GELENEKSEL TÜRK TİYATROSUNDAKİ KİŞİLER

Eksen Kişiler (Karagöz, Hacıvat)

Kadınlar (Zenneler, Kanlı nigar, Salkım İnci, Karagöz’ün karısı, Hacıvat’ın Kızı vs.)
İstanbul ağzı konuşanlar (Çelebi, Tiryaki)
Anadolulu kişiler (Laz, Bolulu, Kayserili, Kürt, Kastamonulu)
Anadolu dışından gelen kişiler (Arnavut, Arap, Acem)
Müslüman olmayan kişiler (Rum, Ermeni, Yahudi)
Kusurlu ve ruhsal hasta olan kişiler (Kekeme, Kambur)
Kabadayılar ve sarhoşlar (Matiz, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş)
Eğlendirici kişiler (Köçek, Çengi, Cambaz, Hokkabaz)
Olağanüstü kişiler ve yaratıklar (Cazular, Cinler, Canan)
Geçici, ikincil kişiler ve çocuklar (Çeyiz taşıyıcaları, Satıcılar vs.)

ÇELEBİ: İstanbul ağzı ile kusursuz bir Türkçe konuşur.Bazı oyunlarda zengin bir bey, bazı
oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır. Nazik ve çıtkırıldım bir
tiptir. Elinde şemsiye,çiçek demeti ya da baston olan değişik Çelebi tasvirleri vardır

Çelebi

ZENNE: Karagöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak Zenne denir. Salkım İnci, Şallı Natır,
Nuridil, Dimyat Pirinci, Şekernaz, Yedi dağın çiçeği Hasırasıçtının kızı Rabiş, Cemalifer, Hürmüz
Hanım, Dürdane Hanım, Şetaret (Arap halayık), Dilber, Nâzikter.

TUZSUZ DELİ BEKİR: Bir elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da kama vardır. Olayların
karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.
LAZ: Karadenizli, çabuk çabuk konuşan ağzı kalabalık bir tiplemedir.

KEŞANLI ALİ DESTANINDA KİŞİLER

Sineklidağ, Lazı, Kürdü, Pomağı, Maraşlısı, Vanlısı, Kemahlısı, Keşanlısı,
Erzincanlısıyla yaşamda var olmaya çalışan insanların kader ortaklığı yaptığı yerdir. İşsizlik
problemlerini şehre göç ederek çözmeye çalışan geçim derdiyle yaşam kavgası veren
insanlardır.
Ekmek kavgasında bir umut kapısı olarak gördükleri ve gelip yerleştikleri Sineklidağ’da
yaşayanlar ne şehirli olabilmiş ne de köylü kalabilmiş insan portreleridir.
Varlıklı kesim ise genellikle Sineklidağ halkı gibi sıfırdan başlayan ve çeşitli şekillerde
zengin olmuş insanlardır.
Toplumsal panaroma içinde sunulan oyun kişilerinin, geleneksel türlerde yer alan, Osmanlı
imparatorluğunun farklı etnik, coğrafi ve kültürel çevrelerinden gelmiş insanların oluşturduğu
oyun kişilerine benzerliği dikkat çekmektedir.
Kişileştirmede tip boyutunda oyun kişilerinin zengin bir toplumsal yapı içinde sunulması bu
oyunda da gözlenmektedir.
Öte yandan Keşanlı Ali ve Zilha’nın geleneksel oyun türlerinde yer alan kabadayı ve Zenne
tiplerinden yola çıktığı düşünülse de oyunda ayrıntılarla renklendirilip, zenginleştirilerek tip
boyutundan karakter boyutuna geçtikleri görülmektedir.
Haldun Taner’in oyunu için tercih ettiği gecekondu mahallesi, tıpkı Karagöz, Ortaoyunu ve
Meddah’ta da olduğu gibi mekân olarak farklı yerlerden gelen tiplerin bir araya
getirilebilmesi için en uygun ortamı sağlamıştır.
Mahalleli olarak sunulan Temel, İzmarit Nuri, Beşvakit Niyazi, Sipsi Selim, Kürt Sabri,
Sarhoş Rasih ya da Şerif Abla gibi pek çok tip aslında geleneksel türlerde yer alan taklitlerin
güncel bir yorumudur. Bu tipler geleneksel türlerde olduğu gibi çatışmayı sağlamanın
yanı sıra, farklı kesimlerin sorun ve zaaflarını ortaya koyarlar
Erkekler Kadınlar
Ali: Keşanlı Ali, Sineklidağ’ın adeta Zilha: Zilha, hayata dair umudunu ve
destanlaştırdığı kahramanıdır. Gariban, sünepe hayallerini Sineklidağ’dan kurtularak zengin
ve kimsesiz birisi iken, sevdiği kadın Zilha’nın bir yaşam sürmek üzerine kurmuş yoksul,
dayısını ve mahallenin belası Çamur İhsan’ı ezilmiş bir gecekondu kızıdır. Şerif Abla ile
öldürmek suçuyla hapis yatmasıyla mahalleli birlikte umumi tuvalette çalışmaktadır.
tarafından kahraman ilan edilir. “Kurşun Yaşadığı yoksul gecekondu yaşamına karşı
işlemez, şerbetli Ali” olarak anılmaya başlanır. tepkilidir. Gazete ve dergilerden takip ettiği
Böylelikle karşıt kahramana dönüşür. Hapishane yaşama kavuşma arzusundadır. 121
çıkışında büyük bir coşkuyla karşılanan Ali
muhtar seçilir. Muhtar seçilmesinde amaç bir Bireysel kuruluşunu zengin sınıfından bir
kahraman olarak zorbalığa son vermesidir ancak “şehzade”nin onu Sineklidağ’dan çekip
Ali kendi zorba düzenini kurar. Bu anlamda çıkararak sınıf atlatmasına bağlayan romantik
Geleneksel Türk Tiyatrosu türlerinde yer alan ve arabesk bir oyun kişisidir. Nevvare’ye
zorba, kabadayı tipini anımsatmaktadır ancak benzerliği sebebiyle istediği de olur ve bir
kişileştirilmesindeki zenginliği, psikolojik değişim içine sokulur ancak Zilha’nın aldığı
gerçekliği ve derinliği, zaman içinde gerçekleşen tüm eğitimlere rağmen çocuksu, kaba saba,
değişim ve dönüşümü düşünüldüğünde karakter görgüsüz ve ağzı bozuk halleri, bu anlamda
özellikleri taşıdığı görülmektedir. Görünen ciddi bir değişiklik olamayacağını gösterir
kahramanlığın ardında görünmeyen korkaklığı niteliktedir. Sineklidağ’ın yoksul gecekondu
ve naifliğiyle Ali ironik bir oyun kişisidir. Oyun kızı Zilha, kimi zaman çaresiz, kimi zaman
sonunda da Çamur İhsan’ın asıl katili Manyak hayalperest, kimi zaman ağzı bozuk kimi
Cafer’i öldürerek kahramanlığını gerçekleştirir. zaman işveli, kimi zaman fettan kimi zaman da
romantik halleriyle geleneksel oyun türlerinde
görülen zenne tiplerini anımsatsa da O’nun da
tip boyutunu aşarak ayrıntılarla bezenmiş,
psikolojik derinliği olan, değişim ve dönüşüm
yaşayan bir oyun kişisi olarak karakter
boyutuna taşındığı söylenebilir.
Bülent, Onaran‘ların oğlu, Nevvare’nin terk Lütfiye-Hafize-Raziye de Sineklidağ’ın yani
ettiği eşidir. Bir kızı vardır ancak kızı ile yoksul sınıfın kadın tipleridir. Çeşitli köylerden
duygusal bir bağı yoktur. Naif, kibar, şık, göç ederek şehre yerleşmişlerdir. Yoksul,
basiretsiz, korkak ve sorunlarla baş etme eğitimsiz, görgüsüz, argo konuşan, dedikoducu,
konusunda yetersiz bir erkek tipidir. kıskanç ama sevecen kadın tipleridir.
Başkalarının güdümünde yaşamaktadır. Belirli Geleneksel tiyatronun yaygaracı ve fettan kadın
bir işi ve uğraşı olmayan para yiyici bir tiptir. tipini anımsatmaktadır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu kişileştirmesinde
görülen Çelebi tipini anımsatır.
Bir diğer Çelebi tipi de Ahsen’dir. 122 Dürdane Daltaban ve Kamile Kaltaban zengin
mahallenin kadın tipleridir. Kent soylu
Nevvare’nin sevgilisidir. Zengin sınıfından, değillerdir yalnızca şehre daha evvelden göç
şımarık yetiştirilmiş, belirli bir işi ve uğraşı etmişlerdir. Eğitimsiz, sonradan görme, rüküş,
olmayan, batı özentisi bir adamdır. Aşka karşı eşleri ticaretle uğraşan, batı özentisi
büyük bir ilgisi olmakla birlikte, tatminsiz ve kadınlardır.
gözü dışarıdadır.
Profesör, Onaran’ların aile dostudur. Psikiyatri Nevvare, Bülent’in eşi, Onaran’ların gelinidir.
doktorudur. Bunamış olduğu için ciddi Bir çocuğu vardır. Ahsen’le yasak aşk
unutkanlıklar yaşar. Bülent’e yardımcı olmaya yaşamaktadır ve bu nedenle Bülent’i ve kızını
çalışmaktadır. Bu doğrultuda Zilha’nın terk eder. Batı özentisidir ancak değişimi
değişimine yönelik eğitiminde o da görev alır. yalnızca şeklen gerçekleştirmiştir. Ahlaki
olarak yozlaşmış, fettan, işveli, hırçın, kaprisli,
yüzsüz ve sorumsuz bir kadın tipidir.
Politikacı, seçimler nedeniyle Sineklidağ’a oy Hafize, Sineklidağ mahallesinden, şehre inip
toplamak için gelen fırsatçı, iki yüzlü, yalaka, sütninelik yapan bir gecekondulu kadın tipidir.
düzenbaz bir politikacı tipi çizer.
Hidayet, Sineklidağ’da gazete, kaset, şekerleme Çocuk olarak Filiz var. Zengin ailenin kızıdır.
gibi şeyler satarak geçinen kambur bir çocuktur. Annesi tarafından bırakılıp gidilmiştir.
İlkokul üçe kadar okumuştur. Geleneksel Olga’dan eğitim almaktadır. Her istediğinin
türlerde yeralan Kavuklu arkası olarak yapılmasına izin verilmektedir. Zilha’nın düşen
adlandırılan Kambur tipini anımsatır.Sahnede düğmesini dikmesi üzerine Filiz onu sarılıp
görülen ilk karakterin bedensel formundaki öper ve kendileriyle gelmesini ister.
bozukluğun öne çıkması toplumsala dair ipucu
veriyor gibidir. Hidayet’in kamburunun bir nevi
çeşitli sömürü mekanizmaları altında
yoksullaşan halkın kamburu olduğu söylenebilir.
Bu sahne kurgusu ve karakter, ihtiyaçları ya da
talepleri karşılanmamış ‘’dezavantajlı’’
toplumsal kesimlerin göstereni olarak belirir.

İzmarit Nuri, Sineklidağ mahallesinden, Keşanlı Olga, Onaran’ların yardımcısıdır. Bülent ve

Ali’nin sağ koludur. Eğitimsizdir ve geçimini
sağlamak için ayakkabı boyamak, gazete satmak
gibi liyakat istemeyen birçok işi yapar. Kurnaz
ve düzenbaz, her duruma ayak uydurabilecek
varoş bir tiptir.
Beş Vakit Niyazi, Sineklidağ mahallesinden,
hamallık yaparak geçinen, eğitimsiz bir tiptir.
Ali’nin arkadaşlarındandır. Beş vakit namaz
kıldığı için bu ismi almıştır.
Derviş Dayı, Sineklidağ mahallesinden, daktilo
ile dilekçe yazarak geçimini sağlayan,
diğerlerine göre kısmen eğitimli, belki bu
yüzden saygı duyulan yaşlıca bir adamdır.
Temel, Sineklidağ mahallesinden, Keşanlı
Ali’nin yakın çevresinden, bıçak bileyerek
geçimini sağlayan, Karadenizli bir gecekondu
Nevvare’nin kızlarına bakıcılık yapmak dışında
Zilha’ya nezaket ve görgü kurallarına dair
dersler verir. Fransız asıllıdır bu nedenle
cümlelerinde sık sık Fransızca sözcükler yer
alır.
Şerif abla mahallenin umumi tuvaletini
işletmektedir. Yaşlı ve saygın bir oyun
kişisidir. Oyunun olay dizisine bir katkısı
yoktur. Aslında herhangi bir cinsiyeti de
imlemez. Oyunda anlatıcı olarak yer alır.
Sağduyunun temsilcisidir.
tipidir. Geleneksel Türk Tiyatrosu’nda yer alan
Laz tipidir.
Şişman Polis ve Zayıf Polis, Sineklidağ’ da
görevli iki polistir. Şişman olanı daha
deneyimlidir. Etliye sütlüye pek karışmazlar.
Zorbalığın kol gezdiği bir düzende güvenliği
sağladıkları söylenemez.
Teke Kazım – Kürt Sabri – Çakal Rüstem,
Sineklidağ’da Keşanlı Ali’nin karşısında yer
alan belalı zorba tipleridir. Sipsi Selim,
Sineklidağ’da kimsenin umursamadığı, sinsi,
dalkavuk bir adamdır. Teke Kazım, Kürt Sabri
ve Çakal Rüstem’in yalakası olarak yanlarında
dolaşır. Manyak Cafer, Çamur İhsan’ın gerçek
katilidir. Cinayetten sonra Suriye’ye kaçmıştır.
Cinayetten sonra kahraman ilan edilen Keşanlı
Ali’yi öldürüp kendisine ait olan kahramanlığı
geri almak için gelir. Geleneksel Türlerdeki
zorba tipini çağrıştırır.

Keşanlı Ali Destanı adlı oyunun kişileştirmesi değerlendirildiğinde Geleneksel Türk

Tiyatrosu’nun kişileştirme yönelişleriyle benzer özellikler taşıdığı görülmektedir. Oyun
kişileri Keşanlı Ali ve Zilha dışında, kaba hatlı basmakalıp kişilerdir. Belirli ve geneli imleyen
özellikleri soyutlanarak öne çıkarılmış, altı çizilerek abartılmış oyun kişileri tip özellikleri
taşımaktadır. Her ne kadar bazı ayrıntılarla renklendirilmiş olsalar da üç boyutlu bir kişilik
ortaya koymazlar. Gelişim, değişim ve dönüşüm göstermezler. Davranışlarında ufak tefek
değişiklikler olsa da temel yönelişleri oyunun başında nasılsa sonunda da öyledir. Toplumsal
konumları üzerine kurgulanmış işlevsel oyun kişileridir. Gerek varlıklı gerekse yoksul
kesimdeki kadın tiplerinin çeşitli özelliklere sahip zenneleri anımsattığı söylenebilir. Teke
Kazım, Kürt Sabri, Çakal Rüstem, Manyak Cafer gibi oyun tipleri ise geleneksel türlerde
karşılaşılan kabadayı, zorba tiplerini çağrıştırmaktadır. Temel en belirgin örneği olmakla
birlikte oyunda yer alan diğer tipler Anadolulu oyun tipleridir. Oyunda yalnızca Keşanlı Ali
ve Zilha karakter özellikleri taşımaktadır.