Paraf Tyt Cografya Garanti Konular Soru Bankasi

TYT
I
R
LA
N
YI
KONULAR
YA
ÖZET BİLGİLİ
AF
COĞRAFYA
R
SORU BANKASI
PA
Coğrafyanın
Kodları
T A K I M I
COĞRAFYA İÇİNDEKİLER
GARANTİ KONULAR
ÖZET BİLGİLİ ÜNITE 1
I
SORU BANKASI DOĞA VE İNSAN, COĞRAFYA...............................3
R
Bu kitabın tüm hakları Paraf Yayınları’na aittir.
LA
Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik,
mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile
ÜNITE 2
çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.
İKLİM BİLGİSİ.............................................................. 13
© Copyright Paraf Yayınları - 23 XII - I
N
ISBN
978-625-6573-16-1 YI
ÜNITE 3
NÜFUS....................................................................... 57
YA
Bekir KUMRU
Dizgi - Grafik Koordinatörü ÜNITE 4
BÖLGELER................................................................. 87
AF
İletişim Bilgileri
Paraf Yayınları
Merdivenköy Mah. Bora Sok. No: 1 Kat: 15 ÜNITE 5
Nidakule, Göztepe / Kadıköy / İstanbul
R
AFETLER....................................................................101
Telefon: (0850) 480 40 94 – (0216) 354 38 39
Faks: (0216) 354 38 36
PA
ÜNITE 6
Basım Yeri
WPC Matbaacılık GARANTİ KAPSAMI
Osmangazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. DIŞINDAKİ KONULAR.............................................117
No:17/1 34522 Kıraç - Esenyurt /İSTANBUL
Tel : 0212- 886 83 30
Faks : 0212- 886 83 60
ÜNİTE 1
bölüm 1 DOĞA VE İNSAN, COĞRAFYA
Doğa ve İnsan Etkileşimi
I
R
DOĞA ve İNSAN ETKİLEŞİMİ Bu durumla ilgili bazı örnekler:
hh Doğal ortam; oluşumunda insan etkisinin bulunmadığı doğal un-

LLSoğuk iklimlerde yaşayan insanların yağlı ve hayvansal ağır-
LA
surlardan oluşmaktadır. Burada kastedilen doğal ortamlar; at-
lıklı ürünleri, sıcak bölgelerdeki insanların sebze ve meyve tü-
mosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosferdir.
rü yiyecekleri daha çok tüketmesi
Atmosfer (Hava Küre)

Nem Hava kirliliği
N
Sis
Kasırga
Bulut Biyosfer (Canlılar Küresi)
Yağış Orman tahribi Aşırı avlanma Rüzgâr
Humus oluşumu
YI Eskimolar Amazon halkı

YA
Hidrosfer LLNemli bölgelerin kırsal kesimlerinde ev yapımında daha çok
(Su Küre)
ahşap, kurak ve yarı kurak bölgelerde ise kerpiç kullanılması
Gelgit, dalga
ve akıntılar
Okyanus, deniz, göl,
akarsu, bataklık, yer altı suları
AF
a
n izm
lka
Yer şekilleri, madenler, fay hatları, vo Karadeniz’de ahşap ev İç Anadolu’da kerpiç ev
Litosfer (Taş Küre) deprem, kayaçların ayrışması
hh İnsan doğal ortamla sürekli etkileşim içerisindedir. Bu etkileşi- LLAkdeniz kıyılarında yaz, İsviçre’de ise kış turizminin gelişmesi
R
min üç boyutu vardır:

LLFay hatlarının yaygın olduğu Güney Marmara ve Batı Anado-
Zamanla yaşa- lu’nun kaplıca turizmi için elverişli olması
İnsanlar önce- Daha sonra da
dığı doğal orta-
PA
likle doğadan doğayı etkile- LLErzurum-Kars Platosu’ndaki çayırlarda büyükbaş, İç Anado-

mın şartlarına
etkilenir. meye başlar. lu’daki bozkırlarda ise küçükbaş hayvancılığın yaygın olması
uyum sağlar.
LLDoğu Karadeniz’in kırsal kesimlerinde dağınık, iç bölgelerde
hh Bilgi ve teknolojinin gelişmediği bölgelerde doğanın insan üze- ise toplu yerleşmelerin yaygın olması
rindeki etkisi fazladır. Gelişmiş bölgelerde ise insanın doğa üze-
rindeki etkisi daha belirgindir.
LLİklimin elverişsiz olduğu çöl ve kutup bölgelerinin dünyanın

Doğanın İnsan Üzerindeki Etkileri en seyrek nüfuslu yerleri olması
hh Doğanın insana sunduğu imkanlar dünyanın her yerinde aynı ol-
LLDeprem, heyelan, erozyon ve volkanik patlama sonucu göç-
madığından insanların barınma, beslenme, giyinme ve ekonomik
lerin yaşanması
faaliyetleri gibi birçok özelliği farklılık gösterir.
3
bölüm 2 DOĞA VE İNSAN, COĞRAFYA
Coğrafya’nın Konusu ve Bölümleri
COĞRAFYANIN KONUSU ve BÖLÜMLERİ
I
hh Doğal ve beşerî olayları insanla ilişkilendirerek inceleyen bilim dalına coğrafya denir. Coğrafya, doğal ve beşerî olayları incelediği için fiziki
R
ve beşerî coğrafya olmak üzere iki ana kola ve çeşitli alt dallara ayrılmıştır.
LA
FİZİKİ COĞRAFYA BEŞERİ COĞRAFYA
Jeomorfoloji Klimatoloji Hidrografya Biyocoğrafya Kartografya
(Yer Şekilleri Bilimi) (İklim Bilimi) (Sular Coğrafyası) (Canlılar Coğrafyası) (Harita Bilimi) Nüfus Coğrafyası
N
Yardımcı Bilimler Yardımcı Bilimler Yardımcı Bilimler Yardımcı Bilimler Yardımcı Bilimler Yerleşme Coğrafyası
Jeoloji Meteoroloji Hidroloji Biyoloji Matematik Tarım Coğrafyası

(Yer Bilimi)
Jeofizik
Litoloji
(Hava Bilimi)
Fizik
(Su Bilimi)
Potamoloji
(Akarsu Bilimi)
YI Botanik
(Bitki Bilimi)
Zooloji
Geometri
İstatistik
Sanayi Coğrafyası
Ulaşım Coğrafyası
YA
(Taş Bilimi) Limnoloji (Hayvan Bilimi) Fotogrametri Enerji Coğrafyası
(Göl Bilimi)
Pedoloji Tıp Turizm Coğrafyası
(Toprak Bilimi) Oseonografya
(Okyanus Bilimi) Siyasi Coğrafya
Petrografi
Sağlık Coğrafyası
(Kayaç Bilimi) Hidrojeoloji
(Yer Altı Suları
AF
Bilimi) Kültürel Coğrafya
Tarihi Coğrafya
R
FİZİKİ COĞRAFYA
hh Doğal çevrede meydana gelen ve insanları etkileyen doğal olaylar fiziki coğrafyanın konusunu oluşturur.
PA
Jeomorfoloji (Yer Şekilleri Bilimi) Klimatoloji (İklim Bilimi)
İnceleme Alanı İnceleme Alanı

hh Yer kabuğunun yapısı, kayaçlar, toprak özellikleri ve dağılışı hh Atmosfer ve hava olaylarının değişimi
hh Tektonik olaylar, dağ oluşumu, volkanizma ve depremler hh Sıcaklık, basınç, nem ve yağış gibi iklim elemanları
hh Dağ, plato, ova ve vadi gibi yer şekillerinin oluşum süreci hh İklim tiplerinin yeryüzüne dağılışı
Örnek Konu Örnek Konu

hh Denizli yöresinde traverten, Nevşehir yöresinde peri bacası hh Türkiye’nin doğusunda kış mevsiminde karın yerde kalma sü-
oluşumlarının incelenmesi resinin uzun olmasının nedenleri ve etkileri
5
test 1
Doğa ve İnsan Etkileşimi
1. Aşağıda Türkiye'de çeşitli doğal unsurların insan yaşamına olan 4. Özellikle teknolojik gelişmenin yoğun olmadığı ve gelişmemiş
etkilerine ait bazı örnekler verilmiştir. olarak nitelendirilen bölgelerde doğal çevrenin insan yaşamı
üzerindeki etkisi çok daha belirgindir.
• Çukurova’da tarım sezonunun Bafra Ovası’ndan daha uzun
sürmesi
I
• Doğu Karadeniz’in kırsal kesimlerinde dağınık, iç bölgeler-
I
de ise toplu yerleşmelerin yaygın olması III
R
• Güney Marmara ve Batı Anadolu’nun kaplıca turizmi için el- IV
verişli olması II
Ekvator
LA
• Erzurum-Kars Platosu’ndaki meralarda büyükbaş, İç Ana-
dolu’da küçükbaş hayvancılığın yaygın olması
Bu doğal unsurlardan hangisine ait örnek yukarıda veril- V

memiştir?
Buna göre, haritada numaralandırılarak gösterilen alanların
N
A) Yer yapısı B) Toprak C) Bitki örtüsü hangisinde, doğal koşulların insan yaşamı üzerindeki olum-
suz etkisi daha fazladır?
D) İklim E) Yer şekilleri
YI A) I B) II C) III D) IV E) V
YA
2. "Çevreyi oluşturan doğal ortamlardan biridir. Dünya’nın kabuk-
laşmış ve tamamen katılaşmış dış yüzeyidir. Dağ, ova, plato, va-
di gibi yer şekilleri ile kayaç ve topraklardan oluşmaktadır."
Parçada, aşağıdaki doğal ortamların hangisinden söz edil-

miştir?
5. Zaman içinde insanın bilgi birikiminin artması, bilim ve tekniğin

A) Astenosfer B) Hidrosfer C) Biyosfer
AF
ilerlemesi, teknolojik araçların hızla çoğalması; insanların ihti-

D) Atmosfer E) Litosfer yaçlarının artmasına ve çeşitlenmesine neden olmuştur. İnsan-
lar, çeşitlenen ve artan ihtiyaçlarını karşılayabilmek için doğaya
birtakım müdahalelerde bulunmuş, bu müdahaleler bazen do-
ğanın işleyişiyle uyumluyken, bazen de doğanın işleyişine za-
rar vermiştir.
R
3. Aşağıdakilerden hangisi insanın doğaya olan etkisine örnek Aşağıdaki beşerî faaliyetlerden hangisinin doğanın işleyişi-
gösterilemez? ne daha fazla uyumlu olduğu söylenebilir?
PA
A) Amazon Havzası’nda ormanların büyük bir hızla tahrip edil- A) Yer altı kaynakları çıkarılırken bitki örtüsü ve toprak yapısı-
mesi nın bozulması
B) Yer şekillerinin engebeli olduğu İsviçre’de tünel, köprü ve vi- B) Tarım alanlarını genişletmek için orman alanlarının hızla yok
yadüklerle kara ve demir yolu ulaşımının sağlanması edilmesi
C) Her yıl Güneydoğu Asya’da meydana gelen yaz musonları- C) Fosil yakıtlardan enerji elde edilirken hava kirliliğinin ortaya
nın etkisiyle sel ve taşkınların meydana gelmesi çıkması
D) Kuzeybatı Avrupa ülkelerinde endüstri tesislerinden çıkan D) Enerji ihtiyacının karşılanabilmesi için rüzgâr santrallerinin
gazların etkisiyle asit yağmurlarının meydana gelmesi kurulması
E) Konya Havzası’nda aşırı derecede su çekilmesi nedeniyle E) Akarsu ve dere yataklarına yerleşim bölgeleri ve sanayi te-
yer altı sularının seviyesinin düşmesi sislerinin kurulması
7
test 2
Coğrafyanın Konusu ve Bölümleri
1. I. Ormanların tahrip edildiği alanlarda meydana gelen eroz- 3. Kaşgarlı Mahmut’un en önemli eserlerinden biri olan Divânü Lü-
yon, heyelan ve çığ olayları gati’t Türk’ün ilk sayfalarında yer alan harita, bir Türk’ün çizdiği
ilk dünya haritasıdır. Kaşgarlı Mahmut, dönemindeki Türk toplu-
II. Yer şekillerinin engebeli olduğu alanlarda kara yolu ulaşımı-
luklarının hangi bölgelerde yaşadığını göstermek amacıyla çiz-
nı kısaltmak ve konforu artırmak için yapılan beşerî yapılar
diği bu haritaya bazı ulusların yaşadığı bölgeleri de eklemiştir.
I
III. Mülteci göçlerinin nedenleri ve bu göç hareketinin fazla ol-
Bu çalışmayla Kaşgarlı Mahmut, coğrafyanın aşağıdaki alt
duğu bölgeler
R
dallarından hangisinin gelişimine daha fazla katkıda bulun-
IV. İklimin kurak ve yarı kurak olduğu bölgelerde yapı malze- muştur?
mesinin kerpiç olması
LA
Yukarıdakilerden hangileri nüfus ve yerleşme coğrafyasının A) Klimatoloji B) Kartografya C) Jeomorfoloji
doğrudan inceleme konuları arasında yer alır? D) Biyocoğrafya E) Hidrografya
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
N
4. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın ilgilendiği konular ara-
2. Coğrafya öğretmeni sınıfındaki öğrencileri gruplara ayırmış ve

YI sında gösterilemez?
A) Koordinat sistemini kullanarak mekâna ve zamana ait özel-

liklerin bulunması
YA
onlardan yaşadıkları yerin özelliklerini araştırarak rapor hâline
B) Yeryüzünde yerleşmeyi etkileyen faktörlerin incelenmesi
getirmelerini istemiştir. Buna göre;
C) İnsanların kişisel davranışlarının araştırılması
Ali ve grubu; bölgelerinde yetiştirilen bitkisel ve hayvansal ürün-
D) Heyelan, deprem ve volkanizma gibi olayların meydana gel-
lerin ekonomiye etkisini,
diği başlıca alanların tespit edilmesi
Tuna ve grubu; bölgelerinde kurulu bulunan rüzgâr, güneş ve
E) Haritaların hazırlanışı ve haritalardan yararlanma esaslarının
jeotermal enerji santrallerindeki üretim miktarını,
öğrenilmesi
AF
Gülçin ve grubu; internet, yazılı ve görsel medyada yaşadık-

ları yerlerle ilgili çıkan haberleri ve başka bölgelerle olan ileti-
şim özelliklerini
rapor hâline getirerek sınıfta sunum yapmışlardır.
Grupların araştırma konularına bakıldığında, coğrafyanın

R
5. • Deniz ya da okyanusları birleştiren kanalların açılması

hangi alt dalıyla ilgili çalışma yaptıkları söylenebilir?
• Denizin altında ulaşım tünellerinin inşa edilmesi
Ali ve Tuna ve Gülçin ve
PA
grubu grubu grubu • Akarsuların üzerine barajların yapılması
A) Tarım Enerji Ulaşım • Göllerden içme ve kullanma suyu temininde yararlanılması

Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası
Yukarıda verilenler, coğrafyanın aşağıdaki alt dallarından
B) Enerji Tarım Sanayi
hangisinin ilgi alanına girer?
Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası
C) Tarım Sanayi Yerleşme
Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası A) Klimatolojinin
D) Siyasi Sanayi Ulaşım B) Biyocoğrafyanın

Coğrafya Coğrafyası Coğrafyası C) Jeomorfolojinin
E) Tarım Nüfus Kültürel D) Hidrografyanın
Coğrafyası Coğrafyası Coğrafya
E) Yerleşme coğrafyasının
9
test 3
Coğrafyanın Konusu ve Bölümleri
1. “Köyüm, Alaşehir ilçe merkezinin kuzeybatısında bulunur. Ara- 3. Aşağıdakilerden hangisi Batı Karadeniz’in fiziki özellikleri
zisi, Alaşehir Çayı’nın suladığı ovanın kenarından Kula Dağı’na hakkında daha fazla bilgi verir?
doğru kademeli olarak yükselir. Güneyinde sıradağlar hâlinde
uzanan Bozdağlar yer alır. En yüksek yeri Seğmenler Tepesi ola- A) Fındık ve mısır tarımının yapılması
rak adlandırılan kısımdır. Köyümde yazlar sıcak ve kurak, kışlar B) Sağlık turizminin gelişmemiş olması
I
ılık ve yağışlı geçer. En önemli geçim kaynağımız üzüm ve zey-
C) Demir-çelik endüstrisinin gelişme göstermesi
R
tin yetiştiriciliği olup, yüksek kesimlerde buğday ve arpa yetiş-
D) Orman örtüsü bakımından zengin olması
tirilir. Güney kesimi graben içerisinde yer alan köyde son yıllar-
da jeotermal enerjiden elektrik üreten santraller kurulmuştur.” E) Kırsal kesimlerinden kentlere göçün yoğun olması
LA
Köyü hakkında bilgi veren kişi, coğrafyanın aşağıdaki alt dal-
larından hangisinin ilgi alanına girmemiştir?
A) Jeomorfoloji B) Klimatoloji
C) Nüfus Coğrafyası D) Tarım Coğrafyası
N
E) Enerji Coğrafyası 4. Dünya’daki önemli projelerden biri olan Marmaray Projesi, İstan-
bul’un kentsel yaşantısını sağlıklı olarak sürdürebilmesi, kentli-
lere çağdaş yaşam sunulabilmesi, kentin doğal ve tarihi özellik-
YI lerinin korunabilmesi için tasarlanmış, elektrik enerjisi kullanılan

ve çevreyi kirletmeyen yüksek kapasitesiyle ihtiyaçlara göre di-
zayn edilmiş demir yolu projesidir.
Bu projenin oluşumunu, özelliklerini ve etki alanlarını ince-

YA
leyen coğrafyanın alt dalı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ulaşım Coğrafyası B) Enerji Coğrafyası
C) Turizm Coğrafyası D) Maden Coğrafyası
E) Siyasi Coğrafya
2. Aşağıda, bir yörenin bazı doğal ve beşerî özellikleri verilmiştir.
AF
• Yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsimi ılık ve yağışlı ge-

çer. Yıllık yağış ortalaması 700 - 100 mm arasındadır.
• Kıyılardan dağlık alanlara doğru gidildikçe sıcaklıklar azalır.
• Bitki örtüsü Kızılçam ormanlarıdır. Kızılçamların tahrip edildi-

R
ği yerlerde makiler, makilerin tahrip edildiği yerlerde ise çe-

5. • Bulunduğunuz şehirde yaklaşık kaç kişi yaşamaktadır?
şitli çalı türlerinden oluşan garigler görülür.
• Kırsal kesimlerde yürütülen hayvancılık faaliyetlerinin eko-
• Kırsal kesimlerde taş evler yaygındır. Ormanlık alanlarda ise
nomiye katkısı nedir?
PA
ahşap malzeme kullanımı yaygındır.

• Sıcaklık ve yağış özellikleri nasıldır?
Bu özelliklerin Coğrafya’nın;
• Yer şekillerinin oluşumunda etkili olan başlıca iç ve dış kuv-
I. Klimatoloji,
vetler hangileridir?
II. Biyocoğrafya,
Yukarıdaki sorularla yoklanmak istenen bilgiler arasında,
III. Yerleşme Coğrafyası coğrafyanın hangi alt alanına ait inceleme konuları yoktur?
alt dallarından hangileriyle ilgili olduğu söylenebilir?

A) Klimatoloji B) Enerji Coğrafyası
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Nüfus Coğrafyası D) Tarım Coğrafyası
D) I ve II E) I, II ve III E) Jeomorfoloji
11
ÜNİTE 2
bölüm 1 İKLİM BİLGİSİ
İklim Tipleri
I
R
hh Dünya üzerindeki iklim tiplerinin belirlenmesinde sıcaklık, basınç, hh Enlem, karasallık-denizellik, okyanus akıntıları, rüzgârlar, yüksel-
rüzgârlar, nem ve yağış gibi iklim elemanlarının uzun süreli ortala- ti, bakı, eğim vb. değişimler farklı iklim tiplerinin ortaya çıkması-
maları dikkate alınır. Bu ortalamaların benzer olduğu alanlar bü- na neden olur.
LA
yük iklim bölgesi olarak kabul edilir.
LL Akdeniz iklimi ve karasal iklim bölgeleri örnek verilebilir. Aşağıdaki haritadan yararlanılarak bu faktörlerin etkileri şu
hh İklim bölgeleri içerisinde çeşitli nedenlerden dolayı belirgin fark- şekilde örneklendirilebilir:
lılıklar gösterebilen küçük alanlara mikroklima bölgesi adı verilir. hh K-L doğrultusu boyunca iklim tiplerinin değişmesinin temel
N
Iğdır’da pamuk, Rize’de turunçgil, Artvin-Yusufeli’de zeytin tarımı nedeni: Enlem (güneş ışınlarının düşme açısındaki değişim)
mikroklimaya örnek verilebilir.
hh Aynı enlemde yer alan;
hh İklimler sıcak, ılıman ve soğuk kuşak iklimleri olarak üçe ayrılır.
Sıcak İklimler
L Ekvatoral
Ilıman İklimler
L Akdeniz
YI
Soğuk İklimler
L Tundra
LL M ve N’de farklı iklim tiplerinin görülmesinin nedeni:
Okyanus akıntıları
LL N ve P’de farklı iklim tiplerinin görülmesinin nedeni:

Karasallık - denizellik (nem miktarı)
YA
L Savan L Ilıman okyanus L Kutup
L Muson L Step hh R’de step ve çöl ikliminin görülmesinin nedeni: Etrafının
dağlarla çevrili olması (yer şekilleri)
L Çöl L Sert karasal
L
AF
M N P
R
ATLAS
OKYANUSU
R
BÜYÜK
OKYANUS
BÜYÜK
OKYANUS
K
PA
HİNT
OKYANUSU
Ekvatoral iklim Çöl iklimi Akdeniz iklimi Step iklimi Tundra iklimi
Savan iklimi Muson iklimi Ilıman okyanus iklimi Karasal iklim Kutup iklimi
13
bölüm 1
İklim Tipleri
Ekvatoral İklim
Görüldüğü Yerler hh Yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üstünde olup, genellikle kon-
veksiyonel yağış görülür. Yağış rejimi düzenlidir.
hh 10° kuzey ve güney enlemleri arasındaki Amazon ve Kon-
I
go Havzası, Gine Körfezi kıyıları ile Endonezya Takım Ada-
R
ları’nda etkilidir.
LA
Amazon
Ekvator Havzası
Kongo Endonezya ve
N
Havzası Malezya Konveksiyonel yağışlar ısınarak yükselen havanın soğumasıyla
meydana gelen yağışlardır.
Yağış ve Sıcaklık Özellikleri

YI Bitki Örtüsü ve Toprak Özellikleri
hh Bitki örtüsü; geniş yapraklı ve yıl boyunca yaprağını dökme-

yen ağaçlardan oluşan tropikal yağmur ormanlarıdır. Bitki
YA
ve hayvan türü çeşitliliğinin en fazla olduğu iklim bölgesidir.
Yağış (mm) Singapur Sıcaklık(˚C)

350 50
300 40
250 30
200 20
AF
150 10
100 0
50 –10
0 –20
O Ş M N M H T A E E K A
R
hh Laterit topraklar yaygındır. Yağışın fazla olması, mineral ve

Aylar
humusun topraktan uzaklaşmasına neden olmuştur. Demir
oksit bakımından zengin olan lateritler kızıl renktedir.
hh Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C civarı olup, günlük ve yıllık sı-
PA
caklık farkı oldukça azdır. Yıllık sıcaklık farkı 2-3 °C’yi geçmez.
LL Bu nedenle kayaçlarda kimyasal çözünme fazla, fiziksel

ayrışma ise azdır.
Kimyasal çözünme Fiziksel ayrışma Laterit toprak
15
bölüm 1
İklim Tipleri
Muson İklim
Görüldüğü Yerler Yağış ve Sıcaklık Özellikleri
hh Başlıca görüldüğü yerler Güney, Doğu ve Güneydoğu As- hh Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20, yıllık sıcaklık farkı ise 10-
I
ya’dır. Bu iklim tipinin oluşumunda muson rüzgârlarının et- 15 °C’dir.
R
kisi fazladır. hh Yıllık yağış miktarı 2000 mm civarında olup, yağış rejimi dü-
zensizdir. Yağışlar, muson rüzgârlarının etkisiyle yaz mevsi-
minde artar.
LA
Yağış (mm) Hong Kong Sıcaklık(˚C)
400 60
Ekvator 350 50
N
300 40
250 30
200 20
MERAKLISINA BİLGİ
YI 150
100
50
10
–10
YA
0 –20
Yazın çabuk ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur. O Ş M N M H T A E E K A
Geç ısınan Hint Okyanusu ise yüksek basınç alanı hâlinde- Aylar
dir. Bu nedenle yaz musonları denizden karaya doğru eser.
hh Dünya’nın en fazla yağış alan yerleri muson iklim bölgesin-

de yer almaktadır. Yağışlar daha çok orografik kökenlidir.
AF
AB
R
PA
YB
Hint Okyanusu
Yamaç (orografik) yağışları, hava kütlesinin dağların uzanışına bağlı

hh Muson yağmurları her yıl sel ve taşkınlara neden olmak- olarak yükselip soğuması sonucu oluşur.
tadır.
Bitki Örtüsü
hh Bu bölgede çay ve pirinç en fazla yetiştirilen ürünlerdir.
hh Muson ikliminin etkili olduğu yerler yeryüzünün en fazla hh Bitki örtüsü, kışın yaprak döken geniş yapraklı ağaçlardan
nüfuslanmış alanlarıdır. oluşan muson ormanlarıdır. Yağışların azaldığı alanlarda
savanlara da rastlanır.
17
bölüm 1
İklim Tipleri
Akdeniz İklimi
Görüldüğü Yerler MERAKLISINA BİLGİ

hh Genel olarak 30° - 40° enlemleri arasındaki kıyılarda görülür. hh Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşma alanlarına
I
Görüldüğü bölgeler: cephe denir. Bu alanlarda hafif olan sıcak hava kütle-
R
si, soğuk hava kütlesi üzerinde yükselerek soğur ve ya-
LL Akdeniz çevresi
ğış oluşur.
LL Kaliforniya (ABD) kıyıları ile Orta Şili
hh Daha çok orta kuşakta görülür. 60° enlemleri çevresin-
LA
LL Afrika’nın güneyindeki Kap bölgesi de yıl boyunca batı rüzgârlarıyla kutup rüzgârları karşı-
laşarak cephe yağışları oluşturur.
LL Avustralya’nın güney ve güneybatısı
hh Türkiye’de Doğu ve Batı Karadeniz kıyılarında görülür.
N

Akdeniz kıyıları

Kaliforniya

Kuzeybatı
Afrika kıyıları
YI

YA
Orta Kap Güney
Şili Bölgesi Avustralya
Bitki Örtüsü ve Toprak Özellikleri
Yağış ve Sıcaklık Özellikleri hh Doğal bitki örtüsü kızılçam ve bunların tahrip edildiği alan-
AF
larda kısa boylu ağaçlardan oluşan maki topluluğudur. Ma-

Yağış (mm) Sicilya - İtalya Sıcaklık(˚C)
kiler, her mevsim yeşil kalan çalılardır.
350 40
hh Başlıca maki türleri zeytin, zakkum, keçiboynuzu, defne,
300 30
mersindir.
250 20
hh Yaz mevsimi çok kurak geçtiğinden su kaybını azaltmak için
R
200 10
makilerin yaprakları meşin ya da kadifemsi tüylerle kaplıdır.
150 0
hh Kırmızı renkli Akdeniz toprakları (terra-rossa) yaygındır.
100 –10
Bu topraklar kalker üzerinde oluştuğundan kireç ve demir
PA
50 –20 oksit bakımından zengindir.

0 –30
Aylar
hh Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer.
hh Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20 °C arasında, yıllık sıcaklık far-

kı ise 18 - 20 °C civarındadır.
hh Kış yağışları cephesel kökenli olup, yağmur şeklindedir.
hh Yıllık yağış 600-1000 mm arasında olup, yağış rejimi düzen-

sizdir.
19
bölüm 1
İklim Tipleri
Step İklimi
Görüldüğü Yerler
hh Orta kuşak karalarının iç kesimlerinde görülür. En belirgin görüldüğü yer Orta Asya çöllerinin etrafıdır.
I
hh Türkiye’de İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür.
R
hh Step iklimi geçiş iklimi özelliği gösterir. (Savandan çöl iklimine, çölden Akdeniz iklimine, Akdenizden karasal iklime geçiş gibi)
LA
Orta
Amerika
Orta Asya
N
Ekvator
YI
YA
Yağış ve Sıcaklık Özellikleri Bitki Örtüsü ve Toprak Özellikleri
Yağış (mm) Konya - Türkiye Sıcaklık(˚C) hh Bitki örtüsü kurak ve yarı kurak bölgelerde, ilkbahar yağış-
350 30 larıyla yeşerip yazın sararan otlardan oluşan bozkırlardır.
300 25 hh Bozkırlar step adıyla da bilinen seyrek ve cılız ot topluluğudur.

AF
250 20 hh Kuzey Amerika’da bu ot topluluklarına preri adı verilir.

200 15
hh İnsanlar tarafından ormanların tahrip edilmesi sonucunda
150 10 oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir.
100 5 hh İlkbaharda yeşeren bozkırlar özellikle küçükbaş hayvancılık
50 0 için elverişli ortam oluşturur.
R
0 –5 hh Humus bakımından fakir kestane ve kahverengi step top-

Aylar
rakları yaygındır.
PA
hh Yıllık sıcaklık ortalaması 10-15 °C civarında, yıllık sıcaklık far-

kı ise 20-30 °C arasındadır.
hh Kış mevsimi soğuk ve karlı geçer.
hh Yıllık yağış 250 - 400 mm arasıdır.
hh En fazla yağış ilkbahar ve kış, en az yağış yaz mevsimin-

de görülür.
hh Yağışlar genellikle konveksiyonel kökenlidir.
hh İç Anadolu’da ilkbaharda görülen konveksiyonel yağışlar halk

arasında kırkikindi yağışları olarak bilinmektedir.
21
bölüm 1
İklim Tipleri
Tundra İklimi
Görüldüğü Yerler Toprak ve Bitki Örtüsü
hh Kuzey Yarım Küre’de 60° paraleli ile kutup ikliminin yayılış hh Toprak yılın büyük bölümünde donmuş hâlde bulunur. Ya-
I
alanı arasındaki bölgelerde görülür. zın üst kısmındaki buzlar çözülür ve bataklık hâline dönüşür.
R
hh Kutup altı iklimi olarak da bilinir. Görüldüğü bölgeler: hh Doğal bitki örtüsü; yosun, liken ve çiçekli bitkilerden oluşan,
tundra adı verilen ot topluluklarıdır.
LL İskandinavya Yarımadası
LA
hh Düşük sıcaklıklardan dolayı ağaç yoktur.
LL Sibirya ve Kanada’nın kuzeyi
hh Kuzey Yarım Küre’de karaların en kuzeyinde görülür. Güney
LL Grönland Adası kıyıları
Yarım Küre’de ise karaların az alan kaplaması nedeniyle ya-
yılış alanı çok dardır.
Sibirya’nın
Kanada’nın Grönland kuzeyi
N
kuzeyi kıyıları
Ekvator
YI
YA
Yağış ve Sıcaklık Özellikleri
Yağış (mm) Barrow (Alaska) Sıcaklık (˚C)

MERAKLISINA BİLGİ
350 30
Rusya’daki Ust Nera, dünyanın en soğuk şehirlerinden biridir.
AF
300 20 Burada sıcaklık, zaman zaman –50 ile –60 °C’ye kadar düşe-
250 10
bilir. Bu zorlu coğrafi koşullara rağmen zengin doğal gaz ya-
taklarına sahip olan Ust Nera 6-7 bin nüfuslu, madencilik faa-
200 0
liyetlerinin yapıldığı Dikson ise 3-4 bin nüfusludur.
150 10
R
100 –20
50 –30
PA
0 –40
Aylar
hh En sıcak ayın ortalaması bile 10 °C’yi geçmez.
hh Sıcaklıklar kışın –30 °C ile –40 °C arasındadır.
hh Yıllık sıcaklık ortalaması 0 °C’nin altında olup, yıllık sıcaklık

farkı fazladır (50 - 60 °C).
hh Ortalama yağış 200 - 250 mm’dir.
hh Yağışlar, sıcaklığın arttığı dönemde konveksiyonel yağış şek-

lindedir.
23
bölüm 1
İklim Tipleri
BUNLARI DA BİLELİM
hh Atmosferi oluşturan gazların sıcaklığı, fiziksel ve kimyasal hh Dünya’nın şekline bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru
özellikleri birbirinden farklıdır. Bu özelliklere bağlı olarak at- güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür. Bu durum sıcaklı-
I
mosfer farklı katmanlara ayrılır. ğın azalmasına neden olur. Buna enlem-sıcaklık ilişkisi de-
nir. Enlem etkisine bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru;
R
LL Bitki örtüsü kuşaklara ayrılır.
LL Denizlerin tuzluluk oranı azalır.
LA
Ekzosfer LL Tarım, orman, yerleşme ve kalıcı kar sınırı alçalır.
0m
75° 550 m
Termosfer
60° 1050 m
N
45° 2700 m
Mezosfer
30° 4300 m
YI
Stratosfer
Troposfer
0°
Ekv
at o r
5300 m
YA
Enleme bağlı olarak kalıcı kar sınırının Ekvator’dan kutuplara
doğru değişimi
Karma Tropikal yağmur

İğne yapraklı orman Geniş yapraklı ormanları
orman orman
AF
Ilıman çayırlar Çöl bitkileri
hh Troposferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe

azalır. Ekvator’da yaklaşık 16 km olan troposferin kalınlığı ku-
Kutup 30° Ekvator
R
60° 40°
tuplarda 10 km civarındadır.
Enleme bağlı olarak bitki örtüsünün Ekvator’dan kutuplara
9 km doğru değişimi
PA
16 km
hh Sıcaklıklar her zaman Ekvator’dan kutuplara doğru düzenli

olarak azalmaz. Enlem-sıcaklık ilişkisini bozan faktörler var-
dır. Bunlar yükselti, karasallık, nem ve okyanus akıntılarıdır.
hh Bu durumun temel nedeni; Ekvator’da ısınan havanın yüksel- LL Kışın Samsun’un, Kayseri’den daha ılık olması sıcak-
mesi, kutuplarda ise soğuyan havanın alçalmasıdır. lık-enlem ilişkisine ters düşen bir örnektir. (deniz etkisi)
25
bölüm 1
İklim Tipleri
Atmosferi oluşturan gazların yeryüzündeki cisimler üzerine yap- hh Sıcaklığa bağlı oluşan basınç termik basınç olarak ifade edi-
tığı ağırlığa atmosfer basıncı denir. lir. Ekvator yıl boyunca sıcak olduğu için termik alçak basınç,
kutuplar soğuk olduğu için termik yüksek basınç alanıdır
Alçak Basınç Alanının Özellikleri hh Dünya’nın günlük hareketi sonucunda ortaya çıkan savrul-
I
ma (koriyolis) etkisiyle hava kütlelerinin alçalması veya cep-
R
he hareketlerine bağlı olarak yükselmesi sonucunda dinamik
basınçlar ve sürekli rüzgârlar ortaya çıkar.
LA
Kutup R.
Yükselici hava
Batı R.
Yatay hava hareketi Alizeler

(Rüzgâr) Çevreden merkeze
N
Alizeler
hh Dikey yönlü hava hareketleri yükselici özellik gösterir.
hh Yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
hh Hava kütleleri yükseldikçe soğur ve yağış bırakır.
hh Hava genelde kapalı ve yağışlıdır.

YI Batı R.
Kutup R.
YA
hh Bulutların etkisiyle gece ısı kaybı az olduğundan hava ılıktır.
hh Alçak ve yüksek basınç alanlarındaki yatay yönlü hava hare-

ketleri bir doğru boyunca ilerlemez. Bunun nedeni Dünya’nın
ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir.
hh Basınç alanlarındaki oklar kabaca “S” şeklinde olursa basınç

Yüksek Basıncın Özellikleri
AF
merkezi Kuzey, “ ” şeklinde olursa Güney Yarım Küre’de yer

alıyor demektir.
Kuzey Yarım Küre Alçak Basınç Kuzey Yarım Küre Yüksek Basınç
10
12
Alçalıcı hava 10
R
08
16
10
10
04
20
10
00
10
Yatay hava hareketi

PA
(Rüzgâr)
Merkezden çevreye
10
hh Dikey yönlü hava hareketi alçalıcı özellik gösterir. 12
08
10
10
04
16
10
10
00
hh Yatay yönlü hava hareketi merkezden çevreye doğrudur. 20

10
hh Hava kütleleri alçaldıkça ısınır ve havanın nem açığı büyür.
hh Hava genelde açık, yağış ihtimali azdır.
hh Bulutsuz havada gece ısı kaybı fazladır. Güney Yarım Küre Alçak Basınç Güney Yarım Küre Yüksek Basınç
27
test 1
İklim Tipleri
1. "Bizim memlekette yaşamı boyunca kar görmemiş ve kartopu 4. • Yıllık yağış miktarı 200 mm’den azdır.
oynamamış insanların sayısı oldukça fazladır. Kışın kalın giysi-
• Yıllık sıcaklık ortalaması 20 °C’den fazladır.
ler pek giyilmez. Çünkü kış mevsimi ılık ve en çok 2 ay sürer.
Kışın bol bol taze sebze bulmak mümkündür. Ayrıca kışın man- • Doğal bitki örtüsü kurakçıl ot ve çalıdır.
dalina, portakal yetiştirilir. Yaz mevsimi ise sıcak ve kuraktır. Ya- Bazı özellikleri verilen merkezin aylık ortalama yağış ve sı-
I
zın çok bunaldığımız için yakınımızdaki yaylalara çıkarız." caklık grafiği aşağıdakilerden hangisine daha çok benzer?
R
Bu parçada tanıtılan yöre ile ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi söylenemez? A) Yağış (mm) Sıcaklık (°C)
300 30
LA
A) Kış mevsimi ılık geçmektedir. 250 25
200 20
B) Seracılık yapılabilmektedir.
150 15
C) Kış mevsiminde kar yağışı görülmez. 100 10
D) Yaz ve kış arasındaki sıcaklık farkı çok yüksektir. 50 5

0 0
E) Isınma amaçlı yakıt tüketimi azdır. O Ş M N M H T A E E K A
N
Aylar
B) Yağış (mm) Sıcaklık (°C)
300 40
2. Aşağıdakilerden hangisi savan iklimini ekvatoral iklimden

ayıran özellikler arasında gösterilemez?
YI 250
200
150
100
50
30
20
10
0
-10
YA
0 -20
A) Yıllık yağış miktarının daha az olması O Ş M N M H T A E E K A
Aylar
B) Yıllık sıcaklık ortalamasının daha fazla olması Yağış (mm) Sıcaklık (°C)
C)
C) Kurak ve yağışlı mevsimlerin kesin hatlarıyla birbirinden ay- 250 30
200 25
rılması
20
150
D) Doğal bitki örtüsünü uzun boylu otların oluşturması 15
100
E) Yıllık sıcaklık farkının daha fazla olması 10
AF
50 5
0 0
Aylar
Yağış (mm) Sıcaklık (°C)
D) 100 40
3. 30
80
R
20
60
II III 10
40
0
20
PA
-10
I 0 -20
Ekvator O Ş M N M H T A E E K A
Aylar
Yağış (mm) Sıcaklık (°C)

E)
IV 100 40
80 30
20
60
Haritada numaralandırılarak gösterilen merkezlerin hangile- 10
40
ri arasındaki iklim farklılığının temel nedeni enlem olamaz? 0
20 -10
0 -20
A) I ve II B) I ve III C) II ve III O Ş M N M H T A E E K A
Aylar
29
test 2
İklim Tipleri
1. 3. Aşağıda bir merkeze ait aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği

verilmiştir.
II VII
I III Yağış (mm) Sıcaklık (°C)
VI 90 30
I
80 25
Ekvator
R
IV 70 20
V 60 15
50 10
LA
40 5
Sıcaklık (°C) K merkezi Yağış (mm)
40 250 30 0
30 200 20 -5
20
150 10 -10
10
100 0 -15
N
0
50 O Ş M N M H T A E E K A
-10 Aylar
-20 0
O Ş M N M H T A E E K A Yalnızca grafikteki bilgiler dikkate alındığında aşağıdakiler-
Aylar
Sıcaklık (°C)
40
30
20
L merkezi Yağış (mm)
250
200
150
YI den hangisi söylenemez?
A) Yağışlar kış döneminde kar şeklinde gerçekleşir.

B) Aylık sıcaklık ortalaması 20 °C’nin üzerine çıkmaz.
YA
10
100 C) Sıcaklığın düştüğü dönemlerde yağış miktarı azalır.
0
-10 50 D) Yaz aylarında toplam yağış 250 mm’nin üzerinde gerçekleş-
-20 0 miştir.
Aylar
E) İlkbahar sonu yaz mevsimi başı en fazla yağışın düştüğü dö-
İklim özellikleri dikkate alındığında K ve L merkezlerinin nemdir.
grafikleri, haritada numaralandırılmış bölgelerin hangileri-
ne ait olabilir?
AF
K L
4. Aşağıda yeryüzündeki bir iklim tipinin coğrafi dağılışı gösteril-
A) III IV
miştir.
B) I VI
C) I II
R
D) V VII
E) IV II
PA
Ekvator
2. Yeryüzünde farklı iklim tiplerinin oluşmasında aşağıdakiler-

den hangisinin etkisinden söz edilemez?
A) Okyanus akıntılarının
Haritadaki dağılışa göre bu iklim tipi aşağıdakilerden han-
B) Akarsuların akımı ve rejiminin gisidir?
C) Mevsimlik ve sürekli rüzgârların
D) Yer şekillerinin uzanış doğrultusunun A) Muson B) Çöl C) Ekvatoral
E) Ekvator’a göre konumun D) Akdeniz E) Savan
31
test 3
İklim Tipleri
1. Nemli iklim bölgelerinin kırsal kesimlerinde yaşayan insanlar, ev 3. Aşağıdakilerden hangisi ılıman okyanus ikliminin özellikle-
yapımında daha çok ahşap malzemeleri tercih ederler. ri arasında gösterilemez?
Aşağıda aylara göre ortalama yağış ve sıcaklık grafikleri ve-

A) Her mevsimin yağışlı geçmesi
rilen bölgelerin hangisinin kırsal kesimindeki evlerin yapı-
mında daha çok ahşap malzemeler tercih edilir? B) Mevsimler arasındaki sıcaklık farkının az olması
I
C) Yazların serin, kışların ılık geçmesi
R
A) B) D) Yağışların en fazla olduğu mevsimin ilkbahar olması
Yağış (mm) Sıcaklık (˚C) Yağış (mm) Sıcaklık (˚C)
600 30 300 30 E) Yıl boyunca bağıl nem oranının yüksek olması
500 25 250 25
LA
400 20 200 20
300 15 150 15
200 10 100 10
100 5 50 5
0 0 0 0
O ŞM NM H T A E E K A OŞMNMH T A E E K A
Aylar Aylar 4. • Zeytin tarımı
N
C) D)
Yağış (mm) Sıcaklık (˚C)
• Pirinç tarımı
300 20 300 30
• Ren geyiği likenleri
250
200
150
100
50
15
10
5
0
-5
250
200
150
100
50
YI
25
20
15
10
5
• İmparator penguenleri
Yukarıda verilenlerle, bunların çağrıştırdığı iklim tipleri bi-

rebir eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi boşta kalır?
YA
0 -10 0 0
O ŞM NM H T A E E K A O ŞM NM H T A E E K A
Aylar Aylar A) Akdeniz B) Muson C) Ekvatoral
E)
Yağış (mm) Sıcaklık (˚C) D) Tundra E) Kutup
300 30
250 25
200 20
150 15
100 10
AF
50 5
0 0
O ŞM NM H T A E E K A
Aylar 5. Aşağıdaki haritada, yeryüzündeki bir iklimin etkili olduğu alan-
lar gösterilmiştir.
R
2. Aşağıdakilerin hangisinde bir iklim tipi kendisine ait olma-

yan özellikle verilmiştir?
PA
A) Yaz aylarının yağışlı, kış aylarının kurak geçmesi - Muson ik- Ekvator
limi
B) Her mevsim yağışlı, yazların serin, kışların ılık geçmesi - Sa-
van iklimi
C) Bağıl nem oranının yıl boyunca düşük, yıllık sıcaklık ortala-
masının yüksek olması - Çöl iklimi Haritadaki dağılışa göre bu iklim tipi aşağıdakilerden han-
D) Yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı geçmesi - Ak- gisidir?
deniz iklimi
A) Akdeniz B) Muson C) Çöl
E) Her mevsimin yağışlı, günlük ve yıllık sıcaklık farkının az ol-
ması - Ekvatoral iklim D) Karasal E) Savan
33
test 4
İklim Tipleri
1. Aşağıda, dört öğrenci iklim tipleriyle ilgili bazı bilgiler vermiştir. 3. Muson iklimi ile ilgili verilen aşağıdaki özelliklerden hangi-
si yanlıştır?
1. öğrenci: Yazlar fazla sıcak, kışlar da fazla soğuk geçmez. İk-
limin bu özellikleri üzerinde deniz akıntılarının ve batı rüzgârla-
A) Yaz ayları bol yağışlıdır.
rının etkisi fazladır.
B) Doğal bitki örtüsü ormandır.
I
2. öğrenci: Kışlar çok soğuk ve uzun geçer. Yazlar ise sıcaktır.
C) Kış aylarında yağışlar çok azdır.
Kış yağışları daha çok kar şeklindedir. Konveksiyonel yağışlar
R
hakimdir. Yıllık sıcaklık farkı çok fazladır. D) Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20 °C civarındadır.
E) Oluşumunda mutlak konumun etkisi fazladır.
3. öğrenci: En sıcak ayın ortalaması dahi 10 °C’yi geçmez. Kı-
LA
şın sıcaklık – 30, – 40 °C’ye kadar iner. Bitki örtüsünü yosunlar,
ot ve cılız çalılar oluşturur.
4. öğrenci: Yıllık sıcaklık farkı 1 - 2 °C’yi geçmez. Bu iklim türü

sık, gür ve her zaman yeşil kalan ormanlarla kaplıdır. Bu iklim
kuşağındaki sık ormanlara yağmur ormanları adı verilir.
N
Öğrencilerin bilgi verdiği iklim tipleri arasında aşağıdakiler-
den hangisinin olduğu söylenemez? 4. Yeryüzünün kurak alanlarını oluşturan “Tropikal Çöl Bölgeleri”
insan faaliyetlerini sınırlandırmakta bazen de imkânsız hâle ge-
A) Ekvatoral
C) Karasal
E) Tundra
B) Ilıman okyanus
D) Akdeniz YI tirmektedir. Buralarda yıl boyunca hüküm süren aşırı sıcak ve

kurak hava koşulları çoğu canlının yaşamasına imkan verme-
mektedir.
Bu tür sıcak çöl alanlarına,

YA
I. Gobi,
II. Arabistan,
III. Büyük Sahra,

2. Aşağıdaki grafikte, bir merkezin aylara göre yağış ve sıcaklık or- IV. Taklamakan
talamaları gösterilmiştir.
AF
çöllerinden hangileri örnek olarak gösterilebilir?

Yağış (mm) Sıcaklık(˚C)
350 40 A) I ve II B) I ve III C) II ve III
300 30
250 20
R
200 10
150 0
100 –10
PA
50 –20
0 –30
5. Aşağıdakilerden hangisi bir yerde Akdeniz ikliminin görül-
Aylar
düğünün kesin kanıtıdır?
Grafikteki bilgilere göre, bu merkezin aşağıdaki bölgelerin
hangisinde bulunması beklenir? A) Yaz aylarının aşırı derecede sıcak ve kurak geçmesi
B) Zeytin ve turunçgil tarımının yaygın olması
A) Arap Yarımadası B) Antarktika Kıtası
C) Kısa mesafelerde iklim özelliklerinin sık aralıklarla değişmesi
C) Amazon Havzası D) Grönland Adası D) Yıllık yağış miktarının 600 - 700 mm arasında olması
E) Kuzeybatı Avrupa E) Güneyden gelen hava kütlelerinin sıcaklığı artırması
35
test 5
İklim Tipleri
1. Orta kuşak karalarının denizden uzak olan iç kesimlerinde gö- 3. Aşağıdaki haritada bazı alanlar koyu renkle gösterilmiştir.
rülür. En tipik görüldüğü bölgeler Kanada, Sibirya ve Doğu Av-
rupa’dır. En belirgin özelliği yaz ve kış sıcaklıkları arasındaki far-
kın fazla olmasıdır. Yıllık sıcaklık farkı 25 °C’nin üzerindedir. Kışlar
erken gelir, çok soğuk olur. Kar yağışları görülür. Yağan karlar
I
aylarca toprak üstünde kalır. Yaz ise geç gelir, kısa sürer ve çok
R
sıcak değildir.
Yukarıda bazı özellikleri verilen iklim tipi aşağıdakilerden

hangisidir?
LA
A) Akdeniz B) Karasal C) Okyanusal
D) Muson E) Ekvatoral Bu alanların ortak özellikleri arasında aşağıdakilerden han-

gisi gösterilebilir?
N
A) Bitki örtülerinin orman olması
B) Sürekli rüzgârların etkili olması
C) Mevsimlerin belirgin olarak yaşanması
2. Aşağıda bir merkeze ait aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği
verilmiştir.

YI D) Yağış miktarlarının 2000 mm’den fazla olması
E) Yıllık sıcaklık ortalamalarının yüksek olması
YA
400 60
350 50
300 40 4. Emrah ve Elif’in yaptıkları araştırmalar sonucunda yaşadıkları

250 30 yörelerin sıcaklık ve yağış özelliklerinin benzer olduklarını gör-
müşlerdir.
200 20
Buna göre Emrah ve Elif’in yaşadıkları yörelerde aşağıdaki-
150 10
AF
lerden hangisinin benzer olması beklenmez?

100 0
50 –10 A) Akarsu rejimlerinin B) Bitki örtülerinin

0 –20 C) Kuraklık şiddetinin D) Yer şekillerinin
Aylar
E) Tarım ürünlerinin
R
III
PA
I 5. Kutuplarda altı ay boyunca gündüz yaşandığı hâlde sıcak-

IV
V lık değerlerinin sürekli 0 °C’nin altında olmasında;
II
I. yer çekiminin fazla olması,
II. sürekli buzullarla kaplı olması,
III. güneş ışınlarının geliş açısının küçük olması
özelliklerinden hangileri etkilidir?

Grafiği verilen merkez haritada numaralandırılan yerlerin
hangisinde yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve II E) II ve III
37
test 6
İklim Tipleri
1. Aşağıdaki haritada iki farklı alan koyu renkle gösterilmiştir. 3. I. Muson
II. Akdeniz
III. Ekvatoral
X Y
IV. Ilıman okyanus
I
Yağış rejimleri göz önüne alındığında, verilen iklim bölgele-
R
rinin hangilerindeki akarsuların mevsimlere göre akımı da-
ha az değişir?
LA
Bu alanlardan X bölgesinin Y bölgesine göre daha ılıman ve
yağışlı bir iklime sahip olması,
I. deniz etkisine açık olması,
N
II. bitki örtüsünün orman olması,
III. Batı rüzgârlarının etkili olması, 4. • Yıl boyunca sıcak ve kurak
IV. güneş ışınlarını daha büyük açıyla alması
durumlarından hangileriyle açıklanabilir?

YI •
•
Kışları ılık ve nemli, yazları sıcak ve kurak
Yıl boyunca sıcak ve nemli
Kışları aşırı soğuk ve kurak, yazları serin ve nemli

YA
Yukarıdaki hava koşullarından hangisine ait özellikler aşa-
ğıdaki iklim tiplerinden hangisinde yoktur?
A) Muson B) Ekvatoral C) Tundra
D) Akdeniz E) Çöl
2. Ekvatoral iklim
AF
5. • Yağışların çok az olduğu bu iklim bölgesinde topraklar 100

R
metre derine kadar donmuştur. Yazın üstten 1 - 2 metre erir

Yukarıdaki şemada, boş bırakılan kutucuklara aşağıdakiler ve bataklıklar oluşur.
den hangisinin yazılması beklenmez? • Yıllık yağış miktarı 250 mm’nin altındadır.
PA
A) Her mevsim yağışlı olup, yıllık yağış miktarı 1500 ile 2500 • En sıcak ayın ortalaması 10 °C’yi geçmez. En soğuk ayın or
mm arasındadır. talaması ise -30 °C’nin altına iner.
B) Amazon ve Kongo havzalarıyla Endonezya’nın bazı kesim • Kısa boylu ot toplulukları ve yosunlardan oluşan bitki örtü-
leri bu iklimin görüldüğü başlıca yerlerdir. sü görülür.
C) Güneş ışınlarının dik açıyla düştüğü ilkbahar ve sonbahar Yukarıda bazı özellikleri verilen iklim türü, aşağıdakilerden
mevsimleri yağışlı, yılın geri kalanı kuraktır. hangisidir?
D) Bitki örtüsü yıl boyunca yeşil kalan gür ve uzun boylu ağaç
lardan oluşan yağmur ormanlarıdır. A) Ekvatoral iklim B) Muson iklimi
E) Yıllık sıcaklık ortalaması 25 - 30 °C civarında olup, yıllık sı C) Okyanusal iklim D) Tundra iklimi
caklık farkı birkaç °C’yi geçmez. E) Akdeniz iklimi
39
test 7
İklim Tipleri
1. Aşağıda, Ayn Salah ve Akmola’nın aylık ortalama yağış ve sı- 3. I. Kış aylarında cephe yağışlarının yaygın olarak görülmesi
caklık grafikleri verilmiştir.
II. Maki ve kızılçam ormanlarının geniş alan kaplaması
(mm) Ayn Salah (Cezayir) (˚C)
400 40
III. Yıllık yağış miktarının 1500 - 2000 mm civarında olması
350 30 IV. Yıllık sıcaklık ortalamasının 8 - 10 °C arasında yer alması
I
300 20
Yukarıdakilerden hangileri Akdeniz ikliminin özellikleri ara-
R
250 10
sında yer almaz?
200 0
150 -10
LA
100 -20
50 -30
0 -40
Aylar
Yağış Sıcaklık
4.
N
Yeryüzünde çeşitli iklim tiplerinin oluşmasında aşağıdaki-
(mm) Akmola (Kazakistan) (˚C)
lerden hangisinin etkisinden söz edilemez?
400 30
350 20
A) Kara ve deniz dağılışının
300
250
200
150
10
0
-10
-20
YI B) Jeolojik yapı ve kayaç türlerinin
C) Sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının
D) Yer şekillerinin yükselti ve uzanış doğrultusunun
YA
100 -30 E) Güneş ışınlarının düşme açısının
50 -40
0 -50
Aylar
Yağış Sıcaklık 5. Aşağıdaki haritada bazı yerler numaralandırılarak gösterilmiştir.
Grafikteki bilgilere göre, Ayn Salah ve Akmola’nın iklim özel-

AF
likleriyle ilgili aşağıdaki karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır? III

I
A) Her ikisi de tropikal kuşakta yer alır.
B) Ayn Salah’ın yıllık yağış tutarı daha azdır. II
C) Akmola’nın yıllık sıcaklık farkı daha fazladır.
IV
R
D) Ayn Salah’ın yıllık sıcaklık ortalaması daha yüksektir.

V
E) Akmola’da kış aylarında kar yağışları görülür.
PA
Bu yerlerin hangilerinde günlük sıcaklık farkı, hangilerinde

2. Aşağıdaki iklim tiplerinden hangisinin oluşmasında kara ve yıllık sıcaklık farkı daha fazladır?
denizlerin mevsimlik ısınma farklarından oluşan rüzgârların
etkisi daha fazladır? Günlük sıcaklık farkı Yıllık sıcaklık farkı
daha fazla daha fazla
A) Akdeniz ikliminin A) I ve II III ve IV
B) Okyanusal iklimin B) III ve V II ve IV
C) Yazları yağışlı tropikal iklimin C) II ve V I ve III
D) Muson ikliminin D) I ve III II ve V
E) Orta kuşağın sert karasal ikliminin E) IV ve V II ve III
41
test 8
İklim Tipleri
1. Ekvatoral ve ılıman okyanus iklim bölgelerinin ortak özellik 4. Aşağıdaki haritada Kuzey Yarım Küre’de ılıman okyanus iklimi-
leri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? nin görüldüğü bazı alanlar koyu renkle gösterilmiştir.
A) Yağış rejimlerinin düzenli olması

B) Yağışların büyük bölümünün yükselici hava hareketlerine
I
bağlı olarak oluşması
R
C) Kayaçların fiziksel yolla ufalanmasının yaygın olması
D) Doğal bitki örtülerinin karma ormanlardan oluşması
E) Sıcaklık ortalamalarının 20 °C’nin üzerinde olması
LA
Bu alanlarda görülen iklimin özellikleri arasında aşağıdaki-
2. Akdeniz iklimi genel olarak 30° - 40° enlemleri arasında kıtala-
lerden hangisi yoktur?
rın batı kıyılarında ve Akdeniz çevresinde bulunan birçok ülke-
N
de görülür.
A) Yazların serin, kışların ılıman geçmesi
Aşağıdakilerden hangisi bu ülkelerden biri değildir?
B) Yağış rejiminin düzensiz olması
A) Şili
D) Almanya
B) ABD
E) Avustralya
YI
C) Portekiz
C) Bitki örtüsünü geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan or-
manların oluşturması
D) Yıllık yağış miktarının 1000 - 1500 mm arasında olması
YA
E) Batı rüzgârları ve sıcak okyanus akıntılarının etkili olması
3. Aşağıda, bir yörenin aylara göre ortalama yağış ve sıcaklık gra-

fiği verilmiştir.
mm Yağış Sıcaklık
5. Aşağıda, yeryüzünde meydana gelen yağış tipleri verilmiştir.
˚C
90 35
I. Denizden gelen nemli hava kütlelerinin kıyı çizgisine paralel
AF
80 30
uzanan dağ sıralarına çarparak yükselmesi sonucu meyda-
70
25 na gelen yağışlardır.
60
50 20
II. Isınarak yükselen havanın soğumasıyla oluşan yağışlardır.
40 15
Genellikle yükselici hava hareketlerinin oluştuğu dönem ve-
30
10 ya mevsimlerde görülür. Orta kuşakta ilkbahar ve yaz ayla-
20
R
5 rında gerçekleşir.
10
0 0
O Ş M N M H T A E E K A III. Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında olu-
Aylar -5
şan yağışlardır. Yeryüzündeki yağışların önemli bir bölümü-
PA
-10 nü bu tip yağışlar oluşturur.

-15
Bu yağış tiplerinin yaygın olarak görüldüğü iklim tipleri, aşa-
Grafikteki bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisine ulaşı- ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
lamaz?
I II III
A) En az yağış kış aylarında görülür. A) Okyanusal Akdeniz Savan
B) Yaz sıcaklık ortalaması 20 °C’nin altındadır. B) Ekvatoral Okyanusal Karasal
C) Yıllık yağış miktarı 1000 mm’nin üzerindedir. C) Muson Tundra Ekvatoral
D) Kış aylarında kar yağışları görülür. D) Akdeniz Muson Step
E) Yıllık sıcaklık farkı 25 °C’den fazladır. E) Muson Karasal Akdeniz
43
bölüm 2 İKLİM BİLGİSİ
Türkiye’nin İklimi
hh Türkiye coğrafi özellikleri nedeniyle farklı iklim koşullarının görül-
I
düğü bir ülkedir. Türkiye’nin mutlak ve göreceli konumu çeşitli ik-
lim tiplerinin görülmesinde birlikte etkili olmuştur.
R
LA
M
N
hh Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklık dağılışına göre; en yük-
sek sıcaklıklar, Güneydoğu ile Akdeniz ve Güney Ege kıyı-
YI larında görülür.
hh En düşük sıcaklıklar, yüksek kesimlerde özellikle Anado-

lu’nun doğu ve kuzeydoğusunda görülür.
YA
hh Karadeniz kıyılarında sıcaklık değerleri denizelliğin etkisiyle
iç kesimlere göre daha yüksektir. Bu durum enleme terstir.
İstanbul Samsun
6,7 °C 7 °C
Kastamonu
-1,2 °C Kars
AF
-10,8 °C
Sivas
İzmir -3,5 °C
8,7 °C
Antalya Konya Şanlıurfa
10 °C -0,2 °C 5,6 °C
Mutlak Konuma Bağlı Faktörler Göreceli Konuma Bağlı Faktörler

R
LL Kuzey Yarım Küre’de LL Denize göre konum Haritada verilen merkezlerin ocak ayı sıcaklık ortalamalarının
yer alması farklı olmasının nedenleri:
LL Yükselti ve yer şekilleri
PA
LL Orta kuşakta yer alması (Eğim ve bakı, dağların hh Antalya-İzmir → Enlem

uzanış doğrultusu)
hh İzmir-Konya → Yükselti ve karasallık
LL Çevresindeki basınç mer-
kezleri ve rüzgârlar hh Antalya-Şanlıurfa → Karasallık
hh Sivas-Kars → Yükselti
hh Ülkemizde sıcaklık genel olarak; hh Antalya-Samsun → Enlem
LL enlem etkisiyle güneyden kuzeye, hh Samsun-Konya → Yükselti ve karasallık
LL karasallık etkisiyle kıyılardan iç kesimlere, hh İstanbul-Kastamonu → Yükselti ve karasallık
LL yükselti etkisiyle batıdan doğuya doğru azalmaktadır. hh İstanbul-Antalya → Enlem
45
bölüm 2
Karadeniz İklimi
hh Türkiye, dünya üzerinde yapılan iklim sınıflandırmasına göre, Ak-
deniz ikliminin yayılış sahasına girer. Ancak Türkiye’de; hh Yazları serin, kışları ılık, her mevsimi yağışlıdır. Ilıman okyanus
iklimine benzer özelliklere sahiptir.
LL yer şekillerinin engebeli olması,
LL dağların uzanış yönü,

hh Yıllık ortalama sıcaklık 13-15 °C civarındadır.
I
LL üç tarafının denizlerle çevrili olması,
hh Her mevsim yağışlıdır. En fazla yağış sonbahar, en az yağış
R
ilkbahar mevsimindedir.
LL yükseltinin batıdan doğuya doğru artması gibi durumların et-
hh Bitki örtüsü ormandır. Ormanların tahrip edildiği yerlerde ya-
kisiyle birbirinden farklı iklim tipleri oluşmuştur.
lancı makilere (psödomaki) rastlanır.
LA
Yağış (mm) Rize Sıcaklık(˚C)
300 30
250 25
hh Türkiye’de ılıman kuşakta etkili iklim tiplerinin birebir aynısını ya
200 20
da değişmiş hâlini görmek mümkündür.
N
150 15
İç ve Güneydoğu Anadolu’da kıtaların iç kısımlarında etkili olan 100 10
yarı kurak step iklimi görülür. 50 5
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde Kuzeybatı Avrupa’ya öz-

gü ılıman okyanus iklimi etkili olmaktadır.
YI 0
O Ş M N M H T
Aylar
A E E K A
0
YA
Akdeniz İklimi
Doğu Anadolu’da Kanada ve Sibirya’dakine benzer sert karasal hh Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık sıcaklık or-
iklim koşulları görülmektedir. talaması 15 - 20 °C civarındadır.
hh Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer. Kar yağışı ve don ola-

yı nadiren görülür.
hh Yıllık yağış ortalaması 600-1200 mm arasındadır. Yağışlar cep-

AF
hesel kökenlidir.
hh Türkiye’de genel olarak üç ana iklim tipi görülür. Yağış (mm) Antalya Sıcaklık(˚C)
300 30
İstanbul Kastamonu 250 25

Edirne Samsun Rize
Zonguldak
Kars 200 20
R
Erzurum
Çanakkale Sivas
Ankara 150 15
Kayseri Van 10
İzmir Malatya 100
Konya Diyarbakır
Hakkâri
PA
50 5
Şanlıurfa
Antalya Adana
0 0
Aylar
Karadeniz İklimi Akdeniz İklimi Karasal İklim
hh Doğal bitki örtüsü sıcaklık ve ışık isteği fazla olan kızılçamlar-
hh Bu iklim tipleri arasında çeşitli geçiş iklimleri görülmektedir. dır. Kızılçamların tahrip edildiği yerlerde ise zeytin, zakkum,
mersin, defne gibi bitkilerden oluşan makiler görülür.
hh Marmara Denizi çevresi ve Göller Yöresi geçiş iklimlerinin
görüldüğü başlıca alanlardır. hh Makiler Akdeniz kıyılarında 800-1000, Ege kıyılarında 500-
700, Marmara kıyılarında ise 300-400 metre yükseltiye ka-
LL Örneğin İstanbul, sahip olduğu iklim özelliğiyle hem Ak- dar çıkmaktadır. Bunun nedeni enleme bağlı olarak sıcaklı-
deniz hem de Karadeniz ikliminin özelliklerini yansıtır.
ğın değişmesidir.
47
test 1
1. Aşağıdaki grafikte, Malatya ve İzmir il merkezlerine ait aylık sı- 3. Türkiye'nin tamamında yüksek basınç koşullarının etkili ol-
caklık ortalamaları verilmiştir. Grafik incelendiğinde İzmir ile Ma- duğu günlerde,
latya arasındaki sıcaklık farkının yazın azaldığı, kışın ise arttığı
I. güneşlenme süresinin artması,
görülmektedir.
II. bulutluluk oranının artması,
Sıcaklık (°C)
I
İzmir Malatya
30 III. yağış alan yörelerin azalması
R
25 durumlarından hangilerinin görülmesi beklenir?
20
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
LA
15
D) II ve III E) I, II ve III
10
N
-5
Aralık
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
4. Türkiye’de iklim çeşitliliğinin fazla olması;
I. zonal toprak türü,

Merkezler arasındaki sıcaklık farkının mevsimlere göre de-
ğişmesi, aşağıdakilerden hangisinin farklı olmasıyla açık-
lanabilir?
YI II. doğal bitki örtüsü,
III. yer altı kaynakları,
IV. kayaç türü
YA
A) Boylam değerlerinin özelliklerinden hangilerindeki çeşitliliği doğrudan artırmıştır?
B) Ekvatora göre konumlarının
C) Doğal bitki örtülerinin A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Yer şekillerinin bakı özelliklerinin D) II ve IV E) III ve IV

E) Denize göre konum ve yükseltilerinin
AF
5. Yer şekillerinin uzanışının, hakim rüzgar yönlerine dik olması ya-

ğış miktarının artmasında önemli bir etkendir. Bu durum nemli
2. Karasal iklim tipi; Doğu Anadolu, İç Anadolu, Güneydoğu Ana- rüzgârlara açık yüksek yamaçlarda daha belirgin olarak gözlenir.
dolu, İç Batı Anadolu ve Ergene Havzası’nda etkilidir. Yıllık sı-
R
caklık farkı fazla olan bu iklim tipi ılıman karasal ve sert karasal
olmak üzere iki alt gruba ayrılır.
II IV
PA
Buna göre;
I. Ankara,
III
II. Erzurum,
III. Edirne, V I
IV. Hakkâri
illerinin hangilerinde sert karasal iklim koşulları daha be-

Buna göre, haritada uzanış doğrultusu verilen dağlık sa-
lirgindir?
halardan hangisinin denize dönük yamaçlarının, karayelin
getirdiği hava kütleleriyle daha çok yağış alması beklenir?
D) II ve IV E) III ve IV A) I B) II C) III D) IV E) V
49
test 2
1. Güneydoğu Anadolu’da Şanlıurfa - Mardin çevresinde aşa- 4. Aşağıdaki tabloda, Türkiye'deki beş merkezin en soğuk ve en
ğıdaki özelliklerden hangisinin ortaya çıkmasında iklim ko- sıcak ay ortalaması ile yıllık yağış miktarı verilmiştir.
şullarının etkisinden söz edilemez?
En soğuk ay En sıcak ay Yıllık yağış miktarı
A) Ormanlık alanın az olması Merkez
(°C) (°C) (mm)
I
B) Ova ve platoların geniş yer kaplaması
I 4,5 23,0 693
R
C) Rüzgâr erozyonunun etkisinin fazla olması
II 9,1 28,7 655
D) Yaz aylarında buharlaşma şiddetinin fazla olması
III -1,2 24,2 344
E) Kırsal kesimde toplu yerleşme dokusunun ve kerpiç türü ya-
LA
IV 5,3 22,6 1325
pıların yaygın olması
V 6,9 23,2 2241
Bu merkezlerden hangisinin deniz etkisine kapalı olduğu

söylenebilir?
N
A) I B) II C) III D) IV E) V
2. I. Iğdır’da pamuk yetiştirilmesi
II. Yusufeli ve Aradanuç’ta (Artvin) zeytin yetiştirilmesi
III. Konya’da tahıl tarımının yaygın olması

YI
YA
IV. Aydın ve Balıkesir'de zeytin yetiştirilmesi
5. Aşağıda Türkiye’de etkili olan basınç merkezleriyle ilgili bazı bil-
Yukarıdaki durumlardan hangileri, “Bazı yerler, özel koşullar
giler verilmiştir.
nedeniyle içinde yer aldığı bölgenin ikliminden farklı özelliklere
sahiptir.” yargısını desteklemektedir? I. Etkisini kışın hissettirir. Etkili olduğu dönemlerde sıcaklık or-
talamaları düşer, kar yağışları ve don olayları artar. Kışın, ku-
A) I ve II B) I ve III C) II ve III zeydoğudan poyraz ve benzeri rüzgârların esmesinde etki-
lidir. Yazın etkisi ortadan kalkar.
AF
II. Yaz mevsiminde etkilidir. Etkili olduğu dönemlerde sıcaklık

ortalamaları artar ve aşırı kuraklık yaşanır. Güneydoğu Ana-
dolu’da samyeli ve benzeri rüzgârın oluşmasında etkilidir.
III. Yıl boyunca etkisini hissettirir. Yazın, ülke genelinde (kuzey

kıyılar hariç) havanın açık olmasına ve kuraklık yaşanması-
R
na, kışın ise kurak ve ayaz günlerin yaşanmasına yol açar.

3. Türkiye'de yağış miktarı, kısa mesafelerde önemli değişiklikler Kışın kuzeybatıdan karayel ve benzeri rüzgârların esmesin-
gösterir. Bu durum yer şekillerinin çeşitli olduğu yerlerde daha de etkilidir.
PA
belirgin olarak gözlenir.

Bu basınç merkezleri aşağıdakilerden hangisinde doğru ola-
Göreceli konumları göz önüne alındığında, aşağıda birbiri- rak eşleştirilmiştir?
ne komşu olan illerden hangileri arasındaki yıllık yağış mik-
tarı farkının daha fazla olduğu söylenebilir? I
_______ II
_______ III
_______
A) Sibirya Basra Asor
A) Konya - Karaman
B) İzlanda Sibirya Basra
B) Burdur - Antalya
C) Basra İzlanda Sibirya
C) Edirne - Tekirdağ
D) İzlanda Asor Sibirya
D) Gaziantep - Şanlıurfa
E) Asor İzlanda Basra
E) Eskişehir - Ankara
51
test 3
1. Aşağıda, Çanakkale il merkezine ait aylık ortalama yağış ve sı- 3. Aşağıdaki özelliklerden hangisiyle özdeşleşen il merkezi
caklık grafiği verilmiştir. yanlış verilmiştir?
(mm) Yağış Sıcaklık (°C)

300 30 A) Yıllık yağış miktarı en az olan → Konya
B) Yıllık sıcaklık farkı en az olan → Antalya
I
250 25
C) Temmuz ayı sıcaklık ortalaması en yüksek olan → Şanlıurfa
R
200 20 D) Yaz mevsimindeki yağış oranı en fazla olan → Kars
E) Yıllık yağış miktarı en fazla olan → Rize
150 15
LA
100 10
50 5
4. Aşağıda bir merkeze ait aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği
0 0 verilmiştir.
N
(mm) Yağış Sıcaklık (°C)
Aylar 300 30
Grafik incelendiğinde Çanakkale için aşağıdaki yargıların 250 25

hangisine varılamaz?
A) En yağışlı mevsim kıştır.

B) Yıllık sıcaklık farkı 20 °C civarındadır.
YI 200
150
100
20
15
10
YA
C) Bir yılda düşen yağış miktarı 500 mm’den fazladır. 50 5
D) Sıcaklıklar yıl boyunca hiç bir günde 30 °C’yi geçmez.
0 0
E) Temmuz ve ağustos yağışların en az, sıcaklıkların en yük- Aylar
sek olduğu aylardır.
V
AF
III
II
I IV
2. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklığın;

R
I. kıyılardan iç kesimlere,
Bu yağış ve sıcaklık değerleri haritada numaralandırılan yer-
II. batıdan doğuya, lerin hangisinde görülür?
PA
III. güneyden kuzeye

doğru gidildikçe azalmasının nedenleri aşağıdakilerin han-
gisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
I II III
5. Aşağıda verilen il merkezlerinin ortalama yükseltisi dikka-
A) Karasallık Yükselti Enlem
te alındığında, hangisindeki indirgenmiş sıcaklık ile gerçek
B) Yükselti Enlem Karasallık
sıcaklık değerleri arasındaki fark daha fazla olur?
C) Karasallık Enlem Yükselti
D) Enlem Yükselti Karasallık A) Şanlıurfa B) Konya C) Erzurum
E) Yükselti Karasallık Enlem
D) Çanakkale E) Trabzon
53
test 4
1. Aşağıdaki grafikte, Türkiye’deki bir merkezin aylara göre yağış 3. Aşağıdaki tabloda, üç il merkezinin ocak ve temmuz ayı sıcak-
ve sıcaklık ortalamaları verilmiştir. lık ortalamaları verilmiştir.
mm Yağış Sıcaklık ˚C
Merkez Ocak (°C) Temmuz (°C)
70 20 Antalya 10,0 28,5
I
60 15 Samsun 7,1 23,2
R
50 10 Kayseri -1,6 22,3
40 5 Buna göre merkezlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söy-
LA
30 0
lenemez?
20 -5 A) Samsun’daki yıllık sıcaklık farkı Antalya’dan daha fazladır.

10 -10 B) Antalya ile Samsun arasındaki sıcaklık farkı ocakta temmu-
za göre daha fazladır.
N
0 -15
C) Antalya ile Kayseri arasındaki sıcaklık farkı ocakta 10 °C’den
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
fazladır.
D) Antalya’nın sıcaklık ortalamaları hem ocak, hem de temmuz-
Grafikteki bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan hangisine
ulaşılamaz?
A) Karasal iklim özellikleri görülür.

YI da diğer illere göre daha fazladır.
E) Kayseri’de ocak ile temmuz ayları arasındaki sıcaklık farkı
daha fazladır.
YA
B) En fazla yağışını ilkbahar mevsiminde alır.
C) Kar örtüsü aralık - mart ayları boyunca yerde kalır.
D) Yıllık yağış miktarı 500 mm’nin altındadır.
E) Kış mevsiminde sıcaklık ortalamaları 0 °C’nin altındadır.
AF
4. Yağış miktarı ve dağılışında; dağların kıyıya uzanış doğrultusu,

yükselti, denize olan uzaklık, çevresindeki basınç merkezlerinin
etkisiyle belirgin değişimler yaşanır. Yer şekillerinin uzanış doğ-
rultusu ve engebe durumu yağış miktarının çok kısa mesafeler-
de farklılaşmasına yol açar.
R
2. • Farklı iklim özelliklerinin aynı anda yaşanması

I
II III
• Sıcaklık ve yağış özelliklerinin kısa mesafelerde değişiklik
PA
göstermesi IV
• Çeşitli akarsu rejimlerinin görülmesi
V
Türkiye'de, yukarıdaki özelliklerin görülmesinde aşağıdaki-
lerden hangisinin etkisi daha azdır?
Haritada numaralandırılan alanların hangilerinde bu nede-

A) Yükselti değerlerinin kısa mesafelerde değişiklik göstermesi
ne bağlı olarak kıyı ile iç kesimler arasındaki yağış mikta-
B) Üç tarafının denizlerle çevrili iki yarımadadan oluşması rının daha belirgin şekilde farklılık gösterdiği söylenebilir?
C) Sıradağların kuzey ve güneyde kıyıya paralel uzanması
D) Yetiştirilen tarım ürünlerinin çeşitlilik göstermesi A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
E) Yer şekillerinin engebeli yapıya sahip olması D) III ve V E) IV ve V
55
ÜNİTE 3
bölüm 1 NÜFUS
Nüfusun Özellikleri ve Nüfus Artışı - Nüfus Piramitleri - Nüfusun Dağılışı
I
R
Nüfusun Özellikleri hh 0-14 yaş grubundaki nüfus (genç) ile 65 ve üzeri (yaşlı) nüfu-
sa bağımlı nüfus denir. Gelişmiş ülkelerde yaşlı, gelişmemiş
LA
Nüfus Sayımları ülkelerde ise genç bağımlı nüfus oranı fazladır.
hh Nüfusla ilgili bilgiler nüfus sayımları ile tespit edilir. Yaş grupları
hh Nüfus sayımları; ülkelerin nüfus miktarı, kır-kent nüfusu, cin- 0-14 (%) 15-64 (%) 65 ve üzeri (%)
siyet durumu, çalışan nüfusun ekonomik faaliyet gruplarına
Nijerya 44 53 3
N
göre dağılımı, nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı ve nüfus
hareketleri ile ilgili bilgiler vermektedir. Almanya 13 66 21
Dünya 27 65 8
Nüfusun Niceliği ve Niteliği
hh Nüfusun niceliğini nüfus miktarı ve nüfus yoğunluğu; nüfu-

sun niteliğini ise yaş gruplarına göre dağılım, kadın-erkek
YI Nijerya, Almanya ve Dünya geneli nüfusun yaş guruplarına göre dağılımı
Demografik Yatırım
YA
oranları, eğitim durumu, çalışan nüfusun sektörel dağılımı,
kırsal ve kentsel nüfus oranı gibi yapısal özellikler oluşturur. hh Nüfusun eğitim, yaş vb. özelliklerine demografik yapı, eği-
tim, sağlık, beslenme ve barınma gibi alanlarda nüfusa yapı-
hh Nüfusun niceliği ülkelerin gelişmişliği hakkında bilgi vermez.
lan harcamalara demografik yatırım adı verilir.
Nüfusun niteliği ise ülkelerin gelişmişlik seviyesi ile doğru-
dan ilgilidir. hh Az gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızı fazla olduğundan demog-
rafik yatırımların devlet bütçesindeki payı fazladır.
AF
Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılımı
hh En yaygın sınıflandırma üç yaş grubuna göre olmaktadır.

Nüfus Artışı
LL 0-14 yaş grubu genç nüfusu,
Doğal Artış - Gerçek Artış
LL 15-64 yaş grubu yetişkin nüfusu,
R
LL 65+ yaş grubu ise yaşlı nüfusu oluşturmaktadır. hh Bir yerde doğum oranının ölüm oranından fazla olmasıyla ger-
çekleşen artışa doğal nüfus artışı denir.
hh 15-64 yaş grubundaki nüfus çalışma çağındaki nüfustur. Ça-
PA
lışan nüfusa aktif nüfus denir. hh Doğum ve ölüm oranlarının yanı sıra göçlerin de etkisinin dik-
kate alındığı nüfus artışına gerçek nüfus artışı denir.
65 ve üzeri yaş hh Bir ülkede gerçek nüfus artışının doğal nüfus artışından fazla
%8 olması, göç alındığını; gerçek nüfus artış hızının, doğal nüfus
% 27 artışından az olması ise göç verildiğini gösterir.
% 65 0-14 yaş
Doğum Ölüm Doğal nüfus

oranı (‰) oranı (‰) artış hızı (‰)
15-64 yaş
Japonya 8,4 9,9 –1,5
Dünya nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı

Liberya 35,8 8,8 27
57
bölüm 1
Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı
hh Gelişmiş ülkelerde aktif nüfusun büyük bölümü sanayi ve hizmet sektöründe, gelişmemiş ülkelerde ise tarım sektöründe çalışmaktadır.
hh Dünya genelinde aktif nüfusun yaklaşık yarısı hizmet sektöründe çalışmaktadır.
I
hh Ekonomik faaliyetler özelliklerine göre birincil, ikincil, üçüncül, dördüncül ve beşincil faaliyetler şeklinde beş gruba ayrılır.
R
hh Genel olarak birincil ekonomik faaliyetler tarım ve hayvancılık faaliyetlerini, ikincil ekonomik faaliyetler sanayiyi, üçüncül, dördüncül
ve beşincil ekonomik faaliyetler hizmet sektörünü kapsar.
LA
Birincil Ekonomik İkincil Ekonomik Üçüncül Ekonomik Dördüncül Ekonomik Beşincil Ekonomik
Faaliyetler Faaliyetler Faaliyetler Faaliyetler Faaliyetler
Çiftçilik Fabrika çalışanı Öğretmenlik Bilişim Uzmanlığı Devlet Başkanlığı
N
Çobanlık İnşaat ustalığı Doktorluk Ar-Ge Koordinatörlüğü CEO
Balıkçılık
Maden işçiliği
Fırıncılık
Marangozluk
YI Pilotluk
Bankacılık
Grafikerlik
CBS Operatörlüğü
YA
Ormancılık Terzilik Subaylık
Nüfus Piramitleri Kenarları İçe Çökük Nüfus Piramidi

AF
hh Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını gösteren grafiklere nüfus pira- Yaş grubu
midi denir. 100+
95 - 99
Erkek 90 - 94 Kadın
85 - 89
hh Nüfus piramitlerinde yaş grupları 0-4, 5-9, 10-14 gibi 5’er yaş ara- 80 - 84
75 - 79
lıklarla olabileceği gibi 0-14, 15-64, 65 ve üzeri şeklinde geniş ara- 70 - 74
65 - 69
lıklı da olmaktadır. 60 - 64
55 - 59
R
50 - 54
45 - 49
40 - 44
hh Nüfus piramitlerinden yararlanılarak o ülkedeki; 35 - 39
30 - 34
25 - 29
LL nüfus artışı, 20 - 24
PA
15 - 19
10 - 14
LL nüfusun yaş grupları, 5-9
0-4
20 16 12 8 4 0 0 4 8 12 16 20
LL cinsiyet durumu,
Kişi sayısı (Milyon)
LL ekonomik yapısı hakkında bilgi sahibi olunabilir.
hh Yüksek doğum ve ölüm oranlarına sahip ülkelere aittir.

hh Nüfus piramitleri beşe ayrılır:
hh Sanayi Devrimi’nden önceki toplumların çoğu bu piramit örne-
LL Asimetrik şekilli LL Arı kovanı ğini yaşamıştır.
LL Kenarları içe çökük LL Çan şeklinde hh İngiltere’nin 1881, Hindistan’ın ise 1961’deki piramidi bu şekilde-
dir. Günümüzde Nijerya ve Angola gibi yüksek doğum ve ölüm
LL Düzgün üçgen biçimli
oranlarının yaşandığı ülkelerde görülmektedir.
59
bölüm 1
Demografik Dönüşüm Modeli
Ülkelerin doğum ve ölüm oranlarının yüksek olduğu aşamadan, bu oranların düştüğü aşamaya geçiş demografik dönüşüm modeli ile ifa-
de edilir. Demografik dönüşüm modeline göre ülkelerin gelişme sürecinde yaşanan değişimler nüfus piramitlerinin şeklinin değişmesine
neden olmaktadır.
I
R
Doğum ve ölüm Doğum oranı yüksek, Doğum oranı hızla azalan, Doğum ve ölüm Artan doğum oranı,
oranları yüksek ölüm oranı düşük ölüm oranında düşüş yavaş oranları düşük ölüm oranı düşük
LA
N
% %
YI % % %
YA
Az Gelişmiş Ülkelerle Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Özelliklerinin Karşılaştırılması
Nüfus Özellikleri Az gelişmiş ülkeler Gelişmiş ülkeler
Doğum oranı ve nüfus artış hızı Yüksek Düşük Avustralya
%4
Kenarları içe çökük veya geniş
Nüfus piramidi Arı kovanı veya çan şeklinde
tabanlı üçgen
AF
% 26
Genç nüfus az, olgun ve % 70
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı Genç nüfus fazla, yaşlı nüfus az
yaşlı nüfus fazla
Bağımlı nüfus oranı Fazla Az
Çalışan nüfusun yaş ortalaması Düşük Yüksek Etiyopya

R
Sanayi ve hizmet sektöründe % 20

Çalışan nüfusun sektörel dağılımı Tarımda çalışan fazla
çalışan fazla
%7
PA
Ortalama yaşam süresi Düşük Yüksek % 73
Kırsal ve kentsel nüfus Kırsal nüfus fazla, Kentsel nüfus fazla
Okur yazar oranı Düşük Yüksek Birincil ekonomik faaliyet
İkincil ekonomik faaliyet

Kadınların iş gücüne katılımı Az Fazla
Üçüncül ekonomik faaliyet
Nüfusun ikiye katlanma süresi Kısa Uzun
Çalışan nüfusun sektörel dağılımı
Ortanca yaş Düşük Yüksek
61
test 1
1. I. Demografik yatırımları planlamada öncelikli bölgeleri belir- 4. Bir ülkede ortalama yaşam süresinin uzun olması;
leme
I. doğum oranlarının yüksek olması,
II. Nüfusun cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımını belirleme
II. sağlık hizmetlerinin gelişmiş olması,
III. Nüfusun ülke geneline dengeli dağılmasını sağlama
III. yaşam standartlarının yüksek olması,
I
IV. Depremde yıkılma riski taşıyan konutları belirleme
IV. çalışan nüfusun yaş ortalamasının düşük olması
R
Yukarıdakilerden hangileri nüfus sayımlarının amaçların-
koşullarından hangilerinin birlikte var olmasının sonucudur?
dandır?
LA
N
2. Aşağıdaki grafikte beş farklı merkezdeki doğurganlık oranı ile
nüfus artış hızı verilmiştir.
5.
Oran
(binde )
30
25
Doğurganlık oranı Nüfus artış hızı
YI Bir ülkede nüfus artış hızının eksi değerler göstermesi;
I. işsizlik sorunlarının artması,
II. sağlık ve beslenme sorunlarının artması,

YA
20 III. yaşlı nüfus oranının artması,
15
IV. nüfus yoğunluğunun azalması
10
durumlarından hangilerinin oluşmasına yol açar?
5
0
I II III IV V A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Merkez
AF
Bu merkezlerden hangilerindeki nüfus artış hızı üzerinde

ekonomik faaliyetlerin etkisi daha fazladır?
A) I ve II B) I ve III C) I ve V
D) II ve III E) III ve IV
R
6.
Doğumların
Yurt dışından
ölümlerden + =
PA
göçlerin olması
fazla olması
3. X ülkesinde, 2020’de her 100 çocuğa 15 yaşlı düşerken, 2050’de
50 yaşlının düşeceği tahmin edilmektedir.
Ülkede 2020 - 2050 yılları arasında yaşanacak aşağıdaki ge- Yukarıdaki diyagramda boş bırakılan alana, aşağıdakilerden
lişmelerden hangisi bu durumun nedeni olarak gösterilemez? hangisinin yazılması kesin doğru olur?
A) Yaşlı nüfusun artması A) Kırsal nüfus oranının artması

B) Nüfus artış hızının düşmesi B) Nüfus yoğunluğunun artması
C) Kadın ve erkeklerde ilk evlenme yaşının yükselmesi C) Kadın nüfus oranının artması
D) Aritmetik nüfus yoğunluğunun artması D) Çalışma çağındaki nüfus oranının azalması
E) Kadın başına düşen doğum oranının azalması E) Nüfusun ikiye katlanma süresinin uzaması
63
test 2
1. Aşağıda, üç ülkeye ait nüfus piramitleri verilmiştir. 4. Aşağıdaki tabloda, bir ülkenin 1970 - 2020 yılları arasındaki nü-
fus miktarı ve nüfus artış hızı verilmiştir.
Erkek Kadın Erkek Kadın
65 65 Nüfus miktarı Nüfus artış hızı

Yıl
(milyon kişi) (binde)
I
1970 91,9 23
R
15 15
1980 118,3 21
8 6 4 2 0 2 4 6 8 8 6 4 2 0 2 4 6 8 1990 150,8 23
% %
I. ülke II. ülke 2000 184,3 18
LA
Erkek Kadın
2010 213,3 14
65
2020 255,9 9
Bu ülkenin nüfus miktarı ve nüfus artış hızı aşağıdaki grafik-

15
lerden hangisinde doğru olarak gösterilmiştir?
N
8 6 4 2 0 2 4 6 8
%
III. ülke
A) B)
Nüfus Nüfus artış Nüfus Nüfus artış
(milyon kişi) hızı (‰) (milyon kişi) hızı (‰)
Bu ülkelerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) I. ülkede, doğum ve ölüm oranı daha fazladır.

B) II. ülkede, son yıllarda doğum oranları artmaya başlamıştır.
YI 300
250
200
150
30
25
20
15
300
250
200
150
30
25
20
15
YA
C) III. ülkede, son yıllarda doğum oranında belirgin bir düşüş 100 10 100 10
vardır. 50 5 50 5
D) II. ülke daha fazla gelişmiştir. 0 0 0 0

1970
1980
1990
2000
2010
2020
1970
1980
1990
2000
2010
2020
E) I. ülkedeki nüfus miktarı, II. ve III. ülkeye göre daha fazladır. Yıl Yıl
C) Nüfus Nüfus artış D) Nüfus Nüfus artış

(milyon kişi) hızı (‰) (milyon kişi) hızı (‰)
AF
300 30 300 30
250 25 250 25
2. Aşağıdaki kıtalardan hangisinin Dünya nüfusundaki payı da- 200 20 200 20
ha azdır?
150 15 150 15
100 10 100 10
A) Asya B) Afrika C) Amerika
R
50 5 50 5
D) Avustralya E) Avrupa
0 0 0 0
1970
1980
1990
2000
2010
2020
1970
1980
1990
2000
2010
2020
PA
Yıl Yıl
E) Nüfus Nüfus artış

(milyon kişi) hızı (‰)
300 30
3. Aşağıdakilerden hangisi dünya genelinde nüfus artış hızını
250 25
azaltan faktörlerden biridir?
200 20
A) Üretimin artması 150 15
100 10
B) Evlilik yaşının yükselmesi
50 5
C) Tıp ve ilaç sanayisinde gelişmeler yaşanması
0 0
D) Coğrafi keşiflerle yeni yaşam alanlarının bulunması
1970
1980
1990
2000
2010
2020
E) Savaşların azalması Yıl
65
test 3
1. Aşağıdaki grafikte, beş bölgesi bulunan bir ülkenin bölgelerinin 4. Aşağıdakilerden hangisi bir ülkenin gelişmekte olduğunun
ülke yüz ölçümündeki ve nüfusundaki payları gösterilmiştir. göstergesi sayılamaz?
% Yüz ölçüm Nüfus

A) Nüfus artış hızının düşmesi
30
B) Kişi başına düşen ulusal gelirin artması
I
25
C) İkincil ve üçüncül ekonomik faaliyetlerde çalışanların oranı-
R
20 nın artması
15 D) İşçi ücretlerinin ucuzlaması

E) İhracatında sanayi ürünlerinin payının artması
LA
10
0
I II III IV V
Bölge
5.
N
Aşağıda iki ülkeye ait nüfus piramitleri verilmiştir.
Buna göre, hangi bölgenin aritmetik nüfus yoğunluğu da-
ha fazladır?
A) I B) II C) III D) IV
YI
E) V 65 yaş
Erkek Kadın
YA
15 yaş
2. Bir ülkenin nüfus piramidinin yıllar içinde farklı şekillere dö- 8 6 4 2 0 2 4 6 8

%
nüşmesi, aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? I. ülke
A) Nüfusun ülke içinde hareket ettiğinin

AF
65 yaş
B) Nüfus sayım sistemlerinin değiştiğinin
C) Nüfusun kültürel yapısının değiştiğinin Erkek Kadın
D) Nüfusun bazı bölgelerde toplandığının

E) Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısının değiştiğinin
R
15 yaş
8 6 4 2 0 2 4 6 8
%
PA
II. ülke
Beşerî ve ekonomik özellikleri göz önüne alındığında, bu ül-

3. Sosyal ve ekonomik yönden gelişmiş ülkelerde doğum oran- kelere aşağıdakilerden hangileri örnek olarak gösterilebilir?
larının az olması, aşağıdakilerden hangisine bağlanamaz?
I. ülke II. ülke
A) Eğitim seviyesinin yüksek olmasına A) İtalya Rusya
B) Çalışan kadın sayısının fazla olmasına B) ABD Brezilya
C) Çeşitli iş kollarında iş gücü açığının fazla olmasına C) İrlanda Japonya
D) Evlenme yaşı ortalamasının yüksek olmasına D) Almanya Türkiye
E) Kentsel nüfus oranının fazla olmasına E) Hindistan Cezayir
67
test 4
1. Dünya nüfusunun kıtalara göre dağılışı incelendiğinde, nüfusun 4.

yarısından fazlasının Asya Kıtası’nda olduğu görülür.
Bu durumun ortaya çıkmasında; III

I
I. Dünya’da en fazla nüfusa sahip ülkelerin yer alması, IV
I
II. nüfus artış oranının dünya geneline göre yüksek olması, II
R
III. soğuk iklim kuşağında topraklarının bulunması,
IV. sanayi ve ticaretin çok gelişmiş olması V
LA
özelliklerinden hangilerinin daha etkili olduğu söylenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III Haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisi,

bulunduğu kıtanın sık nüfuslu alanlarından biri değildir?
N
2. I. İş imkanlarının fazla olması

YI 5. Bağımlı nüfus oranı, aktif nüfus olarak kabul edilen 15 - 64 yaş
YA
grubundaki her yüz kişinin, tüketici (0 - 14 ve 65 üstü yaş grup-
II. Çalışan nüfusun yaş ortalamasının düşük olması ları) nüfus içinde bakmakla yükümlü olduğu kişi sayıdır. Genç
III. Sanayi ürünleri üretiminin fazla olması nüfus ile yaşlı nüfus toplamının aktif nüfusa oranı bağımlı nüfus
oranını verir.
IV. Genç bağımlı nüfusa yapılan yatırımların fazla olması
Buna göre, nüfus piramitleri verilen aşağıdaki ülkelerden
V. Çarpık kentleşmelerin görülmesi hangisinin bağımlı nüfus oranı daha düşüktür?
Yukarıdaki özelliklerden hangileri gelişmiş ülkelere aittir?
AF
A) B) C)
A) I ve II B) I ve III C) II ve V
D) III ve IV E) IV ve V
R
PA
0 5 10 15 0 5 10 15 0 5 10 15
Milyon kişi Milyon kişi Milyon kişi
D) E)
3. Aşağıdakilerden hangisi bir ülkedeki doğum oranını etkile-
yen faktörler arasında gösterilemez?
A) Şehir nüfus oranının artması

B) Eğitim ve kültür seviyesinin yükselmesi
C) Bireylerin yaşam standartlarının yükselmesi
D) Tarıma dayalı endüstrinin yaygın olması 0 5 10 15 0 5 10 15
Milyon kişi Milyon kişi
E) Çalışma hayatındaki kadın oranının artması
69
test 5
1. Akarsuların çevresi, su temini ve verimli toprakların bulunması 4. Aşağıda, bir ülkenin belirli bir yıla ait nüfus piramidi verilmiştir.
nedeniyle, genellikle nüfuslanma bakımından elverişli koşulla-
80+
ra sahiptir. Erkek Kadın
75-79
70-74
Bu genelleme;
65-69
I
I. Kongo, 60-64
55-59
R
II. Amazon, 50-54
45-49
III. İndus, 40-44
35-39
LA
IV. Nil 30-34
25-29
akarsularından hangilerinin havzaları için yapılamaz? 20-25
15-19
10-14
A) I ve II B) I ve III C) II ve III 5-9
0-4
N
15 12 9 6 3 0 0 3 6 9 12 15
Kişi sayısı (milyon) Kişi sayısı (milyon)
Bu piramitteki bilgiler dikkate alındığında ülke nüfusuyla il-
2. Son yıllarda özellikle geri kalmış ülkelerde insanların suç oranı

YI gili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Genç nüfuslu bir ülkedir.

B) Doğum ve ölüm oranları yüksektir.
YA
giderek artmaktadır.
C) Ortalama yaşam süresi kısadır.
Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisi etkili değildir?
D) Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksektir.
A) Eğitim seviyesinin düşük olması E) Az gelişmiş bir ülkedir.
B) Ahlaki yozlaşmanın artması

C) Siyasi istikrarsızlığın yaşanması
AF
D) Ekonominin kötüye gitmesi

E) Demografik yatırımların fazla olması
5.
R
I IV
III
3. Yüz ölçümü bilinen bir ülkenin aritmetik nüfus yoğunluğu-
PA
nu hesaplayabilmek için;
II
I. nüfus artış hızı,
II. toplam nüfus miktarı,

V
III. belirli bir yıla ait doğum ve ölüm oranı,
IV. nüfus piramidi
bilgilerinden hangilerinin bilinmesi gerekir?

Haritada numaralandırılan alanlardan hangisi diğerlerine gö-
re daha sık nüfuslanmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) III ve IV A) I B) II C) III D) IV E) V
71
test 6
1. Japonya, Dünya’da nüfus yoğunluğu en fazla olan ülkelerden 3. Demografik dönüşüm modeli; ülkelerin doğum ve ölüm oran-
biridir. Kilometrekareye yaklaşık 350 kişi düşmektedir. larının yüksek olduğu aşamadan düşük olarak gözlemlendiği
aşamaya geçişini ifade etmektedir. Ülkelerin gelişme ve kalkın-
Bu durumun ortaya çıkmasında;
ma sürecine bağlı olarak ortaya çıkan bu durum, nüfus piramit-
I. yüz ölçümün küçük olması, lerinin şeklinin değişmesine neden olmaktadır.
I
II. nüfus artış hızının düşük olması, Aşağıdaki grafikte, demografik dönüşüm modelinin aşamala-
R
III. nüfus miktarının fazla olması, rı gösterilmiştir.
IV. yaşlı nüfus oranının yüksek olması Doğum ve ölüm oranları

(yılda bin kişi başına)
LA
faktörlerinden hangilerinin etkisi olmuştur? 40 Doğum oranı
Ölüm oranı
30
A) I ve II B) I ve III C) II ve III Nüfusun
20 doğal
D) II ve IV E) III ve IV artışı
10 Toplam nüfus
N
0
I II III IV V
Dönem
2. Aşağıdaki grafikte dünyadaki kırsal ve kentsel nüfus miktarının

YI Bu dönüşüm modelinin III. aşamasını yaşayan bir ülkenin
nüfus piramidinin aşağıdakilerden hangisine daha çok ben-
zemesi beklenir?
A) B)
YA
yıllara göre değişimi gösterilmiştir.
65 65
Milyon kişi Toplam nüfus Kır nüfusu Kent nüfusu E K E K

8400
15 15
7200
8 6 4 2 0 2 4 6 8 8 6 4 2 0 2 4 6 8
6000 Milyon kişi milyon kişi
AF
4800 C) D)
3600 65 65
E K E K
2400
1200 15 15
R
0 8 6 4 2 0 2 4 6 8 8 6 4 2 0 2 4 6 8
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 Milyon kişi Milyon kişi
Yıllar
E)
PA
Yalnızca grafikteki bilgiler dikkate alındığında aşağıdakiler-

65
den hangisine ulaşılamaz?
E K
A) Dünya geneli nüfus miktarı sürekli artmıştır. 15

B) 2000 - 2010 yılları arasında kır ve kent nüfus oranı eşitlen-
8 6 4 2 0 2 4 6 8
miştir. Milyon kişi
C) Kırsal nüfusun daha az artmasının temel nedeni kırsal ke-
simdeki iş olanaklarının daha az olmasıdır.
D) 1980 - 2020 yılları arasında kent nüfusu kır nüfusuna göre
daha fazla artmıştır.
E) 2000 yılına kadar kır nüfusu, kent nüfusundan daha fazladır.
73
test 7
1. Tarihî süreçte dünya nüfusu sürekli artmakta, bazı dönemlerde 3. Nüfus sayımları ülkeler için,
bu artışta hızlanma, bazı dönemlerde yavaşlama olmaktadır.
I. kişi başına düşen gelir,
Dünya nüfusunda ani artışların olduğu dönemlere sıçrama dö-
nemi denir. Dünya nüfusunda genel olarak 3 ana sıçrama dö- II. nüfusun cinsiyet yapısı,
nemi yaşanmıştır. III. göçe katılanların sosyal durumu,
I
Aşağıdaki grafikte bu sıçramaların olduğu dönemler gösterilmiştir. IV. çalışan nüfusun sektörel dağılımı
R
Nüfus miktarı
özelliklerinden hangileri hakkında daha fazla bilgi verir?
10
milyar
LA
III A) I ve II B) I ve III C) II ve III
10
II D) II ve IV E) III ve IV
milyon
I
10
bin
N
1 000 000 100 000 10 000 1000 100 10
Günümüzden yıl önce
Dünya nüfusunda sıçramalara neden olan etkenler arasın-

da aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?
A) Kırsal kesimden kentlere göçlerin artması YI

B) İnsanların hayvanları evcilleştirmesi ve tarımsal faaliyetlere
4. Aşağıdaki grafikte şehir ve kır nüfus oranlarının 2020 yılına gö-
re dünya geneli, X ve Y ülkelerindeki ortalama durumu gösteril-
YA
başlaması miştir.
C) Sanayi devrimiyle tarımsal üretimde önemli artışların mey-
% Şehir Kır
dana gelmesi
100
D) Tıpta ilerlemelerin kaydedilmesiyle salgın hastalıkların önü- % 12
90 % 44 % 77
ne geçilmesi 80
E) İnsanların çeşitli aletleri keşfetmesiyle yabani hayvanlardan 70

60
AF
korunması
50
40
30
20
10 % 56 % 88 % 23
0
R
Dünya X Y
geneli ülkesi ülkesi
2. • İsveç Yalnızca grafikteki bilgiler dikkate alındığında aşağıdakiler-

PA
• İngiltere den hangisine ulaşılamaz?
• Japonya
A) X ülkesinin şehir nüfus oranı, dünya geneli şehir nüfus ora-
Yukarıdaki ülkelerin nüfuslarını ikiye katlama sürelerinin uzun nından yüksektir.
olmasında etkili olan temel faktör aşağıdakilerden hangisidir? B) Y ülkesinin kır nüfus oranı, dünya geneli kır nüfus oranından
düşüktür.
A) Nüfus miktarlarının fazla olması
C) Y ülkesinin kır nüfus oranı hem dünya geneli hem de Y ül-
B) Doğum oranlarının düşük olması kesinin kır nüfus oranından yüksektir.
C) Eğitim ve sağlık hizmetlerinin gelişmiş olması D) Dünya nüfusunun yarısından fazlası şehirlerde yaşamaktadır.
D) Ortanca yaşın yüksek olması E) X ülkesi, ekonomik gelişmişlik bakımından Y ülkesinden ile-
E) Sanayi ve hizmet sektörünün gelişmiş olması ri düzeydedir.
75
bölüm 2 NÜFUS
Türkiye’nin Nüfusu
TÜRKİYE’DE NÜFUSUN DEĞİŞİMİ
I
R
hh 2007 yılından itibaren kişiler Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sis-
hh Türkiye’de düzenli nüfus sayımları 1927 yılında başlamış olup
temi (ADNKS) yani kimlik numarası ile kayıtlı bulunduğu ad-
ilk sayımda nüfus miktarı 13,6 milyon kişi olmuştur.
reste sayılmıştır.
LA
hh Sonraki sayım 1935 yılında yapılmış ve her 5 yılda bir yapıl-
hh Türkiye nüfusu ilk nüfus sayımından günümüze yaklaşık 70
ması kararlaştırılmıştır.
milyon kişi artmıştır.
Türkiye’nin nüfus artışında görülen değişimleri üç dönemde incelemek mümkündür.
N
LL
LL
LL
LL
LL
YI LL
LL
YA
LL
I. Dönem II. Dönem III. Dönem
Nüfus artış
hızı (‰)
AF
30
28,5 24,9
25
21,1
20
15
R
10
7,1
10,6
5 5,5
PA
0
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
2010
2020
2022
Bu grafikten aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir: Türkiye’de yaşanan nüfus artışında etkili olan faktörler:
hh Yıllık nüfus artış hızı 1945, 2020 ve 2022 yıllarında az, 1960 yı- hh Doğum oranlarının yüksek olması
lında ise en fazla olmuştur.
hh Bebek ölüm oranlarının azalması
hh Nüfus artış hızı değişse de nüfus miktarı sürekli olarak artmıştır.
hh Dışarıdan göçle gelenlerin artması
hh Nüfus artış hızı 1985 yılından itibaren azalma sürecine girmiştir.
hh Beslenme ve sağlık koşullarının iyileşmesine bağlı olarak ya-
hh Nüfusun kendini yenileme süresi uzamaktadır. şam süresinin uzaması
77
bölüm 2
Kır ve Şehir Nüfus Oranı

hh Geçici (mevsimlik) göçler; tarım, hayvancılık, turizm, inşa-
at gibi sektörlerde çalışmak üzere belirli bir süreliğine yapı-
hh lan göçlerdir.
LL Çukurova pamuk, Ordu ve Giresun fındık, Niğde ve Afyon-
I
hh karahisar patates hasadı döneminde,
R
LL Akdeniz ve Ege kıyıları turizm sezonu ve inşaat döneminde,
hh
LL Akdeniz ve Karadeniz’deki yaylalar ise yaz aylarında mev-
LA
simlik göç alır.
hh
Kırsal kesimden yapılan göçlerin başlıca nedenleri
N
Kırsal Kentsel
100
92,9
80
hh Kırsal kesimdeki hızlı nüfus artışı
60
40
20
YI hh Tarım topraklarının miras yoluyla bölünmesi
hh Tarımda makineleşme nedeniyle işsizliğin artması
hh Tarımsal üretimdeki verim düşüklüğü

YA
7,1
0
hh İş imkânlarının kısıtlı olması
1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2022
hh Yer şekilleri nedeniyle tarım topraklarının küçük ve parçalı olması
hh hh Eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlerin yetersiz kalması

AF
Kırsal kesimden yapılan göçlerin başlıca sonuçları
hh Kırsal alanda nüfusun azalması ve iş gücü kayıplarının oluşması
hh Şehirlerde çarpık kentleşmenin etkisiyle çevre kirliliği yaşanması
Türkiye’de Göç Hareketi hh İşsizlik oranlarının artması

R
hh Eğitim ve sağlık hizmetlerinde aksamaların görülmesi

hh
hh Şehir yaşamına uyum zorluğu, suç oranlarında artış, kültürel ça-
PA
tışma
hh
Kırsal kesimden göçleri önlemenin yolları
LL
hh Modern tarım yöntemleri yaygınlaştırılmalı
LL
hh Besi ve ahır hayvancılığı geliştirilmeli
LL
hh Tarıma dayalı sanayi kolları kırsal alanlara kaydırılmalı
LL
hh Kırsal alanda eğitim, sağlık, yol, su, elektrik gibi hizmetler yay-
gınlaştırılmalı
79
test 1
1. • 2020 yılında evlenen çiftlerin sayısı, bir önceki yıla göre yüz- 3. Türkiye’de yer şekillerinin engebeli ve ulaşım yollarına uzak ol-
de 10,1 azalarak 487 270 oldu. Türkiye İstatistik Kurumu’nun duğu yerlerde nüfus ve yerleşmeler genel olarak seyrektir.
(TÜİK) açıkladığı verilere göre bin nüfus başına düşen ev-
lenme sayısını ifade eden kaba evlenme hızı 2020 yılında ‰
I
5,8 olarak gerçekleşti. Bu oran 2010’da ‰ 7,9, 2015’te ‰
III
I
7,7, 2019’da ise ‰ 6,5 seviyelerindeydi. II
R
• Yıllara göre ortalama ilk evlenme yaşı incelendiğinde, her iki
cinsiyette de ilk evlenme yaşının arttığı görüldü. Ortalama
ilk evlenme yaşı 2001’de erkekler için 26 iken, 2020 yılında IV
V
LA
27,9’a çıktı. Kadınlarda ise 2001 yılında 22,7 olan ilk evlen-
me yaşı 2020’de 25,1 oldu.
Haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisi,
Habere göre, Türkiye ile ilgili aşağıdaki sonuçlardan han-
bu yargının aksine yoğun nüfusludur?
gisine ulaşılamaz?
N
A) Nüfus artış hızı azalmaktadır.
B) Doğum oranları azalmıştır.
C) Nüfus piramidinin taban kısmı daralmaktadır.
D) Kadın ve erkeklerde evlenme yaşı yükselmektedir.
E) Doğal nüfus artış hızı yükselmektedir. YI
YA
4. Aşağıdaki grafikte, Türkiye’nin 1927 - 2020 yılları arasındaki nü-
2. Aşağıdaki tabloda, Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2010 ve 2021 fus miktarı ile nüfus artış hızı gösterilmiştir.
yılı verilerine göre nüfusun özellikleriyle ilgili bazı bilgiler veril-
Nüfus miktarı (milyon) Nüfus artış hızı (‰)
AF
miştir. 90 45
80 40
70 35
Nüfusun özelliği 2010 yılı 2021 yılı
60 30
Ortanca yaş 29,2 32,7 50 25
40 20
Yıllık nüfus artış hızı (‰) 15,8 12,7 30 15
20 10
R
Kilometrekareye düşen insan sayısı

96 110 10 5
(kişi/km2) 0 0
1927
1935
1940
1945
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
2000
2010
2020
65 ve üstü yaş grubu (%) 7,2 9,7

PA
Bu verilere dayanarak, Türkiye nüfusuyla ilgili aşağıdakiler- Grafik incelendiğinde Türkiye nüfusuyla ilgili aşağıdaki yar-
den hangisine ulaşılamaz? gıların hangisine varılamaz?
A) Nüfus yoğunluğu artmaktadır. A) Verilen yıllarda, nüfusu sürekli artmıştır.
B) Nüfus giderek yaşlanmaktadır. B) Ortalama nüfus artış hızı binde 10’un üzerindedir.
C) Doğum oranı azalmaktadır. C) Nüfusu 1927’den 2020’ye kadar beş kattan fazla artmıştır.
D) Nüfus piramidinin taban kısmı daralmaktadır. D) Nüfus artış hızı en az 1940 - 1945 döneminde gerçekleşmiştir.
E) Kırsal kesimden kentlere doğru göçler artmaktadır. E) 1985 yılından sonraki yıllarda nüfus artış hızı düşmüştür.
81
test 2
1. Aşağıda, Türkiye’nin 2022 yılına ait nüfus piramidi verilmiştir. 3. Türkiye’de evlenme yaşı giderek yükselmektedir. Ortalama ilk
evlenme yaşı, 2022 yılında erkekler için 28,2 kadınlar için 25,6
Yaş Grubu 2022 olmuştur.
90+
85-89 Türkiye nüfusunda görülen bu değişim,
80-84
I
75-79 I. ortanca yaş,
70-74
R
65-69 II. doğum oranı,
60-64
55-59
50-54 III. nüfus artış hızı,
45-49
LA
40-44 IV. ortalama yaşam süresi
35-39
30-34 özelliklerinden hangilerinin azalmasına neden olmuştur?
25-29
20-24
15-19 A) I ve II B) I ve III C) II ve III
10-14
5-9
0-4 D) II ve IV E) III ve IV
N
6 4 2 0 2 4 6
Erkek % Kadın
Bu piramitteki bilgiler dikkate alındığında aşağıdakilerden

hangisine ulaşılamaz?
A) Yıllık nüfus artış hızına

YI 4. Türkiye’de nüfus artış hızının kalkınma hızından fazla olması ba-
zı ekonomik ve sosyal sorunlara yol açar.
YA
B) Ülkedeki erkek nüfus oranına Aşağıdakilerden hangisi bu sorunlar arasında gösterilemez?
C) 0 - 14 yaş grubundaki kadın nüfus oranına

A) İç ve dış göçlerin artması
D) 35 - 39 yaş grubundaki nüfus oranına
B) Mal ve hizmetlere talebin artması
E) 55 - 59 yaş grubundaki erkek nüfus oranına
C) Demografik yatırımların yetersiz kalması
D) Kırsal kesimde kişi başına düşen tarım arazilerinin azalması
AF
E) Kentlerde konut sıkıntısının ve gecekondulaşmanın artması
2. Avrupa Birliği ülkelerinde iş gücüne katılım oranı erkekler için

% 73, kadınlar için % 59’dur. OECD ülkelerinde erkekler için
% 80, kadınlar için % 64’tür. Türkiye’de ise bu oran erkekler için 5. Bir ülkedeki nüfusu oluşturan kişiler, yaşları büyükten küçüğe
R
% 72,1 iken kadınlar için % 33,8’dir. doğru sıralandığında, ortada kalan kişinin yaşına "ortanca yaş"
denir. Buna göre, nüfusun yarısı bu yaştan küçük, diğer yarısı
Bu bilgilerden yararlanılarak Türkiye ile ilgili aşağıdakiler-
da bu yaştan büyük olur. Türkiye’de 1990 yılında 22,21 olan or-
PA
den hangisi söylenebilir?

tanca yaş, 2011 yılında 29,22’ye, 2022’de ise 33,5’e yükselmiş-
tir.
A) Kadının tüketimdeki payı, üretimdeki payından fazladır.
B) Kadın nüfusun iş gücüne katılım oranı, erkek nüfusun yarı- Türkiye’nin nüfusunda görülen bu değişim, aşağıdakilerden
sından daha fazladır. hangisinin kesin kanıtıdır?
C) Kültürel ve dini nedenler, kadının iş hayatına daha az katıl-

A) Yurt dışına göçlerin arttığının
masına yol açmıştır.
B) Nüfusu artırıcı politikalar izlendiğinin
D) Kadın nüfusun iş gücüne katılım oranı, Avrupa Birliği ve
OECD ülkelerinin çok gerisindedir. C) Nüfus artış hızının giderek yükseldiğinin
E) Son yıllarda kadınların iş hayatına katılma oranı daha fazla D) Ortalama yaşam süresinin kısaldığının
artmaktadır. E) Nüfusun giderek yaşlandığının
83
test 3
1. Türkiye’nin geçmiş yıllara göre nüfus piramitlerindeki değişim 4. Aşağıdaki tabloda, Türkiye’de bazı yıllarda çalışan nüfusun, eko-
incelendiğinde, piramidin taban kısımının daraldığı buna karşı- nomik faaliyet kollarına göre dağılış oranları verilmiştir.
lık orta ve üst kısımlarının genişlediği göze çarpar.
Yıl Tarım (%) Sanayi (%) Hizmet (%)
Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olamaz?
1927 89,6 5,6 4,8
I
A) Bebek ölüm oranlarının arttığının 1945 73,7 8,5 17,8
R
B) Doğurganlık oranının azaldığının 1960 74,9 7,5 17,6
C) Genç nüfus oranının azaldığının 1980 62,5 11,6 25,9
LA
D) Yetişkin ve yaşlı nüfus oranının arttığının
2000 36 23,5 40,5
E) Türkiye’nin sosyal ve ekonomik yönden geliştiğinin
2022 17,2 27,5 55,3
Bir öğrenci bu tablodan aşağıdaki sonuçları çıkarmıştır.
• Tarımda çalışan nüfus oranı genel olarak azalmaktadır.
N
• Kentsel nüfus giderek artmıştır.
2. Türkiye’de kıyı bölgeler fazla nüfuslanmasına rağmen, Akdeniz
• 2000 ve 2022 yıllarında, çalışan nüfusun en fazla istihdam
kıyı kesiminde yer alan Taşeli ve Teke yörelerinde nüfuslanma
azdır.
Bu özelliğin ortaya çıkmasında;
I. yağışların yetersiz olması,

YI •
•
edildiği faaliyet kolu hizmet sektörüdür.
Tarımsal üretim giderek azalmıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun büyük bölümü geçimini

tarımdan sağlamaktadır.
YA
II. yer şekillerinin engebeli olması,
Buna göre, öğrencinin tablodan çıkardığı sonuçlardan kaç
III. güneşlenme süresinin fazla olması tanesi doğrudur?
faktörlerinden hangileri etkili olmuştur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

AF
D) II ve III E) I, II ve III
R
3. 30 yıllık bir süre içinde Türkiye’nin nüfus özelliklerinde meyda- 5. Türkiye’nin en fazla nüfuslanmış yöreleri kıyı kesimler olmasına
na gelen değişimler şunlardır: rağmen yer şekillerinin olumsuz etkisinden dolayı bazı yöreler
az nüfuslanmıştır.
I. Genç nüfus oranı azalmıştır.
PA
II. Kırsal nüfus oranı azalmıştır. I

III
III. Yüksek öğretim mezunlarının oranı artmıştır.
IV. Hizmet ve sanayi sektöründe çalışanların oranı artmıştır.

II
V. Nüfus yoğunluğu artmıştır.
V
Türkiye’nin gelişmişlik düzeyinin arttığını söyleyen bir ki-
IV
şi, verilen özelliklerden hangisini bu görüşüne kanıt ola-
rak gösteremez? Bu genelleme aşağıdaki yörelerden hangisi için yapılabilir?
A) I B) II C) III D) IV E) V A) I B) II C) III D) IV E) V
85
ÜNİTE 4
bölüm 1 BÖLGELER
Bölge Türleri ve Bölge Sınırları
I
R
BÖLGE TÜRLERİ ŞEKİL ÖGE İŞLEL ÖGE
hh Yeryüzünde çeşitli özellikler göz önüne
LA
Doğl Ş i s Beşrî Ş i s
alınarak farklı bölgeler oluşturmak müm- Böle r Böle r Hiz Böle r
kündür. Bölgeler genel olarak şekilsel
ve işlevsel bölge olarak ikiye ayrılır. Yer Ş le Göre öl Nüfu ö ge Kal ına Pj i Bö g i
İki Böle r Yerş Böle r Yöne Böle r

ŞEKİLSEL BÖLGELER
N
Hidrfi Bö ge Külü Böle r
İsas Böle r
hh Doğal ve beşerî özellikler bakımından
Top Böle r Ham ¤d Böel
çevresindeki alanlardan ayrılan, ancak
kendi içerisinde benzer özellikler gös- Bit ö g e San¦ Bö ge
teren mekânlara şekilsel bölge denir.
hh Şekilsel bölgeler kendi içerisinde doğal

ve beşerî bölgeler olarak ikiye ayrılır.
YI
Doğl A Böle r Siy Bö ge
YA
Doğal Şekilsel Bölgeler
Yer Şekillerine Göre Bölgeler İklim Bölgeleri

AF
hh
hh
hh
hh
R
PA
Ekvatoral iklim Muson iklimi Step iklimi Tundra iklimi
Savan iklimi Akdeniz iklimi Karasal iklim Kutup iklimi
Çöl iklimi Ilıman okyanus iklimi
Dünya üzerindeki dağlık ve engebeli bölgeler

İklim tiplerine göre bölgeler
87
bölüm 1
Kültür Bölgeleri İŞLEVSEL BÖLGELER

hh İşlevselliğin ön plana çıktığı hizmetlerle ilgili bölgelere işlevsel
hh bölge denir.
LL hh Bu bölgeleri diğerlerinden ayıran en önemli fark, sınırlarının ama-
I
ca göre belirlenebilmesi ve bir yönetim merkezinin bulunmasıdır.
R
hh Eğitim, sağlık, yönetim, ulaştırma, ticaret ve planlama konularıyla
Ham madde Bölgeleri ilgili bölgeler işlevsel bölge kapsamında ele alınabilir.
LA
hh
LL Yönetsel Bölgeler
LL
N
LL hh Ülkelerin siyasi veya idari olarak oluşturduğu yönetim bölgeleridir.
LL LL ABD ve Almanya’nın eyaletleri, Türkiye’nin il, ilçe ve köyleri
LL
Bursa- Kütahya-Eskişehir Sivas- Erzin

can-Kop Da
ğı
YI bu bölgelere örnek verilebilir.
hh Ülkemizde kamu hizmetlerinin daha kolay yürütülebilmesi, top-

lum ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için iller ilçelere, ilçeler mahal-
le ve köylere ayrılmıştır.
YA
Orhaneli Kop Dağı
Harmancık
Pınarbaşı Elazığ
enizli
ceğiz-D Karsantı
e-Köy
a
Fethiy
Kay -Adan
Guleman
Fethiye
i
ser
rsin
Köyceğiz İskenderun
Gazinatep BURSA
Me
Kızıldağ
Türkiye’de krom çıkarılan bölgeler

AF
Siyasi Bölgeler
hh Yalova İzmit
MARMARA DENİZİ
azi
R
ang İznik
Orh
LL Imralı Adası İznik Gölü
Gemlik
Mudanya
Yeniehir
PA
u
rs
Karacabey
Gü
Kestel
Nilüfer Yıldırım
Os
m
an
ga
İnegöl
zi
Bilecik
Mustafakemalpaa
Orhaneli
Keles
Büyükorhan cık
an
rm
Üye ülke Balıkesir Ha Kütahya
Gözlemci ülke
Üyeliği askıda olan ülke
Üyeliği reddedilen ülke
Türkiye’nin illeri, Bursa ili ve ilçeleri
İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye ülkeler bölgesi
89
bölüm 1
BÖLGE SINIRLARININ OLUŞTURULMASI hh Siyasi özelliklere göre oluşturulan bölgeler kesin hatlarla birbirin-
den ayrılır ve ülke sınırları ile birebir örtüşür. Kıta haritaları, küre-
hh Bölge sınırlarının belirlenmesinde en yaygın olarak kullanılan kri- sel ve bölgesel örgütlerin sınırları bu şekildedir.
ter doğal unsurlardır.
hh Doğal özelliklere göre oluşturulan bölgelerin kesin hatlarla birbi-
I
rinden ayrılması zordur. Bu tür bölgeler arasında genellikle ge-
R
çiş bölgeleri bulunur.
LA
YUGOSLAVYA
N
YI Slovenya
Hırvatistan
Bosna-Hersek
1989 YILI
YA
Sırbistan
Karadağ
Kosova
Kuzey
Makedonya
2023 YILI
AF
R
Finlandiya
eç
İsv
Estonya
PA
Letonya
Danimarka
Litvanya
İrlanda Birleşik
Krallık Hol. Polonya
Almanya
Bel.
Lux. Çekya
Slovakya
hh Beşerî özelliklere göre oluşturulan bölgelerin sınırları genelde da- 1957 Fransa Avust. Macaristan
1978 Slovenya Romanya
ha belirgindir. 1981 Hırvatistan
İta
lya
1986 Bulg.
1995 İspanya
Portekiz
LL Örneğin organize sanayi bölgelerinin sınırları kesindir. 2004

Yun.
2007
hh Ekonomik ve beşerî özelliklere göre oluşturulan bölgelerin sınır- 2013 Malta
Kıbrıs Rum Kesimi
ları zamanla değişebilir.

AB’nin yıllara göre genişleme süreci
LL Örneğin tarım bölgesi olan bir yer belli bir süre sonra sanayi (İngiltere, 2016 yılında Avrupa Birliği’nden ayrılma kararı almıştır.)
bölgesi hâline gelebilir.
91
test 1
1. Bölge kavramıyla ilgili aşağıdaki örneklerden hangisinden 4. Aşağıdaki haritada, Türkiye’nin farklı kıyı yörelerinden bazıları
yola çıkılarak verilen bilgi yanlıştır? koyu renkle gösterilmiştir.
A) Jeotermal bölgelerin aynı zamanda kaplıca bölgesi olması,

doğal ve beşerî özelliklere göre oluşturulan bölgelerin iç içe
I
bulunabileceğini gösterir.
R
B) Salgın hastalıkların yaşandığı karantina bölgelerinin hasta-
lığın bitmesi sonucu işlevini yitirmesi, beşerî özelliklere gö-
re oluşturulan bölgelerin zamanla ortadan kalktığına örnektir.
LA
C) Geniş yapraklı orman bölgesi ile iğne yapraklı orman bölge-
si arasında karma ormanlara rastlanması, doğal özelliklere
göre oluşturulan bölgeler arasında kademeli geçişler görül-
Coğrafi özellikleri göz önüne alındığında, aşağıdakilerden
düğünü kanıtlar.
hangisi bu yöreler için ortak bir bölge sınıflandırması olabilir?
D) Türkiye’nin hem Birleşmiş Milletler hem de NATO bölgesin-
N
de bulunması, siyasi bölge içinde başka bir siyasi bölgenin
A) Göller bölgesi
bulunabileceğini gösterir.
B) Maki bitki örtüsü bölgesi
E) Akarsu ve rüzgârların yeryüzünü şekillendirmesi, doğal özel-
ğiştiğine kanıttır.
YI
liklere göre oluşturulan bölgelerin sınırlarının kısa sürede de-
C) Alüvyal topraklar bölgesi
D) Yıllık yağışın fazla olduğu bölgeler
E) Dağlık bölgeler
YA
2. Sanayi bölgelerinin dağılışı ile aşağıdakilerden hangisinin
dağılışı arasında güçlü bir ilişki vardır?
A) Ulaşım sistemleri B) Delta ovaları
C) Doğal bitki örtüsü D) Karstik araziler

AF
5. Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiş-

E) Yağış miktarı tir.
IV
R
I
3. Doğal bölgeler; iklim, yer şekilleri, su özellikleri ve bitki örtüsü-
ne göre farklı gruplarda incelenir.
II III
PA
Doğal bölgelerin özellikleri dikkate alındığında Arap Yarı-

madası, Doğu Afrika ve Sibirya'nın yer aldığı doğal bölgeler
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Arap Doğu
Yarımadası Afrika Sibirya
Bu alanlardan hangilerinin, yağmur ormanlarının görüldüğü
A) Kurak Dağlık Savan
yerler esas alınarak oluşturulacak doğal bölge sınırları için-
B) Nemli Ovalık Tundra
de bulunması beklenir?
C) Yarı nemli Plato Bozkır
D) Yarı kurak Karstik Tayga A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Kurak Göller Orman D) II ve IV E) III ve IV
93
test 2
1. Toprak bölgeleri, toprak tiplerinin dağılışı esas alınarak oluştu- 3. Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak gösterilmiş-
rulan bölgelerdir. Bu bölgelerden biri de alüvyal topraklar böl- tir
gesidir. Alüvyal topraklar, akarsuların taşıyıp getirdiği malzeme-
leri kıyı bölgede biriktirmesiyle oluşan topraklardır.
I II
I
IV
R
I
V
II III
IV
LA
V
III
Bu alanlardan hangileri tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu
bölgeler arasında yer almaz?
Buna göre haritada numaralandırılarak gösterilen alanların
N
hangilerinde, alüvyal topraklar bölge sınıflandırmasında bir
A) I ve II B) I ve V C) II ve III
ölçüt olarak kullanılamaz?
D) II ve IV E) IV ve V
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D) III ve IV E) III ve V
YI 4. •
•
İklim tipine göre Akdeniz iklim bölgesindedir.
Jeolojik yapıya göre volkanik ve karstik bölgededir.

YA
• Nüfusa göre yoğun nüfuslu bölgededir.
• Ekonomik özelliklerine göre sanayi ve turizm bölgesindedir.
Yukarıda özellikleri verilen ülke aşağıdakilerden hangisidir?
A) Portekiz B) İsrail C) İtalya

2. Aşağıdaki haritada Dünya'daki farklı alanlar koyu renkle göste-
rilmiştir. D) Almanya E) Fransa
AF

tir,
III
R
IV
I V
PA
II
Coğrafi özellikleri dikkate alındığında aşağıdakilerden han-
gisi bu alanlar için ortak bir bölge sınıflandırmasıdır?
A) Yer şekillerine göre dağlık bölge

B) Nüfus özelliğine göre yoğun nüfuslu bölge Bu alanlardan hangileri volkanik bölgeler arasında yer almaz?
C) Ekonomik faaliyetlerine göre sanayi bölgesi
D) Bitki örtüsüne göre yağmur ormanları bölgesi A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
E) Afet özelliğine göre aktif deprem bölgesi D) III ve V E) IV ve V
95
test 3
1. Aşağıdaki haritada yeryüzündeki bazı alanların dağılışı kırmızı 3. Tarım bölge sınırları belirlenirken tarımsal veriler kullanılır. Tahıl,
renkle gösterilmiştir. turunçgiller, fındık bitkilerinin dağılışı gibi çeşitli tarım ürünleri-
nin dağılışını gösteren bölgeler buna örnektir.
Buna göre, aşağıdaki yerlerden hangisi turunçgil tarımının

yaygın olduğu bölgelerden biridir?
I
R
A) Bursa B) Samsun C) Antalya
D) Zonguldak E) Rize
LA
4. Aşağıdaki haritada yeryüzünün ovalık bölgelerinden bazıları nu-
Bu alanların, aşağıdaki bölgelerden hangisinde ortak olarak
N
maralandırılmıştır.
yer aldığı söylenemez?
A) Yaz turizmi bölgesi

B) Zeytin tarımı bölgesi
C) Yoğun nüfuslu bölge
D) Maki bitki örtüsü bölgesi
YI IV
I
V
III
YA
Ekvator
E) Yağış rejimi düzensiz bölge
II
2. Aşağıdaki tabloda bir merkezin aylık ortalama sıcaklık ve yağış

değerleri verilmiştir.
Bu bölgelerin hangilerinde tarım arazilerinin daha az yer
AF
kapladığı söylenebilir?
Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış
Aylar Aylar
(C°) (mm) (C°) (mm)
Ocak 10 165 Temmuz 28 5
Şubat 11 150 Ağustos 27 10 D) III ve IV E) IV ve V
Mart 16 105 Eylül 25 15

R
Nisan 19 60 Ekim 20 80
Mayıs 23 35 Kasım 16 125
PA
Haziran 26 20 Aralık 12 180 5. Çeşitli kriterlere göre oluşturulan bölgelerin sınırları ve bu sınır-
ların değişimi birbirinden oldukça farklılık gösterebilir.
Tablodaki bilgilere göre bu merkezin aşağıdaki doğal böl-
Aşağıdaki bölgelerden hangisinin sınırları kesin hatlarla be-
gelerden hangisinde yer aldığı kesindir?
lirgin olup, sınırların değişimi daha kısa sürede gerçekleşir?
A) Jeotermal bölge
A) NATO Bölgesi
B) Kızılçam orman bölgesi
B) Kuzey Anadolu dağlık bölgesi
C) Muson iklimi bölgesi
C) Batı Anadolu’daki termal bölgeler
D) Kış turizm bölgesi
D) Türkiye’deki terra rossa toprak bölgesi
E) Petrol üretim bölgesi
E) Sahra çöl bölgesi
97
test 4
1. Coğrafya, farklı özellikteki fiziki ve beşerî unsurların benzerlik 4. Bir bölgede;

gösteren alanlarını anlamlı parçalara ayırarak inceler. Bölge adı • kahve, muz ve kauçuk tarımı,
verilen bu alanlar çeşitli özellikleriyle çevresinden farklı, kendi
• kırsal kesimde ahşap yapılı konutlar,
içinde benzerlik gösterir. Bölgeler, oluşum biçimlerine ve özel-
• nehir ulaşımı ve taşımacılığı
liklerine göre şekilsel ve işlevsel bölgeler olarak ikiye ayrılır.
I
yaygındır.
Aşağıdakilerden hangisi şekilsel bölgelere örnek olarak
R
gösterilemez? Buna göre, bölgenin aylık ortalama yağış ve sıcaklık grafiği
aşağıdakilerden hangisine daha çok benzer?
A) Dağlık alanlar bölgesi
LA
B) Kocaeli sanayi bölgesi (°C)
A) (mm) Yağış Sıcaklık
40
100
C) Kızılçam ormanları bölgesi
80 30
D) Terra rossa toprakları bölgesi 20
60
10
E) Karayolları Genel Müdürlüğü Bölgesi 40
0
N
20 -10
0 -20
2. Aşağıdaki ülkelerden hangisi hem sanayi, hem de birinci de- Aylar
recede deprem bölgesinde yer alır?
A) Japonya
D) Pakistan
B) Almanya
E) Nijerya
C) İngiltereYI B) (mm)
100
80
60
Yağış Sıcaklık (°C)
40
30
20
10
YA
40
0
20 -10
0 -20
3. Aşağıdaki şemada şekilsel bölgeleri meydana getiren doğal ve Aylar
beşerî bölgeler verilmiştir. C) (mm) Yağış Sıcaklık (°C)
40 250
30 200
Şekilsel Bölgeler 20
AF
150
10
100
0
Doğal Bölge Beşerî Bölge -10 50
-20 0
I.............................. Tarım bölgesi O Ş M N M H T A E E K A
Aylar
İklim bölgeleri Nüfus bölgesi D) (mm) Yağış Sıcaklık (°C)

R
300 30
Hidrografik bölgeler II................................. 250 25
200 20
150 15
PA
Buna göre şemada numaralandırılarak boş bırakılan yerle- 100 10

re gelmesi gereken bölgeler aşağıdakilerin hangisinde bir- 50 5
0 0
likte verilmiştir? O Ş M N M H T A E E K A
Aylar
I II E) (mm) Yağış Sıcaklık (°C)
250 40
A) Toprak bölgeleri Yerleşme bölgesi 30
200
B) 20
Afet bölgesi Bitki örtüsü bölgesi 150
10
C) Madencilik bölgesi Sanayi bölgesi 100
0
50 -10
D) Dağlık bölge Plato bölgesi
0 -20
E) Ticaret bölgesi Turizm bölgesi Aylar
99
ÜNİTE 5
bölüm 1 AFETLER
Afetlerin Genel Özellikleri ve Dağılışı
I
R
AFETLERLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER hh Türkiye’de en fazla görülen afet heyelan, en çok can ve mal
kaybına neden olan afet ise depremdir.
LA
hh Doğa olaylarının afetlere dönüşmesinde; yeryüzü şekilleri, jeolojik
yapı, iklim özellikleri ve beşerî faktörler etkili olmaktadır. %7
%8 Heyelan
hh Doğa olayları, insanlara zarar verdiği sürece afet olarak kabul edil- % 45 % 21 Deprem
mektedir. İnsanların yaşamadığı yerlerde meydana gelen dep-
Sel ve taşkın
rem, heyelan, sel, yanardağ, fırtına, aşırı sıcak ve soğuklar afet %4
% 10 %3 Kaya düşmesi
N
olarak nitelendirilmez. %7 %4
% 55 Çığ
% 14 %2
%2 Çoklu afetler
% 18
hh Bazı afetlerin sonucu, başka afetlerin başlangıcı olabilir. Diğer afetler
LL Denizaltı depremleri → Tsunami
LL Aşırı sıcaklıklar → Orman yangını
LL Volkanik patlamalar → Yer sarsıntıları

YI Sayı bakımından
gerçekleşen afetler
Etkilenen insan sayısı
bakımından afetler
YA
LL Orman yangını - Erozyon
LL Aşırı yağışlar - Sel ve taşkınlar

Afet Yönetimi
hh Afet yönetiminin aşamaları:

hh Oluşumunda insan etkisi olmayan afetler: Deprem, volka-
nik faaliyetler, tsunami, hortum, kasırga LL Risk ve zarar azaltma
AF
hh Oluşumunda insan etkisi olan afetler: Orman yangını, he- LL Hazırlık

yelan, erozyon, taşkın, kuraklık, sosyal ve teknolojik afetler LL Müdahale
LL İyileştirme
hh Hızlı gelişen afetler: Deprem, tsunami, hortum, kasırga, he- hh Risk ve zarar azaltma ile hazırlık afet öncesinde; müdahale ve
R
yelan, sel ve taşkın, çığ, yıldırım düşmesi iyileştirme ise afet sırası ve sonrasındaki çalışmaları kapsar.
hh Yavaş gelişen afetler: Erozyon, kuraklık hh Afetlere karşı en etkili çalışma afet öncesinde yapılır.
PA
hh Uydu ve hava fotoğrafları; volkanik faaliyet, sel, heyelan, çığ ve

fırtına gibi olayların gelişim evrelerini takip için kullanılmaktadır.
Bir bölgede yaşanan afetlerin sonuçları üzerinde afetin büyüklüğü, nüfus yo- hh Erken uyarı sistemleri; deprem, tsunami, volkanizma, sel ve taş-
ğunluğu, yapılaşma ve gelişmişlik düzeyi etkilidir. kın gibi afetlere karşı kurulabilmektedir.
101
bölüm 1
Volkanizma
Türkiye’de Deprem Kuşakları
hh Yeryüzündeki aktif volkanların büyük bir kısmı Büyük Okyanus
hh çevresinde yoğunlaşmıştır. Bu alana Pasifik Ateş Çemberi adı
verilir. Ayrıca Doğu Afrika’da, Akdeniz ülkelerinde, Hint Okyanu-
I
su’nda ve Atlas Okyanusu’nda volkanik faaliyetler görülür.
hh
R
Kuzey Anadolu Fay Kuşağı (KAF) Batı Anadolu
Fay Kuşağı (BAF) Doğu Anadolu Fay Kuşağı (DAF)
hh
LA
N
En büyük yer ivmesi (g)
Düşük
tehlike 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4
50 yılda aşılma olasılığı % 10

(Tekrarlanma periyodu 475 yıl)
YI
Yüksek
0,5 tehlike
Volkanlar, levha sınırlarıyla paralellik gösterir.
hh Püskürme sırasında çıkan duman ve küller atmosferi kaplayarak

güneş ışınlarının yeryüzüne düşmesini engeller.
YA
hh Asit yağmurları görülür, hava ulaşımı aksar.
hh Deprem, tsunami, heyelan gibi başka afetlere neden olur. Mey-

dana geldiği yüksek dağlardaki karların erimesine neden olarak
Tsunami sellere yol açar.
hh Yanardağlar can ve mal kayıplarına neden olsa da verimli top-

hh Okyanus ve denizlerde meydana gelen volkanizma, deprem ve
rakların oluşmasını sağladıklarından çevreleri yerleşim alanı ola-
heyelan gibi olaylar sonucunda oluşan dev dalgalara tsunami
AF
rak kullanılmaktadır.
adı verilir.
Dalga
mesafesi
5-150 km
Türkiye’de Volkanizma
R
Dalga
50 m
yüksekliği
PA
hh Tsunami sonucunda limanlar, kıyıdaki yerleşmeler, tarım arazile-

ri sular altında kalır. Sanayi üretimi durur. Kıyı çizgisi değişebilir.
Yer altı sularını ve diğer tatlı su kaynaklarını deniz suları basar.
hh En fazla Büyük Okyanus ve Hint Okyanusu’nda meydana gel-

mektedir.
hh Endonezya, Japonya, Sri Lanka, Hindistan ve Tayland tsunami- Kula volkanı - Manisa Nemrut Kalderası - 1443
lerden en fazla etkilenen ülkelerin başında gelmektedir.
103
bölüm 1
hh Kasırga ve hortum en fazla Meksika Körfezi’nin kuzey kıyılarında

Erozyonun Nedenleri
(Meksika, Küba, ABD) ve Güneydoğu Asya’da (Filipinler, Tayvan,
hh Doğal (Fiziki) Etkenler Vietnam) görülmektedir.
LL Yer şekillerinin eğimli ve engebeli olması hh Kara içlerine doğru ilerledikçe etkisini yitiren bu rüzgârlar oluş-
tuğu yere göre hurricane, tayfun, tornado gibi farklı isimler alır.
I
LL İklimin etkisi (sağanak yağışlar, kurak ve yarı kurak iklim)
R
LL Ana materyalin etkisi (kumlu ve tüflü topraklar)
hh Beşerî Etkenler
Hurricane Tayfun
LA
LL Bitki örtüsünün yok edilmesi (Aşırı otlatma, orman tahribi)
LL Arazinin yanlış kullanılması (Anız yakma, nadas, toprağın Ekvator

Siklon Willy-willy
eğim yönünde sürülmesi)
Tropikal rüzgârlarýn etkili olduðu yerler
N
Erozyonun Sonuçları
hh Toprak veriminin ve tarımsal üretimin azalması

NOT
hh Açlık ve kıtlık gibi sorunların artması
hh Kırsal kesimden göçlerin artması
hh Barajların çamurla dolması ve elektrik üretiminin azalması

YI Türkiye orta kuşakta yer aldığından kasırga, tayfun gibi tropikal
rüzgârlar görülmez. Son yıllarda Antalya ve çevresinde hortum-
lara rastlanmaktadır.
YA
Erozyona Karşı Alınması Gereken Önlemler
Sel ve Taşkın
hh Bitki örtüsü korunmalı ve ağaçlandırma yapılmalı
hh Nöbetleşe ekim yapılmalı hh Sağanak yağışlar ve kar erimeleri sonucu hızlı akışa geçen sular
sel; akarsuların taşıdığı suların çevredeki tarım arazileri ve yerle-
hh Eğimli arazilerde taraçalama yapılmalı
şim alanlarında göllenmesine ise taşkın denir.
AF
hh Anız örtüsü yakılmamalı
hh Toprak eğime dik olarak sürülmeli Sel ve Taşkınların Nedenleri

LL Kar erimeleri, kısa ve ani sağanak yağışlar
LL Bitki örtüsünün tahrip edilmesi

R
Şiddetli Rüzgârlar LL Dere yataklarına yerleşim merkezlerinin kurulması
LL Dere yataklarına çöp ve moloz dökülmesi

hh Hızı saatte 63 km veya daha fazla olan rüzgârlara fırtına, rüzgâr-
LL Akarsu ve dere yataklarının daraltılması
PA
ların hızı 120 km/saate çıkarsa kasırga, hızlı bir şekilde dönen
hava kolonlarının bulunduğu fırtına sistemine de hortum denir.
Sel ve Taşkınlardan Korunma Yolları:
T Dere yatakları ıslah edilmeli
T Erken uyarı sistemleri kurulmalı
T Ağaçlandırma yapılmalı
Fırtına Hortum T Akarsu yatağı değiştirilmemeli
T Taşkın setleri yapılmalı

hh Şiddetli rüzgârlar hızlı gelişen afetlerden olup, esiş hızları, etki sü-
releri ve etki sahaları önceden tahmin edilebilmektedir. T Akarsu havzaları yerleşime açılmamalı
105
test 1
1. Türkiye'de kuraklık riskini artıran; 4. Aşağıdaki haritada beş bölge numaralarla gösterilmiş ve bu böl-
gelerin dördünde görülen doğal afetlerle ilgili bilgiler verilmiştir.
• yaz yağışlarının azalması,
• doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi, II

• salma sulama yöntemlerinin kullanılması,
I
• su kaynaklarının aşırı ve bilinçsiz kullanılması IV
R
III
durumları, aşağıdaki illerin hangisindeki ekonomik faaliyet- V
leri diğerlerine göre daha az etkiler?
I
LA
A) Çanakkale B) Konya C) Mardin
D) Tokat E) Rize
• Levha hareketlerinin ayrılma veya çarpışma bölgesinde yer
N
alması nedeniyle deprem olayları sık olarak görülmektedir.
Alınan tedbirler sayesinde can kayıpları az olmaktadır.
2. Toprak erozyonun yaygın olduğu alanlarda;
• Yüksek kesimlere yağan karın, değişik nedenlerle aşağı doğ-
I. yağışların düzensiz olması,
II. bitki örtüsünün cılız olması,
III. tortul tabakaların kalın olması

YI ru yuvarlanması sonucu çığ olayları görülür. Nüfus yoğun-
luğu az ve çığ olayları dağlık bölgelerde görüldüğü için can
kayıpları az olmaktadır.
YA
• Yağışların az olması ve yıl içinde düzensiz dağılması, kurak-
özelliklerinden hangileri görülür? lığın şiddetli olmasına yol açmıştır. Kuraklıktan dolayı çok sa-
yıda insan yaşamını yitirmektedir.
• Yağışların büyük bir kısmının yaz aylarında görülmesi, şidde-
D) I ve II E) II ve III tinin fazla olması, yüksek kesimlerdeki kar erimelerinin akar-
sulara karışması nedeniyle sel ve taşkınlar olarak yoğun gö-
rülür.
AF
Haritada numaralandırılan alanların hangisinde görülen do-

ğal afete ait bilgi verilmemiştir?
tir.
R
V
III IV
PA
5. I. Kuraklık
I II. Heyelan
II
III. Tsunami
IV. Deprem
Yukarıdaki afetlerden hangilerinin oluşumunda beşerî faa-

Bu alanların hangisinde ocak ve şubat aylarında afet oluş-
liyetlerin doğrudan veya dolaylı etkisinden söz edilemez?
turabilecek nitelikte soğuk hava dalgası ve don olaylarının
görülme olasılığı daha yüksektir?
A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve IV E) III ve IV
107
test 2
1. Aşağıdaki haritada bazı yerler koyu renkle gösterilmiştir. 4. Depremlerin önceden tahmin edilmesi konusunda yapılan bilim-
sel çalışmalar 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra gelişen modern
sismoloji bilimine paralel olarak artmıştır. Bu konuda ilk ciddi ça-
lışmalar ABD, Rusya, Japonya ve Çin gibi depremden etkilenen
ve gelişmiş teknolojiye sahip ülkelerde başlamıştır.
I
Bu çalışmalardaki temel amaç aşağıdakilerden hangisidir?
R
A) Depremlerin oluşumunu engellemek
B) Depremle mücadele sürecine bölge halkını dâhil etmek
LA
C) Yerleşmeleri ve sanayi kuruluşlarını deprem etkisi olmayan
alanlara kurmak
Bu yerlerde en fazla meydana gelen doğal afet aşağıdaki- D) Depremlerin nerede, ne zaman ve hangi büyüklükte mey-
lerden hangisidir? dana geleceğini saptamak
E) Deprem sonrasında meydana gelecek yardım çalışmalarını
N
A) Tsunami B) Kuraklık C) Volkanizma organize etmek
D) Heyelan E) Kasırga
2. Meteorolojik erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi, aşağı-

YI 5. Aşağıdaki haritada Orman ve Su İşleri Bakanlığı’na ait 28 bölge
müdürlüğünün sınırları gösterilmiştir.
YA
daki doğal afetlerden hangisine karşı önlemlerin alınması-
nı kolaylaştırmıştır?
Kastamonu Artvin
İstanbul Zonguldak
Sakarya Trabzon
Bolu Amasya Giresun
A) Deprem B) Sel C) Tsunami Erzurum
Çanakkale Bursa
Ankara
D) Volkan patlaması E) Kuraklık IV Kütahya Kayseri Elazığ
İzmir Eskişehir
Denizli Konya
V Isparta I
AF
III K.Maraş
II Mersin
3. Yüksek dağların tepesinden yuvarlanarak büyük kütleler hâline

gelen kar yığınlarına çığ adı verilir. Çığ olayları, topografik ve me- Bu haritada numaralandırılan Orman Bölge Müdürlükleri'nin
teorolojik koşulların elverişli olduğu bölgelerde meydana gelir. hangisinde orman yangınlarına karşı alınan önlemlerin di-
ğerlerine göre daha az olduğu söylenebilir?
R
III
I A) I B) II C) III D) IV E) V
PA
V
IV
6. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de kütle hareketlerine yol

II açan etkenlerden biri değildir?
A) Bitki örtüsünün tahrip edilmesi

Yer şekli ve iklim özellikleri göz önüne alındığında, harita-
B) Yer altı ve yer üstü sularının etkisi
da numaralandırılarak gösterilen yerlerin hangisinde bu tür
C) Orman yangınları
doğa olaylarının görüldüğü söylenemez?
D) Klimatolojik etkenler
A) l B) ll C) lll D) lV E) V E) Yamaç dengesinin bozulması
109
test 3
1. Dağlık ve engebeli arazinin geniş yer kapladığı, kar yağışlarının 4. Aşağıda, doğal afetlerin etkisini artıran bazı faktörler verilmiştir.
fazla olduğu alanlarda çığ görülme riski yüksektir.
I. Yoğun kar yağışı alan dağların eteklerine yerleşim birimleri-
nin kurulması
I II. Ormanların yok edilerek tarım ve yerleşim alanlarına dönüş-
I
türülmesi
R
IV III. Akarsu yatakları ve çevresine yerleşim alanlarının kurulması
V
II IV. Kırıklı arazi yapısına sahip alanlara yerleşim bölgeleri kurul-
III ması
LA
Bu faktörlerden hangileri sel ve taşkınların etkisini daha
Yer şekli ve iklim koşulları göz önüne alındığında, harita- fazla artırır?
da numaralandırılan alanların hangilerinde çığ olayları da-
ha fazla görülür? A) I ve II B) I ve III C) II ve III
N
D) III ve IV E) IV ve V
YI 5. ABD’nin Hawai Adası’nda 1949’dan bu yana tsunami erken uyarı

YA
2. Aşağıdakilerden hangisi doğal ve beşerî faktörlerin birlikte istasyonu bulunmaktadır. Pasifik Okyanusu ile üzerindeki adalar
etkili olduğu karma afet türleri arasında gösterilebilir? çevresindeki deprem istasyonları, deniz dibindeki hareketlenme-
leri 24 saat boyunca gözlemekte, her sarsıntı Hawai’deki mer-
A) Erozyon B) Hortum keze bildirilmektedir. Tsunami erken uyarı sistemi, Pasifik Deni-
C) Volkanik patlama D) Tsunami zi çevresindeki 26 ülke tarafından ortaklaşa kurulmuş olan, bu
sistem sayesinde insanların kıyıdan uzaklaşması için birkaç sa-
E) Deprem at zaman kalmaktadır.
AF
Hawai
Adaları
3. Doğu Karadeniz’de yer alan Çoruh Nehri havzasına birden fazla
R
Tsunami
hidroelektrik santral inşa edilmektedir. Yapılan etüt çalışmaların- Erken
da hidroelektrik santrallerin çevresinde toprak erozyonunun faz- Uyarı
Sistemi
la olduğu, önlem alınmazsa biriken su alanlarının toprakla dola-
PA
cağı ve elektrik üretiminin zamanla azalacağı ifade edilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi akarsu havzasındaki toprak erozyo-

nunu azaltacak çalışmalar arasında gösterilemez? Buna göre, Hawai erken uyarı sisteminden yapılacak tsuna-
mi uyarısından aşağıdaki ülkelerden hangisi yararlanamaz?
A) Baraj havzalarının ağaçlandırılması
B) Engebeli yamaçlardaki tarım alanlarının eğime dik sürülmesi A) Şili B) Çin C) Japonya
C) Baraj havzalarının yerleşime açılmasına izin verilmemesi D) İzlanda E) Yeni Zelanda

D) Yer şekillerinin engebeli olduğu yamaçlarda taraçalama ya-
pılması
E) Baraj havzasında biriken sulardan tarımda yararlanılmaması
111
test 4
1. Aşağıdaki tabloda bazı kıtalarda ve Türkiye’de bir yıl içinde bi- 3. Aşağıdakilerden hangisi deprem sırasında yapılması gere-
rim alandan taşınan toprak miktarı verilmiştir. kenlerden biri değildir?
Kıta Taşınan toprak (ton / km²) A) Balkon, pencere ve merdivenlerden aşağıya atlanılmaması
Asya 1500 B) Sağlam bir masa, sıra veya mobilyanın altına girerek baş
I
Türkiye 600 kısmın korunması
R
C) Kitaplık, dolap, vitrin gibi kolay devrilebilecek eşyaların ya-
Afrika 245
nında durulmaması
Avrupa 90
D) Sarsıntı gece olmuşsa aydınlatma için çakmak ve kibrit kul-
LA
Avustralya 70 lanılmaması
E) Deprem tatbikatlarının yapılması
Türkiye’den taşınan toprak miktarının birçok kıtadan taşınan
toprak miktarından daha fazla olması ülkenin öncelikle aşa-
ğıdaki özelliklerinden hangisiyle ilgilidir?
N
4. Aşağıdaki haritada bazı alanlar koyu renkle gösterilmiştir.
A) Arazisinin yüksek ve engebeli olmasıyla
B) Ilıman iklim kuşağında bulunmasıyla
C) Üç tarafının denizlerle çevrili olmasıyla
D) Yer altı sularının fazla olmasıyla
E) Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olmasıyla
YI
YA
2. Yüksek ve engebeli arazilerdeki kar örtüsünün eğim yönünde

hareket etmesi olayına çığ denir. Bu alanların tamamında görülen doğal afet aşağıdakiler-
den hangisidir?
Aşağıdaki grafiklerde, Titlis (İsviçre) ve Klimanjero (Tanzanya)
AF
dağlarının yükseltileri gösterilmiştir. Bu dağlardan Titlis Dağı’n-

A) Çığ B) Kasırga
daki çığ riski fazla, Klimanjero Dağı’ndaki çığ riski ise azdır.
C) Volkanik patlama D) Kuraklık
metre metre
5000
5000 E) Heyelan
4000 4000
R
3000 3000
2000 2000
1000 1000
PA
0 0 5. I. Levha hareketleri
Titlis Dağı Klimanjaro Dağı
(İsviçre) (Tanzanya)
II. Orman yangınları
Bu durum, Titlis ve Klimanjero dağlarının aşağıdaki özellik-
III. Volkanik faaliyetler
lerden hangisi yönüyle farklı olmalarına bağlanabilir?
IV. Sel ve taşkınlar
A) Jeolojik oluşum yaşı
Yukarıdakilerden hangileri depremlerin oluşumunda etkili
B) Ortalama eğim değerleri olan faktörler arasında gösterilemez?
C) Ekvator’a göre konum
D) Yıllık ortalama yağış miktarı A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Doğal bitki örtüsü türü D) II ve IV E) III ve IV
113
test 5
1. I. Anız yakma 4. Aşağıdaki haritada bazı yerler numaralandırılarak gösterilmiştir.
II. Aşırı sıcaklar

I
III. Yıldırım düşmesi
IV
IV. İhmal ve dikkatsizlik
I
Yukarıdakilerden hangileri Türkiye’de orman yangınlarına
R
III V
yol açan doğal etkenler arasında gösterilebilir? II
LA
D) II ve IV E) III ve IV Bu yerlerde meydana gelen afetlerle ilgili aşağıda verilen
bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) I numaralı yerde, kömür ocaklarının zaman zaman çökme-

si sonucu maden kazaları yaşanmaktadır.
N
B) II numaralı yerde yaz kuraklığına bağlı olarak orman yangın-
ları çıkmaktadır.
2. Erozyon; özellikle toprağın üst kısmının su, rüzgâr ve insanların
YI
çeşitli faaliyetleri sonucunda aşınarak taşınması olayıdır. Bu şe-
kilde verimli katman olan A horizonunun taşınması ile toprak, ve-
rimliliğini kaybeder ve tarımsal amaç için kullanılamaz hâle gelir.
Aşağıdakilerden hangisi bu afete karşı alınacak önlemler

C) III numaralı yerden geçen fay hattına bağlı olarak şiddetli
depremler oluşabilmektedir.
D) IV numaralı yerde arazi koşulları, ani kar erimeleri ve yağış
koşullarına bağlı olarak heyelanlar oluşabilmektedir.
YA
E) V numaralı yerde kış aylarında aşırı soğuk ve buzlanmaya
arasında gösterilemez?
bağlı olarak çığ olayları yaşanmaktadır.
A) Eğimli yamaçların ağaçlandırılması

B) Nadaslı tarımın yaygınlaştırılması
C) Tarlaların eğime dik olarak sürülmesi
5. Aşağıdaki diyagramda bir doğal afete neden olan olaylar zinci-
D) Çayır ve meralarda aşırı otlatmanın azaltılması
AF
ri gösterilmiştir.
E) Tarım alanlarında nöbetleşe ekim yapılması
Bitki örtüsünden yoksun dağlık arazilerin yaygın olması

R
Kışın yoğun kar yağışının görülmesi
3. Bir doğal afet başka afetleri tetikleyebilmektedir.

PA
Buna göre bir yerde meydana gelen şiddetli depremin, Eğimli arazi üzerinde birikmiş kar örtüsünün
yer çekiminin etkisiyle kayması
I. hortum,
II. erozyon,
?
III. heyelan,
IV. tsunami
Diyagramda soru işaretli kutucuğa aşağıdaki afetlerden han-
afetlerinden hangilerine yol açması beklenmez? gisi yazılmalıdır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) Tsunami B) Erozyon C) Heyelan
D) II ve IV E) III ve IV D) Çığ E) Deprem
115
ÜNİTE 6
test 1 GARANTİ KAPSAMI DIŞINDAKİ KONULAR
Coğrafi Konum - Dünya’nın Şekli ve Hareketleri
1. Aşağıdaki şekillerde aydınlanma çizgisinin yıl içindeki hareketi 3. Aşağıdaki tabloda K ve L kentlerinde 21 Haziran ve 21 Aralık’ta-
I
gösterilmiştir. ki gündüz süreleri (saat olarak) verilmiştir.
R
Kent 21 Haziran 21 Aralık
K 15.10 8.50
LA
L 14.40 9.20
Bu kentlerle ilgili olarak;
I. Her iki kent de Kuzey Yarım Küre’dedir.

II. K kenti yıl boyunca güneş ışınlarını L kentinden daha eğik alır.
21 Haziran 23 Eylül
N
III. 21 Haziran’da, K kentinde güneş daha önce doğar.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
YI A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
E) II ve III
C) Yalnız III
YA
21 Aralık 21 Mart
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi aydınlanma çizgisinin

yıl içindeki hareketiyle ilgili değildir? 4. Aşağıda 21 Aralık tarihinde beş farklı merkezin gece - gündüz
uzunlukları verilmiştir.
A) Kutuplarda 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanması
AF
B) Ekvator’dan kutuplara doğru tan ve gurup sürelerinin uzaması Gündüz süresi Gece süresi
Merkez
(saat) (saat)
C) 24 saatten daha uzun gündüzlerin yaşanması
I 13 11
D) Bir merkezde yıl içinde güneşin doğuş batış saatlerinin de-
ğişmesi II 18 6
E) Gece ve gündüz süresinin yıl içinde uzayıp kısalması III 15 9

R
IV 19 5
V 21 3
PA
2. Türkiye’nin mutlak konumuyla ilgili verilen aşağıdaki bilgi- Bu merkezlerden Ekvator'a en uzak ve en yakın olanlar aşa-
lerden hangisi yanlıştır? ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
Ekvator’a en Ekvator’a en
A) En doğusundan yaklaşık olarak 45° doğu meridyeni geçer.
uzak yakın
B) Doğusu ile batısı arasında yaklaşık 76 dakikalık zaman far-
A) I III
kı bulunmaktadır.
B) V I
C) En kuzeyinde yer alan Sinop’un İnceburun kısmından 42°
kuzey paraleli geçer. C) IV V
D) En kuzeyi ile en güneyi arasında yaklaşık 6° lik paralel vardır. D) II IV
E) En güneyinde Hakkâri’nin Yüksekova ilçesi yer alır. E) III V
117
test 2
Harita Bilgisi
1. İnsan faaliyetleriyle doğal çevrede bazı değişiklikler meydana 4. Eşit boyuttaki atlas sayfalarına ayrı ayrı;
gelebilir. Bu faaliyetlerin niteliğine göre doğal çevrede ortaya çı-
• Türkiye,
kan sorunlar az ya da çok olabilmektedir.
• Asya Kıtası,
Buna göre,
• Ege Bölgesi,
I
I. doğal ve kültürel varlıkların bir arada bulunduğu akarsu hav-
zalarının millî park haline getirilmesi, • İzmir ili
R
II. deniz tabanına yapılan tüp tünellerden kara yolu ulaşımının haritaları çizilecektir.
sağlanması, Asya Kıtası haritasının diğer haritalardan daha küçük ölçek-
LA
III. zengin kömür yataklarının bulunduğu engebeli sahaların le çizilecek olması, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
açık ocak işletmesi şeklinde kullanılması,
A) Yükseltisinin fazla olmasıyla
IV. büyük akarsular üzerinde biriktirmeli barajların yapılması
B) Çizim yöntemiyle
beşerî faaliyetlerden hangilerinin topoğrafya haritalarında
C) Lejantın yer almasıyla
N
daha çok değişime ve güncelleme ihtiyacına neden olaca-
D) Coğrafi koordinatların gösterilmesiyle
ğı ileri sürülebilir?
E) Yüz ölçümünün büyük olmasıyla
A) I ve II
D) II ve III
B) I ve III
E) III ve IV
YI
C) I ve IV
5. Aşağıda bir alana ait topoğrafya haritası verilmiştir. Bu haritadaki

YA
X noktasının gerçek sıcaklığı 9,5 °C iken, Y noktasınınki 7,5 °C’dir.
2. Bir fiziki haritada aşağıdaki renklerden hangisiyle gösteri- Y

len bir yerin gerçek ve indirgenmiş sıcaklık değerleri ara-
sındaki fark daha azdır?
AF
A) Açık Yeşil B) Yeşil C) Sarı
D) Turuncu E) Kahverengi X
Deniz
R
Buna göre Y noktasının yükseltisi aşağıdakilerden hangisin-

de doğru olarak verilmiştir?
3. Topoğrafya haritalarında yer şekillerini gerçeğe yakın göstermek

PA
A) 200 B) 350 C) 600

amacıyla renklendirme, kabartma ve izohips yöntemleri kullanılır.
D) 700 E) 1200
Bu yöntemlerin kullanıldığı haritalarda aşağıdakilerden han-
gisi arazinin eğimiyle ilgili bilgi vermez?
A) Bir bölgede turuncu rengin hakim olması

B) İzohips eğrilerinin sık veya seyrek geçmesi 6. 1/ 8 000 000 ölçekli Türkiye fiziki haritasında Seyhan Nehri'nin
C) Dar alanda yeşil, sarı ve kahverenginin tonlarının birlikte kul- uzunluğu 7 cm olarak gösterilmiştir.
lanılması
Buna göre Seyhan Nehri'nin gerçek uzunluğu kaç km'dir?
D) İzohips eğrilerinin sıkışarak kalın tek çizgi hâlini alması
E) Kısa mesafelerde kabartı ve çukurların birlikte yer alması A) 280 B) 320 C) 560 D) 960 E) 1120
119
test 3
Atmosfer ve İklim Elemanları
1. I. Meteorolojik olaylar meydana gelir. 4. Kutuplara yakın sahalar ve dağların yüksek kesimlerindeki kar
örtüsü tamamen erimediği için ortadan kalkmaz. Üst üste biri-
II. Uydular yörüngede bu katmanda dolanır.
ken karlar, kalın bir örtü meydana getirerek kendi ağırlığının al-
III. Meteorlar bu katmanda sürtünerek parçalanır. tında sıkışır ve buzula dönüşür. Kalıcı karların başladığı bu yük-
IV. Ultraviyole ışınlarını tutan ozon tabakası bu katmandadır. seltiye kalıcı kar sınırı denir.
I
Yukarıdakilerden hangileri troposferin özellikleri arasında Aşağıdaki haritada bazı bölgelerdeki dağlarda oluşan kalıcı kar-
R
gösterilebilir? ların alt sınırları gösterilmiştir.
500 m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
LA
2000 m
D) II ve III E) III ve IV
4000 m
2. Aşağıdaki ülkelerin hangisinde havanın birkaç günlük du- 5000 m
N
rumuna bakılarak iklimi hakkında daha doğru yorumlar ya-
pılabilir?
A) Türkiye
D) Almanya
B) İtalya
E) Endonezya
YI
C) Hollanda
Kalıcı kar sınırının farklı yükseltilerde oluşmasında aşağıda-
kilerden hangisinin etkisi daha fazladır?
A) Bakının
YA
3. Aşağıdaki şekilde, 36° kuzey enleminde doğu - batı doğrultu-
B) Dağların yükseltisinin
sunda uzanan bir dağın kuzey ve güney yamaçlarının güneşe
C) Karasallık ve denizelliğin
göre konumu gösterilmiştir.
D) Güneş ışınlarının düşme açısının
E) Bağıl nem ve yıllık yağışın
AF
5. Birbiriyle ilişkili iki unsurdan biri artarken diğeri de aynı oranda

artıyorsa ya da biri azalırken diğeri de aynı oranda azalıyorsa
R
Bu dağın bulunduğu yer ve özellikleriyle ilgili aşağıdakiler-

bu unsurlar doğru orantılıdır.
den hangisi söylenemez?
Buna göre;
PA
A) Güney yamaca güneş ışınlarının büyük açıyla gelmesi, Ku- I. yükselti - sıcaklık,
zey Yarım Küre’de yer aldığını gösterir.
II. enlem derecesi - sıcaklık,
B) Kuzey ve güney kesimlerde yer alan I. ve II. yamacın güneş
ışınlarını farklı açılarla alması bakı faktörünün etkisinden kay- III. nemlilik - sıcaklık farkı,
naklanır.
IV. güneş ışınlarının geliş açısı - sıcaklık,
C) Kuzey kesimde yer alan II. yamaç güneş ışınlarını daha ya-
V. güneşlenme süresi - sıcaklık
tık aldığı için bitkiler daha erken olgunlaşır.
D) Güney kesimde yer alan I. yamaçta sıcaklık ortalamaları da- ikililerinden hangileri arasında doğru orantı vardır?
ha fazla olduğu için toprak nemi daha azdır.
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
E) I. yamaç güneş ışınlarını daha büyük açıyla aldığından tarı-
mın üst sınırı daha yüksektir. D) III ve V E) IV ve V
121
İç ve Dış Kuvvetler
BUNLARI BİLELİM
İÇ KUVVETLER hh Orojenez (Dağ oluşumu) hh Epirojenez (Kıta oluşumu) hh Volkanizma hh Depremler
I
Kıvrımlı Dağlar Volkanik Oluşumlar
R
Krater
Koni
LA
Lakolit
Dayk
Esnek yapıdaki tortulların kıvrılmasıyla oluşan
sıradağlardır.
N
Sill
Örnek: Kuzey Anadolu Dağları, Toroslar gibi.
Batolit
Kırıklı Dağlar
YI
Koni Kaldera
İç ve dış püskürük
şekiller
Maar
YA
Sert yapıdaki tortulların kırılmasıyla yükselen

kısımlar dağları oluşturur.
Örnek: Madra Dağları, Yunt Dağları, Bozdağlar,
AF
Volkanlardan çıkan malzeme- Bir volkanın ikinci kez patla- Volkanik arazilerde gaz pat-
Aydın Dağları
lerin üst üste birikmesiyle ması veya içerisindeki boş- laması ile oluşur. Örnek:
oluşur. Örnek: Ağrı, Süphan, lukların çökmesiyle oluşur. Meke Tuzlası, Gölcük Gölü
Tendürek, Erciyes, Karadağ Örnek: Nemrut Dağı
R

PA

123
Akarsuların Oluşturduğu Bazı Yer Şekilleri
Plato
Kırgıbayır Kanyon
Ova vadi
I
Peri bacası
R
Plato
LA
N
Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri
hh
LL
Kumsal
Kıyı oku
Tombolo
Lagün
YI
Kıyı seti LL
LL
YA
Koy LL
Falez LL
Doğal köprü
Karstik Süreçler Sonucu Oluşan Yer Şekilleri

AF
R
PA
125
test 4
1. Aşağıdaki şekilde Yer’in bazı katmanları gösterilmiştir. 3. Levhalar, tıpkı suyun üzerinde yüzen bir sal gibi manto üzerin-
de hareket hâlindedir.
Dağ
Buna göre,
Plato
I. gelecekte kıtaların yerinin değişmesi,
Ova
I
Okyanus tabanı II. birbirinden uzak kara parçalarında aynı tür canlıya ait fosil-
R
Yer kabuğu
Sial Okyanus lere rastlanması,

çukuru
III. deniz ve okyanus sularının gün içinde alçalıp yükselmesi

Sima
LA
durumlarından hangileri levhaların hareket etmesinin sonuç-
Manto
ları arasında gösterilemez?
Şekildeki bilgilere dayanarak, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

I. Yer kabuğu sial ve sima katmanlarından oluşmuştur. D) I ve II E) II ve III
N
II. Yoğunluğu ve kalınlığı en az olan katman mantodur.
III. Sial dağların altında kalın, okyanus tabanlarında ise incedir.
IV. Yer kabuğu okyanuslarda ince olduğundan deprem şidde-

ti daha azdır.
yargılarından hangilerine varılabilir?

YI 4. Yeryüzü şekillerinin bir kısmı oluşumları için gerekli olan enerji-
yi mantodaki konveksiyonel akımlardan alır. Bu enerjinin sonu-
cunda meydana gelen iç kuvvetler yeryüzü şekillerinin oluşma-
YA
A) I ve II B) I ve III C) II ve III sını sağlar.
D) II ve IV E) III ve IV Aşağıdakilerden hangisi bu yer şekillerine örnek gösteri-
lemez?
A) Batı Anadolu’daki hosrt ve graben sistemi

2. Aşağıdaki haritada, Dünya’daki volkanik dağların dağılışı gös-
B) Kuzey Anadolu ve Toros Dağları
terilmiştir.
AF
C) Van Gölü’nün kuzeyinde bir hat boyunca uzanan volkanlar

D) Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olan karstik şekiller
E) Karaların alçalıp yükselmesine bağlı oluşan kıyı taraçaları
R
5. Doğu Anadolu arazisi, Alp orojenezi sonuna doğru güneyde es-

PA
ki bir kıtanın parçası olan Arabistan kütlesinin kuzeye doğru ha-

reketiyle sıkışmış ve kırılmaya uğramıştır.
Buna göre, aşağıdaki yerlerden hangisinin volkanik oluşum- Bu durum, bölgede aşağıdakilerden hangisinin ortaya çık-
lar bakımından zengin olması beklenmez? masında daha çok etkili olmuştur?
A) Güneydoğu Asya takımadaları A) Bitki örtüsünün step olması

B) Alp-Himalaya dağ kuşağı B) Sıradağların bulunması
C) Pasifik Okyanusu kıyıları C) Akarsu rejimlerinin düzensiz olması
D) İzlanda Adası D) Tektonik çukurlukların yaygın olması
E) İskandinav Yarımadası E) Karasal iklim özelliklerinin görülmesi
127
test 5
1. I. Kaldera 4. Aşağıdaki haritada bazı alanlar numaralandırılarak koyu renkle

gösterilmiştir.
II. Graben
III. Lakolit
IV. Antiklinal I
I
Yukarıdaki yer şekillerinden hangilerinin oluşumunda etkili
R
olan temel faktör volkanik faaliyetlerdir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III II
LA
III
Bu alanlarda etkili olan dış kuvvetler, aşağıdakilerden han-

gisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
N
2. • Ural Dağları
• Appalaş Dağları I II III
• Orta Ren Dağları A) Rüzgârlar Akarsular Buzullar
• İskoçya ve Norveç’teki Dağlar
Yukarıdaki dağların ortak özellikleri arasında aşağıdakiler-

den hangisi gösterilebilir?
YI B) Akarsular
C) Buzullar
D) Rüzgârlar
Rüzgârlar
Rüzgârlar
Buzullar
Buzullar
Akarsular
Akarsular
YA
E) Buzullar Akarsular Rüzgârlar
A) Kuaterner’deki volkanik faaliyetlere bağlı olarak oluşmaları
B) I. Jeolojik Zamandaki Kaledoniyen ve Hersinyen orojenez-
leri esnasında oluşmaları
C) Buzul aşınım ve birikim şekillerinin yaygın olarak görülmesi
D) III. Jeolojik Zaman’daki Alp Orojenezi esnasında oluşmaları
5. Aşağıda tabanlı bir vadide menderesler (büklüm) oluşturarak
akan bir akarsu gösterilmiştir.
AF
E) Ortalama yükseltilerinin 2000 metrenin üzerinde olması
3. Türkiye’deki dağların büyük bir kısmı orojenez, geri kalan kısmı

R
da volkanik faaliyetler sonucu oluşmuştur.
I
PA
IV
III Şekle göre, akarsuyla ilgili aşağıdakilerden hangisi kesin

II V değildir?
A) Zamanla yatak değiştirdiği

B) Akış hızının az olduğu
Buna göre, haritada numaralandırılan yerlerin hangisindeki
C) Rejiminin düzenli olduğu
dağların oluşumunda orojenez etkili olmamıştır?
D) Uzunluğunun arttığı
A) I B) II C) III D) IV E) V E) Yana doğru aşındırma yaptığı
129
test 6
1. Aşağıdaki haritada, bazı alanlar kırmızı renkle gösterilmiştir. 3. Aşağıdaki haritada, Türkiye’de karstik arazilerin dağılışı göste-
rilmiştir.
I
R
LA
Bu arazilerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
Bu alanlarda,
A) Kireç taşı ve jips türü kayaçların yaygın olması
I. lapya,
N
B) Bitki örtüsünün fakir olması
II. barkan,
C) Yer altı su kaynakları bakımından fakir olması
III. mantar kaya,
IV. drumlin
şekillerinden hangilerinin yaygın olduğu söylenebilir?

YI D) Fiziksel çözülmenin şiddetli olması
E) Kırıklı arazi yapısının yaygın olması
YA
D) II ve IV E) III ve IV 4. Yeryüzünde yağışlarla oluşan seller ve akarsular, değişik yer şe-

killeri ve olayların oluşmasında etkilidir.
Aşağıdakilerden hangisinin oluşumunda sel suları ya da

akarsuların etkisi yoktur?
AF
A) Kırgıbayır oluşumunda
B) Toprak erozyonunda
2. Arazi çalışması yapan üç öğrenci grubundan;
C) Toprak kaymasında
I. grup; lapya, dolin, düden ve mağara gibi yer şekillerine, D) Barkanların oluşumunda
II. grup; peribacaları, bazalt blokları, volkanik tüfler, maar ve kra- E) Peri bacalarının oluşumunda
R
ter gibi yer şekillerine,
III. grup; morenlere, sirk çukurlarına, hörgüç kayalara ve tekne

vadilere rastlamıştır.
PA
5. Türkiye’de buzulların etkili olduğu alanlar akarsulara oranla ol-

Buna göre, öğrencilerin çalışma yaptığı arazilerle ilgili aşa-
dukça sınırlıdır.
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkisi da-
A) I. grubun çalışma yaptığı arazi karstik bir bölgede yer alır. ha fazladır?
B) II. grubun çalışma yaptığı arazide iç kuvvetlerin etkisi fazladır.
A) Yer şekillerinin engebeli olmasının
C) III. grubun çalışma yaptığı arazide buzulların etkisi fazladır.
B) Mutlak konumunun ve iklim özelliklerinin
D) I. grubun çalışma yaptığı arazide, yer altı ve yer üstü suları-
nın kimyasal aşındırması etkilidir. C) Denizlerle çevrili bir yarım ada olmasının
E) II. grubun çalışma yaptığı arazinin ortalama yükseltisi, I. ve D) Bitki örtüsünün tahrip edilmesinin
III. grubun çalışma yaptığı araziye göre daha fazladır. E) Genç oluşumlu arazilerin yaygın olmasının
131
test 7
Su, Toprak ve Bitki Örtüsü
1. Aşağıdaki grafikte, Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Eşen Çayı’nın 3. Bir akarsuyun taşıdığı su analiz edildiğinde, içinde bol miktarda
aylık ortalama akım değerleri gösterilmiştir. eriyik hâlde mineral madde bulunduğu tespit edilmiştir.
Akım (m³/s) Bu durum, söz konusu akarsuyla ilgili aşağıdaki yargılardan

500 hangisini kesin olarak doğrular?
I
400 A) Açık havzaya sahiptir.
R
B) Denge profiline ulaşmıştır.
300
C) Kimyasal aşındırması fazladır.
LA
200 D) Mevsimlik akarsu özelliği gösterir.
E) Akımı kış aylarında artar.
100
0
Aylar
N
4. Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurlarda biriken suların mey-
Yalnızca grafikteki bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi- dana getirdiği göllere buzul (sirk) gölleri adı verilir.
ne ulaşılabilir?
A) Akış hızı fazladır.

B) Ortalama akımı 400 m3/s’den fazladır.
C) Beslenmesinde kar erimelerinin etkisi fazladır.
YI IV
I
II
YA
D) İlkbahar aylarında yatağından taşarak sel oluşturur.
E) Akım düzeni bakımından rejimi düzenlidir.
III
V
Bu tür göller, haritada numaralandırılarak gösterilen alanla-

AF
2. Aşağıdaki grafiklerde dünyadaki su dağılımları gösterilmiştir.

rın hangilerinde daha fazladır?
Tatlı su Tatlı yüzey suyu Nehirler Bataklıklar
%3 % 0,3 %2 % 11 A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
Yer altı D) II ve IV E) III ve V

suyu
% 31,4
R
Buzullar
% 68,3 Göller
Tuzlu su % 87
%3
PA
Dünya’daki sular Tatlı sular Tatlı yüzey suları 5. Bir gölün sularının tatlı olması;
Grafikteki bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine I. gideğeninin olması,
varılamaz? II. beslenme kaynaklarının fazla olması,
III. kapalı havzada yer alması,

A) Tatlı suların bir bölümü yer altındadır.
B) Tatlı suların büyük bölümü donmuş hâldedir. IV. yüzeyindeki buharlaşmanın fazla olması
C) Tatlı su varlığı içinde en büyük pay göllere aittir. koşullarından hangilerine bağlıdır?
D) Dünya’daki su varlığının büyük bölümünü tuzlu sular oluş-
turur. A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Tatlı yüzey suları içinde en az pay nehirlere aittir. D) II ve IV E) III ve IV
133
test 8
Su, Toprak ve Bitki Örtüsü
1. Tarih boyunca insanlar; savaşlar, orman yangınları, tarım alanla- 3. Türkiye’de görülen toprak ve bitki örtüsü çeşitliliğinin fazla
rı açma, yakacak ihtiyacı, hayvan otlatma, orman alanlarını yer- olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
leşmeye açma, yol yapımı ve sanayileşme gibi nedenlerle bitki
örtüsünü tahrip ederek bitkilerin dağılışını etkilemiştir. Orman- A) Yer altı kaynaklarının çeşitli olması
ların tahrip edilmesi sonucu ağaçların yerini çalı ya da ot toplu- B) Bölgeler arasında farklı iklim özelliklerinin görülmesi
I
lukları almıştır.
C) Ülkede tarım alanlarının az ve parçalı olması
R
Aşağıdaki tabloda, bitki örtüsü orman olan üç bölgede ormanların D) Akarsu rejimlerinin düzensiz olması
tahribiyle oluşan yeni bitki örtüleri numaralandırılarak verilmiştir.
E) Yer kabuğunun kırıklı yapıda olması
LA
Eski bitki Yeni bitki
Bölge
örtüsü örtüsü
Karadeniz kıyısı Orman I
Akdeniz ve Ege kıyısı Orman II
4. Fiziksel ayrışma, yer kabuğunu oluşturan kayaçların çeşitli ne-
İç Anadolu, Doğu Anadolu ve denlerle daha küçük parçalara ayrılması ve ufalanmasıdır. Bu
Orman III
N
Güneydoğu Anadolu ayrışmanın temel nedeni birbiri ardınca devam eden günlük sı-
Numaralandırılan yerlere aşağıdaki bitki örtülerinden han- caklık farklarıdır. Isınma ve soğuma sonucunda taşları oluşturan
gileri gelmelidir? mineraller gündüz genleşir, gece de büzüşür. Kayaçlarda yıllar-
A)
B)
Çayır
I
Alpin çayır
Garig
Maki
II
Bozkır
Savan
III
YI ca devam eden bu faaliyet sonucunda çatlaklar oluşur ve ka-
yaçlar birbirinden ayrılarak ufalanır.
YA
C) Psödomaki Maki Antropojen bozkır IV
V
D) Maki Alpin çayır Garig
E) Garig Psödomaki Maki I
III
II
AF
Haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisinde-

ki toprakların oluşumunda bu tür ayrışmanın etkisinin daha
az olduğu söylenebilir?
2. Vejetasyon dönemi, bitkilerin uykularından uyandıkları ve ya-
şam faaliyetlerini gerçekleştirdikleri dönemdir. Sıcaklıklar belli
bir eşiği aştığında vejetasyon dönemi başlamakta, bu eşiğin al-
R
tında düştüğünde ise sona ermektedir.

PA
I V 5. • Çukurova
IV
II • Silifke Ovası
• Bafra Deltası
III
• Bakırçay Grabeni
Yukarıdaki yer şekilleri üzerinde yaygın görülen toprak türü

aşağıdakilerden hangisidir?
Haritada numaralandırılarak gösterilen alanların hangisin-
de bu dönem diğerlerine göre daha kısadır?
A) Alüvyal B) Hidromorfik C) Çernozyom
A) I B) II C) III D) IV E) V D) Rendzina E) Terra rossa
135
test 9
Yerleşme, Göç ve Ekonomik Faaliyetler
1. Aşağıdaki haritada beş alan numaralandırılarak gösterilmiş, bu 3. Türkiye’de kırsal kesimlerde doğum oranının yüksek olması ve
alanların dördünde yerleşmelerin dağılışını etkileyen faktörler iş imkanlarının kısıtlı oluşu, genç nüfusun hizmet ve sanayi sek-
verilmiştir. törünün daha fazla gelişmiş olduğu şehirlere doğru göç etme-
sine neden olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisinin yapılması şehirlere olan göçle-
I
III II rin azalmasına daha az katkı sağlar?
R
IV
A) Besi ve ahır hayvancılığına yapılan desteklemelerin artırıl-
ması
LA
I B) Kırsal kesimde tarım ve hayvancılığa dayalı küçük sanayi iş-
V letmelerinin kurulması
C) Tarımda sulama ve gübreleme sorunlarının giderilmesi
D) Kırsal kesime toplu konutların yapılması
• Yıl boyunca sıcaklık ortalamasının çok düşük olması
E) Çiftçilerin ürettiği ürünlerin pazarlamasına yardımcı olunması
N
• Kurak alanların geniş yer kaplaması
• Bataklıkların ve ormanların geniş yer kaplaması
• Yer şekillerinin engebeli olması
Haritada numaralandırılan alanlardan hangisine ait yerleş-

me özelliği verilmemiştir?
YI 4. "Türkiye'deki birçok şehir, akarsular kenarında kurulmuş ve ge-
lişmiştir. Bu durum, özellikle tarımın önemli geçim kaynağı oldu-
ğu yörelerde daha belirgin olarak gözlenir, buna ---- örnek ola-
YA
A) I B) II C) III D) IV E) V rak gösterilebilir. ''
Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki şehirlerden han-

gisi getirilemez?
A) Ankara B) Edirne C) Adana
D) Amasya E) Eskişehir
AF
2. Göç alan yerlerde normalin üstündeki nüfus artışı, çevre kirliliği,

trafik sorunu, gecekondulaşma, yeşil alanların yetersizliği gibi
sorunları ortaya çıkarır. Bu nedenle ülke içindeki göçlerin azal- 5. • Hatay’ın ana vatana katılması
R
tılması gerekir. • Kırsal kesimden kentlere göçlerin artması

Aşağıdakilerden hangisi ülke içindeki göç hareketinin hızı- • Almanya başta olmak üzere, yurt dışına işçi ve beyin göçle-
PA
nı azaltacak önlemler arasında gösterilebilir? rinin gerçekleşmesi
• Sağlık hizmetlerinin gelişmesi ve beslenme olanaklarının art-

A) Şehirlerde ısınmak için kullanılan kalitesi düşük kömürlerin
ması
azaltılması
B) Şehir içinde kalan fabrikaların yerleşim alanlarının dışına çı- • Ortalama yaşam süresinin uzaması
karılması • Doğumların ölümlerden fazla olması
C) Kültürel çeşitliliğin artırılmasına yönelik çalışmalara önem
Yukarıda verilenlerden kaç tanesi 1927 - 2020 yılları arasın-
verilmesi
da Türkiye nüfusunun artmasında etkili olan faktörler ara-
D) Tarımsal alanlarda makine kullanımının yaygınlaştırılması sındadır?
E) Ekonomik yatırımların ülke geneline dengeli dağılımının sağ-
lanması A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
137
test 10
Ulaşım
Önemli Boğaz ve Kanallar
Kiel
Kanalı
İstanbul
I
Dover Korint Boğazı
R
Boğazı Kanalı
Kerç
Bering Boğazı
Boğazı Cebelitarık
Boğazı
LA
Hürmüz
Boğazı PASİFİK
Süveyş OKYANUSU
ATLAS Kanalı
OKYANUSU
PASİFİK Babülmendep Malakka
OKYANUSU Boğazı Boğazı
N
Panama
Kanalı
HİNT
OKYANUSU
YI Ümit Burnu
Cook
Boğazı
YA
Macellan
Boğazı Yolu
1. Aşağıdaki haritada Fransa’nın Marsilya ile Peru’nun Lima kent- 2. Aşağıdaki haritada Tokyo’dan New York Limanı’na yük taşıyan
leri gösterilmiştir. bir geminin güzergâhı gösterilmiştir.
AF
Marsilya New
York Tokyo
R
Lima
PA
Marsilya’dan Lima’ya yük taşıyan bir geminin, en kısa de- Bu geminin geçtiği boğaz ve kanallar arasında aşağıdaki-
niz yolunu izlemesi için hangi boğaz veya kanallardan geç- lerden hangisi yoktur?
mesi gerekir?
A) Hürmüz Boğazı B) Malakka Boğazı
A) Kiel Kanalı - Cebelitarık Boğazı
C) Süveyş Kanalı D) Cebelitarık Boğazı
B) Hürmüz Boğazı - Malakka Boğazı
E) Babülmendep Boğazı
C) Cebelitarık Boğazı - Panama Kanalı
D) Süveyş Kanalı - Babülmendep Boğazı
E) Panama Kanalı - Bering Boğazı
139
test 11
Ulaşım, İnsan ve Çevre
1. I. Kiel Kanalı 4. Ülkelerin enerji ihtiyacını belli başlı enerji üretim noktaların-
dan karşılama zorunluluğu, transit taşımacılıkta;
II. Malakka Boğazı
I. hava yolu,
III. Dover Boğazı
II. demir yolu,
IV. Panama Kanalı
I
III. deniz yolu,
Yukarıdaki boğaz ve kanallardan hangileri konumu gereği
R
bölgesel öneme sahiptir? IV. boru hatları
ulaşım sistemlerinden hangilerinin yoğun bir şekilde kulla-

LA
nılmasına neden olmuştur?
N
2. Süveyş Kanalı’nın küresel öneminin fazla olmasında aşağı-
daki özelliklerinden hangisi daha etkili olmuştur?
A) Yapay bir su yolu olması

B) Ulaşımı büyük ölçüde kısaltması
YI 5. Deniz yolu taşımacılığı, günümüzde özellikle transit taşımacılık-
ta tercih edilen en önemli ulaşım sistemi hâline gelmiştir.
Bu durum üzerinde aşağıdakilerden hangisinin etkili oldu-

ğu söylenemez?
YA
C) Geçiş ücretlerinin düşük olması
D) Kaza oranının az olması A) Aynı anda binlerce ton yükün taşınmasına imkan sağlaması
E) Çevresinde yerleşmelerin yoğun olması B) Birim mesafe başına düşen yakıt tüketiminin az olması
C) Ülkelerin artan ham madde ve enerji ihtiyacını dış alımla kar-
şılaması
D) Çeşitli kanallar açılarak ulaşım mesafesinin kısaltılması
AF
E) Diğer ulaşım sistemlerine göre seyir süresinin uzun olması
3. Yeryüzündeki önemli su yollarından bazıları insan eliyle açılan

yapay su yolu niteliğindeki kanallardır.
6.
R
Ülkelerin sahip olduğu boğaz ve kanallar, jeopolitik önemlerine

katkıda bulunmaktadır.
Buna göre,
II
PA
I. İstanbul Boğazı,
I III
IV
II. Bering Boğazı,
III. Macellan Boğazı,
IV. Panama Kanalı
Buna göre, haritada numaralandırılan yerlerden hangilerin- su yollarından hangilerinin, bulundukları ülkenin jeopolitik
deki su yolları insanların açtığı yapay su yoludur? önemine sağladığı katkı daha azdır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV D) II ve IV E) III ve IV
141
NOTLARIM
..........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
I
...............................................................................................................................................................................
R
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
LA
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
N
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
YI
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
YA
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
AF
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
R
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
PA
...........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................
..........................................................................................................
......................................................................

Paraf Tyt Cografya Garanti Konular Soru Bankasi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Paraf Tyt Cografya Garanti Konular Soru Bankasi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TYT

Doğa ve İnsan Etkileşimi

hh Doğal ortam; oluşumunda insan etkisinin bulunmadığı doğal un-

Atmosfer (Hava Küre)

YI Eskimolar Amazon halkı

min üç boyutu vardır:

likle doğadan doğayı etkile- LLErzurum-Kars Platosu’ndaki çayırlarda büyükbaş, İç Anado-

LLİklimin elverişsiz olduğu çöl ve kutup bölgelerinin dünyanın

Coğrafya’nın Konusu ve Bölümleri

COĞRAFYANIN KONUSU ve BÖLÜMLERİ

Jeoloji Meteoroloji Hidroloji Biyoloji Matematik Tarım Coğrafyası

Bilimi) Kültürel Coğrafya

Jeomorfoloji (Yer Şekilleri Bilimi) Klimatoloji (İklim Bilimi)

İnceleme Alanı İnceleme Alanı

Örnek Konu Örnek Konu

Bu doğal unsurlardan hangisine ait örnek yukarıda veril- V

Parçada, aşağıdaki doğal ortamların hangisinden söz edil-

5. Zaman içinde insanın bilgi birikiminin artması, bilim ve tekniğin

ilerlemesi, teknolojik araçların hızla çoğalması; insanların ihti-

doğrudan inceleme konuları arasında yer alır? D) Biyocoğrafya E) Hidrografya

2. Coğrafya öğretmeni sınıfındaki öğrencileri gruplara ayırmış ve

A) Koordinat sistemini kullanarak mekâna ve zamana ait özel-

Gülçin ve grubu; internet, yazılı ve görsel medyada yaşadık-

rapor hâline getirerek sınıfta sunum yapmışlardır.

Grupların araştırma konularına bakıldığında, coğrafyanın

5. • Deniz ya da okyanusları birleştiren kanalların açılması

grubu grubu grubu • Akarsuların üzerine barajların yapılması

A) Tarım Enerji Ulaşım • Göllerden içme ve kullanma suyu temininde yararlanılması

D) Siyasi Sanayi Ulaşım B) Biyocoğrafyanın

C) Nüfus Coğrafyası D) Tarım Coğrafyası

YI lerinin korunabilmesi için tasarlanmış, elektrik enerjisi kullanılan

Bu projenin oluşumunu, özelliklerini ve etki alanlarını ince-

A) Ulaşım Coğrafyası B) Enerji Coğrafyası

C) Turizm Coğrafyası D) Maden Coğrafyası

• Yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsimi ılık ve yağışlı ge-

• Kıyılardan dağlık alanlara doğru gidildikçe sıcaklıklar azalır.

• Bitki örtüsü Kızılçam ormanlarıdır. Kızılçamların tahrip edildi-

ği yerlerde makiler, makilerin tahrip edildiği yerlerde ise çe-

ahşap malzeme kullanımı yaygındır.

alt dallarından hangileriyle ilgili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Nüfus Coğrafyası D) Tarım Coğrafyası

LL N ve P’de farklı iklim tiplerinin görülmesinin nedeni:

Yağış ve Sıcaklık Özellikleri

hh Bitki örtüsü; geniş yapraklı ve yıl boyunca yaprağını dökme-

Yağış (mm) Singapur Sıcaklık(˚C)

hh Laterit topraklar yaygındır. Yağışın fazla olması, mineral ve

LL Bu nedenle kayaçlarda kimyasal çözünme fazla, fiziksel

Kimyasal çözünme Fiziksel ayrışma Laterit toprak

Görüldüğü Yerler Yağış ve Sıcaklık Özellikleri

hh Dünya’nın en fazla yağış alan yerleri muson iklim bölgesin-

Yamaç (orografik) yağışları, hava kütlesinin dağların uzanışına bağlı

Görüldüğü Yerler MERAKLISINA BİLGİ

hh Türkiye’de Doğu ve Batı Karadeniz kıyılarında görülür.

Bitki Örtüsü ve Toprak Özellikleri

larda kısa boylu ağaçlardan oluşan maki topluluğudur. Ma-

50 –20 oksit bakımından zengindir.

hh Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer.

hh Yıllık sıcaklık ortalaması 15 - 20 °C arasında, yıllık sıcaklık far-

hh Kış yağışları cephesel kökenli olup, yağmur şeklindedir.

hh Yıllık yağış 600-1000 mm arasında olup, yağış rejimi düzen-

300 25 hh Bozkırlar step adıyla da bilinen seyrek ve cılız ot topluluğudur.

250 20 hh Kuzey Amerika’da bu ot topluluklarına preri adı verilir.

0 –5 hh Humus bakımından fakir kestane ve kahverengi step top-

hh Yıllık sıcaklık ortalaması 10-15 °C civarında, yıllık sıcaklık far-

mm arasındadır. talaması ise -30 °C’nin altına iner.