สฤษฎ์พงษ์    จิตเทพ

644101332

มูลเหตุของการตรวจชำระกฎหมายในสมัยยรัชกาลที่ 1 เมื่อ พ.ศ. 2

347 คือ ความประสงค์จะแก้ไขความวิปลาสคลาดเคลื่อนและความไม่
ยุติธรรมที่พบในกฎหมายเก่านั่นเอง ความวิปลาสคลาดเคลื่อนและความ 
ไม่ยุติธรรมดังกล่าวอาจปรากฎอยู่ในกฎหมายแต่เดิม หรืออาจเพิ่งปรากฏ
ภายหลังเมื่อกรุงศรีอยุธยาแตก และมีการต่อเติมเสริมแต่งกฎหมายนัน
้ ก็
เป็ นได้ หลังจากการตรวจสอบแก้ไขเรียบร้อยแล้วได้มีการประทับตราเพื่อ
เป็ นหลักประกันความถูกต้อง จึงได้ช่ อ
ื ว่า “กฎหมายตราสามดวง”

1. กฎหมายตราสามดวงดังกล่าวนีไ้ ด้แก่อะไร

ตราประจำตำแหน่ง 3 ดวงที่ประทับในกฎหมายตราสามดวง ประกอบ

ด้วย

1.1 ตรามหาดไทย (รูปราชสีห์) 1.2 ตรากลาโหม (รูปคชสิงห์) และ 1.

3 พระคลัง (รูปบัวแก้ว)

2. กฎหมายตราสามดวงคืออะไร

กฎหมายตราสามดวง คือ ประมวลกฎหมายในรัชกาลที่ 1 เนื่องจาก

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ า    จุฬาโลกมหาราชได้ทรงพระกรุณาโปรด
เกล้าฯ ให้ชำระกฎหมายเก่าที่มีมาแต่ครัง้ โบราณ แล้วรวบรวมขึน
้ เมื่อ       
จุลศักราช 1166 ตรงกับพ.ศ. 2347 ทุกเล่มเก็บไว้ ณ ห้องเครื่องชุดหนึง่ หอ
หลวงชุดหนึง่ และศาลหลวงอีกชุดหนึ่ง

3. อะไรคือสาเหตุที่นำไปสู่การประมวลกฎหมายตราสามดวง

สาเหตุที่นำไปสู่การประมวลกฎหมายตราสามดวง คือ ในพ.ศ. 2347

สมัยรัชกาลที่ 1 ครองราชสมบัติเกิดคดีผู้พพ
ิ ากษาตัดสินคดีหย่าร้างคดีหนึง่
 สฤษฎ์พงษ์    จิตเทพ

644101332

โดยไม่เป็ นธรรม คดีว่าด้วยอำแดงป้ อมภรรยาของนายบุญศรี ช่างเหล็ก

หลวง ฟ้ องหย่านายบุญศรี สามีโดยที่นายบุญศรีไม่มีความผิด แต่อำแดงป้ อม
เป็ นชู้กับนายราชาอรรถ พระองค์    ทรงมีพระราชดำริว่าเช่นนีไ้ ม่ยุติธรรม
ดังประกาศพระราชปรารภตอนต้นของกฎหมายตราสามดวงที่กล่าวถึงคดี
ของ อำแดงป้ อมที่ไปทำชู้กับกับนายราชาอรรถแล้วกลับมาฟ้ องหย่านายบุญ
ศรีผู้เป็ นผัว เมื่อนายบุญศรี ทูลเกล้าฯ ถวายฎีกาต่อรัชกาลที่ 1 พระบาท
สมเด็จพระพุทธยอดฟ้ าจุฬาโลกมหาราชจึงโปรดเกล้าฯ ให้นำตัวบท
กฎหมาย       3 ฉบับที่เก็บไว้ที่ศาลหลวง ที่ข้างพระที่ในพระบรมมหาราชวัง
และที่หอหลวงมาตรวจสอบ พบว่าข้อความทุกฉบับตรงกัน จึงโปรดเกล้าฯ
ให้ตงั ้ ผู้ชำระกฎหมาย 11 ราย สะสางกฎหมายครัง้ ใหญ่ นำบทกฎหมายที่มี
อยู่จัดเป็ นหมวดหมู่ ชำระเนื้อความที่วิปริตผิดความยุติธรรมออก การชำระ
กฎหมายดำเนินการ 11 เดือนจึงแล้วเสร็จ             ในหลักฐานตามประกาศ
พระราชปรารภตอนหนึ่งอธิบายว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้ าจุฬาโลก
ทรงตรวจสอบชำระขัน
้ สุดท้ายด้วยพระองค์เอง หลังจากนัน
้ โปรดเกล้าฯ ให้
พนักงานอาลักษณ์จารึกเขียนเป็ น 3 ฉบับ หรือ 3 ชุด ชุดละ 41 เล่ม เขียน
ด้วยหมึกบนสมุดข่อยสีขาว 3 ชุดแรกจึงเรียกว่าฉบับหลวง ทรงให้ปิดดวง
ตรา      พระราชสีห์ พระคชสีห์ และบัวแก้ว ไว้บนปกทุกเล่ม ถือเป็ นตรา
สำคัญ มีนัยถึงการบังคับใช้ทั่วราชอาณาจักร          จึงเป็ นที่มาของการ
ประมวลกฎหมายตราสามดวง