Oraindik gaua da, baina Amets eta Lur eskolarako pronto
daude.
Amona Anderek goizeko zazpietarako tabako-fabrikan egon
beharra dauka eta, lanera aurretik, haurrei esne-zopak atera
eta mokadutxoa jarri die fardel banatan. Bikiek gosaltzen
duten bitartean, tabakoa biltzen ari da Andere, berrogeita
hamar zigarro-puru egin behar ditu enkarguz Bilboko familia
aberats batentzat. Baltaxar lo dago sukaldean gainean.
- Gaur berandutu egingo naiz. Iluntzerako hemen ez
banaiz Teresak jarriko dizue afaria, ados? - azaldu die
amonak.
Bizilaguna gustuko duten arren, betozkoa jarri du Ametsek:
- Zergatik ez zara lehenago etorriko?
- Kontu batzuk argitu behar ditugu nagusiarekin.
- Ez zait zure nagusia gustatzen - haserretu da Lur.
- Bagara bi, orduan - erantzun dio irribarrez Anderek,
buruan laztan eginez.
………………………………………………………………………………
Katu lotia iratzarri eta laurek elkarrekin jaitsi dituzte kalerako
eskailerak.
Kalean nabarmena da harrabotsa: labe garaiek kinki-kanka
egiten dute, meatzeek burrunba, sardina-saltzaileek aldarri,
portuko sokek firrinda, arropa garbitzaileek txor-txor,
esnezaleek tin-tin, aberatsen zalgurdiek karranka, fabriketara
doazen langileek kalaka, trenak triki-traka...
Zabalbideko aldatsaren hasieran agurtu dute elkar. Amonak
zigarro bat piztu du.
- Asko ikasi! - esan die.
- Gutxi nekatu! - erantzun, bilobek.
………………………………………………………………………………
Atxuriko eskolara gerturatu ahala pausua moteldu dute neba-
arrebek.
- Amets, amonak arazoak dituela uste dut -kezkatu da
Lur.
- Zer arazo?-galdetu dio nebak.
- Fabrikan. Zerbait ari da egosten. Laguntzera joan behar
genukeela iruditzen zait.
Ametsek ezker-eskuin Elkarren aldamenean, baina bereizitako
eraikinetan daude nesken eta mutilen eskolak. iristen ari diren
neska-mutilei begiratu die.
- Erotuta zaude? Zigortu egingo gaituzte! -izutu da Amets.
- Amonari lagundu nahi diozu, bai ala ez?-erronka egin
dio Lurrek.
Ingurura begiratu dute bikiek: bizi-bizi dago Bilbo.
………………………………………………………………………………
Minutu gutxiren buruan tabako-fabrikaren aurrean daude
bikiak. Erdi zabalik aurkitu duten ate batetik sartu dira barrura.
Ehunka emakume eta gizon bakan batzuk ikusi dituzte jo eta
su lanean, burua altxatu ere egin gabe. Badira errotak, labeak
eta xehe-gailuak. Badira tabakoz beteriko mahaiak.
Lanera oraintxe bertan, alfer arraioak!
Garrasika hurbildu zaien gizonak - Biltzen dugun zigarro-kopuruaren arabera ordaintzen
bultzaka eserarazi ditu tabakoa biltzen digute...
ari den emakume gazte baten Une hartantxe, tabakoa egosteko labea zaintzen ari den
aldamenean. Mahaitik tabako- emakume zaharra, kordea galduta, lurrera erori da ziplo.
bizarrak bildu eta langilearen keinuak
imitatzen saiatu dira. Abiada bizian - Martina! - oihu egin du Axunek, eta lasterka jaiki da eria
biltzen ditu zigarretak. zaintzera.
- Itzuli zeure tokira! -agindu dio arduradunak.
………………………………………………………………………………
Baina langile gaztea, desobeditu, eta lagunaren albora makur
- Berriak zarete hemen, ezta? - galdegin die zigarrogileak. da. Zangoak altxatu dizkio apur bat, eta airea ematen saiatu
da.
Baiezkoa egin diote buruarekin.
- Ekarri ur pixka bat! -eskatu die Ametsi eta Lurri.
- Axun naiz, urte askoan - aurkeztu du bere burua. ………………………………………………………………………………
- Zergatik zarete ia denak emakumeak? - galdetu die
Lurrek harrituta. Amonak kolarako prestaturiko poltsa hartu eta Axuni luzatu dio
Lurrek. Ur pixka bat edanda eta ogi zati bat janda berehala
Atzamarrei eragiteari utzi gabe erantzun dio beharginak. suspertu da langile zaharra. es

- Merkeak garelako. Gizonezkoek eginez gero garestiago
irteten zaie nagusiei.
- Ez dago eskubiderik! -asaldatu da Lur.
- Dena den, ez pentsa gizonek ere askoz gehiago
irabazten dutenik...
- Gaixoa - esan du Axunek-, baditu hirurogeita hamar
urte.
Behargin zorabiatuaren aurpegiari erreparatu dio Lurrek:
kolore txarra izateaz gain, erabat zimurtua du.

Fabrikak izerdi merkea behar du. - Atsedena behar du! - asaldatu da Amets.
……………………………………………………………………………… - Baina lanean egun bat huts eginez gero, betiko
kaleratzen gaituzte, eta Clarak aho askori eman behar
Eskuetako minaz kexatu da Axun, gogortu egiten omen zaizkio die jaten... - azaldu die Axun gazteak.
hain azkar lan eginda.
- Zergatik ez duzu motelago lan egiten? - galdetu dio Ingurura begiratu eta emakume zahar asko ikusi dituzte
Ametsek laño-laño. beharrean, baita haurdunak ere.
………………………………………………………………………………
Arduradunaren zapata-hotsa aditu dute une horretantxe.
Beraien aldamenean gelditu da, irribarre maltzurra ahoan.
- Kalera oraintxe bertan - agindu die Clarari eta Axuni-.
Eta zuek...
Lurrek eta Ametsek korrika alde egin dute gizon
bihozgabearen aldamenetik. Amona aurkitu eta gertatutakoa
kontatu behar diote!
Beste areto bateko mahai luze batean aurkitu dute lanean.
- Amona!
- Baina, baina... Zer arraio egiten
duzue zuek hemen? -harritu da
Andere.
Ezin izan du, hala ere, bilobak ikusteak
eragindako poza disimulatu.
Abilezia handiz biltzen ditu zigarroak, eta Baltaxarrek
errematatzen ditu mingainarekin, papera beste inork baino
arinago itsatsiz.
Clarari eta Axuni gertatua azaldu diote amonari umeek.
Ukabilaz kolpe bat jo du Anderek mahaian, eta salto egin du
tabako belarrak.
………………………………………………………………………………
Juxtu une horretantxe, gizon dotore bat sartu da aretoan, eta
zigarr gileen zurrumurrua berehala isildu da.
- Policarpo jauna! - esan du Anderek ahapeka.
Neba-arreba bikiak mahai azpian ezkutatu dira, zigarrogileen
gona artean.
- Hemendik aurrera - hasi da gizona hizketan -, ez dituzue
zigarretak eta puruak azazkalez errematatuko, ez da
batere garbia. Latorrizko tresna hau erabiliko duzue.
Agindua da!
Zigarrogileei muturra belztu zaie. Baltaxarrek bizkarra harrotu
du.
- Baina askoz denbora gehiago beharko dugu zigarro
bakoitza egiteko! -kexatu da behargin ilegorri bat.
- Erdirik ere ezingo dugu egin! - batu zaio beste kide bat.
- Hori zuen arazoa da - ebaki du On Policarpok.
………………………………………………………………………………
- Nahikoa da! -entzun dute Lurrek eta Ametsek amona
Andereren oihua, eta mahai gainera igo dela sumatu
dute.
Bikiek burua atera dute mahaipetik.
- Matxinatu gaitezen! - garrasi egin du amonak-.
Animaliak baino okerrago tratatzen gaituzte!
Eta oihuka jarraitu du. Zigarrogile gehiago igo dira mahai
gainera, eta amonarekin batera hasi dira garrasika.
Labezainak, tabako-xehatzaileak eta gainerako aretoetako
beharginak protestara bildu zaizkie. Lurrari kolpeka hasi dira
asko.
Sukaldetik kazolak eta zartaginak hartu eta elkarren kontra
astindu dituzte.
Ametsek eta Lurrek ere, lapiko bana hartu, eta dinbi-danba
kolpatu dituzte burruntzaliekin. Baltaxarrek marra-miauka
animatu ditu.
………………………………………………………………………………
Pixkanaka, inguratu egin dute On Policarpo, eta hormaren
kontra zokoratu dute zigarrogile asaldatuek. Gauza bera egin
dute gainerako arduradunekin ere. Policarpo jaunaren
aurpegiak azkar galdu du betiko ziurtasuna eta harro-haizea,
eta zuri-zuri dago bi arren pisuko leihoaren kontra. Gutxien
espero zutenean, gizonak, leihora igo eta jauzi egin du
bigarren pisutik, eta herrenka aldendu da fabrikatik.
- Gora langileen borroka! -oihu egin du orduan amonak.
- Gora! - garrasi egin dute lankideek.
- Gora amonaaaaa! - gehitu dute bikiek.
Baltaxarrek ere iheslarien leihotik jauzi egin du, nagusiak baino
abilezia puskaz handiagoarekin, eta atzetik jarraitu dio
Policarpo herrenari.
………………………………………………………………………………
Fabrikako ateak zabaldu eta arduradunek ere lasterka ihes
egin dute. Oldean atera dira langile guztiak, irribarrez, garaile.
Orduan, amonak, jiratu eta begira dituen ehunka kideei hitz
egin die.
- Goazen etxera, gaur lasai afalduko dugu gure
haurrekin.
Pozez bozkarioka urrundu dira lantegitik emakume gazteak,
helduak eta zaharrak, denak langileak eta borrokalariak.
Lurrek eta Ametsek Clara eta Axun bilatu dituzte jende artean.
- Zer moduz zaudete? - galdegin diete aurkitu bezain
laster.
- Ezin hobeto, zuei esker -erantzun diete-. Gu kaleratu
behar gintuztela, eta geuk kaleratu ditugu!
………………………………………………………………………………
Santutxutik jaitsi, eta Zazpi Kaleetatik barrena egin dute
etxerainoko bidea.
Posta kaleko 22.etik igaro direnean, harrituta begiratu diote
balkoian haizetara zabalduta dagoen bandera ezezagunari.
Atzamarraz seinalatu die Ametsek amonari eta arrebari.
- Zer da? - galdetu du mutikoak.
- Auskalo - erantzun, amonak-, baina polita da, ezta?
Bi jauzitan balkoira igo da Baltaxar, eta ikurriñaren inguruan
paseatzen hasi da. Zartako batez uxatu dute katua balkoira
atera diren bi gizon dotorek.
- Xapi! Ospa hemendik, ikurriña estreinatu berritan
zartatzea baino ez dugu behar!
Ikaragarrizko sustoa eman diote. Barrez egin dute etxerainoko
bidea.
………………………………………………………………………………
Etxean, sukaldearen aldamenean eseri dira denak.
- Eta orain, kontatu. Zergatik ez zarete eskolara joan? -
kontuak eskatu dizkie amonak.
- Gaur zerbait berria ikasi nahi genuela erabaki dugu -
esan dio Lurrek.
Amonak, batzuetan, kalean eskolan baino gehiago ikasten
dela aitortu die, baina ez dutela berriro huts egingo
hitzemateko eskatu die. Lurri ez zaio bidezkoa iruditu.
zarpailekin, saldoka doaz labe-garaietara, burdinoletara eta
ontzioletara. Emakume zama ketariekin eta zirgariekin zur eta
lur gelditu dira umeak: portuko gabarratik hondarra eta
minerala kargatzen ari dira zamaketariak. Zirgariek aldiz, lau
bat emakumeko taldeak egin eta ilaran jarrita, buruan korda
bat lotu, eta gondolak eramaten dituzte arrastaka. Izerdi
patsetan eta arnasestuka ari dira.
- Oraindik bada zer borrokatu franko-goibeldu da
amona.
………………………………………………………………………………

- Zuk fabrikako legeak hautsi dituzu, eta guk eskolakoak. Eskolan, piper egitearen ordainetan, zuzendariaren
Zein da aldea? despatxora eraman eta paretaren kontra belauniko zigortu
dituzte Lur eta Amets. Liburu pila bat jarri diete esku banatan,
Anderek ezin izan dio barreari eutsi, eta amona baino eta jarrera horretan egotera behartu dituzte.
negoziatzaile hobea izango dela esan dio Lurri. Une horretan
jo du atea Teresa bizilagunak. - Horrelaxe egongo zarete lezioa ikasi arte! -esan die
zuzendari lepatenteak gaztelaniaz.
- Azkenean afaltzeko garaiz iritsi naiz - esan dio amonari. - Hau pisua! -kexatu da mutikoa.
- Eta gosaltzeko presarik gabe jaikiko naun! - erantzun
dio Anderek pozik. Lur, ordea, portuko
zamaketariekin akordatu da.
……………………………………………………………………………… Arnasa sakon hartu, eta liburuei
eusten dien bitartean, hurrengo
Hurrengo egunean, portutik barrena egin dute eskolarainoko ihesaldian Bilboko zein txoko
bidea bisitatuko dituen amesten hasi
da.
Amonak eta Baltaxarrek lagunduta abiatu dira Atxurirantz,
aspaldiko partez lanera joan beharrik ez dutenez.

Sardina saltzaileak ikusi dituzte Erriberako merkatuan, eta

arropa garbitzaileak Nerbioi ertzean. Gizonak, arropa