Rozmieszczenie obszarów sejsmicznych,

asejsmicznych i pensejsmicznych na Ziemi

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Rozmieszczenie obszarów sejsmicznych, asejsmicznych
i pensejsmicznych na Ziemi

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Przemieszczenia mas skalnych we wnętrzu Ziemi powodują istnienie sprężystych drgań

zwanych falami sejsmicznymi. Wywołują one trzęsienia ziemi. Mogą towarzyszyć
wybuchom wulkanów, zapadaniu się jaskiń, kopalń lub tąpnięciom górniczym. Od dawna
prowadzi się obserwacje ruchów sejsmicznych, na tej podstawie tworzy się statystyki, które
mają dostarczyć informacji o potencjalnych miejscach występowania trzęsień ziemi.
Przewidywanie tych zdarzeń jest trudne, ponieważ litosfera podlega wielu zmianom –
zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym. Dlatego tak istotne jest poznanie przyczyn
powstawania wstrząsów sejsmicznych i mechanizmu ich przebiegu.

Twoje cele

Wyjaśnisz, czym są obszary sejsmiczne, asejsmiczne i pensejsmiczne.

Wyjaśnisz przyczyny rozmieszczenia obszarów sejsmicznych, asejsmicznych
i pensejsmicznych na Ziemi.
Omówisz relacje przyczynowo‐skutkowe między budową płytową litosfery,
globalnymi ruchami płyt tektonicznych, ruchami górotwórczymi a występowaniem
stref sejsmicznych, asejsmicznych i pensejsmicznych.
Przeczytaj

Dowodem aktywności tektonicznej są trzęsienia ziemi. W zależności od częstotliwości i siły

wstrząsów wyróżniamy trzy rodzaje obszarów:

sejsmiczne – trzęsienia ziemi są częste i silne; należy do nich strefa położona wokół
Oceanu Spokojnego, obszary alpejskich pasm fałdowych, grzbiety śródoceaniczne,
basen Morza Karaibskiego,
pensejsmiczne – wstrząsy występują tam sporadycznie lub często, ale o niewielkiej sile;
do takich obszarów należą: Masyw Centralny, Harz, obszar Morza Północnego, Ural,
Wielkie Góry Wododziałowe,
asejsmiczne – wolne od wstrząsów lub występują one tam bardzo rzadko; do takich
obszarów należą stare platformy kontynentalne, dna oceaniczne.

Większość ognisk trzęsień ziemi położona jest w wydłużonych i wąskich strefach

odpowiadających granicom płyt litosfery. Częste i silne trzęsienia związane są ze strefami
subdukcji. Występowanie ich ognisk jest bardzo zmienne. Duża część trzęsień powstaje
w obrębie młodych łańcuchów górskich.

Himalaje należą do obszarów sejsmicznych.

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Najczęściej trzęsienia ziemi występują w regionach położonych wokół Oceanu Spokojnego,

jest to tzw. pacyficzny pierścień ognia. Notuje się tam ok. 80% wszystkich wstrząsów.
Strefy występowania trzęsień Ziemi
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie J. Wójcik, Geografia 1. Ziemia, Nowa Era, Warszawa 2010, licencja: CC
BY-SA 3.0.

Są to wybrzeża obu Ameryk, archipelag Aleutów i Wysp Kurylskich, Japonia, Tajwan,

Filipiny, Mariany, Nowa Gwinea, archipelag Nowych Hebrydów, wyspy Fidżi, Samoa, Tonga,
Kermadec i Nowa Zelandia. Ogniska trzęsień ziemi leżą na głębokości do 700 km, a ich
głębokość wzrasta w miarę przybliżania się ku kontynentowi. Najwięcej
głębokoogniskowych trzęsień ziemi zanotowano w rejonie Japonii i Kamczatki, na obszarze
Jawy i Sumatry, w Nowej Gwinei do Rowu Tonga oraz w zachodniej części Ameryki
Południowej. W strefie okołopacyficznej zanotowano wiele katastrofalnych trzęsień ziemi,
np. w San Francisco w 1906 r., Tokio i Jokohamie w 1923 r., Conception w 1960 r., Anchorage
w 1964 r., Kobe w 1995 r.

Kolejnym obszarem sejsmicznym jest strefa śródziemnomorsko‐himalajska obejmująca

krainy poddane fałdowaniom alpejskim – od Azorów poprzez Alpy, Półwysep Apeniński,
Bałkany, Anatolię, Wyżynę Irańską, góry Hindukuszu, Himalaje i Tybet po Wyspy Sundajskie.
Przeważają tam trzęsienia ziemi o głębokości ogniska do 50 km. Zdarzały się przypadki, gdy
ta głębokość została znacznie przekroczona, np. w 1954 r. w Hiszpanii hipocentrum
wstrząsów znajdowało się na głębokości ponad 640 km. Wiele trzęsień ziemi jest
powiązanych ze strefami dyslokacyjnymi.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie W. Mizerski, Geologia dynamiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2015, licencja: CC BY-SA 3.0.

W Europie jest to obszar o dużej gęstości zaludnienia, co powoduje duże straty materialne
oraz śmierć tysięcy ludzi. Tragiczne w skutkach trzęsienia ziemi w strefie
śródziemnomorsko‐himalajskiej miały miejsce m.in. w Neapolu w 1857 r., w Mesynie w 1908
r., w Skopje w 1963 r., w Izmicie w 1999 r.

Obszary pensejsmiczne, czyli obszary, na których silne wstrząsy występują stosunkowo

rzadko, obejmują między innymi zachodnią i środkową Europę oraz północno‐wschodnią
Azję. Są to strefy starych gór, należy wskazać m.in. Masyw Centralny, Harz, Ural, Wielkie
Góry Wododziałowe, przedalpejskie pasma górskie Europy Środkowej.

Obszary asejsmiczne obejmują m.in.: Skandynawię, środkowo‐zachodnią Rosję, Saharę,

północno‐wschodnią Kanadę, Grenlandię i Brazylię. Stanowią najstabilniejsze fragmenty
skorupy ziemskiej.

Słownik
subdukcja

podsuwanie się jednej płyty litosfery pod inną płytę litosfery

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Wskaż kontynenty, na których przeważają obszary pensejsmiczne. Wyjaśnij, dlaczego

dochodzi tam do sporadycznych trzęsień ziemi.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Trzęsieniem ziemi nazywamy:

 tąpnięcia kopalń.

 serie drgań, które rozchodzą się we wszystkie strony.

nagłe przemieszczenia mas skalnych we wnętrzu Ziemi powodujące wstrząsy lub


drgania.

Ćwiczenie 2 輸

Uzupełnij tekst, korzystając ze sformułowań zamieszczonych poniżej.

Większość ognisk położona jest w wydłużonych i wąskich strefach

odpowiadających granicom płyt . Częste i silne trzęsienia związane są ze strefami
. Występowanie ich ognisk jest bardzo zmienne. Duża część trzęsień powstaje
w obrębie łańcuchów górskich.

erupcji wulkanów wysokich pedosfery subdukcji młodych litosfery

trzęsień ziemi akumulacji

Ćwiczenie 3 輸

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Najczęściej trzęsienia ziemi
występują w regionach
położonych wokół Oceanu
 
Spokojnego, tzw.
pacyficznego pierścienia
ognia.
Obszarem sejsmicznym jest
strefa śródziemnomorsko-  
himalajska.
Trzęsienia ziemi nie są
powiązane ze strefami  
dyslokacyjnymi.

Ćwiczenie 4 醙

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy podaj inne niż wymienione w tekście

materiału przykłady pięciu miejscowości w strefie śródziemnomorsko-himalajskiej, w których
trzęsienia ziemi spowodowały duże straty. Podaj daty wystąpienia trzęsień ziemi.
Ćwiczenie 5 醙

Przyporządkuj nazwy obszarów do odpowiadających im typów sejsmicznych.

asejsmiczne

basen Morza Karaibskiego

Rów Tonga Jawa

Nizina Hudsońska
sejsmiczne
Nizina Zachodniosyberyjska

Nizina La Platy

Wyżyna Brazyliska
pensejsmiczne
Ćwiczenie 6 醙
Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. Obszary stanowiące najstabilniejsze fragmenty skorupy ziemskiej.

2. Zewnętrzna warstwa kuli ziemskiej, obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza
Ziemi.
3. Obszary, na których silne wstrząsy występują stosunkowo rzadko.
4. Wiek łańcuchów górskich, w których powstaje duża część trzęsień ziemi.
5. Proces wydostawania się lawy na powierzchnię ziemi, często występuje na obszarach
sejsmicznych.
6. Proces podsuwania się jednej płyty litosfery pod inną płytę litosfery.
Ćwiczenie 7 醙
Zaznacz ilustracje, które przedstawiają obszary sejsmiczne.


Źródło: domena publiczna, dostępne w internecie: pixabay.com.
Ćwiczenie 8 難

Na podstawie mapy sformułuj trzy prawidłowości dotyczące rozmieszczenia trzęsień ziemi na

świecie.

Mapa obszarów aktywnych sejsmicznie

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie J. Kop, M. Kucharska, E. Szkurłat, Matura na 100%. Geografia,
Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2012, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Rozmieszczenie obszarów sejsmicznych, asejsmicznych i pensejsmicznych na

Ziemi

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Wiedza geograficzna.

1. Poznawanie terminologii geograficznej.

3. Poznanie zróżnicowania środowiska geograficznego, głównych zjawisk i procesów

geograficznych oraz ich uwarunkowań i konsekwencji.

II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.

4. Formułowanie twierdzeń o podstawowych prawidłowościach dotyczących

funkcjonowania środowiska geograficznego.

III. Kształtowanie postaw.

1. Rozwijanie zainteresowań geograficznych, budzenie ciekawości świata.

2. Docenianie znaczenia wiedzy geograficznej w poznawaniu i kształtowaniu przestrzeni

geograficznej.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

V. Litosfera: związek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne
i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, skały.

Uczeń:

2) wyjaśnia przebieg głównych procesów wewnętrznych prowadzących do urozmaicenia

powierzchni Ziemi (ruchy epejrogeniczne, ruchy górotwórcze, wulkanizm, plutonizm,
trzęsienia ziemi);
Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wyjaśnia, czym są obszary sejsmiczne, asejsmiczne i pensejsmiczne,

wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia obszarów sejsmicznych, asejsmicznych
i pensejsmicznych na Ziemi,
omawia relacje przyczynowo‐skutkowe między budową płytową litosfery, globalnymi
ruchami płyt tektonicznych, ruchami górotwórczymi a występowaniem stref
sejsmicznych, asejsmicznych i pensejsmicznych.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE

Formy zajęć: praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, atlas geograficzny, mapa konturowa świata, komputer,

projektor multimedialny, tablety, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

Mizerski W., Geologia dynamiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

Mizerski W., Geologia kontynentów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Sprawdzenie zadania domowego.

Przedstawienie celów lekcji.
Krótkie przypomnienie procesów endogenicznych i tektoniki płyt.

Faza realizacyjna

Podział uczniów na grupy (liczebność grup określa nauczyciel), omówienie zasad

wykonania zadania; zadaniem uczniów jest wskazanie stref sejsmicznych,
asejsmicznych i pensejsmicznych na Ziemi.
 Kilkuminutowa praca z atlasem i dyskusja w grupach, podczas której uczniowie,
korzystając z mapy tektonicznej świata (ewentualnie także innych materiałów
udostępnionych przez nauczyciela), wskazują strefy sejsmiczne, asejsmiczne
i pensejsmiczne na Ziemi, wiążąc ich występowanie z budową płytową litosfery,
procesami tektonicznymi i górotwórczymi; zaznaczają wyznaczone strefy na mapie
konturowej świata.
Prezentacja przy tablicy rezultatów pracy poszczególnych grup – opracowanych map
i wniosków dotyczących relacji przyczynowo‐skutkowych między budową płytową
litosfery, globalnymi ruchami płyt tektonicznych, ruchami górotwórczymi,
a występowaniem stref sejsmicznych, asejsmicznych i pensejsmicznych – dyskusja
z udziałem wszystkich uczniów, weryfikacja poprawności odpowiedzi przez
nauczyciela.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej w celu weryfikacji sformułowanych
wniosków, wyjaśnienia wątpliwości i usystematyzowania dotychczasowej wiedzy.
Podsumowanie prezentowanych treści mające na celu wskazanie ogólnych
prawidłowości i relacji pomiędzy procesami tektonicznymi i górotwórczymi
a występowaniem stref o różnym natężeniu procesów sejsmicznych.
Sporządzenie w zeszycie notatki zawierającej syntetyczne podsumowanie
przeprowadzonej dyskusji i prezentacji grafiki interaktywnej.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‐materiału
i sprawdzenie rezultatów pracy uczniów.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela

i odpowiedzi uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.

Praca domowa

Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‐materiale.

Zapoznanie się z pozostałymi informacjami z e‐materiału.
Praca pisemna na temat „Jakie czynniki, poza omawianymi procesami
endogenicznymi, mogą powodować występowanie trzęsień ziemi?”. Uczeń na
podstawie różnych źródeł określa przyczyny występowania trzęsień ziemi i wskazuje
miejsca, gdzie mogą one wystąpić; podaje konkretne przykłady.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Zawarta w e‐materiale grafika interaktywna może być wykorzystana do samodzielnego

rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia, a także podczas innych lekcji dotyczących
litosfery, zwłaszcza procesów endogenicznych i tektonicznych. Znajdzie także
zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu
powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego litosfery (zakres podstawowy
i rozszerzony: V). Może znaleźć zastosowanie podczas lekcji dotyczącej geozagrożeń
(zakres rozszerzony: XVIII. 4).