Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΝΟΜΕΝΟΥ

1. Εισαγωγή
Το θέμα που παρουσιάζεται εδώ αφορά την επίλυση ενός γεωμετρικού
κατασκευαστικού προβλήματος με την χρήση εργαλείων δυναμικής
γεωμετρίας. Η ανάπτυξη του προβλήματος γίνεται μέσα από κατασκευές,
πειραματισμό, διερεύνηση, ανάλυση, γεωμετρικές και συναρτησιακές
αναπαραστάσεις. Οι έννοιες που εμπλέκονται είναι αυτές του κύκλου, τόξου,
γωνίας, ευθείας, γραφικών παραστάσεων συναρτήσεων, ακρότατα
συναρτήσεων, μετρικών σχέσεων γεωμετρικών αντικειμένων και
τριγωνομετρικών εννοιών. Μέσα από την ανάπτυξη της λύσης του
συγκεκριμένου προβλήματος εμφανίζεται και μια γενικότερη μεθοδολογία
αντιμετώπισης παρόμοιων προβλημάτων με την χρήση κατάλληλου
εκπαιδευτικού λογισμικού. Η μεθοδολογία εστιάζεται στην πειραματική
διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ εξαρτημένων γεωμετρικών αντικειμένων και
των αναπαραστάσεών τους. Η απόδειξη της λύσης που βρίσκουμε εμπειρικά
αποδεικνύεται με την χρήση γεωμετρικών και αλγεβρικών αναπαραστάσεων.

Πρόβλημα
Το πρόβλημα διατυπώνεται ως εξής: Από ένα σημείο τομής Α δυο κύκλων
Ο1 και Ο2 να κατασκευαστεί μια ευθεία τέτοια ώστε αν τα άλλα σημεία τομής
της με τους δυο κύκλους είναι Μ και Ν το γινόμενο των μηκών των τμημάτων
ΑΜ και ΑΝ να γίνεται μέγιστο.

2. Διερεύνηση - πειραματισμός
Κατασκευάζουμε τυχαία με την βοήθεια εργαλείου δυναμικής γεωμετρίας δυο
τεμνόμενους κύκλους έτσι ώστε να έχουμε την δυνατότητα να τους
μεταβάλλουμε κατά βούληση, κατά θέση και μέγεθος. Από ένα σημείο τομής
Α των δυο κύκλων φέρουμε μια τυχαία ευθεία που τέμνει τους δυο κύκλους
στα σημεία Μ και Ν. Η ευθεία κατασκευάζεται έτσι ώστε να μπορεί να
περιστραφεί ελεύθερα γύρω από το σημείο Α.

A Ν

Ο1 Ο2
Μ

Σχήμα 1. Τα σημεία Μ και Ν εκατέρωθεν του Α

1
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

Το αντικείμενο της διερεύνησης είναι το πως μεταβάλλεται το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ

καθώς η ευθεία περιστρέφεται γύρω από το Α. Κατ’ αρχήν παρατηρούμε ότι
τα σημεία Μ και Ν μπορεί να είναι εκατέρωθεν του Α, όπως φαίνεται στο
παραπάνω σχήμα, ή στην ίδια πλευρά με το Α, όπως φαίνεται στο παρακάτω
σχήμα. Υπάρχουν επίσης και περιπτώσεις όπου κάποιο απ’ αυτά συμπίπτει
με το Α, όταν π.χ. η ευθεία γίνεται εφαπτομένη ενός από τους δυο κύκλους.
Σε αυτές όμως τις τελευταίες περιπτώσεις το προς μελέτη γινόμενο γίνεται ίσο
με 0, συνεπώς δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς μας ενδιαφέρει η
μεγιστοποίηση του γινομένου που προφανώς είναι μεγαλύτερη του 0.
Έχοντας αποκτήσει εποπτεία για όλες τις δυνατές περιπτώσεις που μπορούν
να προκύψουν προχωρούμε να διερευνήσουμε πως μεταβάλλεται το προς
μελέτη γινόμενο ΑΜ*ΑΝ όταν η ευθεία περιστρέφεται γύρω από το σημείο Α.
Ένας τρόπος να το κάνουμε αυτό είναι να μελετήσουμε γραφικά την
συνάρτηση που προκύπτει του γινομένου ΑΜ*ΑΝ ως προς την περιστροφή
της ευθείας. Αυτό απαιτεί κάποια παραμετροποίηση της περιστροφής με
βάση κάποιο αριθμητικό μέγεθος. Από την μεγάλη ποικιλία δυνατών

Ο1 Ο2

Σχήμα 2. Τα σημεία Μ και Ν στην ίδια πλευρά με το Α

παραμετροποιήσεων που μπορούμε να κάνουμε για να προσομοιώσουμε μια

πλήρη περιστροφή, η πιο δόκιμη στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι να
θεωρήσουμε μια γωνία ως προς μια σταθερή ευθεία δεδομένου ότι η έννοια
της περιστροφής προσιδιάζει περισσότερο προς την έννοια κάποιας γωνίας
που παίρνει τιμές από 0 μέχρι 2π. Θα μπορούσαμε π.χ. να θεωρήσουμε μια

2
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

πλήρη περιστροφή του σημείου Μ (που μαζί με το Α προσδιορίζει μοναδικά

την ευθεία) γύρω από τον κύκλο στον οποίο ανήκει ξεκινώντας από το σημείο
Α (με ευθεία την εφαπτομένη στο σημείο Α του κύκλου Ο1) και κινούμενο
αντίστροφα των δεικτών του ωρολογίου ξαναφθάνει στο Α από την άλλη
πλευρά. (Παρόμοια, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το σημείο Ν κινούμενο
στον δικό του κύκλο). Ως αρχή μέτρησης των γωνιών μπορούμε να
θεωρήσουμε οποιαδήποτε ευθεία, για λόγους όμως καλύτερης εποπτείας
είναι προτιμότερο να θεωρήσουμε κάποια που προσιδιάζει στα δεδομένα του
προβλήματος, π.χ. την ακτίνα Ο1Α του κύκλου Ο1. Έτσι, μπορούμε να
προσδιορίσουμε πλήρως την ευθεία από την θέση του σημείου Μ πάνω στον
κύκλο μετρώντας την γωνία Θ=ΜΟ1Α, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 3
παρακάτω.
Το επόμενο στάδιο στην διαδικασία διερεύνησης και πειραματισμού είναι να
παραστήσουμε γραφικά την μεταβολή του γινομένου ΑΜ*ΑΝ ως συνάρτηση
της γωνίας Θ για να δούμε τι σχήμα έχει και που φαίνεται να εμφανίζει
μέγιστα. Είναι σκόπιμο στο σημείο αυτό να περιορίσουμε το εύρος τιμών

A
Θ

Ο1 Ο2
Ν

Σχήμα 3. Παραμετροποίηση της ευθείας από την γωνία Θ που παίρνει τιμές
από 0 μέχρι 2π

τόσο της γωνίας Θ όσο και του γινομένου ΑΜ*ΑΝ έτσι ώστε να ελέγξουμε την
κλίμακα των αξόνων που θα κάνουμε την γραφική παράσταση. Ας πούμε
λοιπόν ότι θέλουμε να έχουμε το εύρος τιμών και των δυο μεγεθών μας
μεταξύ 0 και 1. Προφανώς, μπορούμε να θεωρήσουμε τον λόγο Θ/2π στον
ένα άξονα καθότι το Θ μεταβάλλεται από 0 έως 2π. Ως προς την άλλη
μεταβλητή, παρατηρούμε ότι το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ δεν μπορεί ποτέ να
ξεπεράσει το γινόμενο των διαμέτρων των δυο κύκλων (λόγω του ότι οι ΑΜ
και ΑΝ είναι χορδές των δυο κύκλων), μπορούμε συνεπώς να το θεωρήσουμε
στην κλίμακα ΑΜ*ΑΝ / (4*Ο1Α*Ο2Α). Η γραφική παράσταση που προκύπτει
εικονίζεται στο Σχήμα 4 παρακάτω.
Παρατηρούμε ότι κατά βάση εμφανίζονται δυο λοβοί ο καθένας από τους
οποίους φαίνεται να έχει και ένα άξονα συμμετρίας γύρω από τις κορυφές
τους. Η κορυφή του μεγαλύτερου λοβού είναι φυσικά το μέγιστο που ζητάμε.

3
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

Για Θ=0 όπως και για Θ=2π το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ μηδενίζεται όπως αναμένεται
καθότι εκεί μηδενίζεται το μήκος ΑΜ. Υπάρχει και ένα ενδιάμεσο σημείο
μηδενισμού του γινομένου το οποίο δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς
ότι αντιστοιχεί στο σημείο μηδενισμού του μήκους ΑΝ, πράγμα που συμβαίνει
όταν η ευθεία ΑΜ εφάπτεται στον άλλο κύκλο Ο2.
Μπορούμε τώρα να πειραματιστούμε μετακινώντας το σημείο Μ πάνω στον
κύκλο και παρατηρώντας για ποια γωνία Θ μεγιστοποιείται το ΑΜ*ΑΝ.
Επιπλέον, μπορούμε να αλλάξουμε κατά βούληση την διάταξη τομής των δύο
κύκλων και να παρατηρήσουμε πως μεταβάλλεται αντιστοίχως η γραφική
παράσταση του ΑΜ*ΑΝ ως προς την γωνία Θ (αρχείο Max_Prod.gsp).
Παρατηρούμε ότι οι δυο λοβοί του γραφήματος (που οριοθετούνται από την
γωνία που αντιστοιχεί στην εφαπτόμενη ΑΔ στο κύκλο Ο2 και την γωνία Θ=0
ή 2π) αλλάζουν ανάλογα με την1 διάταξη των δυο κύκλων και μπορεί να

ΑΜ*ΑΝ / (4*Ο1Α*Ο2Α)

Θ / 2π 1

Σχήμα 4. Γραφική παράσταση του γινομένου ΑΜ*ΑΝ ως προς την γωνία Θ

συμβεί η κορυφή του αριστερού να είναι υψηλότερη από την κορυφή του
δεξιού αλλά και το αντίστροφο. Σε κάθε περίπτωση όμως έχουμε δυο
διακριτούς λοβούς με μια κορυφή ο καθένας και ξέρουμε ότι η υψηλότερη
κορυφή αντιστοιχεί στο μέγιστο που ζητάμε.

3. Επεξεργασία εμπειρικών δεδομένων - συμπεράσματα

Από όλα τα δεδομένα που έχουμε από τον πειραματισμό με την γεωμετρική
κατασκευή, προσπαθούμε να βρούμε κάποιους κανόνες και ιδιότητες της
μεταβολής του γινομένου ΑΜ*ΑΝ ως προς την γωνία Θ που να είναι σταθεροί
και αναλλοίωτοι για κάθε περίπτωση τεμνόμενων κύκλων.

4
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

Είναι φανερό ότι το μέγιστο του γινομένου άλλες φορές μπορεί να

επιτυγχάνεται για Θ μικρότερο της γωνίας ΑΟ1Δ και άλλες φορές για Θ
μεγαλύτερο της ΑΟ1Δ. Ισοδύναμα μπορούμε να πούμε ότι το μέγιστο άλλες
φορές θα επιτυγχάνεται όταν τα σημεία Μ και Ν είναι εκατέρωθεν του Α και
άλλες φορές όταν είναι στην ίδια πλευρά ως προς το Α.
Πότε όμως συμβαίνει το ένα και πότε το άλλο; Από την γεωμετρική εποπτεία
φαίνεται ότι όταν οι κύκλοι είναι σχετικά «μακριά», τότε το μέγιστο
επιτυγχάνεται στον αριστερό λοβό, δηλ. όταν τα Μ και Ν κείνται εκατέρωθεν
του Α (Σχήμα 5), ενώ όταν είναι σχετικά «κοντά», δηλ. όταν τα Μ και Ν είναι
στην ίδια πλευρά ως προς το Α, τότε επιτυγχάνεται στον δεξιό λοβό (Σχήμα
6). Μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε το «μακρυά»1
και το «κοντά» των δυο

ΑΜ*ΑΝ / (4*Ο1Α*Ο2Α)

A Ν
Θ = 139°
Ν
Μ
Θ

Ο1 -1
Ο2 Θ / 2π 1

ΣΕ2
ΣΕ1 Ε

-1
Σχήμα 5. Οι δυο λοβοί του γραφήματος οριοθετούνται από την γωνία Θ=ΑΟ1Δ που
αντιστοιχεί στην εφαπτόμενη ΑΔ του κύκλου Ο2 και την γωνία Θ=0 (ή Θ=2π) που
αντιστοιχεί στην εφαπτόμενη ΑΕ του κύκλου Ο1. Το μέγιστο επιτυγχάνεται στον
αριστερό λοβό.

κύκλων με βάση την γωνία Ο1ΑΟ2. Πράγματι, όταν η γωνία αυτή είναι
μεγάλη, η απόσταση Ο1Ο2 είναι επίσης μεγάλη ως προς τις ακτίνες των
κύκλων και αντιστρόφως.

5
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

ΑΜ*ΑΝ / (4*Ο1Α*Ο2Α)

Μ
A
Ν Ν
Θ = 95°
Θ

-2 Δ Ο1
-1 Ο2 Θ / 2π 1
Ε

ΣΕ1
ΣΕ2

-1

Σχήμα 6. Το μέγιστο επιτυγχάνεται στον δεξιό λοβό.

Το επόμενο ερώτημα που προκύπτει είναι για ποια γωνία Ο1ΑΟ2 οι κορυφές
των δυο λοβών φαίνεται να βρίσκονται στο ίδιο ύψος; Το ερώτημα είναι
εύλογο δεδομένου ότι από μια συνεχή κίνηση (με click and drag) του ενός
κύκλου ως προς τον άλλο μεταβαίνουμε από την μια κατάσταση στην άλλη και
σε κάποιο σημείο φαίνεται οι δυο κορυφές να βρίσκονται στην ίδια
κατακόρυφη απόσταση. Μετρώντας την γωνία αυτή και παρατηρώντας πότε
οι δυο κορυφές είναι στο ίδιο ύψος, διαπιστώνουμε ότι αυτό συμβαίνει όταν η
γωνία Ο1ΑΟ2 γίνεται ορθή.
Το πρώτο εμπειρικό συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει είναι το εξής:

1ο Συμπέρασμα:
Όταν η διάταξη των τεμνόμενων κύκλων είναι τέτοια ώστε η γωνία Ο1ΑΟ2 να
είναι αμβλεία, τότε το μέγιστο του γινομένου ΑΜ*ΑΝ επιτυγχάνεται όταν τα Μ
και Ν κείνται εκατέρωθεν του Α. Αντιστρόφως, όταν η γωνία Ο1ΑΟ2 είναι
οξεία, τότε το μέγιστο επιτυγχάνεται όταν τα Μ και Ν βρίσκονται στην ίδια
πλευρά με το Α. Όταν η γωνία Ο1ΑΟ2 είναι ορθή, τότε το ίδιο μέγιστο
επιτυγχάνεται και στις δυο περιπτώσεις.

Η ορθότητα του συμπεράσματος αυτού μπορεί να ελεγχθεί εμπειρικά

πειραματιζόμενοι με την γεωμετρική κατασκευή για πολλές διαφορετικές
διατάξεις τεμνόμενων κύκλων.
Το παραπάνω συμπέρασμα δεν είναι βέβαια επαρκές για να κατασκευάσουμε
την ευθεία ΜΑΝ που μεγιστοποιεί το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ. Πρέπει να βρούμε και
κάποιο κανόνα που να μας προσδιορίζει τις κορυφές των λοβών.
Το επόμενο ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι που βρίσκονται οι δυο
κορυφές των λοβών ως προς τα άκρα τους; Σε τι γωνίες Θ αντιστοιχούν ως
προς τις γωνίες των άκρων τους;

6
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

Παρατηρήσαμε προηγουμένως ότι σε κάθε περίπτωση οι δυο λοβοί

εμφανίζουν κάποιας μορφής συμμετρία ως προς τις κατακόρυφες που
περνούν από τις κορυφές τους. Είναι πράγματι έτσι;
Αυτό θα το διαπιστώσουμε πειραματικά αν μετακινώντας το σημείο Μ
μετρήσουμε το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ σε γωνίες συμμετρικές ως προς την γωνία
που αντιστοιχεί στην κορυφή ενός λοβού. Συγκεκριμένα, αν η γωνία που
αντιστοιχεί στην κορυφή είναι Θmax τότε μετράμε το γινόμενο για γωνίες της
μορφής Θmax - θ και Θmax + θ και για τυχαίο θ. Σε όλες τις περιπτώσεις
βρίσκουμε τα γινόμενα ίσα για γωνίες συμμετρικές ως προς το Θmax και
στους δυο λοβούς (σε κάποιες περιπτώσεις με κάποια προσέγγιση που
οφείλεται στην ακρίβεια μετρήσεων του γεωμετρικού εργαλείου που
χρησιμοποιούμε). Εναλλακτικά, στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε αν,
εργαζόμενοι πάνω στο γράφημα, φέρουμε οριζόντιες ευθείες που τέμνουν τον
κάθε λοβό σε δυο σημεία και μετρήσουμε τις γωνίες που αντιστοιχούν στα
σημεία τομής ως προς την γωνία στην οποία αντιστοιχεί η κορυφή του λοβού.
Καταλήγουμε λοιπόν εμπειρικά στο συμπέρασμα ότι οι λοβοί πράγματι
εμφανίζουν συμμετρία ως προς τους κατακόρυφους άξονες που περνούν από
τις κορυφές τους. Αυτό είναι ένα πολύ ισχυρό συμπέρασμα δεδομένου ότι
μας επιτρέπει να πούμε ότι οι κορυφές των λοβών του γραφήματος
αντιστοιχούν στις ευθείες εκείνες που διχοτομούν τις γωνίες που
σχηματίζονται από τις ευθείες οι οποίες αντιστοιχούν στα άκρα των λοβών.
Και αυτές οι τελευταίες δεν είναι άλλες παρά οι δυο εφαπτόμενες ΑΔ και ΑΕ
των κύκλων Ο2 και Ο1 αντιστοίχως στο κοινό σημείο τους Α. Τα παραπάνω
στοιχεία είναι επαρκή για να κατασκευάσουμε την ζητούμενη ευθεία.
1

ΑΜ*ΑΝ / (4*Ο1Α*Ο2Α)

Μ
A
Θ = 118°
Θ Ν

Ο1-1 Ο2 1 Θ / 2π
N'

M' Ε
ΣΕ1
ΣΕ2

-1

Σχήμα 7. Οι κορυφές των λοβών αντιστοιχούν στις διχοτόμους των γωνιών που
σχηματίζονται από τις εφαπτόμενες ΑΔ και ΑΕ

7
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

Συνοψίζοντας τις παραπάνω παρατηρήσεις έχουμε το δεύτερο και

καθοριστικό συμπέρασμα:

2ο Συμπέρασμα:
Το μέγιστο του γινομένου ΑΜ*ΑΝ επιτυγχάνεται όταν η ευθεία που διέρχεται
από το Α διχοτομεί μία από τις γωνίες που σχηματίζονται από τις
εφαπτόμενες ΑΔ και ΑΕ των κύκλων Ο2 και Ο1 αντιστοίχως στο κοινό σημείο
τους Α.

Συνεπώς, για να βρούμε το μέγιστο στη γενική περίπτωση δεν έχουμε παρά
να συγκρίνουμε ποιο γινόμενο από τα δυο είναι μεγαλύτερο ή να δούμε ποιο
αντιστοιχεί στον μεγαλύτερο λοβό. Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν και το 1 ο
συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι το μέγιστο επιτυγχάνεται από την
εξωτερική διχοτόμο της ΔΑΕ όταν η γωνία Ο1ΑΟ2 είναι αμβλεία και από την
εσωτερική διχοτόμο της ΔΑΕ όταν η γωνία Ο1ΑΟ2 είναι οξεία. Σε περίπτωση
που η γωνία Ο1ΑΟ2 είναι ορθή, είναι αδιάφορο ποια από τις δυο θα
διαλέξουμε.

4. Έλεγχος ορθότητας της λύσης. Γεωμετρική αναπαράσταση.

Έχοντας καταλήξει στα προηγούμενα συμπεράσματα μπορούμε να δούμε
άμεσα κάποιες ιδιότητες της λύσης που βρήκαμε εμπειρικά. Μελετώντας
προσεκτικά τις ιδιότητες αυτές, θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε την
ορθότητα της λύσης.
Με αναφορά στο παραπάνω Σχήμα 7, θεωρούμε την ευθεία ΜΑΝ ως
διχοτόμο της εξωτερικής γωνίας ΔΑΕ και την Μ’Ν’Α ως διχοτόμο της γωνίας
ΔΑΕ. Τότε, ισχύουν τα εξής:

(α) Οι ευθείες ΜΑΝ και Μ’Ν’Α είναι κάθετες μεταξύ τους διότι οι γωνίες που
διχοτομούν είναι παραπληρωματικές.
(β) Οι ίδιες ευθείες (ΜΑΝ και Μ’Ν’Α) διχοτομούν αντιστοίχως την εξωτερική και
εσωτερική γωνία Ο1ΑΟ2. Αυτό συμβαίνει διότι οι ευθείες Ο1Α και Ο2Α είναι
ακτίνες των κύκλων και είναι κάθετες στις ΑΕ και ΑΔ αντιστοίχως (λόγω του
ότι οι τελευταίες είναι εφαπτομενικές των κύκλων).
(γ) Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι γωνίες Ο1ΑΜ και Ο2ΑΝ είναι ίσες.
Επιπλέον, επειδή τα τρίγωνα Ο1ΜΑ και Ο2ΑΝ είναι ισοσκελή, οι ευθείες Ο1Μ
και Ο2Α είναι παράλληλες μεταξύ τους. Ομοίως, οι ευθείες Ο1Α και Ο2Ν είναι
παράλληλες μεταξύ τους.
(δ) Λόγω της καθετότητας των ευθειών ΜΑΝ και Μ’Ν’Α, οι χορδές ΜΜ’ και
ΝΝ’ είναι διάμετροι των αντίστοιχων κύκλων και διέρχονται επομένως από τα
κέντρα τους Ο1 και Ο2 αντιστοίχως. Επιπλέον, λόγω του (γ) παραπάνω, η
διάμετρος ΜΜ’ είναι παράλληλη προς την ευθεία Ο2Α και η ΝΝ’ είναι
παράλληλη προς την ευθεία Ο1Α.

Χρησιμοποιώντας τα παραπάνω αποτελέσματα, αν πάρουμε το σημείο τομής

των ευθειών ΜΜ’ και ΝΝ’, έστω Ο, τότε θα έχουμε ΟΜ=ΟΝ και ΟΜ’=ΟΝ’.
Συνεπώς, ένας κύκλος με κέντρο το Ο και ακτίνα ΟΜ πρέπει να διέρχεται από
το Ν. Ομοίως, ένας κύκλος με το ίδιο κέντρο Ο και ακτίνα ΟΜ’ πρέπει να
διέρχεται από το Ν’. Επιπλέον, επειδή η ΟΜ κείται πάνω σε διάμετρο του
κύκλου Ο1 αλλά και η ΟΝ κείται πάνω σε διάμετρο του κύκλου Ο2, ο κύκλος

8
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

(Ο, ΟΜ) θα είναι εφαπτομενικός και των δυο κύκλων Ο1 και Ο2 ακριβώς στα
σημεία Μ και Ν (Σχήμα 8). Ομοίως, ο κύκλος (Ο, ΟΜ’) είναι εφαπτομενικός
των κύκλων Ο1 και Ο2 στα Σημεία Μ’ και Ν’.

φ
Μ Θ/2 Υ
Α Ν''

Ν
Θ 2(π-φ-Θ/2)

Χ Μ'' Ο1 Ο2

Ν'

Ο
Μ' Ε
Δ

Σχήμα 8. Οι κύκλοι (Ο, ΟΜ) και (Ο, ΟΜ’) είναι εφαπτομενικοί των κύκλων Ο1
και Ο2 στα σημεία Μ, Ν και Μ’, Ν’ αντιστοίχως. Το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ είναι η
δύναμη του Α ως προς τον μεγάλο κύκλο (Ο, ΟΜ) και το ΑΜ’*ΑΝ’ η δύναμη του
Α ως προς τον μικρό κύκλο (Ο, ΟΜ’).

Αν ρ1 και ρ2 είναι οι ακτίνες των κύκλων Ο1 και Ο2, τότε ο ένας από τους δυο
εφαπτομενικούς κύκλους θα έχει ακτίνα ρ1+ρ2 (ο μεγάλος) και ο άλλος ¦ρ1 -
ρ2¦ (απόλυτη τιμή της διαφοράς). Είναι λοιπόν φανερό ότι ο μεγάλος κύκλος
θα περιέχει και τους δυο αρχικούς.
Τι συμβαίνει τώρα με το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ; Γιατί μεγιστοποιείται για μια από
τις δυο ευθείες που προαναφέραμε (εσωτερική ή εξωτερική διχοτόμο της
γωνίας ΔΑΕ, ή της Ο1ΑΟ2);
Στο σημείο αυτό θα κάνουμε χρήση της έννοιας της δύναμης σημείου ως
προς κύκλο. Αν φέρουμε μια ευθεία (όπως η μπλέ στο παραπάνω σχήμα 8)
που τέμνει τους δυο κύκλους στα σημεία Μ’’ και Ν’’ καθώς και τον μεγάλο
κύκλο στα σημεία Χ και Υ, τότε είναι φανερό ότι ΑΜ’’<ΑΧ και ΑΝ’’<ΑΥ.
Συνεπώς, ΑΜ’’*ΑΝ’’<ΑΧ*ΑΥ. Αλλά ΑΧ*ΑΥ=ΑΜ*ΑΝ λόγω της ιδιότητας που
έχουν και τα δυο τελευταία γινόμενα να είναι η δύναμη του σημείου Α ως προς
τον μεγάλο κύκλο. Άρα, πράγματι το ΑΜ*ΑΝ γίνεται μέγιστο στη θέση που
προαναφέραμε.
Για να συμπληρώσουμε τα επιχειρήματα αυτά και να δώσουμε μια πλήρη
εικόνα για το τι συμβαίνει στην πλέον γενική περίπτωση, χρειαζόμαστε ακόμη
μια βασική παρατήρηση. Συγκεκριμένα, το σημείο Ο που κατασκευάσαμε έχει

9
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

την ιδιότητα να είναι το σημείο τομής των μεσοκαθέτων των ευθυγράμμων

τμημάτων ΜΝ για οποιαδήποτε ευθεία που περνάει από το Α, είτε τα Μ και Ν
κείνται εκατέρωθεν του Α είτε όχι (αυτό μπορεί να αποδειχθεί παρατηρώντας
ότι το ΟΟ1ΑΟ2 είναι παραλληλόγραμμο και οι κάθετες από τα Ο1 και Ο2
πάνω στις ΑΜ και ΑΝ τις κόβουν στη μέση). Άρα, για οποιαδήποτε ευθεία
που περνάει από το Α, τα άλλα σημεία τομής της με τους δυο κύκλους κείνται
πάνω σε κάποιο κύκλο με κέντρο το σταθερό σημείο Ο. Επιπλέον, είναι
προφανές ότι όλοι αυτοί οι ομόκεντροι κύκλοι (πράσινοι στο σχήμα) είναι
μικρότεροι από τον μεγάλο κόκκινο κύκλο που κατασκευάσαμε και
μεγαλύτεροι από τον μικρό κόκκινο κύκλο, όπως εικονίζονται και στο σχήμα 9
παρακάτω. Αξιοποιώντας την παρατήρηση αυτή βλέπουμε αμέσως ότι τα
γινόμενα ΑΜ*ΑΝ για τυχαία ευθεία αντιστοιχούν στην δύναμη του σημείου Α
ως προς κάποιο κύκλο που ανήκει σε μια οικογένεια ομόκεντρων κύκλων. Το
Α είναι εσωτερικό σημείο για εκείνους τους κύκλους της οικογένειας για τους
οποίους τα σημεία Μ και Ν κείνται εκατέρωθέν του, για δε τους υπόλοιπους
είναι εξωτερικό σημείο. Στην πρώτη περίπτωση η δύναμή του μεγιστοποιείται
για τον μεγαλύτερο κύκλο της οικογένειας (δηλ. για τον μεγάλο κόκκινο κύκλο
του σχήματος), στην δε δεύτερη περίπτωση μεγιστοποιείται για τον μικρότερο
της οικογένειας (δηλ στον μικρό κόκκινο κύκλο).

Υ
Μ
Α Ν''

Ο1 Ν"' Ο2

Ν'
Μ''
Χ
Ο
Μ' Ε
Δ
Μ'''

Σχήμα 9. Τα σημεία Μ’’, Ν’’ όπως και τα Μ’’’, Ν’’’ κείνται σε κύκλους με κέντρο
Ο. Για την δύναμη του σημείου Α ως προς τους κύκλους ισχύει: ΑΜ’ * ΑΝ’ <
ΑΜ * ΑΝ και ΑΜ’’’ * ΑΝ’’’ < ΑΜ’ * ΑΝ’ για κάθε ευθεία Μ’’ΑΝ’’ ή ΑΝ’’’Μ’’’

10
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

5. Αλγεβρική αναπαράσταση της λύσης

Το γινόμενο ΑΜ*ΑΝ που ζητούμε να μεγιστοποιήσουμε μπορεί να εκφραστεί
και αλγεβρικά ως συνάρτηση της γωνίας Θ (Θ = γωνία ΑΟ1Μ). Έχοντας κάτι
τέτοιο στη διάθεσή μας μπορούμε να εργαστούμε αλγεβρικά και να βρούμε το
μέγιστο της συνάρτησης αυτής. Με αναφορά στο σχήμα 8 παραπάνω
(θεωρώντας το Μ τυχαίο) αν ονομάσουμε φ την γωνία ΔΑΕ (που σχηματίζεται
μεταξύ των δυο εφαπτομενικών των κύκλων ευθειών στο σημείο Α) και ρ1, ρ2
τις ακτίνες των κύκλων Ο1 και Ο2 αντιστοίχως, τότε έχουμε:

ΑΜ = 2*ρ1*ημ(Θ/2)
ΑΝ = 2*ρ2*¦ημ(π - φ - Θ/2)¦

(Οι κάθετες υποδηλώνουν απόλυτη τιμή). Οι παραπάνω σχέσεις ισχύουν για

μια τυχαία ευθεία ΜΑΝ καθότι η γωνία ΑΟ2Ν/2 = π – φ – Θ/2, αν τα Μ και Ν
βρίσκονται εκατέρωθεν του Α, και ΑΟ2Ν/2 = Θ/2 – (π – φ) = - (π – φ – Θ/2),
αν τα Μ και Ν βρίσκονται στην ίδια πλευρά με το Α. Συνεπώς, έχουμε την
εξής συνάρτηση του Θ, για 0<=Θ<=2π:

ΑΜ*ΑΝ = 4*ρ1*ρ2* ημ(Θ/2)*¦ημ(π - φ - Θ/2)¦

Χρησιμοποιώντας τώρα την τριγωνομετρική ταυτότητα

ημ(α)*ημ(β) = ½* {(συν(α-β)-συν(α+β)}

καταλήγουμε στην εξής μορφή της συνάρτησης:

ΑΜ*ΑΝ = 2*ρ1*ρ2* {συν(Θ-π+φ) – συν(π-φ)}, για Θ<=2*(π-φ)

ΑΜ*ΑΝ = 2*ρ1*ρ2* {συν(π-φ) – συν(Θ+φ-π)}, για Θ>2*(π-φ)

Στην πρώτη περίπτωση η συνάρτηση μεγιστοποιείται όταν συν(Θ-π+φ) = 1, ή,

ισοδυνάμως όταν Θ = π-φ ή Θ/2 = (π-φ)/2. Στην δεύτερη περίπτωση
μεγιστοποιείται όταν συν(Θ+φ-π) = -1, ή, ισοδυνάμως όταν Θ = 2π-φ ή Θ/2 =
π-φ/2. Αυτές όμως οι συνθήκες δεν είναι άλλες από εκείνες που αντιστοιχούν
στην εξωτερική και εσωτερική διχοτόμο της γωνίας ΔΑΕ, όπως έχουμε ήδη
βρει εμπειρικά παραπάνω. Οι δυο περιπτώσεις αντιστοιχούν στους λοβούς
και τα μέγιστά τους στις κορυφές των λοβών που έχουμε ήδη παρατηρήσει
και στο γράφημα που κατασκευάσαμε παραπάνω.
Σε ποια όμως από τις δυο περιπτώσεις το μέγιστο είναι μεγαλύτερο; Αν
γράψουμε την αλγεβρική αναπαράσταση των μεγίστων της συνάρτησης
(κορυφές των λοβών) στις δυο περιπτώσεις ως προς τις σταθερές του
προβλήματος, έχουμε:

ΑΜ*ΑΝ = 2*ρ1*ρ2* (1 + συνφ), στην 1η περίπτωση

ΑΜ*ΑΝ = 2*ρ1*ρ2* (1 - συνφ), στην 2η περίπτωση

Από τις σχέσεις αυτές εύκολα καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως όταν φ<π/2
το μέγιστο επιτυγχάνεται στην πρώτη περίπτωση (αριστερός λοβός), όταν
φ>π/2 το μέγιστο επιτυγχάνεται στην δεύτερη περίπτωση (δεξιός λοβός).
Επειδή η γωνία Ο1ΑΟ2 = π – φ, είναι φανερό ότι η πρώτη περίπτωση

11
Χαράλαμπος Τσακνάκης Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών

αντιστοιχεί σε αμβλεία γωνία Ο1ΑΟ2 και η δεύτερη περίπτωση σε οξεία γωνία

Ο1ΑΟ2.
Τα παραπάνω αποτελέσματα ταιριάζουν απόλυτα με τα εμπειρικά
συμπεράσματα που προέκυψαν από την διερεύνηση του προβλήματος.

Παρατήρηση: Θα μπορούσαμε να είχαμε εξ’ αρχής καταφύγει στην

αλγεβρική αναπαράσταση και την λύση χωρίς την διερεύνηση που
προηγήθηκε (αν και δύσκολα μπορεί κανείς να δει την πλέον γενική
περίπτωση και να την αναπαραστήσει αλγεβρικά χωρίς γεωμετρική
εποπτεία). Θα είχαμε μάθει όμως πολύ λιγότερα!

12