχει 4 μονήρη
ηλεκτρόνια στην εξωτερική στιβάδα και σχηματίζει 4 σταθερούς ομοιοπολικούς
δεσμούς με άλλα άτομα.
β) Στη σταθερότητα του δεσμού C-C. O δεσμός C-C είναι πολύ σταθερός, με
αποτέλεσμα τα άτομα του C να ενώνονται μεταξύ τους σχηματίζοντας μεγάλες
ανθρακικές αλυσίδες.

Ταξινόμηση οργανικών ενώσεων

α) Με βάση τη μορφή της ανθρακικής αλυσίδας

Οργανικές ενώσεις

Άκυκλες Κυκλικές
(δεν σχηματίζεται δακτύλιος) (σχηματισμός δακτυλίου)

Ισοκυκλικές Ετεροκυκλικές
(δακτύλιος ατόμων C) (Ο δακτύλιος περιέχει άτομο ≠ C)

Αρωματικές Αλεικυκλικές

β) Με βάση το είδος των δεσμών μεταξύ των ατόμων C

Διακρίνονται σε κορεσμένες και ακόρεστες.

Κορεσμένες λέγονται οι οργανικές ενώσεις στις οποίες τα άτομα του C ενώνονται

μεταξύ τους με απλούς δεσμούς.

Ακόρεστες λέγονται οι οργανικές ενώσεις στις οποίες τα άτομα του C ενώνονται

μεταξύ τους με ένα τουλάχιστον διπλό ή τριπλό δεσμό.

Πχ CH3-CH2-CH3, CH3-CH=O Κορεσμένες, CH2=CH2, CH3-CH2-C≡CH Ακόρεστες

 γ) Με βάση τη χαρακτηριστική ομάδα
Χαρακτηριστική ομάδα λέγεται μια ρίζα (δηλ. το ακόρεστο και αφόρτιστο τμήμα που
απομένει από ένα μόριο αν αποσπαστεί ένα ή περισσότερα άτομα, πχ Η-Ο-Η -ΟΗ)
που προσδίδει χαρακτηριστικές ιδιότητες στην ένωση .
Προσοχή: το ιόν ΟΗ- ονομάζεται υδροξείδιο, είναι σταθερό και έχει διαφορετικές
ιδιότητες από τη ρίζα –ΟΗ που είναι ασταθής και ονομάζεται υδροξύλιο.
Κυριότερες Χαρακτηριστικές ομάδες

Τύπος 'Ονομα Τάξη Πρόθεμα Κατάληξη

1 -OH Υδροξύλιο Αλκοόλες Υδρόξυ- όλη

| |
2  C O  C Αιθερομάδα Αιθέρες Αλκόξυ- ---
| |

3 C O Καρβονύλιο Καρβονυλικές --- ---

|

H\
i) /
C O ή -CHO Αλδεϋδομάδα Αλδεΰδες Άλδο- -άλη

ii) Κετονομάδα Κετόνες Κέτο- -όνη

4 ή -COOH Καρβοξύλιο Καρβονικά οξέα Καρβόξυ- -ικό οξύ

|
5 COOC  Εστερομάδα Εστέρες --- -ικός εστέρας
|

6 C  N Κυάνιο Νιτρίλια Κύανο- -νιτρίλιο

7 NH2 Αμινομάδα Αμίνες Άμινο- ---

8 -X (X =F,Cl,Br,Ι) Αλογονομάδα Αλογονίδια Αλογόνο- ---

9 NO2 Νιτρομάδα Νιτροενώσεις Νίτρο- ---

 Είδη χημικών τύπων ομοιοπολικών (μοριακών) ενώσεων

1. Μοριακός τύπος
CH4 Δείχνει το είδος των ατόμων και τον αριθμό τους στο μόριο

2. Συντακτικός τύπος
Δείχνει επιπλέον από το μοριακό τη διάταξη των ατόμων στο επίπεδο.
Κάθε “-“ αντιστοιχεί σε ένα ομοιοπολικό δεσμό (κοινό ζευγάρι e).
Είναι ο τύπος που χρησιμοποιούμε κυρίως στην οργανική χημεία.
Συνηθέστερα χρησιμοποιείται ο συνοπτικός συντακτικός τύπος, στον οποίο τα
άτομα του C γράφονται μαζί με όλα τα άτομα Η με τα οποία είναι ενωμένα, ενώ οι
απλοί δεσμοί C-C σημειώνονται προαιρετικά

πχ ή CH3-CH=CH2 ή CH3CH=CH2 (προπένιο).

3. Στερεοχημικός τύπος

Δείχνει επιπλέον απ’ το μοριακό τη διάταξη των ατόμων στο χώρο.

Το μεθάνιο που φαίνεται στην εικόνα έχει σχήμα τετραέδρου
(πυραμίδα).
Το άτομο του C βρίσκεται στο κέντρο και τα άτομα Η στις κορυφές.
 Ομόλογες σειρές
Ομόλογη σειρά λέγεται ένα σύνολο οργανικών ενώσεων με τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
α) Έχουν ίδια είδη δεσμών, ίδια χαρακτηριστική ομάδα και αντιστοιχούν στον ίδιο γενικό
τύπο, με αποτέλεσμα να έχουν ανάλογες ιδιότητες.
β) Κάθε μέλος διαφέρει από το προηγούμενο και το επόμενο κατά την ομάδα -CH2- που
λέγεται μεθυλένιο.
Οι απλούστερες οργανικές ενώσεις είναι οι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες που έχουν γενικό
τύπο CνH2ν+2, όπου ν1.
'Αν από ένα κορεσμένο υδρογονάνθρακα αφαιρέσουμε ένα άτομο Η μένει η ρίζα CνH2ν+1- (ή
R-) που λέγεται αλκύλιο.
Για ν=0 εκφυλίζεται σε Η-
Για ν=1, CH3- μεθύλιο
Για ν=2, CH3CH2- αιθύλιο
Για ν=3, CH3CH2CH2- προπύλιο ή ισοπροπύλιο
Οι ακόρεστοι υδρογονάνθρακες προκύπτουν (θεωρητικά)
από τους κορεσμένους με αφαίρεση ατόμων υδρογόνου.

Οι υπόλοιπες ενώσεις προκύπτουν (θεωρητικά) από τους υδρογονάνθρακες με

αντικατάσταση ατόμων Η από μία ή
περισσότερες χαρακτηριστικές ομάδες (χο),
δηλ. προκύπτει αλκύλιο-χο, (ή η χο βρίσκεται
μεταξύ αλκυλίων).
Κυριότερες ομόλογες σειρές - παραδείγματα
1. Κορεσμένοι υδρογονάνθρακες ή αλκάνια ή παραφίνες
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+2, ν1
Για ν=1: CH4 μεθάνιο.
Για ν=2: CH3CH3 αιθάνιο.
Για ν=3: CH3CH2CH3 προπάνιο.
2. Ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 διπλό δεσμό ή αλκένια ή ολεφίνες
(Θεωρητικά προκύπτουν απo τα αλκάνια με αποβολή 2 ατόμων Η)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν, ν2
Για ν=2: CH2=CH2 αιθένιο ή αιθυλένιο.
Για ν=3: CH2=CHCH3 προπένιο
3. Ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 τριπλό δεσμό ή αλκίνια
(Θεωρητικά προκύπτουν απo τα αλκάνια με αποβολή 4 ατόμων Η)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν-2, ν2
Για ν=2: CHCH αιθίνιο ή ακετυλένιο.
Για ν=3: CHCCH3 προπίνιο.
Για ν=4: CHCCH2CH3 1-βουτίνιο ή CH3CCCH3 2-βουτίνιο.
4. Ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 2 διπλούς δεσμούς ή αλκαδιένια
(Θεωρητικά προκύπτουν απo τα αλκάνια με αποβολή 4 ατόμων Η)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν-2, ν3. Είναι ισομερείς με τα αλκίνια.
Για ν=3: CH2=C=CH2 προπαδιένιο.
Για ν=4: CH2=C=CHCH3 ,1,2-βουταδιένιο ή CH2=CHCH=CH2 1,3-βουταδιένιο.
5. Κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες
(Θεωρητικά αντικαθίσταται 1 άτομο Η ενός κορεσμένου υδρογονάνθρακα με –ΟΗ, οπότε η
χαρακτηριστική ομάδα (–ΟΗ), ενώνεται με αλκύλιο)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+1ΟΗ ή CνΗ2ν+2Ο, ν1.
Για ν=1: CH3OH μεθανόλη.
Για ν=2: CH3CH2OH αιθανόλη (οινόπνευμα).
6. Κορεσμένοι μονοσθενείς αιθέρες
(Η χαρακτηριστική ομάδα –Ο- βρίσκεται μεταξύ αλκυλίων)
Γεν. Τύπος: CνΗ2ν+1ΟCμΗ2μ+1, ν1 και μ1 ή Cν+μΗ2(ν+μ)+2Ο ή (ν+μ=κ) CκΗ2κ+2Ο, κ2.
Είναι ισομερείς με τις κορεσμένες μονοσθενείς αλκοόλες.
Για κ=2: CH3OCH3 διμέθυλοαιθέρας.
Για κ=3: CH3OCH2CH3 μέθυλο-αίθυλο αιθέρας.
7. Κορεσμένες μονοσθενείς αλδεϋδες
(Η χαρακτηριστική ομάδα –CHO, ενώνεται με αλκύλιο)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+1CHO, ν0 ή Cν+1Η2(ν+1)Ο ή (ν+1=κ) CκΗ2κΟ, κ1.
Για κ=1: HCHO μεθανάλη ή φορμαλδεϋδη.
Για κ=2: CH3CHO αιθανάλη ή ακεταλδεϋδη.
8. Κορεσμένες μονοσθενείς κετόνες
(Η χαρακτηριστική ομάδα –CΟ- βρίσκεται μεταξύ αλκυλίων)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+1COCμΗ2μ+1, ν1, μ1 ή Cν+μ+1Η2(ν+μ+1)Ο ή (ν+μ+1=κ) CκΗ2κΟ, κ3.
Είναι ισομερείς με τις αλδεϋδες.
Για κ=3: CH3COCH3 προπανόνη ή ακετόνη (ασετόν).
Για κ=4: CH3CH2COCH3 βουτανόνη.
9. Κορεσμένα μονοκαρβονικά οξέα
(Η χαρακτηριστική ομάδα –COΟΗ, ενώνεται με αλκύλιο)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+1COOH, ν0 ή Cν+1Η2(ν+1)Ο2 ή (ν+1=κ) CκΗ2κΟ2, κ1.
Για κ=1: HCOOH μεθανικό ή μυρμηκικό οξύ.
Για κ=2: CH3COOH αιθανικό ή οξικό οξύ.
10. Κορεσμένοι μονοσθενείς εστέρες
(Η χαρακτηριστική ομάδα –COΟ- βρίσκεται μεταξύ αλκυλίων)
Γεν. τύπος: CνΗ2ν+1COOCμΗ2μ+1, ν0 και μ1, ή Cν+μ+1Η2(ν+μ+1)Ο2 ή
(ν+μ+1=κ) CκΗ2κΟ2, κ2. Είναι ισομερείς με τα κορεσμένα μονοκαρβονικά οξέα.
Για κ=2: HCOOCH3 μεθανικός μεθυλεστέρας ή μυρμηκικός μεθυλεστέρας.
Για κ=3: ΗCOOCH2CH3 μυρμηκικός αιθυλεστέρας ή CH3COOCH3 οξικός μεθυλεστέρας.
11. Αλκυλαλογονίδια
Γεν. τύπος: RX ή CνΗ2ν+1X