Grupa A Klasa .................... Liczba punktów ......

/ 49
Imię i nazwisko ....................................................

1 Rozpoznaj warstwę wnętrza Ziemi na podstawie opisu, a następnie podaj jej nazwę. ( ... / 3 p.)
A. Ta warstwa leży nad płaszczem dolnym Ziemi. Charakteryzuje się dużą
plastycznością, a jej temperatura wynosi około 1600°C. ____________
B. Ta warstwa leży nad jądrem wewnętrznym. Ma cechy ciała ciekłego, a jej temperatura
wynosi około 4500°C. ____________
C. Jest to zewnętrzna warstwa litosfery. Jej grubość jest zróżnicowana – większa pod
kontynentami, a mniejsza pod oceanami. ____________
2 Dokończ definicje i wpisz odpowiednie pojęcia wybrane spośród podanych. ( ... / 1 p.)
kamienie szlachetne, skały, minerały skałotwórcze
A. Naturalne skupiska jednorodnych lub różnych minerałów to ____________________.
B. Pospolite minerały budujące skorupę ziemską to ________________________.
3 Na podstawie opisów rozpoznaj grupy skał wyróżnione ze względu na sposób ( ... / 2 p.)

powstawania, a następnie zapisz nazwy tych grup.

A. Skały z tej grupy powstają w wyniku nagromadzenia okruchów starszych skał,
na przykład ziaren piasku.
B. Skały tego typu powstają w głębi Ziemi w procesie powolnej krystalizacji magmy,
dlatego możemy w nich obserwować kryształy widoczne gołym okiem.
C. Przykładem skały z tej grupy jest kwarcyt, czyli piaskowiec poddany działaniu bardzo
wysokiej temperatury i ogromnego ciśnienia.
4 Do podanych rodzajów skał dopisz odpowiednie przykłady wybrane spośród ( ... / 3 p.)

podanych.
wapień, kwarcyt, granit, żwir, piaskowiec
Skały magmowe – ______ Skały osadowe – ________ Skały metamorficzne – ______
5 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Wyróżnia się dwa typy skorupy ziemskiej: skorupę zewnętrzną
1. P F
i skorupę wewnętrzną.
Gorąca masa roztopionych skał znajdująca się we wnętrzu Ziemi
2. P F
nosi nazwę magmy.
Litosferę tworzy skorupa ziemska wraz z górną częścią płaszcza
3. P F
zewnętrznego.
6 W każdym podpunkcie wybierz i zaznacz element, który nie pasuje do pozostałych. ( ... / 3 p.)

Następnie uzasadnij swój wybór.

A. Węgiel kamienny, węgiel brunatny, bazalt, ropa naftowa.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
B. Rudy żelaza, srebro, rudy miedzi, gaz ziemny.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
C. Sól kamienna, piasek, wapień, granit.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
7 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

1. Subdukcja zachodzi, gdy jedna płyta litosfery wsuwa się pod drugą. P F
2. Rowy oceaniczne powstają w strefie ryftowej. P F
Prądy konwekcyjne, które prowadzą gorącą magmę z wnętrza
3. Ziemi w kierunku powierzchni, są uznawane za przyczynę P F
przemieszczania się płyt litosfery.
8 Na rysunku przedstawiono jeden z typów gór. ( ... / 2 p.)

Podaj nazwę tego typu gór, a następnie

zaznacz nazwę pasma górskiego o takiej
budowie wybraną spośród podanych.

Grupa A | strona 1 z 4
 Typ gór – ________
Karpaty, Bałkany, Góry Stołowe

9 Na podstawie opisu rozpoznaj typ gór, a następnie podaj jego nazwę. ( ... / 1 p.)
Ten masyw leży w Tanzanii, na pograniczu z Kenią. W jego skład wchodzą trzy
wierzchołki, a jeden z nich jest najwyższym szczytem kontynentu. Ten popularny
wśród turystów szczyt kształtem przypomina ścięty, rozległy stożek. Wejście na szczyt
jest utrudnione przez małą ilość tlenu w powietrzu oraz zbudowane z materiału
wulkanicznego podłoże, na którym osuwają się stopy wspinaczy.
Opisane góry należą do gór ____________.
10 Przyporządkuj wymienionym typom gór (1–3) właściwe przykłady pasm górskich ( ... / 2 p.)

wybrane spośród podanych (A–D).

1. Góry fałdowe. A. Etna.
2. Góry zrębowe. B. Góry Smocze.
3. Góry wulkaniczne. C. Himalaje.
D. Alpy.

11 Rozpoznaj zjawisko na podstawie opisu, a następnie zaznacz poprawne dokończenie ( ... / 1 p.)

zdania.
Gdy w skutek ruchów epejrogenicznych lądy się obniżają, tak jak na przykład
w Holandii, zdarza się, że morze zalewa ląd. To zjawisko nosi nazwę
regresji / transgresji morza.
12 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Obniżające ruchy lądotwórcze można obserwować na przykład
1. P F
w Zatoce Neapolitańskiej.
Góry fałdowe powstają w wyniku subdukcji, czyli wsuwania się
2. P F
płyt oceanicznych pod płyty kontynentalne.
Ruchy górotwórcze, wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi należą
3. P F
do procesów wewnętrznych kształtujących powierzchnię Ziemi.
13 Zaznacz poprawne dokończenia zdań. ( ... / 3 p.)
A. Procesy geologiczne obejmujące gromadzenie, przemieszczaniem się i krystalizację
magmy we wnętrzu Ziemi i niewiążące się z wydostawaniem się magmy na powierzchnię
ziemi to procesy wulkaniczne (wulkanizm) / procesy plutoniczne (plutonizm).
B. Intruzja magmatyczna, która przyjmuje formę żyły przecinającej warstwy skalne,
to lakolit / dajka.
C. Przed wybuchem wulkanu magma gromadzi się pod powierzchnią ziemi
w ognisku magmy / batolicie.
14 Dopisz do opisów odpowiednie nazwy wulkanów wybrane spośród podanych. ( ... / 3 p.)
Etna, Mauna Loa, Hekla, Fudżi
A. Jest wulkanem efuzywnym. ______
B. Leży na Islandii. ______
C. Znajduje się w Ognistym Pierścieniu Pacyfiku. ______
15 Uszereguj etapy wybuchu wulkanu. ( ... / 2 p.)
A. Zastygnięcie lawy na stokach i wewnątrz krateru.
B. Wydobywanie się lawy w różnej postaci i materiałów z rozerwanego stożka
na zewnątrz.
C. Obniżenie ciśnienia wewnątrz krateru.
D. Gromadzenie się magmy w zbiorniku pod powierzchnią ziemi.
E. Wzrost ciśnienia wewnątrz zbiornika magmy i wypychanie jej przez komin
wulkaniczny.
D – __ – __ – __ – A
( )
Grupa A | strona 2 z 4
 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)
16
prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.
Miejsce w głębi Ziemi, w którym powstaje trzęsienie ziemi, nosi
1. P F
nazwę hipocentrum.
Trzęsienia ziemi występują w tych samych miejscach, w których
2. P F
występują wulkany.
Przyczyną tsunami może być wybuch wulkanu lub trzęsienie ziemi
3. P F
pod wodą.
17 Podkreśl nazwy państw, w których ludziom zagrażają wywołane przez ruchy płyt ( ... / 2 p.)

litosfery trzęsienia ziemi lub wybuchy wulkanów.

Polska, Włochy, Albania, Szwecja, Hiszpania, Wielka Brytania
18 Przyporządkuj nazwom obiektów geograficznych (A–C) właściwe rodzaje obszarów ( ... / 3 p.)

geologicznych (1–4).
1. Góry Stołowe w Polsce A. Obszary objęte ruchami epejrogenicznymi.
2. Alpy Włoskie. B. Góry zrębowe.
3. Holandia. C. Góry fałdowe.
D. Strefa ryftu.

19 Wyjaśnij, na czym polega różnica między plutonizmem a wulkanizmem. ( ... / 2 p.)

20 Podaj nazwę procesu wewnętrznego, który zachodził w opisanym regionie Polski. ( ... / 1 p.)
Gdy dojeżdżamy do Ostrzycy Proboszczowickiej, już z daleka widzimy regularny stożek
wzniesienia, które kształtem przypomina tarczę. Jest ono zbudowane ze skał zbliżonych
do bazaltu, czyli skał wylewnych.
Proces: ____________
21 Wpisz we właściwej kolejności brakujące nazwy warstw budujących wnętrze Ziemi. ( ... / 1 p.)
skorupa ziemska – _________ – _________ – jądro zewnętrzne – jądro wewnętrzne
22 Przeczytaj opis, a następnie dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedzi A–D oraz 1–4. ( ... / 1 p.)
Skała, z której wykonano kolumnę pod posąg króla Zygmunta, pochodzi z chęcińskiego
kamieniołomu w Czerwonej Górze. Mylnie nazywano ją marmurem, ponieważ składała
się ze sklejonych spoiwem ziaren piasku i żwiru różnej wielkości, a nie – z wapieni
przeobrażonych przez działanie wysokiej temperatury i ciśnienia. Prawdopodobnie
dlatego ta skała, choć piękna, nie była tak trwała jak marmur i w czasie transportu pękła.
Po latach potomek Zygmunta III Wazy postanowił wykorzystać dłuższy fragment walca.
Kolumnę przetransportowano do stolicy na specjalnej platformie ciągniętej przez woły,
a potem – na specjalnej tratwie. W końcu oszlifowano ją i ustawiono na placu
Zamkowym.
Kolumna Zygmunta została wykonana z
A. bazaltu, B. granitu, C. zlepieńca, D. marmuru,
który należy do skał
1. magmowych głębinowych. 2. metamorficznych. 3. magmowych wylewnych.
4. osadowych

23 Podaj przykłady surowców mineralnych, z których produkuje się wymienione ( ... / 3 p.)

wyroby przemysłowe.
A. Cement – ____________
B. Zwoje silników, przewody elektryczne – ___________
C. Energia cieplna – ____________
24 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Najgłębszy na świecie rów oceaniczny – Rów Mariański – powstał
1. w miejscu podsuwania się płyty oceanicznej pod płytę P F
kontynentalną.
Islandia leży w strefie subdukcji, czyli w miejscu, w którym płyta
2. oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną i występują P F
gwałtowne ruchy górotwórcze.

Grupa A | strona 3 z 4
3. Większe ryzyko wystąpienia trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów P F
istnieje w miejscach, w których płyty tektoniczne przesuwają się
względem siebie, niż na obszarach tych płyt.

Grupa A | strona 4 z 4
Grupa B Klasa .................... Liczba punktów ...... / 49
Imię i nazwisko ....................................................

1 Rozpoznaj warstwę wnętrza Ziemi na podstawie opisu, a następnie podaj jej nazwę. ( ... / 3 p.)
A. Ta warstwa jest położona najgłębiej we wnętrzu Ziemi. Ma cechy ciała stałego, a jej
temperatura osiąga ponad 6000°C. ____________
B. Ta warstwa leży pod chłodniejszym płaszczem górnym. Odznacza się cechami ciała
plastycznego, a jej temperatura wynosi około 3000°C. ____________
C. W tej warstwie wyróżnia się część grubszą – kontynentalną oraz cieńszą – oceaniczną.
2 Dokończ definicje i wpisz odpowiednie pojęcia wybrane spośród podanych. ( ... / 1 p.)
minerały, surowce mineralne, skały
A. Skały wykorzystywane do różnych celów w gospodarce człowieka to ____________.
B. Najdrobniejsze, jednorodne pod względem chemicznym i fizycznym, części skał
utworzone w naturalny sposób to ____________.
3 Na podstawie opisów rozpoznaj grupy skał wyróżnione ze względu na sposób ( ... / 2 p.)

powstawania, a następnie zapisz nazwy tych grup.

A. Skały z tej grupy powstają z lawy, która szybko zastyga na powierzchni ziemi. Dlatego
nie można dostrzec gołym okiem pojedynczych kryształów.
B. Do tej grupy skał są zaliczane marmury powstałe w wyniku przeobrażenia wapieni.
C. Skały tego typu powstały z nagromadzonych szczątków obumarłych roślin i zwierząt.
4 Do podanych rodzajów skał dopisz odpowiednie przykłady wybrane spośród ( ... / 3 p.)

podanych.
bazalt, marmur, piasek, sól kamienna, gnejs
Skały magmowe – ______ Skały osadowe – ________ Skały metamorficzne – ______
5 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Litosfera składa się ze skorupy ziemskiej oraz z wewnętrznej części
1. P F
płaszcza dolnego.
Wypływająca z wnętrza Ziemi na powierzchnię masa skalna nosi
2. P F
nazwę magmy.
3. Skorupa kontynentalna jest grubsza od skorupy oceanicznej. P F
6 W każdym podpunkcie wybierz i zaznacz element, który nie pasuje do pozostałych. ( ... / 3 p.)

Następnie uzasadnij swój wybór.

A. Fosforyty, rudy cynku i ołowiu, złoto, rudy miedzi.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
B. Gaz ziemny, węgiel brunatny, srebro, ropa naftowa.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
C. Sól kamienna, węgiel kamienny, granit, siarka.
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
7 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Subdukcja zachodzi, gdy jedna płyta litosfery odsuwa się od
1. P F
drugiej.
Rowy oceaniczne powstają w sąsiedztwie lądów, w miejscach
2. P F
podsuwania się płyty oceanicznej pod płytę kontynentalną.
Prądy konwekcyjne, które prowadzą gorącą magmę od powierzchni
3. Ziemi do jej wnętrza, są przyczyną powstawania rowów P F
oceanicznych.
8 Na rysunku przedstawiono jeden z typów gór. ( ... / 2 p.)

Podaj nazwę tego typu gór, a następnie

zaznacz nazwę pasma górskiego o takiej
budowie wybraną spośród podanych.
Typ gór – ________

Grupa B | strona 1 z 4
 Alpy, masyw Kilimandżaro, Góry Smocze

9 Na podstawie opisu rozpoznaj typ gór, a następnie podaj jego nazwę. ( ... / 1 p.)
To pasmo górskie leży w środkowych Niemczech, a jego najwyższy szczyt nazywa się
Brocken (1142 m n.p.m.). Te góry są zbudowane z granitu i skał metamorficznych.
Zostały najpierw wypiętrzone w czasie fałdowań hercyńskich, a następnie ponownie
wypiętrzone w trzeciorzędzie, w postaci popękanych bloków.
Opisane góry należą do gór ____________.
10 Przyporządkuj wymienionym typom gór (1–3) właściwe przykłady pasm górskich ( ... / 2 p.)

wybrane spośród podanych (A–D).

1. Góry fałdowe. A. Stromboli.
2. Góry zrębowe. B. Karpaty.
3. Góry wulkaniczne. C. Góry Stołowe.
D. Andy.

11 Rozpoznaj zjawisko na podstawie opisu, a następnie zaznacz poprawne dokończenie ( ... / 1 p.)

zdania.
Gdy wskutek ruchów lądotwórczych lądy się wznoszą, morze często wycofuje się
z danego terenu. To zjawisko nosi nazwę regresji / transgresji morza.
12 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Wznoszące ruchy lądotwórcze można obserwować na przykład
1. P F
w Holandii.
Podmorskie pasma górskie powstają w strefie ryftu, czyli strefie,
2. P F
w której dwie płyty odsuwają się od siebie.
Wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi i wypiętrzenia gór należą
3. P F
do skutków ruchów płyt litosfery.
13 Zaznacz poprawne dokończenia zdań. ( ... / 3 p.)
A. Procesy geologiczne związane z wydobywaniem się lawy, gazów i materiałów
piroklastycznych na powierzchnię ziemi to procesy wulkaniczne (wulkanizm) / procesy
plutoniczne (plutonizm).
B. Intruzja magmatyczna przypominająca kształtem kapelusz grzyba i powstająca,
gdy magma wypchnęła ku górze wyżej położone warstwy skalne, to lakolit / batolit.
C. Zakończenie ujścia komina wulkanu, często rozrywane w czasie erupcji,
to krater / stożek wulkaniczny.
14 Dopisz do opisów odpowiednie nazwy wulkanów wybrane spośród podanych. ( ... / 3 p.)
Mauna Kea, Wezuwiusz, Meru, Kluczewska Sopka
A. Leży w Afryce. ____________
B. Jest stratowulkanem. ____________
C. Znajduje się w Ognistym Pierścieniu Pacyfiku. ___________
15 Uszereguj etapy wybuchu wulkanu. ( ... / 2 p.)
A. Wzrost ciśnienia wewnątrz zbiornika magmy i wypychanie magmy przez komin
wulkaniczny.
B. Obniżenie ciśnienia wewnątrz krateru.
C. Gromadzenie magmy w zbiorniku pod powierzchnią ziemi.
D. Wydobywanie się lawy w różnej postaci i materiałów z rozerwanego stożka
na zewnątrz.
E. Zastygnięcie lawy na stokach i wewnątrz krateru.
C – __ – __ – __ – E
16 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Grupa B | strona 2 z 4
 Miejsce na powierzchni ziemi, w którym trzęsienie ziemi jest
1. P F
odczuwane najsilniej, nosi nazwę hipocentrum.
W Polsce nie musimy się obawiać trzęsień ziemi, ponieważ
2. P F
występują one tylko w miejscach, w których są wulkany.
Tsunami jest przyczyną wybuchu wulkanu lub trzęsienia ziemi pod
3. P F
wodą.
17 Podkreśl nazwy państw, w których występują czynne wulkany. ( ... / 2 p.)
Polska, Włochy, Irlandia, Finlandia, Meksyk, Islandia
18 Przyporządkuj nazwom obiektów geograficznych (A–C) właściwe rodzaje obszarów ( ... / 3 p.)

geologicznych (1–4).
1. Pireneje w Hiszpanii. A. Góry zrębowe.
2. Góry Harzu w Niemczech. B. Strefa ryftu.
3. Holandia. C. Góry fałdowe.
D. Obszary objęte ruchami epejrogenicznymi.

19 Wyjaśnij, czym się różni lawa od magmy. ( ... / 2 p.)

20 Podaj nazwę zjawiska wywołanego procesami wewnętrznymi, które występowało ( ... / 1 p.)

w opisywanym regionie Polski.

Mieszkańcy wybrzeża Morza Bałtyckiego przekazują sobie z pokolenia na pokolenie
opowieści o „pomruku niedźwiedzia morskiego” – wielkiej fali, która wyrzucała łodzie
daleko na ląd, porywała ludzi oraz niszczyła domy, ogrody i pola uprawne. Jednak na
Bałtyku rzadko występują warunki sprzyjające tworzeniu się takich pojedynczych,
groźnych fal. Mimo to geolodzy w wielu miejscach na wybrzeżu odnajdują warstwę
zawierającą piaski z morskich głębin i szczątki morskich zwierząt. Tym samym badania
geologiczne potwierdzają to, o czym mówi legenda.
Zjawisko: ____________
21 Wpisz we właściwej kolejności brakujące nazwy warstw budujących wnętrze Ziemi. ( ... / 1 p.)
skorupa ziemska – płaszcz górny – płaszcz dolny – ____________ – ____________
22 Przeczytaj opis, a następnie dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedzi A–D oraz 1–4. ( ... / 1 p.)
Kolumnę, zniszczoną w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku, odtworzono
w roku 1949. Tym razem trzon pomnika pochodził z kamieniołomu w Strzegomiu.
Skałę, z której zbudowano kolumnę, tworzą głównie widoczne gołym okiem kryształy
jasnego kwarcu, skaleni i miki, powstałe w głębi ziemi w procesie spokojnej krystalizacji.
Dlatego ta skała jest nie tylko piękna, lecz także odporna na działanie czynników
zewnętrznych.
Kolumna Zygmunta współcześnie jest wykonana z
A. bazaltu, B. granitu, C. zlepieńca, D. marmuru,
który należy do skał
1. magmowych głębinowych. 2. metamorficznych. 3. magmowych wylewnych.
4. osadowych

23 Podaj przykłady surowców mineralnych, które znajdują zastosowanie ( ... / 3 p.)

w wymienionych rodzajach działalności

A. Wymiana nawierzchni chodników przy reprezentacyjnych ulicach – _________
B. Wyrób biżuterii – _________
C. Lecznictwo uzdrowiskowe – _________
24 Oceń, czy podane informacje są zgodne z prawdą. Zaznacz literę P, jeśli zdanie jest ( ... / 2 p.)

prawdziwe, lub literę F – jeśli jest fałszywe.

Najgłębszy na świecie rów oceaniczny – Rów Mariański – powstał
1. w strefie ryftu, czyli w miejscu odsuwania się od siebie dwóch płyt P F
litosfery.
Większe ryzyko wystąpienia trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów
2. istnieje w miejscach, w których płyty tektoniczne przesuwają się P F
względem siebie, niż na obszarach tych płyt.
3. Islandia leży w strefie ryftu, czyli w miejscu, w którym płyty P F
litosfery rozsuwają się i lawa może wypływać na powierzchnię
Grupa B | strona 3 z 4
ziemi.

Grupa B | strona 4 z 4