Tarih Ders

Notları

Bilgi Sarmal Yayınları

Tarih Zümresi

bilgisarmaltarih
10.3. ÜNİTE
DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE
ASKERLER

BEYLİK DÖNEMİ’NDE

OSMANLI’NIN

ASKERÎ GÜCÜ
TIMAR SİSTEMİ
YENİÇERİLER VE

DEVŞİRME SİSTEMİ
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
Beylik Dönemi’nde Osmanlı’nın
Düzenli Ordunun Kurulmasının Sebepleri
Askerî Gücü
• Osmanlı Devleti’nin dünyanın en büyük ✓ Bursa kuşatmasının 10 yıldan fazla sürmesi
devletlerinden biri hâline gelmesinde ve geniş ✓ Sınırların genişlemesi
topraklarda hâkimiyet kurmasında sağlam bir ✓ Gönüllü birliklerin seferlere ve kuşatmalara
askerî teşkilata sahip olmasının önemi büyüktür. zamanında gelmemesi, disiplinli olmamaları ve
• Osman Gazi ve Orhan Gazi’nin ilk zamanlarında kuşatmalara uzun süre dayanamaması
beyliğin düzenli askerî birlikleri kurulmamıştı. ✓ Doğu ve batı yönünde seferlerin artması
• Bu dönemde Osman Gazi çeşitli aşiretlere savaş
ganimetlerinden pay ve ele geçirilen bazı AKLINDA KALSIN
toprakları dirlik olarak vererek bu aşiretlerin Gaza ve Cihat

askerî gücünden faydalanmıştır. İslam ülkesinin düşman

• Osman Gazi zamanında hücumuna uğraması
aşiretlerden gönderilen hâlinde yapılan her türlü
birlikler haricinde; Ahiyân-ı mücadeleyi ifade ederken
Rûm (Ahiler), Bâcıyân-ı gaza ise uzaktaki düşman
Rûm, Abdalân-ı Rûm, üzerine gerçekleştirilen
Gaziyân-ı Rûm gibi gruplar, seferleri ifade etmek için
düzenli ordunun kullanılmıştır. Yani önceleri
kurulmasından önce Osmanlı birincisinin “savunma”, ikincisinin “taarruz”
ordusunun ana unsurları manasını ifade ettiği, dolayısıyla gaza ve cihat
olmuşlardır. kelimeleri arasında farklılık bulunduğu ancak
zamanla bu farkın azaldığı ve özellikle Osmanlı
Ahiyân-ı Ahilik teşkilatına bağlı Dönemi’nde bu iki kelimenin eş anlamlı olarak
Rûm birlikler
kullanıldığı anlaşılmaktadır.
• Bursa’nın fethinden bir süre sonra da Türklerden
Bâcıyân-ı Askerî yeteneğe ve gaza
Rûm düşüncesine sahip kadınlar seçilen, ak börk giyen, onluk sisteme göre
düzenlenen ve ilk düzenli ordu teşkilatı olan
Abdalân-ı Savaşçı dervişlerden oluşan “yaya (piyade) ve müsellem (süvari, atlı
Rûm birlikler asker)” birliği kuruldu.
• Gündelik maaş verilen, vergiden muaf tutulan bu
Gaza düşüncesine sahip birliklere ayrıca tarım yapmaları için toprak
Gaziyân-ı
Rûm
alplardan (bahadır) kurulan
birlik verildi. Kapıkulu Ocağı’nın kurulmasından sonrada
yay ve müsellemler geri hizmette
görevlendirildiler.
• Orhan Gazi Dönemi’nde düzenli orduya duyulan • Daha sonraki dönemlerde de beylerbeyleri
ihtiyaç artmış ve bu konuda önemli adımlar komutasında seferlere katılan, Türklerden seçilen
atılmıştır. ve tek işleri askerlik olan “azeb teşkilatı”
kuruldu. Bu birlikler ilerleyen zamanlarda
savaşlarda öncü birlik olarak kullanıldı.

1
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
•

Tımar (Dirlik) Sistemi • Vergi gelirlerinin büyük bölümünü “öşür”

• Tımar (dirlik) sistemi; hizmet (asker yetiştirme, (Müslümanlardan alınan ürün vergisi) oluştururdu.
vergi toplama gibi) karşılığında devlet hizmetinde • Bu vergileri ayni veya nakdi olarak tımarlı
çalışanlara toprak verilmesidir. sipahiler toplardı.
• Selçuklular ve Memlûklulardaki ikta sistemi örnek • Toplanan bu vergilerin bir kısmı bölgedeki devlet
alınarak ilk kez I. Murad Devri’nde uygulanmaya görevlilerine maaş olarak verilir geri kalanı da
başlanan bu sistem, Osmanlı Devleti’nin temel çoğunlukla o bölgenin ihtiyaçlarının karşılanması
yapı taşlarından birini oluşturdu. için hazineye aktarılırdı.
• Tımar sahiplerine ise “ehli tımar veya Tımarlı • Tımar sistemi şartları uygun olan daha çok
Sipahi” denilmiştir. merkeze yakın eyaletlerde uygulanırdı.
• Osmanlı Devleti, tımar sistemi uygulanacak • Tımar sisteminin uygulandığı topraklara “dirlik”
bölgede öncelikle “tahrir” (nüfus ve gelir adı verilirdi. Dirlikler de kendi içinde has, zeamet
kaynakları için yapılan sayımlar) yapar, tımar ve tımar olmak üzere üçe ayrılırdı.
topraklarını belirlerdi.

2
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER

Tımar Sisteminin Faydaları

Askerî: Tımarlı sipahiler yetiştirdikleri askerler
(cebelü) ile sefere çıkan orduya katılırdı.
Genellikle askerlerin onda biri de asayişin
sağlanması ve üretimin devamlığı için dirlik
toprağında bırakılırdı.
Tarım: Tımarlı sipahiler, tarımsal süreklilik
konusunda köylüleri denetler, köylü toprağı
ekmezse “çiftbozan” adlı vergiyi köylüden alırdı.
Köylü ile Tımarlı Sipahiler arasındaki ilişki
“kadı”nın denetiminde olurdu.
Vergi: Sipahiler, bulundukları bölgenin vergilerini
toplarlar böylece devletin ayrı vergi memurları
görevlendirmesine ihtiyaç kalmazdı.
Asayiş (Güvenlik): Güvenlik işini yerine getiren
sipahiler, taşrada düzeni sağlarlardı.
İdari: Devlet otoritesinin taşrada tesis edilmesi
sağlanır, gerekli olduğunda da sipahiler
bulundukları bölgenin idari işlerini yerine
getirirlerdi.

3
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER

Tımar Sisteminin Temel Özellikleri Yeniçeriler ve Devşirme Sistemi

✓ Osmanlı Devleti’ndeki askerî (yönetenler) ve I. Murad Dönemi’nden itibaren Selçuklulardaki

reaya (yönetilenler) ayrımı tımar sistemi “gulam sistemi” örnek alınarak kurulan Kapıkulu

anlayışının bir sonucudur. Ocağı’ndaki askerler, “pençik sistemi” ve

✓ Köylü, kendisine tahsis edilen toprağı işlemek “devşirme sistemi” ile yetiştirilirlerdi.

ve vergisini sipahiye ödemekle yükümlüdür. Pençik Sistemi

✓ Köylü, keyfî olarak tarlasını boş bırakamaz, ✓ İlk kez I. Murad Dönemi’nde Edirne’nin
başka bir memlekete gidemezdi. fethinden sonra Kazasker Çandarlı Kara
✓ Tımarlı sipahi belirlenen miktarların fazlasını Halil’in öncülüğünde uygulanmaya
köylüden talep edemez köylüye angarya iş başlanmıştır.
veremezdi. ✓ Pençik (beşte bir) esasına göre; savaşlarda
✓ Tımar sisteminin işleyişi ve denetiminden esir olarak ele geçirilen askerlerin beşte biri
bölgede bulunan “kadı”lar sorumluydu. köle olarak devlet hizmetine alınır ve bu
✓ Tımar topraklarının devlet mülkü olması askerlerden Kapıkulu Ordusu oluşturulurdu.
nedeniyle miras bırakılması, satılması, kiraya ✓ Pençik sistemi gulam sistemi esas alınarak
verilmesi, vakfedilmesi ve bağışlanması uygulandı. Savaşta ele geçirilen esirler veya
yasaktı. Bu şekilde Tımarlı Sipahilerin merkezî satın alınan kölelerin askerî hizmetlerde
otoritenin aleyhine toprak ve mevki kullanılmasına dayanan gulam sistemi,
kazanmaları ve ayrı bir toprak aristokrasisi Emeviler, Abbasiler ve Selçuklu vb. devletleri
oluşturmaları önlenmişti. tarafından uygulanmıştı.
✓ Seferlere katılmayan sipahilerin dirlikleri ✓ Ancak Ankara Savaşı sonrasında pençik
ellerinden alınır, idam da dâhil çeşitli cezalara sistemi terk edilerek devşirme sistemine
çarptırılabilirdi. geçildi.
✓ Seferler sırasında sipahilerin onda biri,
bulundukları bölgenin korunması, asayişin
sağlanması ve günlük işlerin görülmesi
amacıyla geride bırakılır böylece üretimin
devamlılığı ve bölgenin asayişi sağlanırdı.

4
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
Kapıkulu Askerlerinin (Yeniçerilerin) Temel
Pençik Sistemi
Özellikleri
• Kapıkulu Ordusu, Avrupa’nın ilk profesyonel bir
✔ Pençik (beşte bir) esasına göre; askerî birlikleridir.
savaşlarda esir olarak ele geçirilen • Üç ayda bir devletten ulufe adlı bir maaş ve
askerlerin beşte biri köle olarak devlet
padişahların her cülusunda (tahta çıkma) cülus
hizmetine alınır ve bu askerlerden
Kapıkulu Ordusu oluşturulurdu. bahşişi alırlardı.
✔ İlk kez I. Murat Dönemi'nde • Başka bir işle uğraşmaları ve emekli olana kadar
oluşturuldu. evlenmeleri yasaktı.
✔ Ankara Savaşı sonrasında devşirme • Padişahın ve merkezî otoritenin gücünü
sistemine geçildi.
artırmasında etkili sağladılar.
• Piyade ve süvari birliklerinden oluşmuşlardır.
Devşirme Sistemi
• Osmanlı Devleti özellikle Fatih Devri’nden sonra
hem orduda hem de devlet görevlerinde
✔ Bu sistemle Hristiyan ailelerin
sağlıklı olan küçük yaştaki çocukları ya devşirmelere daha çok yer vererek belli bir grubun
vergi karşılığında ya da gönüllülük imtiyaz kazanması ve güçlü bir sınıf hâline
esasına göre ailelerinden alınırdı.
gelmesini engellemek istedi.
✔ İlk olarak Çelebi Mehmed
zamanında uygulanmış II. Murad Yeniçeri Sayısı
zamanında kanun hâline getirilmiştir.
Yıl Sayı
✔ Yaşları 9 ile 14 arasında olan bu
çocuklardan iyi olanlar sarayda 1480 10.000
görevlendirilmek üzere ayrılır diğerleri
Türk ailelerinin yanına verilir ve burada 1568 12.789
örf, adetleri ve İslamiyet’i öğrenirlerdi.
✔ Daha sonra bu çocuklar, Acemi 1609 37.627
Ocağı’na alınıp burada eğitimlerine
devam ederlerdi. 1670 53.849
✔Zaman zaman çeşitli sınavlara tabi
tutularak hangi birlikte görev alacakları • Savaşlarda daha çok ok, yay, kılıç gibi aletler
belirlenirdi. Büyük bir çoğunluğu
bedergâh veya kapıya çıkma adıyla kullanan Yeniçeriler, XV. yüzyılın ortalarından
Yeniçeri askeri olurlardı. itibaren ateşli silahlar da kullanmaya
başladılar.
DİKKAT • XVII. yüzyıldan itibaren
Ankara Savaşı sonrası pençik sisteminin devlet otoritesinin
terk edilip devşirme sistemine geçilmesinin zayıflamasına bağlı olarak
sebebi savaş esirlerinin büyük ölçüde devlet işlerine müdahale etmeye
azalmasına bağlıdır. Osmanlı Devleti asker başladılar ve hatta zaman zaman
ihtiyacını pençik sistemi ile isyan çıkararak padişahların
karşılamayacağını anlayınca devşirme değiştirilmesinde rol oynadılar.
sistemine geçmiştir. • 1826 yılında
ise II. Mahmud
tarafından Yeniçeri Ocağı kaldırıldı.

5
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER
Deniz Kuvvetleri (Donanma)
Kapıkulu Ordusu • Osmanlı donanması ilk olarak Orhan Bey
Kapıkulu Piyadeleri Dönemi’nde Karamürsel’de oluşturulmuş denize
kıyısı olan beyliklerin Osmanlı’ya katılması ile
Acemi Ocağı: Askerlerin temel eğitim aldığı birlik.
donanma büyümüştür.
Yeniçeriler: Çoğunluğu oluşturan aslî yaya birlikler.
• İlk deniz savaşı Çelebi Mehmet Dönemi’nde
Cebeciler: Silahların tamir ve bakımını yapan birlik.
Venediklilerle 1416 yılında yapılmıştır.
Topçular: Top döküp kullanan askerî sınıf.
• II. Bayezid zamanında Osmanlı donanması
Top arabacıları: Topları cepheye taşıyan askerî
rakipleri ile mücadele edecek bir konuma
sınıf.
gelmiştir.
Lağımcılar: Tünel kazarak kale surlarının dibine
• Osmanlı Devleti’nde donanma komutanı
dinamit yerleştiren askerler.
kaptanıderya, donanma askerleri levend olarak
Humbaracılar: El ve havan bombası yapan ve
adlandırılmaktadır.
kullanan askerler.
• XVI. yüzyılda altın çağını yaşayan Osmanlı
Bostancılar: Saray ve köşklerin güvenliğinden
donanmasının ünlü denizcileri arasında Barbaros
sorumlu askerler.
Hayrettin Paşa, Piri Reis ve Seydi Ali Reis gibi
Kapıkulu Süvarileri (Altı Bölük Halkı) önemli kişiler yer almıştır.
• Bu dönemdeki belli başlı tersaneler; İstanbul,
Silahdarlar ve sipahiler: Savaş esnasında padişahın
Gelibolu, Rusçuk, İzmit, Sinop, Basra ve
otağını koruyan askerler.
Süveyş’te açılmıştır.
Sağ ve sol ulufeciler: Savaşta ve barışta saltanat
sancaklarını koruyan askerler.
Sağ ve sol garipler: Ordunun ağırlıklarını ve haziney
muhafaza eden askerler

6
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER

ÜNİTE TESTLERİ

2022 AYT 2014 LYS

4. Aşağıdakilerden hangisinin, Osmanlı Devleti’ndeki
1. Tımar sisteminin; pençik uygulaması ve pençik oğlanlarıyla ilgili
I. tarım üretiminde istikrarın gözetilmesi, olduğu söylenemez?
II. dirlik alanlarında güvenliğin sağlanması, A) Özel eğitime tabi tutulmaları
III. taşrada nüfuzlu ailelerin desteklenmesi
B) Savaş esirlerine dayanması
hedeflerinden hangilerine yönelik olduğu
C) Uzun süre devam etmesi
savunulabilir? D) Çeşitli hizmetlerde kullanılmalı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Gerektiğinde saray hizmetine alınmaları
D) I ve II E) II ve III

2016 LYS
5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı ordusunda
Kapıkulu Ocaklarına bağlı süvari birliklerinden
2020 AYT biridir?
2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı toprak
A) Yeniçeriler
rejiminin özelliklerinden biri değildir?
B) Lağımcılar
A) Toprak sipahi tarafından ekip biçilir. C) Topçular
B) Tımar sisteminin esasını teşkil etmektedir.
D) Silahtarlar
C) Toprağın mülkiyeti devlete aittir. E) Cebeciler
D) Toprak sebepsiz yere boş bırakılmaz.
E) Hem toprak hem ürün üzerinden vergi ödenir. 2014 YGS
6. Osmanlı Devleti’nde devşirme usulü çerçevesinde
Hristiyan reayanın çocukları, kapıkulu ocaklarına
asker yetiştirmek üzere toplanır ve uzun bir eğitim
2019 AYT sürecinden geçirilirdi. Bu sürecin ilk aşaması,
3. Osmanlı Devleti’nde; 1560 civarında yaklaşık çocukların Türk ailelerinin yanına verilmesiydi.
40 bin kapıkuluna yılda 1200 yük akçe kadar
Devşirilen çocukların Türk ailelerinin yanına
ulufe verilirken 1620 civarında 100 bin kapıkuluna verilme nedeninin, aşağıdakilerden hangisi olduğu
4000 yük akçelik ulufe verilmiştir. savunulabilir?
Bu bilgiyle Osmanlı Devleti’nde, A) Silah kullanmada maharet kazandırılması
I. Kapıkulu askerleri önem kazanmıştır. B) Türk-İslam gelenek ve göreneklerinin öğretilmesi
II. Hazine giderleri artmıştır.
C) Sportif faaliyetlerde yetiştirilmesi
III. Timarlı sipahi sayısı artmıştır. D) Meslek sahibi olmalarının sağlanması
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? E) Yönetimde deneyim kazandırılması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

7
 10.3. ÜNİTE: DEVLETLEŞME SÜRECİNDE
SAVAŞÇILAR VE ASKERLER

Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
7. Osmanlı Beyliği’nin başlangıçta düzenli askerî birlikleri 10. Mihail, XVI. yüzyılın ortalarında Bulgaristan’da
yani beyliğe bağlı bir ordusu yoktur. Gerektiğinde, Hristiyan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmişti. 9
gazilerden oluşan ve tamamı atlı olan aşiret kuvvetlerinin yaşına geldiğinde Osmanlı devlet görevlilerince devşirilerek
bir yerde toplanması sağlanmış ve sefere çıkılmıştır. Savaş İstanbul’a getirilmiş, Türk ve İslam kültürü doğrultusunda
bitince bu kuvvetler dağılmış ve herkes işinin başına yetişmesi için bir Türk ailesinin yanına verilmişti. Daha
dönmüştür. Bursa’nın fethinden sonra ise Orhan Gazi’nin sonra çeşitli sınavlara tabi tutularak Osmanlı Devlet
emriyle Osmanlı Devleti’nin ilk düzenli ordu birliği olan hizmetinde görev almaya başlamıştı.
“yaya ve müsellemler” oluşturulmuştur. Bu bilgiler dikkate alındığında Mihail’in devlet
Orhan Gazi’nin bu emri vermesinde aşağıdakilerden hizmetinde yer almasından sonraki yaşamında
hangisinin etkili olduğu söylenebilir? aşağıdakilerden hangisi ile karşılaşması söz konusu
A) Disiplinli ve kale kuşatmalarında etkili bir ordu kurmak olamaz?
B) Tımar sistemini işlevsel hâle getirmek A) Cebeci Ocağı’nda silahların bakımını yapmak
C) Süvari birliklerinin ordudaki sayısını azaltmak B) Divan toplantılarında kâtiplik yapmak
D) Gönüllü askerleri tarımsal alanda değerlendirmek C) Ulufe maaşı ve cülus bahşişi almak
E) Konargöçer ailelerden askerî alanda faydalanmak D) Cebelü denen atlı askerlerin eğitimi ile ilgilenmek
E) Enderun mektebinde eğitim almak
Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
8. Pençik (beşte bir) esasına göre; savaşlarda esir olarak Bilgi Sarmal / AYT Soru Bankası
ele geçirilen askerlerin beşte biri köle olarak devlet 11. Osman Gazi Dönemi’nde düzenli bir ordu yoktu ve
hizmetine alınır ve bu askerlerden Kapıkulu Ordusu asker ihtiyacı Osmanlılara bağlı aşiretlerin eli silah tutan
oluşturulurdu. Ancak Ankara Savaşı sonrasında devşirme insanları tarafından karşılanıyordu.
sistemine geçildi. Buna göre aşağıdakilerden hangisi Osman Gazi
Parçadaki altı çizili durumun gerekçesi ile ilgili Dönemi’ndeki gönüllü askerî birlikler arasında
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? gösterilemez?
A) Paralı askerlik sisteminin sona ermesi A) Ahiyân-ı Rûm B) Bâcıyân-ı Rûm
B) Yeterince savaş esirinin ele geçirilememesi C) Abdalân-ı Rûm D) İklim-i Rûm
C) Tımarlı sipahilerin isyan etmesi E) Gaziyân-ı Rûm
D) Arap toplumunun devlet üzerindeki baskısı
E) Bizans Imparatorluğu’nun sona ermesi Bilgi Sarmal / AYT Soru Bankası
12. Yeniçeri Ordusu ilk zamanlarda bin kişilik bir birliktir.
Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası Yıldırım Bayezid Devri’nde bu sayı bir miktar artırılmıştır.
9. Devşirme olarak alınan çocukların bir kısmı II. Murad Devri’nde 3-4 bin civarında olan yeniçeri sayısı,
Anadolu’daki Türk ailelerinin yanına verilirdi. Fatih Sultan Mehmed Devri’nde 8-12 bin kişilik bir askerî
Bu durumun nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi kuvvet hâline gelmiştir.
söylenebilir? Osmanlı Devleti’ndeki bu durumun aşağıdakilerden
A) İslam dini ile Türk kültürünün öğretilmesi hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?
B) Devlet tecrübesi kazanmaları A) Hazine giderlerinin artmasına
C) Merkezî otoriteyi korumaları B) Türklerin devlet yönetimindeki öneminin artmasına
D) Rüşvet ve iltiması engellemek istemeleri C) Veraset sisteminin değişmesine
E) Hazinenin masrafını azaltmaları D) Dış politikaya önem verilmesine
E) Dirlik sisteminin bozulmasına

8
 TARİHİN
EN ZEVKLİ
HÂLİ