J6 16. 5 Juli 1879.

KNEDERLANDSCHE

ONDER LEIDING VAN

DR. JAN TEN BRINK.

Prijs per 3 maanden f 3.— Prijs der Advertentiën:

Verschijnt op Saturdag
Franco per post 3.25 1-6 regels f 1.50
Men verbindt zich voor een jaar. bij W. C. DE GRAAFF te
Iedere regel meer „ 0.25
Eenmaal per maand ontvangt men een plaat in Haarlem.
Ets, Phototypie of Photogravure. Grootere letters naar plaatsruimte.

INHOUD. Het nieuwe Rijks-museum te Amsterdam. Rap Baudot, was niet zeer belangrijk, maar zij bevatte
porten over het Kunstonderwijs in Engeland en het Soutken- één ernstig en wel begrepen bouwwerk. Wij bedoelen
sington-museum te Londen. Vervolg. — Kunstindustrie voor ieder het nieuwe Museum dat te Amsterdam door den heer
door J. H. van Duinen. IV. — Binnenlandsche Berichten.
Cuypers wordt gebouwd. Voor deze werkelijk belang
rijke stichting heeft de Architect niet alleen een prak
HET NIEUWE RIJKS-MUSEUM TE AMSTERDAM. tische en goed aan het gestelde programma beant
woordende indeeling weten te vinden, maar hij gaf ook
Terwijl de bekwame Architect Cuypers, die met aan het geheel een aangenaam aanzien en een zeer
den bouw van ’s Rijks-Museum te Amsterdam belast smaakvol uiterlijk, en daarbij hield hij rekenschap
is, meermalen door sommigen zijner landgenooten met de eischen der constructie, welke hij met oprecht
werd verguisd en mishandeld, als hadde men met een heid te voorschijn laat komen en waarvan hij zeer
ellendigen timmerman te doen, worden in het buiten goed partij heeft getrokken voor de studie der détails.
land zijn groote verdiensten naar waarde erkend en Vooral verdient vermelding de wijze waarop hij de
beloond. Voor zijne naar de laatste Wereld-tentoon- ontlastingsbogen heeft behandeld, welke hij, wegens
stelling van Parijs gezonden plannen van het Amster- de geringe afmetingen van het te bezigen materiaal,
damsch Museum, ontving hij de gouden medaille, boven de vensteropeningen moest aanwenden; het
eene onderscheiding welke slechts aan enkele Archi systeem, hetwelk hij voor de goten heeft gevolgd, is
tecten te beurt viel. ook voortreffelijk; ten slotte zullen wij, zonder voor
Ook in een onlangs verschenen studie over de Bouw behoud, de oprechtheid prijzen waarmede alle motie
kunstige Afdeeling dier tentoonstelling wordt met veel ven behandeld zijn welke aan deze groote gevels voor
lof van het Museum melding gemaakt. Dit oordeel, komen, die goed geordonneerd zijn en een aangenamen
waarvan wij de vertaling hier laten volgen, is dat indruk maken, ofschoon zij bijna geheel opgetrokken
van den Regeerings-Architect A. de Baudot, die om zijn in baksteen, en dus in een betrekkelijk nederig
zijne uitmuntende geschriften over architectuur zich en bijgevolg zeer eenvoudig materiaal.
een welverdienden naam heeft verworven. „Wellicht zal men de afmetingen overdreven vinden,
„De Hollandsche tentoonstelling, zegt de heer de welke deze Architect aan de kappen van het gebouw
122 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE
gegeven heeft, doch men mag met vergeten dat hij
bouwde in een land met een ongunstig klimaat, waar
stijle hellingen voor het afvoeren van het water nood
zakelijk zijn, en onder een meestal donkeren hemel,
die krachtige en sterk contrasteerende effecten ver-
eischt.”
Omtrent de vorderingen van den bouw van het
Museum kunnen wij het volgende mededeelen.
Aanvankelijk heeft de bodem, waarop gebouwd
moest worden, veel moeielijkheden veroorzaakt. Het
terrein, dat ongeveer 30,000 M2. beslaat, ligt meer
dan een halven M. onder A. P.; het is nu tot onge
veer 0,70 M. boven A. P. met zand opgehoogd en
zal op het hoogste punt tot 2,85 M. boven A. P.
gebracht moeten worden.
De fundeeringswerken zijn geheel voltooid, zoo wat
de houtfundeering als wat het metselwerk betreft.
Een groote hoeveelheid bouwstoffen is reeds aan
wezig. Behalve de noodige hoeveelheid kalk, tras,
cement enz., vereischt voor de regelmatige voortzet
ting der metselwerken, zijn er 3 millioen metselsteenen,
ruim 1000 kub. M. graniet van de Ourthe (Belgie)
en 250 kub. M. witte steen aangevoerd en gedeel
telijk is de bergsteen bewerkt. Ook is de eerste leve
rantie van ijzerwerk, ongeveer 150,000 kilogram, in
ontvangst genomen.
Voor het lossen der materialen zijn twee losplaat
sen met kranen aangelegd, de eene aan de noordzij
de der Stadhouderskade, de andere aan de oostzijde
bij de Wetering. Van deze losplaatsen loopen ijzeren
spoorwegen over het geheele terrein, hetzij naar de
bouw- of werkloodsen, hetzij naar de plaatsen waar
de materialen een blijvende bestemming moeten vin
den. Tot bereiding der metselspecie zijn twee molens
opgericht, welke door stoomkracht gedreven worden.
Behalve de bouwloodsen voor het bureau, de mo
dellen enz. en die voor den aannemer en zijn opzich
ters, zijn er nog vier groote loodsen getimmerd, welke
alle’ met het spoorwegnet en het werk verbonden
zijn. In de loods voor de steenhouwerij staat een
sterke loopkraan in het bovengedeelte van het gebouw
zoodanig ingericht, dat twee werklieden de zwaarste
stukken steen — er zijn er die meer dan 2000 kilo
gram wegen — gemakkelijK Kunnen verplaatsen.
Het Sousbasement aan de buitenzijde geheel van
granietblokken samengesteld, is thans nagenoeg tot
aan de borstwering van de benedenverdieping opge
trokken, zoodat de bogen van de kelderverdieping,
althans voor zooveel de ringmuren betreft, bijna allen
geheel voltooid en in de zes trapgebouwen de steenen
treden ter hoogte van ruim 2 M. opgehaald konden
worden.
Het middengedeelte van het gebouw, waarboven
de groote zaal zal verrijzen, kon wegens den bouw
van een proeflokaal voor de verlichting niet hooger
dan 0.70 M. boven A. P. worden opgehaald. Daar
dit proeflokaal evenwel reeds weder opgeruimd is, zal
men nu ook hier het metselwerk kunnen voortzetten.
Men hoopt nog voor het invallen van den aanstaan
den winter het geheele Museum tot aan den vloer der
bovenverdieping te doen rijzen. Tegelijkertijd worden
talrijke modellen voor de in steen uit te voeren orna-
mentwerken (kapiteelen, kraagsteenen enz.) vervaar
digd.
Nevensgaande afbeelding geeft een duidelijk denk
beeld van het uitgebreide Amsterdamsche Museum na
zijne voltooiing.
In het midden ziet men den ingang tot den door-
rid, welke het geheele gebouw doorsnijdt, en waarbo
ven een voorhal en de groote zaal verrijzen. Aan
weerszijden verheffen zich zware torens, welke de hoofd
trappen bevatten. De overige gebouwen omvatten twee
vierkante binnenpleinen, welke met glas overdekt wor
den en tot bewaring van afgietsels van groote monu
menten bestemd zijn. De benedenverdieping van het
linkergebouw zal een rijke verzameling vaderlandsclie
oudheden bevatten, wanneer daar de collectie van het
Nederlandsch museum en die van het Koninklijk
Oudheidkundig Genootschap vereenigd zullen zijn; de
zalen van dit gebouw worden in verschillende stijlen
geornamenteerd, overeenkomstig de perioden waaruit
de daarin ten toon te stellen voorwerpen dagteekenen.
De benedenverdieping van het rechter gebouw wordt
bestemd voor het rijke prentenkabinet dat thans in
een aantal portefeuilles in het Trippenhuis verborgen
is, doch in het nieuwe gebouw zijn schatten in tal
rijke lijsten en lessenaars zal kunnen vertoonen.
De geheele bovenverdieping bestaat uit zalen, waar
in schilderijen zullen hangen. Daar zullen vereenigd
zijn, zoowel de schilderijen welke aan het Rijk, als
die welke aan de gemeente Amsterdam behooren, en
ook het Museum van der Hoop zal er eene plaatsing
vinden. De meeste dier zalen zullen bovenlicht ont
vangen. Alleen langs den voorgevel van het gebouw
komen kabinetten met staand licht, voor paneelen
van kleine afmeting bestemd.
Het geheele gebouw zal volkomen brandvrij zijn;
immers de benedenverdieping wordt met steenen ge
welven afgedekt, terwijl de balklagen van ijzer, en de
vloeren van gebakken tegels worden saamgesteld;
alleen voor de deuren, vensterkozijnen en lambrizee-
ringen is hout aangewezen.
RAPPORTEN OVER HET KUNSTONDERWIJS
IN ENGELAND EN HET SOUTHKENSING
TON MUSEUM TE LONDEN.
(Vervolg van bladz. 118).
Op bladzijde 117 hebben wij er op gewezen, hoe
van het bezit van een goed corps onderwijzers en
vooral van een goed direkteur bij elke school alles
afhangt.
Elk' Direkteur heeft zijn eigen inzichten en dus ook
zijn eigen stelsel van onderwijs. Is dit stelsel goed,
zoo zal de school bloeien, is het gebrekkig, zoo zal
de school kwijnen en niets zal in staat zijn, daaraan
bekwame mannen te vormen.
De Heer de Stuers vindt dan ook die zaak van
genoeg belang, om aan het stelsel van onderwijs,
tegenwoordig aan de Normaalschool van Southkensing-
ton een afzonderlijk rapport te wijden, waaruit wij
thans een enkel woord willen mededeelen.
Ofschoon het in 1852 in toepassing gebracht stelsel
tot verbetering der Engelsche kunstindustrie, d. i.: vor
ming van geschikte kunstonderwijzers, verspreiding van
teekenonderwijs, oprichting van een kunstmuseum en
kunstbibliotheek, en het in bruikleen afstaan van voor
werpen uit die inrichtingen aan andere scholen in het
HET RIJKSMUSEÜM TE AMSTERDAM.
 N EDERLANDSCHE KLNSTECDE.
Rijk — ofschoon dit stelsel goed werkte en reeds belang
rijke resultaten opgeleverd heeft, zouden de uitkomsten
nog veel verrassender geweest zijn, zoo men reeds
dadelijk een meer geschikt persoon aan het hoofd
der Normaalschool en van het kunstdepartement hadde
gesteld.
De vroegere, geheel ondergeschikte Direkteur, een
kunstenaar van beperkte kennis en bekrompen inzich
ten, koos leeraars, die even ongeschikt waren als hij.
Het onderwijs was gebrekkig, de gekozen modellen
smakeloos, het navoorbeeld-teekenen werd tot hoofd
zaak gemaakt, en dit machinaal navolgen leverde
fijne, keurige teekeningen, maar doodde het scheppings
vermogen, dat in den leerling sluimerde. Alles op de
Normaalschool werd routine; en als een natuurlijk
gevolg ook op de andere scholen van ’t Rijk.
Aan dien ongunstigen toestand werd een
gemaakt door de benoeming van den Heer Poynter,
'die dadelijk groote verbeteringen invoerde.
De nieuwe Direkteur begreep, dat het teekenen
naar voorbeeld de leerlingen werktuigelijk lijnen leert
volgen, zonder te begrijpen wat die lijnen beteekenen,
dat het teekenen naar de natuur hen noodzaakte tot
denken.
Het oefent oog en hoofd en hand. Het teekenen
naar voorbeeld echter behoeft niet geheel verworpen
te worden, zoo als door enkelen wordt voorgestaan;
voor eerstbeginnenden is het noodig en ook
meergevorderden is het niet kwaad, van tijd tot tijd
een goed voorbeeld na te teekenen, om te zien, op
welke wijze de groote meesters de verschillende hulp
middelen en gereedschappen hebben gebruikt en hunne
wijze van doen, om de natuur weer te geven.
Af te keuren echter is het, als tijdroovend en geest-
doodend om b. v. een leerling, die nauwelijks een
lijn kan zetten koppen na te laten teekenen met krul
lend haar enz. enz., waarvan elk haartje nageteekend
wordt als rivieren op een landkaart. De leerling zoekt
slechts de lijnen, die hij voor zich heeft te volgen,
ten minste wanneer hij zijn best wil doen, maar wat
hij eigenlijk doet, begrijpt hij zelf niet.
Ook vond de Directeur een school, waar men, zoo
als vroeger veel de mode was, zich beijverde de tee-
keningen zóó af, zóó fijn te teekenen, dat ze geheel
op gravuren geleken. Dit verstompt den geest; wordt
voor den leerling vervelend en kost een schat van tijd.
Zoo mochten de leerlingen van de antiekklasse
zooveel tijd aan een teekening besteden als zij zelf
verkozen, aan het afstippelen van een achtergrond
werd soms 2 a 3 weken besteed. Tegenwoordig is
slechts één week toegestaan voor de grootste teekening,
terwijl ook in het geheel het teekenen binnen een
aangegeven tijd is ingevoerd.
Werden deze verkeerde leermethoden afgeschaft, ook
het leerpersoneel moest veranderd worden, wilde de
nieuwe leerwijze gevolgd en begrepen worden. De Di
rekteur zag daartegen niet op en zelfs niet tegen het
aanstellen van buitenlanders, van wier kennis en liefde
voor de zaak hij overtuigd was. Zoo werden twee
Fransche artisten, Legros en Dalou, tot leeraars in
het etsen en het beeldhouwen benoemd. Hun invloed
heeft zich spoedig doen gevoelen, en heeft nieuw leven
aan de school gegeven. Niet alleen door mondelinge
raadgevingen zoeken zij op den leerling te werken,
maar zij doen hem ook zien hoe zij zelf werken en
hoe zij de zaak aanpakken, en etsen en boetseeren
123
daarom van tijd tot tijd in ’t bijzijn van al de leer
lingen.
Zeer juist ingezien, wordt er voor gewaakt, dat de
leerling niet aan b beginne, voor hij a door en door
kent, zoo kan hij niet overgaan in een hooger vak,
zoo het den hoofdleeraar niet gebleken is, dat hij met
het voorgaande in den grond bekend is. Zoo mag
niemand aan ’t schilderen beginnen, voor hij volko
men juist een beeld naar ’t antiek en naar de natuur
kan teekenen.
Wel mogen onze aankomende artisten deze wenk ter
harte nemen, betreurenswaard is het te zien, hoe bij
ons dikwijls reeds met verf gemorst wordt door jon
gelui, die nog niet in staat zijn een vinger te teeke
nen. En toch een kunstwerk, hoe schoon, poëtisch,
harmonisch van kleur het ook moge zijn, kan op den
einde naam van kunstwerk geen aanspraak maken, zoo
vorm en teekening geheel over het hoofd gezien zijn.
En moge ook al de mode voor korten tijd met zulke
artisten hoog wegloopen, spoedig wordt het weinig
beteekenende van dergelijke kleureffecten ingezien en
verzinken ze weer in ’t niet.
De leerling, die in de schilderklasse komt, begint
niet dadelijk zich in de volle kleurwereld te werpen,
maar moet zich eerst oefenen in het schilderen in
„monogroom” of in ’t graauw, wat onze de Wit zoo
meesterlijk verstond. Deze methode werd vroeger,
voor misschien ook nog wel, ook hier te lande op aka-
demie’s en ateliers gevolgd en zeker is dit zeer dien
stig, om den leerling met het gebruik van verf en
penseel vertrouwd te maken, zonder in eens te veel
vermoeid en verward te worden door de duizenden
kleuren en kleurschakeeringen, die zich in de natuur
voordoen.
Het voor den leeraar hoogst vervelende en tijd-
roovende van de mondelinge raadgevingen voor de
eerstbeginnenden in die klasse, hebben tot het opstel
len van een handleiding geleid, die in de klasse op
gehangen, de wijze van bewerking, de opnoeming der
voor het in ’t grauw schilderen vereischte verven en
hoe ze te vermengen, zijn daarin opgenomen.
Voor het decoratief schilderen moge zulk een soort
van recept dienstig zijn, of het echter ook verder aan
te raden is, laat ik in het midden, het kan zeer licht
tot machinaal werken en tot eentonigheid leiden.
Zeer leerzaam is de wijze, hoe de cursus van den
heer Moody „over de vormen van het menschenfiguur
en zijne toepassing op decoratieve kunst" gegeven
wordt.
Het eerste uur, wordt door den leeraar gegeven
aan de bespreking van een of ander deel van het
menschelijk lichaam, niet alleen anatomisch, maar ook
ten opzichte van schoonheid van vorm en karakter,
en daarbij tevens nagegaan, hoe de antieken die vor
men hebben beschouwd en overgebracht. Het gedeelte,
waarover gesproken wordt, is op het zwarte bord ge-
teekend en wordt tevens op het levend model zoowel
als op de antieken aangewezen, beschouwd en verge
leken. Dadelijk daarop wordt het levend model in
een houding gesteld, die het behandelde gedeelte het
meest doet uitkomen en de leerling zet zich aan zijne
teekening, die in drie uren gereed moet zijn.
Deze lessen van den heer Moody en die van Dr.
Zerffi over kunstgeschiedenis zijn in druk verschenen.
Dat er van het ornament veel werk wordt gemaakt
behoeft niet gezegd te worden. Na grondige studie
124 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE.

van de verschillende ornamenttypen van de antieken, olie verbindt. Een nacht weeken (zoogen. rotten) en
de gothiek en de renaissance, en dus na volkomen den volgenden dag flink roeren is evenwel aan te beve
bekendheid met het verschillend karakter, oorsprong len. De oker is meestal zandig en moet gewreven worden.
en afleiding van elk, moeten de leerlingen nieuwe Voor fijnere voorwerpen bezige men de gewone
ornamenten trachten saam te stellen, met behulp van schilderNem&n, welke men óf zelf kan wrijven, ’t geen
planten, die hun tot motieven moeten dienen en die nog al wat omslag vereischt, öf, gewreven, in
daartoe expresselijk worden aangekweekt. Reeds vroe tubussen (voorheen in blaasjes) koopt bij de winke
liers in teeken- en schilderbehoeften. Gewone tubus
ger deelden we mede, dat de school ook in het bezit
is van een broeikast. Als modellen voor het boetsee- sen kosten van 121/» tot 25 ets. Duurder verstoffen
ren van ornament wordt veel gebruik gemaakt van hebben wij voor ons doel nooit noodig. De meest
afgietsels naar oud-Hollandsch snijwerk. gewone zijn: cremser wit, napelsch geel, brillant id.,
Dezelfde broeikast dient ook voor het aankweeken gele oker, gebrande id., terra siena, gebrande id„
van bloemen voor hen, die zich in het teekenen en bruine oker (rauwe terra sienna is fijner van kleur),
schilderen daarvan oefenen. Bloemen toch vormen een vermiljoen, carminlak of kraplak (vulgo) (geen floren-
der hoofdmotieven in de kunst van ornamentatie. Tot tijnsche lak, die wel krachtig is maar zwart wordt),
verciering' van aardewerk en porcelein, weefsels, kant omber, gebrande id., kasselsche aarde, ivoor- en kool
werk, ja waar al niet worden zij aangewend. Daarom zwart, mineraalblauw, farijsch groen en licht en
wordt van de kennis der bloemen zeer veel werk donker cromaatgeel. (Cadmium is wel fraaier, maar
gemaakt. Voornamelijk dekverf gebruikt men bij het ons te duur.) Met deze verfstoffen kunnen wij allerlei
teekenen er van, omdat daardoor het fijn afwerken knutselarbeid beschilderen, en laten dus de massa
voorkomen wordt, waar men vroeger aan verslaafd andere rusten. Door vermenging ontstaan tinten;
was en dat bij decoratieve verciering zeer vermeden oefening leert die kennen. Voor effen vlakken is het
moet worden. noodig minstens éénmaal te gronden; voor lichte kleuren
met enkel loodwit, voor de andere met loodwit en
zwartsel (zoogen. grondverf). Daarna tweemalen over
KUNSTINDUSTRIE VOOR IEDER (i) schilderen met de vereischte kleur. De verwers hebben
wel andere methoden, maar voor ons doel zal de
door J. H. van Duinen.
genoemde wel de beste zijn. Men drage echter zorg
den ondergrond nooit donkerder te maken dan de
IV. deklaag, wijl deze daardoor zwaar en onfrisch van
kleur wordt.
Houtschilderen. De beschreven bewerking geldt ten
Schilderen. Indien eenig voorwerp geverfd of beschil
deele alleen voor effen vlakken, effen kleuren. Wil
derd moet worden, dient men het vooraf te gronden,
men gladhout schilderen (vulgo sausen), zoo handele
d. i. te verzadigen met verf. Men zij indachtig dat
men als volgt: B. v. voor eikenhout: Men moet het
ik hier spreek van olieverf. Deze toch zal, op nieuw
voorwerp gronden met loodwit, zuiver of vermengd
hout enkelvoudig gebezigd, weinig kleur geven, zoo ’t
met eenig geel-oker; droogen laten; stoppen (zoo
heet niet dekken, ’t Is goed het hout eerst te gronden
noodig) en schuren; wederom gronden en in de natte
met loodwit of loodwit en zwartsel, somwijlen wel
verf schuren, gladstrijken en goed laten droogen. Men
tweemalen noodig; waarna men de verlangde kleur
neme dan gebrande omber, met niet te veel olie ver
kan opbrengen. Ook dit laatste eischt somwijlen dub
mengd (’s zomers half om half). Is deze verf te dun
bele bewerking, n.1. wanneer, na eerste schildering,
dan druipt zij met lange stralen later van het hout.
de verf zich nog dof en vlekkig vertoont. De eene
Slechts dun worde zij over het hout gestreken. Hierna
verfstof dekt spoediger dan de andere.
beschrijve men met eene niet te zachte kwast lange
De te bezigen olie is (zie pag. roo) lijn-olie. (Zie
trekken in de richting van de hout-nerf, waardoor
ook pag. ioo de rubrieken schuren en oliel) Eenige
reeds terstond eenig karakter van hout zal ontstaan.
vrij grove verfstoffen, ook door de verwers gebezigd,
De kleine, donkere vlammen van ’t eikenhout (zie de
zijn voor ons doel geschikt, als: goed loodwit (meestal
natuur) worden met een penseel aangebracht; de lichte
voor ondergronden te gebruiken), zinkwit (’twelk min
met een stokje, over welks einde een lapje of stukje
der goed dekt, maar langer wit blijft in ons klimaat),
leêr is getrokken. Eindelijk werke de dawkwast de al
gele oker, gebrande id., bruine id., licht en donker
te harde plaatsen bij.
cromaatgeel, oranje-mineraal (te verkiezen boven
Dit is in hoofdzaak mijn methode van eikenhout
oranje-cr ornaat), engels ch rood, weener rood (prachtig schilderen, waarover de huisschilders zullen lachen,
van kleur als ’t goed is), gemeene vermiljoen, zwartsel
gelijk ik mij menigmaal heb bedroefd over hunne
(zoogenaamd tonzwart), roode doodekop (ook de paar-
onnatuurlijke produkten. Die heeren mogen ’t mij
sche wordt gebezigd), omber en gebrande id., bremer-,
niet euvel duiden, wanneer ik den meesten hunner te
friesch-, licht- en donker cromaatgroen en cromaat-
weinig studie naar de natuur als hoofdgebrek verwijt.
blauw. Daar zijn natuurlijk nog een massa andere Ook hun methode van sausen met water enz. bevalt
verwen, maar met de genoemde is al heel wat uit te
mij niet, wijl die steeds wordt gevolgd door lakken,
voeren. Men kan die, meest alle in den vorm van
de moeder van onnatuurlijke, voor ’t oog vermoeiende
pulver, tegen vrij geringen prijs bekomen. Ofschoon
en onschilderachtige kinderen. De achting voor hun
het wrijven met olie zeer nuttig is, zie ’k er evenwel
vak doet mij ’t gebrek aan artistieke opvatting maar
geen bepaalde noodzaak in, indien men werkelijk pulver
al te zeer betreuren. De weinige uitzonderingen breng
heeft, ’twelk zich in den pot zeer gemakkelijk met
ik bij dezen gaarne mijn hulde.
Nog een paar opmerkingen over ’t eikenhout. Dit
(i) Vervolg van pag. ioo. vertoont f» natura duizende kleine nerfjes, welke de
 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE. 125

verwers aanbrengen door zoogenaamd kloppen. Voor zelfs met speksteen, nog ’t beste hulpmiddel. Teeken
ons doel zie ik daartoe geen noodzaak. Wanneer het dus op wit papier of doek de omtrekken (de schets)
oog zóó nabij ’t beschilderd voorwerp wordt gebracht, en leg dit onder het glas. Dezelfde verwen als bij het
dat het deze détails onderscheiden kan, dan ziet het evengenoemd transparant-schilderen op doek; ook hier
toch de verf ; op eenigen afstand ziet het oog die ontbreekt de witte verf. Geen lijnolie bezigen (tenzij
nerfjes niet. Met de daskwast is speling genoeg aan voor het wrijven een weinig) maar blanke vuurlak en
te brengen. Ieders opinie blijve overigens vrij! als terpentijn. Na schildering het glas op een heete stoof
maar niet het pittoresk geheel aan zulke subtiliteiten leggen, beter nog in een kleinen oven, maar altijd op
wordt opgeofferd. latten. De vuurlak smelt daarin, verbindt zich aan
Ook sprak ik boven van „stoppen, naden stoppen”. het glas en zal er, koud geworden, zeer vast aan ge
Men vatte dit op in beperkten zin! Konstruktie-naden hecht zijn. Dit is niet de ware manier van glasbran-
eener deur b. v. — mits niet al te slecht bewerkt den, maar, aangezien ook de meeste glazen der toover-
zijnde — stop ik niet weg. In nature zien wij die lantaarns aldus worden vervaardigd, durf ik het voor
immers ook. Laat die dus blijven! ’t is natuurlijker. ons doel gerust aanbevelen; zulke glazen kunnen met
Verder spreek ik over ’t houtschilderen niet, ’t Voor koud water worden afgenomen.
naamste is genoemd; oefening en onderzoek breide Aangezien echter voor huis-décoratie ook van lijm-
dit uit. verf een goed gebruik kan worden gemaakt, wil ik
Marmer komt in onze nederige woning weinig te mede daarover spreken. Bij versieringen die sterk
pas. ’t Is alleen te verkrijgen door werkelijke schilde sprekend moeten zijn en slechts korten tijd dienst
ring, de natuur op den voet gevolgd. Hulpmiddeltjes doen (feesten) is zij schier onmisbaar. Waar immers
baten in dezen weinig. Oefening en natuur zijn de olieverf 3 è. 4 malen dekking noodig heeft, vereischt
eenigste factoren. lijmverf dit niet. Men is er spoediger mede gereed,
Vlag-schilderen. Wil men schilderen op doek, ’t welk terwijl de werkstukken, vooral bij avondlicht veel
geplooid kan worden, dan handele men gansch 'anders. sterker spreken en nimmer glimmen, bij olieverf wel
Aangezien het doek (b. v. eene vlag) niet stijf mag eens lastig voor den aanschouwer. Een voorname
worden, vervalt het plamuren. De behandeling is dan moeilijkheid bij lijmverf is haar verandering van kleur
als volgt: bij drooging, verscheiden tinten worden lichter, waar
Men moet eerst het doek uitspannen tusschen latten door men onder het schilderen, nooit geheel zeker
(niet op eene plank of muur) neemt dan tarwemeel, zou zijn van de gevolgen, ’t Is daarom goed vóór
gekookt als stijfsel en doet daarin eenige spaansche de schildering de kleuren en tinten (in afzonderlijke
of witte zeep, + 8 ft 9 lood op 1/2 kilo. Daarmede potjes) te maken en op een stuk gelijmd papier te
het doek (met groote kwast) goed beschilderen, d. i. strijken, dan te droogen en aldus de verandering te
goed effen bestrijken, schoon niet al te dik. ’t Is nut beproeven. Oefening leert ook hier spoedig.
tig het overtollige met een stomp mes af te scheeren, De bewerking is in hoofdzaak aldus: zet gewone
maar voor den leek nog al lastig. Na drooging de bruine timmermanslijm in een potje met water te
zelfde bewerking. Het natte doek hangt slap, maar is, weeken; den volgenden dag is een lillige stof ont
droog geworden, weêr gespannen. Dit prépareeren ver staan, op het vuur gemakkelijk te smelten. Giet van
hindert het vloeien van de olie. deze gesmolten lijm iets in een ander potje en ver
Bij het opschilderen met olieverf kan het, des noods, dun het met heet water; men bekomt dan lijm-water.
op eene tafel liggen; tusschen latten houden is beter. Om te weten hoe sterk het kleefgehalte is gebleven,
Gewone lijnolie-verf, als voren gezegd is. Droogsel late men een droppel vallen op de muis van de hand,
moet sterk gebezigd worden: sacrurn saturni {lood drukke die der andere hand daarop en late even
suiker} voor lichte, secatief voor donkere kleuren. droogen. Is er te veel water in de lijm zoo kleeft zij
Iransparant-schilderen. Wil men, voor festivals enz. niet of zeer zwak. Kleeft zij vrij sterk, dan kan er
transparant-schilderen, dan volge men dit voorschrift: in den regel nog eenig water bij. Cijfers zijn hier
Behandel uw doek evenals voor het vlag-schilderen en moeilijk op te geven; ondervinding maakt spoedig wijs.
plaats er bij het opschilderen een raam of eene hel De verfstoffen (zie straks) zijn bijna dezelfde
dere lamp achter. Het doek vertoont zich dan trans als reeds vroeger zijn genoemd, met uitzondering
parant, maar bij lange na niet alle olieverwen. Lood echter van het vrij dure loodwit, waarvoor ge
wit b. v. wordt vuil bruin enz. De benoodigde verf wassen krijt in de plaats treedt. Krijt geeft in
stoffen zijn: cromaat-geel, oranje-mineraal, vermiljoen olie geen kleur; in lijm uitmuntend. Slechts voor
en parijsch groen, die niet veel droogsel vereischen. enkele zeer witte toetsen wordt best loodwit gebruikt.
Veel droogsel eischen: berg-blauw of mineraal-blauw, Indien de verwen goed fijn, tot stof gemalen (gepul
roode meni, gele oker, bruine id., roode lak, rosé id., veriseerd) zijn, doet men ze respectievelijk in potjes,
koolzwart (het best van turfkolen), omber, keulsche en en roert er lijmwater door. Is de verf zandig of brok-
kasselsche aard. Om het vloeien van de verf nog ster kig zoo moet zij gewreven worden met eenig lijmwater.
ker te beletten, kan men al de omtrekken vooraf Men kan schilderen met gewone kwasten en pen-
teekenen met omber-lijmverf (zie achter). seelen. Vóóraf ga echter nog eenige bewerking. Schil
Schilderen met olie en terpentijn, half om half. dert men op bordpapier (carton) dan moet dit eerst
Men ziet uit deze opgave, dat slechts een gering met niet te zwak lijmwater bestreken en daarna goed
aantal verfstoffen voor transparant te bezigen, en wit gedroogd zijn. Wil men schilderen op doek zoo doe
overbodig is. men eenig krijt in het lijmwater. Een en ander is
Veel genoegen kan een leek zich verschaffen door noodig ter vaste verbinding van de verf met den
schilderen op glas, n.1. niet gedekt maar transparant grond en tevens voor hare frischheid. 7r veel lijm —
(wapens etc.). Een korte handleiding daartoe: ’t spreekt van zelf — zou door haar vuil-bruine kleur
Glas-schilderen. Op glas kan men moeilijk teekenen, de verwen bederven en onhandelbaar maken. Voor
126 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE.

zeer lichte kleuren neemt men daarom in plaats van Volgen de verwen. Sommige vereischen meer lijm,
dus krachtiger lijmwater dan andere. De kruisjes
timmermanslijm smalle Leidsche, die zeer blank is,
duiden het vereischte lijmgehalte aan; geen * is ge
maar duurder. Gom is ook goed maar voor groote
woon, * meer lijm en * * nog meer. Eenige proeven
partijen veel te duur.
zullen den leek van de waarheid overtuigen. Wanneer
Laat ons gaan schilderen! Ge wenscht een schild,
men met de vlakke hand over het drooge schilder
waarop eenig devies, een „heil den... nu ja! heil
iemand. .. Neem dan een vel dertigers, d. i. een vel werk strijkt, dan mag de verf niets afgeven. Heeft
men, bij ongeluk, te weinig lijm gebezigd, dan moeten
bordpapier van 30 bladen in een pak (prijs p. pak +
enkele deelen, soms het geheel worden overgeschilderd,
ƒ 3._) Glad geplet bord is het beste. Bestrijk het
want anders is het werk, na eenige weken, verloren.
vel met lijmwater en laat droogen. Teeken den bui
Verfstoffen:
tenvorm, b. v. een omhjst veld. Schilder het veld
effen blauw b. v. met bremer- of met frisch-groen. gewassen krijt. * engelsch rood,
Moet de lijst als verguld geschilderd worden, dan aan eenig best loodwit. * roode doodekop.
geele oker. * paarsche id.
leggen met chineesch geel in ééne massa. Elke vol
* bruine id. ** omber
gende kleur gaat daar over heen, soms 6—8 kleuren
over elk air. Alles droogen laten. Nu op het blauwe * chineesch geel. ** gebrande omber,
veld letters teekenen en schilderen; kleur naar eigen licht cromaat geel. ** kasselsche aarde,
donker id. ** tonzwart.
goedvinden. Daarna de letters voorzien van tegen-
ziende kanten, kleur iets donkerder dan de letter zelve, oranje mineraal. * berlijnsch blauw.
* roode menie. cromaat id.
liefst aan de rechterzijde aangebracht. Vervolgens
* vermiljoen. * konings id.
slagschaduw achter de letters leggen. Aangezien voor
weener rood. bremer groen.
decoratiewerk de lichtvalling schier altijd stilzwijgend
kogel lak (of koning- friesch id. (zoogen.
wordt aangenomen als links van boven, onder een
rood.) donker.)
hoek van 45 graden, zullen ook wij die behouden,
florentijnsche lak. parijsche id.
waardoor de slagschaduwen juist sluiten aan de even
carmin id. licht cromaat id.
genoemde tegenziende kanten.
Kleur der slagschaduw in dezen donkerblauw. Met (valsche.) donker id. id. en
rose id. gebrande terra Sienna.
dezelfde kleur maakt ge rondom, over en dóór de
letters een fijne speling als van festoen; de hardheid Dit vrij lange lijstje (schoon ik slechts het meest
wordt daardoor gebroken en ’t geheel lijkt uitvoeriger. noodige aangaf) schrikke niemand af. Voor te samen
De gouden lijst, aangelegd met chineesch geel, wordt ƒ3.— koopt men van de genoemde verwen al heel wat.
ingeteekend met gebrande terra sienna, de hooge lich Met eenige voorbeelden, kleine handleiding voor
ten voorgesteld door donker cromaatgeel, de schitter- eerstbeginnenden, sluit ik deze rubriek. ’tZou bespot
lichten door licht cromaatgeel met krijt, en de reflec telijk zijn te beweren, dat aldus een decoratie-schilder
tie door oranje mineraal. Wenscht ge werkelijk goud kan gevormd worden. Zonder teekenen geen schilder;
te bezigen bestrijk dan, met een kwastje, de schitter- maar menig dillettant-teekenaar kan, wordt hij slechts
lichtjes met gesmolten was en druk daarop (vrij spoe eenigszins onderricht, met lijmverf aardige resultaten
dig) gemeen bladgoud. Na drooging alles met zachten verkrijgen; zoowel voor blijvende als voor tijdelijke
schuier afborstelen; het overtollige wordt dan ver versiering. Na eenige oefening heeft hij mijn opper
wijderd en hooger glans verkregen. Met bladzilver vlakkige" recepten niet meer noodig; maar in den
kan men evenzoo handelen. beginne is eenige vingerwijzing meestal aangenaam.
Aanmerkingen. Alle vetstoffen moeten bij lijmverf Men bezigt voor:
streng geweerd worden; het was, evengenoemd, is een 1. Beelden en witte kolommen.
uitzondering. — Waterdroppels op gereed werk geven
Licht. Wit met eenig engelsch rood.
meestal vlekken. — Over droog schilderwerk kan men
Fel licht. Wit met eenig bruine oker.
met pantoffels gerust loopen; echter niet te veel van Tusschentint. Schaduwkleur, vermengd met licht in
lichte op donkere kleuren, waardoor de laatste aan
eenige tinten.
kracht zouden verliezen. Derhalve is ’t goed de don
Schaduw. Engelsch rood, Keulsche of Kasselsche
kere toetsen zoo laat mogelijk aan te brengen. —
aarde, bruin-oker en wit.
Lij m-schilder werk moet liefst horizontaal liggen, wijl
Reflectie. Bruin-oker, schaduw en eenig wit.
anders de verf licht afdruipt; groot werk legge men
2. Lucht.
op den vloer, opdat men er op kunne staan.— Moet
men een staand vlak (een muur b. v. beschilderen, Cromaatblauw met wit, of bremergroen, berlijnsch
dan dient de verf vrij stevig (lijvig) te zijn. — Elke blauw en wit.
kleur moet droogen, alvorens men er een andere over Wolken.
heen kan leggen. — Nuanceringen worden bij groot Paarsche doodekop met wit en geel oker in tinten.
werk in afloopende reeks nevens elkaar geschilderd; Horizont.
voor klein werk dient men ze nat-in-elkadr te werken.
Geel oker en wit; daarboven, bruin-oker, engelsch
Oefening leert dat. Lucht, rook, wolken, witte beelden
en ronde kolommen worden zooveel mogelijk nat-in- rood en wit, of oranje mineraal, roselak en wit, nog

elkadr behandeld, (gewasschen.) — Rechte lijnen trekt hooger overgaande in ’t blauw.

men langs een lat of groote lineaal. — Bordpapier Koele lucht.
moet immer schuin gesneden worden, d. i. het mes Doodekop, wit en blauw in tinten.
moet niet loodrecht maar schuin het papiervlak snij Winterlucht.
den. — Bordpapier te zwak zijnde voor staand werk,
Zwart en wit in tinten van geel en rose.
wordt met vertinde nageltjes op latten gehecht.
 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE. 127

3. Zeewater. voorstel van Kerkvoogden en Notabelen, om de be

Geel oker, zwart, blauw en wit. roemde Koorbanken der St. Martinus Kerk te ver-

4. Maneschijn. koopen, verworpen.

Naar wij vernemen was de wensch, om een nieuwe
Lucht: cromaatblauw, geel oker en wit. De maan:
geel oker en wit. De wolken: wit en bruin oker. pastorij te bouwen, niet — gelijk in ons vorig nummer
gezegd werd — de onmiddelijke grond tot het nood
5. Bosch.
lottig voorstel, hetwelk blijkens een van het kerk
Bladeren. Geel oker, zwart en dr. cromaatgroen.
bestuur uitgaande circulaire, ten doel had het te ver
Stam. Omber enz. enz.
krijgen kapitaal „in soliede rentegevende fondsen te
Verschiet. Geel oker en cromaatblauw.
beleggen.” Het strekt de gemeente Bolsward tot eer,
Wijde verte. Meer blauw met eenig wit.
dat zij het bezit van een kunstmonument, hetwelk van
Dorre boom. Bruin oker met rood of omber.
den ouden artistieken roem der stad getuigt, gesteld
Bruine eik. Koningsrood met geele of bruine oker.
heeft boven de soliede rentegevende papieren. Inderdaad
Inteekenen. Cromaatgroen, cromaatgeel en wit enz.
zijn Bolsward en Friesland over het algemeen rijk
Krachtig groen. Zwart en dr. cromaatgroen of ber-
genoeg om zich de weelde van het bezit van Artistieke
lijnsch blauw met gebr. of ongebr.
kleinodiën te kunnen veroorloven, en behoeven zij die
terra-sienna of bruine oker.
waarlijk niet te koop te bieden om met hun uitgaven
Kracht. Berl. blauw met Kasselsche aarde.
rond te komen.
6. Rotsen. Hetgeen eenige hoop gaf, dat niet ieder in Bolsward
Omber, bruine oker en wit. Inteekenen met zwart. terstond ingenomen zou zijn met de opruiming der
Schaduw: geel- of bruin oker met omber. Koorbanken, was de belangstelling in de oude Friesche
7. Kalk-muur. Kunst en Geschiedenis, welke nauwelijks een paar
Zwart, wit en engelsch rood. Inteekenen met groen. jaren geleden door de Leeuwarder Tentoonstelling was
aangewakkerd. Het zou waarlijk een ontmoedigend
8. Goud. (Zie voren).
verschijnsel geweest zijn, indien na deze Expositie een
9. Rood fluweel. van Frieslands beste monumenten aan een vreemde
Aanleggen. Engelsch rood en Weener rood. ling ware verschacherd, zonder dat zich iemand daarom
Inteekenen. Weener rood.
hadde bekommerd Inderdaad hebben dergelijke ten
Hoog licht. Vermiljoen met Weener rood. toonstellingen, welke ondernomen worden met het
Kracht. Kasselsche aard.
prijzenswaardig doel om de belangstelling in onze oude
kunst op te wekken, tevens het droevig gevolg, dat
Dit alles is zeer oppervlakkig; maar ik weet dat de buitenlandsche liefhebbers onze schatten leeren kennen
ware liefhebber, slechts op een goeden weg geholpen,
en de bezitters daarvan verleiden, om die te verkoopen,
zijn pad verder wel zal vinden. Mijn oog is vooral
zoodat men veilig mag zeggen, dat iedere retrospectieve
geslagen op tooneel- en huis-decoratie, waarvan het
tentoonstelling in Nederland, onze natie van eenige
publiek — met verlof — zoo zeer weinig begrijpt. harer beste Kunstmonumenten heeft beroofd. Ook met
Zelf doen zal ook in dezen den juisten maatstaf aan
de Leeuwarder expositie is dit het geval geweest.
de hand geven, en ons verlossen van onverschilligheid
Nauwelijks was zij geopend of een heerlijk gedreven
jegens het werkelijk goede, en van dwaze toejuiching
bas-relief van Van Vianen, werd door een Keulsch
en overschatting van halfheden. Later hiervan nog
een woord. liefhebber opgekocht. Wie weet hoeveel stukken thans
reeds op het appel zouden ontbreken, indien de ten
Lijm tegen vocht bestand verkrijgt men aldus: Men
toonstelling werd heropend.
neemt één deel standolie en twee deelen gewone lijm,
Ook de aanslag op het Bolswarder beeldhouwwerk
die zeer dik gekookt is, mengt dit warm ondereen en
heeft waarschijnlijk zijn punt van uitgang in de Friesche
late het nog eens doorkoken. Verdunnen met water.
Expositie gehad. Eere zij hen, die niet geduld hebben,
Men kan die als gewone lijm gebruiken, doch van
dat opnieuw een onzer kunstschatten over de gren
vocht heeft zij geen last. Door de standolie droogt zij zen trok.
evenwel langzaam.
Ook maakt men gevoegelijk lijmverf, die, na dro — De Heeren Roos zullen op 19 Aug. aanstaande
ging, het water weêrstaat, doch overigens geheel als te Amsterdam een aan vang maken met de verkooping
lijmverf zich voordoet, aldus: verbindt lijm en lijnolie, van de Kunstverzamelingen van wijlen Baron van
anders groote antagonisten, door middel van rauwe, Isendoorn a Blois van Cannenburg. Zij omvatten
geklutste eieren. Op 1 dubb. maatje olie 1 ei of 5 prenten, teekeningen en oude schilderijen. Niet minder
eieren op 1 kan olie. Bij dit mengsel, onder gestüag dan 150 prenten uit het werk van Rembrandt, onder
roeren, dunne lijm doen, tot de verhouding + half om scheidene zeldzame etsen van Berchem, Both, van
half zij. Voor de kleur is het echter best dat de lijm Everdingen, Potter, Ruysdael, Roghman, de compleete
de overhand hebbe. De verf, met dit mengsel gebe verzamelingen van de etsen van Van Uden, S. de
zigd, laat zich met vochtige doeken zeer goed afnemen. Vlieger, Waterloo, Th. Wijck zullen onder den hamer
gebracht worden. Bijzondere vermelding verdient ook
(Wordt vervolgd).
het portret van Goltzius, waarvan de ie staat voor
alle letter wordt aangeboden.
BINNENLANDSCHE BERICHTEN.
De oude teekeningen tellen 209 nummers.
Tegen 20 Julij zullen de gedetailleerde catalogussen
De leden der Nederd. Hervormde Gemeente te
Bolsward hebben een schoone daad verricht en een verkrijgbaar zijn.

goed voorbeeld gegeven. Zij hebben met een verplet — De Rotterdamsche Tentoonstelling van werken
terende meerderheid (197 stemmen tegen 48) het van levende meesters sluit op 13 Juli aanstaande.
128 NEDERLANDSCHE KUNSTBODE.

ADVERTENTIÊN.

COLLECTIEN
d’Isendoorn a Blois van de Cannenburg.
H00GSTBELANGR1JKE VERKOOP1NG
VAN

ETSEN, TEEKENINGEN EN SCHILDERIJEN,

(EERSTE GEDEELTE),

den 19den AUGUSTUS 1879 en volgende dagen, in de BRAKKE GROND, te Amsterdam.

C. F. ROOS en C. F. ROOS Jr. zullen op Dinsdag 19 Augustus en volgende dagen, ter plaatse

voom^d’^o^oEMDE KABINET ETSEN uit de HOLLANDSCHE SCHOOL, waarbij uit het

werk van REMBRANDT een 150-tal fraaie en hoogst zeldzame bladen de belangrijkste etsen van N.B . . . ,
1 BOTH A VAN EVERDINGEN, H. GOLTZIUS, W. DE HEUSCH, P. PO1 IER, J. H. ROOS, J.
RUYSDAEL H SAFTLEVEN, R. ROGHMAN, L. VAN UDEN, S. DE VLIEGER, het complete werk van
A. WATERLOO, THOMAS WIJCK, voorts de voornaamste en zeldzaamste werken, beschreven in de 5 eerste
deelen van A. BARTSCH, LE PEINTRE-GRAVEUR. i,„-.i AVFRKAMP
20 De fraaie Collectie OUDE TEEKENINGEN, meest uit de Hollandsche School, door. AVERKAMP,
| VAN BATTENL BERKHEYDEN, BREUGHEL, A. VAN BORSSUM, A. CUYP J. DOOMER A^ VAN
DIICK I. VAN GOYEN, H. GOLTZIUS, Th. KONINCK, P. MOLIJN, P. POTTER, REMBRANDI,
ROGHMAN, J. RUYSDAEL, A. VAN DE VELDE, A. VAN DE VENNE, S. DE VLIEGER, A.

UAIERLOO,^ gcHILDERIJEN door Oude Meesters uit de Hollandsche School, waarbij een ZELDZAAM
ANTIEK (15e EEUW), voorstellende de aanbidding der Koningen, enz.
Alles geheel en alleenlijk uit de nalatenschap van wijlen den Hoogwelgeboren Heer

BARON D’ISENDOORN A BLOIS VAN DE CANNENBURG.

te Vaassen in Gelderland.

De CATALOGI zullen intijds verkrijgbaar zijn Brakke Grond, A 45, te Amsterdam.

f 375. PIA NIN 0 7 Octaaf nieuw f 375.

Voor ƒ 375 verzenden wij franco, door ’t geheele Rijk, Kist gratis, een in alle opzichten zeer prijs-

waardigen PIANIN O.
Veeljarige schriftelijke garantie, naar verkiezing van kooper opgesteld.

Steeds ruime keuze DIRK ANSINGH & Go., J!"'1'"'

van de minst tot de vwniTP Hepareeren.
meest kostbare ZWOLLE Verhuren.
INSTRUMENTEN. E 49 E 49 Stemmen,
Verpakking voor Overzeesche verzending wordt tegen eigen prijs berekend.

Stoomdrukkerij van Roeloffzen en Hübner. — Amsterdam.