Langetermijnontwikkeling GR2

Architectuurgeschiedenis: Carola Hein

Inhoudsopgave
Nieuwe structuren en de moderne stad ................................................................................................. 2
1. Globale geschiedenis van de architectuur .................................................................................. 2
2. The emergence of the modern skyscraper in the united states ................................................. 2
3. Modern architecture in Japan. .................................................................................................... 3
De negentiende eeuw van groot naar klein ............................................................................................ 5
1. 1815: hoe ziet de wereld eruit .................................................................................................... 5
2. Stoommachine: treinen, scheepvaart, industrie ......................................................................... 5
3. Plannen ........................................................................................................................................ 6
4. 1875: Hoe ziet de wereld eruit .................................................................................................... 7
5. Plannen: infrastructuur, stedenbouw, architectuur ................................................................... 7
Nieuwe structuren en de moderne stad
17 februari – Carola Hein

- Geschiedenis ontwerpen voor: inspiratie, plagiaat?, hoe te restaureren?

- Architectuur geschiedenis door Carola Hein
- Historie en Historiografie (wanneer en welke periode kijken hangt af van waar je nu zit)

1. Globale geschiedenis van de architectuur

- Winston Churchill: “’we shape our buildings and afterwards our buildings shape us.”
- Hoe je naar de geschiedenis kijkt is afhankelijk hoe jij kijkt naar de kaart (in China bijv. ben jij
het middelpunt op de kaart.)
- ‘A history of architecture’ -Banister Fletcher : de boom van architectuur, erg typisch voor dat
tijdperk. Fletcher vind dat Chinese and Japanse architectuur bijv. niet verder gegroeid zijn.
- Hoe zijn veranderingen/transities in het verleden plaatsgevonden?

2. The emergence of the modern skyscraper in the united states

- In 1666 Great fire of London: kans om te veranderen. Maar gebruikten nieuwe materialen
(die minder branden) en maken soms bredere straten.
- Penn lost de problemen op van London in Amerika: Pennsylvania. Brede straten, grote
publieke ruimtes. De stad begint te groeien aan de kant de grote rivier (Delhawhere) → Geen
verandering aan die kant.
- Dit is ook gebeurt bij Nieuw Amsterdam > New York
- Focus op 19e en 20e eeuw:
- Gebouw gaat veranderen door: Industriële revolutie, maatschappelijke ontwikkeling,
Politische veranderingen, Economische Groei, Enviromental Conscience, Rampen.
- America was an enlightenment invention

- Grote vuur in Chicago → Het land is meer waard dan met het
gebouw erop (makkelijker bouwen), door de vuur krijg je de
kans om het land opnieuw in te delen, Publieke figuren zullen
vragen naar nieuwe verhalen/ goede toekomst, het is een kans
om een nieuwe gebouwen op te zetten.
- Chicago First Leiter Building – William Le Baron Jenney 1879:
Door de staalstructuren zijn er geen binnenmuren nodig.
- Auditorium - Louis Sullivan & Dankmar Adler: de oude 3
indeling wordt herhaald voor de nieuwe wolkenkrabber.
- Monadnock Building – Burnham & Root: wilden een
wolkenkrabber met bakstenen (Onderaan veel bakstenen, hoe
hoger hoe lichter). Je had die stalenstructuren nodig, wil je
hoog en licht bouwen.

- Gebouwen worden hoger en hoger op kleine plekken, door

gebruik van skeleton.
- Amerikanen houden van Parijs: Nieuwe esthetiek worden
rondom de wereld getransporteerd. Het gaat nu niet meer om
de hoogte: Burnham ontwerpt de stad → klassieke stijl: ‘we
zijn een democratie (Griekenland)’
- The Commissionairs Plan: De blokken zijn allemaal hetzelfde. Bijna geen groen. New York
tenement 1889.
- Frederick Law Olmsted and Calvert Vaux plannen Central Park. Landschapsarchitecten
experimenteren met nieuwe dingen in parken, die later worden gekopieerd in de echte
steden: Central park heeft verschillende scheidingen voor vervoer: dit zien we nu in nieuwe
steden.
- Flatiron building – Burnham: is afkomstig van de wolkenkrabbers in Chicago.
- Chrysler Building: volgt de drie deling, driehoek achtige gebouwen.
- Er komt een setback line als wetregel: Op welke manier kan je de meeste grond pakken,
maar nog steeds wel genoeg daglicht geven aan de grond van de straat? Driehoek achtige
gebouwen.
- Publieke en religieuze gebouwen waren vroeger het langst: Kerken en stadhuizen.
Nu zijn het commerciële gebouwen die de stad vormen.
- Technologie: liften veranderen steden helemaal. De oorspronkelijke bel-etage van Frankrijk
verandert. Het uitzicht wordt belangrijker. Rijke mensen zitten helemaal boven. De
decoratie van de liften hangen samen met de liften die alles veranderen.

1. Basis wordt bepaald door de wetgeving

2. Symbolisme op de hoogste etages door de liften.

- Commerciële gebouwen worden heel hoog. Er wordt weinig aandacht besteed aan de
gebouwen voor werkers
- Le Corbusier: Let us listen to the counsels of American engineers: let us beware of American
architects.
- Louis Sullivan: Forms follows function. Het gebouw wordt een object met functie, niet alleen
waar je naar kijkt.
- Typische Amerikaanse huizen: Van binnen naar buiten gebouwd, grote schuifdeuren, open
ruimtes voor uitzicht, lage plafonds. Weinig meubels, lichte kleuren. Keuken apart
- Frank Lloyd Wright 1867-1959. Hoeken opbreken. Speelt met de hoogtes van de ruimtes.
!!!!!
- Chicago World’s Fair 1893 Ho-0 Den: hadden invloed op frank Lloyd wright. Nederland had
2x per jaar toegang tot Japan. Als ze de Spanjaarden weghaalden moesten ze de protestante
Nederlanders wel toelaten.
1. Larkin Building 1904: de hoeken zijn opgebreekt
2. Robie House 1909: horizontale lijn, overstek van het dak (inpassing/verankering in het
landschap), de binnenruimtes lijken op treinen, het centrale hart is er nog wel, de
vuurplaats met een lagere plafond zonder deuren, de keuken is afgesloten.
3. Imperial Building

3. Modern architecture in Japan.

- American model Building: lage geïntegreerde gebouw, afgesloten
- Frank Lloyd Wright is dus geïnspireerd door Japan. Plagiaat of niet? Het is meer inspiratie dat
voortbouwt en steeds doorgroeit beargumenteren architecten. Frank Lloyd zegt dat hij puur
geïnspireerd is op Sullivan, hij zegt dat de incas, Maya’s en de japanners slechts bevestiging
waren. Hij vind dat het zijn eigen werk is. En hij vind dat architectuur niet met intuïtie kan
maar filosofisch is. Daarnaast heeft Wright een kolonialistische kijk: hij vond dat Japanse
mensen op stoelen moesten zitten. Carola Hein vindt dat het echt geïnspireerd is.
- Chinese hoofdsteden plattegronden worden overgenomen naar Japan in de 6e eeuw. De
japanners doen het na, maar hebben geen muren (eilanden hebben niet zoveel gevaar) →
Die steden groeien nu. → Door de inval van de Portugezen zijn er wel muren toegevoegd
- Katsura Rikyu: imperial villa: de tuin is belangrijker dan het huis. Het huis verdwijnt in de
tuin. Het gebouw staan op palen, om de lucht naar boven te leiden, maar het dak leidt het
water naar beneden aan de buitenkant. FLWright ziet dit.
- Amerika eist dat Japan de havens open maakt, Europa ook. Havens verder van de hoofdstad
gaan open. Er komt nieuwe westerse huizen voor de handelaren. Er worden technieken
gebruik van de japanners, maar de inrichting is buitenlands. !!!!!!
- De japanners willen zo goed zijn/ beter zijn dan het westen. Catch up and .. the west.
- De straten zijn van baksteen. Japan heeft veel natuurlijke rampen: Er zijn veel houten
constructies, omdat die meebewegen. Er komt nu een groot gevaar door het gebruik van
bakstenen. Ook door de hoge luchtvochtigheid. Te lichte houten constructies kunnen worden
weggeblazen, maar door zware pannen worden gecompenseerd. Maar door hout branden ze
snel af. De reactie voor afbranding is anders dan in het Westen: ze verwachten dat ze zouden
afbranden. Er zijn tradities ontstaan in Japan over het vuur.
- Modernisatie: de hoogte van de stad verandert. De
eerste gebouwen die architectonisch veranderen
zijn banken en infrastructuur. Er zijn nieuwe
gebouwen nodig voor publieke gebouwen: nieuwe
stijl/esthetiek.
- Het dak van het parlementsgebouw is niet
afkomstig van een piramide, maar door een sokkel
van een standbeeld van een van de founding
fathers van japan.
- Japan moderniseert, maar gebruikt zijn eigen
vormen en kopiëren niet het westen.
- FLWright – Falling water Kaufmann House: De
waterfall is niet het uitzicht, maar onderdeel van
het huis. Heeft horizontale banden net als het
robie house. Heeft een open plan House. Is
ingebed in het landschap. Die waterval gaat mee
naar het interieur: De vloer is glanzend. Lage
plafond. De kussens zijn van Japan heel laag op de
grond.
- Guggenheim museum: Organische vorm
- Broadacre Project: Taliesin 1935:

- Echt een verbinding tussen Amerikaanse Architectuur en Japanse inspiratie.

De negentiende eeuw van groot naar klein
17 februari - & Cor Wagenaar

1. 1815: hoe ziet de wereld eruit

2. Stoommachine: treinen, scheepvaart, industrie
3. Plannen
4. 1875: Hoe ziet de wereld eruit
5. Plannen: infrastructuur, stedenbouw, architectuur
6. Epiproloog
- Het consumisme verschuift naar de burgers. Het is niet nodig, maar mooi. Deze vraag kan
worden voldoen door de industriële revolutie.

1. 1815: hoe ziet de wereld eruit

- Napoleon gaat in Moskou binnen, de russen steken Parijs in brand. Het rijk stortte ineen.
- Er is een restauratie: straten komen terug, vernieuwing uniforming: tijd, gewicht, afstand,
kadaster, recht en burgerrecht, persoonsnamen worden doorgevoerd.
- De 19e eeuwse kaart is verbonden, niet meer apart.
- Engeland was belangrijk door koloniale steden. Engeland ontsnapt aan Napoleon en voert
die vernieuwingen van Napoleon niet door. Door Engeland was de industriële revolutie:
parlementaire democratie, koloniaal bestuursapparaat

Nederland: was een land van poëten. Frankrijk werd het meest agressief gezien. Weens congres:
Nederland wordt samengevoegd met België om Frankrijk te omringen.
- Van republiek naar koninkrijk
- Van federatie naar eenheidsstaat
- Bestuurlijke vernieuwing
- Kadaster invoering
- Er waren geen betrouwbare kaarten, nieuwe kaart door trio…? Voor het manifest van het
territorium
- Noordelijke Nederlanden: stagnatie: 200 jaar is er niets gebeurd. Komt omdat het zuiden
niet mee wilden doen
- Zuidelijke Nederlanden: industrialisatie
- Zuiden en Noorden niet samen: 1830: Brusselse operarevolutie.

2. Stoommachine: treinen, scheepvaart, industrie

- Van spierkracht naar wind en waterkracht naar stroom
- Het was al bekend, maar nu werd het echt gebruikt voor innovatie
1. Locomotief was het begin van de spoorwegen. De eerste lijn was in Manchester en Liverpool,
maar werd gezien als kermisattractie
2. De scheepsvaart was revolutionair: intensiteit meer.
3. Industrie: toename van de industriele productie

Wonder van de 19e eeuw

- Normaalgesproken had een groei van de bevolking een automatische rem: nu niet meer
- Normaalgesproken was een hogere productiviteit tot werkloosheid: nu niet meer
- Malthus basic theory: een natuurlijke groei moet tegengehouden worden anders crisis
 3. Plannen
London was een metropool en groeide heel snel: De stedelijke gemeenschap werd uit elkaar
getrokken: de elite en de proletariaat.
- Burgerlijke elite: heel stedelijk met neo classicistische architectuur, eigenlijk rijtjeshuis

Duitsland: Pruisen is de grootste staat met Berlijn als hoofdstad. Berlijn groeide heel snel door de
vorsten die mensen aantrokken: Fransen en Joodse mensen werden aangetrokken.
- Friedrich uitbreiding met enorme pleinen.
- Hoe wilt de stad zich presenteren
- Karl Friedrich Schinkel: Grootste architect ooit
- Egyptische onderkant, Griekse bovenkant. Neo
classicisme
- Museon in Berlijn: plattegrond kunnen tekenen !!
- Schauspielhaus/Concerthaus – Schinkel
- Schinkel was ook schilder: sterretjes, gothiek
- Schinkel dacht dat de gothiek van de duitsers was,
is niet zo
- Monument was van staal
- Gotische kerk, bijna ingestort door een gebouw
ernaast
- Schinkel raakte gefascineerd door de
industriebouw uit Manchester en Liverpool: zou ook in Duitsland gebeuren, maar moest
architectonisch beter.
- Een nobel gemaakt utilitair gebouw: is de architect school

Wenen: was ‘achterlijk’ voor de industrie.

- Heeft geen ‘jaarringen’: Er werd verderop gebouwd. Er is een vrij schootveld nodig bij de
fortificatie. De nieuwe gebouwen werden verderop gebouwd’

Nederland: nog steeds stagnatie

- Belgie heeft nederland al ingehaald
- Komt omdat Nederland rijk was: het was al goed, waarom vernieuwen. 2 strategieen:
1. Terugkijken: oude economie. Was een hyperpower: wereldmacht zonder concurrentie, dit
kon je overal zien (17e eeuwse kadaster). Dus misschien beter terugkijken naar toen
Nederland een hypermacht was.
2. Vooruitkijken: kanalen. Investeringen in de infrastructuur, anders verloren
- Zocher bouwde architectuur in de setting van Engelse tuinen. Deed dit in Utrecht.

Utrecht wilde ook snel uitbreiden (plan moreelse, met veel grachten) maar is niet doorgevoerd. Plan
Zocher: Engelse landschap, maar niet gerealiseerd. Een plan dat vooruitkijkt is juist geinspireerd op
het verleden.
Rotterdam: De waterscheiding liep dwars door de stad heen. Rotterdam was later pas een grote stad
geworden.
- Rotterdam had het waterschap: regelen de hoogte in de polder, gaat per oppervlakte. Die
boeren bepaalden de hoogte van het water. Boeren wilde laag water, stad wilde hoog water
(voor poep) Er komt een waterproject dat het waterhoogte scheidt. Zocher ontwierp de
singels.
- Rotterdam lag aan de Rijn: connectie met Duitsland. Ze wilden profiteren van Duitsland:
Koolpolderplan, gridplan: moderne technieken, maar gebasseerd op de economie van de 17e
eeuw: de eigenaren zijn ook eigenaars van de goederen. Onderscheid tussen de water en
landstad: niks doorgevoerd

Amsterdam: kadaster !!!!

- Stagnatie: ook te weinig onderhoud.
- De vesting verdwijnt van de parken, weinig kanalen, rioleringsplan: richting van de straten
volgt de riolering. Het is segregatie in het compartiment: Elke Compartiment heeft rijke en
arme mensen. De stad als stadsgemeenschap: zo voorkomen dat het onderverdeelt. !!
- Eerste spoorlijn van Amsterdam naar Haarlem. De ijzeren rijn had dezelfde grootte als de
rijn.

4. 1875: Hoe ziet de wereld eruit

- Rusland heeft nog een groot deel van Polen: grenst aan Duitsland (chaotische staatjes, met
hertog en adel dommetjes)
- Italië is verenigt
- Duitsland is verenigt.
- Rusland, Duitsland en Oostenrijk-Hongarije verdelen Polen
- Europa verdeelt Afrika, Zuid-Amerika en

5. Plannen: infrastructuur, stedenbouw, architectuur

- Zeevaart: netwerken en lijndiensten: hele intensieve economie
- Burgerlijke consumptie niet asocratisch → vieren van vakantie
- Bedekker: reisgids.
- Het aanleg van de Suezkanaal heeft ervoor gezorgd dat de reistijd verkort wordt.
- Spoorwegen: netwerk, eerst attractie
- Nederland was leeg, maar door Thorbecke verandert (geïnspireerd door de verlichting voor
politieke en economische innovatie).
- Als je de infrastructuur verbind, verbind je de concurrentie. 2 Projecten!!!
- Kanalen aangelegd voor verbinding naar de internationale handel
- Spoorwegen: Overal waar de spoorwegen in frankrijk werden aangelegd bloeide de
economie: Netwerk ook in Nederland aangelegd
- Thorbecke heeft het spoorweg netwerk gemaakt. Het spoorweg eindigde voor de rotterdam,
maar de ‘rotten’ moesten worden gehandeld dat dwars door de stad gien.
- Er moest een brug komen omdat het een grote rivier waren: politiek conflict, waar moet die
komen.
- Als Thorbecke Vlissingen een spoorweg zou voeren dan ging België met Frankrijk oorlog
voeren, omdat het anders concurrentie zou leiden met Antwerpen
- !!! Amsterdam
- Trekschuit had een goed systeem
- Trein rijdt op boot
 Geboorte van de metropool
- Heeft niks te maken met de echte oude stad.
- London aan de Theems
- Parijs wil boulevard plan binnen de muren. Leek alsof er minder bewoners konden komen,
dus de gebouwen aan de boulevard konden meer mensen houden. De esthetiek van de
boulevard is ook het leven erop
- Berlijn: plan van Obrecht: privaatgeld in de stedenbouw. Er werd een Stadbahn aangelegd
voor de arbeiders.
- Wenen: Weense ring, voorbeeld voor meerdere ringen. Is geinspireerd op de binnenring van
budapest
- Budapest: Buda boven, Pest beneden. De stedenbouwkundige van de 19e modellen zijn hier
bijeengebracht. Van London gekopieerd (parlement aan rivier), Parijs zijn de buiten, binnen
ringen. New York: central park is een eiland in Budapest.
- Budapest: de bouwverordening hebben trappen van !!!
- Moskou: stad van ringen
- Barcelona:
- Chicago

Stedenbouw: vlucht uit de stad

- Binnenstad verlaten, waar je met een trein kan komen
- Waldau in Berlijn

Stedenbouw: hygiëne was heel slecht

- Epidemieën liepen over het land, nu per boot en per trein, dus eerst havensteden
- London was het ergst: grootste rioleringsysteem

Wat moet er gebeuren? Geboorte van de discipline

- Metropool als probleemgebied: maakte einde aan de stad

1. Iets te doen aan de hygiëne: riolering
2. Kunstwerk: als esthetisch en sociaal doel (burger trots)
- Gardencity
- Van Niftrick > Obrecht plan
- !!!!1
19e 20e eeuw

Metropool:
1. Battle of the styles: Neo-classicisme, neo gotiek, neo barok, neo renaissance, eclecticisme
2. Nieuwe houding tov verleden
3. Nieuwe materialen, nieuwe technieken, meer wetenschappelijke kennis
4. Architecten en ingenieurs
5. Schaalvergroting
- Heinlich Hubsch: in welke stijl zullen we bouwen?

Parijs
- Hausmann: schaalvergroting, de straten werden breder
- Pleinen worden breder gemaakt, maar op de assen komen ook gebouwen (Opera Charles
Garnier bijvoorbeeld), zo leidden de wegen ergens naartoe.
- Het theater staat nu open voor het publiek, vroeger eerst voor rijke families.
- Opera’s hadden veel zalen met verschillende rangen: ze pastten in de nieuwe stijl: barok:
veel decoratie, feestelijk, sierlijk.
- Midden werden ‘Les Halles - V. Baltard’ geplaatst. Een complex voor boodschappen met
verschillende paviljoenen en overdekt.
- Een nieuw materiaal is ijzer en hout: veel toepassing in de architectuur
- Deze grote hallen moesten aan de zijkanten van de
steden, omdat het onhygiënisch was. Het gevolg hiervan
is dat ze verlaten werden. Les Halle werd afgebroken en
is een nieuwe ondergronds winkelcentrum: het trok
criminaliteit, zwervers en afval aan. Weer afgebroken>
Bovenop opnieuw gebouwd > Midden in de stad.
- Bourse de commerce - Blondel: handelsbeurs, was niet
afgebroken toen het niet werkte. Er is een nieuwe functie gevonden > De architect Tadao
Ando en Pinault hebben er een Pinault collectie van gemaakt.
- Bibliotheque Gevevieve – Labrouste: Nieuw, een bibliotheek dat voor iedereen toegankelijk
is. Combinatie romaans, romijns. Het is heel simpel, het geeft dezelfde uitstraling als de
binnenkant, met de ruggen van de boeken en de namen van de auteurs aan de buitenkant.
De muurankers zie je ze gemarkeerd. Ijzerconstructie met gewelven en deze ook gewoon te
laten zien.
- In de 19e eeuw wordt de constructie laten zien.

Neogotiek in Groot-Brittannië
- Niet neoclassicisme, maar veel gotiek.
- Pugin; purist, hij propageerde om terug te gaan naar de gotiek.
- St Giles Cheadle – Pugin, lijkt gedecoreerd, maar is erg simpel !!!
- College chapel – Butterfield; ander gotiek, baksteen, geblokte decoratie, mengvormen:
eclecticisme (het mooiste van dingen combineren).
- St. Pancras en King Cross station (kleiner): het spoorwegnet is in nieuw in de 19e eeuw, lag
ernaast omdat er veel particuliere maatschappijen waren
 - Kings cross station – Cubitt; hele eenvoudige architectuur, Italiaanse klokkentoren (erg
belangrijk), je ziet 2 overkappingen, vrij functionalistische architectuur. Station te klein:
oude te restaureren en toevoegen. Door McCaslan & Partners.
- St. Pancras station: Een grote overkapping is beter omdat, er geen tussenmuren zijn dus
flexibeler. Dit was destijds de grootste overspanning. Geen architecten, maar ingenieurs.
- Galeris de Machines – Dutert en Cont: wereldtentoonstelling.
- G.G. Scott: eerst overspanning gemaakt, daarna hotel gemaakt erbovenop, neostijl, helemaal
niet ingenieur, wat past er bij die Railway company?, baksteen, trapgevel, eclecticisme
- Prijsvragen waren echt van de 19e eeuw

Florence
- Echt een renaissance stad, maar ook 19e eeuw
- Was even hoofdstad van Italië; veel diensten
- Façade de Duomo – Fabris, koepel van Brunelleschi, Had eerst helemaal geen gevel, de gevel
is niet neogotiek, maar 19e eeuws
- Façade sta croce – matas, had eerst baksteen, maar pas in de 19e eeuw in een neostijl

- Rue des Nations – wereldtentoonstelling Parijs: Maak een façade in de stijl van je land.
- Landpaviljoens – wereldtentoonstelling langs de Seine, met hypermoderne eiffeltoren!!
- ( Vondelkerk; eenvoudige gotiek
- Munsterkerk – Cuypers; heeft gerestaureerd, heeft het middeleeuwser gemaakt dan het was, onder invloed van
Eugène-Emmanuel Viollet-le-duc: eigentijdse materialen, heeft Notre-Dam gerestaureerd
- John Ruskin en Philip Webb, William Morris, waren tegen de radicale manier van restaureren)

Cuypers had goede connecties, moest rijksmuseum realiseren: doet gotisch aan en neo-
renaissance (begin in nederland), aan de overkant van de singel (nieuw begin), Poortgebouw
geweest naar zuiden, 2 kleine ingang, 2 binnenplaatsen zijn veranderd tot aula, restauratie:
gefocust op museum en de functies ervan binnenplaatsen sws open, prijsvraag Cruz y Ortiz:
ondergronds, nieuwe routing, poortgebouw afsluiten, anwb fietsersbond was ertegen.
Combinatie van fietsers en bezoekers kon niet. Het hele uitgangspunt is verloren. Eregalerij eerst
helemaal wit, nu reconstructie. Cruz y Ortiz, Van Hoogevest Architecten, Wilmotte & Ass.

Begin van de nieuwe tijd

- Flaneren, winkelen, shoppen van de nieuw tijd

- Galleria Vittorio Emanuelle II – Milaan, wat voor gebouwtype? Eigenlijk alles
- Das Passagen-Werk – Walter Benjamin: het metropool
- Intiem en anoniem samenkomen. Flaneren komt van benjamin.
- Bade Anstalt Jc Wijk