Topraklama

Tanım: Elektrikli işletme araçlarının (generatör,

transformatör, motor, kesici, ayırıcı, direk,
aydınlatma armatürü, buz dolabı, çamaşır
makinası v.b.) aktif olmayan (normal işletmede
gerilim altında olmayan) metal kısımlarının bir
iletken üzerinden toprakla birleştirilmesidir.
Toprakla bağlantı çeşitli şekillerdeki
topraklayıcılarla (toprak elektrotları) yapılır.

İ.İlisu 20
Topraklama Üçe Ayrılır

 1)-ĠĢletme Topraklaması
 2)-Koruma Topraklaması
 3)-Özel Topraklama
Topraklamanın amaca göre sınıflandırılması
Topraklama başlıca üç amaçla yapılmaktadır.

1. Koruma topraklaması
İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme
araçlarının aktif olmayan metal kısımlarının topraklanması. (Normal
şartlarda gerilim altında olmayan kısımlar)

2. İşletme topraklaması
İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanması.
(Aktif kısımların topraklanması. Normal şartlarda gerilim altında
olabilen kısımlar)

3. Fonksiyon topraklaması
Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu
yerine getirmesi için yapılan topraklama.
Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, İletişim
tesisleri işletme topraklaması.

İ.İlisu 22
 1)- ĠĢletme Topraklaması

 Trafo veya jeneratörlerin L1

yıldız (nötr) noktalarının
topraklanmasına işletme
topraklaması denir
 Trafo çıkışı= 15V- 20V

230-20=210V
Abone=200V
L3 L2
İşletme topraklamasının etki şekli:
Şebekelerde arızasız normal işletme durumunda nötr noktasının toprağa
karşı gerilimi, dengeli yük hali için, sıfır kabul edilir. Bir fazda faz-toprak
kısa devresi meydana gelmesi halinde nötr noktası topraklanmamış ise,
nötr noktası gerilimi faz-nötr gerilimine, arızasız fazların gerilimi de
toprağa karşı faz arası gerilime ulaşır. Yalıtım bakımından istenmeyen bu
durumu önlemek için nötr noktasının topraklanması yoluna gidilir. Diğer
taraftan topraklama ile şebeke için sabit potansiyelli bir nokta elde edilir.
Şebekede oluşan geçici aşırı gerilimler üzerinde de topraklamanın etkisi
vardır.
İşletme esnasında gerilim altında olabilen noktaların topraklanmasına
İŞLETME TOPRAKLAMASI adı verilir.

İ.İlisu 24
 Koruma Topraklaması

 Dağıtım tesislerinde
gerilim altında olmayan
ancak her an gerilim altına
girebilecek metal kısımların
topraklanmasına Koruma
Topraklaması denir.
Koruma topraklamasının etki şekli:
A- Topraklanacak cihaz veya bölüm ile referans toprak (topraklanan
nesnenin elektrodundan oldukça uzak, en az 20 m, bir toprak parçası)
arasındaki direncin (topraklama direnci, elektrot yayılma direnci)
olabildiğince küçük olmasını sağlamak,
B- Bu suretle doğacak hata akımlarını yeteri kadar büyültmek ve bu sırada
dokunma gerilimini tehlike sınırları içinde tutmak,

Bu maksatla yapılan topraklamaya KORUMA TOPRAKLAMASI

denmektedir.

İ.İlisu 26
 Topraklamaların amaçlarına örnekler

L1
L2
L3
PEN

Parafudr

RA RB
RA

Koruma İşletme Fonksiyon Koruma

topraklaması topraklaması topraklaması topraklaması
İ.İlisu 27
 Topraklamada kullanılan önemli tanımlar

1. Koruma topraklaması
2. Potansiyel dengeleme
barası
3. Topraklama iletkeni
4. Koruma iletkeni
5. A.G.kabloları
6. Nötr (N) veya PEN
YG A.G.
7. İşletme topraklaması
(Topraklamaların birleşmesi
şartlarının geçerli olması
halinde)
8. Potansiyel düzenleyici
4
topraklayıcılar
9. Temel topraklama
10. Derin topraklayıcı

4, 1
4, 1
2
5,6
7
3
9
8 8
10
İ.İlisu 28
 Özel Topraklama

 a)- Paratoner topraklaması

 b)- Yürüyen merdivenler
 c)- Trafo binalarının kapıları
 d)- Parlayıcı ve patlayıcı malzeme
taĢıyan araçlarda topraklama
 e)- Hareketli vinçler
 f)-D.D.Yolları rayları
 g)-Mahalli topraklama
 f)-Mahalli Topraklama
Dağıtım tesislerinde geçici olarak yapılan
topraklamaya mahalli topraklama denir.
 Topraklayıcı
ÇeĢitleri 1 2 3

1)- 65x65x7cm galvanizli 2m’lik

köĢebent

2)- 2m boyunda galvanizli boru

3mm sacdan 2,5 parmak
çapında

3)- 2,5m boyunda üzeri 3mm

bakır kaplı Φ=22 çelik
çubuk(çubuk çapı 22 cm)
 Topraklama Ġletkenleri
1
1)- 35x3mm2 galvanizli çelik Ģerit (5-10 m)

2)- 95mm2örgülü galvanizli çelik iletken (5-15 m)

2
3)- 95 mm2 örgülü bakır iletken

4)- 35mm2 örgülü bakır iletken Aydınlatma ve SDK’larda 3/4

5)- 1x50 mm2 NYY kablo (en az 20 metre)

5
Not:1-2-3-4 koruma, 5 iĢletme topraklaması iletkenleridir.
 DAĞITIM TESĠSLERĠNDE
TOPRAKLAMA UYGULAMALARI
1)- Direk tipi trafo postalarında koruma ve iĢletme topraklaması

2)- AG Ģebekesi + SDK + Aydınlatma tesisleri Koruma ve iĢletme

topraklaması

3)- MüĢterek direkli hatlarda(M.D.H) koruma ve iĢletme topraklaması

4)- Enerji nakil hatlarında (E.N.H) koruma ve topraklama

5)- Kırsal kesim kesici ölçü kabini (K.Ö.K) ve trafo binalrında koruma
ve iĢletme topraklaması

6)- Dağıtım merkezleri(DM) ve indirici trafo merkezlerinde (ĠTM) de

ızgara topraklama

7)- 35kV XLPE yer altı kablolarında koruma topraklaması

1)- Dağıtım tipi trafo postalarında koruma ve iĢletme topraklaması

Parafudur
H.S.A

Topraklama Yönetmenliğine göre;

1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki
mesafe,
Parafudr Topraklaması topraklayıcı boyunun en az iki katı olmalıdır
95mm2 galvanizli çelik iletken(15m) 2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası
gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki
35x3 mm2 Ģerit mesafe
en az 20 m olmalıdır.
(10 m)

35x3 mm2 Ģerit

NÖTR BARASI
(5 m)

0,5-1m
İşletme Topraklaması 0,5-1m
Pano koruma 1x50 mm ² NYY
Topraklayıcı Topraklama
65x65x7mm a irtibatı
(2 m)
2a En az 20 m
Not: a mesafesi topraklayıcı boyunun iki katı olacaktır.
Topraklama Yönetmenliğine göre;
1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki mesafe, topraklayıcı boyunun en az iki katı olmalıdır
2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki mesafe en az 20 m olmalıdır.

Koruma topraklaması olarak

Ayırıcı gövdesi, trafo gövdesi, AG pano gövdesi 35x3mm2’lik çelik galvanizli iletken(20m) ile
65x65x7mm ölçüsünde ve 2m boyundaki köĢebentle topraklanır.

Parfudur ise 95mm2 galvanizli çelik iletken(15m) ile 65x65x7mm ölçüsünde ve 2m boyundaki
köĢebentle topraklanır.

ĠĢletme topraklaması olarak

AG dağıtım panosunun nötr barasının 1x50 mm2 NYY kablo ile koruma topraklamasından en az 20
metre uzaktaki iĢletme topraklamasının elektroduna bağlanarak iĢletme topraklaması tamamlanır.
 12 m’lik Ağaç Direk
6,5U-4m

35x3mm2
10m’likgalvanizli çelik şerit

Her metrede şerit delinerek

Çivi ile çakılacaktır

10+5=15m Çelik şerit

0,5-1m

Topraklayıcı
65x65x7mm a
(2 m)
2a
 12 m’lik Beton Direk

T80-300

35x3mm2
10m’likgalvanizli çelik şerit

12/12i

Topraklama pirizi Yağmurluk Betonu

0,5-1m
Dengeleme Takozu
t=1.8-2m
Topraklayıcı
65x65x7mm a=2 Ġnce Kum
(2 m)
2a
 2)-a- AG direğinde iĢletme topraklaması

2m boyunda gaz borusu veya PVC boru

0,5-1 m Koruma Topraklaması İşletme Topraklaması 05-1 m

35x3mm şerit 1x50 mm² NYY kablo

2m=(a) 2m

En az 20 m
2a
Not: a mesafesi topraklayıcı boyunun iki katı olacaktır.
 TR-142 BÖLGESİ
YG+AG VE AG ŞEBEKE
KROKİSİ 3A+R/P

3A+R/P
B

M.D.H.

Cami
3SW+3A+R/P A C

D 3A+R/P

3A+R/P

Okul
 2)- AG nihayet direği ve iĢletme
topraklaması
Topraklama Yönetmenliğine göre;
1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki mesafe, topraklayıcı boyunun en az iki katı olmalıdır
2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki mesafe en az 20 m olmalıdır.

AG nihayet direklerinde nötr olduğundan iĢletme topraklaması genelde hattın sonunda yapılır.
NOT=AG direklerinde koruma topraklaması normal Ģartlarda yapılmaz. Fakat halkın kalabalık
olduğu yerlerde( okul önlerinde, cami önlerinde vb…..) yerlerde koruma topraklaması yapılır
 2)- b)-Saha dağıtım kutularının (SDK)
AG dağıtım panolarında koruma ve iĢletme topraklaması

Pano koruma
Topraklaması barasına

0,5-1 m 0,5-1 m

1x50 mm² NYY kablo

Bir başka işletme
2m 2m
topraklama tesisi

a 20m
20m

a mesafesi topraklayıcı boyunun iki katı olacaktır.

 2) b-c)-Saha dağıtım kutusu (SDK) ve aydınlatma
tesisleri koruma ve iĢletme topraklaması

10 katlı bloklar

4(1x185 mm² ) NYY kablo 1x50 mm² NYY

20m
1x35 ²mm çıplak örgülü bakır
iletken

²
4X10 mm NYY

1x50 mm² 20m

1x35 mm² çıplak örgülü bakır iletken Aydınlatma tesisleri NYY
 2)- B)-SAHA DAĞITIM KUTULARININ (SDK)
AG DAĞITIM PANOLARINDA KORUMA VE ĠġLETME TOPRAKLAMASI

Topraklama Yönetmenliğine göre;

1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki mesafe, topraklayıcı boyunun en az iki katı
olmalıdır
2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki mesafe en az 20 m olmalıdır.

Saha Dağıtım Kutularının (SDK) AG Dağıtım Panolarında ;

Panonun dıĢına koruma topraklaması, nötr barasına ise iĢletme topraklaması yapılır.
Sdk lar arasına serilen 35mm2 örğülü bakır iletkenin herhangi bir yerinden toprak
megeriyle ölçülee direnç değeri 20 ohm üzerinde ise herhangi bir panonun yanına koruma
topraklaması için elektrot çakılır.
 3)-MüĢterek direkli hatlarda koruma ve iĢletme topraklaması

2m boyunda gaz borusu veya PVC boru

0,5-1 m Koruma Topraklaması İşletme Topraklaması

35x3mm şerit 1x50 mm² NYY kablo

2m=(a) 2m

En az 20 m
2a
Not: a mesafesi topraklayıcı boyunun iki katı olacaktır.
Topraklama Yönetmenliğine göre;
1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki mesafe, topraklayıcı boyunun en az iki katı olmalıdır
2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki mesafe en az 20 m olmalıdır.

AG nihayet direklerinde nötr olduğundan iĢletme topraklaması yapılır.

YG direklerinde izolatör delinmesinden dolayı çarpılma gerilimine maruz kalmamak için koruma
topaklaması yapılır.
NOT= Dolayısıyla müĢterek direklerde hem iĢletme hem koruma topraklaması yapılır.
 4) YG hatlarında koruma ve topraklama

Topraklama iletken boyu 5m dir

²
0,5-1m 95mm örgülü çelik iletken(5m)

2m=(a)

2a

Not: a mesafesi topraklayıcı boyunun iki katı olacaktır.

 4) YG hatlarında koruma ve
topraklama
Topraklama Yönetmenliğine göre;
1)Topraklanan tesis ile topraklayıcı arasındaki mesafe, topraklayıcı boyunun en az iki katı olmalıdır
2)Topraklama iletkenleri yüzeyden 0,5-1 m arası gömülmelidir
3)Koruma ile iĢletme topraklamaları arasındaki mesafe en az 20 m olmalıdır.

YG direklerinde izolatör delinmesinden dolayı çarpılma gerilimine maruz kalmamak için koruma
topaklaması yapılır.
 5)-Dört hücreli trafo binası koruma topraklaması
Y.G. girişi
² 65x65x7

35mmx3 galvanizli şerit 2m

D.S.A
D.N.A
T.R.

20m 40x5mm(Cu)

²
35mmx3 galvanizli şerit Fens teli

A.G Kumanda Panosu

Y:G. Kumanda Panosu

20m

95mm² örgülü galvanizli çelik iletken 95mm² örgülü galvanizli çelik iletken
 6)-b-Dağıtım merkezleri(DM) indirici trafo
merkezleri(ĠTM) Izgara Topraklaması

Akü Odası
16Hücre 32m

YG kumanda
panosu

08-1m
Izgara derinliği 3,5m olmalı
TABLOCU LOJMANI
Tablocu
Masası

95mm ² çıplak örgülü(Cu) iletken

AG kumanda
panosu
IZGARA TOPRAKLAMA
95mm çıplak örgülü(Cu) iletken
 6)-b-Dağıtım merkezleri(DM) indirici trafo
merkezleri(ĠTM) Izgara Topraklaması
Akü Odası

YG kumanda
panosu

08-1m
TABLOCU LOJMANI
Tablocu
Masası

AG kumanda
panosu
6)-b-Dağıtım merkezleri(DM) indirici trafo merkezleri(ĠTM) Izgara Topraklaması
Y.G. girişi ²
95mm çıplak örgülü(Cu) iletken

40x5mm(Cu)

²
35mmx3 galvanizli şerit Fens telli kpılar

A.G Kumanda Panosu

Y:G. Kumanda Panosu

 7)- 35kv XLPE Yer Altı
Kablolarında Koruma
Topraklaması
 İletkenden akım
geçerken manyetik
alan etkisiyle
kablonun dış
yüzeyinde 2000V-
3000V gerilimin
birikmesiyle kablonun
yarılmasına sebep
olur.

 XLP kablonun
üzerindeki her faza ait
zırhlar birleştirilerek
95mm2 lik bakır
iletkenle topraklanır.
 Mevcut
topraklama

Gerilim Ucu Akım Ucu

 TOPRAKLAMA MEGERĠNĠN
ÇALIġMA PRENSĠBĠ
 Topraklama yapılırken ilk önce topraklama direncini ölçeceğimiz elektrodun
bağlantısı sökülür.
 SONRA ölçü aletlerinin elektrotları ( Japonya’da 20cm Türkiye’de hava kurak
olduğundan 30cm )
Arası 5-10 metre olacak Ģekilde aynı doğrultuda toprağa gömülürler. Bu
doğrultunun hattın altına gelmemesine dikkat edilir. Kapasitif bir etki
olacağından yanlıĢ ölçüm yapmıĢ oluruz.

Bağlantı yapılırken
E (eart) toprak ucu; direncini ölçeceğimiz elektroda bağlanır.
P (potanciel) gerilim ucunu gerilim elektrotuna bağlanır.
C (curent) akım ucunu akım elektrotuna bağlanır.
Bağlantı yapıldıktan sonra MEĞER gerilim kademesine alınarak yaptığımız
bağlantıya gerilim uygulanır.
Gerilimin uygulanmasıyla gerilimin etkisiyle devreden bir akım geçer. cihaz akım
ve gerilim değerlerini hafızasına alarak R=V/I dan topraklama direncini
hesaplayarak ekrana gönderir. Böylece topraklama direnci ölçülmüĢ olur.
 Topraklama Direnç Değerleri
 1)-ĠĢletme topraklaması direnç değeri 1 ohm olmalıdır.
AG Ģebekesinde max gerilim 1000V’tur.
Kısa devre max akım ise 2,5kA dir.
R=U/I =1000/2500 =0,4ohm

2)- parafudur topraklamalarında direnç değeri 4ohm olmalıdır.

Parafudur gerilimi=36kV kısa devre akımı= 5/10 kA’dir.
Uf-n= Uf-f /kök3 =36/kök3 =20,8 Kv
R=20,8/10 =2,08 ohm

3)- Izgara topraklamada direnç değeri 1 OHM’UN altında olmalıdır.

4)- kullanılan techizatın etiket değerlerine göretopraklama direnci hesaplanacaktır.

TEDAġ TRAFO BĠNALARINDA koruma topraklaması 5 ohm olmasını kabul etmektedir.
sıgortalı ayırıcının etiket değerleri malzeme Ģartnamesine göre verilmiĢtir.
iĢletme gerilimi=36kV KISA DEVRE dayanma akımı=12,5kA nominal akım=630A
Kol kilitleme bobin gerilimi= 24V ,48V, 110V
R= U/I =36/12,5= 3 OHM OLARAK HESAPLANIR.
Çubuk topraklayıcı çevresinde potansiyel dağılımı

IE
V

Ref.toprağa göre Elektrot gerilimi

V180
160

140

120

100
80

60

40

20

0
0 5 10 15 20 25 m

L = 2 m. D= 2.5 cm. E = 10 W.m IE = 96 A. r =Elektrotdan uzaklık

φ=U-((IE.E/2.L).Ln(4.L.r/D(L+(r2+L2)1/2)
İ.İlisu 57
 Potansiyel düzenleme elektrotları

Toprak yüzeyi

~1 m ~ 0,5 m 1. halka

2. halka

İ.İlisu 58
Topraklama direnci
Topraklama direnci, bir topraklama tesisi ile bundan yeteri kadar uzakta
bulunan referans toprak arasında ölçülen direnç değeridir. Bu değer topraklama
barasından başlayarak, topraklama iletkeni ve barasının dirençleri, topraklama
elektrotlarının yüzeyi ile toprak arasındaki geçiş direnci, topraklayıcıdaki
yayılma direnci ve referans toprak noktasından sonraki toprak bölümünün
direncinden oluşur.

Repb
Rti Ana eşpotansiyel bara

Rg Ry Rtg

Bir topraklama tesisinin direnci, seri

bağlı 5 dirençten oluşur. Ry yanında
diğerleri çok küçük kalır.

59
Topraklama iletkenleri ve topraklama barasının dirençleri, yayılma direnci
yanında çok küçüktür. Elektrot yüzeyindeki geçiş direnci de iyi yapılmış bir
tesisde ihmal edilebilir. Referans topraktan sonraki bölümün direnci ise toprak
özgül direncinin çok büyük olmasına karşın akımın toprak içinde geçtiği
yüzeyin büyüklüğü dikkate alınarak, hesaplara girmez. Sonuç olarak
topraklama direncinin, topraklayıcının yayılma direncinden oluştuğu kabul
edilir.

Toprağın özgül direnci toprak cinsine, rutubet durumuna ve sıcaklığına

bağlıdır. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Ek-K de çeşitli
toprak cinsleri için toprak özgül direnç değerleri bildirilmiş ve bazı
topraklayıcıların yayılma dirençleri de grafik olarak verilmiştir.

İ.İlisu 60
Toprak özgül direncleri

Toprak cinsi Toprak özgül direnci E (W.m)

Bataklık 5-40
Çamur,kil,humus 20-200
Kum 200-2500
Çakıl 2000-3000
Hava etkisi ile dağılmış taş çoğunlukla <1000
Kumtaşı 2000-3000
Granit >50000
Buzultaşı >30000

Çimento (saf) 50
1xÇimento+3xKum 50-300 (Rutubetli)

Değişik derinliklerdeki tabakaların farklı özgül dirençleri, ölçülen toprak özgül direncini
etkiler.

İ.İlisu 61
Topraklayıcıların yayılma dirençlerinin hesabı
Yayılma direnci topraklayıcının şekline, boyutlarına ve toprağın özgül direncine
bağlıdır. Bazı elektrot şekilleri için yayılma dirençleri aşağıdaki hesap yöntemi ile
belirlenir.

E Toprağın özgül direnci (W.m)

l Çubuk boyu (m)
d Çubuk çapı (m)
olmak üzere
Çubuk topraklayıcı (Derin topraklayıcı) için yayılma direnci
RE=(E/2.l)ln(4l/d)

l Şerit veya halka topraklayıcı uzunluğu (m)

D=l/ halka topraklayıcının çapı (m)
d İletken kalınlığı veya şerit kalınlığının yarısı (m)
olmak üzere
Şerit topraklayıcı yayılma direnci RE=(E/l)ln(2l/d)

Halka topraklayıcı yayılma direnci RE=(E/D)ln(D/d)

D Gözlü topraklayıcının alanına eşdeğer alanlı daire çapı (m) olmak üzere
Gözlü topraklayıcı yayılma direnci RE=(E/2D)+E/l

yaklaşık ifadeleri ile bulunur. İ.İlisu 62

Yayılma direnci hesap örnekleri:

Örnek 1:
Çubuk Topraklayıcı RE = (E/2.l)ln(4l/d)
Toprak özgül direnci  E = 200 W.m
Çubuk boyu l = 2 m.
Çubuk çapı d = 0.025 m.
RE = 200/(2xx2)xln(4x2/0.025) = 91.8 W

Örnek 2:
E/( xD)xln(2D/d)
2
Halka Topraklayıcı RE =
Toprak özgül direnci E = 200 W.m
Halka çapı D = 20 m. (20m.eşdeğer çaplı halka)
Topraklayıcı çapı d = 0.015 m.
200/( x20)xln(2x20/0.015) = 9.15 W
2
RE =

Ekte çeşitli topraklayıcıların boyutlarına bağlı olarak yayılma dirençleri

verilmiştir. Çubuk topraklayıcılarda kullanılan malzemenin artmasına karşılık
yayılma direncinin aynı oranda artmadığı görülmektedir. Levha topraklayıcı ile
şerit topraklayıcı karşılaştırıldığında aynı malzeme miktarı için şerit
topraklayıcıda yayılma direncinin yaklaşık % 66 azaldığı hesaplanmaktadır.

İ.İlisu 63
 Çeşitli topraklayıcıların boyutlarına göre yayılma dirençleri
0,5 m2
ÇUBUK ŞERİT GÖZLÜ LEVHA
Toprak özgül direnci ro 100 100 100 100
Gömülme derinliği h
Uzunluk L 2
çap/eşdeğer çap d 0,025
Eşdeğer daire çapı D
Kenar boyu s 0,75

ÇUBUK ŞERİT GÖZLÜ LEVHA

Malzeme Direnç Gömme derinliği (m) 0,50
Çubuk çapı = 0,025 m. artımı azalımı 30x3,5 mm
Çubuk boyu (m) Re (ohm) Şerit boyu (m) Re (ohm) Boyut Eşdeğer çap (m) İletken uzunlığu (m) Re (ohm) Yüzey (m2) Kenar boyu(m) Re (ohm)
0,5 139,48 0,5 267,36 4x5 5,05 20,00 9,91 0,50 0,71 47,14
1 80,77 1,0 1,00 1 155,74 4x5 5,05 25,00 9,91 1,00 1,00 33,33
1,5 58,15 1,5 1,39 2 88,90 4x5 5,05 30,00 9,91 1,5 1,22 27,22
2 45,90 2,0 1,76 5 41,39 6x6 6,77 30,00 7,39 2 1,41 23,57
2,5 38,14 2,5 2,12 10 22,90 6x6 6,77 36,00 7,39 2,5 1,58 21,08
3 32,75 3,0 2,47 15 16,13 6x6 6,77 42,00 7,39 3 1,73 19,25
3,5 28,77 3,5 2,81 20 12,56 6x6 6,77 48,00 7,39
3,6 28,10 3,6 2,87 30 8,80 10x10 11,28 60,00 4,43
3,7 27,46 3,7 2,94 40 6,83 10x10 11,28 70,00 4,43
3,8 26,85 3,8 3,01 50 5,61 10x10 11,28 80,00 4,43
4 25,71 4,0 3,14 100 3,02
4,5 23,27 4,5 3,47
5 21,28 5,0 3,80
5,5 19,62 5,5 4,12
6 18,22 6,0 4,43
6,5 17,01 6,5 4,75
7 15,96 7,0 5,06
7,5 15,05 7,5 5,37

0,5 m2 levhadan 16,3 m; 3cm genişlikte şerit elde edilir. Levhanın yayılma direnci 47,14 ohm iken
Bu şerit, topraklayıcı olarak kullanılırsa elde edilen direnç 16,13 ohm

İ.İlisu 64
Topraklama tesislerinin boyutlandırılması.

Topraklama tesislerinin kurulması için temel koşullar:

1. Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın sağlanması,

2. Isıl bakımdan en yüksek hata akımına (hesap yolu ile bulunan)

dayanıklılık,

3. İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin önlenmesi,

4. En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama tesislerinde ortaya

çıkabilecek gerilimlere karşı insanların güvenliğinin sağlanmasıdır.

Bu koşulların sağlanması için

- Hata akımının değeri,
- Hatanın süresi,
- Toprağın özellikleri önemlidir.

İ.İlisu 65
1. Mekanik dayanım bakımından boyutlandırma:
Topraklama elektrodu ve topraklama iletkenleri korozyona karşı dayanıklı
malzemeden yapılmalıdır.

1.Topraklama elektrodu en küçük boyutları El.Tes.Topraklamalar

Yönetmeliği Ek-A da verilmiştir.

2.Topraklama iletkenleri için en küçük kesitleri El.Tes.Topraklamalar

Yönetmeliği Çizelge-4a da, iletkenin mekanik olarak korunmuş veya
korozyona karşı korunmuş olup, olmamasına bağlı olarak:

Malzeme Kesit
Bakır 25 mm2
Daldırma galvanizli demir 50 mm2
olarak bildirilmektedir.

Ölçü trafolarının topraklanmasında en küçük kesit koruma durumuna bağlı olarak

2.5-4 mm2 dir.

Potansiyel dengeleme iletkenleri ile ilgili en küçük kesitler ise El.Tes. Topraklamalar
Yönetmeliği Çizelge-4b de gösterilmiştir.
İ.İlisu 66
Topraklayıcıların en küçük kesitleri (El.Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Ek-A)
Malzeme Topaklayıcı çeşidi Minimum boyutlar
iletken Kaplama/Dış kılıf
Çap (mm) Kesit Kalınlık Tekil Ortalama değerler (u;n
(mm2) (mm) değerler
Çelik Sıcak Şerit2) 90 3 (um)
63 70
daldırma
galvaniz Profil (levhalar 90 3 63 70
dahil)
Boru 25 2 47 55

Derin topraklayıcılar 16 63 70
için yuvarlak çubuk

Yüzeysel 10 50
topraklayıcılar için
yuvarlak tel
Kurşun 1) Yüzeysel 8 1000
kılıflı topraklayıcılar için
yuvarlak tel
Sıvanmış Derin topraklayıcılar 15 2000
bakır kılıflı için yuvarlak çubuk

Elektrolitik Derin topraklayıcılar 14,2 90 100

bakır için yuvarlak çubuk
kaplamalı
Bakır Çıplak Şerit 50 2

Yüzeysel 253
topraklayıcılar için
yuvarlak tel

örgülü iletken 1,8* 25

Boru 20 2
Kalaylı örgülü İletken 1,8* 25 1 5
Galvanizli Şerit 50 2 20 40
1)
Kurşun Örgülü iletken 1,8* 25 1000
kılıflı Yuvarlak tel 25 1000
*)Örgülü iletkeni oluşturan her bir tel için
1)Beton içine doğrudan gömülenler için uygun değildir 53
2)Kenarları yuvarlatılmış, soğuk çekme veya kesilmiş şeritler
İ.İlisu
3)Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik aşınma tehlikesinin çok az olduğu tespit edilirse olağanüstü koşullarda 16 mm 2
67
kullanılabilir.
 Elek.Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Çizelge 4a

Topraklama iletkenlerinin (Toprağa döşenmeleri durumunda)

minimum kesitleri
Mekanik olarak korunmuş Mekanik olarak korunmamış

Korozyona karşı Isınmaya göre hesap veya seçim 16 mm 2 bakır

korunmuş *) 16 mm2 demir,daldırma
galvaniz
Korozyona karşı 25 mm2 bakır,
korunmamış 50 mm2 demir, daldırma galvaniz

*) Korozyona karşı koruma, bir mahfaza ile sağlanabilir.

İ.İlisu 68
 Elek.Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Çizelge 4b
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri
Ana potansiyel Tamamlayıcı potansiyel dengeleme
dengeleme

Normal 0,5 x Tesisin en büyük İki gövde arasında 1 x En küçük ilelken kesiti
koruma iletkeninin kesiti Bir gövde veya 0,5 x Koruma iletkenlerinin
yabancı iletken kesiti
bölümler arasında
Enaz 6 mm2 Cu Mekanik olarak Cu 2,5 mm2 veya Al *)
korunmuş
Mekanik olarak Cu 4 mm2 veya Al*)
korunmamış
Yapılabilecek 25 mm2 Cu veya eşdeğer - -
sınırlama iletkenlikte

*) Alüminyum iletkenli hatların korumasız olarak döşenmesi durumunda, mümkün olan

korozyon ve düşük mekanik dayanımından dolayı iletken kopma olasılığı yüksektir.

İ.İlisu 69
2. Isıl dayanım bakımından boyutlandırma:

Isıl bakımdan boyutlandırma için göz önüne alınacak akımlar El.Tes. Topraklamalar
Yönetmeliği çizelge 1 de bildirilmiştir.
Yüksek gerilim sistemlerinde topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni, yıldız
noktasının topraklanma şekline bağlı olarak, genellikle bir kutuplu kısa devre veya
çift toprak kısa devresi akımına göre boyutlandırılmaktadır.

Toprak kısa devreleri şebeke yönünden dengesiz işleme durumu olduğundan teorik
olarak kısa devre akımlarının simetrili bileşenler kullanılarak hesaplanması gerekir.
Orta ve alçak gerilim şebekelerinde hata akımı yolu üzerindeki dirençler dikkate
alındığında hesapların klasik devre hesabı şeklinde yapılması sakıncalı değildir.

İ.İlisu 70
Topraklama tesislerinde kullanılacak kısa devre akımlarının hesabı:
Nötrü topraklanmış şebekelerde bir kutuplu kısa devre akımı:

c : Gerilim katsayısı,
Z : Hata akımı yolu toplam empedansları,
UFN : Faz-Nötr gerilim,
UFF : Faz arası gerilim
olmak üzere

I’’k1 =c.UFN / Z
dir.
Nötrü yalıtılmış şebekelerde çift toprak kısa devre akımı ise, toprak
yayılma dirençleri hesaba girmezse
en büyük değer olarak
3
''
I KEE  .I K'' 3 I K'' 3 : Üç fazlı kısadevre akımı
2
şeklinde hesaplanır.

İ.İlisu 71
Gerilim katsayısı (c), en büyük akım hesabında kaynak E.M.K. ni ve yüksek işletme gerilimi halini
dikkate almak için Y.G. ve A.G. de 1,1-1,05; en küçük akım hesabında ise düşük işletme gerilimi ve
anahtar kontakları, ek yerleri v.b. yerlerdeki kayıpları karşılamak üzere Y.G. de 1.0 ve A.G. de 0,95
alınmalıdır.
Devre elemanlarının akım taşıma kapasiteleri kontrol edilirken en büyük hata akımı değeri kullanılır.
Koruma cihazlarının hata halinde devreyi kesip kesemiyeceklerinin kontrolu ise en küçük hata
akımına göre yapılmalıdır. Hat sonu toprak kısa devrelerinde eriyen telli sigortaların kesme kontrolu
da en küçük hata akımına göre yapılır.

İ.İlisu 72
 Örnek 3 Yüksek gerilim tesislerinde toprak kısa devresi
akımı hesabı

50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5 630 KVA;34.5/0.4 kV

3x240 XLPE k1
6 km.
25 mm2 Cu
RB =20 W
RE1= 1 W
25 mm2 Cu

RE2= 1 W

Hesap aşağıda verilmiş olup; topraklama iletkenlerinin dirençleri, diğer dirençler

yanında küçük kaldığından dikkate alınmamıştır.

İ.İlisu 73
Hata akımının belirlenmesi

u k .U 2 12,5.34,52 Xtr Rhat Xhat

X tr    2,97 W
S 100 .50
UFN RB RE1 RE2
l 6000
R hat    0,44 W
.s 56.240

X hat  x ' .l  0,184 .6  1,104 W

R top  0,44  22  22,44 W

X top  2,97  1,104  4,074 W

Z  R 2top  X 2top  22,44 2  4,074 2  22,82 W

c.U n 1,1.34,5
I 'k' 1    0,96 kA
3.Z 3.22,8

İ.İlisu 74
Isıl yönden boyutlandırma
Topraklama iletkenleri ve koruma iletkenleri kesitleri, El.Tes.Topraklamalar
Yönetmeliği madde 9-e’ ye göre hesaplanırlar. Bu iletkenler, hata süresinin 5
saniyeden küçük olduğu dikkate alınarak, hata akımının süresine ve büyüklüğüne
göre seçilir.

A Kesit (mm2)
I İletken akımı (A)
t Hata süresi (s)
k Malzeme katsayısı. (Yönetmelik çizelge B1’den)
 Malzeme direncinin sıcaklık katsayısının tersi. Yönetmelik çizelge B1’den
i Başlangıç sıcaklığı (0C) Genellikle 20o C
f Son sıcaklık (0C)
alınarak

I t
A
k f 
ln
i  

formülü ile kesit kesaplanır.

İ.İlisu 75
Aynı sonuca daha kolay yoldan

I Hata akımı (A)

t Hata süresi (s)
k Malzeme katsayısı (A.s 1/2/mm2) Yönetmelik çizelgeler 5-7’den alınarak

S=(I2t)1/2/k

formülü ile de varılmaktadır. Bulunan kesitten daha büyük kesit kullanılmalıdır.

Örnek 4:
I= 700 A.
t= 2 s
Malzeme: Çıplak bakır
Yukarıdaki şartlara göre kesit ne olmalıdır?
k katsayısı: Bakır malzeme, normal koşullar (f =200 oC), komşu kısımların
tehlike altında olmayacağı durum için çizelge 7’den 159 A.s 1/2/mm2 alınarak

S=(I2.t)1/2 / k = (7002 x 2)1/2/159 = 6,22 mm2 bulunur.

Isınma şartlarına göre nominal 10 mm 2 kesit seçilir. Bu kesit mekanik şartlara
göre kontrol edilir. Minimum değerlerden küçük olmayacaktır.

İ.İlisu 76
77
Ölçmeler:

1.Toprak özgül direnci ve elektrot yayılma direncinin ölçülmesi.

1.1. Toprak özgül direncinin ölçülmesi.

Bu ölçme dört sonda yöntemi ile yapılmalıdır. Wenner Metodu adı verilen bu
yöntem aşağıdaki slayd’da açıklanmıştır. Sondalar arası uzaklıklar için
Yönetmelik Ek-N 2.2.1’e bakılabilir. Metodun uygulanması için özel cihazlar
geliştirilmiştir. Ölçmenin prensibi dış elektrotlar arasına, frekansı 150 Hz’e
kadar olan bir gerilim uygulanır. Geçen akım sebebi ile iç sondalar arasında
oluşan gerilim ölçülür. Geçen akım ve ölçülen gerilimden bulunan direnç
değeri ve ara mesafe ile özgül toprak direnci hesaplanır. Gelişmiş toprak
direnci ölçüm aletlerinde, elektrotlar arası mesafenin girilmesi ile, direkt olarak
özgül direnç ekrandan okunur. Ölçü yerindeki toprakta bulunacak diğer
akımların etkisini ortadan kaldırmak için uygulanacak gerilimin frekansı
değişken olmalıdır.

İ.İlisu 78
Topraklama özgül direncinin ölçülmesi
Wenner Medotu: TS.4363 de metod
açıklanmıştır.

A
V

Yardımcı
Topraklayıcı topraklayıcı
Sondalar

a a a

e  a / 20 olmak üzere E = 2..a.R şeklinde bulunur.

e≤a
/3a : Olabildiğince büyük olmalıdır.
R (W) ölçülen direnç E (W.m) a ve e (m) cinsindendir.
79
Topraklama özgül direncinin ölçülmesi
Elektrotların yeri:
88,88
T I

Yardımcı
Topraklayıcı topraklayıcı
Sondalar

Gerili
m

Toprak potansiyeli

Gerilim sondaları potansiyelinyaklaşık

olarak lineer degişim gösterdiği bölgede
bulunmalıdır.

İ.İlisu 80
 1.2. Toprak yayılma dirençlerinin ölçülmesi.

88,88
T I

Topraklama sisteminin büyüklüğüne göre bir yöntem uygulanır.

Yukarıda sözü edilen özel toprak direnci ölçüm aletleri ile topraklayıcıların
yayılma dirençleri de ölçülebilir.

Daha basit bir metod Yönetmelik şekil 8b de verilmiştir.

Y.Gerilim indirici trafo istasyonları gibi büyük tesislerde, direklerde bulunan

topraklama telleri veya kablo kılıfları istasyon topraklama tesisine bağlı
olduklarından, hata akımı bu gibi bağlantılara da dağılır; topraklama tesisi
üzerinden toprağa giden akım azalır. Yönetmelik Ek-N şekil N1’de ölçü yöntemi
verilmiş ve hesap tarzı N.2.2.3 de açıklanmıştır.

İ.İlisu 81
 Toprak yayılma dirençlerinin ölçülmesinde ara uzaklıklar

88,88
T I

0,62 D 0,38 D

D
Elektrotların direnç alanları

Ölçünün doğruluğundan emin olmak için ortadaki elektrot yeri iki tarafa %10 D değiştirilerek 3 ölçü
yapılır.Bulunan değerler büyük farklılık göstermezse bu değer kabul edilir.
Küçük elektrotlarda D mesafesi en az 10 m olmalıdır. Kareye yakın elektrotlarda ara mesafenin, kenar
uzunluğunun 3-4 katı olması istenir. Topraklama tesisinin büyüklüğüne göre ara mesafe daha da arttırılır.

İ.İlisu 82
 Çoklu topraklamada akım pensi ile ölçüm

A1 G

A2 V

I1
I2

RE3=U/I1
RE=U/I2
RE1 RE2 RE3 RE4 Alet komutatörü
ile seçim yapılır.
RE

İ.İlisu 83
Ampermetre Voltmetre yöntemi ile topraklayıcı yayılma direncinin ölçülmesi

L1
L2
L3
N

Sigorta

RA=U/IR dir.
A IR

Ri=40 kW

U V
>20 m

RA

İ.İlisu 84
Üç nokta metodu ile toprak yayılma direncinin ölçülmesi
Topraklayıcıların yayılma direnci ölçümü, yeterli toprak yüzeyi bulunamaması gibi bazı
olumsuz hallerde başka topraklayıcılardan yararlanılarak ölçülebilir.
Burada ölçünün doğru olabilmesi, diğer yardımcı topraklayıcıların yayılma dirençlerinin küçük
olmasına bağlıdır. Bağlantı iletkenlerinin dirençleri ihmal edilirse

R1=Rx+RA
R2=RA+RB
R3
R3= RB+Rx
R1 değerleri ölçülecektir. Topraklayıcılar
N
R2 RB birbirlerinin etki alanında değilse, üç
bilinmeyen ve üç denklem olduğuna göre
RA
Rx Rx = (R1-R2+R3)/2 olarak bulunur.

88,88
T I
Toprak direnci ölçme cihazı şekildeki gibi
bağlanarak değişik uçlar arasında ölçü
yapılabilir.
Rx RA

İ.İlisu 85
 1.3. Topraklama geriliminin tespiti.

Yayılma direnci ölçümünde kullanılan yöntemlere göre

UE=Topraklama empedansı x Topraklama akımı

şeklinde hesaplanır.

İ.İlisu 86
1.3. Topraklama geriliminin tespiti.

Yayılma direnci ölçümünde kullanılan yöntemlere göre

UE=Topraklama empedansı x Topraklama akımı

şeklinde hesaplanır.

2.Dokunma geriliminin ölçülmesi.

Bu maksatla akım-gerilim yöntemi kullanmak zorunludur.

aşağıda yöntem açıklanmıştır. Deneyin yeni devreye girecek tesislerde numune
deneyi olarak yapılması yeterlidir. Deney sonunda bulunan gerilim değeri,
kullanılan kaynak gerilimine göre düzeltilmelidir. Tesisin durumuna göre
deneyde küçük gerilim kullanılması tavsiye edilir.

İ.İlisu 87
Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içinde denetlenme periodları

Elektrik üretim, iletim, dağıtım tesisleri (Hatlar hariç): 2 yıl

Enerji nakil ve dağıtım hatları: 5 yıl
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri:
- Topraklamalara ilişkin dirençlerin muayene ve ölçülmesi 1 yıl
- Topraklama tesisleri ile ilgili diğer kontrollar 2 yıl
Sabit olmayan tesisler için :
- Sabit işletme elemanları 1 yıl
- Yer değiştirebilen işletme elemanları 6 ay

İ.İlisu 88
TEMEL TOPRAKLAMASI ĠLE ĠLGĠLĠ
STANDARTLAR