Hoorcolleges Forensische

psychopathologie

Inhoudsopgave
HC 1 Inleiding.......................................................................................................................................... 3
Wat maakt iets tot een psychiatrische stoornis?.................................................................................................3
Doorwerking stoornis in delict.............................................................................................................................4

HC2 Inleiding: de stoornis en het strafproces........................................................................................... 6

Schorsing vervolging wegens stoornis.................................................................................................................6
Ontoerekenbaarheid............................................................................................................................................6
Terbeschikkingstelling..........................................................................................................................................6
Plaatsing in de ggz...............................................................................................................................................7
De stoornis in het strafrecht................................................................................................................................8

HC7 Neurocognitieve stoornissen............................................................................................................ 9

Alzheimer.............................................................................................................................................................9

HC4 Intelligentieonderzoek in de forensische psychologie......................................................................11

Wat is intelligentie.............................................................................................................................................11
Waarom meten we het IQ?................................................................................................................................12
Voorwaarden voor psychologisch onderzoek....................................................................................................12
Verschillende intelligentietests:.........................................................................................................................13
Waar in het onderzoek is de verstandelijke beperking relevant?......................................................................14
Invloed van de verstandelijke beperking op de ontwikkeling............................................................................14
Hoe beschrijf je de intelligentie in een PJ-onderzoek?.......................................................................................14
Om psycholoog te worden.................................................................................................................................14

HC3 Psychotische stoornissen................................................................................................................ 15

Epidemiologie.....................................................................................................................................................16
Forensische relevantie schizofrenie en andere psychotische stoornissen.........................................................19
Behandeling psychotische stoornissen..............................................................................................................19

HC 5 Stemming, angst & PTSS................................................................................................................ 20

Stemmingsstoornissen.......................................................................................................................................20
Forensische relevantie van depressie.................................................................................................................21
Bipolaire stoornis type I en II..............................................................................................................................21
Forensische relevantie bipolaire stoornis...........................................................................................................22
 Angst..................................................................................................................................................................22
PTSS....................................................................................................................................................................23
Forensische relevantie van trauma....................................................................................................................24

HC 6 Autisme en ADHD.......................................................................................................................... 25
Autisme..............................................................................................................................................................25
DSM-criteria autisme.....................................................................................................................................25
Forensische relevantie autisme.....................................................................................................................26
ADHD..................................................................................................................................................................27
DSM criteria ADHD........................................................................................................................................27
Forensische relevantie...................................................................................................................................28
Conclusie............................................................................................................................................................29

HC 8 Persoonlijkheidsstoornissen.......................................................................................................... 30
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis...................................................................................................................31
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis.....................................................................................................................31
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis............................................................................................................31
Antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................................................................................32
Borderline persoonlijkheidsstoornis...................................................................................................................32
Histrionische persoonlijkheidsstoornis...............................................................................................................33
Narcistische persoonlijkheidsstoornis................................................................................................................33
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis...............................................................................................................33
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis................................................................................................................33
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis.............................................................................................................34
HC 1 Inleiding
Om iets te kunnen zeggen over een forensische casus moet je de persoon waar het over gaat
zelf onderzocht hebben. Het gaat steeds over hele bijzondere individuele casussen. Dit kan
als we ons realiseren dat we geen experts zijn.

Wat maakt iets tot een psychiatrische stoornis?

Wat in de DSM-5 staat. Hierin vinden we de criteria voor alle stoornissen die wij erkennen.
Het is bijzonder dat de DSM zich überhaupt bezighoudt met een definitie van een stoornis.
Een cardiologie boek begint niet met een definitie over wat een cardiologische stoornis is,
het vertelt gewoon over de cardiologie. In psychiatrie wordt vaak erg nagedacht over wat
een stoornis nou is, dit is omdat de definitie hiervan ter discussie staat.

In de definitie van een stoornis wordt genoemd dat sociaal deviant gedrag niet zomaar
onder een stoornis valt. Stoornissen kunnen dan gebruikt worden in een regime
bijvoorbeeld.

Indeling van stoornissen:

- Psycho-organische stoornissen (grensgebied tussen psychiatrie en neurologie)
o Denk aan: hersenletsel, dementie
- Stoornissen in alcohol/drugsgebruik
o Verslaving = psychiatrie
o Grote percentages in de forensische populatie
- Schizofrenie/psychosen
o Niet elke psychose vindt plaats in het kader van schizofrenie
- Stemmingsstoornissen
- Angststoornissen
o Forensisch gezien niet per se relevant, maar komt wel veel voor in detentie.
- Eetstoornissen
- Seksuele stoornissen
o Komen bijna niet voor in de algemene psychiatrie. In de forensische
psychiatrie zijn ze erg belangrijk. Een groot deel van de patiënten heeft een
seksuele stoornis.
- Slaapstoornissen
o Bij veel stoornissen gaan mensen slecht slapen, dat is geen stoornis. Het heeft
een hoge comorbiditeit
- Impulscontrole stoornissen
o Impulscontrole problemen kunnen bij veel stoornissen voorkomen, maar vaak
treedt het op in het kader van een stoornis en ga je niet per se een
impulscontrole stoornis diagnosticeren. Evenals bij slaapstoornissen.
o Deze stoornissen zijn juist binnen de forensische psychiatrie heel relevant,
omdat het strafrecht graag wil dat we onze impulsen controleren.
- Persoonlijkheidsstoornissen
o Cluster B stoornissen zijn forensisch gezien het meest relevant, voornamelijk
de antisociale persoonlijkheidsstoornis.
o Probleem met narcistische mensen is dat ze erg krenkbaar zijn. Dit maakt
behandeling moeilijk.
 - Stoornissen bij kinderen en adolescenten
o Hechtingsstoornissen
o Verstandelijke beperking
o ADHD  impulsief – impulscontrole  moet ontstaan zijn in de kindertijd
o ODD
o ASS

Pas op met gebruik van DSM in juridische context want het recht kan de lijntjes anders
trekken dan in de psychiatrie.

Experts van het PBC willen meer aandacht voor mogelijke hersenschade van verdachten.

Bij een psychose kunnen wanen optreden en hallucinaties

Wanen  stoornis in de inhoud van het denken (denken dat je afgeluisterd wordt)
Hallucinaties  je ziet, hoort, ruikt, proeft of voelt iets water niet is. Sensorische
gewaarwording, zonder zintuigelijke input.
Deze kunnen tegelijkertijd optreden, maar je moet ze kunnen onderscheiden.

Psychose  stoornis in de realiteitstoetsing. Kan beïnvloed worden door middelen.

Schizofrenie klinkt verlammend voor mensen die diagnose krijgen. Het is beter om een ander
woord te gebruiken dat minder heftig klinkt/stigmatiserend is. Hierom is gekozen voor
psychosegevoeligheid.
Kenmerken:
- Psychosen gehad of aanwezig (wanen/hallucinaties)
- Functioneren is verminderd
- Langer durend: vaak elkaar opvolgende episodische periodes van ontregeling zonder
(volledig) herstel

Doorwerking stoornis in delict

De forensisch rapporteur probeert vast te stellen of ten tijde van het tenlastegelegde een
psychische stoornis aanwezig was. De deskundige probeert daarna vast te stellen of als er
een stoornis aanwezig was, deze verband houdt met het delict. Dit is vooral van toepassing
op de mate van toerekeningsvatbaarheid.
Er kan namelijk geen enkele relatie zijn tussen de psychische stoornis en het delict.

Imperatieve/bevelhallucinaties  mensen moeten gehoor geven aan de hallucinaties.

Naarmate de stoornis meer doorwerkt in het delict, wordt de toerekeningsvatbaarheid

minder.

Schizofrenie is niet een meervoudige persoonlijkheidsstoornis.

Het bijzondere van middelen is dat ze heel veel typen gevolgen kunnen hebben:
- Directe gevolgen = invloed/intoxicatie
- Langdurig gebruik leidt tot afhankelijkheid
- En uiteindelijk hersenschade
Als psychiater kijk je als eerste naar dingen die een negatieve impact kunnen hebben op
iemands mentale gestel.

Psychoactieve stoffen kunnen tot een psychose leiden.

Impulscontrole is iets anders dan emotieregulatie, maar wanneer je
emotieregulatieproblematiek hebt, kan dat gevolgen hebben voor je impulscontrole.

Culpa in causa  jij zelf bent de oorzaak van het in het leed roepen van de gevaarlijke
situatie.
Heeft te maken met willens en wetens en dus toerekeningsvatbaarheid.

Je stemming kan omhoog en omlaaggaan. De vraag is wanneer een stemmingsdaling

pathologisch is.
Manie = stemmingsstijging
Depressie = stemmingsdaling
Een manie kan enorme gevolgen hebben voor je sociale en werk leven. Het brengt heel veel
activiteit en energie met zich mee. En mensen denken dan niet goed meer na over mogelijke
gevolgen.
De vraag is of hypomanie wel een ziekte is als het ook zoveel “goeds” en “productiviteit” met
zich meebrengt.

Bij ernstige stemmingswisselingen kan je psychotisch worden.

Bij persoonlijkheidsstoornissen gaat het om langer bestaande patronen.

Persoonlijkheidsstoornissen worden vooral in het begin van de volwassenheid zichtbaar. Je
ziet vaak al wel wortels in de kinderleeftijd.

Psychopathie  Staat niet in de DSM, maar is wel een construct dat vaak gebruikt wordt in
de forensische psychiatrie. Er is best wel een discussie over de waarde van dit begrip en de
bijbehorende vragenlijst. Het wordt vooral in de media gebruikt.

Parafilieën  seksuele voorkeuren die afwijken van de norm en pathologisch kunnen zijn.
HC2 Inleiding: de stoornis en het strafproces

Schorsing vervolging wegens stoornis

Het kan zijn dat een verdachte ene psychische stoornis heeft een daardoor niet goed in staat
is om deel te nemen aan het proces. Het is dan niet rechtvaardig en ook niet zinvol zijn om
de verdacht voor de rechter te brengen.

De wet biedt geen duidelijk antwoord voor het geval wanneer er geen sprake van/kans op
herstel is.
Als de vervolging niet wordt ingesteld, wordt de officier van justitie niet-ontvankelijk
verklaard. Dit komt niet vaak voor, omdat de drempel hiervoor heel hoog ligt. Iemand moet
echt niet meer begrijpen wat er in de wereld om hem heen gebeurt.

Ontoerekenbaarheid
Het strafbare feit kan de verdachte niet worden toegerekend wegens de aanwezigheid van
een psychische stoornis.

Drie vragen over toerekeningsvatbaarheid:

1. Wanneer is sprake van ontoerekenbaarheid? Wat is het criterium?
2. Hoe (precies) moet de stoornis worden vastgesteld?
3. Hoe moet de rechter zich verhouden tot het advies van de gedragskundige?

Het artikel stelt niet wanneer je iets niet kan toerekenen aan een stoornis. Het stelt namelijk
niet in welke gevallen het zo is. De stoornis moet namelijk wel “overeenkomen” met het
delict.
In Nederland verschilt het per geval/rechter omdat de wetgever niet een kader heeft
geformuleerd.

Terbeschikkingstelling
De tbs maatregel is:
- Voor daders met een psychische stoornis
- In geval van toerekenbaar, verminderd toerekenbaar of volledig toerekenbaar (!)
o Toerekening maakt voor tbs niet uit
- Kan in combinatie met een (lange) gevangenisstraf
o Maximaal 30 jaar
- Met dwangverpleging of met voorwaarden

Deze maatregel is veel in de media, omdat het vaak aan de orde is in zaken die veel media-
aandacht genereren.

Het is niet duidelijk of de omschrijving van een psychiatrische stoornis, etc, in de

omschrijving van de tbs bewust of door een vergissing anders is gelaten door de wetgever.
Er moet sprake zijn van een stoornis en die stoornis moet aanwezig zijn tijdens het feit. Het
delict hoeft niet het gevolg van de stoornis te zijn. Het is dus niet wettelijk vereist dat er een
causaal verband is tussen de stoornis en het delict, een gelijktijdigheidsverband is genoeg.
Voor de toerekenbaarheid is een causaal verband wel vereist. Het is dus een ander stoornis
vereiste.

Ook is voor tbs vereist dat de veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van
personen of goederen in het geding is. Maar wanneer dit het geval is, is niet concreet
verwoord.

Zowel de stoornis als het gevaar worden door de rechter beoordeelt aan de hand van het
advies van de gedragsdeskundigen. De rechter heeft echter zelfstandige bevoegdheid en
hoeft het advies van de gedragsdeskundigen niet op te volgen. Als de verdachte niet
meewerkt, is het lastiger iets te zeggen over deze persoon. Zelfs dan heeft de rechter alsnog
het uiteindelijk oordeel. Zelfs als de gedragsdeskundigen niet tot een advies konden komen.

Vragen over de terbeschikkingstelling:

- Hoe open/flexibel is het stoornisvereiste?
- Hoe moet de rechter zich verhouden tot de gedragsdeskundigen?
- Past tbs bij een lange straf?

Plaatsing in de ggz
De strafrechter kon iemand die ontoerekenbaar was en niet gestraft kon worden, laten
opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Dit was dus voor de gevallen dat iemand niet
gestraft kon worden, maar wel gevaarlijk was en zorg en hulp nodig had.

Dit is veranderd per 1 januari 2020.

De strafrechter kan een zorgmachtiging afgeven zoals normaal gesproken de civiele rechter
ook een zorgmachtiging kan afgeven.

De wet verplichte geestelijke gezondheidszorg is een civiele wet. Mensen die een risico zijn
voor zichzelf of anderen kunnen worden opgenomen (vroeger dwangopname). Dit heeft
opzich niet te maken met strafbare feiten. Denk aan iemand met een eetstoornis.

De strafrechter kan tegenwoordig ook de wvggz toepassen. Dit is om te voorkomen dat

verschillende rechters zich op verschillende momenten zich met iemand moeten
bezighouden. Dit is dus voor de “handigheid”.
Hierom gelden ook de criteria van de wvggz:
Art. 3:3 Wvggz
Indien het gedrag van een persoon als gevolg van zijn psychische stoornis (...) leidt tot ernstig
nadeel kan als uiterste middel verplichte zorg als bedoeld in artikel 3:1 worden verleend,
indien:
a. er geen mogelijkheden voor zorg op basis van vrijwilligheid zijn;
b. er voor betrokkene geen minder bezwarende alternatieven met het beoogde effect zijn;
c. het verlenen van verplichte zorg, gelet op het beoogde doel van verplichte zorg evenredig
is; en
d. redelijkerwijs te verwachten is dat het verlenen van verplichte zorg effectief is.
In de tbs mag je niet verplicht behandelen, in sommige gevallen wel, maar niet automatisch.
Denk aan verplichte medicatie toedienen. Op grond van deze wet mag dat wel. De rechter
moet dan met en zorgmachtiging dit aanvragen.

De stoornis in het strafrecht

- Een psychische stoornis kan op verschillende manieren een rol spelen, met
verschillende gevolgen.
- Altijd advies van gedragsdeskundigen (psycholoog en/of psychiater).
- Hoe precies moet de rechter de stoornis vaststellen? Wat is de verhouding tot de
gedragsdeskundigen?
HC7 Neurocognitieve stoornissen
Hoe meer hubs, hoe complexer het brein, hoe gunstiger.

Brein bestaat uit witte stof (myeline), verbindingen, en grijze stof, de hersengebieden zelf.
Hersenvlies dekt het brein af.

Het brein bestaat uit netwerken. Als zo’n netwerk wordt geraakt door bijvoorbeeld een
ongeluk, hebben meerdere netwerken hier last van of merken dit.
De meest drukbezochte hubs zitten in de frontale en pariëtale lob. Deze twee lobben spelen
een belangrijke rol bij cognitieve functies zoals: plannen, leren, werkgeheugen,
impulscontrole, zelfreflectie, creativiteit.

Neuroplasticiteit  trainbaarheid van het brein

Mildste vorm van hersenletsel is de hersenschudding. Ondanks dat dit toch langdurige
gevolgen kan hebben.

Myeline bevindt zich op het axon van het neuron. Veel schade in de witte stof lijdt tot
litteken weefsel wat weer kan leiden tot epilepsie.

Tussen 10 en 20 gebeurt er een reorganisatie in de hersenen (afname van grijze stof),

hierdoor is men in deze leeftijd gevoeliger voor psychische problematiek
(angst/eetstoornissen, etc.).

Mentale vermoeidheid leidt tot fysieke vermoeidheid.

Muziek op zetten waar je bekend mee bent op de achtergrond, helpt bij het omhoog gaan
van arousal.

Alzheimer
Brein van een alzheimer patient is zo een paar honderd gram minder. Dit gebeurt door
celdood en celkrimping. Hierdoor “verschrompelen” de hersenen.
De consequenties zijn dat het geheugen als eerste wordt aangedaan. Impulscontrole komt
ook in het geding. Ook het initiatief nemen verdwijnt.

Een verrijkte omgeving die uitdaging biedt, is zelfs van positieve invloed op een dement
brein. Uitdaging is dus zeer belangrijk.

De meest voorkomende vorm van dementie is frontotemporale dementie. De helften zakken

uit elkaar. De structuur frontaal is er helemaal uit. Deze mensen hebben niet een
geheugenprobleem aan het begin van de ziekte, maar een gedragsprobleem. Hier zie je echt
de ontremming in het gedrag. Het brein heeft als totaal functie: remming. Deze mensen zijn
vaak eerder geagiteerd, maar ook agressief.
Mensen die schade/aftakeling in het fronto-temporale gebied hebben, krijgen last van
seksuele ontremming en worden hyperreligieus.

De kleine hersenen spelen ook een rol in het controleren van emoties. De hoofdfuncties van
de kleine hersenen zijn motoriek, emotieregulatie, controleren van emoties en cognitieve
functies. Maar frontale letsels hebben hierin wel een dominante rol.
Kleine hersenen zijn cruciaal voor ons totaal functioneren: impulscontrole, gedrag, motoriek.

Basale kernen: motoriek

Hersenvocht wordt in de ventricles aangemaakt. Dit vocht loop tover het hele brein en langs
het ruggenmerg. Het circuleert alsmaar door.

Wanneer het vocht niet door kan lopen door een obstructie, wordt de druk in de ventricles
opgevoerd. Hierdoor kan de patiënt moeilijk lopen en heeft dit nog meer effecten op de
motoriek. Druk van delicor.

Agressiviteit past niet bij de ziekte van alzheimer. De druk in de hersenen kan naar de
frontale gebieden gaan. Hierdoor ontstaan gedragsproblemen. Dit heeft klinisch gezien
hetzelfde beeld als de ziekte van alzheimer, behalve dus de later ontstaande
gedragsproblemen. Dit kan onder andere onderscheiden worden door te kijken hoe iemand
loopt. Het lopen met een kleine schuifel is typisch voor de hoge druk in de hersenen. De
motoriek is dus van belang bij de juiste diagnose.

Door rotaties worden de myeline systemen opgerekt en beschadigd. Dit kan ontstaan door
klappen aan de buitenkant zoals bijvoorbeeld bij boxen. Hierdoor kan uiteindelijk weer de
ziekte van parkinson ontstaan.

Intracerebral haematoma  bloeding in de hersenen

De amygdala is zeer gevoelig voor angst, impulsiviteit, agitatie, negatieve emoties. Als de
frontale cortex het goed doet, remt hij de negatieve emoties in de amygdala. Als dat niet
goed gaat, vervalt de remming over negatieve emoties en impulsen. Alcohol heeft ook een
negatief effect op deze verbinding tussen de amygdala en de frontale cortex. De amygdala is
ook gevoelig voor het waarnemen van angst bij iemand anders.

Early life stress kan al effect hebben op de ontwikkeling van de banen in de hersenen. Zoals
de baan tussen de amygdala en de frontale cortex.
HC4 Intelligentieonderzoek in de forensische psychologie

Wat is intelligentie
Intelligentie onderzoek begon met onderzoek naar kinderen en militairen. Toen ze net
intelligentie onderzoek deden hadden ze wel wat onethische en niet empirische methoden.

Veel verschillende definities van intelligentie.

Elke onderzoeker heeft een eigen manier om intelligentie te duiden.
Crystalized intelligentie, creatieve intelligentie, etc.

Vroeger lag een grote focus op de IQ score en hoe je cognitief presteerde. Nu zien we dat we
nog steeds intelligentie meten, maar we kijken wel wat breder naar intelligentie. Een test
alleen is tegenwoordig steeds minder belangrijk. Meten blijft belangrijk, maar onder andere
beperkingen zijn ook belangrijk.

- Verstandelijk beperkt
- Laag begaafd
- Normale intelligentie
- Hoge intelligentie

De DSM-5 heeft een grotere focus op het functioneren. Het belang van het IQ is
teruggebracht. Het gaat om goed beschrijven wat je bedoelt, ziet, bestudeerd en niet om
simpelweg een classificatie plakken. Het functioneren met een verstandelijke beperking kan
enorm verschillen per persoon, zelfs als de stoornis in dezelfde mate aanwezig is.

Beperkingen in intelligentie valt onder neurobiologische ontwikkelingsstoornis (dingen die

van kinds af aan al aanwezig zijn in mensen). Het kan ook zijn dat mensen later minder zijn
gaan functioneren door cognitieve achteruitgang. Dit kan dan bijvoorbeeld het gevolg zijn
van psychoses. Dit noemen we dan echter niet een verstandelijke beperking. Hierom is
beschrijving zo belangrijk.

De verstandelijke beperking/verstandelijke ontwikkelingsstoornis kan worden aangeduid als:

- Licht
- Matig
- …
- Ernstig

Een verstandelijke beperking begint gedurende de ontwikkelingsperiode, met beperkingen

in zowel het verstandelijke als het adaptieve functioneren.
Drie domeinen:
1. Conceptueel
2. Sociaal
3. Praktisch
Er moet voldaan worden aan drie criteria die terug te lezen zijn in de DSM.
A. Deficiënties in de intellectuele functies en deze moeten bevestigd worden door zowel
klinisch oordeel als een gestandaardiseerde test.
 B. Deficiënties in het adaptieve functioneren die ertoe leiden
C. Ontwikkelingsperiode…

Een verstandelijke beperking leidt niet tot delict gedrag.

Het gaat om een verzameling van (cognitieve) eigenschappen die ervoor zorgt dat iemand de
wereld goed kan begrijpen en zich aan kan passen aan hetgeen de maatschappij van
hem/haar vraagt.

Waarom meten we het IQ?

- Zicht krijgen op het intelligentieprofiel, met daarbinnen de sterkten en zwakten.
o Hoe iemand scoort op verschillende onderdelen zegt iets over hoe deze
persoon functioneert. Het intelligentie profiel is belangrijker dan de
uiteindelijke score omdat dit iets zegt over waar iemand wel of niet goed in is.
- Zicht krijgen op eventuele afwijkingen in capaciteiten
- Vergelijken met eerder onderzoek
o Bij sommige ziektes is er achteruitgang of er zijn periodes van stress en hier
wil je mee vergelijken. Soms heb je ook dat iemand heel erg opknapt van
zijn/haar behandeling.
- Inschatten of ander testmateriaal kan worden afgenomen
o Veer vragenlijsten vragen bepaal intelligentieniveau. Als iemand een lage
intelligentie heeft, kan het zijn dat diegene de vragenlijsten niet gaat
begrijpen. Deze vragenlijsten kan je dan niet inzetten. De uitkomsten zijn dan
ook niet representatief.

De betrouwbaarheid verschilt per intelligentietest, maar ze zijn wel betrouwbaar genoeg dat
ze over de hele wereld gebruikt worden. Er zitten wel aan elke test haken en ogen. Denk aan
culturele verschillen.

Voorwaarden voor psychologisch onderzoek

Voordat je begint moet je zicht krijgen op:
- Psychopathologie die kan interfereren
o Denk aan psychotische stoornis.
- Leerstoornissen die kunnen interfereren
- Medicatie
o Medicatie die vertraagt/versuft.
- Testhouding (forensische context)
- Taalbegrip en culturele achtergrond
o Er zijn taalvrije intelligentietesten
o Er zit toch altijd een cultureel aspect aan intelligentieonderzoeken
- Omstandigheden: het blijft een momentopname

Als het niet lukt om een intelligentietest af te nemen is dat ook een uitkomst. De score is niet
het belangrijkst. Dit vertelt ook iets over de persoon.

Er zijn redenen om de testscore hoog of laag te willen. Laag kan als iemand een
hulpbehoefte heeft.
Pas op met stempels plakken. Je moet namelijk met zoveel dingen rekening houden.
Bijvoorbeeld iemand die laag scoort maar wel de havo heeft afgemaakt. Dit kan simpelweg
niet, dus er moet iets onder liggen. Er wordt heel erg veel met termen gestrooid.

Verschillende intelligentietests:
- WAIS-4  verreweg de meest gebruikt
- (verkorte) GIT-2  niet zoveel tijd, maar toch een beeld krijgen
- SON-R 6-40  taalvrije intelligentie test (genormeerd van 6 tot 40 jaar)
- KAIT
- Raven Progressive Matrices  4 plaatjes waar je een bijpassend plaatje bij moet
zoeken
- NLV  voor premorbide intelligentie (onregelmatig gespelde woorden) talige test die
niet voor iedereen geschikt is.

WAIS-IV
Uitgebreide en meest gehanteerde intelligentie binnen ons werk. Er is ook een kindervariant.
De kans dat iemand eerder met deze test getest is, is heel groot. Je kan dan vaak ook
vergelijken. Dit is heel fijn.
Heleboel subtests, minimaal 10 die 4 indexscores geven:
1. Verbaal begrip
2. Perceptueel redeneren
3. Werkgeheugen
4. Verwerkingssnelheid
Bij een vermoeden van laagbegaafdheid of intellectuele beperking is het aan te raden
meerdere tests af te nemen.
Weet wat je meet en weet waar je het mee vergelijkt!!!
Elke test meet net wat anders en oudere testen hebben andere normen. Goed om
rekening mee te houden.

Flynn-effect  Het verschijnsel dat de gemiddelde score op een intelligentietest binnen een
populatie in de loop van de jaren stijgt.
Hier is niet 1 verklaring voor. Er zijn heel veel verschillende theorieën voor:
- Mensen raken gewend aan testen
- Gezinsgrootte kleiner, dus meer individuele aandacht
- Mensen worden slimmer

Kijk/vraag dus altijd naar het intelligentieprofiel. Wat zijn de verschillende scores en hoe kun
je iemand aan de hand hiervan beoordelen.
Soms zien we een disharmonisch intelligentieprofiel. De totale score op een test geeft dan
geen goede indicatie van het functioneren. Die score gebruik je dan ook niet.

Testing the limit  je kijkt naar wat iemand echt kan. Vooral van toepassing als je een test
afneemt met een tijdslimiet. Kan iets zeggen over de intelligentie, maar ook over hoe
iemand omgaat met druk.
De resultaten van het onderzoek integreer je in de rest van de diagnostiek. Met de
verschillende bevindingen probeer je iemand en zijn/haar gedrag zo goed mogelijk te
begrijpen.

Waar in het onderzoek is de verstandelijke beperking relevant?

Van het begin tot het advies over de toekomst. Als je merkt dat er een verstandelijke
beperking is, dan is de bejegening van iemand anders. Iemand met een lage intelligentie
begrijpt misschien niet alles, dus moeten dingen anders verwoord worden. Dit vraagt
aanpassing.
Ook de vormgeving van het onderzoek wordt aangepast als dat nodig is.
Om iemand te begrijpen, de doorwerking van de verstandelijke beperking in het
tenlastegelegde. Hier is uiteindelijk het hele onderzoek om te doen.
Ook in het risicotaxatie en het advies speelt een verstandelijke beperking een rol.

Invloed van de verstandelijke beperking op de ontwikkeling

Onder andere:
- Insufficiëntiegevoelens
- Verzwakte impulscontrole
- Egocentrisch denken
- Moeilijk kunnen verplaatsen in een ander
- Moeilijk met spanningen kunnen omgaan
- Beperkt vermogen tot introspectie
Dit is vaak wat gezien wordt, maar dit kan op de juiste manier toch aangeleerd worden.

Hoe beschrijf je de intelligentie in een PJ-onderzoek?

- Je beschrijft de intelligentie als het niveau van functioneren op de drie domeinen. Je
beschrijft of er problemen zijn en zo ja, welke problemen dat dan zijn.
- Je beschrijft het huidig functioneren en vergelijkt dat met eerder functioneren en, als
dat er is, met eerder onderzoek

Biologische factoren (zoals intellectuele aanleg), persoonlijkheidskenmerken en situationele

factoren staan met elkaar in wisselwerking.
Je onderzoekt of de verstandelijke beperking een dusdanige rol heeft gespeeld in het
tenlastegelegde, dat dit er deels uit te verklaren is.
Is er een verstandelijke beperking, houd hier dan rekening mee tijdens een behandeladvies.

Er zijn speciale klinieken voor mensen met een lage intelligentie of mensen met autisme, die
veel structuur bieden, kleine afdelingen hebben en weinig prikkels/verandering geven.

Disharmonisch profiel  belangrijk voor het tentamen

In het PBC worden ook koppels of duo’s tegelijkertijd geobserveerd. Hierbij kan je de
interactie en dynamiek goed bekijken.

Om psycholoog te worden
HC3 Psychotische stoornissen
Psychose  een toestand waarbij iemand zijn grip op, of contact met, de realiteit (deels)
kwijt is.
Een psychische is een psychiatrisch toestandsbeeld en geen psychiatrische stoornis. Het is
dus geen DSM-classificatie. Het is een syndroom, een verzameling van symptomen.

Schizofrenie is een psychotische stoornis en niet een toestand. Iemand met schizofrenie kan
ook niet in de psychotische toestand zitten.

Psychotische symptomen:
- Hallucinaties
- Wanen
- Desorganisatie
o In denken
o In taal
o In motoriek (catatonie)
o In gedrag

Hallucinaties  zintuigelijke beleving die plaatsvindt zonder externe stimulus.

- Kan op alle zintuigen, niet alleen visueel
- Auditief meest voorkomend (stemmen horen, soms geluiden of muziek)
Normale vs. Abnormale hallucinaties  in sommige culturen/religies is het normaal om de
stem van God te horen, omdat het dan past binnen iemands eigen subcultuur is het niet
afwijkend en spreken we dus niet van hallucinaties als symptoom van en psychose.

Wanen  vaste overtuigingen die niet vatbaar zijn voor feiten die ermee in tegenspraak zijn.
De ruimte voor discussie over die overtuiging zegt iets over de vastheid van de overtuiging.

Wanen zijn lastiger te behandelen, maar het is niet onmogelijk. De medicatie werkt niet zo
goed op wanen als op hallucinaties.
Soorten wanen:
- Achtervolgingswaan
- Betrekkingswaan  BV: dit is niet zomaar een aflevering, maar dit gaat over mij, er
zit een boodschap in. Mensen hebben mij in de gaten gehouden en maken nu een
aflevering over mij.
- Somatisch  lichamelijk BV: verwijdering van organen
- Religieus
- Grootheid
- Erotomaan  waan dat je in een relatie bent met iemand, vaak iemand met een
hoge sociale status (politicus, arts, professor) terwijl dit niet zo is. De andere is er niet
van gediend dat deze persoon zoveel contact zoekt en langskomt. Het gaat richting
stalking en daarom is het strafbaar.
- Nihilistisch
De DSM maakt onderscheid tussen wel/niet bizar. Wanen zijn echter sowieso bizar, maar het
gaat om de mate van onwaarschijnlijkheid. Denk aan lopen terwijl de organen verwijderd
zijn.

Desorganisatie
Denken:
- Voor anderen onnavolgbaar zijn in gesprekken
- Associatief – beter merkbaar als de spraak nog oke is. Alsof je een soort associatie
spelletje aan het spelen bent (roodborstje – rode auto – autoweg – ik wil weg)

Handelen:
- Moeite hebben met logische volgorde in handelen
- Taken afmaken

Emoties:
- Ongepast huilen of lachen
- Afstemmen op sociale context

Catatonie  ook desorganisatie, maar dan motorische desorganisatie.

Voorbeeld: Mensen kunnen vreemde poses aannemen en kunnen hier een half uur lang in
blijven zitten.

Epidemiologie
Prevalentiecijfers:
- Schizofrenie – 0,6-0,7%
- Psychotische stoornis – 2-3%
- Psychotische symptomen – 4%
- Psychotische ervaringen (last van psychotische ervaringen in de mate dat mensen er
hulp voor gaan zoeken) – 8%

3000-6000 nieuwe patiënten per jaar.

Psychotische ervaring wordt ook wel eens van gezegd dat we dat allemaal wel eens hebben.
Dit gaat voornamelijk over het horen van stemmen.

Niet iedereen is even kwetsbaar voor psychoses, maar iedereen is er gevoelig voor.

Er wordt vaak voorbijgegaan aan het feit dat een psychose een hele angstige en nare
periode is, omdat het je heel onzeker maakt over wie je kan vertrouwen en wie niet.

Het horen van stemmen is ‘normaal’. Het komt vaker voor dan je denkt en niet alleen in het
kader van een psychotische stoornis. Er zijn ook heel veel mensen die stemmen horen, maar
daar nooit hulp voor zoeken. De inschatting is dat 5-15% van de volwassen populatie
stemmen hoort.
Psychotische symptomen lijden tot het disfunctioneren, concentratieproblemen kunnen
bijvoorbeeld ontstaan. Als mensen er veel last van hebben, willen ze de strijd aan. De strijd
aan met symptomen of gewoon de strijd aan.

‘Delusion-like’ beliefs  Ook waanachtige denkbeelden zijn relatief veelvoorkomend in

algemene populatie.
Er is onderzoek gedaan nar allerlei opvattingen die gerangschikt zijn naar hoe vaak ze
voorkomen in de algemene populatie.
Een waan is een vaste overtuiging die niet zwak, matig of sterk geclasseerd kan worden.

Risicofactoren voor het ontwikkelen van psychose:

- Erfelijkheid
- Trauma’s  negatieve ervaringen hoeven niet per se trauma’s te zijn
- Cannabis
- Opgroeien in een stad
- Migratie/etnische minderheid
Iedereen heeft z’n eigen typische beloop.

Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen:

- Waanstoornis
- Kortdurende psychotische stoornis
- Schizofreniforme stoornis
- Schizofrenie
- Schizoaffectieve stoornis
- Psychotische stoornis door een middel/drugs/somatische aandoening
Psychotische symptomen kunnen ook voorkomen bij andere stoornissen zoals:
- Depressieve stoornis
- Bipolaire stoornis (heel vaak)
- Autisme
- Persoonlijkheidsstoornis
Psychotische overschrijdingen zie je bijvoorbeeld bij persoonlijkheidsstoornissen. Je het ziet
het bijvoorbeeld wanneer de emoties heel hoog oplopen, dat achterdocht dan groot wordt.
Dit is kortdurend.

Psychotische stoornissen worden vastgesteld aan de hand van:

- Een gesprek
- Observaties
- Informatie van derden
- Gestandaardiseerde meetinstrumenten
o Is vergelijkbaar met het gesprek, maar is meer gestructureerd en daarom
betrouwbaarder
o CAARMS is een voorbeeld meetinstrument
Doelen van de CAARMS
- Bepalen of een persoon voldoet aan de criteria voor “at risk mental
state”
- Uitsluiten of bevestigen van een acute psychose
- Over een bepaalde periode allerlei psychopathologie en het
functioneren in kaart brengen, bij jonge mensen met een ultrahoog
risico op psychose.
Dit alles wordt in samenhang bekeken.

Positieve symptomen  dingen die er zijn die er niet zouden moeten zijn
- Hallucinaties
- Wanen
- Desorganisatie
o In denken
o In taal
o In motoriek (catatonie)
o In gedrag

Negatieve symptomen  dingen die er zouden moeten zijn, maar er niet zijn of verminderd
zijn.
- Afgevlakt affect  vlak in emoties/uitdrukking
- Passiviteit
- Verlies van plezier
- Apathisch gedrag, sociaal terugtrekken
- Initiatiefverlies
- Stereotype denken
- Spraakarmoede
- Verminderd doelgericht gedrag
- Aandachtsproblemen
De schizotyptische persoonlijkheidsstoornis en schizoïde persoonlijkheidsstoornis zijn geen
psychotische stoornissen.

Forensische relevantie schizofrenie en andere psychotische stoornissen

Forensisch gezien zijn ze veel relevant, maar het meeste onderzoek gaat over schizofrenie,
weinig over de andere psychotische stoornissen.
- Relatief veelvoorkomende stoornis in het strafrecht
- Verhoogd risico op gewelddadig gedrag
- Hoe meer positieve symptomen, hoe hoger het risico
- Imperatieve hallucinaties (opdracht gevende stemmen) verhoogt het risico
- Vooral hoog risico bij comorbide middelenmisbruik
Kritiek op de onderzoeken stelt dat het lijkt alsof schizofrenie vooral het risico op misdaad
verhoogt, of dat het eigenlijk de combinatie van schizofrenie en middelenmisbruik zou
moeten zijn.

Er is ook veel sprake van stigmatisering van misdaad door mensen met psychotische
stoornissen. De getallen worden vertaald als gevaarlijke doelgroep, terwijl de cijfers in de
praktijk nog steeds heel laag liggen.

De meeste mensen met schizofrenie plegen geen strafbare feiten. Maar als forensisch
onderzoeker heb je juist interesse in de groep die dat wel doet.

Volgorde in rapport:
- Stoornisvereiste
- Gelijktijdigheid
- Symptomen
- Doorwerking(!!!)
- Advies

Algemene aanwijzingen voor beschrijven toerekeningsvatbaarheid:

- Zorg voor duidelijkheid over vereisten (stoornis, gelijktijdigheid)
- Noem concreet de (belangrijkste) symptomen op basis waarvan die stoornis wordt
gesteld (niet slechts: er zijn hallucinaties, maar: er zijn hallucinaties, hij hoort
namelijk stemmen die opdrachten geven)
- Beschrijf op welke manier, welke symptomen hebben doorgewerkt. Trek een
conclusie over in welke mate dit heeft geleid tot het gedrag/de keuzevrijheid heeft
beperkt.
- Geef een onderbouwd advies op basis van voorgaande over de
toerekeningsvatbaarheid

Behandeling psychotische stoornissen

- Medicatie is best wel effectief
- Veel andere goede interventies
- Gouden combinatie is “pillen en praten”
- CGT werkt vaak beter dan medicatie
HC 5 Stemming, angst & PTSS
Deze drie stoornissen komen wat minder vaak voor. Daarom zijn ze forensisch wat minder
relevant dan andere stoornissen.

Stemming kun je zien als het klimaat van het gevoelsleven. Het affect is dan het weer. Het
gaat dus om achtergrond versus voorgrond. Stemming gaat over hoe je je over het algemeen
voelt. Affect is hoe je je op dit moment voelt. Affect fluctueert.
Affect kan gecategoriseerd worden, er kunnen woorden aan gegeven worden. Het reguleren
van emoties komt in veel stoornissen foor

Soorten affect:
- Afgestompt
- Beperkt/ingeperkt
- Inadequaat
- Labiel
- Vlak

Soorten stemming:
- Dysfoor  geagiteerd of geprikkelde stemming
- Eufoor  overdreven verhoogde stemming
- Expansief
- Euthym  gewone, niet afwijkende stemming

Stemmingsstoornissen
Deze stoornissen hangen samen met de soorten stemming.
- Depressieve stoornis
- Bipolaire stoornis I (manisch)  dysfoor en eufoor
- Bipolaire stoornis II (hypomanisch)  dysfoor en eufoor
- Cyclothyme stoornis
- Persisterende depressieve stoornis

Iemand kan een depressieve stoornis hebben zonder de aanwezigheid van een sombere
stemming, als diegene wel het verlies van interesse of plezier in (bijna) alle activiteiten
ervaart.
Je moet een minimaal aantal kenmerken hebben, maar deze symptomen kunnen in
combinatie heel erg verschillen waardoor de stoornis erg heterogeen is.

Stemmingsstoornissen zijn de meest voorkomende stoorniscategorie, maar het scheelt maar

0,2% met angststoornissen.
Risicofactoren depressie:
- Genen
- Stressvolle gebeurtenissen
- Lichamelijke ziekten
- Lage SES
- Persoonlijkheid
 - Negatieve jeugdervaringen
- Ongezonde leefstijl
- Ongunstige werkomstandigheden
- Vrouw zijn

Psychische stoornissen gaan uiteindelijk hoe mensen dingen beleven en wat er in ze omgaat.

Beloop van depressieve stoornis:

- Spontaan herstel na 3 maanden bij 50% (ook zonder behandeling)
- Verbetering na gemiddeld zes maanden bij de rest
- Ongeveer 20% heeft de depressie langer dan twee jaar
- Bij 50% keert de depressieve episode terug
o Als dit binnen zes maanden gebeurt dan is de stoornis nooit weggeweest en
spreken we van relapse. Hierna is het een nieuwe episode.

De informatieverwerking bij depressie triggert onset en in stand houden van depressieve

episode. Environmental triggers bij iemand die al gevoeligheid heeft voor depressie of al een
depressie heeft, leidt dat tot bias. De aandacht gaat dan vooral naar de negatieve
gedachten/gebeurtenissen. Die mensen hebben moeite om hun aandacht te verplaatsen
naar andere dingen.

Schema’s  opvattingen die je hebt over het leven, de wereld en jezelf.

Forensische relevantie van depressie

Verreweg de meeste mensen met een depressie plegen geen delict. Er is wat minder
onderzoek naar gedaan dan bijvoorbeeld bij schizofrenie. Het onderzoek dat er is stelt dat er
een 3x grotere kans is op geweldsdelicten bij depressie. Er is hierbij wel meer onderzoek
nodig naar de interactie met bijvoorbeeld middelenmisbruik. Het effect van deze interactie is
nog niet helemaal duidelijk.

Bij een ernstige depressie kunnen psychotische kenmerken voorkomen. Er kan dan sprake
zijn van paranoïde waarnemingen.

Bipolaire stoornis type I en II

Type I  Minstens 1 manische episode, depressieve episode typisch, maar niet noodzakelijk.
Type II  Hypomanische episode én depressieve episode
Uiteindelijk zie je dat heel veel mensen een eigen patroon hebben, als iemand dan langer
zo’n aandoening heeft wordt dit patroon en eventuele triggers duidelijk.

Een manische episode:

- Minimaal 1 week
- Kernsymptomen moeten altijd aanwezig zijn
o Abnormaal en persisterend verhoogde, expansieve of prikkelbare stemming
o Abnormaal en persisterend verhoogde doelgerichte activiteit of energie
- Drie of meer bijkomende symptomen
o Opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grandiositeit
o Verminderde slaapbehoefte
 o Spreekdrang
o Gedachtevlucht
o Verhoogde afleidbaarheid
o Toegenomen activiteit of psychomotorische agitatie
o Activiteiten met sociaal pijnlijke gevolgen
- 75% heeft psychotische symptomen

Een hypomanische episode:

- Kernsymptomen en bijkomende symptomen als bij een manische episode, maar er
zijn geen psychotische verschijnselen en opname is niet noodzakelijk.
- De symptomen duren minstens 4 dagen en gaan gepaard met een onmiskenbare en
waarneembare verandering van het functioneren, maar veroorzaken geen
significante beperkingen van het functioneren.
Het is minder ernstig dan een manie. Een manie spreken we altijd van als een opname nodig
is of als er psychotische verschijnselen zijn.

Forensische relevantie bipolaire stoornis

5x grotere kans op geweld. Dit effect vermindert naar 2,8 keer zo groot wanneer
gecontroleerd wordt voor middelenmisbruik en sociodemografische(?) factoren.
- 8% van de mannen pleegt geweld
- 2% van de vrouwen pleegt geweld
- 70% doet dit binnen 5 jaar na de diagnose
Deze hoge cijfers komen voor uit prikkelbaarheid. Mensen willen de persoon tegenhouden
vanwege het gedrag, hij/zij wil echter niet gestopt worden waardoor er geweld kan
plaatsvinden.

Bij een bipolaire stoornis zie je vaak dat als het goed gaat met mensen, zij ziektebesef missen
en dan vaak stoppen met de medicatie omdat ze daar alelen maar last van ervaren.

Angst
Fear is the emotional response to real of perceived imminent treat, whereas anxiety is
anticipation of future threat.

Symptomen van angst:

- Hartkloppingen
- Transpireren
- Hyperventileren
- Een droge mond
- Een beklemd gevoel
- Nerveuze spanning
- Prikkelbaarheid
- Rusteloosheid
- Verhoogde spierspanning
- Slaap- en concentratieproblemen

Verschillende angststoornissen:
- Agorafobie (pleinvrees)
 - Specifiek fobie
- Sociale fobie
- Gegeneraliseerde angststoornis
- Paniekstoornis

Gedeelde symptomen tussen angststoornissen:

- Excessieve angst voor meer dan 6 maanden
- Aanpassingen in het gedrag, zoals vermijding
- De symptomen mogen niet toe te schrijven zijn aan bijvoorbeeld medicatie- of
middelengebruik of een andere medische aandoening

Verschillen tussen angststoornissen:

- Ander onderwerp van angst
- Verschil in inhoud van gedachten, gevoelens en opvattingen

Je ziet angst wel veel in de gevangenis, bijvoorbeeld als claustrofobie, maar niet zoveel in de
doorwerking. Het is forensisch dus niet super relevant.

Angststoornissen zijn de 2e meest voorkomende psychische aandoening. Angststoornissen

kunnen al op jonge leeftijd ontstaan, ook bij kinderen. De comorbiditeit is meer dan 50%,
met onder andere depressie, angst en middelengebruik.

Risicofactoren:
- Genetische factoren
- Persoonlijkheidskenmerken
- Aanwezigheid van andere psychische aandoeningen
- Aanwezigheid van andere (lichamelijke) ziekten
- Gebrek aan sociale steun
- Eenzaamheid
- Ingrijpende gebeurtenissen  onderscheid met PTSS maken, traumatische
gebeurtenis is anders

PTSS
Trauma refereert aan een traumatische gebeurtenis.
Posttraumatische stressstoornis refereert aan de stoornis zoals gedefinieerd in de DSM-5,
met haar specifieke kenmerken/symptomen.
Een trauma hebben staat niet gelijk aan PTSS hebben, maar zonder trauma kan er ook geen
PTSS zijn.

Niet alle trauma’s tellen mee voor PTSS.

Ongeveer 7,4% van de Nederlandse bevolking tussen 18 en 88 jaar heeft ooit in zijn leven
een posttraumatische stressstoornis gehad.
Tussen de 52-81% maakte ooit in het leven een schokkende gebeurtenis mee.
Twee keer zoveel vrouwen als mannen krijgen PTSS.
Niet iedereen krijgt PTSS na een trauma.
Niet iedereen met klachten na een trauma houdt deze klachten (acute stressstoornis).
Niet iedereen zonder klachten na een trauma blijft zonder klachten (PTSS met uitgesteld
expressie)

Risicofactoren voorafgaand aan trauma:

- Genetische kwetsbaarheid
- Vrouw zijn
- Jonge leeftijd
- Eerdere trauma’s
- Eerdere psychiatrische aandoeningen
- Lage SES

Risicofactoren tijdens het trauma:

- Ernst van het trauma
- Waargenomen dreiging
- Dissociëren tijdens de traumatische gebeurtenis
- Negatieve interpretatie van de gebeurtenis (de mate van negatieve interpretatie)
- Hoge hartslag
- Persoonlijk letsel
- Type gebeurtenis

Risicofactoren na het trauma:

- Gebrek aan steun uit de omgeving
- Manier van omgaan met de gebeurtenis (die past bij de patiënt)
- Nieuwe levensgebeurtenissen
- Ontwikkelingen van een acute stressstoornis

Forensische relevantie van trauma

Het is zeer uitgebreid bekend dat adverse childhood experiences een grote risicofactor zijn
voor antisociaal gedrag. ACEs (trauma) leiden niet altijd tot PTSS, maar zijn op zichzelf
staande risicofactoren.

Vaak is er sprake van een herhalend patroon. Bijvoorbeeld: de getuige van huiselijk geweld
wordt de dader van huiselijk geweld.

PTSS wordt gekenmerkt door intrusieve herbelevingen. Hierdoor is geweld te verklaren.

Daarnaast is er vaak ook hyperreactiviteit. PTSS leidt ook vaak tot verslaving. Al die
symptomen zijn vermoeiend en naar. Daarom wordt er naar dempende middelen gegrepen
om de spanning te dempen en te controleren. Er worden dan ook vaak criminele
handelingen uitgevoerd om de verslaving te bekostigen.

In rapportage  keuzevrijheid!!!
HC 6 Autisme en ADHD
Definitie neurobiologische ontwikkelingsstoornis
- Een neurobiologische ontwikkelingsstoornis...
- Heeft een significante genetische basis
- Heeft zijn oorsprong in de ontwikkelingsperiode
- Wordt gekarakteriseerd door afwijkingen in brein structuur en functie
- Gaat gepaard met neurocognitieve beperkingen
- Heeft een relatief stabiel beloop, zonder remissies of terugvallen (geen episodes,
problemen zijn er altijd in enigszins dezelfde mate)
- Bestaat voort tijdens volwassenheid, vaak resulterend in beperkingen op academisch,
sociaal en werk-gebied

Ontwikkelingsstoornissen:
- Verstandelijke beperking
- Globale ontwikkelingsachterstand
- Taalstoornis
- Spraakklankstoornis
- Stoornis in de spraakvloeiendheid ontstaan in de kindertijd (ontwikkelingsstotteren)
- Sociale (pragmatische) communicatiestoornis
- Autismespectrumstoornis
- ADHD
- Specifieke leerstoornis (dyslexie, dyscalculie)
- Coördinatieontwikkelingsstoornis
- Stereotype-bewegingsstoornis
- Ticstoornis

Autisme
Heel veel mensen met autisme hebben ook een verstandelijke beperking en ADHD en heel
veel mensen met ADHD hebben ook weer comorbiditeit. Deze comorbiditeit is niet alleen
met elkaar maar ook met andere stoornissen, zoals angst en stemmingsstoornissen.

Vroeger werd er vooral vanuit het conventionele medische paradigma naar

ontwikkelingsstoornissen gekeken.

De prevalentie van autisme stijgt, vooral van milde casussen. De vraag is of daadwerkelijk
meer mensen autisme krijgen, of dat het sneller gediagnosticeerd wordt. Er zijn ook allerlei
risicofactoren voor autisme (latere leeftijd kinderen krijgen, sneller achter elkaar kinderen
krijgen, blootstelling aan stoffen tijdens de zwangerschap die de hersenen van kinderen
kunnen beïnvloeden) die meer aanwezig zijn tegenwoordig.
De huidige schatting is een prevalentie van 1,5%.
Mannen 4 : 1 vrouwen  dit verschil is kleiner bij verstandelijke beperking.

DSM-criteria autisme
Twee domeinen:
1. Sociaal domein  persisterende beperkingen in sociale communicatie en interactie
 a. Beperkingen in wederkerigheid
b. Beperkingen in non-verbale communicatie
Gaat twee kanten op: zelf problemen met non-verbale communicatie uiten en
problemen met het waarnemen van sociale cues.
c. Beperkingen in ontwikkelen, onthouden en begrijpen van sociale relaties
Begrijpen hoe een relatie in elkaar zit en wat een relatie van iemand vraagt.
2. Beperkt/repetitief gedrag en interesses
a. Stereotype of repetitieve bewegingen
Heen en weer wiegen, trillen met het been, maar het kan ook in het
taalgebruik.
b. Hardnekkig vasthouden aan hetzelfde
Zelfde schema, zelfde tijd, zelfde eten. Dus moeite met verandering.
c. Zeer beperkte, gefixeerde interesses
Een of twee obsessies waar iemand heel erg veel mee bezig is. Soms
levenslang, soms voor een tijdje.
d. Over- of onderreageren op zintuiglijke prikkels
Geluid, licht, maar er kan ook een opvallende ongevoeligheid voor prikkels
zijn, denk aan pijn of temperatuur.
Binnen het sociale domein moet je op alle drie de gebieden problemen ervaren. Op het
tweede domein hoef je maar op twee van de vier gebieden problemen te ervaren. Dit
veroorzaakt dan ook de heterogeniteit binnen de stoornis.

Er zijn verschillende uitingsvormen van autisme. Een spectrum is niet een schaal of een
gradiënt van mild, naar matig, naar ernstig. Je kan het meer zien als een verschil in mate van
problematiek op verschillende domeinen.

Drie domeinen van anders functioneren:

1. Theory of mind
a. Inzicht in de belevingswereld van de ander, bedenken wat er in iemand
anders omgaat
b. Een hele complexe hersenfunctie waarbij heel veel gebieden betrokken zijn
c. A-criterium (sociale problemen)
2. Executieve functies
a. Hogere hersenfuncties die in staat stellen tot doelgericht gedrag en
aanpassingsvermogen
b. Adaptief gedrag, werken naar een doel toe, plan maken, aandacht focussen,
irrelevante zaken remmen
c. Bij autisme zie je rigiditeit
3. Centrale coherentie
a. Tendens om informatie globaal en binnen de relevante context te verwerken
b. Letten op details waardoor context wordt gemist

Forensische relevantie autisme

Crimineel gedrag is gelinkt aan comorbiditeit en middelen, maar minder dan bij andere
stoornissen.

Situaties die leiden tot strafbaar gedrag:

 - Sociaal onbegrip
- Verandering
- Overprikkeling
- Obsessies

Deze situaties kunnen bijvoorbeeld leiden tot oplopende fustratie/irritatie/spanning

Meespelende factoren zijn:

- Rigiditeit
- Beperkte inleving in anderen/slachtoffer
- Beperkte emotieregulatie
- Beperkte copingvaardigheden

Onderzoek naar agressie bij autisme toont een verband tussen gevoeligheid en zintuigelijke
waarneming. Meer problemen op dit gebeid is gerelateerd aanmeeragressie. Hoge
gevoeligheid voor prikkels is gerelateerd aan meer woede en reactieve agressie.
Naast comorbiditeit zijn sociale beperkingen/sociale naïviteit een risicofactor.

ADHD
Mensen met ADHD hebben eigenlijk veel problemen en ervaren ook veel comorbiditeit.

5% van de kinderen en 3,6% van de volwassen (vorig jaar 2,5%).

Jongens 4:1 meisjes

Er is sterke heterogeniteit in fenotype en etiologie. Het komt eigenlijk zelden voor dat er
geen comorbide stoornis is. Bijna iedereen heeft nog een of meerdere andere stoornissen.

Iedereen is wel eens druk/impulsief en heeft aandachtsproblemen, maar wanneer is het nou
een stoornis? Hoeveel problemen moet je hebben op bovenstaande problemen om de
classificatie ADHD te krijgen?

DSM criteria ADHD

Twee domeinen:
1. Aandachtstekort
Vijf of meer symptomen bij volwassenheid, zes of meer bij kinderen.
2. Hyperactiviteit/impulsiviteit
Ook vijf of meer symptomen als volwassenen.

Iemand kan hoog scoren op beide domeinen of op een van de beide. Vaak zien we dat dit
beeld in de loop van de tijd verandert. We zien bijvoorbeeld dat richting de volwassenheid
de motorische hyperactiviteit minder wordt, meer een overwegend onoplettend beeld (ADD
in de volksmond).

In principe blijkt uit onderzoek dat symptomen van ADHD eigenlijk bij iedereen voor het 12 e
levensjaar al zichtbaar wordt. De symptomen moeten niet situatie gebonden zijn. Ze moeten
zich in minimaal twee settings voordoen. Daarnaast moet het duidelijk lijden tot problemen.
Meest relevante problematiek bij ADHD:
- Impulsiviteit, gevolgen van gedrag niet overzien
- Neiging naar onmiddellijke behoeftebevrediging
- Stemming en emotieregulatie
- Sociale relaties
- School en werk
Je ziet het disfunctioneren vrij duidelijk. Je ziet vaak dat er enorme levensproblemen zijn op
veel gebieden.

In deze afbeelding kun je de leeftijdsgebonden problematiek zien die gelinkt is aan ADHD.

In het beloop van ADHD valt op dat mensen op de leeftijd van 10 voldoen aan de criteria,
maar dat ze later in hun leven vaak niet meer aan de criteria voldoen, maar nog wel enorme
functionele problemen ervaren. De vraag is of de criteria dan wel voldoen voor volwassenen.

Forensische relevantie
ADHD in de kindertijd geeft later in het elven een 2-3X grotere kans op arrestatie,
veroordeling of detentie.
Risicofactoren hiervoor zijn:
- Laag IQ
- Lage SES
- Antisociale kenmerken op vroege leeftijd
- Comorbiditeit
Vooral comorbide ODD en CD zijn voorspeller voor antisociaal/crimineel gedrag.
We zien dat ongeveer een kwart van de gevangenispopulatie ADHD heeft in de
internationale literatuur. Het lijkt in Nederland om vergelijkbare cijfers te gaan. Het heeft
vaak indirect te maken met het criminele gedrag, vanwege comorbiditeit.

We weten dat kinderen met CD vaak later in het leven de classificatie van antisociale
persoonlijkheidsstoornis.

Beide domeinen van ADHD kunnen leiden tot geweld:

- Aandachtsproblemen:
o Problemen met mentaliseren (theory of mind)
o Filterprobleem waardoor: overprikkeling en verlies van overzicht
- Hyperactiviteit/impulsiviteit:
o Gebrek aan remming
Samenhangen: beperkte emotieregulatie waardoor de boosheid te hoog oploopt.
Gebrek aan remming zorgt dan dat de opgelopen boosheid en woede niet meer geremd kan
worden.

Conclusie
Autisme en ADHD zijn neurobiologische ontwikkelingsstoornissen: je wordt ermee geboren
Beide stoornissen worden gekenmerkt door heterogeniteit
De twee stoornissen komen vaak samen voor
Beide stoornissen kunnen via verschillende paden leiden tot crimineel gedrag
Veel van deze paden lopen via de gemene deler: emotionele ontregeling / beperkte
emotieregulatie.
HC 8 Persoonlijkheidsstoornissen
Wanneer iemand strafbaar handelt, rijst te vraag of dit te maken heeft met een
pathologische persoonlijkheid. Nederland is een van de weinige landen waarin een
persoonlijkheidsstoornis een reden kan zijn voor verminderde toerekeningsvatbaarheid.

Iemand met een gezonde persoonlijkheid is iemand die in staat is om de

gemoedstoestanden in zichzelf goed te reguleren. iemand met een
ongezonde/pathologische persoonlijkheid kan dit niet.

Persoonlijkheid is een psychisch apparaat waarmee je in het leven staat dat invloed heeft op
alle aspecten van je leven (studie, sociale contacten)

Een persoonlijkheid is een duurzaam patroon (niet alleen van deze week, maar wat tijdens
de jonge leeftijd ontstaat) van omgang met en beleven van jezelf en anderen. Bestaat uit
drie onderdelen:
- Cognities (gedachten)
- Affecten (emoties)
- Gedragingen
Dit mag allemaal flexibel zijn, zodat je in staat bent om jezelf bij te stellen.
Aanpassingsvermogen is belangrijk.

Bij persoonlijkheidsproblematiek, dus nog geen stoornis, is dat aanpassingsvermogen iets

lager. Dat wil zeggen dat als je bijvoorbeeld boos bent, deze boosheid net iets te lang blijft
hangen, waardoor je niet naar college gaat.
Bij een persoonlijkheidsstoornis zijn de karaktereigenschappen dusdanig inflexibel, extreem
en rigide dat de persoon in problemen komt. We spreken dus van een
persoonlijkheidsstoornis wanneer het aanpassingsvermogen echt heel erg laag is.

Prevalentie persoonlijkheidsstoornis: 5-10%

Het is niet ongeneesbaar, maar dit is uiteraard wel afhankelijk van de ernst. Doorgaans is het
goed te behandelen, maar wel een lang traject van psychotherapie. Iemand werkt dan aan
het aanpassingsvermogen waardoor iemand vrijer wordt.

Persoonlijkheidsstoornis volgens de DSM-5-TR:

A. Een duurzaam patroon van ervaringen en gedragingen, duidelijk afwijkend van
‘normaal’ verwacht binnen samenleving, tot uiting komend binnen 2 of meer
gebieden (cognities, affecten, interpersoonlijk functioneren of impulsbeheersing)
B. Star en zichtbaar in (inter)persoonlijk functioneren
C. Lijdensdruk of beperkingen op belangrijke levensterreinen
D. Stabiel aanwezig sinds adolescentie of jongvolwassen leeftijd
E. Geen andere psychische stoornis als verklaring
F. Geen lichamelijke aandoening of drugs als oorzaak

Drie clusters van persoonlijkheidsstoornissen:

1. Cluster A – eigenaardig/excentriek/zonderlingen
 a. Paranoïde PHS
b. Schizoïde PHS
c. Schizotypische PHS
2. Cluster B – dramatisch/emotioneel/wispelturig/lastpakken
a. Antisociale PHS
b. Borderline PHS
c. Histrionische PHS
d. Narcistische PHS
3. Cluster C – zorgelijk/vreesachtig/angsthazen
a. Vermijdende PHS
b. Afhankelijke PHS
c. Dwangmatige PHS

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
- Achterdochtig naar alles en iedereen om hem/haar heen
- Extreem wantrouwig
- Wrok koesterend
- Gevoelig voor kritiek (alles wordt negatief geïnterpreteerd)
De kern is dus dat iemand overal op een negatieve zin aan twijfelt.

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: rancuneus handelen vanuit achterdocht

Een paranoïde PHS is geen psychotische stoornis. Deze hebben namelijk uitgesproken
paranoïde wanen die bij de paranoïde PHS niet aanwezig zijn.

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
- Weinig emotionele belevingen
- Eenling (weinig contact buiten eerstegraads familieleden)
- Weinig seksuele interesse en dus intieme relaties
Deze mensen worden niet veel gezien in de forensische psychiatrie omdat ze zich zo
terugtrekken.

Een voorbeeld is iemand die al jaren in de nacht in een laboratorium werkt. Diegene is dan
misschien best vlak. Hij kan dan bijvoorbeeld weinig emoties hebben.

Voorbeeld stafrechtelijke relevantie: kind verwaarlozen vanuit sociaal isolement

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis
- Excentriek
- Magisch denken (betrekkingswaan)
- Sociale angst (de behoefte is er wel maar ze weten niet hoe ze zich moeten opstellen
in sociale situaties)
Mensen die er rare ideeën op na houden.

Het verschil met schizoide PHS is dus dat ze wel behoefte hebben aan contact en emotioneel
dus niet zo vlak zijn, maar ze weten zich geen houding te geven in sociale situaties.
Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit ‘helderziendheid’.
Het verschil met OCD is dat deze mensen geen last hebben van hun dwangmatige gedachten
(egodystoon?), terwijl mensen met OCD wel voelen dat hun handelen niet goed is.
Als het magische denken zo rigide wordt, dan wordt een waan genoemd en is het niet langer
een persoonlijkheidsstoornis meer, maar een psychotische stoornis.

Een schizotypische PHS is geen schizofrenie. Wel hebben de stoornissen een

gemeenschappelijke genetische basis. Mensen met de PHS hebben nog wel het besef dat
“dit is hoe zij denken” en zijn dus minder overtuigd van de waarheid van hun ideeën.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis
- Sociale normen overschrijdend
- Impulsief
- Leugenachtig

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit roekeloosheid.

Psychopathie is niet hetzelfde als antisociale persoonlijkheidsstoornis. Mensen met

psychopathie hebben antisociale trekken. Het is wel meer dan alleen antisociale
gedragingen. De gedragingen zijn net wat meer doordacht dan bij antisociale PHS. Ze kiezen
hun slachtoffers op basis van het gemak waarmee er gemanipuleerd kan worden.
Een aantal kenmerken van psychopathie:
- Geen bestaande DSM-5 diagnose
- Wetenschappelijke en diagnostisch helder onderbouwd concept
- Forensisch relevant
- Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) als instrument voor diagnostiek
- Symptomen op vier domeinen:
1. Affectief (kil, emotieloos)
2. Interpersoonlijk (liegen, bedriegen, manipuleren)
3. Gedragsmatig (impulsief, prikkelhongerig)
4. Antisociaal (veelsoortige (jeugd)criminaliteit)
Psychopaten kunnen als het ware niet voelen wat de gezonde mens wel kan voelen. Mensen
met antisociale PHS kunnen wel meer voelen, maar het eigen belang staat voorop.

De zelfreflectie bij psychopaten is totaal gemankeerd. Ze hebben een arm pallet aan
gevoelens en kunnen dus niet hun sterke en minder sterke kanten herkennen. Hierom
hebben zij ook geen lijdensdruk.

Borderline persoonlijkheidsstoornis
- Identiteitsproblematiek
- Snelle, heftige emotiewisselingen
- Suïcidale gedachten of automutilatie (niet op iedere patiënt met borderline van
toepassing)  de hypothese is dat ze dit doen omdat ze zo afgesloten zijn dat ze
anders niets voelen, een andere hypothese is dat er endorfine vrijkomt.
Iemand kan je op het ene moment geweldig vinden, maar de volgende seconde kan je iets
gezegd hebben waardoor diegene je als het allerslechtste mens ziet. Het bestaat dus uit heel
erg zwart-wit denken.
Conflicten en ruzies liggen op de loer.

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit conflictueuze relaties

Histrionische persoonlijkheidsstoornis
- Centrum van aandacht
- Suggestibel (beïnvloedbaar)
- Overdreven expressie van emoties

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit behoefte aan luxe spullen
t.b.v. het uiterlijk
In de praktijk worden ze niet vaak gezien.
Kleptomanie en histrionische PHS is niet hetzelfde maar kan wel comorbide naast elkaar
bestaan.

Komt vaker voor bij vrouwen, evenals de borderline persoonlijkheidsstoornis.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis
- Opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid met speciale talenten
- Exploitatie van anderen (als middel om bepaalde doelen te bereiken)
- Behoefte aan bewondering
Deze stoornis komt ook veel binnen hogere posities in het zakenleven voor.

Voorbeeld van strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit opgeblazen zelfgevoel

Er zijn twee typen te onderscheiden van narcisme:

- Grandioos type  in the face dat deze persoon zichzelf de belangrijkste vindt
o ‘dikke huid’ narcisme
o ‘voortuin’ narcisme
- Kwetsbaar type  denk aan mensen in de zorg (verpleegkundige, artsen,
psychiaters) denken dat ze de redder zijn en daarom heel belangrijk zijn.
o ‘dunne huid’ narcisme
o ‘achtertuin’ narcisme

Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
- Bang voor afwijzing (hierdoor ontstaat vermijding)
- Geremd in sociale situaties
- Minderwaardigheidsgevoel
Je kan stellen dat het zelfbeeld fragiel is.

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit minderwaardigheidsgevoel,

om eigen falen te verdoezelen
Deze stoornis zien we niet heel vaak in het strafrecht. Maar bijvoorbeeld in de situatie van
iemand die als terrorist is veroordeeld.
Het verschil met de angststoornis zijn de typische symptomen die behandeld kunnen
worden waardoor de angst verdwijnt. Deze PHS komt door allerlei levensgebieden terug. Bij
de PHS is de angst voor afwijzing typerend.

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
- Moeite met alledaagse beslissingen nemen
- Tot het uiterste gaan om steun te krijgen
- Gevoel van hulpeloosheid

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit beïnvloedbaarheid

Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
- Koppig, rigide
- Perfectionistisch (zonder hoge prestaties ben ik niets en angst voor het maken van
fouten)
- Moeite met taken delegeren (zorgt voor uitbranden)

Voorbeeld strafrechtelijke relevantie: strafbaar handelen vanuit controleverlies

Egodystoon vs. Egosyntoon

De mate waarin de patiënt vindt dat het gedrag bij hem/haar past.
Ego = zelf
Syntoon = samengaand met hoe je zelf iets voorstelt, horend bij zichzelf en niet storend
Dystoon = het hoort niet bij je en het is irritant. Het besef dat het eigen gedachten zijn en
voelt als een ziekelijk extra en niet iets eigen.

Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis = egosyntoon

Iemand denkt dat het goed is dat hij/zij bij die keuze blijft omdat het goed is dat
diegene iets doet.
Obsessieve-compulsieve stoornis = egodystoon
Iemand wil wel iets, maar overtuigt zichzelf dat dit niet kan of dat dit niet goed is.

Persoonlijkheidsstoornissen bestaan eigenlijk niet, maar zijn dingen die we met elkaar
hebben afgesproken. We benaderen persoonlijkheidsstoornissen alsof het categorieën
(categoriaal ingedeeld op basis van typen persoonlijkheidsstoornissen) zijn, terwijl we het
dimensionaal (gebaseerd op aard, ernst en type persoonlijkheidsstoornis) zouden moeten
benaderen.

Alternatief DSM-5-TR model voor PHS

Hierdoor zijn
verschillende
combinatie te maken.