Fuad Sezgin Makalesi

Hadis Usulü ilmi, Hz. Peygambere ait bilgilerin aslına uygun nakli ve
ona ait olanla olmayanı ayırt etme amacıyla konulan prensipleri
belirleyip bunlarla ilgili terimleri konu edinen ilimdir.
 Bu prensiplerin çoğu rivayet döneminde gerçekleşmiştir.
 İhtiyaca göre uygulanmış ve geliştirilmiştir.
 Hadis Usulü ilminin oluşmasına sebep olan temel unsur Hz.
Peygamberin Risalet’inden itibaren hadis alanında doğru bilgiyi
elde etme arzusudur. Bu da doğal olarak haberi getiren kişiyi
sorgulamak şeklinde kendini göstermiştir.
 Bir haberi doğru aktarmanın önemine evvela Kuran’ı Kerim
dikkat çekmiş ve getirilen haberin doğruluğunu araştırma
noktasında tetkik ve tenkit uygulaması yapmalarını
Müslümanlara bildirmiştir.
 Hadisçilerin bu hususta titiz olmasının öncelikli sebebi Kur’an’ın
bu tarz ifadeleridir.
 Fasıktan gelen haberin araştırılması veya şahit istenilmesi gibi
ayetler muhaddislerin hassasiyetini tetiklemiştir.
 Peygamber Efendimizin hadislerinde belirttiği ifadeler zamanla
bir sistemin oluşmasını gerekli kılmıştır. Mesela Peygamber
Efendimizin kendi adına yalan rivayette bulunan kimseyle ilgili
şiddetli ifadesi Kizbur Ravi gibi bir terimin oluşmasına sebep
olmuştur.
 SAHABELERİN HADİS NAKLİNDE GÖSTERDİKLERİ ÇABALAR;
HADİSLERİN YAZIMI VE MÜZAKERESİ, RIHLE, ŞAHİT İSTEME,
YEMİN ETTİRME VE BİRBİRLERİNİN HATALARINI DÜZELTME
ŞEKLİNDE ÖZETLENEBİLİR.
 Sahabeler zaman zaman rical tenkidi de yapmış ve bu sonraki
nesillere aktarılarak usul kitaplarına geçmiştir.
  İtikadi tartışmaların ardından ekol ve fırkaların oluşmaya
başladığı dönemde tenkitleri dikkatlice incelemek gerekir.
Çünkü bu dönemde bazen hislerin karıştığı ve tarafgir bir nazarla
tenkitlerin yapıldığı anlaşılmaktadır. Mesela bir ravinin bid’at
ehli olarak adlandırdığı bir şahıs, bu dönemde aslında Kur’an ve
Sünnet perspektifinde tutarlı birisi olabileceğinden rivayetlere
son derece ihtiyatlı yaklaşmak gerekir.
 Tabiun döneminden yaygınlaşan tenkit meselesi cerh ve ta’dil
ilminin doğmasına vesile olmuştur.
 Yine bu dönemde hadis yazımının hızlanması ve artması
sebebiyle TASHİF VE TAHRİF gibi hatalar çoğalmış, bu gibi
hataların önüne geçebilmek adına hadis tahammül ıstılahları
ortaya çıkmıştır.

 TABİUN DÖNEMİNDE RAVİDE OLMAMASI GEREKLİ GÖRÜLEN

ÖZELLİKLER:

YALANCI OLMAK, BİD’ATÇI OLMAK, DİNİ EMİR VE YASAKLARA DİKKAT

ETMEMEK, METNİ TAM KAVRAYAMAMAK, DEVLET YÖNETİCİLERİNE YAKINLIK
VE ÇOK KONUŞMAK ŞEKLİNDE ÖZETLENEBİLİR.

FUAT SEZGİNİN HADİSLE İLGİLİ

GÖRÜŞLERİ
1. FUAT SEZGİN HADİS LİTERATÜRÜNÜN GELİŞİMİNDE 3 DÖNEMİN
OLDUĞUNU SÖYLER;
A.) KİTABETÜL HADİS: SAHABE VE ERKEN TABİİN DÖNEMİNDE
HADİSLERİN SAHİFE VEYA CÜZ’ DENİLEN DEFTERLERE
YAZILMASI
 B.) TEDVİNÜ’L HADİS: DAĞINIK OLARAK KAYDEDİLMİŞ HADİS
MALZELERİNİN BİRİNCİ ASRIN SON ÇEYREĞİ VE İKİNCİ ASRIN
İLK ÇEYREĞİNDE BİR ARAYA GETİRİLMESİ
C.) TASNİFUL HADİS: YAKLAŞIK OLARAK H. 125 SENESİNDEN
SONRA HADİSLERİN KONULARINA GÖRE DÜZENLENMİŞ
BABLARDA TASNİF EDİLMESİ. H.2 ASRIN SONLARINA DOĞRU
MÜSNED DENİLEN TASNİF TÜRÜ DE ORTAYA ÇIKMIŞTIR. H.3
ASIRDA ÖNCEKİ SİSTEMATİK ESERLER ELE ALINMIŞ VE
GOLDZİHER’İN “İLK SİSTEMATİK DÜZENLENEN HADİS
KİTAPLARI” DEDİĞİ CAMİ’LER DERLENMİŞTİR.
2. SEZGİN GOLDZİHER’LE ALAKALI ERKEN DÖNEME AİT BİLGİLERİN
ASLINDA FARKINDA OLMASINA RAĞMEN İNCELENDİĞİNDE
ONUN MESELELERİ ETRAFLICA ELE ALMADIĞINI, TEDVİN İLE
TASNİF ARASINDAKİ FARKI GÖREMEDİĞİNİ VE BÖYLECE İLGİLİ
HABERLERİ BİRBİRİNE KARIŞTIRDIĞINI SÖYLEMEKTEDİR.

3. FUAT SEZGİN İSNADLA İLGİLİ OLARAK İSLAMİ KİTAPLARDA İLK

KAYNAKLARI TESPİT ETMEK İÇİN İLK EVVELA İSNADIN H.2. VE 3.
ASIRLARDA ORTAYA ÇIKTIĞINI VE RAVİ İSİMLERİNİN TAMAMEN
UYDURULDUĞUNU İDDİA EDEN YANLIŞ GÖRÜŞLERDEN
KURTULMAMIZ GEREKTİĞİNİ BUNUN DA ÖTESİNDE, İLK
ASIRLARDAN BERİ BİZE ULAŞAN KİTAPLARDA GÖRMÜŞ
OLDUĞUMUZ RAVİLERİN İSİMLERİ İÇİN TİTİZ BİR FİHRİST
HAZIRLAMAMIZ GEREKTİĞİNİ VURGULAR.

4. TAHAMMÜLÜ’L İLM: FUAT SEZGİN İLİMLER ARASINDA

TAHAMMÜLÜ’L İLM’E AYRI BİR ÖNEM VEREREK BUNUN İSLAMİ
RİVAYETE HAS OLDUĞUNU VE MODERN ÇALIŞMALARDAKİ
YANLIŞ ANLAMANIN TEMELİNDE BUNUN OLDUĞUNU SÖYLER.
TAHAMMÜLÜ’L İLM HADİS İLİMLERİ ESERLERİNDE GENELLİKLE 8
SINIFTA İNCELENİR.
 1)SEMA 2)KIRAAT 3)İCAZET 4)MÜNAVELE 5)KİTABE VEYA
MÜKATEBE 6)Şeyh bir kitap veya rivayeti nakleder ve rivayet
etme yetkisinin olduğunu açıklar; ancak başka birinin rivayet
edip edemeyeceği hususunu açık bırakır 7) VASİYYE 8) VİCADE

5. İSNADIN BİRİNCİ DERECE BİR UNSUR OLMASI, YAZIYI VE KİTABIN

DERECESİNİ ADETA İKİNCİ DERECEYE İNDİRMİŞTİR. BİR HADİSİN NAKLİ
İÇİN SADECE KİTAP YETERLİ DEĞİLDİR. YANİ BİR HADİSİN NAKLİ İÇİN O
HADİSİ, DİĞER BİR ŞEYHTEN DİNLEMİŞ OLAN BİR ŞEYHTEN BİZZAT
DİNLEMEK GEREKİYORDU. DAHA SONRA TALEBENİN ŞEYHİNE YAZILI
HADİSİ OKUMASI GİBİ BİRÇOK KOLAYLIK ORTAYA ÇIKTI.

SONUÇ
1. TAHAMMÜLÜL HADİS İLMİ GÜZELCE TAHLİL EDİLMESİ VE LAFIZLARIN
İYİCE İNCELENMESİ HALİNDE HADİSLERİN SADECE SÖZLÜ RİVAYET
YOLUYLA NAKLEDİLMEDİĞİNİN, AKSİNE BİRÇOĞUNUN YAZILI KAYNAĞA
DAYALI VE YAZILI OLARAK NAKLEDİLDİĞİNİN ANLAŞILACAĞINI ORTAYA
KOYMAKTADIR.
2. SENETLERDE ZİKREDİLEN RAVİLERİN ŞAHISLARA DEĞİL O ŞAHISLARIN
ESERLERİNE İŞARET ETTİĞİNİ İDDİA EDEREK İSNAK TETKİKİNDE ORJİNAL
BİR ORTAYA KOYMAKTADIR.
3. HADİS KÜLTÜRÜMÜZÜN KAYNAKLARININ İNCELENMESİ VE
DEĞERLENDİRİLMESİ HUSUSNDA KENDİNDEN SONRAKİ
ARAŞTIRMACILARA HEDEF GÖSTERMEKTE VE BU İNCELEMELERİNDE
İZLEMELERİ GEREKEN YÖNTEMLERE İŞARET ETMEKTEDİR.
4. HADİS YAZIMINDA KENDİNDEN ÖNCE ÖN KABUL GÖRMÜŞ DÜŞÜNCELERİ
ADETA YIKARAK İSLAM’IN İLK DÖNEMİNDE HADİSLERİN KİTABET, TEDVİN
VE TASNİF OLARAK ÜÇ AŞAMADA KAYIT ALTINA ALINDIĞINI TESPİT
ETMEKTEDİR.
5. HADİS TAHAMMÜL YOLLARINI DETAYLI OLARAK ELE ALMIŞ VE
MÜKATEBE VE VİCADE GİBİ TAHAMMÜL YÖNTEMLERİNİN İDDİA
EDİLDİĞİNİN ZIDDINA ÇOK DAHA ERKEN DÖNEMLERDE ORTAYA
ÇIKTIĞINI SAVUNMUŞTUR.
6. MU’AN’AN OLARAK ZİKREDİLEN HADİS SENEDİNİN VİCADE YOLUYLA BU
ŞEKİLDE OLABİLECEĞİ TESPİTİNDE BULUNMAKTADIR.