Co to jest pole jednorodne?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Co to jest pole jednorodne?

Czy to nie ciekawe?

Ucząc się fizyki, z pojęciem „pole jednorodne” spotkasz się często. Co ono jednak oznacza?
Wyjaśnimy to w e‐materiale, który właśnie zaczynasz czytać, na przykładzie jednorodnego
pola elektrycznego. Podamy jednak nie tylko definicję, ale także przykłady sytuacji,
w których można je wytworzyć. To powinno ułatwić Ci zrozumienie zagadnienia.
Zapraszamy.
Twoje cele

W tym materiale:

dowiesz się, czym jest pole jednorodne,

zobaczysz, jak wyglądają linie pola jednorodnego,
przeanalizujesz pole elektryczne wewnątrz płaskiego kondensatora.
Przeczytaj

Warto przeczytać
Słowo „jednorodny” oznacza „wszędzie taki sam”. Substancja jednorodna, to taka, której
gęstość jest wszędzie identyczna, składająca się z takich samych elementów. Łan żyta
obsiany jednorodnie to tak, że na jednakowych fragmentach powierzchni znajduje się
jednakowa liczba ziaren tego zboża. Zamiast ziaren żyta w ziemi możemy oczywiście
rozważać na przykład ładunki elektryczne rozmieszczone na przewodzącej cienkiej płycie.

W fizyce, pole jednorodne to pole, którego natężenie jest takie samo we wszystkich
punktach przestrzeni. Linie pola jednorodnego są prostymi równoległymi.

Zacznijmy od analizy abstrakcyjnego modelu, który ułatwi nam zrozumienie rzeczywistych

układów. Rozważmy nieskończenie dużą płytę wykonaną z przewodnika (Rys. 1.). Płyta jest
naładowana ze stałą gęstością powierzchniową σ, co oznacza, że na każdym elemencie
płyty o powierzchni ΔS
znajduje się ładunek Δq = ΔS
σ . Ponieważ wektor natężenia pola
elektrycznego jest zawsze prostopadły do powierzchni przewodnika, linie pola
elektrycznego wokół naładowanej płyty wszędzie będą równoległe. Oznacza to również, że
gęstość linii pola wszędzie będzie taka sama. Gęstość linii pola reprezentuje natężenie pola
elektrycznego, stąd wniosek, że natężenie pola wokół płyty ma wszędzie tę samą wartość.

Rys. 1. Nieskończenie duża i nieskończenie cienka przewodząca płyta naładowana dodatnio. Czerwone kółka
oznaczają przykładowe fragmenty powierzchni ΔS, na których zgromadzony jest ładunek Δq.
Nieskończona naładowana płyta jest przykładem układu, w którym występuje jednorodne
E
pole elektryczne. Wartość natężenia pola elektrycznego wokół płyty wynosi = 2σε .
0

Oczywiście nieskończona płyta jest tylko modelem, rzeczywista płyta musi być skończona,
a więc posiadać brzeg. Linie pola elektrycznego przy brzegach nie będą równoległe, czyli
pole nie będzie jednorodne. Możemy jednak je uznać za takie, jeśli interesuje nas wyłącznie
pole w pobliżu powierzchni. Założenia takie spełnia płaski kondensator. Jest to układ
dwóch równoległych przewodzących płytek, zwanych okładkami, pomiędzy którymi
znajduje się izolator. Jeśli płytki zostaną naładowane przeciwnym ładunkiem, np. poprzez
przyłożenie różnicy potencjałów, pomiędzy nimi wytworzy się pole elektryczne (Rys. 2.).
Z pominięciem obszarów blisko brzegów okładek, pole to możemy uznać za jednorodne.
A ponieważ okładki są naładowane ładunkiem o przeciwnym znaku, wypadkowe natężenie
pola na zewnątrz kondensatora będzie równe 0.

Rys. 2. Pole elektryczne wewnątrz płaskiego kondensatora.

Należy zwrócić uwagę, że jednorodne pole to nie to samo, co pole stałe. Natężenie
jednorodnego pola nie zależy od położenia, natężenie pola stałego nie zależy od czasu.

Słowniczek
Kondensator

(ang.: capacitor) – układ dwóch przewodników (zwanych okładkami kondensatora)

oddzielonych dielektrykiem, mogący zmagazynować energię pola elektrycznego.
F s A ].
Kondensator opisuje pojemność elektryczna C, wyrażana w faradach [ ] = [ m
4
2 kg
2
Film samouczek

Co to jest pole jednorodne?

Film samouczek wyjaśnia, jakie pole elektryczne powstaje wokół dwóch naładowanych płyt
wykonanych z przewodnika, tworzących model kondensatora płaskiego. Wychodząc od
opisu tego pola wokół pojedynczej nieskończenie wielkiej i cienkiej płyty łatwo zrozumieć,
jaka jest wartość i kierunek wektorów natężenia pola elektrycznego wewnątrz i na
zewnątrz kondensatora. Pole elektryczne pomiędzy płytami jest jednorodne.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Wysłuchaj ścieżki lektorskiej.

Polecenie 1

Jakie siły elektrostatyczne będą działać na neutron, jeśli umieścimy go w przestrzeni pomiędzy
płytami naładowanymi różnoimiennie tak, jak w filmie?

Polecenie 2

Jeśli zmieni się natężenie pola elektrycznego, jeżeli gęstość powierzchniowa ładunku zmaleje
do zera?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Który z parametrów reprezentuje wartość natężenia pola elektrycznego?

 Gęstość linii pola

 Długość linii pola

 Grubość linii pola

Ćwiczenie 2 輸

Linie pola elektrycznego mają stałą gęstość. Co możemy powiedzieć na temat tego pola?

 Natężenie pola jest takie samo w całej przestrzeni

 Potencjał elektryczny jest taki sam w całej przestrzeni

 Linie pola elektrycznego są do siebie równoległe

 Natężenie pola jest stałe w czasie

Ćwiczenie 3 輸

Naładowana cząstka wpada z pewną prędkością w jednorodne pole elektryczne równolegle

do jego linii. Jakie są możliwe rodzaje ruchu tej cząstki? Przypisz każdy rodzaj ruchu do
odpowiedniej grupy.

Możliwe

Ruch niejednostajnie opóźniony

Ruch niejednostajnie
przyspieszony

Niemożliwe Ruch jednostajnie opóźniony

Ruch jednostajnie przyspieszony

Ruch jednostajny

Ćwiczenie 4 輸

Podane poniżej bryły geometryczne są jednorodnie naładowane. Dopasuj do brył nazwy

charakteru wytwarzanych przez nie pół elektrycznych.

Walec Pole jednorodne

Płaszczyzna Pole centralne

Kula Pole cylindryczne

Ćwiczenie 5 醙

Uzupełnij tekst właściwymi elementami umieszczonymi poniżej.

Jeżeli elektron wpada w jednorodne pole elektryczne pod pewnym kątem do linii tego pola,
na niego siła tylko w jednym kierunku, do linii pola. W kierunku
na elektron żadna siła. Sytuacja jest więc analogiczna do ruchu ciała
w jednorodnym polu . Elektron porusza się po krzywej zwanej . W polu
sytuacja byłaby inna. Elektron poruszałby się po krzywej zwanej .

grawitacyjnym działa parabolą spiralą magnetycznym równoległym

nie działa prostopadłym

Ćwiczenie 6 輸

Wykresy pokazane na rysunku przedstawiają zależność pola elektrycznego od odległości od

ciała naelektryzowanego. Wokół którego ciała wytworzone pole jest jednorodne?

 c

 a

 b
Ćwiczenie 7 輸

Na którym z rysunków pokazane jest pole jednorodne?

 c

 a

 b

Ćwiczenie 8 醙

Uzupełnij zdanie:

Na naładowaną elektrycznie cząstkę w jednorodnym polu elektrycznym działa / nie działa siła
niezrównoważona. Cząstka zgodnie z zasadami dynamiki pozostanie w miejscu / poruszać się
będzie ruchem jednostajnie zmiennym / poruszać się będzie ruchem jednostajnym
prostoliniowym.
Dla nauczyciela

Imię i nazwisko
Tomasz Gradowski
autora:

Przedmiot: Fizyka

Temat zajęć: Co to jest pole jednorodne?

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Grupa docelowa:
i rozszerzony
 Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu zjawisk
oraz wskazywanie ich przykładów w otaczającej rzeczywistości.
II. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych.
III. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub doświadczeń
oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników.

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
7) wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów,
rysunków schematycznych lub blokowych informacje kluczowe
dla opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te
informacje w różnych postaciach;
10) przeprowadza wybrane obserwacje, pomiary i doświadczenia
korzystając z ich opisów; wyróżnia kluczowe kroki i sposób
postępowania oraz wskazuje rolę użytych przyrządów
i uwzględnia ich rozdzielczość.
Podstawa
VI. Elektrostatyka. Uczeń:
programowa:
3) posługuje się pojęciem pola elektrycznego; ilustruje graficznie
pole elektryczne za pomocą linii pola; opisuje pole jednorodne.

Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
7) wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów,
rysunków schematycznych lub blokowych informacje kluczowe
dla opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te
informacje w różnych postaciach;
10) przeprowadza wybrane obserwacje, pomiary i doświadczenia
korzystając z ich opisów; planuje i modyfikuje ich przebieg;
formułuje hipotezę i prezentuje kroki niezbędne do jej
weryfikacji.
VII. Elektrostatyka. Uczeń:
3) posługuje się wektorem natężenia pola elektrycznego wraz
z jego jednostką; ilustruje graficznie pole elektryczne za pomocą
linii pola; interpretuje zagęszczenie linii pola jako miarę
natężenia pola; rozróżnia pole centralne i pole jednorodne.
 Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2018 r.:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

Kształtowane
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie
kompetencje
nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kluczowe: kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności
uczenia się.

Uczeń:

1. wymieni własności pola jednorodnego,

Cele operacyjne: 2. narysuje kształt linii pola jednorodnego zaobserwowany
w eksperymencie,
3. zanalizuje pole elektryczne wewnątrz płaskiego
kondensatora.

Strategie
IBSE
nauczania:

Metody nauczania: wykład informacyjny, eksperyment

Formy zajęć: praca w parach, praca indywidualna

Środki maszyna elektrostatyczna, 2 płytki metalowe, spodek z olejem

dydaktyczne: i kaszą manną

Materiały
-
pomocnicze:

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel przypomina zasady, według których przedstawia się pole elektryczne za

pomocą linii pola (kierunek i zwrot są zgodne z wektorami natężenia (ściślej - styczne
do nich), gęstość linii odzwierciedla wartość natężenia pola).

Faza realizacyjna:
Nauczyciel przeprowadza eksperyment, w którym dwie równoległe płytki metalowe,
zanurzone w zawiesinie np. kaszy w oleju, są ładowane elektrycznie za pomocą maszyny
elektrostatycznej. Uczniowie obserwują pokaz i próbują wyjaśnić ułożenie drobinek
kaszy w polu elektrycznym w różnych miejscach. Jeśli okaże się to potrzebne,
nauczyciel zwraca uczniom uwagę na obszar między płytkami oraz poza nimi i prosi
o próbę wyjaśnienia zjawiska. W następnym etapie uczniowie stawiają hipotezy, jak
zmieni się kształt linii pola na brzegach płytek, jeśli będziemy zwiększali lub zmniejszali
odległość między płytkami. Nauczyciel demonstruje to zjawisko i prosi uczniów
o weryfikację ich hipotez oraz próbę wyjaśnienia przebiegu zjawiska.
Nauczyciel omawia kształt linii pola elektrycznego wokół naładowanej nieskończenie
dużej płyty, lub wykorzystuje do tego film samouczek. Następnie prosi uczniów
o porównanie tego pola na przykład z polem pochodzącym od naładowanej powierzchni
sferycznej.

Faza podsumowująca:

Uczniowie w parach rozwiązują zadania 1‐4.

Nauczyciel pełni rolę doradcy, obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Poprzez analizę
wypowiedzi uczniów, nauczyciel określa w jakim stopniu osiągnięte zostały wyznaczone
cele.

Praca domowa:

Uczniowie utrwalają wiedzę i zdobyte umiejętności przez rozwiązanie w domu zadań,

których nie rozwiązali na lekcji.

Wskazówki
metodyczne
Film samouczek może być obejrzany przez uczniów na lekcji lub
opisujące różne
po zajęciach. W obu przypadkach będzie on służył, jako
zastosowania
wyjaśnienie teoretyczne doświadczalnych obserwacji uczniów.
danego
multimedium