Professional Documents
Culture Documents
TOPRAKLAMALAR
21.08.2001 TARĐHLĐ YENĐ YÖNETMELĐĞĐN GETĐRDĐKLERĐ
Not : Bu çalışma Elk.Y.Müh. Taner ĐRĐZ tarafından Elektrik Mühendisleri Odası eğitimlerinde
kullanılmak üzere hazırlanmıştır. EMO dışındaki firma, kurum ve kuruluşlar tarafından
kullanılması ya da metinlerin değiştirilmesi halinde hazırlayandan olur alınması etik kuralları
açısından gereklidir.
1.GĐRĐŞ
2.BĐRĐNCĐ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Uygulama ve Tanımlar
3.ĐKĐNCĐ BÖLÜM
Yüksek Gerilim Tesislerinde Topraklama
4.ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Alçak Gerilim Tesislerinde Topraklama
5.DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Yüksek ve Alçak Gerilim Sistemlerinde Topraklama
Tesislerinin Birleştirilmesi
2
6.BEŞĐNCĐ BÖLÜM
Đletişim Sistemleri ve Bilgi Đşlem Tesisleri için
Topraklama Kuralları
7.ALTINCI BÖLÜM
Yürürlükten Kaldırılan Hükümler
8.EKLER
9.SONUÇ
3
YÜKSEK GERĐLĐMDE
DAĞITIM ŞEBEKELERĐ
4
L1
UF L2
F
L3
UT
Z
K
6
Yıldız noktası nötrünün topraklama şekline göre 5 değişik tür
YG dağıtım şebekesi vardır.
1) Yıldız noktası yalıtılmış şebeke; Z = ∞
L1
L2
L3
ICE=IF
CE CE CE
7
2) Toprak teması kompanze edilmiş şebeke; X<<R
olmak üzere Z = R+jX
L1
L2
L3
ICE
XD ID
8
3) Yıldız noktası direkt olarak topraklanmış şebeke; Z = 0
L1
I''k3 L2
L3
N
I''k1
9
4) Yıldız noktası direnç üzerinden topraklanmış şebeke;
Z=R
L1
L2
L3
I''k1
11
Tanım: Yıldız noktası yalıtılmış ya da bobin üzerinden
topraklanmış şebekelerdeki toprak hatasına toprak teması
denir. Bu durumda e = 1 olur.
12
Örnek: Toprak teması durumunda gerilim artışı yüzde kaç
olur?
(
Un − Un / 3 )
= 3 − 1 = 0,73 = %73
Un / 3
14
Ulusal ağ şebekemizde 25 MVA’nın üzerindeki 154 / 34,5 kV
trafoların yıldız noktaları;
-Havai hat çıkışlı merkezlerde 60 Ω,
-Kablo çıkışlı merkezlerde 20 Ω dirençle topraklanmıştır.
Bu durumda havai hatla beslenen 34,5 kV YG şebekelerde faz
toprak kısa devre akımı
34500 / 3
I′′ k1 = ≅ 300 A ile
60
Kablo çıkışlı 34,5 kV şebekelerdeki faz toprak kısa devre akımı
ise
34500 / 3
I′′ k1 = ≅ 1000 A ile sınırlıdır.
20
15
Örnek: 20 kV bir YG şebekesinde toprak temas akımının
hesaplanması istenmektedir. Bu amaçla bu şebekeyi besleyen
110 / 20 kV trafo merkezinde 25 MVA yıldız noktası izole bir
trafo vardır. Bu merkezden 20 km bir kablo hattı ile uzunlukları
45 km, 55 km ve 60 km olan 3 adet havai hat çıkmaktadır.
Bu şebekede bir fazlı toprak teması oluştuğunda toprak
akımını hesaplayınız. 20 kV kablonun birim kapasitesi 0,3
µF/km ve 20 kV havai hattın birim kapasitesi 5 nF/km’dir.
16
ω = 2πf = 2π50 = 314
ICE = 3ω∑ (cl).(Un / 3 )
[( ) ](
ICE = 3.314. 0,3.10 − 6.20 + 5.10 −9.(44 + 55 + 60) . 20.103 / 3 )
(
ICE = 3.314.(6.10 − 6 + 0,8.10 − 6 ) 20.103 / 3 )
(
ICE = 3.314.(6,8.10−6 ) 20.103 / 3 )
ICE = 74 A
17
Örnek: Bir önceki şebekede, toprak teması kompanze
edilmek isteniyor. Tam kompanzasyon durumunda yıldız
noktası ile toprak arasına bağlanacak bobinin değerleri ne
olur?
Un / 3 20 .103 / 3
Bobin reaktansı X= = = 156 Ω
ICE 74
Un 20 .103
Bobinin gücü Q= ICE = 74 = 0,855 MVAr
3 3
18
Örnek: Toprak teması artık akımı Ires’in hesabı:
ICE
Uλ: Faz toprak gerilimi
ICE: Kapasitif toprak akımı
IDx: Bobin akımının aktif bileşeni
ID
IDy: Bobin akımının reaktif bileşeni x
φ Uλ
R: Bobin direnci
X: Bobin reaktansı
R<<X IDy
ID
&I = Uλ = Uλ R − jX = R − jX U
D λ
R + jX R + jX R − jX R2 + X2
&I = RUλ X
res + j 3ωC − Uλ
2 2 2 2
R +X R +X
20
R<<X olduğundan
X X 1 1
= = ≅
R 2 + X2 2 R 2
R 2 X
X (1 + ) X(1 + )
2 2
X X
R R 1 1 R
= = ≅ =
2 2 2 2 2 2
R +X 2 X X X X
R (1 + ) R (1 + ) R( )
2 2 2
R R R
21
Bu durumda Ires için yaklaşık olarak
22
Buradan görülüyor ki, tam kompanzasyon durumunda
artık akım kapasitif toprak akımı ile R / X oranının
çarpımına eşittir. Bobin direnci küçüldükçe şebekedeki
artık akım da azalır. Artık akım için tam değer belli
değilse kapasitif akımın %8-%10’u alınabilir.
23
Örnek:
50 MVA 34,5 kV
154 kV
3 x PIGEON
10 km 3 x SWALLOW
2000 MVA 60 Ω 1 km
3 x 95 mm2 XLPE
200 m
34,5 kV
1000 kVA
0,4 kV
24
Yıldız noktası doğrudan doğruya topraklanmış şebekelerde
toprak kısa devre akımı diğer YG şebekelerine göre çok
daha büyüktür. Bu akım IEC 60909’a göre hesaplanır.
25
1 faz-toprak arızasında, arızalı fazdan geçecek akım,
3cUλ
I′′ k1 =
Z1 + Z2 + Z0
2 faz-toprak arızasında topraktan geçen akım
3cUλ
I′kEE
′ = Z2
Z1Z 2 + Z0( Z1 + Z 2 )
2 faz arızasında
3 .cUλ
I′k′ 2 =
Z1 + Z 2
3 faz simetrik akım ise
cUλ
I′k′ 3 =
Z1
bağıntıları ile hesaplanır.
26
Z1 ≅ Z2 alınırsa verilen bağıntılar daha pratik hale gelir ve
3
I′k′ 2 = I′k′ 3
2
3
I′kEE
′ = I′k′ 3
Z0
1+ 2
Z1
3
I′k′ 1 = I′k′ 3
Z0
2+
Z1
27
Örnek:
630 kVA
20 kV 0,4 kV
500 MVA
Uk=%6
PCu=6,5 kW
28
1) Ön şebeke empedansı:
cUn2 1,1( 400)2
ZQ = = = 0,352 mΩ
Sk ''Q 500.10 6
R Q = 0,1.ZQ alınırsa
XQ = ZQ 2 − RQ 2 = ZQ 2 − 0,01ZQ 2 = 0,995 ZQ
RQ = 0,1.0,352 mΩ = 0,0352 mΩ
29
2) Trafonun empedansı
Plaka değerleri Uk = %6 = 0,06 PCu = 6500 W
P .100 6500.100
%Ur = Cu = = %1,03 %Uk = %6
STr 3
630.10
Ux = Uk 2 − Ur 2 = 62 − 1,03 2 = %5,91
Un2 400 2
XTr = %Ux = 0,0591 = 15 mΩ
STr 3
630.10
Un2 400 2
R Tr = %Ur = 0,0103 = 2,6 mΩ
S Tr 3
630 .10
30
3) Empedans toplamları
ΣR = RQ + Rtr = 0,0352 + 2,6 = 2,63 mΩ
ΣX= XQ + Xtr = 0,35 + 2,6 = 2,63 mΩ
c.Un 400
I′k′ 1 = = = 14,8 kA
3 Zk 3.15,57
31
YÜKSEK GERĐLĐM
ŞEBEKELERĐNĐN
DEĞERLENDĐRĐLMESĐ
32
1) Yıldız noktası izole şebeke:
Đzole yıldız noktası kullanmak en kolay ve en ekonomik yoldur.
Hata akım kompanzasyonu ve topraklama gibi yatırım
gerektirmez. Toprak temas akımı 1-100 A arasındadır. ICE < 35 A
ise toprak arkları bastırılabilir. 35 A <ICE <100 A iken arkların
bastırılması çok zordur. Kablolu sistemlerde iki ya da üç faz
kısa devre olasılığı artar. ICE ≤ 20 A ile sınırlı kalmıyorsa çok
hızlı çalışan toprak arıza röleleri kullanılmak zorundadır.
33
2) Toprak teması kompanze edilmiş şebeke: Bu sistemde
yıldız noktasına konan bobin ile ICE kompanze edilir. Geriye
çok küçük artık akım kalır. (%8-%10)ICE. Bu sistemde ark
tehlikesi yoktur. Hata sırasında beslemeyi kesmeden devrenin
çalışmaya devam etmesi söz konusu yöntemin en büyük
avantajıdır
34
3) ve 4) Yıldız noktası direkt ya da direnç üzerinden
topraklanmış şebekeler: Toprak kısa devre akımı büyüktür.
Topraklama diğerlerine göre daha fazla önem kazanır. Trafo
ve tesislerdeki dokunma gerilimleri değerlendirilmelidir.
Paralel giden kontrol ve iletişim hatları ile etkileşim olasılığı
belirir. YG motor sargılarının yanma tehlikesi söz konusudur.
Röle koordinasyonu önem kazanır.
35
5) Toprak teması kompanze edilmiş ve geçici olarak yıldız
noktası direnç üzerinden topraklanmış şebeke: 2 ve 4 nolu
şebeke yöntemlerinin karmasıdır. Bir fazlı toprak hatası
oluştuğunda önce rezonans devresi söz konusu olur. Toprak
hata akımları kendi kendini bastıramayan arklar oluşturursa,
şalterin kapatılmasıyla direnç üzerinden topraklanmış yıldız
modeline geçilir.
36
IEC 909’a göre c gerilim katsayısı
230/400 V 1 0,95
AG
Diğer AG’ler 1,05 1
37
Yüksek gerilim sistemlerinin karşılaştırılması
Direnç üzerinden
Direkt topraklanmış Bobin ile topraklanmış
topraklanmış
Yüksek (Bazen üç fazlı
Yok edilir (Artık akım söz
Toprak arıza akımı kısa devre akımından Azaltılmış
konusu)
bile fazla)
Aşırı gerilimler, faz toprak
Fazlar arası gerilimin 0,8
arızasında sağlam fazlarda Fazlar arası gerilim kadar Fazlar arası gerilim kadar
katı
(50 Hz’de)
Kontrol edilebilir arıza
Geçici toprak arızaları Kısa devreye dönüşür Bastırılır
akımına dönüşür
%80 gerilimli
Parafudr kullanımı parafudrların kullanımına Normal Normal
olanak verir.
Şebeke genişledikçe bobin
Đşletmesi Basit Basit
reaktansı ayarlanmalıdır
Telefon enterferansı Ciddi Azaltılmış Đhmal edilebilir
Sistem işletme sürekliliği %100 rezerv kapasite %100 rezerv kapasite Đlave şebekeye gereksinim
için ek şebeke gerektirebilir gerektirebilir yoktur
Toprak arızası olan yer
Çok ciddi Azaltılmış En aza indirilmiş
civarında yaşam tehlikesi
38
1000
9
V 8
7 c
6
5
4
b
3
UTp 2
1
a
100
9
Dokunma gerilimi
8
7
6
5
4
3
3 4 5 6 7 8 9 0,1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Akım süresi t s
YG` de sınırlı akım süreleri için izin verilen en yüksek dokunma gerilimleri
40
15 Hz‘den 100 Hz‘e kadar a.a etkilerinin akım-zaman bölgeleri
1000 30 mA
500
AC-1 AC-2 AC-3 AC-4 Tehlikeli
200 fizyolojik etkiler,
100
ağır yanıklar ve
ölüm olayları
50 görülür
20
10
0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 20 50 100 200 500 1000 2000 5000 10000
mA
Vücut akımı
Genellikle zararlı Organik bir hasar olmaz. Geçici kalp
Genellikle bir tepki
bir fizyolojik etki kasılmaları, kaslarda kramp, nefes almada
yoktur
yoktur zorluklar görülür
41
RT RK1
L1
L2
L3
N
UF RK2
M
3
Utp
PE RK PE
RB RSt
RA RA
43
Akım kaynağı Cihaz
L1
L2
L3
N
C
P rotection
T T
E arth
N
I S N eutral
1. Harf 2. Harf
AG dağıtım şebekelerinde kodlama
44
TN-Sistem
Pano
L1
L2
L3
PE
PEN N
Potansiyel
dengeleme
iletkenleri
PDB
Temel
RA topraklama
RB
45
TN-Sistemde devrenin ayrılması şartı:
46
TT-Sistem
RT RL1
L1
L2 In
L3
40 A
PE
N 30 mA
N
B/16 A
RB
IF
RA Temel topraklama
47
TT- Sistemde topraklama direnci
RA : Topraklama direnci
UL
RA ≤ UL : Dokunma gerilimi
Ia Ia : Koruyucu düzenin
otomatik çalışmasına
sebep olan akım
48
IT-Sistem
L1
L3
PE
Potansiyel IDM
dengeleme RCD RCD IDM: Yalıtım izleme
iletkenleri A düzeneği,
CE
Id RCD: Artık akım koruma
düzeneği
M
1
PDB RT ~
1. hata 2. hata
49
IT sistemde iki hata söz konusudur.
1. hatada devre kapanmaz, yalıtım izleme cihazı tarafından haber verilir
ve bu hata kısa zamanda elektrik ustası veya teknisyen tarafından
berteraf edilmelidir.
UT UT
1. Hata RA ≤ 2. Hata RA ≤
Id Ia
51
Eşdeğer devre:
RT Rh 0,02 Ω 0,2 Ω
U0
230 V I1
RPE 0,2 Ω
0 A
Ri 1000 Ω
RB 2Ω
RE I2 100 Ω
U0 230 230
I1 = = = = 547,6A
′
RT + Rh + RPE 0,02 + 0,2 + 0,2 0,42
52
OA arası Thevenin eşdeğeri:
53
Örnek:
Bir önceki örnekte cihaz ile PE arasındaki bağlantının
olmadığı durum incelenecektir (Koruma iletkeni tesis
edilmemiş).
Eşdeğer şema:
RT Rh 0,02 Ω 0,2 Ω
Ri 1000 Ω
U0
RE 100 Ω
RB 2Ω
54
∑ R = RT + Rh + Ri + RE + RB
∑ R = 0,02 + 0,2 + 1000 + 100 + 2 = 1102,22
U0 230
I= = ≅ 210 mA
∑ R 1102,22
Ui = 210.1000 = 210 V
55
Örnek:
L1
L2
L3
N
PE
KAR
RB
1
PDB 2 3
B16A gL/16A
56
U0 230
Z
1) s ≤ ≤ ≤ 7666 Ω
Ia − 3
30.10
U0 230
2) Z s ≤ ≤ ≤ 2,88 Ω (Çizelge 10 s.25)
Ia 80
U0 230
3) Z s ≤ ≤ ≤ 1,43 Ω (Çizelge 10 s.25)
Ia 160
57
Örnek:
TT sisteminde otomatik açma ile korunma
L1 L1
L2 L2
L3 L3
N N
B/16A gG/16A
PE PE
RB RE RB RE
RT = 0,01 Ω Rh = 0,1 Ω RB = 2 Ω RE = 1 Ω
59
Örnek:
TT sisteminde 3 ayrı koruma düzeni için toprak direncini
hesaplayınız.
L1
L2
L3
N
30 mA KAR
RB
1
PDB 2 3
B16A gL/16A
50
1) KAR için toprak direnci R A ≤ −3
≤ 1,67 kΩ
30.10
2) B/16A için toprak direnci R A ≤ 50 ≤ 0,625 Ω
80
3) gL/16A için toprak direnci R A ≤ 50 ≤ 0,714 Ω
70 60
TT SĐSTEMĐ:
L1
L2
L3
N
KAR KAR KAR KAR KAR
1 2 3 4 5
61
UT
Tesiste bir RCD (KAR) var iseR A ≤
I∆ n
UT
Tesiste selektif RCD var ise R A ≤
2.I∆n
UT
Tesiste ikiden fazla RCD var ise R A ≤
n.∑ I∆n
62
Soru:
1 nolu KAR 500 mA
2 nolu KAR 300 mA
3 nolu KAR 500 mA
4 nolu KAR 300 mA
5 nolu KAR 30 mA
64
IT SĐSTEMĐ:
L1
L2
L3
1. hata 2. hata
65
IT tesisat ilkeleri:
1. Birinci hatada devre kesilmez.
2. Đkinci hatada normlarda belirtilen sürede devre
kesilmelidir.
3. Nötrü dağıtılmış sistemde U = U0, nötrü dağıtılmamış
sistemde U = √3.U0 alınmalıdır.
66
Örnek:
RT=0,02 Ω Rh=0,38 Ω
L1
N
B10A
RB=2 Ω RA=?
67
50 50
a) R A ≤ ≤ ≤1 Ω olmalıdır.
Ia 50
230
Ih = = 67,6 A
3,4
UT = Ih .R A = 67,6.1 = 67,6 V
68
b) Bilindiği gibi D çaplı ve L uzunluğundaki silindirin, D<<L ve yarısı havada,
yarısı toprakta olması koşuluyla yayılma direnci
ρ 2L
R= ln
πL D
bağıntısıyla verilir. Kesit dörtgen ise daireye irca edilmesi gerekir.
Ç = 2( s + b ) = π.D
Her iki çevreyi eşitlersek, eşdeğer çap
2( s + b )
D= eşitliği ile bulunabilir. 30x3,5 mm kesitli
π
galvaniz şeridin eşdeğer çapı
2(30 + 3,5)
D= = 21 mm olur ( D = 0,021 m).
π
200 2L
ln = 1 olmalıdır (Tesis güvenliği için).
3,14.L 0,021
69
ρ 2L
R= ln
πL D
yerine yaklaşık formülün kullanılması:
ρ
Rαρ R α (1/L) R = k
L
ρ 2L ρ ρ
ln −k k
πL D L L πk
BH: Bağıl hata = = 1− = 1−
ρ 2L ρ 2L 2L
ln ln ln
πL D πL D D
70
BH=0 olduğu durumu göz önüne alalım.
2L
ln
πk
= 1⇒ k = D
2L π
ln
D
ln(95,24.L )
D = 0,021 m için (30x3,5 mm) k=
π
71
30x3,5 Galvaniz Şerit 35 mm2 Cu
4,00 4,00
3,00 3,00
2,00 2,00
k
k
1,00 1,00
0,00 0,00
0 100 200 300 0 100 200 300
L (m) L (m)
73
ρ 2L
a) Ry = ln
πL D
ρ 2.10 ρ
Ry = ln = ln(3000 )
π.10 6,67.10 − 3 π.10
74
ρ L ρ 10 ρ
b) Rh = ln = ln = ln(158)
πL Dh π.10 6,67.10 −3.0,6 π.10
ρ
ln(158)
Rh
= π.10 = 0,63
Ry ρ
ln(3000 )
π.10
75
Topraklayıcı çeşitleri
76
Topraklayıcılarda potansiyel dağılımı ve yayılma dirençleri
RA (Ω)
IE ρE (Ωm)
70
60
Yüzeysel
0 5 10 15 20 3 0 40 50
U(V) topraklayıcı
UE
Derin
l (m) topraklayıcı
Referans
toprak
φ=0 0 5 10 15 20 3 0 40 50 60 70
77
Diğer elektrot tipleri için geçiş direnci hesapları
Gözlü topraklayıcı b m adet
a .b
D =
π a
ρE ρE
RE = +
2D L
RE: Topraklama direnci
D: Gözlü topraklayıcının eşdeğer daire alan çapı
ρE: Özgül toprak direnci
L: Topraklayıcı toplam iletken uzunluğu
78
Çubuk topraklayıcı (Derin topraklayıcı)
L
Toprak
d
d
79
ÇUBUK TOPRAKLAMA
ELEKTROTLARININ
YAYILMA DĐRENCĐNĐN
YAKLAŞIK HESABINDA
DĐKKAT EDĐLECEK
HUSUSLAR
Taner ĐRĐZ
EMO Đzmir Şubesi Bülteni Sayı: 142 Mart 2002 s.21
80
21 Ağustos 2001 tarihli Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Yönetmeliği’nin Ek-T bölümünde, çeşitli topraklayıcı tiplerine
ilişkin hesaplama örnekleri yer almaktadır. Yönetmelik çubuk
topraklayıcının yayılma direnci için;
ρE 4L
RE = ln
2πL d
ana formülünü vermektedir. Sözkonusu yayılma direncinin,
ρE
RE =
L
81
Proje üreten ya da uygulamadaki mühendislerin; yönetmeliğin
izin verdiği yaklaşık formülü kullanırken dikkatli olmaları
gerekmektedir. Bu yazıda anılan ana formül yerine yaklaşık
formülün hangi koşullarda kullanılabileceği açıklanacaktır.
X gibi bir büyüklüğün, yaklaşık büyüklüğü Xy olsun. (X- Xy)
farkına “mutlak hata”, (X- Xy)/X ifadesine “bağıl hata” denir.
Bağıl hata Grekçe’deki ε harfi ile gösterilir. Bu durumda çubuk
topraklayıcı yayılma direnci için, ana formül yerine, yaklaşık
formülün kullanılması durumunda yapılacak bağıl hata,
ρE 4L ρE
ln −
ε=
2πL d L
ρE 4L
ln
2πL d
olur.
82
Bu ifade düzenlenirse;
2π
ε = 1−
4L
ln
d
83
Bilindiği gibi çubuk topraklayıcı çapının, yayılma
direncine etkisi ihmal edilecek kadar azdır. Pratikteki
çubuk elektrotlar 2 cm çapında imal edilmektedir.
Böylece d=2 cm=0,02 m olursa, hata fonksiyonu
sadece L’ye bağlı kalır. d=0,02m için;
2π 2π
ε = 1− = 1−
4L ln 200L
ln
0,02
84
Ana formül ile yaklaşık formül arasındaki hatanın
olmadığı durumu saptamak için ε =0 denklemini çözmek
gerekir.
2π
1− =0
ln 200L
85
Şimdi de belirli bir elektrot uzunluk aralığında, hatanın hangi
sınırlar içinde kalabileceğini saptayalım. - %5 ile + %5 bağıl
hata aralığını göz önüne alalım.
2π
1− = −%5 = −0,05 L≅2 m
ln 200L
2π
1− = +%5 = +0,05 L≅3 m
ln 200L
86
Yani 2 m<L<3,8 m iken, ana formül yerine yaklaşık
formül kullanılması durumunda, yapılacak hata %5’in
altında kalmaktadır. Bağıl hata ifadesinin negatif olması,
yaklaşık hesapla bulunan değerin ana formülle bulunan
değerden daha büyük olduğunu; pozitif olması ise
yaklaşık hesapla bulunan değerin ana formülle bulunan
değerden daha küçük olduğunu göstermektedir.
87
2 m<L<3,8 m aralığın dışında L =50 cm=0,5 m gibi bir
değer için ε değeri hesaplanırsa
2π
1− ≈ −0,36 = −%36
ln 200.0,5
88
Şimdi de pratikte en çok kullanılan çubuk
elektrotlarını inceleyelim:
89
Sonuç:
90
ÇUBUK TOPRAKLAYICI ÇEVRESĐNDE POTANSĐYEL
DAĞILIMI
Referans toprağa göre elektrot gerilimi
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0 5 10 15 20 25
PDB
H
s
b
L L
2 (b + s )
d =
π
L
2L
ln
ρE 2 H
RE = ln 1 +
2πL d 2L
ln
d
92
Levha topraklayıcı
93
Ek-K ve Ek-L ile ilgili sorular
94
Soru:
Bir elektrik tesisatının gerçekleştirileceği yerde ρ = 100
Ωm ölçülmüştür. Sistem topraklama direncinin ≤ 2 Ω
olması isteniyor. Çeşitli tekil topraklama elektrotları için
geçiş dirençlerini hesaplayarak, söz konusu yöntemle
istenen geçiş direncinin gerçekleştirilemeyeceğini
gösteriniz.
95
3ρ 3ρ 3.100
a) Şerit: R = ⇒L = = = 150 m.
L R 2
b) Dikey topraklayıcı:
ρ 4L 100 4L 50
R= ln D=0,02 m ⇒R = ln = ln 200L
2πL D 2πL 0,02 πL
ln 200L 2π
= = 0,1256 ⇒ L ≅ 80 m
L 50
ρ 4L ρ
Literatürde ve yeni yönetmelikte ln ≈
2πL D L
ρ 100
L= = = 50 m (EMO Đzmir Şb. Bülteni Mart 2002 sayısı)
R 2
Yönetmelikteki yaklaşık formül her zaman kullanılamaz.
ρ ρ 100
c) Levha: R T = ⇒a= = = 11,1 m
4,5.a 4,5.R T 4,5.2
11,1x11,1 boyutunda kare levha gerekli.
96
Transformatör Merkezlerinde Genel Topraklama Şeması
Ana
potansiyel
dengeleme
Ring
topraklayıcı
Derin
topraklayıcı
Temel topraklayıcı
97
Bina Tesislere yakın
Bina YG Direği
YG
Direği
Bina
Duvar
Bina Cihaz
98
TOPRAKLAMALA
R
L1
L2
L3
PEN
RA RB
RA
99
Topraklamada kullanılan önemli tanımlar
YG AG 1. Koruma topraklaması
2. Potansiyel
4 4 5 dengeleme barası
3. Topraklama iletkeni
4
6
4. Koruma iletkeni
5. A.G.hava hattı
6. Nötr (N) veya PEN
4 Durumuna
göre yalnız 7. Đşletme topraklaması
2 biri
8. Potansiyel
7 düzenleyici
3 7
topraklayıcılar
1 9 9. Temel topraklama
10 10. Derin topraklayıcı
> 20 m
8 Đhtiyaç halinde
ilave elektrot
100
Soru (Ek-D ile ilgili)
5 m x 7 m boyutunda bina tipi 34,5 / 0,4 kV 400 kVA bir
trafo postası için YG tarafı faz toprak kısa devre akımı
I’’k1=1000 A olarak verilmiştir. Toprak özgül direnci 200 Ωm
ölçülmüştür. Bu tesiste topraklama direnci RE ne
olmalıdır?
101
Önce temel topraklaması uygulanırsa,
4 .5 .7
D= = 6,7 m
π
2ρ 2.200
RT = = = 19 Ω
πD π.6,7
Bu değer yüksek olduğundan ring topraklama
yapılmalıdır.
102
4 .7 .9
D= ≅9 m
π
200 2πD 200 2π 9
Rr = ln = ln = 17.8 Ω
2 d 2
π D π .9 0,021
19.17,8
RT // Rr = 19 // 17,8 = = 9,2 Ω
19 + 17,8
UE = 9,2.1000 = 9,2 kV
103
En fazla 10 adet L=1,5 m çubuk bağlanabilir.
ρ 200
Rç = = = 133 Ω (tek çubuk)
L 1,5
10 adet çubuk düşünüldüğünden,
133
Rç = = 13,3 Ω
10
9,2.13,3
RT // Rr // Rç = 9,2 // 13,3 = = 5,44 Ω
9,2 + 13,3
UE = 5,44.1000 = 5440 V
104
t = 0,1 s için UTp = 700V (ETTY s.14 Şekil 6)
5440 V>2800 V
105
2.200 133
Rş = = 44,4 Rç = = 44,3
9 3
R ş // R ç = 22
5,44.22
5,44 // 22 = = 4,36
5,44 + 22
106
Soru: %50 UE ≈%1 UE
0,2 m
%1,7 UE
20 m
L=2 m
68,8 m
20c2-4c-20=0
c2-0,2c-1=0 ⇒ c = 1,105
107
Uk / UE
4L Uk 4L
=c⇒ ln = ln c
d UE d
Uk ln c ln1,105 0,09985
= = = = 0,0167
UE ln 4L ln 4.2 5,99
d 0,02
108
Soru:
30 m x 15 m boyutlarındaki gömülmüş ağ topraklama
şebekesinden kaç metre ileride Ukabul = 50 V olur? (UE = 188
V olarak hesaplanmıştır)
Uk=50 V
UE=188 V 18 m
12 m
15 m
12 m
18 m 30 m
109
A = 30.15 = 450
450 1
dkabul = − 1 = 11,97.1,466 = 17,6
π sin π.50
2.188
ρ D/2
Uk = It arcsin
πD d
A 1
dkabul = − 1
π sin π.Uk
2 .U
E
110
Ek-M
111
Yarım küre:
ρI ρI
UE = Ukabul =
2 πr 2π(r + Dk )
ρI
UE 2 π r r + Dk Dk
= = = 1+
Ukabul ρI r r
2π(r + Dk )
Dk UE U
= − 1 ⇒ Dk = r E − 1
r Uk U
k
112
Derin topraklayıcı:
L + dk 2 + L2 ρ 4L
Uk = It
ρ
ln UE = I t ln
2πL dk 2πL d
L + dk 2 + L2
ln
Uk dk Uk 4L L + dk 2 + L2
= ⇒ . ln = ln
UE 4L UE d dk
ln
d
Uk
4L UE L + dk 2 + L2
ln = ln
d dk
L + dk 2 + L2 L + dk 2 + L2 dkabul =
2Lc
ln c = ln ⇒c=
dk dk c2 − 1
113
Soru:
D = 0,02 m L = 2 m bir topraklama kazığından kaç metre ileride
Uk / UE = 0.5 olur? (Uk = 0,5.UE)
Uk
0,5
4L UE 4 .2
c= = = 20
d 0,02
2.2.20 Uk
dkabul = = 0,2 = 0,01
400 − 1 UE
0,01 2.2.1,0617
4 .2
c= = 1,0617 dkabul = = 68,8
0,02 0,0617
114
ŞEBEKE KARŞILAŞMALARI
115
a) Şebeke tipi TT iken:
L1
L2
L3
N
RB M1 M2
Rk1 Rk2
116
Eşdeğer devre
RT U0
RB Rk1 Rk2
117
U0
I=
R k 2 + R B // R k 1
Rk 2.U0
Ud1 = UB = U0 −
Rk 2 + RB // Rk1
Rk 2 RB // Rk1
Ud1 = UB = U0 (1 − ) = U0
Rk 2 + RB // Rk1 Rk 2 + RB // Rk1
RB .Rk1.U0
Ud1 =
(RB + Rk 2 ).Rk1 + RB .Rk 2
RB .U0
Rk1 → ∞ Ud1 =
RB + Rk 2
118
Soru:
Şebeke tipi TT iken tüm cihazlar müstakil topraklı;
sadece biri hem topraklı hem de sıfır bağlantılıdır.
Tüm dirençler yaklaşık eşit ise M2’deki gövde kaçağı
durumunda M1 gövdesinde şebeke faz-nötr geriliminin
1/3’ünün var olacağını gösteriniz.
119
b) Şebeke tipi TN iken:
L1
L2
L3
PEN
RB M1 M2
120
¶
TN VE TT SĐSTEMLERĐNĐN
KARŞILAŞMASI
Taner ĐRĐZ
EMO Đzmir Şubesi Bülteni Sayı:146 Temmuz 2002 s.20
121
TS 3994’e göre elektrik şebekeleri sınıflandırılarak üç
tipe ayrılmış; gerek iç tesisler, gerekse topraklamalar
yönetmeliğinde bu tiplerin özellikleri ve ne şekilde
kullanılacakları uzun uzadıya anlatılmıştır.
122
Bu yazıda TN-C sistemi ile TT sisteminin karşılaşması
sonucu doğabilecek riskler araştırılacaktır. Şekil-1’de
müstakil bir trafodan beslenen bir fabrikanın elektrik dağıtım
sistemi görülmektedir. Seçilen sistem TN-C (klasik
sıfırlama)dır. Bu sistemde, tüm pasif kısımlar (gövdeler) PEN
iletkenine irtibatlandırılır.
Dolayısıyla 1 no’lu motor sistem karakterine uygun olarak
topraklanmıştır. 2 no’lu motorun gövdesi ise, teknik eleman
hatası nedeniyle PEN iletkenine bağlanmamış, bu motora
müstakil koruma topraklaması yapılmıştır. Böylece şekil-1 de
görüldüğü gibi TN-C sistemi ile TT sistemi karşılaşmıştır.
123
124
2 no’lu motorda bir izolasyon hatası oluştuğunda, S2
sigortasının atmadığını varsayalım. Bu durumda 2 no’lu motor
gövdesi ile toprak arasında u2 gibi bir temas gerilimi oluşur.
Öte yandan Ih hata akımı, Rk koruma topraklaması ile R0
işletme topraklaması üzerinden şebekeye geri gider.
Bu hata akımı nötr iletkeninde ve buna bağlı bütün sıfırlanmış
tüketiciler de bir hata geriliminin doğmasına neden olur.
Böylece 1 no’lu motor gövdesinde potansiyel sürüklenmesi
nedeniyle u1 gibi hata gerilimi meydana gelir. Daha açıkçası,
oluşan bu hata devresinde;u1 gerilimi işletme topraklama
direnci uçlarındaki gerilim ve u2 gerilimi ise koruma
topraklama direnci uçlarındaki gerilimden başka bir şey
değildir.
125
Trafo sargı direnci ve hat dirençlerini ihmal edersek, hata
akımı için;
Ih = uλ / (R0 + Rk ) (1)
yazılabilir. u1 ve u2 için de,
u1 = R0 .Ih = R0 . uλ/ (R0 + Rk ) (2)
u2 = Rk .Ih = Rk . uλ/ (R0 + Rk ) (3) bağıntıları elde edilir.
(2) ve (3) bağıntılarında pay ve paydalar R0’a bölünürse,
u1 = uλ / (1 + Rk / R0) (4)
u2 = (Rk / R0) uλ/(1 + Rk / R0) (5)
bulunur. Koruma topraklama direncinin işletme topraklama
direnci oranına x dersek,
u1 = uλ / (1 +x) (6)
u2 = x. uλ/(1 + x) (7)
sonucuna ulaşırız.
126
Faz-nötr gerilimi uλ= 220 V olduğundan,
u1 = 220 /(1+x) = f(x) ve u2 = 220x /(1+x) = g(x) bulunur.
Ordinat eksenine volt cinsinden temas gerilimini, apsis
eksenine de boyutsuz x dirençler oranını götürerek, şekil-
2’deki u1 =f(x) ve u2 = g(x) eğrilerini elde ederiz.
127
128
Şekil-2 incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara varılır:
1- u1 =f(x) eğrisi monoton azalandır. En büyük değerini
x=0 iken alır.
x=0 iken u1 =220 V’dır (A noktası). Ayrıca x ∞ için lim f(x)
= 0’dır. (x büyüdükçe 1 nolu motor gövdesindeki temas
gerilimi azalir)
2- u2 = g(x) eğrisi monoton artandır. x= 0 iken u2 = 0 olur
(0 noktası) . Ayrıca x ∞ için lim g(x) = 220 V olur.(x
büyüdükçe 2 nolu motor gövdesindeki temas gerilimi
artar)
3- Herhangi bir x=a değeri için, f(a)+g(a) =220 V tur.
4- R0 = Rk iken (x=1), ut1 = ut2 =110 V tur (B noktası)
5- u1 = f(x) ve u2 =g(x) eğrileri, u= 110 V yatay doğrusuna
göre simetriktirler.
129
u1=f(x) eğrisinde A ile D noktaları arasında gerilim, 50 V
luk tehlikeli gerilimin üzerinde olduğundan eğri koyu
renk; D noktasından itibaren 50 V’un aşağısında
olduğundan açık renk çizilmiştir. u2=g(x) eğrisinde, 0 ile C
arasında, gerilim 50 V’luk tehlike geriliminin altında
olduğundan açık renk, C’den sonra ise gerilim 50 V’un
üzerinde olduğundan koyu renk çizilmiştir.
(6) no’lu bağıntıda u1=50 V ve uλ=220 V değerlerini yerine
koyup x’i çözersek x= 0,294 olarak hesap edilir (C noktası)
(7) no’lu bağıntıda u2=50 V ve uλ=220 V değerlerini yerine
koyup x’i çözersek x= 3,4 olarak hesap edilir (D noktası).
x= 0,294 ve x= 3,4 büyüklükleri, 1. kadranı 3 bölgeye
ayırır.
130
I. bölgede Rk direncinin R0 direncinin yanında çok küçük
olması gerekmektedir. Bu durumda hatanın oluştuğu 2 no’lu
motorda bir tehlike yoktur. Ancak 1 no’lu motorda 170 V’un
üzerinde tehlikeli bir gerilim oluşmaktadır. Pratikte en çok
karşılaşılan durum II. Bölgeye tekabül eder. II. Bölgede her iki
motorda da tehlikeli gerilim vardır. III. Bölgede x arttıkça 2
no’lu motor gövdesinde tehlikeli gerilim de artar.
Örnek : R0 =2 Ω, Rk =1 Ω iken, 2 no’lu motorda izolasyon
hatası oluşursa,
x= Rk / R0 =1/2 =0,5 (II.Bölge)
131
u1=220/(1+0,5) = 146,6V u2=220 – 146,6=73,3 V
Görüldüğü gibi her iki motor gövdesinde tehlikeli
gerilimler meydana gelmiştir.
Örnek : R0 =2 Ω iken 1 no’lu motorda tehlikeli gerilim
olmaması için x>3,4 olmalıdır.
Rk / 2>3,4 => Rk > 6,8 Ω
Rk > 6,8 Ω oldukça 1 no’lu motor gövdesindeki temas
gerilimi 50 V’un altındadır.
132
Buradaki ilgi çekici sonuç şudur :
Rk küçük ise (koruma topraklaması iyi yapılmışsa) sıfırlama
uygulanan motor risk altındadır. Koruma topraklaması
yapılan motor tehlikesizdir.
133
Görüldüğü gibi şebeke karşılaşmaları, x dirençler oranına
bağlı olmak üzere ölümcül kazalara neden olabilir. Sebeke
karşılaşmalarının önüne geçmek için alınması gereken
önlemler su sekilde siralanabilir.
1-Müstakil trafodan beslenen tüketicilerde sıfırlama sitemi
uygulanacaksa, TN-C yerine TN-C-S seçilmelidir. Çünkü TN-
C sisteminde, bu sistemin doğası gereği Kaçak Akım
Koruma Şalteri(KAKŞ) kullanılamaz. TN-C-S sisteminde ise
KAKŞ kullanılabilir. Bu durumda herhangi bir TN-C-S ile TT
karşılaşmasında hata akımının algılanması olanaklıdır.
2-Elektrik projelerinde tek bir sistem uygulanmalı, planlarda
cihazlar, prizler, kablo ve iletkenler numaralandırılmalıdır.
Plan kopyaları panolara konmalı ve iletken renk kodlarına
uyulmalıdır.
134
AG HAVA HATLARINDA FAZ-TOPRAK HATASI
(FAZ KOPMASI)
RT Rh
L1
L2
L3
A
PEN (N)
RB
U0 RT RH
0 A
Rb Ih RE
136
RT ve RH dirençleri ihmal edilirse
U0 U0
Ih = UB = RBIH = RB
RB + RE RB + RE
Madde 3.7 gereği UB ≤V 50
U0 RB + RE 1 RB + RE U0
RB ≤ 50 ≥ → ≥
RB + RE RBU0 50 RB 50
RE U0 RE U0 RE U0 − 50
1+ ≥ → ≥ −1→ ≥
RB 50 RB 50 RB 50
ETTY s.17
RB 50
≤
RE U0 − 50
137
380/220 V şebekede U0=220 V
RB 50 RB 50 RB
≤ → ≤ → ≤ 0,294
RE 220 − 50 RE 170 RE
RE 1 RE
≥ → ≥ 3,4 → RE ≥ 3,4.RB
RB 0,294 RB
138
L3
X 50 V
0 220 V
L1 L2
139
L uzunlukta, d çaplı silindirik topraklayıcının yayılma direnci
ρ 2L
ETTY s.88 Şekil T-7’nin altında R = ln
πL D
şeklinde verilmiştir.
2.40 1 2.40
d (mm) ln ln
d π d
ρ 2. 1
L=1 m RE = ln = 1,73ρ
π.1 0,0086
ρ 2.10
L=10 m RE = ln = 0,25ρ
π.10 0,0086
141
RE ≥ 3,4RB RE min ≅ 0,075ρ
RE ≥ 0,075ρ
0,075ρ ≥ 3,4.RB ⇒ ρ ≥
3,4
0,075
RB ρ ≥ 45.RB
RB=0,1 Ω ρ ≥ 4,5 Ωm
RB=1 Ω ρ ≥ 45 Ωm
RB=2 Ω ρ ≥ 90 Ωm
142
Soru:
Đşletme topraklamasının ≤ 2 Ω olması yeni ETTY açısından
yeterli midir?
Soru:
AG havai hat altındaki toprak özgül direnci ρ küçüldükçe
gerilim terazisini dengelemek kolaylaşır mı? Bu durumda
direk topraklaması için ne dersiniz?
Soru:
RT=0,02 Ω, RH=0,3 Ω, RE=7,5 Ω, RB=2 Ω için Madde 3.7’nin
gerçeklenip gerçeklenmediğini tahkik ediniz. 143
NÖTR KOPMASI
L1
L2
L3
PEN (N)
P P P+∆P
RB1 RB2
∆P ∆P ∆P
In = Unötr = Rnh = rnhl
U U U
∆P = 0 ise Unötr = 0
144
L1
L2
L3
PEN (N)
RB1 RB2
145
Eşdeğer devre:
U0
U0 2
RB1 ∆P
I
RB2
U0 ∆P.U0
I= =
U 2
∆P.(RB1 + RB2 ) + U0 2
RB1 + RB2 + 0
∆P
∆P = 0 → UB2 = 0
RB2 .∆P.U0
UB2 =
∆P.(RB1 + RB2 ) + U0 2
146
A.G. ŞEBEKELERDE DĐĞER BĐR ÖRNEK
630 kVA
Uk=%4 125 A 3xPANSY+ROSE
RB1 = 4 ohm 55 55 65 kW
69.2 V
RB2=4 ohm
147
TEMEL TOPRAKLAMASI
148
Temel Topraklaması:
ETTY s.19 Madde 7.9 gereği yeni yapılacak binalarda temel
topraklayıcı tesis edilmesi zorunludur.
* Temel topraklayıcı, kapalı bir ring şeklinde yapılmalıdır.
* Çevresi büyük olan binalarda temel topraklayıcı tarafından
çevrelenen alan, enine bağlantılarla 20x20 m gözlere
bölünmelidir.
* Temel topraklayıcı her tarafı betonla kaplanacak şekilde
düzenlenmelidir.
149
* Temel topraklaması için en küçük kesiti 30x3,5 mm çelik
şerit veya en küçük çapı 10 mm olan yuvarlak çelik çubuk
kullanılmalıdır. Çelik çinko kaplı olabilir veya olmayabilir.
Ama bağlantı filizleri mutlaka çinko kaplı çelikte yapılmış
olmalıdır.
* Çelik hasırlı olmayan temel içinde topraklayıcının beton
içindeki yerini sabitlemek için mesafe tutucular
kullanılmalıdır.
* Çelik hasırlı temel ve su yalıtım malzemesi içinde
yerleştirme için temel topraklayıcı en alt sıradaki çelik hasır
üzerine yerleştirilmeli ve yerini sabitlemek için 2 m
aralıklarla çelik hasıra bağlanmalıdır.
150
* Dışardan basınç yapan suya karşı yalıtılmış binalarda temel
topraklayıcı yalıtımın altındaki beton tabakasına
yerleştirilmelidir.
* Bağlantı filizleri bina içine girdikleri yerden itibaren en az
1,5 m uzunluğa sahip olmalıdır.
* Temel topraklayıcı yıldırıma karşı koruma topraklaması
olarak kullanılacaksa özel bağlantı filizi kullanılmalı ve
bağlantı için dışarı çıkartılmalıdır.
Asansör rayları gibi metalik konstrüksiyon kısımları temel
•
152
Temel topraklayıcı tesisi
• Temel topraklaması, potansiyel dengelemesinin etkisini arttırır. Bunun dışında,
Üçüncü Bölüm’deki kurallar yerine getirildiği taktirde, temel topraklaması kuvvetli
akım tesislerinde ve yıldırıma karşı koruma tesislerinde topraklayıcı olarak
uygundur.
• Bu topraklama, yapı bağlantı kutusunun arkasındaki elektrik tesisinin veya buna
eşdeğer bir tesisin ana bölümüdür.
Bağlantı PDB
filizi
Bağlantı
filizi
154
Temel topraklamada mesafe tutucuların görünüşü
155
Çelik donatılı temel topraklayıcının üstten görünüşü
156
Temel topraklamada şeridin tesisi
157
Yakalama uçları
Đniş iletkeni
Ana Tali
pano Pano
PDB
Bağlantı Bağlant
filizi Ölçme
ı filizi
noktaları
Temel topraklama
160
Madde 11
a) Bir yüksek gerilim tesisinde toprak hatası esnasında alçak
gerilim sisteminin nötr veya PEN iletkeni, yüksek gerilim tesis
sisteminin topraklama tesisleri ile aşağıdaki koşullar yerine
getirilmek kaydıyla bağlanabilir.
- Alçak gerilim şebekesinde veya tesis edilen tüketim
tesislerinde tehlikeli dokunma gerilimleri ortaya çıkmaz ise
(Çizelge 13)
- Tüketim tesislerinde alçak gerilim cihazlarının gerilim
dayanımının (işletme frekansındaki) yüksekliği alçak gerilim
yıldız noktasında bir potansiyel yükselmesinin sonucu olarak
Çizelge 13’te izin verilen değerleri aşmaz ise,
161
b) Bir yüksek gerilim tesisi, topraklama alanı içindeki alçak
gerilim tüketicilerini besliyorsa; YG topraklama tesisleri
içindeki tüm işletme ve koruma topraklamaları
birleştirilmelidir.
c) Yüksek gerilim topraklama tesisinin alanı dışındaki alçak
gerilimli tesislerin beslenmesi:
- Söz konusu yüksek gerilim topraklama tesisi global
topraklama sistemine bağlanmış ise,
- veya AG şebekesinde Çizelge 13’teki koşullar yerine
getirilmiş ise,
ortak topraklama tesisinin yapılması önerilir.
162
Ortak topraklama koşulları
AG
Sistem Hata Süresi
Tipi Dokunma Zorlanma
Gerilimi Gerilimi
t≤5s UE ≤ 1200 V
TT Uygulanmaz
t>5s UE ≤ 250 V
PEN sadece
UE ≤ Utp
TM’de topraklı
TN Uygulanmaz
PEN bir çok
UE ≤ 2.UTp
noktada topraklı
163
U1 L1
L2
L3
IE PEN
U2
Potansiyel dengeleme
UF
Temel topraklama
RE
164
U1 L1
L2
L3
IE N
U2
Potansiyel dengeleme
UF
Temel topraklama
RE
U1 L1
L2
L3
IE PEN
U2
Potansiyel dengeleme
UF
Temel topraklama
RE
166
Verilenler: Ik1 = 700 A, RE = 1,5 Ω, t = 0,5 s
s.14 Şekil 6’daki eğriden,
t = 0,5 s için UTp = 200 V
Topraklama gerilimi = Faz toprak akımı x topraklama direnci
UE = Ik1.RE = 700.1,5 = 1,05 kV
PEN tek noktada topraklı ise UE ≤ UTp
PEN birden fazla noktada topraklı ise UE ≤ 2.UTpolmalıdır.
167
a) 1050 V > 200 V olduğundan topraklamalar birleştirilemez.
700.R'E ≤ 200 olacak şekilde R’E direncini düşürmeliyiz.
R'E ≤ 200 / 700 ≤ 0,29 Ω
R’E=0,2 Ω olursa 700.0,2=140 V
b) U’E = 140 V < UTp = 200 V olduğundan trafo koruma ve
işletme topraklamaları birleştirilebilir.
(a)’daki durumda topraklamalar birleştirilmeyecekse 50
kV’un altındaki tesislerde olmalıdır.
168
Soru:
Bir trafo merkezi için faz-toprak kısa devresi 1000 A
olarak hesaplanmıştır. Arıza temizlenme süresi tF = 0,5 s
olarak verilmiştir. PEN çok noktada topraklanmıştır. RE
direnci ne olmalı ki YGKT ile AGĐT birleştirilebilsin?
169
RE.Ik1 = UE
PEN çok noktada topraklandığından UE ≤ 2.UTp olmalıdır.
2UTp
RE.Ik1 ≤ 2UTp ⇒ RE ≤
Ik1
Ik1=1000 A, UTp=200 V (0,5 s için)
2.200 400
RE ≤ ≤ ≤ 0,4
1000 1000
RE direnci 0,4 Ω’un altında gerçeklenirse YGKT ve AGĐT
birleştirilebilir.
170
AG SĐSTEMĐ TT ĐSE
YGKT-AGĐT BĐRLEŞTĐRME
ÖRNEKLERĐ
171
Soru:
I”k1 = 2 kA, r = 0,6 ise RE ne olmalıdır?
UE 1200 1200
RE = = = =1
IE r.I′k′ 1 0,6.2000
172
Soru:
Bir önceki örneği r = 1 alarak tekrar gözden geçiriniz.
1200
RE = = 0,6
1.2000
173
Türkiye örneği (En kötü koşullar göz önüne alınarak)
154 / 34,5 kV yıldız noktası
1) 60 Ω ile topraklanmışsa, I”k1 = 300 A r = 1 IE = 300 A
2) 20 Ω ile topraklanmışsa, I”k1 = 1000 Ar = 0,6
IE = 600 A
174
Toprakların birleştirilmesi konusunda sağlamcı yaklaşım:
Şekil 6’daki UTp = f(t) eğrisi incelenirse UTpmin = 75 V olduğu
görülür. t > 5 s ise eğri doymuştur. Yukarıdaki hesaplamaları
yapmak zor geliyorsa ve toprak değerini tutturmak güç değilse
(ρ iyi mertebede veya global tesis söz konusu ise), ve RE ≤
UTpmin / IE koşulunu gerçekleyebilirsek, koruma ve işletme
topraklamaları güvenle bağlanabilir. Fakat bu sağlamcı
yaklaşım güvenlik bakımından bizi rahatlatır ama topraklama
tesisi pahalı olur.
175
75 75
RE ≤ ≤
IE r.I′k′ 1
75
Yıldız noktası 60 Ω, Ik=300 A RE ≤ ≤ 0,25
1.300
75
Yıldız noktası 20 Ω, Ik=1000 A RE ≤ ≤ 0,125
0,6.1000
176
Topraklamaların ayrılması:
U2=U0 U1=U0+RE.IE
177
20 metre sorunu:
Tekil topraklamalarda pek sorun yoktur. Madde
11.d’de belirtildiği gibi (s.28) topraklayıcının
geometrik şekli dikkate alınmalıdır (Ek-M’deki
örneklere bakınız).
d ≤ dkabul olan YG tesislerinin dışındaki
alanlarda AG şebekelerinin topraklama
bağlanmasına kesinlikle izin verilmez.
178
Örnek:
Gömülmüş ağ
A = 5 . 7 m2
A 1
dkabul = − 1
π sin πUk
2U
E
dkabul = 20 m A = 35 m2
Uk / UE = 0,09 (Gömülmüş ağ)
l=2 m, d=20 mm çubuk için dk=20 m
Uk 4.35
= 0,17 = 6,7
UE π
179
TOPRAKLAMA, KORUMA VE
POTANSĐYEL DENGELEME
ĐLETKENLERĐNĐN SEÇĐMĐ VE
TESĐSĐ
180
Topraklama iletkenlerinin akım taşıma kapasitelerinin
hesaplanması:
I t
A=
K ln θ f + β
θi + β
A: iletkenin kesiti (mm2)
tk: hata akım süresi (s)
I: iletken akımı (A)
Kθ: malzeme katsayısı (A.s1/2/mm2)
θi: başlangıç sıcaklığı (ºC)
θf: son sıcaklık (ºC)
181
Örnek:
Ik1 = 1000 A, t = 1 s için
1000 1
A= = 19
78 ln 150 + 202
20 + 202
2. Yöntem: Ek-B’deki eğrileri kullanarak s.54’teki
eğriden t = 1 s için (4 nolu galvanizli çelik) G = 75
A/mm2 bulunur.
182
Fakat Ek-A’da korozyon ve mekanik dayanım yönünden
galvaniz çelik için şerit hali göz önüne alınırsa Amin = 90
mm2 olduğu görülür. 30x3 galvaniz çelik şerit uygundur.
183
Madde 9.
•Tesisat bölgesinde toprağın toprak özgül direnci
ölçülmelidir.
•Topraklayıcılar tespit edilmelidir.
•Topraklayıcının yayılma direnci RA hesaplanmalıdır.
•Topraklayıcı tesis edilmelidir.
•Topraklama, koruma, potansiyel dengeleme iletkenleri
varsa yıldırım karşı kurulan tesisin potansiyel dengeleme
iletkenleri ana topraklama baralarına bağlanmalıdır.
184
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesiti
Ana potansiyel
Kesit Ek potansiyel dengelemesi
iletkeni
1 x en küçük
Đki gövde
koruma
arasında
iletkeni
0,5 x tesisin en
Normal büyük koruma Đki gövde
iletkeni kesiti arası ve
0,5 x koruma
yabancı
iletkeni kesiti
geçirgen
kısım
Mekanik
2,5 mm2 Cu
korumalı
Minimum 6 mm2 Cu
Mekanik
4 mm2 Cu
korumasız
Sınır 25 mm2 Cu - -
185
Ana iletken kesitlerine bağlı koruma
iletkeni kesitlerinin seçimi
L1, L2, L3
PE (mm2)
(mm2)
S ≤ 16 S
16 < S ≤ 35 16
S > 35 S/2
186
Potansiyel dengeleme
187
L1 L2 L3 Kalorifer Gaz boruları
N boruları
Anten
Banyo
Ana
ve duş
pano Su boruları
Diğer
metal
Ana
borular,
koruma
yıldırım vs.
iletkeni
(PE)
188
ANA POTANSĐYEL DENGELEME ŞEMASI
L1 L2 L3 N PE
Kalorifer boruları Gaz boruları Anten
Banyo, duş
ANA PANO
Yıldırımlık ve
Su boruları diğer metal
aksam
Đç tesisat
Ana potansiyel dengeleme
L1
L2 barası
L3
N Temel topraklaması 30x3.5 mm.
PE
189
Örnek:
TN-S sistemi uygulanan bir tesiste ana panodan tali
tablolara 4 x 150 NAYY ve 4 x 70 / 35 NYY kablolar
çekilmiştir. Ana potansiyel dengeleme iletkenini seçiniz.
APDĐ=?
190
SONUÇ
191
Yeni yönetmelik ülkemize ne getiriyor?
195
TEŞEKKÜRLER
196