‫ت ت‬ ‫س‬

)‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل‬ April – June 2022

‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق‬
)‫)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل‬
The sanctity of human life in the light of the Qur’an and its application in modern
times (Analytical study in the context of Pakistani society)

Farh Jabeen*
Dr. Syed Noor ul Hassan Hashmi**
Muhammad Hassan Raza***

Abstract
This article is written in the light of the Qur’anic teachings on the sanctity of human life and the
application of the sanctity of human life in modern times, an analytical study in the context of Pakistani
society which states that Allah Almighty has distinguished human from all creatures by wearing the
crown of sanctity and dignity, so the protection of human life is the survival of society. It has also been
stated that unjust bloodshed is absolutely unlawful and Haraam.That is, to destroy all humanity, doing
so causes Allah’s wrath because He has forbidden unjust killing. Saving the life of one soul is
tantamount to giving life to all human beings. Also the fate of the killer in Pakistani constitution and in
the hereafter is also stated in this article.
Keywords: Islam, Qur’an, Human, Life, Unjust killing, Society.

‫سپِرظنماوررضورتوایمہ‬،‫وموضعِ قیقحتاکاعترف‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫رھک ےہ رھپ اچسیل دن ت وہامجوہا وخن وہپاےہرھپ اچسیل دن‬‫اہلل ابترکواعتیلٰتقلخِاناینوکاس یکامں ےک ٹیپںیم اچسیل دنت ا‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬
ِ‫جاناناعملِنطبےساعمل‬ ‫ب‬
‫اجپےہرھپاہللاعتیلٰقرہتشاتجیھبےہوجاستقلخِاناینںیمروحوھپتداتیےہاسےکدعب ب‬ ‫ںیموہوگشنب ا‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س ت‬
‫رضحت انان وک ہیطع وہیت ےہ ویں انان رحم و‬ ِ ‫الخق اعمل یک ب‬
‫اجن ےس ریخستِ اکانئت یک دقریت الصح‬ ِ ‫وہپ ےہ وت‬‫داین ںیم وہظر پرپر ا‬
‫ت‬ ‫ت ت‬
‫رکاپےہ۔‬
‫رکاماکپاجےنہپعیمجولخماقتںیمےسوخدوکاتممزتیثیحےکوطررپاعتمرف ا‬
‫س س‬
:‫قرامنِ خداودنیےہہک‬
ٰ ‫ولقد کرمنا بنی اٰدم و محلناهم فی الرب والبحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم‬
1
‫علی کثری ممن خلقنا تفضیال۔‬
‫ت‬
‫اورمہےناوال ِدآدموکرحمورکتمیےسونازا اورمہےناںیہنیکشخاوردنمسرںیموساریاطعیکاوراںیہنپازیکہزیچوںےسرزقدپااوراینپ‬
‫س ت‬
‫تہبیسولخماقترپاںیہن بپریفضیلتدی۔‬

* Ph.D Research Scholar, Department of Islamic Studies, Abdul Wali Khan University, Mardan.
** Lecturer, Barani University, Rawalpindi.
*** Researc Scholar, RIFAH International University.

Email: hassani97edu@gmail.com

Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization [ 90 ]

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س س ت‬ ‫ت س‬

‫جوالکفنی‬ ‫آنھذداےکاطمقباسریونعِ انانرحمورکتمییکاحلمےہویکہکنہیایسیرحمورکتمیےہہکوجینبونعانانےکےیل ب ر‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫اجپےہہکادمیِاریضینعیانان‬ ‫اکدرہجریتھکےہینعیانانوکالزمےہ۔لدایقطنماابتعرےسیھبایسرحمورکامیکاینبدرپادتساللایک ا‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫رپ ےہاےسییہاس ےک ووج ِدیتسہرپ ذہم دارویںاکااضہف یھب ےہ۔ایہنذہمدارویں‬ ‫اینپاموسا ولخماقت ےسرحم ورکتمی ںیمےسیج اتممز و بپ ر‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س ت‬ ‫س‬
‫رکپرحامےہ۔رصعِاحرضںیمپااتسکنںیماناین‬ ‫رکپاہننرضوریاورایمہاکاحلمےہاوراےسپاقحلتق ا‬ ‫ےکتحتانایناجنیکافحتظ ا‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫رکپازدحرضوریارمےہ۔ویکہکناتاثمیلریمعتِاعمرشہ‪ُ ،‬ح اعمرشتاوراالخایقتےک‬ ‫رکپاوراساکظفحت ا‬ ‫اجنیکدقروزنملوکایبن ا‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س ت‬
‫رکپ ینعی‬
‫وہپ ےہوج ینب ونع انان یکاجن وک ظفحت قرامہ رکے۔ سپ وخنِ پاقح ےک وٹنیھچںےساینپ ابق وک رنیگن ا‬ ‫ان اوصولں ےس ووقع پدپر ا‬
‫ت‬ ‫س س ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫صنیعطقںیماتاناناکپاقحلتقوپریاناناکلتققراردپاایگےہ۔‬ ‫رکپاسدقرپادنسپپدہلمعےہہک ِ‬ ‫انایناجناکپاقحلتق ا‬
‫س‬
‫اسہقباکماکیقیقحتاجپرہ‬
‫ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمریغومعمیلایمہیکاحلمےہ‪،‬ایسےیلنیققحمےناِسرپوصخیصوتہجدیےہ۔زپر ِرظنوموضعےکفلتخمولہپؤںرپ‬
‫رحتپریکاجےنوایلبتکںیمےسیتفمدمحمیقتامثعینیکلتقاوراخہنیگنجےکپبارےآرضحنتﷺےکارشادات‪،2‬اطہرااقلدرییکدتشہ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت ی‬
‫رگدی اور ہنتفء وخارج ‪،3‬ایمں وعسمد ادمح یک اقوننِ اصقص و دن‪ ،4‬اوب حیی ٰیک رقآن اک ولطمب انان ‪،5‬ڈارٹک دمحم آفص یک قیلختِ انان اور‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫ِ‬
‫زجعمات قرآن ‪،6‬میکح ومحمد ادمحیک ربمغیپ االسم اور اینبدی اناین وقحق ‪،7‬دیس الجل ادلنی رمعییک االسم اناین وقحق اک پاابسن ‪، 8‬ڈارٹکامیلسن‬
‫‪11‬‬ ‫س ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ٰس‬
‫دبعارلمح یک االسم ںیم اناین وقحق ‪،9‬دیس امیلسن دنوی یک وقحق اناین ‪،10‬ڈارٹک ویص اہلل دمحمابعس یک االسم یہ انان اک لح ےہ‬ ‫نب‬
‫س‬ ‫س‬
‫‪،‬یتفم پدپرادمح اخنیکدحود آرڈسننیاور ذہتیبیاصتدم‪ 12‬اورادمح نسح‪،‬دصقیاردشیجلخاور الغم رمیضتٰ آزادیکدحود وزعتپرات ‪13‬لم‬
‫ت ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫یکسںیہ۔درج پباالاضمنیم وبتک ںیم زپر ِرظنوموضع ےک بجروی ولہپؤںوک رضور ایبنایکایگ ےہنکیلانایناجنیک رحم قرآنِ رکمییک‬
‫روینش ںیم اور رصعِ احرض ںیم اس اک االطق وک لیصفت ےس ایبن ںیہن ایک ایگ۔ایس وہج ےس اس یملع و ذہتیبی الخ وک رپ رکےن ےک ےیل زپر ِرظن‬
‫وموضعوکاایتخرایکایگےہ۔‬
‫ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحماکوہفمم‬
‫س س ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫دنیِاالسمںیمانایناجنیکرحماکوہفمم بپریاخصایمہاکاحلمےہویکہکناعملِانانےکارطافواانکفںیماقمدصِرشہیعاکوغبر‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ات انان اک ظفحت تہب امہ قرار دپا ایگ ےہ ہکلب ارگ‬‫اطمہعل ایک اجےئ وت اجاجب اناین اجن اک ظفحت‪،‬زعت اک ظفحت‪،‬امل و اتمع اک ظفحت ارغلض منسلکا ِ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ابعرتوکمرپدآاسنریپاےئںیمڈاھالاجےئوتہیانہکاجب وہاگہکاہللربازعلتےنانانوکانانیکوتریقوزعت رکےناکمکحقرامپاےہ۔‬
‫س‬ ‫لش‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپےہوتوگپاوہ رحامرکدہلعفاکرمبکتوہاسجیکودیعںیارہظنما مسںیہ۔ہروہزیچسجںیماناونں‬ ‫لداوجصخشیسکوکپاقحلتق ا‬ ‫ٰ‬
‫ست‬
‫اجپقراردپاےہاورہروہزیچسجںیمدنبوںےکےیلاصقننےہاہللاعتیلٰےناسزیچےسعنم‬ ‫ےکےیلعفنےہاہللاعتیلٰےناےسرشموعاور ر‬
‫س ست‬
‫ااجپقراردپاےہ۔‬
‫ایکےہاوراےسپ ر‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 91‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫ت‬ ‫س س‬ ‫س‬
‫ااجپےہزینااسیلعفابخناکریپنہاوڑےھوہےئےہ‬‫اصقننوہاگسجےساہللاعتیلٰےنعنمایکےہاوروجپ ر‬
‫تس‬ ‫وہ‬ ‫ہی‬ ‫وت‬ ‫اجےئ‬ ‫ایک‬ ‫لتق‬ ‫اقح‬ ‫پ‬ ‫یسکوک‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫متض س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ِ‬
‫ےہ۔ومااقفتشایبطںیماتذموکر‬ ‫رکپملظوک منےہزینہیانانےسرگاوٹوااللعفےہوجہکاناینقحیفلت‬ ‫ایسرطحپاقحلتق ا‬
‫الدین‪،‬والنفس‪،‬والنسل‪،‬واملال‪،‬والعقل۔‪14‬‬ ‫اوصلالمہظحوہ‪:‬جمموع الضرورایت مخسة‪:‬حفظ‬
‫‪:‬ذمہ‪،‬اجن‪،‬لسن‪،‬املاورلقعیکافحتظ۔‬
‫ب‬ ‫اینبدیرضورپاتپاچنںیہ‬
‫س‬
‫ۃجحاالالسماامماوباحدمدمحمزغایلہیلعارلہمحقرامےتںیہ‪:‬‬
‫ان مقصود الشرع من اخللق مخسة‪:‬ان حیفظ علیهم دینهم ونفسهم و عقلهم و نسلهم و ماهلم۔ ‪15‬ینعیولخمقںیمےسرشتعیاک‬
‫س‬
‫وصقمدپاچنزیچںیںیہ‪،‬ولخمقرپانےکدنی‪،‬انیکاجن‪،‬انیکلقع‪،‬انیکاوالد‪،‬اورانےکاملیکافحتظرکپا۔‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س س‬
‫لداانایناجنیکرحماکوہفممیہیےہہکاےسپاقحلتقہنایکاجےئہکلباےسظفحتدپااجےئہکیہیوصقم ِدرشتعیےہ۔زیناسنمضںیم‬ ‫ٰ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ذمہ ےس انان قلعت رےھک اس یک‬ ‫ات اور امہ پبات ہی ےہ ہک ظفلِ انان قلطم ےہ ینعی یسک یھب رن‪،‬لسن‪،‬وقم‪،‬اقثتف‪،‬اعمرشت اور ب‬
‫س‬ ‫س س‬ ‫س‬
‫رکپ(اینپاجناکوہپاریغیکاجناک)وخاہاسےکےئلھچکیھب‬ ‫لداپاقحلتق ا‬ ‫اجپیہاوم ِررشعںیمےساتامہدصقمےہ ٰ‬ ‫اجناکظفحتینیقیانبپا ا‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س س‬
‫رکپےہ۔‬ ‫رکپدحوداہللوکپاامل ا‬ ‫ااجپورحامںیہزینااسی ا‬‫اابسبوذراعئاایتخرےیکاجںیئ‪،‬اسیکامتموصرںیتپ ر‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫امیلعتتقرآہینیکروینشںیم‬‫ِ‬ ‫لتقِپاقحیکرحم‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫ش ےس بپرا گاہ ےہ۔‬
‫رقآنِ رکمی اک اطمہعل رکےن ےس ہی پبات واحض وہیت ےہ ہک اناین اجن اک پاقح لتق نیع رسیشک ےہ زین رشک ےک دعب ب‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ست‬ ‫ت‬
‫ویکہکنینتجتخسودیعںی رقآنوسںیملتقِپاقحرپآیئںیہیسکاورگاہرپںیہنآںیئ۔‬
‫ت‬
‫علی بنی اسرائیل انه من قتل نفسا بغری نفس او فساد فی االرض فکامنا قتل الناس‬ ‫ٰ‬ ‫کتبنا‬ ‫لک‬ ‫ٰ‬
‫ذ‬ ‫اجل‬ ‫من‬ ‫ےہ‪:‬‬ ‫اد‬ ‫ارش‬ ‫اک‬ ‫رکمی‬ ‫ٓنِ‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ق‬
‫مجیعا و من احیاها فکامنا احیا الناس مجیعا ولقد جاءهتم رسلنا ابلبینٰت مث ان کثریا منهم بعد ٰذلک فی االرض ملسرفون‪16‬۔‬
‫س‬
‫ایس وہج ےس ینب ارسالیئ وک ہی قرامن ھکل دپا اھت ہک وج وکیئ یسک وک لتق رکے‪،‬ہکبج ہی لتق ہن یسک اور اجن اک دبہل ےنیل ےک ےیل وہ‪،‬اور ہنیسک ےک‬
‫س‬
‫زنیمںیماسفدالیھپےنیکوہجےسوہ‪،‬وتہیااسیےہےسیجاُسےنامتماناونںوکلتقرکدپا‪،‬اوروجصخشیسکیکاجناچبےلوتہیااسیےہےسیجاُس‬
‫ت‬ ‫س‬
‫ےن امتم اناونں یک اجن اچب یل۔اور واہعق ہی ےہ ہک ہارے ربمغیپ ان ےک پاس یلھک یلھک دہان ےل رک آےئ‪،‬رگم اس ےک دعب یھب ان ںیم ےس‬
‫تہبےسولگزنیمںیمزپادایتںیہرکےترےہںیہ۔‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت س‬
‫آن ھذداےکتحتپرامجنِ رقآنرضحت دبعاہللنبابعسؓایبنقرامےتںیہ‪:‬یسکسفن ےکاایحء اکہی بلطمےہہکانانیسکاےسی دورسے‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫شاناونںوکاچبایل‪،‬ینعیاتپاقحوخنوک‬‫رکپاہللاعتیلٰےنرحامقراردپاےہ۔وتہیےہوہصخشسجےن ب‬
‫انانوکلتقہنرکےسجاکلتق ا‬
‫شولگزدنیگ پاےئگاوروفحمظوہےئگ۔‪17‬اور سجےناےسی صخشوکلتقایک سج اکلتقرحاماھتوتوگپااسےن امتم‬
‫اچبےن ےک پباعوگپا ب‬
‫‪18‬‬
‫ولوگںوکہتغیترکدپا۔‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 92‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫ت‬ ‫س‬ ‫لس‬

‫س س ت‬ ‫س‬
‫عل‬ ‫لل‬ ‫ل‬‫ب‬ ‫ی‬ ‫حن‬
‫العہماوبصفحا یاینپریسفتا یباابیف ومااتکلبںیماہللاعتیلٰےکایسقرامنیکریسفتںیماتانانےکلتقوکوپریاناناکلتققرار‬
‫س‬
‫دےتیوہےئفلتخمآہمئرکامےکاوقاللقنرکےتوہےئقرامےتںیہ‪:‬‬
‫قال جماہد ‪'' :‬من قتل نفسا حمرمة یصلی النار بقتلها‪ ،‬کما یصلها لو قتل الناس مجیعا''۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ندوزخںیم ا‬
‫اجپ‬ ‫سدوزخںیماجےئاگ‪،‬اسیجہکوہ ب‬ ‫رضحتاجمدہےنقرامپا‪:‬سجصخشےناتاجنوکیھبپاقحلتقایکوتوہاسلتقےک ب ب‬
‫س س ت‬ ‫س س ت‬
‫ذعابدوزخااسیوہاگےسیجاسےنوپریانانوکلتقرکدپاوہ)۔‬ ‫ارگوہاسریانانوکلتقرکداتی(ینعیاساک ِ‬
‫و قال قتادۃ ‪'' :‬اعظم هللا اجرها و عظم وزرها‪ ،‬معناه‪ :‬من استحل قتل مسلم بغری حقه‪ ،‬فکامنا قتل الناس مجیعا''۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫رضحت اتقدہ ےن قرامپا ‪ :‬اہلل اعتیلٰ ےن اس یک زسا بپراھ دی ےہاور اس اک وبھج میظع رک دپا ےہینعی وج صخش پاقح یسک املسمن ےک لتق وک الحل‬
‫ت‬
‫رکپےہ۔‬‫اتھجمسےہوگپاوہامتمولوگںوکلتق ا‬
‫و قال احلسن ‪ ('' :‬فکامنا قتل الناس مجیعا) ‪ ،‬یعنی ‪ :‬انه جیب علیه من القصاص بقتلها‪ ،‬مثل الذی جیب علیه لو قتل الناس‬
‫مجیعا''۔‬
‫س‬
‫واجوہ‬ ‫رضحتنسحرصبیؒےنفکامنا قتل الناس مجیعایکریسفتںیمقرامپاہک(سجےناتاجنوکلتقایک)اسرپاسےکلتقاکاصقص ب ب‬
‫س س ت‬
‫‪19‬‬
‫اگ‪ ،‬اسصخشیکلثمسجرپامتمانانوکلتقرکےناکاصقص ب ب‬
‫واجوہ۔‬
‫شولوگںوکزدنہرکدپا۔امیلسن‬ ‫واجاھتاسوکاعمفرکدپااورلتقںیہنایکوتوگپااسےن ب‬ ‫اورنماایحاھاکبلطمہیےہہکسجرپاصقص ب ب‬
‫س‬ ‫س‬
‫نب یلع قرامےت ںیہہک ںیم ےن نسحوکاہک اے اوبدیعس!ایک ہی مکح ینبارسالیئ یک رطح ںیمہ یھب ےہ؟وت اوہنںےن قرامپا ہک اہلل یکمسق سج‬
‫‪20‬‬
‫ےکوساوکیئوبعمدںیہنینبارسالیئےکوخنہارےوخنےساہللےکاہںزپادہرمہبتواےلںیہنےھت۔‬
‫س‬
‫ِ‬
‫ااممدمصاینرضحتدیسدبعااقلدرالیجینرہمحاہللنملتقاسفنےکتحتقرامےتںیہ‪:‬‬
‫من قتل نفسا بغری نفس ‪،‬ای بال قصاص شرعی ‪،‬او فساد فی االرض مرخص ‪،‬موجب لقتلہ من شرک و بغی و قطع طریق‬
‫و غری ذالک من الفسادات العامة الساریة ضرها و شرها ‪،‬فکامنا قتل الناس مجیعا ‪،‬اذ کل فرد من افراد االنسان مستجمع‬
‫‪21‬‬
‫لکماالت اجلمیع بسعة قلبه ‪،‬و علو مرتبته‪،‬و استعداده و قابلیته ملظهریة احلق وخالفته فکان قتله قتل احلمیع۔‬
‫س‬
‫سجےنیسکوکپاقحلتقایکینعیریغباقونین اوررشیعقحےک پازنیمںیماسفدالیھپےنیکرغضےسینعیرشکاور ملظوک‪،‬راہتسروےنکوکاور‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫اجپاجےتنوہےئوتوگپااسےنامتمولوگںاکلتقایکہکبجانانےکاقرادںیمےس‬ ‫اسےکالعوہامتماعماسفداتوجاصقنناوررشرپینبمںیہوک ر‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫رکپےہاوراس(انان)یکاقتیلبقحوکاظہررکےنوایلےہاوراسیکالختف‬ ‫ہرقردامتمامکالتوکدلیکوتعساورایلعٰرمےبت ےسعمج ا‬
‫س‬ ‫س س ت‬ ‫س‬
‫رکپےہ۔‬
‫رکپاسریانانوکلتق ا‬ ‫سپاساکلتق ا‬
‫تس‬
‫اصجریسفتدمارکالسرلیواقحقئااتلولیےتھکلںیہ‪:‬‬
‫ِب‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 93‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫بغری نفس (ریغباسےکہکوہیسکوکلتقرکے) او فساد فی االرض (پاوہزنیمرپاسفدرکے)اندوونںوصروتںںیماسفدےس‬

‫س‬
‫واجوالزمرکدے۔وتوگپااسےنامتمولوگںوکلتقایکینعیگاوہںںیمامتم‬‫رماداہیںرشکےہپاڈاہکزینپاہروہاسفدسجاکہجیتنلتقوک ب ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫ذعاب‬
‫وہپےہاوراس ےکےئل ِ‬ ‫ولوگںوکلتقرکدپا۔رضحتنسحقرامےتںیہویکہکناقتسفنیکزسامنہجےہاوراہللاعتیلٰاکاسرپبضغ ا‬
‫ت‬
‫میظع ےہ۔ارگ وہامت مولوگںوکلتقرکڈااتلوتاِس ےسزپادہ ہن وہپا۔ومن احیاها (سجےنانوکزدنہایک)ینعیانوکالہتک ےکدعباابسب‬
‫س‬
‫ےساکنالالثملتق‪،‬رغق‪،‬انلج‪،‬رگاپاپاوکیئدرگیوریغہ۔‬
‫شیکزدنیگ‬ ‫اتیکزدنیگ ب‬
‫س‬ ‫ت‬
‫رکپیھبامتماک‬
‫شوکزدنہایک)اتآدیمےکلتقوکامتمآدویمںاکلتققراردپاایگ۔اسرطحزدنہ ا‬ ‫فکامنا احیا الناس مجیعا(اسےنوگپا ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ست‬
‫ت ےک ےیل ےہ ویکہکن وج صخش ات آدیم ےک لتق رپ اعترض رکےن واال ےہ ارگ وہ وصتر رکے اس اک‬ ‫پھت ب‬
‫رکپ قرار دپا ایگ۔ہی پربیغ و ر‬
‫زدنہ ا‬
‫ت‬ ‫س‬
‫ج اس ےک‬ ‫رکپ ےہ ب ب‬
‫لتق امتم اناونں اکلتق ےہ وت اس رپاس اک لتق رگاں وہاگ سپ وہاس ےس پباز آ اجےئ اگ۔ایس رطح وہ صخشاسوک زدنہ ا‬
‫ت‬ ‫س‬
‫وصترںیمہیےہاساتآدیمیکزدنیگامتماناونںیکزدنیگےکرتمادفےہوتاسوکالسمرےنھکاوراچبےنےکےیلوخبرتبغاایتخر‬
‫‪22‬‬
‫رکےاگ۔‬
‫ت س‬
‫ٓنھذداےکتحتررطمقازںیہہک‪:‬‬ ‫زینمیہفتارقلآنںیمدیساوباالیلعٰومدودیا ِ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫داینںیمونعِ انانیکزدنیگاکاقبرصحنمےہاسرپہکہرانانےکدلںیمدورسےاناونںیکاجناکارتحاموموجدےہاورہراتدورسےیک‬
‫ب ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫رکپہکلب ہی یھب پان‬
‫رھک وہ۔وج صخش پاقحیسکیک اجناتیل ےہ وہ رصفاتیہقرد رپ ملظ ںیہن ا‬ ‫زدنیگ ےکاقب وظفحت ںیم دمداگرےننباک بخدہب ا‬
‫س س ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپ ےہہکاس اکدل ِ‬
‫ت‬
‫لداوہوپریانان اکدنمش ےہویکہکناس ےک‬ ‫ایحتاناینےکارتحام ےساورہدردیِ ونعےک بخدےبےساخیل ےہ‪ٰ ،‬‬ ‫ا‬
‫س‬ ‫س س‬
‫ادنر وہ تفص پایئ اجیت ےہ وج ارگ امتم اقرا ِد اناین ںیم پایئاجےئ وت وپری ونع اک اخہمت وہ اجےئ۔ اس ےک پرسکع وج صخش انان یک زدنیگ ےک‬
‫ب‬
‫‪23‬‬ ‫س س ت‬ ‫س س ت‬ ‫ت‬
‫رکپےہوہدرتقیقحاناناکاحیمےہ‪،‬ویکہکناسںیموہتفصپایئاجیتےہسجرپانانیکاقباکااصحنرےہ۔‬ ‫ایقمںیمدمد ا‬
‫س‬
‫العہمدبرادلنیینیعرہمحاہللقرامےتںیہ‪:‬‬
‫تعالی‪ :‬لقد خلقنا االنسان فی احسن تقومی‪،24‬مث فسره بقوله‪:‬‬ ‫الی ما فی قوله ٰ‬‫فی احسن تقومی فی احسن خلق ‪،‬اشار بقوله ٰ‬
‫فی احسن خلق‪،‬و قیل ‪ :‬احسن تعدیل بشکله و صورته و تسویة االعضاء‪،‬وقیل ‪ :‬فی احسن تقومی فی اعدل قامة واحسن‬
‫‪25‬‬
‫صورة‪،‬ذالک انه خلق کل شئی منکسا علی وجهه اال االنسان ۔مدید القامة یتناول ماکوله بیمینه۔‬
‫ت‬ ‫س ت‬ ‫س‬ ‫س ت‬ ‫س‬
‫اہللاعتیلٰےنانانوکرتہبنیاسجںیمقیلختایکاورانانیکرتہبنیاسجےسرمادہیےہہکاسنوکدتعملاوردیسیھاقمںیمیپاایک‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫وہپےہ‪،‬اسےک بپرسکعانانیکاقمدیسیھوہیتےہ‪،‬وہاےنپ‬ ‫ےہ‪،‬ویکہکندورسےویحانےکھجوہےئوہےتںیہاوراناکرہچہیھباکھجوہا ا‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫اجپےہ‪،‬ہنموکاھکےنیکزیچیکرطفںیہناکھجپا۔‬ ‫اہوھتںےساھکےنیکزیچڑکپرکہنمںیمےل ا‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 94‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬
‫ت‬
‫س‬
‫اصجایبتنارقلآنویںررطمقازںیہ‪:‬اقیضاوبرکبنبارعلیبےناہک‪:‬‬‫ِب‬ ‫وسرۃالںیملقد خلقنا االنسان یکریسفتںیم‬
‫سس‬ ‫س‬ ‫س‬
‫اہلل اعتیلٰ یک وکیئ ولخمق انان ےس زپادہ نیسح ںیہن ےہ ‪،‬اہلل اعتیلٰ ےن انان ںیم ملع‪،‬دقرت‪،‬ارادہ رکےن‪،‬پباںیت رکےن‪،‬نس‪،‬دےنھکی‪،‬دتریب‬
‫س‬ ‫ت‬
‫رکےن اور تمکح یک الصح ریھک اور ہی امتم رب اعتیلٰ یک افصت ںیہ‪،‬وگپا انان اہلل اعتیلٰ یک افصت اک رہظم ےہ‪،‬دحن رشفی ںیم‬
‫س‬
‫ےہ‪:‬رضحتاوبہرپرہریضاہللہنعایبنرکےتںیہہکروسلاہللﷺےنقرامپا‪:‬‬
‫‪26‬‬
‫علی صورته۔‬
‫ان هللا خلق آدم ٰ‬
‫ےبکشاہللاعتیلٰےنآدموکاینپوصرترپیپاایکےہ۔‬
‫املعءےنایبنایکےہہکاسدحنںیموصرتہبینعمٰتفصےہ‪،‬ویکہکناہللاعتیلٰوصرتےکرعموفینعمےسپاکےہاوروکیئزیچاہللیک‬
‫‪27‬‬
‫س‬ ‫س‬
‫لثمںیہنےہ‪،‬اناناعملِریغصےہاوراعملِریبکیکہرنایناساعملِریغصںیموموجدےہ۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫سپاناسرےریسفتیاوقالےساموخذپباںیتہیںیہہکسفناکاایحاسدقررضوریےہہکوگپاہیامتماناونںاکاایحےہاورسفناکلت ا‬
‫رکپ‬
‫ت س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س س ت‬
‫س ےہ اور آن‪ :‬نم الج ذاکل کینبیاا یلع ینب‬ ‫اسری انان وک ہہت غیت رکےن ےک رتمادف ےہ۔ زین پاقح لتق دوزخ ںیم ےل اجےن اک ب ب‬
‫س‬ ‫س‬
‫ہ‬ ‫ارسالیئ ےس رماد رصف ینب ارساویلیئں اک یہ وخن ںیہنہکلب امتم اناونں اک وخن رماد ےہ ہک سج ےن یھب انان یک ‪،‬وخاہ وہ یسک یھب ذم ب‬
‫س س ت‬ ‫س‬
‫ےسقلعترےنھکواالوہ‪،‬یسکیھبلسناکوہ‪،‬یسکیھبہگجاکمیقموہ‪،‬پاقحاجنیلوتوگپااسےنامتمانانیکاجنیل‪،‬ویکہکنینبارسالیئاکوخن‬
‫س س ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫سجرطحدبرہجءانانوہےنےکزعمزورتحممےہایسرطحپبایقاناونںاکیھبوخنزعمزورتحممےہ ۔اوراسریاناناکلتقاساابتعر‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫سےتنبںیہوتارگ یسکےنانانوکپاقحلتقایکوجہکاہللپاکےک‬ ‫اسفداتاعہمےسرواکایگےہوجاصقنناوررشاک ب ب‬‫ِ‬ ‫ےسےہہکانانوکان‬
‫س‬ ‫س س ت‬
‫اطعرکدہامتمامکالتوافصتاکدلیکوتعساورایلعٰرمےبتےکاابتعرےسعمجتسمےہوتوگپااسےناسریاناناکلتقایک۔زین اپقحوخن‬
‫اہبےنیکوصرتاوراسفدالیھپےنیکرغضےسلتقیکوصرتدوونںںیمدقررتشمکاسفدےہاوراسفدےسرمادیسکیکالہتکےکاابسب‬
‫س س ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س س‬
‫اچبپ اسری انان یک اجن اچبےن ےک‬ ‫لدا یسک یک اجن ا‬ ‫ش رحام ںیہ۔ ٰ‬ ‫ش ےک ب‬ ‫ا‪،‬رگاپ پا یسک یھب وصرت ںیم وہں ب‬
‫ںیہ وہ لتق‪،‬رغق‪،‬الجپ ا‬
‫س‬
‫رتمادفےہویکہکنارگوکیئصخشاتآدیمےکلتقرپاعترضرکےنواالوہارگوہوصتررکےاساکلتقامتماناونںاکلتقےہوتاسرپاس‬
‫س‬ ‫س س ت‬ ‫س‬
‫لداوہاسےسپبازآاجےئاگاسرطحوگپااسےناناناکاایحایکہکاتآدیمیکزدنیگامتماناونںیکزدنیگےکرتمادف‬ ‫اکلتقرگاںوہاگ ٰ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫رھکےہویکہکنداینںیم ونعِ اناینیکزدنیگاکاقبدورسےاناونںیکاجنرپرصحنمےہایسرطح‬ ‫ےہسپاےساچبےنےکےیلوہوخبرتبغ ا‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ےسیہہراتیکزدنیگںیماقبوظفحتاک بخدہبدیباروہاگویکہکناہللپاکےنانانوکاسدحترتہبنیاسجںیمیپاقرامپاےہہکاس ےس‬
‫سس‬ ‫س‬
‫زپادہ نیسح وکیئ ولخمق ںیہن اوراہلل اعتیلٰ ےن انان ںیم ملع‪،‬دقرت‪،‬ارادہ رکےن‪،‬پباںیت رکےن‪،‬نس‪،‬دےنھکی‪،‬دتریب رکےن اور تمکح یک‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫لدا اس وک اکم یھب اےسی رکےن اچںیئہ وج اہلل یک‬ ‫الصح ریھک اور ہی امتم رب اعتیلٰ یک افصت ںیہ‪،‬وگپا انان اہلل اعتیلٰ یکافصت اک رہظم ےہ ٰ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫صنیعطقےسعنموہرحامےہسپ رقآینامیلعتتیہیاتبیتںیہہکیسکیھبانانوکپاقحلتقہرزگ‬ ‫رکپ ِ‬
‫ذاتےنروارےھکںیہہکبجپاقحلتق ا‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 95‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫ہرزگہنایکاجےئ۔‬
‫س‬
‫لتقِپاقحیکرشیعتیثیح‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫شےس بپراگاہ اور بجرم ےہ‬ ‫رشیعاابتعرےسوجپاقحلتقرکےاگاےسیھبلتقایکاجےئاگ۔یسکیھباناناکپاقحلتقرفکورشکےکدعب ب‬
‫س س ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ب ت‬ ‫ت‬
‫وہپےہوتاسےکدل ےساناناکااسحسم‬ ‫ےہ۔جیھبوکیئصخشلتقِ پاقحاکرمبکت ا‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫صن رقآینےسپان‬ ‫ویکہکنظفحتاجناکمکح ِ‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اجپ ےہ وت ایسی احل ںیم وہ صخش اےنپ افمد اور رسش ےک اقتےضیک وہج ےس یسک یھب انان یک اجن ےل اتکس ےہ۔ وگپا ہک انان اس یک‬ ‫ا‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫لدارشتعی ےن پاقحلتق رحام قرار‬ ‫رجمامہن ااکفر و ذتینہ یک ذد ںیمرےنہ یتگل ےہاس احل ںیم ہک وہ ب ب‬
‫ج اچےہ اگےسج اچےہاگ لتق رکےاگ ٰ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫دپااوراقترپاصقصاکمکحاصدرایک۔سپاسنمضںیمرشیعااکحمالمہظحوہںقرامنِ خداودنیےہ‪:‬‬
‫ایایها الذین امنوا کتب علیکم القصاص فیه القتلی احلر ابحلر والعبد ابلعبد واالنثی ابالنثی فمن عفی له اخیه شئی فاتباع‬
‫‪28‬‬
‫ابملعروف و ادآء الیه ابحسان ذالک ختفیف من ربکم و رمحة فمن اعتدا بعد ذالک فله عذاب الیم۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫اے اامین واول مت رپ قرض ےہ ہک وج پاقح امرے اجںیئ ان ےک وخن اک دبہل ول ‪،‬آزاد ےک دبےل آزاد اور الغم ےک دبےل الغم اور وعرت ےک‬
‫دبےلوعرتوتسجےکےیلاس ےکاھبیئیکرطفےس ھچکاعمیف وہیئوت الھبیئےساقتاض وہاورایھچرطحادا‪،‬ہیاہمترےربیکرطف‬
‫س‬ ‫س‬
‫رکپےہاورمترپرتمح‪،‬وتاسےکدعبوجزپادیترکےاسےکےیلدردپاکذعابےہ۔‬ ‫ےساہمتراوبھجاکلہ ا‬
‫سس‬ ‫ت س‬
‫اخوہےتںیہوجدنمرہجذلیںیہ‪:‬‬ ‫آنھذداےساصقصےکوحاےلےسدنچاسملئ د‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ب‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫لع‬‫ب‬ ‫ب‬ ‫ل‬‫ی‬ ‫ت ق‬
‫‪۱‬۔آنںیم ی ٰاکظفلاعمےہوجلیتقیکعمجےہاورشوکشالمےہینعیاسآنےسہراقت اپ ذدرپاصقصواجےہوخاہالغملتقایک‬
‫ایگوہ‪،‬وخاہآزاد‪،‬وخاہاملسمن‪،‬وخاہذیم‪،‬وخاہرمدپاوعرت۔اہںسجوکدلیلِرشیعاخصرکدےوہوصخمصوہاجےئاگ۔‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫سھچکاملالزم‬ ‫‪۲‬۔اسآنرکہمیںیمحلص بپراملاکیھبذرکےہینعیسجاقتوکوتقملاکویلاعمفرکدےاوراسےکذہماساعمیفےک ب ب‬
‫ت‬
‫رکے وت اوایلء وتقمل وک اچ ہنتے ہک امل ےک اطمہبل ںیم کین روش اایتخر رکںی۔اقت یھب وتقمل ےک وخن اہب وک وخش اعمملگی ےک اسھت ادا‬
‫ت‬
‫رکے۔ وتقمل ےک ویل وک اایتخر ےہ وخاہ اقت وک ےبوعض اعمف رک دںی پا امل رپ حلص رکںی ارگ وہ اس رپ رایض ہن وہں اور اصقص اچںیہ وت‬
‫واجرےہاگ۔‬ ‫اصقصیہ ب ب‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫دالل ےہ ہک لتق ارگہچ گاہ ِریبکہ ےہ رگم اس ےس ِ‬
‫اوخت‬ ‫‪۳‬۔ وتقمل ےک ویل وک آن رکہمی ںیم اقت اک اھبیئ قرامےن ںیم اس پبات یک رطف‬
‫‪ 29‬س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫لداوجولگلتقرکےنوکرفکپااسیکلثمےتہکںیہ‬ ‫ٰ‬ ‫ےہ۔‬ ‫ںیہن‬ ‫رفک‬ ‫ریبکہ‬‫ِ‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫گ‬ ‫اراکتب‬
‫ِ‬ ‫اامیینمتخںیہنوہیتزیناسپباترپیھبداللےہہک‬
‫س‬
‫اںیہنوسانچاچےیہ!ھذداامدنعی۔‬
‫ت‬ ‫س‬
‫واجےہاوراےساصقاصًلتقایکاجےئاگ زینالمویجنرہمحاہللاسنمضںیم‬ ‫ب‬ ‫لع‬
‫ولعمموہاپاقحلتقیکرشیعتیثیحےساقت اپب مذدرپاصقص ب‬
‫س‬
‫ایبنقرامےتںیہہک‪:‬‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 96‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬
‫ووجباصقصیکوہجاوررشتیعایبنقرامیئ۔وہہیہکااسیرکےنںیمداینواولںےکےیلمیظع‬‫حیوة ںیماہللاعتیلٰےن ِ‬‫ولکم فی القصاص ٰ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫وہپوتوکیئصخشیھبپاقحلتقرکےنےسہنڈرپا۔ادتباوہاتصخشےسرکپا‪،‬رھپوتقملےکاوایلءاورورپاءاےنپ‬ ‫زدنیگےہ۔ویکہکنارگااسیہن ا‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ٰ‬ ‫حی‬
‫اھبیئےکلتقےکدبہلںیماقتےکیئکآدویمںوکلتقرکےت۔رھپوہانےکتہبےسآدیمامرڈاےتل۔ یہکہررطفلتقو اغرتاکپبازار‬
‫س ت‬ ‫ت‬
‫واجرکدپاایگےہوتہراتوکہیوخفوہاگہکارگںیمےنلتق‬ ‫رگموہاجپا۔اورلتقےیکاجےناک بجرمرکےنواالزسا اپپاپا۔ابہکبجاصقص ب ب‬
‫یک ادتبا یک وت ےھجم زدنہ ںیہن وھچڑا اجےئ اگ۔ہکلب اصقص ںیم لتق رک دپا اجےئ اگ۔وت وہ اس وخف ےس یسک وک لتق رکےن ےس عنم وہ اجےئ‬
‫ت‬
‫اگ۔اصقص ےک مکح ںیم زدنیگ اک ہی وہفمم ےہ ورہن اظبہر داھکی اجےئ وت اس ںیم ایحت یک اجبےئ اقت یک ومت ےہ‪،‬ایس ےیل اپ ٰاویل االابلب‬
‫س‬ ‫س‬
‫اجپےہ۔ینعیاہمترےےیلاصقصےنیلںیموتقملےکاوایلءیکزدنیگےہ۔اس‬ ‫قرامپا۔ارگاصقصںیمزدنیگےہ‪،‬اکوہفممایلاجےئوتہییھب ر‬
‫ت‬
‫ےیلہکسجےنیسکاتصخشوکلتقرکدپااسےناسوتقملےکامتماوایلءوکوگپالتقرکدپا۔پاہکاںیہناےنپآپےسدوررےھک۔ہیوہفمم‬
‫س‬
‫‪30‬‬
‫ااممزادہرہمحاہللےنایبنقرامپاےہ۔‬
‫ِب‬
‫اصجریسفترہظمیررطمقازںیہہک‪:‬‬ ‫زیناصقصےکنمضںیم‬
‫ارشا ِدپباریاعتیلٰکتب علیکم القصاص رضحتااممامظعرہمحاہللےکاسرظنہییکدلیلےہہکلتقِدمعںیمرصفاصقص ب ب‬
‫واجےہ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫رکپےہہکلتقِدمعںیماصقصےہ‬
‫اجپںیہن۔اسیکپادیئروسلارکمﷺاکہیارشادیھب ا‬
‫ہنہکدناوراقتیکراضدنمیےکریغباملانیل ر‬
‫واجوت اصقص‬ ‫۔ااممامکل‪،‬شایعفاورادمحرمہمحاہللںیم ےس ہراتےک اصقص ےکہلئسم ںیم دووقلںیہ۔ان ںیم ےساتوقل ہیےہہک ب ب‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫اجپےہہکوہاقتیکراضدنمیےکریغبدنےلرکاصقصاعمفرکدںی۔دورساوقلہیےہہکاندو‬ ‫ےہنکیلوتقملےکورپاءےکےیل ر‬
‫س ت‬ ‫ت‬
‫جوتقملےک‬ ‫ناظہروہاگ ب ب‬
‫واجےہاصقصپادن‪،‬انںیمےسوکیئیھبنیعمںیہن۔دوونںوقولںےکدرایمنقرق ب‬ ‫ںیمےسوکیئات ب ب‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ورپاء دن اک ذرک ےیک ریغب مطلقاا ًاصقص اعمف رک دںی۔اس وصرت ںیم ےلہپ وقل ےک اطمقب اصقص ریغب دن ےک اسطق وہ اجےئ اگ اور‬
‫‪31‬‬ ‫ت‬
‫دورسےوقلےکاطمقباسںیمدناجریوہاجےئیگ۔‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫رکپ ب ب‬
‫واج‬ ‫وہپےہہکالغموہپاآزاد‪،‬رمدوہپاوعرتاںیہندمعاًپاقحلتقرکےنرپاصقاصًرشتعییکروےسلتق ا‬
‫ثحباکاجپرہےنیلےسولعمم ا‬
‫ت‬
‫ووجباصقصںیمزدنیگاہنپںےہاالہییکدناکاعمہلمراضدنمیےکاسھتوہ۔‬ ‫ےہ۔ویکہکن ِ‬
‫س‬
‫وخدیشکےسلتق ا‬
‫وہپ‬
‫دنیِاالسم اایحءِزتسیاکاغیپمداتیےہہنہکوخدوکلتقرکےناکانچہچناالسمںیمومتیکانمترکینیھبرکموہےہہچاجہکیئوخدویشکوخدیفلتیک‬
‫س‬
‫اجےئہکوجقحاہللاکےہاسںیمرصتفایکاجےئ۔انچہچندراتخمریکات بجریالمہظحوہ‪:‬‬
‫‪32‬‬
‫ویکره متنه املوت و متامه فی النهر سیجئی فی اخلطر۔‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫رکپ درش ںیہن ےہ اس یکلیصفت رہناافلقئ پایماتکبیک‬
‫ومتیک انمت رکین رکموہ ےہ ینعیفیلکتاوروکتف ےسگنت وہ رکومتیکآرزو ا‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 97‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫ب ت‬ ‫س‬ ‫لس‬
‫جتزدنیگریمےےیلرتہب‬ ‫پاوچنںیدلجںیماتکبا حطررواےلپبابںیمےہہکارگوبجمراً(ومتیک)داع ا‬
‫رکپڑپےوتاسرطحےہکپااہلل ب‬
‫‪33‬‬
‫ےہےھجمزدنہرھک‪،‬اورارگریمےےیلومترتہبوہوتومتدےدے۔‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپاسیک حیبق لعف وہاگ۔ رگماعمرشےںیمرظنبقیمعاشمدہہ رکےنےسہی‬ ‫رکپ ینعی وخدیشک ا‬
‫جومتیک انمت رکین رکموہ ےہوت وخدوکلتق ا‬‫لدا ب ب‬ ‫ٰ‬
‫پبات ولعمم وہیت ےہ ہک تہب اسرے ولگ فلتخم اابسب اانپ رکاینپ اجن ےنیل ےک درےپ وہےت ںیہ ہکبج صن ںیم وخد وک الہک رکےن یک یہن‬
‫س س‬
‫واردےہ۔لیصفتالمہظحوہقرامنِ خداودنیےہ‪:‬‬
‫‪34‬‬
‫وال تقتلوا انفسکم ان هللا کان بکم رحیما۔‬
‫س‬
‫اورہنالہکرکواےنپآپوکےبکشاہللاعتیلٰاہمترےاسھت بپریرہمپباینقرامےنواالےہ۔‬
‫ت‬
‫اتوقلہیایکایگےہاساکینعمٰےہمتںیمےسوکیئیھباےنپآپوکلتقہنرکے۔پ باننباحضکریضاہللہنعےسرمویےہہکروسل‬
‫ت‬ ‫س‬
‫اہلل ﷺ ےن قرامپا‪ :‬سج ےن داین ںیم یسک یھب زیچ ےس اےنپ آپ وک الہک ایک ایقم ےک روز ایس زیچ ےک اسھت اس وک ذعاب دپا اجےئ‬
‫س‬ ‫س‬
‫اگ۔رضحت اوبہرپرہ ریض اہلل ہنع ےس رموی ےہ ہک روسل اہلل ﷺ ےن قرامپا‪ :‬وج اہپڑ ےس ڑلاکھ(الھچت اگلیئ) وہ منہج یک آگ ںیم ہشیمہ‬
‫ہشیمہےکےیلاورپےسےچینیکرطفڑلاتکھرےہاگ‪،‬سجےناےنپآپوکولےہےسلتقایک‪،‬اساکولاہاسےکاہھتںیموہاگ‪،‬وہہشیمہہشیمہےک‬
‫ت‬
‫ےیلاسےکاسھتاےنپآپوکفیلکتداتیرےہاگ۔اوبداؤدیکروانںیمےہسجےنزہراھکپازہراسےکاہھتںیموہاگ‪،‬منہجیکآگںیمزہر‬
‫‪35‬‬ ‫ت‬
‫اھکپرےہاگ۔‬
‫ا‬
‫ت‬
‫س‬ ‫اصجایضءارقلآنررطمقازںیہ‪:‬‬ ‫ِب‬ ‫اسآنےکتحت‬
‫نف ک‬ ‫ت‬
‫اس آن ںیم وخدیشک یک اممتعن یھب آ یئگ اور یسک املسمن اھبیئ وک البوہج لتق رکےن ےس یھب روک دپا ایگ۔ا س م ہہک رک اتب دپا ہک ارگ مت یسک‬
‫املسمناھبیئوکلتقرکوےگوتاساکاصقننںیہمتیہےچنہپاگ‪،‬اہمترییہاتومنمنہبویبہوہیگ‪،‬اہمترییہتلمےکوصعممےچبمیتیوہں‬
‫ےگ‪،‬اہمترےملسماعمرشےاکیہاترھگمغوادنوہےکادنریھوںںیمڈوباجےئاگ۔العہماضیبویرہمحاہللےناساکاتاورفیطلینعمٰ‬
‫س‬
‫یھبایکےہ۔قرامےتںیہ‪:‬ال تقتلوا انفسکم ابقرتاف ما یذللها و یردیها فانه القتل احلقیقی للنفس۔ینعیایسیذموممرحںیتکاورذلیل‬
‫‪36‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اامعلمرکووجولوگںیکاگنہںیمںیہمتذلیلوروسارکدںی‪،‬ویکہکنذلوروسایئیہوتسفنیکیقیقحالہتکوابتیہےہ۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت س‬ ‫ت‬
‫اصجریسفتقریبطآنھذداےکتحتایبنقرامےتںیہاسرپالہِپاولیاکاامجعےہہکاسآنےسرمادضعبےکضعبوکلتقرکےن ےس‬ ‫ِب‬
‫یہنےہ۔رھپظفلاےنپآپےکلتق(وخدیشک)وکیھبشالمےہینعیداینرپرحصاوربلطِاملےکالچلںیماسوکلتقہنرکے‪،‬ینعیاےنپآپ‬
‫ت‬
‫وکاےسیدوھوکںںیمہنڈاےلوجاےسلتتاچنہپےنواےلوہں۔اورہییھباامتحل ےہہکیگنتاوربضغںیماےنپآپوکلتقہنرکو۔ان‬
‫ت‬
‫جاوہنںےنزغوہءذاتاالسللسںیماےنپسفنرپ‬ ‫امتموصروتںیہنشالمےہ۔رضحترمعونبااعلصےناسآنےستجحڑکپییھت ب ب‬
‫ت‬
‫وخفیکوہجےسیبنجوہےنیکاحلںیمڈنھٹےپاینےسلسغںیہنایکاھت۔یبنارکمﷺےنانےکااجتحجوکاقمئراھکاھتاورانرپآپ‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 98‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫‪37‬‬ ‫س‬
‫ﷺرکسماےئےھتاورمرپدھچکہناہکاھت۔‬
‫ریسفتدمارکںیموال تقتلوا انفسکم (متوخدیشکہنرکو)ےکتحتاچرںیتہجذموکروہںیئالمہظحوہں‪:‬‬
‫‪۱‬۔اسفنےسرماداہمتریسنجےسوجؤمنمںیہویکہکنؤمنماتاجنیکرطحںیہ۔‬
‫‪۲‬۔وخدیشکہنرکےاسیجہکضعباجلہرکےتںیہ۔‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س س‬
‫رکپاےنپآپوکالہکرکےنواےلیکرطحےہ۔‬ ‫اھکپےہ۔سپریغرپملظ ا‬
‫اجپاومالاک ا‬
‫‪۳‬۔التقلاکینعمٰ اپ ر‬
‫ت‬
‫‪۴‬۔سفنیکوخااشہترپمولچورہنمتاسوکلتقرکدوےگ‪،‬پااےسیاکمرکزگروےگوجلتقوکالزمرکےنواےلںیہ۔‬
‫ان هللا بکم رحیما(ےبکشاہللمترپرمحرکےنواالےہ)رتمحیہیکانبرپںیہمتایسیزیچوںےکقلعتمربخدارایکسجںیماہمترےاومال‬
‫‪38‬‬
‫یکافحتظاوراہمترےادبانیکاقبءےہ۔‬
‫س س س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپریبکہگاہاورپااجپرورحامےہ۔سجےناےنپآپوکسجزیچےسالہکایک‬ ‫رکپینعیوخدیشک ا‬ ‫ذموکرہپباالداللئےسولعمموہاہکوخدوکالہک ا‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫وہپ ےہوج مغ وادنوہ‬ ‫ایقم واےل دن ایس زیچ ےک اسھتاس وک ذعاب دپااجےئ اگ اور وخدیشکرکےن واےل ےکےھچیپ ات اخدنان اور اعمرشہ ا‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اجپ ےہ زین ہی وہ ذمومم لمع ےہ ہک اس ےس ولوگں یک اگنہ ںیم وخد ےک اقت یک ذل و روسایئ یہ وہیت ےہ ہن ہک‬
‫ےک ادنریھوں ںیم ڈوب ا‬
‫س‬ ‫ت‬
‫پآںہکاس‬ ‫افصتہنسحویکہکنذلوروسایئیہسفنیکیقیقحالہتکےہاوروہاسےنوخدرپرحاماکمینعیوخدیشکرکےکالزمیکیل۔مرپد ب ر‬ ‫ِ‬
‫س‬
‫وتسمجرہھٹا۔ارگوخدیشکرکےنواالہی‬ ‫ےناینپاجنوکلترکےکوکسنپاےنیکاجبےئوخدوکدوھےکںیمڈالایلاورآجرتےکذعاباک ب ب‬
‫حیبق لعف ہن رکےوت اہلل یک رتمح وعیس ےہ وہ رضور اہسرا دیتی ےہ ہک اس ےن ایسی زیچوں ےک قلعتم ربخدار ایک ےہ وجاومال یک افحتظ اور‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫اچبپاچےیہ۔احالتاچےہھچکیھب‬ ‫وہپاچےیہاوراسارمِرحامےسوخدوک ا‬ ‫لدااسیکرتمحےسامویسںیہن ا‬ ‫ادبانیکاقبءےکےیلرضوریںیہ ٰ‬
‫سےہ۔اسنمضںیمرصعِاحرضںیمیئکاہلثم‬ ‫وہاجںیئ‪،‬وخدیشکیسکوصرتیھبںیہنرکیناچےیہویکہکنظفحتِاجنیہاعمرشےیکاقبءاک ب ب‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ب ت س‬ ‫س‬
‫س‬‫زجرووتخیبےس‪،‬پاذینہاشفلخرویںاورافمدسااکفرےک ب ب‬ ‫ےس‪،‬پروںیک ب‬
‫ب‬ ‫رغنےکپامرپ‪،‬تبحمےکپامرپ‪،‬رھگولیپااچویکں‬ ‫ایسیںیہہکاقراد‬
‫ت‬ ‫س‬
‫وہپےہاور‬
‫ارشفاولخملاقتینعیاناناکواقررجموح ا‬ ‫وخدوکومتےکھگٹجراھےنرپآامدہوہاجےتںیہاوروہاکمرکزگرےتںیہسجےس ُ‬
‫س‬
‫سجیکیہناکمکحاہللےنایبنقرامپاےہ۔‬
‫وخدیشکرکےنواےلیکامن ِزانجزہڑپےنھاکرشیعمکح‬
‫ح‬
‫العہمالعؤادلنیدمحمنبیلعنب صکفیرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫سج ےن وخد وک لتق رک ایل وخاہ دمعاًاس وک لسغ دپا اجےئ اگاور اس رپ امن ِز انجزہ ڑپیھ اجےئ یگ ایس رپ وتفی ٰےہ ارگہچ دورسے املسمن وک لتق‬
‫ت‬ ‫س‬
‫رکےن یک تبسنب ہیزپادہ بپرا گاہ ےہ‪،‬اامم انب ہامےن اامم اوبویفس ےکوقلوک پرحیج دیویکہکن یبن ارکم ﷺ ےک پاس ات صخشوک الپا ایگ‬
‫‪39‬‬
‫سجےنوخدیشکیکیھتآپےناسیکامن ِزانجزہںیہنڑپیھ۔‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 99‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫العہمدیسدمحمانیمانباعدبنیشایمرہمحاہللےتھکلںیہ‪:‬‬
‫ت‬
‫وہپےہہکیبنارکمﷺےنوخدیشکرکےنواےلیکامن ِزانجزہںیہنڑپیھاورہباظہرہیےہہکآپےناس‬ ‫اسدحنےسرصفاانتولعمم ا‬
‫ت‬
‫زجاًںیہنڑپیھسجرطحآپےنرقموضیکامن ِزانجزہںیہنڑپیھیھت‪،‬اسےسہیالزمںیہنا آپہکاحصہبںیمےسیھبیسکےن‬ ‫رپامن ِزانجزہ ب ر‬
‫س‬
‫‪40‬‬
‫راپںیہنےہ‪،‬اہللاعتیلٰےنقرامپا‪:‬آپیکولصٰۃانےکےیلوکسنےہ۔‬ ‫اسرپامن ِزانجزہںیہنڑپیھویکہکندورسوںیکامنزآپیکامنزےک بپ ب ر‬
‫س‬ ‫س‬
‫رہریناورڈاہکےکدورانلتق ا‬
‫وہپ‬
‫ت‬ ‫س‬
‫اجپ ےہ اوروج ذماتمح رکںیاںیہن‬ ‫رہرین(عطقارطلقی) اورڈاہکیک وارداںیتیفزامہن اعمرشہ ںیم وہیتریتہںیہ۔ اس ںیمارثک ولوگںوکولپا ا‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫اجپےہاورارگرھپیھبمراتمحرکںیوتاسیکزساہییتلمےہہکاقتوافسکولگوجاسحیبقلعفںیمولمثوہےت ںیہ‬ ‫اولوتڈراپا‪،‬داکمھپا ا‬
‫س‬
‫وہ لتقرکدےتیںیہ۔اعمہلمءلتق ںیموہ رمد‪،‬وعرت‪،‬ہچب‪،‬وبڑاھ‪،‬ذمیبہ‪،‬ریغذمیبہیسکیھبقرد اکاحلظںیہنرکےتہکلبویںانہکروا وہاگہکوہ‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫اناکاحلظںیہنرکےتاورویںاعمرشہات سپ ب‬ ‫س س ت‬
‫رکپےہ۔دنیِاالسمںیمرہریناورڈاہکڈاےنلیکاممتعنواردےہ‬ ‫ااقت ِلتیفاصقنناکاسانم ا‬ ‫ان‬
‫س‬
‫سوہاگزینمیلعتِوبنییھبانابقحئےسعنمرکیتےہالمہظحوہ‪:‬‬ ‫رکپیہاعمرشےںیموکسناک ب ب‬ ‫انچہچناسلمعِدبوکدسمود ا‬
‫قال حدثنا آدم بن ابی اایس‪،‬حدثنا شعبة‪،‬حدثنا عدی بن اثبت‪،‬مسعت عبدهللا بن یزید االنصاری و هو جده ابو امه‪،‬قال‬
‫هنی النبی ﷺ عن النهبی واملثلة۔‪41‬‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رضحتدبعاہللنبپرپدااصنریریضاہللہنعایبنرکےتںیہ‪:‬یبنارکمﷺےنرہریناورہلثمرکےنےسعنمقرامپاےہ۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫ب‬
‫دنیِاالسمیسکیھبقردوکہرزگہرزگااجزتںیہنداتیہکوہرہرینرکے‪،‬ڈاہکڈاےل‪،‬ولٹوسھکٹاکپازاررگمرکےاورسجوکاچےہلتق‬
‫ت ت‬
‫رکدے۔االسمںیموتاےنپاملسمناھبیئرپاہحلستپاےننیکپادنبیےہالمہظحوہ‪:‬‬
‫س‬
‫رضحتاوبہرپرہریضاہللہنعےسرمویےہہکوضحریبنارکمﷺےنارشادقرامپا‪:‬‬
‫ال یشری احدکم الی اخیه ابلسالح فانه ال یدری احدکم لعل الشیطان ینزع فی یده‪ ،‬فیقع فی حفرة من النار۔‪42‬‬

‫متںیمےسوکیئصخشاےنپاھبیئیکرطفایھتہرےساشارہہنرکے‪،‬متںیمےسوکیئںیہناجاتنہکشاپداطیشناُسےکاہھتوکڈاگمگدےاوروہ‬
‫س‬
‫(لتقِپاقحےکےجیتنںیم)منہجےکگرےھںیماجرگے۔‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫وہپ ےہہکرہرین پا دورانِ ڈاہک ‪ ،‬اانپ دافع اک وسچ رک اقت ےک اسھت ذماتمح رکےن یک وکشش یک اجیت ےہ سج ےساجن ےک لت‬
‫ااسی یھب ا‬
‫ت‬
‫وہپ ےہاوررتشیباجںیناسدمںیماضعئوہاجیتںیہ۔ہکبجاملسمنوتقمنیلےکپبارےرضحتدیعسنبزپدریضاہللہنعےس‬ ‫وہےناکادنہشی ا‬
‫س‬ ‫ت‬
‫روانےہیبنارکمﷺےنقرامپا‪ :‬من قتل دون دمه فهو شهید و من قتل دون اهله فهو شهید۔‪43‬‬

‫وجصخشاینپاجنیکافحتظرکےتوہےئامرااجےئوتوہدیہشےہاوروجاےنپرھگواولںیکافحتظرکےتوہےئامرااجےئوتوہیھبدیہشےہ۔‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 100‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬
‫رہرنرپمکحِرشع‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رہرنرپمکحِرشعےکایبنےسلبقرہرینیکااسقماکاجاننازدحرضوریےہانچہچنرہرینیکاچرااسقمںیہ‪:‬‬
‫‪۱‬۔راہریگوںےسرصفاملانیل۔‬
‫س‬
‫‪۲‬۔راہریگوںوکرصفلتقرکپا۔‬
‫س‬
‫‪۳‬۔املیھبانیلاورلتقیھبرکپا۔‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپاورہنیہانےسیسکمسقاکاملانیل۔‬ ‫ڈراپداکمھپا‪،‬ہنانوکلتق ا‬
‫‪۴‬۔راہریگوںوکرصف ا‬
‫ت‬
‫وہپےہوجدنمرہجذلیںیہ‪:‬‬ ‫ابمکحرشعاناچرااسقمےکاابتعرےساچرومسقںرپرصحنم ا‬
‫س‬ ‫س‬
‫‪۱‬۔ارگرہرنےنراہریگےسرصفاملایلاوراےسلتقہنایکوتراہرناکداپاںاہھتاورپباپاںپاؤںاکپااجےئاگ۔‬
‫س‬
‫‪۲‬۔ارگراہریگوکرصفلتقایکاوراملںیہنایلوتراہرنوکلتقایکاجےئاگ۔‬
‫ت ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫‪۳‬۔ارگرہرنراہریگےسالمےلرکاسوکلتقرکےوتاامماوبہفینحرہمحاہللقرامےتںیہہکاحمکِوقوکاایتخرےہہکاچےہوتاساکداپاںاہھت‬
‫اورپباپاںپاؤںاکٹرکاےسلتقرکےاوروسیلجراھےئپااسوکلتقرکےنےکدعبوسیلجراھےئ۔‬
‫‪44‬‬ ‫س‬
‫‪۴‬۔اوروجرہرنراہریگوکلتقہنرکے‪،‬اورہنیہاساکوکیئاملےلہکلباسوکڈراےئاورداکمھےئوتاسوککلمدبررکے۔‬
‫ت‬ ‫س‬
‫ات روپرٹ ےک اطمقب رصعِ احرض ںیم رہرین اور ڈاہک ےک دوران لتق یک وارداوتں ںیم اکیف دح ت یمک واعق وہیئ ےہ رگم رھپ یھب اےسی‬
‫سس‬
‫وااعقتاگےہاگبےہنسوکےتلمرےتہںیہزیناسےکدواینبدیولہپںیہ‪:‬‬
‫‪۱‬۔وکحیتمےبوتہج‬
‫س‬
‫ہیاساابتعرےسےہہکارگوکیئااسیرگوہوجرہرینپاڈاہکیکوارداوتںںیمولمثوہڑکپااجےئوتاسوکاجبےئرشیعزسادےنیےکوحاالتںیم‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ج آزاد وہ رک ا آپ ےہ وت رھپ ویہ اکم رشوع رک داتی ےہ ۔دافیع اداروں وک اچےیہ ہک وہ ان اابسب وک‬ ‫اجپ ےہ اہجں وہ ھچک رعہص رہ رک ب ب‬
‫دنب رک دپا ا‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫وہپےہ۔‬‫وہپےہاورانایناجناکرشفواقرپاامل ا‬ ‫دسمودرکںینجیکوہجےسہیوارداںیتوہیتںیہ‪،‬لتقواغرترگیاکپبازاررگم ا‬
‫‪۲‬۔امسیجولہپ‬
‫س‬ ‫س‬
‫مہ رپ وخد ہاری اجن یک افحتظ قرض ےہ ارگ مہ وییہن ےبیسب ےس رہرونں اور ڈاوکؤں ےک ےھتہ جرےتھ رےہ وت اعمرشے رپ ےس انم اک‬
‫س‬ ‫س‬ ‫ت ت‬
‫لدااہجںںیہکرہریناورڈاہکوریغہیکواردات‬ ‫اسابئن پارپاروہرکرہاجےئاگ۔پااتسکیناعمرشےاورامسجیکروےسوچہکنمہاتوقمںیہ ٰ‬
‫ت‬
‫اصج پروت اابحبوک اچےیہ ہک وہ ان ولوگں یک دمد رکںی نج ےک امل پااجن اک ایضع وہا ےہ پاہک اعمرشہ وخاحشل وہ زین اس‬ ‫ِب‬ ‫وہ وت ہارے‬
‫س‬ ‫س‬
‫رکپ اچےیہ رگم مہ ےبسح ںیہ وج اجبےئ یسک یک دمد‬‫یفنم رسرگیم ںیمولمث اقراد وک دعایتل ےلصیف ےک اطمقب ذلیل و روسا رکاےن ںیم رکدار ادا ا‬
‫رکپاچےیہہکبجمہاےنپاحمظفاداروںوک ِ‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫دعم‬ ‫رکےنےکامتشنیبنبرکرصفپاایلںامرےتںیہاالامشاءاہلل!زینںیمہاداروںرپرھبوہسیھب ا‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 101‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫ت ت‬ ‫س‬
‫اامتعدےسدےتھکیںیہوجہکااہتنیئطلغےہ۔تکلممِخدادادےکاحمنیظفہروقاسےکوگےشوگےشاکرہپہدےتیںیہوہریمیوصرتںیم‪،‬آپ‬
‫ت‬
‫یکوصرتںیماوراسریوقمیکوصرتںیموہتکسںیہ۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫لتقِپاقحےکرمبکتاکپااتسکیناعمرشےےکانترظںیماورآجرتںیمااجنم‬
‫اینبدیوقحقںیمےسالہپقحہیےہہکاینبدیوقحق ےساصتمدمامتموقانینپبالطوہںےگ۔دورساقحہیےہہکیسکصخشوکاجنپاآزادی‬
‫س‬ ‫سس‬
‫رکپ ہی‬ ‫ےس‪،‬اموساےئ اقونن ےک ذرےعی‪،‬رحموم ہن ایک اجےئ اگ۔‪ 45‬ولعمم وہا ہک اینبدی وقحق اک ظفحت وقانین ےک باجرا اک د‬
‫امخ ےہ ہکبج لتق دمع ا‬
‫س‬ ‫س‬
‫لداہیپااتسکینآنیئےکاطمقبپبالطےہ۔ہکبجاسیکزساپااتسکینآنیئںیمدہعف‪۳۰۲‬ےکتحتاعدئ‬ ‫رکپےہ ٰ‬
‫اینبدیوقحقںیمےسقحوکلت ا‬
‫وہیتےہ۔ذلیںیماسدہعفیکالصابعرتالمہظحوہ‪:‬‬
‫‪302: punishment of Qatl.i.amd: Whoever commits qat.e.amd shall, subject to the‬‬
‫‪provisions of this Chapter be:‬‬
‫‪a.‬‬ ‫‪Punished with death as qisas:‬‬
‫‪b.‬‬ ‫‪Punished with death for imprisonment for life as ta’zir having regard to the‬‬
‫‪facts and circumstances of the case,if the proof in either of the forms specified in‬‬
‫‪Section 304 is not available’,or‬‬
‫‪c.‬‬ ‫‪Punished with imprisonment of either description for a term which may‬‬
‫‪extend to twenty.five years, where according to the injunctions of Islam the‬‬
‫‪punishment of qisas is tot applicable.46‬‬
‫‪302‬ےکتحتلتقدمعیکزسا‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫رہھٹپوہاسپبابیکداعفتےکپاعبوہاگ‪:‬‬
‫وجیھبلتقِدمعاکرمبکت ا‬
‫‪۱‬۔اصقصےکوطررپ زساےئومت۔‬
‫س‬
‫‪۲‬۔ارگدہعف‪۳۰۴‬ںیمایبنرکدہیسکیھبلکشںیموبثتدایتسبہنوہں(وبثوتںیکیمکپاوگایہےکپالمکموہےنیکوصرتںیم)وتدقمہم‬
‫ےکاقحقئاوراحالتےکشیپِرظنزعتپراًرمعدیقزساےہ۔‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫واضح ًینعی ِ‬
‫احالت وصخمہصیک وہج ےسدیقیکزسا ‪ ۲۵‬اسل ت وہ یتکسےہ‪،‬اساقمم رپ اہجںاالسم ےکااکحم ےکاطمقب اصقصیکزسا‬ ‫ا‬ ‫‪۳‬۔‬
‫لمکموطررپالوگوہیتوہ۔‬
‫ت‬ ‫ت ت‬
‫ینعی‪۱۸۶۰‬ءےسےلرکراجئاولقزساںیمدویہوصرںیتںیہہکپاوتاصقصایلاجےئوجوشادہاوروبثوتںےکلمکموہےنےسنکمموہپاےہ اپ‬
‫رھپ رمع دیق یک زسا نیعتم وہیت ےہ وج زعمز جج یک وصادبپد رپ وہیت ےہ ب ب‬
‫ج وہ وبثوتں یک اجچن کٹھپ رک ےل اور ہیزسا رجمم وک ‪ ۱۴‬اسل ےس‪۲۵‬‬
‫س س‬ ‫ت‬
‫ےہ۔لدا پاقحلتق رکےن واےلیکزسا ںیم پااتسکیناعمرشےاورآنیئےکاطمقب پاوتاےساصقاصًلتق رکدپااجےئ اگارگ‬ ‫ٰ‬ ‫اسل تںیم وہیت‬
‫س‬ ‫ت‬
‫وبثتلمکموہں‪،‬پارھپاےسرمعدیقیکزساانسیئاجےئیگ۔رگماتاہیملیھبےہ!ہکاقتارثکوتاقوننےکےھتہجرےنھےسلبقیہںیہکقرار‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 102‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اجپ ےہ پا ارگاقونن ےک اہھت گلیھب اجےئ وت فلتخمولیحں اور اہبونںےس بپری وہ ا‬
‫اجپ ےہ۔نکمم ےہاقت داین ںیموت اسزسا ےس اابسب‬ ‫وہ ا‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫اایتخررکےکراہ ِقراراایتخررکےلنکیلامکحااحلنیمکیکدعالںیماساکااجنمایکوہاگ‪،‬اسنمضںیمدوقرانیمِوبنہیالمہظحوہں‪:‬‬
‫موسی ‪،‬عن االعمش‪،‬عن ابی وائل‪،‬عن عبدهللا قال‪،‬قال النبی ﷺ ‪ :‬اول ما یقضی بنی الناس فی‬ ‫ٰ‬ ‫قال حدثنا عبید هللا بن‬
‫‪47‬‬
‫الدماء۔‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫پرہمج‪:‬اامماخبریاینپدنسےکاسھتروانرکےتںیہ‪:‬ںیمہدیبعاہللنبومیسٰےندحنایبنیکازاالشمعازایبوالئازدبعاہللنبوعسمد‬
‫س‬
‫شےسےلہپہلصیفایکاجےئاگ‪،‬وہوخنےس‬ ‫ریضاہللہنع‪،‬وہایبنرکےتںیہہکیبنارکمﷺےن قرامپا‪:‬ولوگںےکدرایمنسجدقمہماک ب‬
‫قلعتموہاگ۔‬
‫لتقےکدقمہمےک ب‬
‫شےسےلہپہلصیفیکوتیج‬
‫س‬
‫شےسےلہپولوگںےکدرایمنلتقےکدقمہماکہلصیفایکاجےئاگ‪،‬اسےسولعمموہاہکیسکاملسمنوکپاقح‬ ‫اسدحنںیمذموکرےہہک ب‬
‫س‬
‫رکپتہبنیگنساعمہلمےہ‪،‬ویکہکنادتباایسزیچےسیکاجیتےہوجتہبزپادہامہوہیتےہ۔ضعباملعءےناسدحنےسادتساللایکےہ‬
‫لتق ا‬
‫ت‬
‫ہکایقمےکدنوجہلصیفوہاگوہولوگںےکدرایمنوہاگاوراجونروںاکاسےلصیفںیموکیئدلخںیہنےہاورہیطلغےہ‪،‬ویکہکناسدحناک‬
‫ت‬
‫افمدہیےہہکاسدحنںیمولوگںےکدرایمن ب‬
‫شےسےلہپہلصیفاکذرکےہاوراسےسہیالزمںیہنا آپہکاجونروںہکدرایمنہلصیفہن‬
‫ایک اجےئ‪،‬وت وہ اتکس ےہ ولوگں ےک درایمن ہلصیف رکےن ےک دعب رھپ اجونروں ےک درایمن ہلصیف ایک اجےئ۔‪49،48‬سپ بپرو ِز رشحم دنبوں ےک‬
‫ت ت‬
‫شےسےلہپلتقےکدقمہمرپہلصیفایکاجےئاگاوروہااسیہلصیفوہاگہکوجدعلوااصنفرپوپراوپرااپ ارپوہاگہکاس‬ ‫اعمالمتےکاابتعرےس ب‬
‫ت ت‬
‫ںیمہناقتوکپرددوہاگاورہنیہوتقملوک۔‬
‫ت‬
‫رضحت دبعاہلل نبابعس ریض اہلل اعتیلٰ امہنع ےس یسک ےن وپاھچ ہک ایک اقت یک وتہب وبقل وہ یتکس ےہ؟ اوہنں ےنبجعت اک ااہظر رکےت وہےئ‬
‫س‬ ‫س‬
‫قرامپا‪":‬ہیمتایکہہکرےہوہ؟''اُسےنوسالدہراپاوتدوپبارہآپےنیہیقرامپا‪،‬اوررھپدحنانسیئ‪:‬‬
‫مسعت نبیکم ﷺ یقول ‪":‬أیتی املقتول متعلقا رأسه ابحدی یدیه ملببا قاتله ابلید االخری تشخب اوداجه دما حتی أیتی به‬
‫العرش فیقول املقتول لرب العاملنی ‪ :‬هذا قتلنی فیقول هللا للقاتل‪ :‬تسعت ویذهب به الی النار''۔‪50‬‬
‫ت‬ ‫س‬
‫ںیمےناہمترےیبنﷺوکہیقرامےتوہےئانسےہہک‪":‬سجصخشوک(داینںیم)لتقایکایگوہ‪،‬وہاانپرساےنپاہوھتںںیمٹلارکاےنپاقت‬
‫ت‬
‫ج اُس یک رںیگ وخن ےس بات ریہ وہں یگ‪ ،‬اہیں تہک وہ رعش ےک پاس آ رک رب ااعلنیمل ےسےہک اگ ہک "اس ےن‬ ‫وک ٹیپل رک الےئ اگ‪ ،‬ب ب‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫بر‬
‫ےگہک‪":‬پپبادی ےہ ریتی! اور اُےس منہج ںیم ےل اجںیئ ےگ۔ اہلل اربک ولعمم وہا ہک اقت اک‬ ‫ےھجم لتق ایک اھت'' وت اہلل اعتیلٰ اقت ےس قرامںیئ‬
‫ااجنماسروزایکوہاگاورلتقےکدقمہمیک ب‬
‫شےسےلہپوتیجایکےہ۔‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 103‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬
‫پااتسکنےکفلتخمرہشوںںیملتقِپاقحےکاعمرصوااعقت‬
‫س‬
‫الوہرےکالعہقاالسموپرہںیمرھگولیانتزعرپافپرنیکیئگسجںیمدویرےناھبیھبوکلتقرکدپا۔‪51‬ونابپاؤن‪،‬الوہرںیم‪۱۰‬اسہلڑلےکوک‬
‫حی‬ ‫س‬
‫زپادیتےکدعبلتقرکدپاایگہکبجزلممےناسےسلبقیھب‪۲‬وچبںوکزپادیتاکناہنانبےناکارتعافرکایل۔‪52‬راوڈنپلی‪،‬ڈنھجا چیںیم‪۹‬اسہل‬
‫پآدموہیئ۔‪ 53‬اواکڑہےکالعہقوحیلیاھکلںیمدمرہساک‪۹‬اسہلہچبزپادیت‬ ‫یچبوکہنیبمزپادیتےکدعبلتقرکدپاایگیچبیکالشڑپویسےکرھگےس ب ر‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ےکدعبلتقایکایگ۔‪ 54‬وٹہبکیٹھگنسںیمدوشیکدنہمیںیماجےنواےلڑلےکےناےنپدوشوکافپرنرکےکلتقرکدپا۔‪55‬پااتسکن‬
‫ت‬
‫ےک وصہب اجنپب ےک رہش ایسوکلٹ ںیم ادسناد دتشہ رگدی دعال ےن رھبے عمجم اور وپسیل یک وموجدیگ ںیم دو اھبویئں احظف ثیغم اور‬
‫ت س‬
‫بینم رپ دشتد رک ےک اںیہن لتق رکےن ےک بجرم ںیم است رجمامن ےک ڈییھ وارن اجری رک دےی ۔‪ 56‬اتلمن ںیم ات یہ اخدنان ںیم نیت‬
‫س‬
‫ڈارٹکوںےکلتقاکہمعم۔‪ 57‬ایسوکلٹیکلیصحترسپورےک العےقالکوساہلںیمارایضاوررہتشےکانتزہعےک پباع‪۲‬زلمامنےنافپرن‬
‫س‬
‫رکےکاےنپ‪۲‬اچچاور‪۲‬کرنوکلتقرکدپا۔‪58‬اسویہالںیم ‪۸‬اسہلیچبوکزپادیتےکدعبلتقرکدپاایگ۔‪ ۱۹ 59‬ونجرییک ہسرہپیسیٹڈیےن‬
‫س‬ ‫ت‬
‫نیجیٹروڈرپاتاگڑیرپادناھددنھافپرنیک سجےکےجیتنںیمایمںویبی‪،‬یٹیباوراتہلحمداروگایلںےنگلےساجں‬ ‫اسویہالےک رق ب‬
‫س‬
‫قحب وہےئ ہکبج اکروایئ ںیم نیت ےچب یھب زیمخ وہےئ۔‪۳ 60‬دربمس ‪ ۲۰۲۱‬ںیم ایسوکلٹ ںیم رسی نکنل رہشی وجہم ےک اہوھتں لتق‪،‬رمکری‬
‫س‬
‫‪62‬‬
‫زلممتیمس‪۱۰۰‬اقرادرگاتفر۔‪61‬رکایچںیمڈپرھامہلبقڑلیکاکلتق‪،‬پباپےن بجرماکارتعافرکایل۔‬
‫س‬ ‫س س ت‬ ‫س‬
‫ذمہ‪،‬رن‪،‬لسن‪،‬وقم‬ ‫پااتسکین اعمرشے ےک انترظ ںیم لتقِ پاقح یک اور یھب ےبامشر اثمںیل وموجد ںیہ وج انان یک وتنیہ ںیہ۔اس ںیم ب‬
‫س س‬ ‫س‬ ‫س س‬
‫ااجپورحامےہ۔‬
‫اہبپیعطقوطررپپ ر‬
‫۔لداپاقحوخن ا‬ ‫ش بپ ب ر‬
‫راپںیہ ٰ‬ ‫ب‬
‫افسرشات‬
‫س‬ ‫س‬
‫‪۱‬۔انایناجنےکظفحتوکاعمرشےںیمااجرگرکےنےکےیلاترحتتالچیئاجےئوجرساکریحطسرپاکمرکےاورولوگںںیمانایناجن‬
‫ےکواقروکایبنرکے۔‬
‫‪۲‬۔اعمرشےںیملتقواغرترگیالیھپےنواےلانعرصوکاقوننیکرگتفںیمالپااجےئ۔‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫‪۳‬۔لتقِدمعرپوجاالسیمرشیعزساےہاساکافنذاقترپالزمایکاجےئپاہکاعمرشہانماکوہگراہنبےکس۔‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬
‫م و رحماب یھب واتقً وفاتقً اناین اجن یک تمظع وک ایبن رکےت رںیہ پاہک ولگ ان یک راامنہیئ ےس وخد وک پاقح لتق رکےن ےس اچب‬‫ب‬
‫‪۴‬۔ املعء ر‬
‫ںیکس۔‬
‫س‬
‫‪۵‬۔اقوننپاذفرکےنواےلاداروںاکاجینوامیلاظفحتتںیماسھتدپااجےئ۔‬
‫ت‬ ‫س س ت‬
‫ذمہےکویکہکناولرشفاناناکےہہکاہللےناےسزعتورکتمیاکپاجانہپپاےہ۔‬ ‫‪۶‬۔ولظممیکدمدیکاجےئعطقِرظن ب‬
‫ت‬
‫‪۷‬۔اینپاوالدیکاسادنازںیمپرتیبرکیناچےیہہکلکوکوہکلمووقماکیتمیقرسامہیںینبہنہکیسکیفنمرسرگیمںیمولمثوہں۔‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 104‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫الخہصءثحب‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫اچبپ اسری انان یک اجن اچبےن ےک‬ ‫اھکسپ ےہ اور ظفحتِ اجن اک اس دح ت درس داتی ےہ ہک ات اجن یک زدنیگ ا‬ ‫االسم ُح ِاعمرشت ا‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س س ت‬
‫رتمادفےہاوراتاجناکایضعاسریاناناکایضعےہ۔داینںیمونعِ انانیکزدنیگاکاقباسپباترپرصحنمےہہکہرانانےکدلںیم‬
‫ب ت ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫رکپےہ‬
‫رکپہکلبہییھبپان ا‬ ‫انونںیکاجناکارتحاموموجدوہ۔وجصخشپاقحیسکیکاجناتیلےہوہرصفاتیہقردرپملظںیہن ا‬ ‫دورسے ا‬
‫س س ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫ہک اس اک دل ِ‬
‫ایحت اناین ےک ارتحام ےس اور ہدردیِ ونع ےک بخدےب ےس اخیل ےہ‪ ،‬لدا وہ وپری انان اک دنمش ےہ ویکہکن اس ےک ادنر وہ‬
‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫تفصپایئاجیتےہوجارگامتماقرا ِداناینںیمپایئاجےئوتوپریونعاکاخہمتوہاجےئ۔اسےک بپرسکعوجصخشانانیکزدنیگےکایقمںیم‬
‫س س ت‬ ‫س س ت‬ ‫ت‬
‫رکپ ےہ وہ درتقیقح انان اک احیم ےہ ‪،‬ویکہکن اس ںیم وہ تفص پایئ اجیت ےہ سج رپ انان یک اقب اک ااصحنر ےہ۔رفک و رشک ےک دعب‬ ‫دمد ا‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫س‬
‫شےس بپراگاہےہزینوجلتقرکےاےسیھبدبےلںیملتقایکاجےئاگپاارگورپاءدنرپراضدنموہںوتدنےلتکسںیہ‬ ‫رکپ ب‬
‫پاقحلتق ا‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫ہکبج آنیئِ پااتسکن ںیم دہعف ‪ ۳۰۲‬اقت رپ اعدئ وہیت ےہ اور آجرت ںیم اس اک ااجنم ہی وہ اگ ہک وتقمل اقت وک رس ےک پباولں ےس ڑکپ رک ربیک‬
‫س‬
‫پباراگہںیمااصنفبلطرکےنےکےیلاحرضوہاگ۔پاقحلتقےکاعمرصوااعقتفلتخموصروتںںیم فلتخماحالتںیمشیپآےترےتہںیہ‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ست‬
‫سجےساعمرشےںیمدباینماوراننساار بپراتھےہاورانایناجنیکایمہوکرودنہ ا‬
‫اجپےہ۔‬
‫وحاہلاجت‬

‫االرساء‪۷۰،‬‬ ‫‪1‬‬

‫ہبتکماعمرفارقلآن‪،‬رکایچ‬ ‫‪2‬‬

‫اہنمجارقلآنزنشیکیلبپ‬ ‫‪3‬‬

‫ت‬
‫ادارہاشاعوقیقحت‪،‬پااتسکن‪،‬الوہر‬ ‫‪4‬‬

‫سس ی‬
‫اپدار یبلنشررز‬ ‫‪5‬‬

‫ی‬
‫ادارہاالسایمت یبلنشررز‬ ‫‪6‬‬

‫س‬
‫تیباولعلم‪،‬اپاریلک‪،‬الوہر‬ ‫‪7‬‬

‫س‬
‫رمکریہبتکماالسیمرشلبپز‪،‬یئندیلہ‪۲۰۰۸‬ء‬ ‫‪8‬‬
‫س‬
‫ااھلدیللنشررواوتلزعی‪،‬الوہر‬ ‫‪9‬‬

‫وخاہجریمدردااکدیم‪،‬الوہر‬ ‫‪10‬‬

‫امارقلیٰ‪،‬ہکمرکمہموعسدیرعب‬ ‫‪11‬‬

‫ادارۃاالونار‪،‬رکایچ‬ ‫‪12‬‬

‫ِ‬
‫اقیقحتتاالسیم‪،‬اجہعماالسہیم‪،‬االسمآپباد‬ ‫ادارہ‬ ‫‪13‬‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 105‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬
‫‪ 14‬باپرامیہنبومیسٰنبدمحمااشلیبط‪،‬اوملااقفت‪(،‬ہکمرکمہم‪:‬دارانبافعنللن ررواوتلزعی‪۱۹۹۷،‬ء)دلج‪،۱‬ص‪۳۱‬‬
‫ش‬
‫س‬ ‫ل ت‬ ‫س‬
‫یھ س ت‬
‫‪ 15‬دمحمازغلایل‪،‬وقحقاالناننیباعتمیلاالالسمواالالعناالمما میحذدۃ‪(،‬اقہرہ‪،‬دار صۃا‪۱۹۸۷،‬ء)ص‪۱۷۴‬‬
‫‪16‬ااملدئۃ‪۳۲،‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اوبرفعجدمحمنب بجرپرالطببرری‪،‬اجعماایبلننعپاولیارقلآن‪،‬ریسفتالطببرری(دارارتلۃیبارتلاث‪،‬مکۃاارکملما)دلج‪،۱۰‬ص‪۲۳۳‬‬ ‫‪17‬‬

‫امعدادلنیانبریثک‪،‬ریسفتانبریثک سرتممج‪(،‬ایضءارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪۲۰۱۵،‬ء)دلج‪،۲‬ص‪۸۳‬‬ ‫‪18‬‬

‫ت‬ ‫لحن‬
‫اوبصفحرساجادلنیرمعنبیلعا یبلی‪،‬اللیباابیفعلومااتکلب(دارابتکلالعلمیۃا‪،‬ریبوت‪،‬انبلن)دلج‪:۷‬ص‪۳۰۱‬‬ ‫‪19‬‬

‫ت‬
‫ریسفتوغبیاردو‪،‬ااممریبکاوبدمحمنیسحنبوعسمدارفلاءوغبیشایعف(ادارہپ ِ‬
‫اافیلتارشہیف‪،‬اتلمن‪۱۴۳۶،‬ھ)دلج‪،۲‬ص‪۵۷‬‬ ‫‪20‬‬

‫رعموہیف‪،‬وکاتی‪)2010،‬دلج‪،1‬ص‪442‬‬ ‫س‬ ‫االیجلین‪،‬دیسییحمادلنی‪،‬دبعااقلدراالیجلین‪(،‬ہبتکم‬

‫س‬ ‫‪ 21‬ریسفت‬
‫لن‬ ‫للن‬
‫‪ 22‬ریسفتدمارک سفیاردو‪،‬اوباربلاکتدبعاہللنبادمحنبدمحما سفی(ۃبتکماملعل‪،‬الوہر)دلج‪،1‬ص‪753‬‬
‫ت‬
‫‪ 23‬دیساوباالیلعٰومدودی‪،‬میہفتارقلآن‪(،‬ادارہپرامجنارقلآن‪،‬الوہر‪)۲۰۱۱،‬دلج‪،۱‬ص‪۴۶۴‬‬
‫ت‬
‫س‬
‫‪ 24‬ال‪۴،‬‬
‫ل س‬ ‫ل س‬
‫‪ 25‬اوبدمحمومحمدنبادمحا حت یدبرادلنیا ی‪،‬دمعۃااقلریرشححیحصااخبلری‪(،‬داراایحءارتلاثارعلیب‪،‬ریبوت‪،‬انبلن)دلج‪،۱۵‬ص‪۲۰۶‬‬
‫ی‬‫عن‬ ‫ف‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫لب‬
‫‪ 26‬حیحصااخبلری‪،‬اوبدبعاہللدمحمنباامسلیعااخبلریا حعفی(السلطاانتا‪ ،‬اپبلمطی ابۃاربکلی ٰاالریمۃی‪،‬وببالقرصم‪۱۳۱۱،‬ھ)دلج‪،۸‬ص‪۵۰‬رمقادحلن‪۶۲۲۷:‬‬
‫س‬
‫‪ 27‬العہمالغمروسلدیعسی‪،‬ایبتنارقلآن(قرپد بتاٹسل‪،‬الوہر‪)۲۰۱۳،‬دلج‪،۱۲‬ص‪۸۷۲‬‬
‫ارقبلہ‪۱۷۸،‬‬ ‫‪28‬‬
‫ی س ت‬
‫دبعاولاخاقدریدر بھیگوی‪،‬قرآینمیلعت(ریبش بپرادرز‪،‬الوہر‪۱۴۱۴،‬ھ)دلج‪،۲‬ص‪۱۶۵،۱۶۶‬‬
‫بد‬ ‫العہم‬ ‫‪29‬‬

‫ِ‬
‫‪،‬ریسفتاتادمحہیرتممج(ایضءارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪۲۰۰۶،‬ء)ص‪۱۰۴‬‬ ‫رسفم ّ ا‬
‫لمویجن‬ ‫‪30‬‬

‫العہماقیضدمحمانثءاہللامثعیندجمدیپاینیتپ‪،‬ریسفترہظمی‪،‬رتممج(ایضءارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪۲۰۰۲،‬ء)دلج‪،۱‬ص‪۲۸۲،۲۸۳‬‬ ‫‪31‬‬
‫ت‬ ‫لح‬
‫ل س‬
‫العءادلنیدمحمنبیلعا صکفی‪،‬درااتخملریلعٰرشح مننونتپراالاصبر(ہبتکماقحہین‪،‬اشپور)اتکباالصلۃ‪،‬پبابالصۃاانجلزۃ‪،‬دلج‪،۳‬ص‪۹۶‬‬
‫خیش ُ‬ ‫‪32‬‬
‫ت‬
‫یتفمدمحمظفبررادلنیاتفمیح‪،‬فشکاالرسار‪،‬اردوپرہمجورشحدراتخمر‪(،‬ہبتکمضیفارقلآندویدنب‪،‬وییپ‪۱۹۹۹،‬ء)دلج‪،۲‬ص‪۸۱‬‬ ‫‪33‬‬

‫ااسنلء‪۲۹،‬‬ ‫‪34‬‬

‫ریسفترہظمی‪،‬رتممج‪،‬دلج‪،۲‬ص‪۳۳۳‬‬ ‫‪35‬‬

‫ریپدمحمرکمشاہاالزہری‪،‬ایضءارقلآن‪(،‬ایضءارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪)۱۹۹۵،‬دلج‪،۱‬ص‪۳۳۸‬‬ ‫‪36‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫اامماوبدبعاہلل سدمحمنبادمحنباوبرکبقریبط‪،‬ریسفتقریبطرتممج‪(،‬ایضءارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪۲۰۱۲،‬ء)دلج‪،۳‬ص‪۱۶۸‬‬ ‫‪37‬‬

‫للن‬
‫ریسفتدمارک سفیاردو‪،‬دلج‪،۱‬ص‪۵۹۶،۵۹۷‬‬ ‫‪38‬‬

‫درااتخملر‪،‬دلج‪،۳‬ص‪۱۲۷‬‬ ‫‪39‬‬

‫ل ت‬
‫تا‬
‫ااتخملراحشانباعدبنی(ہبتکماقحہین‪،‬اشپور)دلج‪،۳‬ص‪۱۲۷،۱۲۸‬‬ ‫العہمدیسدمحمانیمانباعدبنیشایم‪،‬ردا محیااریلعٰدر‬ ‫‪40‬‬

‫س ت‬
‫حیحصااخبلری‪(،‬دارانبریثک‪،‬دقشم‪،‬ریبوت‪۱۴۲۳،‬ھ)اتکبالمطاامل‪،‬پبابالیھی ابۃریغباذناصہبح‪،‬رمقادحلن‪۲۴۷۴:‬‬ ‫‪41‬‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 106‬‬

 ‫ت ت‬ ‫س‬
‫انایناجنیکرحمقرآنیکروینشںیماوررصعِاحرضںیماساکاالطق)پااتسکیناعمرشےےکانترظںیمزجتپایتاطمہعل)‬ ‫‪April – June 2022‬‬

‫س‬
‫ھ‬ ‫لی‬ ‫ل ت‬
‫صلۃواالٓداب‪،‬پبابا ینعاشارۃپاالسلح‪،‬دلج‪،۴‬ص‪،۲۰۲۰‬رمق‪۲۶۱۷‬‬
‫ب‬ ‫‪ 42‬ااممملسمنباجحجاریشقلی‪،‬حیحصملسم(داراایحءارتلاثارعلیب‪،‬ریبوت)اتکباربلوا ا‬
‫لح‬ ‫ت‬
‫‪ 43‬اامماوبعنشی ٰدمحمنبعنشی ٰارتلذمی‪،‬ننسارتلذمی(رشۃکۃبتکمومطت ب اعۃیفطصمٰاابلیبا یبلی‪،‬رصم‪۱۳۹۵‬ھ)دلج‪،۴‬ص‪۲۸‬رمقادحلن‪۱۴۱۸‬‬
‫ت‬
‫ِ‬
‫اقیقحتت االسیم‪،‬اجہعم االسہیم‪،‬االسم‬ ‫‪ 44‬ڈارٹک ادمح نسح‪،‬دصقی اردش یجلخ‪،‬الغم رمیضتٰ آزاد‪،‬پرامج اصمد ِر اقوننِ االسیم‪،۱‬دحود و زعتپرات(ادارہ‬
‫آ اپبد‪،‬یئم‪۱۹۸۲‬ء)ص‪۱۱۲،۱۱۳‬‬
‫ڈارٹکزہشاداابقلشام‪،‬داسریتپااتسکنیکاالسیمداعفتاتزجتپایتاطمہعل(رشہعیاڈیکیم‪،‬نیباالوقایمویوینریٹس‪،‬االسمآپباد‪۲۰۱۱،‬ء)ص‪۱۷۵‬‬ ‫‪45‬‬

‫‪46‬‬‫‪Pakistan Penal Code (XLV OF 1860), CHAPTER XVI OF OFFENCES AFFECTING THE HUMAN BODY,‬‬
‫‪302: Punishment of qatl.i.amd, page 112‬‬
‫ت‬ ‫ب‬
‫‪ 47‬اامماوبدبعاہللدمحمنباامسلیعنب باپرامیہاخبریحعفی‪،‬حیحصااخبلری(ہبتکمدارابتکلالعلمیۃ‪،‬انبلن‪،‬ریبوت‪)۲۰۱۹،‬اتکبادلپات‪،‬پبابوقلاہللاعتیلٰ‪:‬ونمنقیل‬
‫ت ف س‬
‫ومانممتعمذدا حبزراہمنہج‪،‬ص‪،۱۲۴۵‬رمقادحلن‪۶۸۶۴:‬‬
‫اہشبادلنیادمحنبیلعنبرجحالقسعینشایعف‪،‬حتفاابلری(دارارعملہف‪،‬ریبوت‪۱۴۲۶،‬ھ)دلج‪،۸‬ص‪۷‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪ 49‬العہمالغمروسلدیعسی‪،‬معناابلرییفرشححیحصااخبلری(ایضارقلآنیلبپزنشیک‪،‬الوہر‪)۲۰۱۷،‬دلج‪،۱۵‬ص‪۳۹۶‬‬
‫ت‬ ‫لھنی‬
‫ت‬ ‫ل س‬
‫‪ 50‬عمجمازلوادئوعبنماوفلادئ‪،‬اوبانیسحلونرادلنییلعنبایبرکبا می(ۃبتکمادقلیس‪،‬ااقلرھۃ‪۱۴۱۴،‬ھ)اتکبا فنن‪،‬پباب ا‬
‫رحمدامءانیملسمل‪،‬دلج‪،۷‬ص‪،۲۹۷‬رمق‬
‫ادحلن‪۱۲۳۰۶:‬‬
‫‪https://lahore42.tv/news/dewar-shot-dead-his-sister-in-law-in-a-‬‬ ‫الوہر‪42‬وینز‪۱۲،‬دربمس‪،۲۰۲۱،‬کنل‪:‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪/domestic-dispute-in-islampura-area-of-lahore‬‬
‫فیچاپدرٹیدمحمالبلالضفدرپا‪،‬اکپروینز‪۲۰،‬یئم‪،۲۰۲۰‬کنل‪:‬‬ ‫‪52‬‬

‫‪https://www.facebook.com/permalink.php?id=1751673731737296&story_fbid=261753910848408‬‬
‫‪3‬‬
‫ارپسکیسیوینز‪،‬ریپ‪۲۲‬امرچ‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://www.express.pk/story/2157735/1:‬‬ ‫‪53‬‬

‫س‬ ‫س‬
‫روزپاہم بج‪۱۴،‬وجالیئ‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://jang.com.pk/news/956700:‬‬ ‫‪54‬‬

‫س‬
‫فیچاڈرٹیبیجمارلامحنشایم‪،‬روزپاہمپااتسکن‪۵،‬دربمس‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://dailypakistan.com.pk/05-Dec-2021/1374081:‬‬ ‫‪55‬‬

‫امشہلئرفعجی‪،‬یبیبیساردوڈاٹاکم‪،‬الوہر‪۱،‬ارپلی‪،۲۰۱۵‬کنل‪:‬‬ ‫‪56‬‬

‫‪https://www.bbc.com/urdu/pakistan/2015/04/150401_sialkot_lynching_death_warrants_zz‬‬
‫س‬
‫شادہاملساحصیف‪،‬اتلمن‪،‬یبیبیسوینز‪،‬اردو‪۵،‬قروری‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://www.bbc.com/urdu/pakistan-55944069:‬‬ ‫‪57‬‬
‫س‬
‫الکوساہل‪.‬اکم‪،‬اوتار‪۲۲‬قروری‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://www.kalaswala.com/2021/02/2-2-2.html:‬‬ ‫‪58‬‬

‫اردو‪.‬ویج‪.‬یٹوی‪۲۸،‬ونربم‪،۲۰۲۰‬کنل‪-https://urdu.geo.tv/latest/235715:‬‬ ‫‪59‬‬

‫رپاضشارک‪،‬ویجوینز‪ ۲۴،‬ب ر‬
‫اوتکپ‪،۲۰۱۹‬کنل‪-https://urdu.geo.tv/latest/207073:‬‬ ‫‪60‬‬

‫رواحنادمح‪،‬اردووینز‪،‬االسمآپباد‪۳،‬دربمس‪،۲۰۲۱‬کنل‪https://www.urdunews.com/node/623886:‬‬ ‫‪61‬‬

‫س‬
‫روزپاہمپااتسکن‪۷،‬ونجری‪،۲۰۲۲،‬کنل‪https://dailypakistan.com.pk/07-Jan-2022/1387333:‬‬ ‫‪62‬‬

‫‪Al Khadim Research Journal of Islamic Culture and Civilization‬‬ ‫] ‪[ 107‬‬