Spreading i jego skutki

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja 3D
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Spreading i jego skutki

Źródło: IFE, URI-IAO, UW, Lost City Science Party, NOAA/OAR/OER, The Lost City 2005 Expedi on, domena publiczna,
dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.

Powierzchnia naszej planety ulega nieustannym zmianom. Niektóre z nich są dostrzegalne

gołym okiem, inne – aby dostrzec ich występowanie – wymagają wieloletnich
i skomplikowanych badań. Zjawisko spreadingu, mimo że towarzyszy Ziemi od początku jej
istnienia, zostało zbadane i opisane dopiero w XX wieku. Ostateczne dowody na jego
istnienie zdobyto, badając magnetyzm skał budujących dno oceaniczne.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym jest spreading oraz strefa spreadingu.

Określisz obszary występowania na świecie zjawiska spreadingu.
Dowiesz się, jaki jest wpływ spreadingu na ekspansję dna oceanów.
Przeczytaj

Polecenie 1

Zapoznaj się z definicją spreadingu. Jaki wpływ zjawisko spreadingu ma na życie oraz
działalność gospodarczą człowieka?

Spreading to zjawisko rozrostu dna oceanicznego w wyniku procesu krzepnięcia magmy

wypełniającej strefę ryftową. Podczas tego zjawiska w wyniku rozsunięcia się płyt litosfery
dochodzi do powstania głębokich pęknięć - ryftów, które następnie są wypełniane magmą,
która po zastygnięciu staje się budulcem płyty oceanicznej. W wyniku tego dochodzi do
ekspansji dna oceanicznego.

Spreading jest zewnętrznym wynikiem procesów dziejących się wewnątrz Ziemi. Pod
skorupą, w zewnętrznej warstwie płaszcza znajduje się warstwa zwana astenosferą. Jest ona
bardziej elastyczna od skorupy, która jest niemalże stała. Astenosfera cechuje się dużą
aktywnością. W jej wnętrzu mają miejsce pionowe i poziome ruchy magmy zwane prądami
konwekcyjnymi. Gorąca magma wznosi się od samego jądra planety, przez płaszcz, ku
skorupie. W tym miejscu jej niewielka część wydostaje się na powierzchnię przez dolinę
ryftową, w wyniku przerwania ciągłości płyty litosferycznej, do czego przyczyniają się
prądy rozchodzące się w astenosferze. Zdecydowana większość magmy skręca wzdłuż
skorupy, płynąc pod jej powierzchnią i ciągnąc ją zgodnie z kierunkiem swojego ruchu.
Magma powoli schładza się. Gdy jej temperatura znacząco spadnie, wzrośnie gęstość
i rozpocznie się proces opadania przez astenosferę w kierunku dolnych części płaszcza,
gdzie znów nagrzeje się od jądra. Cały proces powtórzy się wielokrotnie.

Początek zjawiska spreadingu ma miejsce na styku płyt kontynentalnych. Jest to etap

krótkotrwały (w geologicznej skali czasu). Dwie płyty zaczynają oddalać sie od siebie,
miejsce ich połączenia zaczyna się zapadać, gdy masy skalne otaczających płyt rozchodzą
się na boki. Pojawia się dolina ryftowa, która po pewnym czasie wypełnia się wodą
oceaniczną. Na jej dnie przebija się na powierzchnię bazaltowa magma pochodząca
z astenosfery. Często wynurzone fragmenty grzbietów tworzą wyspy wulkaniczne, takim
przykładem jest Wyspa Św. Heleny. Magma, wylewając się na dno doliny ryftowej, zaczyna
tworzyć nowe oceaniczne dno. W miejscu, w którym przyrasta dno oceaniczne, dochodzi
do powstania grzbietu oceanicznego. W czasie krystalizacji bazaltu, a zwłaszcza jego
ferromagnetycznych składników czy tlenków żelaza i tytanu, jego kryształy ustawiają się
w sposób umożliwiający odczytanie orientacji pola magnetycznego Ziemi. Zapisany zostaje
czas powstania nowego dna.
Zjawisko konwekcji w płaszczu Ziemi
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, oprac. na podstawie
commons.wikimedia.org.

Słownik
teoria kontrakcji

tłumaczy wszelkie przemieszczenia mas skalnych w skorupie ziemskiej, kurczenie się

Ziemi w trakcie jej ochładzania, zakłada, że w wyniku intensywnego ochładzania się
Ziemi podczas historii geol., jej rozmiary uległy zmniejszeniu
Źródło: Encyklopedia PWN

grzbiet oceaniczny

silnie wydłużona, wypukła forma dna oceanicznego, o stromych stokach, przebiega

przeważnie środkiem oceanu, rozdzielając baseny oceaniczne; rozległy system górski
stanowiący wzniesienie dna oceanicznego, którego osiowa strefa odpowiada pod
względem geologicznym granicy między rozchodzącymi się płytami litosfery
Źródło: Encyklopedia PWN

ry

wielka, obniżona wzdłuż uskoków strefa tektoniczna, rozwinięta w obrębie

kontynentalnej lub oceanicznej skorupy ziemskiej
Źródło: Encyklopedia PWN
Animacja 3D

Polecenie 1

Obejrzyj animację prezentującą zjawisko spreadingu. Strefy spreadingu stanowią naturalne

archiwum pola magnetycznego Ziemi. Jak myślisz, jakie znaczenie mają badania magnetyzmu
tej strefy?

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DWvF9DFwZ

Zjawisko spreadingu
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Film nawiązujący do treści materiału

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Poniższa ilustracja przedstawia:

 rów tektoniczny

 kanion

 ry

 grzbiet oceaniczny
Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz stwierdzenia, które dotyczą spreadingu.

 Występuje tutaj wulkanizm bazaltowy.

 Związany jest z rozszerzaniem się dna oceanicznego.

 Zachodzi we wszystkich miejscach na świecie bez względu na budowę geologiczną.

Jednym z jego charakterystycznych elementów jest powstawanie grzbietów


i ry ów.

Ćwiczenie 3 醙

Oceń, czy poniższe twierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Doliny ry owe związane są ze zjawiskiem spreadingu.  
Spreading prowadzi do powstania gór z budową
 
płaszczowinową.
Granice płyt nie są tożsame z granicami kontynentów.  
Płyty litosfery poruszają się dzięki swojej masie.  
Trzęsienia ziemi związane są z procesem spreadingu.  

Ćwiczenie 4 醙

Źródło: domdomegg, CC BY 4.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by/4.0, dostępny w internecie:

commons.wikimedia.org.
Ćwiczenie 5 醙

Wskaż na poniższej ilustracji miejsca spreadingu.

□
□
□ □

□ □

Ćwiczenie 6 難

Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.

Islandia cechuje się wyjątkową budową geologiczną. Jej północno-zachodnia część oddala się
od części południowo-wschodniej. W tym przypadku efekt zjawiska spreadingu ciągle
postępuje i jest możliwy do zaobserwowania.

Na styku jakich płyt powstała Islandia? Czy kiedyś powstaną dwie wyspy?
Ćwiczenie 7 難

Na zdjęciu przedstawiono dolinę ry ową w Afryce Wschodniej. Czy jest to początek, środek
czy koniec kształtowania się ry u? Uzasadnij odpowiedź.

Źródło: domena publiczna, dostępne w internecie: commons.wikimedia.org.

Ćwiczenie 8 難

Na podstawie poniższego tekstu źródłowego oraz fotografii zaznacz, do jakiego fragmentu

odnoszą się poniższe dane.

Źródło: domena publiczna.

„Owe zagłębienie stanowi granicę pomiędzy płytami tektonicznymi afrykańską i arabską, które
oddalają się od siebie. Rozciąga się od południowego skraju ry u Morza Martwego do węzła
potrójnego Afar. Strefa ta zbudowana jest ze skał bazaltowych”.

Źródło: wikipedia.org

 Ry jeziora Témiscamingue

 Ry Górnego Renu

 Ry Morza Czerwonego

 Wielkie Rowy Afrykańskie

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Włodzimierz Juśkiewicz

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Spreading i jego skutki

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne
i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

Uczeń:

1. wyjaśnia związek budowy wnętrza Ziemi z ruchem płyt litosfery i jego wpływ na genezę
procesów endogenicznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe.

Cele operacyjne

Uczeń:

wyjaśnia termin spreading i strefa spreadingu,

omawia budowę strefy spreadingu,
wskazuje obszary występowania na świecie zjawiska spreadingu,
określa wpływ spreadingu na ekspansję dna oceanów.

Strategie nauczania: asocjacyjna, operacyjna

Metody i techniki nauczania: metoda tekstu przewodniego, dyskusja, debata, burza

mózgów

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca całego zespołu klasowego
Środki dydaktyczne: kompter z dostępem do internetu, projektor multimedialny/tablica
interaktywna, e‐materiał, podkładowe mapy świata (ksero), atlasy geograficzne

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć, zadając pytania: Czy rozkład

kontynentów i oceanów zmieniał się w czasie? Co zmieniało się na świecie w różnych
okresach geologicznych? Jak wyglądał świat w erze mezozoicznej? Nauczyciel
naprowadza uczniów na wątek ruchu kontynentów poprzez kolejne pytania: Jak do
Ameryki Północnej dopłynął Krzysztof Kolumb? Czy trasa jego wyprawy w dalekiej
przeszłości geologicznej przebiegałaby tak samo jak w XV wieku?
Nauczyciel przedstawia cele lekcji.
Następnie prowadzący pyta uczniów, co rozumieją pod pojęciem spreadingu.
Następuje burza mózgów. Uczniowie wymieniają dowolne hasła, które kojarzą im się
z terminem.
Po zakończeniu burzy mózgów nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z wybranymi
fragmentami e‐materiału (definicja spreadingu) i skonfrontowanie swoich wyobrażeń
z rzeczywistością. Następuje dyskusja. Uczniowie dzielą się swoimi uwagami.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi uczniów o dobranie się w zespoły dwuosobowe (lub trzyosobowe),

z których każdy otrzyma podkład przedstawiający mapę świata z granicami
kontynentów. Zadaniem grup będzie opracowanie stref spreadingu. Prowadzący
wyjaśnia, iż najpierw należy nanieść z atlasu geograficznego granice płyt litosfery
kolorem niebieskim a następnie kolorem czerwonym pogrubić je tam, gdzie zachodzi
zjawisko spreadingu. Uczniowie w trakcie pracy mogą korzystać z e‐materiału.
Nauczyciel prosi zespoły o zastanowienie się nad tym, jak zrealizować zadanie.
Uczniowie w grupach dyskutują, a następnie przedstawiają swoje plany. Rozpoczyna się
dyskusja klasowa, podczas której każdy uczeń może zgłaszać pomysły do realizacji
mapy. Nauczyciel moderuje wymianę zdań i w razie konieczności podpowiada
uczniom, by zwrócić uwagę na:
różnice pomiędzy granicami kontynentów a granicami płyt tektonicznych;
przebieg stref spreadingu na wschodnim Pacyfiku i południowym Oceanie
Indyjskim;
przebieg stref spreadingu przy płycie arabskiej.
Uczniowie nanoszą informacje na mapy. Nauczyciel prosi każda grupę o opowiedzenie
na forum klasy, gdzie na rysunkach oznaczyli strefy i dlaczego zakwalifikowali dane
odcinki do stref spreadingu.

Faza podsumowująca
 Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie wskazanych ćwiczeń zawartych w e‐materiale.
Czuwa nad poprawnością pracy uczniów, w razie potrzeby wyjaśnia wątpliwości.
Zadania, których uczniowie nie zdążą rozwiązać w klasie, można zadać jako pracę
domową.
Następuje krótka dyskusja podsumowująca treści poruszone podczas lekcji. W razie
potrzeby prowadzący wyjaśnia kwestie sporne i problematyczne oraz odpowiada na
dodatkowe pytania uczniów.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich możliwości
i zaangażowanie. Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami.

Praca domowa

Sporządzenie syntetycznej notatki dotyczącej treści omawianych podczas lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Animacja 3D może zostać wykorzystana podczas lekcji poświęconych zagadnieniom

związanym z ruchem płyt tektonicznych, np. „Scenariusze kolizji płyt tektonicznych”,
„Kontynenty i oceany przeszłości i przyszłości”.