სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალი ენის, ისტ. და მატერ.

კულტ.ინსტიტუტი აკად. ნ. მარის სახ.

ქართული სამართლის ძეგლები

№1

ვაჰანის ქვაბთა განგება

XIII ს.

გამოსცა ლ. მ უ ს ხ ე ლ ი შ ვ ი ლ მ ა

წარმოდგენილი ელექტრონული ვერსია შექმნილია

სამართალის ელექტრონული ბიბლიოთეკის (სების)
გაციფრების პროექტის ფარგლებში

www.library.court.ge

სსრკ.მეცნ.აკად.საქართველოს ფილიალის გამომცემლობა

ტფილისი 1939

1
 ГРУЗИНСКИЙ ФИЛИАЛ АКАДЕМИИ НАУК СССР
ИН-Т ЯЗЫКА, ИСТОРИИ И МАТЕР. КУЛЬТУРЫ ИМ. АКАД. Н. МАРР

ПАМЯТНИКИ ГРУЗИНСКОГО ПРАВА

№1

ТИПИК (УСТАВ) ВАХАНСКОГО

МОНАСТЫРЯ
(XIII В.)

ИЗДАЛ Л. МУСХЕЛИШВИЛИ

Monuments du Droit Géorgien

№1

TYPIKON DU COUVENT DE VAHAN

(XIII S.)

publié par L. Mouskhelishvili

ИЗДАТЕЛЬСТВО ГРУЗИНСКОГО ФИЛИАЛА АКАДЕМИИ НАУК СССР

ТБИЛИСИ 1939

2
დაიბეჭდა სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის
საქართველოს ფილიალის განკარგულებით

თავმჯდომარე აკად. ნ. მუსხელიშვილი

რედაქტორი პროფ. ს. ჯანაშია

3
 სარჩევი
შესავალი
1.ვაჰანის ქვაბის ადგილმდებარეობა
2.ვაჰანის ძეგლის დადების თარიღი
3.ძეგლის დამდების ვინაობა
აღწერა
§§ 1-15 ხელნაწერის გარეგანი აღწერა
§§ 1. გრაგნილის აწინდელი მდგომარეობა
§ 2 კეფი. № N1[[2]] და დაკარგული N№[[1]].
§ 3 კეფი №2[[3]],
§ 4 კეფი № 3[6].
§ 5. კეფები 4[7], 5[8], 6[9], 7[10], 8[11]
§ 6. კეფი № 8I [11I ]
§ 7. კეფები №№ 9 [12], 10[13], 11[14], 12[15
§ 8. გრაგნილის პირვანდელი შემადგენლობა
§ 9. ვაჰანის ძეგლის დამწერლობა
§ 10. სასვენი ნიშნები
§ 11. კორექტურული ნიშნები
§ 12. ქარაგმები
§ 13. სტრიქონს-ზემოდან ჩართული
§ 14. სტრიქონს-ქვემოდან მიწერილი
§ 15. მერმინდელი ჩანართი
§§ 16-21. ტ ე ქ ს ტ ი ს კ რ ი ტ ი კ ა
§ 16. შეცდომები
§ 17. ორთოგრაფიული სხვაობანი
§ 18. ფონეტიკური თავისებურებანი
§ 19. მორფოლოგიური თავისებურებანი
§ 20. სინტაქსი
§ 21.დიალექტიზმები
§§ 22-25. ჩ ვ ე ნ ი გ ა მ ო ც ე მ ი ს ა თ ვ ი ს
§ 22. ჩემ მიერ დედანში შეტანილი ცვლილებანი და ნიშნები
§ 23. დაქარაგმებული სიტყვების გახსნა და მათი სია
§ 24. აღდგენილი ტექსტისათვის ციტატები ბიბლიიდან და სახარებიდან
§ 17. ორთოგრაფიული სხვაობანი
მჴარგრძელისა და სარგისის ნიშნები გადანაკერებზე
მინაწერები
მჴარგრძელის მინაწერი
სარგისის მინაწერი
უღულაშვილების მინაწერი
თ. ჟორდანიას გამოცემის შესახებ
ტექსტი
ლექსიკონი
სახელთა საძიებელი

4
 წ ი ნ ა ს ი ტ ყ ვ ა

ვაჰანის განგება ძველი ქართული საკორპორაციო სამართლის უმნიშვნელოვანეს ძეგლს

წარმოადგენს. იგი დაცულია მეტად თუ ნაკლებად მთლიანი სახით, იმ დროს როდესაც ამგვარი
დანარჩენი ძეგლები ან ძალზე დამახინჯებული ფრაგმენტებია, ან მხოლოდ გადმოცემის
წყალობითაა ასე თუ ისე ცნობილი. საერო ხასიათის საკორპორაციო სამართლის ძეგლები,
როგორც ცნობილია, მხოლოდ XVIII ს-დან მოგვეპოვება. უფრო ძველი ხანისათვის
ჯერჯერობით საეკლესიო ძეგლებს უნდა დავკმაყოფილდეთ და მათ შორის ვაჰანის განგებას
პირველი ადგილი უჭირავს. მისი მნიშვნელობა საკმაო სისრულით აქვს გაშუქებული
აკადემიკოსს ი ვ. ჯ ა ვ ა ხ ი შ ვ ი ლ ს თავის „ქართული სამართლის ისტორიაში““(იხ.ტ. III:2,
ტფ.1929, გვ. 3-107 და 321-356).
სასიამოვნო მოვალეობად მიმაჩნია უღრმესი მადლობა გადავუხადო აკადემ. ი ვ. ჯ ა ვ ა ხ ი შ ვ ი
ლ ს არა ერთგზისი რჩევა-დარეგიბისათვის ამ ძეგლის აღწერისა და გამოსაცემად დამზადების
დროს , პროფ. ა. შ ა ნ ი ძ ე ს აღწერის კრიტიკული ნაწილის გადაკითხვისა და გამართვისათვის
და დოც. ნ. ბ ე რ ძ ე ნ ი შ ვ ი ლ ს მრავალი საგულისხმო მითითებისათვის ამ გამოცემის
შესავლის შედგენისას.

5
 შესავალი

1. ვაჰანის ქვაბის ადგილმდებარეობა

„ვაჰანი“ საქართველოში დღეს აღარსადა ჩანს. მხოლოდ იმერეთში არის ვახანი, ვახანის ციხე და
ჩხერიმელას შემდინარე ვახანის ხევი (იხ. ვ ა ხ უ შ ტ ი ს ,,გეოგრაფია”, მ. ჯ ა ნ ა შ ვ ი ლ ი ს გამოც.
გვ. 276-277). თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ჰფიქრობდა, რომ მესხეთში თურქების გაბატონების შემდეგ,
ძველი ვაჰანიდან ჩხერიმელას ზემოწელში გადმოსახლებულებმა „ახალს სოფელს უწოდეს იგივე
სახელი ძველის თვისის სოფლისა ვაჰანი ანუ ვახანი“(იხ. მისი „ისტორიული საბუთები შიო-
მღვიმის მონასტრისა“, ტფ.1896, გვ. 29). ძველი ვაჰანი კი მას „ტაო-კლარჯეთის მთაში“
ეგულებოდა (იხ. იქვე, გვ. 28). ამასთან, ჟ ო რ დ ა ნ ი ა მიგვითითებს ვ ა ხ უ შ ტ ი ს
„გეოგრაფიაზე’’, სადაც ნამდვილად მოხსენებულია სადღაც სამცხეში მდებარე ვანის მონასტერი
,,და მუნვე ქვაბნი გამოკვეთილნი დიდ დიდნი, კლდესა შინა“ (ჯ ა ნ ა შ ვ. გამოც. გვ. 210). მაგრამ
ვანი საქართველოში ბევრია. კერძოდ, ტაოშიც ყოფილა ვანის ხევი ჭოროხის ხეობაში, პარხალის
სამხრეთით. რომელი ვანი უნდა უდრიდეს ძველს ვაჰანს?
ამ საკითხის გამორკვევა ნამდვილად არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენს.
უპირველესად ყოვლისა ავღნიშნოთ, რომ ვაჰანის ქვაბებს უკვე XIV ს-ის მეორე ნახევარში
მართლაც „ვანის ქვაბებს“ უწოდებდნენ. ვაჰანის განგების ხელნაწერს დართული აქვს
სხვადასხვა დროის მინაწერები - აღაპები (იხ. ქვემ. აღწერა, §§ 1). ერთი მათგანი
დათარიღებულია 1393 წლით და აქ უკვე ვაჰანი ვანად იწოდება (იხ. თ.ჯ ო რ დ ა ნ ი ა ს გამოც.,
დასახ. ადგ., გვ. 44).
შემდეგ: ამავ აღაპებში მრავალად მოხსენებულია გეოგრაფიული სახელები (მონასტრისადმი
შეწირული მამულების ჩამოთვლის დროს), რომლებიც ვაჰანის ქვაბის მიახლოვებითი
ლოკალიზაციის საშუალებას იძლევიან. აქ არის: ვარძია და ზედა-ვარძია, თმოგვი, კუმურდო
ტოლოში, ფია, მირაშხანი, ერკოტა (ერკუტა), ჭაჭკარი და სხვ., რომლებიც, მინაწერების
მიხედვით, ვაჰანის ქვაბის რაიონში მდებარეობენ და სრულებით უდავოდ ხდიან, რომ ვაჰანის
ქვაბი არც ტაო-კლაჯეთსა და არც სამცხეში არ უნდა გვეგულებოდეს, არამედ მტკვრის ხეობაში
უნდა ვეძიოთ, სადღაც ჯავახეთისა და ერუშეთის მართლაც, ახალქალაქის რაიონში ცნობილი
ვანის ნანგრევები მტკვრის მარჯვენა ნაპირას, ვარძიის მონასტრის ცოტა ქვემოთ, ეჭვს გარეშე,
ძველი ვაჰანის ნაშთს წარმოადგენს. აქაც ქვაბებია, მსგავსად ვარძიისა, და აქაც ფართო სავანე
უნდა ყოფილიყო. მოიპოვება აქ მოგვიანო ხანის (XVს.) წარწერებიც, რომლებშიც მოხსენებულნი
არიან რჩეულასძენი და რჩეულაშვილები, რომლებსაც აგრეთვე ვაჰანის აღაპებიდან ვიცნობთ
(იხ. თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს გამოც., დასახ.ადგ., გვ.48 და 49).

2. ვაჰანის ძეგლის დადების თარიღი

ვაჰანის განგება დათარიღებული არაა. თარიღი, ალბათ, თავში იქნებოდა აღნიშნული, რომელიც
გრაგნილს აკლია. პალეოგრაფიულად ხელნაწერი ვერ დათარიღდება: დამწერლობის მიხედვით
იგი მიეკუთვნება XIII-XIIV საუკუნეებს, მაგრამ უფრო მიახლოვებით მისი თარიღის განსაზღვრა
ამ ნიშნით შეუძლებებელია (იხ. აღწერა, §§ 9). ორთოგრაფიულად ჩვენი ძეგლისათვის
დამახასიათებელია À-ს ხმარება უმარცვლო უ-ს შემდეგ(იხ. აღწერა, §§ 18), მაგრამ ესეც
საზოგადო მოვლენაა XII-XIV საუკუნეებში. ამგვარად, თარიღის გამოსარკვევად უნდა სხვა
საბუთები მოიძებნოს.
განვსაზღვროთ ჯერ ტერმინის ანტე ქუემ ნონ.

6
ვაჰანის განგებას კ ა თ ა ლ ი კ ო ზ ი გ ი ო რ გ ი ამტკიცებს . XIII ს-ის კათალიკოზთა სია,
მართალია, სრულის თანამიმდევრობით ცნობილი არაა, მაგრამ ის მაინც შეიძლება
დანამდვილებით ითქვას , რომ XIII ს-ში არც ერთ კათალიკოზს გიორგი არ ჰრქმევია(იხ. თ. ჟ ო რ
დ ა ნ ი ა ს გამოც. კათალიკოზთა სია, ქრონიკები II , გვ. 80 და იქვე ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს შენიშვნები).
მაშასადამე, ჩვენი ძეგლის თარიღი XIII ს-ის აქეთ უნდა გადმოვიტანოთ.
ახლა, ვანის ნანგრევებში ერთი წარწერიანი ქვა აღმოჩნდა, რომლიდანაც ჩანს, რომ თამარის
მეფობის მე-20 წელს (ე. ი. 1204-ს) ვაჰანის მონასტრისათვის ზღუდე აუშენებია ა ნ ტ ო ნ [ჭ ყ ო ნ
დ ი დ ე ლ ს].1 ა ნ ტ ო ნ ი ჭყონდიდელი მწიგნობართუხუცესი, მეფის პირველი ვეზირი იყო. მის
მიერ ზღუდის აშენება ვაჰანში იმას ნიშნავს, რომ ეს მონასტერი 1204 წელს ჯერ კიდევ სამეფო
იყო, საბატონო მფლობელობაში არ გადასულა. განგებიდან კი ვიცით, რომ ვაჰანის ქვაბი ვინმე
მჴარგრძელის და მისი ჩამომავლების საპატრონო გახდა. ეს უნდა მომხდარიყო 1204 წლის
შემდეგ, რადგან საბატონო მონასტერს პირველი ვეზირი, რასაკვირველია, ზღუდეს არ
აუშენებდა. ამგვარად, 1204 წ. არის ტერმინუს ანტე ქუემ ნონ ჩვენი ძეგლისათვის.
გამოვარკვიოთ ახლა ტერმინუს პოსტ ქუემ ნონ.
ერთი შეხედვით ვაჰანის განგება შეიძლება XIII ს-ის დამლევის ან XIV ს-ის დამდეგის ძეგლად
მოგვეჩვენოს. ორი მოსაზრება ლაპარაკობს თითქოს ამის სასარგებლოდ:
1. ამ ძეგლში მეფე არაა მოხსენებული. ამიტომ შესაძლებელია წარმოვიდგინოთ, რომ იგი
შედგენილია მაშინ, როდესაც მესხეთი გამოყოფილი იყო და საქართველოს მეფეს არ
ემორჩილებოდა, ე. ი. 1265-დან ვიდრე გ ი ო რ გ ი ბ რ წ ყ ი ნ ვ ა ლ ი ს გამეფებამდე (1318 წ.).
2. მეორე მოსაზრება თითქოს საშუალებას იძლევა უფრო ნიშანდობლივადაც განვსაზღვროთ
ჩვენის ძეგლის თარიღი. საქმე ისაა, რომ ვა ჰანის განგების გრაგნილზე მიწერილ აღაპთა შორის
უძველესიო სამი აღაპი ვინმე მ უ რ ვ ა ნ ღ ა რ ი ბ ა О ს ძ ე ს ეკუთვნის და ამათგან ერთი,
როგორც უკვე ავღნიშნე, დათარიღებულია 1393 წლით(ამ დროს მ უ რ ვ ა ნ ღ ა რ ი ბ ა- О ს ძ ე
უკვე ხანში შესული ჩანს, იხ. ჟ ო რ დ ა- ნ ი ა ს გამოც., გვ. 44-45). აქედან თითქოს დასაშვებია
შემდეგი დასკვნა: თუ კი უძველესი მინაწერები XIIV ს-ის მეორე ნახ-ევარს მიეკუთვნება,
თვითონ ძეგლი დიდი ხნით ამაზე ადრე არ უნდა იყოს დადებული. რადგან ძეგლის დამდების,
მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს შემდეგ მისი შვილი ს ა რ გ ი ს ი ც ამტკიცებს ვაჰანის განგებას (იხ. აღწერა,
§§ 26 ), შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ მ à ა რ გ რ ძ ე ლ ი XIII ს-ის დამლევს და XIV ს-ის
დამდეგს ცხოვრობდა და ძეგლიც ამ ხანებში არის დადებული (1318-მდე).
მაგრამ ორივე ზემომოყვანილი მოსაზრება ძალას ჰკარგავს, თუ გავითვალისწინეთ შემდეგი:
შემონახულ ტექსტს თავი აკლია და სწორედ აქ უნდა ყოფილიყო მოხსენებული მეფე, ისე რომ
პირველი საბუთი ეხ სილენტიო-ც არ გამოდ-გება.მეორე მხრით, არც ძეგლის დამდებს, მ Ã ა რ
გ რ ძ ე ლ ს, არც მის შვილს, ს ა რ გ ი ს ს, აღაპები არ გაუჩენიათ, ყოველ შემთხვევაში, ვაჰანის
განგების გრაგნილზე არ წაუწერინებიათ.მათი მინაწერები (იხ. აღწერა, $$ 27 და 28), მათი
საკუთარის ხელით დაწერილი და მოთავსებული აშიებზე და არა ეტრატის ზურგზე, ან
ტექსტის ბოლოში, სულ სხვა შინაარსისაა და სულ სხვა გარემოებით იყო გამოწვეული (იხ.
ქვემოთ). მაშასადამე, ადვილი შესაძლებელია , რომ მ უ რ ვ ა ნ ღ ა რ ი ბ ა О ს ძ ე მ დ ე ც მ ÃÂ
ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ა და ს ა რ გ ი ს ი ს ჩამომავალნი თავის სააღაპო ჩანაწერებს ვაჰანის განგების
გრაგნილზე არ ათავსებდნენ. მართლაც, როგორც ეს ნ. ბ ე რ ძ ე ნ ი შ ვ ი ლ მ ა შემნიშნა, ამ ძეგლს
თავისი პირვანდელი დანიშნულება უნდა დაჰკარგოდა, რომ ზედ აღაპების წაწერა დაეწყოთ.
ამგვარად, მ უ რ ვ ა ნ ღ ა რ ი ბ ა ს ძ ი ს მინაწერი არავითარ შემთხვევაში არ ათარიღებს თვითონ
ძეგლს.
შემდეგი საბუთები მაიძულებს ჩვენი ძეგ-ლის თარიღი XIII ს-ის პირველ მესამედში დავდო:

1
ეს წარწერა გადმოღებული აქვს ნ. ბ ე რ ძ ე ნ ი შ ვ ი ლ ს, იგი ჯერ გადმოუცემელია.

7
ძეგლის ენა, ზოგიერთ უმნიშვნელო თავისებურებათა გამოკლებით, დახვეწილი კლასიკური
ქართულია. ეს ის ენაა, რომელიც XI ს-ის განმავლობაში ჩამოაყალიბეს ე ფ თ ვ ი მ ე მ და
განსაკუთებით გ ი ო რ გ ი მ თ ა წ მ ი ნ დ ე ლ მ ა თავისი თხზულებებისა და ნათარგმნების
საშუალებით. და, რაც უფრო მნიშვნელოვანია არც ერთი მონღოლური, ან მათი მეშვეობით
შემოსული ახალი ტერმინი მთელს ამოდენა ტექსტში არ მოიპოვება. ეს კი XIV ს-ისათვის ან XIII
ს-ის დამლევისათვის ძნელი წარმოსადგენია.
სხვაფრივაც მონღოლების კვალი ძეგლში არსად ჩანს. მონღოლთა შემოსევა საქართველოში
მოასწავებდა განსაკუთრებით ძლიერ ეკონომიკურ გარდატეხას, რასაც არა ერთი XIII ს-ის
ძგელი გვიმოწმებს. ვაჰანის განგება სრულის სიმყუდროვის, კეთილდღეობისა და
დოვლათიანობის შთაბეჭდილებას ახდენს. და რომ ეს ეკონო-მიკური სიმკვიდრე ძეგლის
დადების შემდეგ მოკლე ხანში უნდა დარღვეულიყო, ამას გვიჩვენებს მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ა და,
განსაკუთრებით, მისი შვილის ს ა რ გ ი ს ი ს მინაწერები.
ძეგლის დადების შემდეგ მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ს საჭიროდ უცვნია მონასტრის ბერების ულუფვის
გამოცვლა, თავის სიცოცხლეშივე ახლად გაუწესებია ეს ულუფა და ძველს ტექსტში საკუთარის
ხელით ახალი ციფრები ჩაუწერია (იხ. აღწერა, § 15). იქვე მას მინაწერიც გაუკეთებია, რომელიც,
სამ-წუხაროდ, სრულად არ იკითხება (იხ. აღწერა, § 27), მაგრამ რომლიდანაც ის მაინც ცხადია,
რომ მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ამტკიცებს ამ თავის ახალ განკარგულებას ულუფის შესახებ და
აკრძალავს ულუფის შემატებასაც და დაკლებასაც. რასაკვირველია, აქ უნებლიეთ იბადება ეჭვი,
რომ მან თვითონ ულუფას დაუკლო და არა შემატა. მართლაც, რა მოსაზებით უნდა შეემატებინა,
როდესაც განწესებისას ის ,,ყოვლით-კერძო უზრუნველობისა და უმოქენეობისა [[ძმ]]ათაОსა
მეძიებელ“იყო და იმ ანგარიშით სწერდა, „რათა არა რათ იყვნენ ნაკლულევანნი“(იხ.ტექსტი, გვ.
70).
ხოლო თუ მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს მინაწერის აზრი ეჭვებს იწვევს, სრულებით გარკვეულ ენას
ლაპარაკობს მისი შვილის ს ა რ გ ი ს ი ს მინაწერი (იხ. აღწერა, § 28). ეს მინაწერი გვამცნევს, რომ
უკვე ს ა რ გ ი ს ს, ძეგლის დამდებისა და მონასტრის აღმშენებლის ან უკეთ, გამფართოვებლის
შვილს, უგულებელსუყვია მამის გაგებული და მონასტერი შეუვიწროვებია: დაურღვევია მისი
ტიბიკონი და მონასტრის სარგო ([„[წლითი]] წლად მოგებაი მათ[[ი]]... რომელი ჩუე[[ნგან]]
ეგებუდა“) ან დაუკლია, ან სულაც წაურთმევია. ამის შემდეგ ს ა რ გ ი ს ს რაღაც უბედურება
შემთხვევია („[[მა]]მისა ჩემის[[ა]] ღ-თი ჩემ[[სა შვი]]ლსა გა[[ური]]სხდა“), ეს აუხსნია
„მ[[ონასტრი-სა]]...[[ო]]ბლობ[[ისა მიზ]]ეზითა“, შეჰშინებია ბრალთგადამ¬ხდე¬ლო¬ბისა
განგების დარღვევისათვის და მამის დადებული კვლავ აღუდგენია („კულა [[განვა]]წესეთ
ი[[გი¬ვე]]... [[და]] იგივე ბ-ბი ჰაგრევე მტკიცედ გავ[ჰ] [მ]არ¬თეთ“). სრულებით ცხადია, რომ
მხოლოდ დიდი ეკონომიკური გაჭირება თუ აიძულებდა ს ა რ - გ ი ს ს თავისი მამის ანდერძი
დაერღვია და თავისი საპატრონო მონასტრისათვის მისი შემოსავალი წაერთმია („ბირები[[თა]]
ეშმაკისა[[თა]] გუეწია[ესე]“, სწერს იგი). XIII ს ში ასეთი გაჭირება, ასეთი უეცარი გარდატეხა
მხოლოდ მონღოლთა შემოსევას შეიძლებოდა მოჰყოლოდა. მ Ã ა რ გ რ ძე ლ ი ს მინაწერი
გვაფი-ქრებინებს, რომ იგი ამ ხანებში ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და ეს უბედურება უკვე მას
დასტეხია თავს. ჩვენი ძეგლი დადებული უნდა იყოს მონღოლთა შემოსევამდე, ე.ი. 1234 წ.მდე.
ამგვარად, ვაჰანის განგება დათარიღებუ-ლია 1204-1234 წლების ფარგლებში. დავუმატოთ ამას
ისიც, რომ თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს მიერ გამოქვეყნებული სიის მიხედვით, თითქოს მართლაც ამ
ხანებში ჩანს კ ა თ ა ლ ი კ ო ზ ი გ ი ო რ გ ი ც (ქრონიკები I I, გვ. 80).

3. ძეგლის დამდების ვინაობა

8
ვაჰანის ძეგლის დამდების ვინაობის გა-სარკვე¬ვად გასათვალისწინებელია სამი გარე-მოება: 1.
ვაჰანის ანუ ვანის ქვაბი მდება-რეობს ვარძიის ქვემოთ და თმოგვის ზემოთ, მის რაიონში
ერთად-ერთი დიდი საბატონო თმოგვი იყო,2. ძეგლი დადებულია XIII ს-ის პირველ მესამედში,
3. ძეგლის დამდები არის ე რ ი ს თ ავ თ - ე რ ი ს თ ავ ი მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი, ს ა რ გ ი ს ი ს ძ ე და ს
ა რ გ ი ს ი ს მამა (იხ. ტექსტი, გვ. 86 და 89; აღწერა, § 28; გ ი ო რ გ ი კ ა თ ა ლ ი კ ო ზ ი ს
სიმტკიცე ტექსტის ბოლოში).
აქედან სრულებით ძალდაუტანებლივ გამომ-დინარეობს, რომ ძეგლის დამდები და მონასტრის
პატრონი თ მ ო გ ვ ე ლ ი იყო.
1190/91 წლიდან მოყოლებული თმოგვი მ ÃÂა რ გ რ ძ ე ლ ე ბ ს ეჭირათ. მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ე ბ ი ს
ხელში გადასვლამდე იგი უმეშვეოდ მეფის განკარგულებაში იყო და დიდ მოხელეებს
ებოძებოდა ხოლმე სასიცოცხლო სამფლობელოდ. 1190/91 წლამდე იგი ეჭირა ა მ ი რ ს პ ა ს ა ლ ა
რ ს გ ა მ რ ე კ ე ლ თ ო რ ე ლ ს, მანამდე კიდევ ა ფ რ I დ ო ნ მ ს ა ხ უ რ თ უ ხ უ ც ე ს ს. გ ა მ რ ე
კ ე ლ ი ს გარდაცვალების შემდეგ, მხოლოდ თმოგვი ჩამოერთვა მის შვილებს და ებოძა ს ა რ გ ი
ს ვ ა რ ა მ ი ს ძ ე მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ს, რომელიც მას უკან ს ა რ გ ი ს თ მ ო გ ვ ე ლ ა დ
იწოდებოდა.თმოგვი მ ÃÂა რ გ რ ძ ე ლ თ ა ხელში სამემკვიდრეო სამფლობელოდ იქცა. დიდი
ფეოდალური სამფლობელოს ერთ ერთი უმ-ნიშვნელოვანესი ატრიბუტი საგვარეულო
მონასტერი იყო. თ მ ო გ ვ ე ლ ე ბ ი ს ა თ ვ ი ეს იყო ვაჰანის ქვაბი, რომელიც, როგორც ვნახეთ,
ჯერ კიდევ 1204 წ. სამეფო მონასტრად ითვლებოდა. აი ამ წლის ახლო ხანებში, როდესაც ს ა რ გ
ი ს ი გარდაიცვალა და თმოგვი საბოლოოდ გამტკიცდა მისი ჩამომავლობის მემკვიდრეობაში,
უნდა ჰბოძებოდეს თმოგველებს ვაჰანის ქვაბიც და ამ წლის ახლო ხანებშივე უნდა იყოს
დადებული ამ მონასტრის განგებაც. უნდა ვიფიქროთ, რომ ახალი პატრონი აღარ დააყოვნებდა
მონასტრის პატრონობას და პირ-ველსავე წლებში დაუდებდა მას ახალ განწესებას.
მართლაც, 1206 წლის ახლოს ს ა რ გ ი ს თ მ ო გ ვ ე ლ ი გარდაცვლილა და ამის შემდეგ
იხსენიება თ ა ყ ი ა დ ი ნ თ მ ო გ ვ ე ლ ი (მისი ძე?), რომელსაც 1210 წელს მხედართმთავრად
ვხედავთ ქართველი ჯარის სპარსეთზე ლაშქრობის დროს. 1234/35 წ. ისევ ს ა რ გ ი ს ი ა
თმოგველად, ალბათ შვილი-შვილი პირველი ს ა რ გ ი ს ი ს ა. მეორე ს ა რ გ ი ს ი, როგორც ჩანს,
XIII ს-ის სამოციანებში გარდაცვლილა (ზემოთმოყვანილისათვისიხ.მარიამ დედოფლისეული
ქართლის ცხოვრება, გამოც ე.თ ა ყ ა ი შ ვ ი ლ ი ს მიერ, გვ.406, 444, 503, 517, 599, 690 და ზ. ჭ ი ჭ ი
ნ ა ძ ი ს I გამოც. „„ქართლის ცხოვრება“, ტფ. 1897, გვ. 408, 431, 432, 479, 527, 582).
მაგრამ აქ ერთი რამ მაინც ეჭვს იწვევს. პირველ თმოგველლთა გენეალოგია შემდეგნაირად
გვეხატება:
ისტორიული წყაროების მიხედვით: სარგის I – თაყიადინ – სარგის II.
ვაჰანის ძეგლის მიხედვით: სარგის I – მჴარგრძელი— სარგის IIII.
გამოდის რომ თ ა ყ ი ა დ ი ნ და მჴარგრძელი ერთი და იგივე პირია. როგორც ვნახეთ, თ მ ო გ ვ ე
ლ ნ ი მართლაც მჴარგრძელები იყვნენ, მაგრამ ვაჰანის ძეგლში“ „მ ჴ ა რ გ რ ძ ე ლ ი“ სახელი
ჩანს და არა გვარი.
აი ეს არის ერთად-ერთი გარემოება, რო-მელიც ჯერჯერობით აუხსნელად უნდა დარჩეს ან
უნდა ვიფიქროთ, რომ თ ა ყ ი ა დ ი ნ ს რამდენიმე სახელი ჰქონდა, ან კიდევ შესაძლებელია, რომ
თ ა ყ ი ა დ ი ნ ს ა და ს ა რ გ ი ს IIII-ს შორის (1210-1234) კიდევ რამდენიმე თმოგველი ყოფილა,
რომელთა შესახებ ისტორიულ წყაროებს ცნობები არ შემოუნახავს. არც ერთი და არც მეორე
გასაკვირველი არ იქნება, თუ გავითვალისწინეთ ჩვენი წყაროების ნაკლულევანება და ის
სიძუნწე, რომლითაც ისინი ცნობებს გადმოგვცემენ.ყოველ შემთხვევაში, ყველა დანარჩენი

9
საბუთები იმდენად მხოლოაზროვანია, რომ ეს ერთი გაუგებარი გარემოება ჩვენს დასკვნებს ვერ
შეარყევს.2

აღწერა

§§ 1-15. ხელნაწერის გარეგანი აღწერა

§ 1. გრაგნილის აწინდელი მდგომარეობა

საქართველოს მუზეუმის პალეოგრაფიული განყ-ის ხელნაწერი №933A წარმოადგენს ერთს
ყუბარზე3 დახვეულს ეტრატის გრაგნილს, სიგრძ. 5,62 მ, სიგან. 19-დან 271/2 cm -მდე,
რომელიც ახლა 13 სხვადასხვა სიგრძე-სიგანის კეფისაგან შედგება4 . ეს კეფები ერთმანეთზე
გადაკერებულია ფერადი ძაფით. გრაგნილის მთელი პირიმხარე უჭირავს ვაჰანის განგებას
კათალიკოზის გ ი ო რ გ ი ს სიმტკიცურთ; მხოლოდ უკანასკნელი, მე-12[[15]] კეფის5
პირიმხარეზე, ბოლოში, მოთავსებულია მ უ რ ვ ა ნ ღ ა რ ი ბ ა ს ძ ი ს პირველი მინაწერი,
გრაგნილის ზურგი კი შევსებულია 20 სხვადასხვა დროის მინაწერით6.
§ 2. კეფი. № N1[[2]] და დაკარგული N№[[1]]. ზომა 391/2×21 cm, R— მხარე შეიცავს 39
სტრიქონს. ეს კეფი მეტად დაზიანებულია რადგან გრაგნილის ყუბარზე დახვევისას ზემოდანაა
მოქცეული: აშიები დაგლეჯილი აქვს,შუაკეფიც ბევრგან ამოგლეჯილი და ხშირად დახეულია;
პირიმხარე დაფარულია ჭუჭყით, ხოლო ტექსტი ბევრგან გადასულია და აღარ იკითხება;
განსაკუთრებით დაზიანებულია მარჯვენა აშია — ამას მთელი დიდი ნაჭრები მოგლეჯილი აქვს
და ამიტომ სტრიქონების ბოლოასოები ერთი-ორგანღა იკითხება; მარცხენა აშიას კი, მე-11
სტრიქონიდან მოყოლებული, აღარაფერი აკლია, თუ საერთოდ წაჭრილი არაა. ზურგის მხარეზე,
უკანასკნელი, N№21 მინაწერის შემდეგ, კიდევ 16 cm-ის სიგრძის თავისუფალი ადგილია,
რომელზედაც თითქოს აღარაფერი უნდა წერებულიყო, თუმცა სწორად ამ ადგილზე დაკრულია
მუზეუმის ეტიკეტი და წებოს ხშირი წასმით ეტრატი ისე გაშავებულა, რომ დანამდვილებით
წარწერის შესახებ არაფრის თქმა არ შეიძლება. მეტად დაზიანებული აქვს ამ კეფს ზემოაშიაც,
ისე რომ პირველი სტრიქონისაგან, როგორც ეს ჩვენი გამოცემიდან ჩანს, შენახულია მხოლოდ
რამდენიმე ასო; მაგრამ ეს რამდენიმე ასო, ყოველ ეჭვს გარეშე, ამ კეფის პ ი რ ვ ე ლ სტრიქონს
ეკუთვნის, ვინაიდან ამ ასოებს ზემოთ ნაკერი ჩანს, ე.ი აქ ეს კეფი გადაკერებული ყოფილა
წინამავალ კეფზე. რადგან ძეგლის შინაარსიდან ირკვევა, რომ თავში მას ბევრი არაფერი უნდა
აკლდეს, ამიტომ მე ვვარაუდობ ერთს დაკარგულ კეფს, რომელზედაც მოთავსებული იქნებოდა

2
1933 წლის ზაფხულამდე იმედი მქონდა, რომ ვანის ნანგრევებში ისეთი წარწერები აღმოჩნდებოდა,
რომლებიც ნამდვილად გაგვირკვევდა თმოგველთა გვარის გენეალოგიას — სამწუხაროდ, ეს იმედი
გამიცრუვდა.
3
ასე ეძახიან, როგ. ს. იორდანაშვილმა გადმომცა, ფშავში იმ ხის ტაბიკს, რომელზედაც დაიხვევა
გრაგნილი;ჩვეულებრივად ყუბარი ორია, ერთი გრაგნილის თავში, მეორე ბოლოში, რომ მისი გაშლა
ადვილი იყოს.
4
ყველაზედ გრძელია კეფი №12[15 ]-57 ცმ, ყველაზედ მოკლეა №7 [10]]-36 ცმ.
5
თუმცა,როგორც აღვნიშნე, გრაგნილი შეიცავს 13 კეფს, მე მხოლოდ 12-ს ვანგარიშობ-ამისა და საერთოდ
კეფების ნუმერაციის შესახებ იხ.ქვემოთ.
6
თუ გამოვაკლებთ ღ-მხარის აშიებზე მოთავსებულს მინაწერებს, გრაგნილი შიცავს სულ 21 მინაწერს,
სხვადასხვა პირთა მიერ გაჩენილს აღაპებს. ამათგან თ. ჟ ო რ დ ა ნ იI ა ს თავის გამოცემაში აღნიშნული აქვს
მხოლოდ 15 მინაწერი.

10
ძეგლის შესავალი, „ა“ თავის ზანდუკი და მისი პირ¬ველი სტრიქონე-ბი, ხოლო შემონახულს
კეფს №1-ს კუთხოვან ფრჩხილებში აღვნიშნავ მე-[[2]] კეფად.
უნდა აღინიშნოს აგრეთვე ერთი გარემოება: ზემოაშიის ის ადგილი, რომელსაც ნაკერი ეტყობა,
სიგრძით 4-ოდე cm-ისაა და საფიქრებელია, რომ მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ხელრთვის (იხ.ქვემ. § 28)
ნაკვალევი უნდა შემონახულიყო, ნამდვილად კი არაფერი ჩანს და ეჭვს გარეშეა, რომ პირველი
კეფები მჴარგრძელს არ დაუნიშნავს. მარამ ასევე დაუნიშნავია უკანასკნელი, მე-11[14]] და მე-
12[[15]] კეფების გადანაკერი—ეტყობა, გრაგნილის თავში და ბოლოში დანიშვნა ზედმეტად
მიუჩნევიათ —და ეს დეტალი გვიდასტურებს, რომ თავში ერთი კეფის მეტი გრაგნილს არა უნდა
აკლდეს რა.
§ 3. კეფი №2[[3]], ზომ. 50×19 cm, R—მხარეზე 53 სტრ. ეს კეფიც ძალზე დაშავებულა, ისე რომ
დაწვრილებითი აღწერა მისი ყოვლად შეუძლებელია, ოღონდ ზემო და ქვემო აშიებზე (როგორც
პირის ისე ზურგის მხარეზე) მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ხელრთვის ნაკვალევი ჩანს და აქედან ცხადი
ხდება, რომ სიგრძით მას არაფერი დაჰკლებია.
§ 4. კეფი № 3[6]. ზომ. 40×22 cm; R- მხარ. 43 სტრ. ესეც ზემოაღწერილი კეფების
მდგომარეობა¬შია, ქვემო აშიას (R და V-მხარეზე) აჩნია მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ნიშნები.
განსაკუთრებით დაზიანებულია ზემონაწილი ამ კეფისა, ზემოაშია მთლად მოგლეჯილია და აქ
რამდენიმე სტრი¬ქონიც აკლია, თუმცა, როგორც ეს კეფის სიგრძიდან ჩანს, მაინც და მაინც
ბევრი არ უნდა დაჰკლებოდეს. ძეგლის შინაარსიდან ირკვევა, რომ მე-2 და მე-3 შემონახულს
კეფებს შორის, სულ ნაკლები, ორი დაკარგული კეფი უნდა ვივარაუდოთ. საქმე ისაა, რომ „ბ”˜-
თავი, რომელიც მე-2 [[3]] კეფით წყდება, ზანდუკის მიხედვით, საკმაოდ გრძელი უნდა
ყოფილიყო, მას ერთი კეფი მაინც დასჭირდებოდა კიდევ; ამას მიჰყვებოდა „გ”˜-თავი, რომელიც
დაახლოვებით კიდევ ერთ კეფს დაიჭერდა, ალბათ, და გარდა ამისა, „დ’’˜- თავსაც, რომელიც
მოთავსებულია მე-3[6]] და მე-4[[7]]კეფებზე, ზანდუკი და პირველი სტრიქონები აკლია. ამის
მიხედვით, მინიმუმად ვვარაუდობ ორს დაკარგულ კეფს და მე-3 კეფს კუთხოვან ფრჩხილებში
აღვნიშნავ მე-[[6]] კეფად.
§ 5. კეფები 4[7], 5[8], 6[9], 7[10], 8[11] მთლიანად არიან შენახული. ამათგან №4[[7]] ცოტათი
დაზიანებულია, განის აშიები ზოგან წაგლეჯილი და ჩამოჭრილი აქვს, №№ 5[8]-ს მარჯვ.(R) აშია
ადგილ-ადგილ მოგლეჯილი აქვს, ამასა და №6[[9]] მარცხ. (ღ) აშია თავიდან ბოლომდე
ჩამოჭრილი აქვს , № 8[[11]-ს], კი ჩამოჭრილი აქვს მარჯვ. (R) აშია.
§ 6. კეფი № 81 [111], ზომ. 19×27cm, R——მხარ. 18სტრ., შენახულია მთლიანად, ოღონდ
ჩამოჭრილი აქვს ორივე განის აშია. პირიმხარეზე ტექსტი მთლად გადასულა, ისე რომ მისი
წაკითხვა მხოლოდ სანთლის შუქზე გაჭვრეტით შეიძლება, ზურგზე კი ტექსტი კარგადაა
დაცული. კარგადაა დაცული აგრეთვე მინაწერები აშიებზე (R) და ს ა რ გ ი ს ი ს ნიშნები
გადანაკერებზე.
ეს კეფი მერმინდელი ჩაკერებულია. როგორცა ჩანს, მე-8[[11]] კეფის ქვემო ნაწილი , რაღაც
მიზეზის გამო, მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს გარდაცვალების შემდეგ, მოუჭრიათ,აქ ახალი ეტრატის
ნაჭერი ჩაუკერებიათ და ზედ ძველი ტექსტი გადმოუწერიათ. აი ამისი საბუთები: 1. ეს კეფი,
ქვემო და ზემო აშიებზე, როგორც R—ისე V——მხარეზე, დანიშნულია ს ა რ გ ი ს ი ს მიერ,
ხოლო ყველა დანარჩენ კეფებს მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ნიშანი აზის, 2. მე-8[[11]] კეფის ქვემოკიდეზე
ჩანს ჩამოჭრილი სტრიქონის ქარაგმები და ასოების ზედაკიდურები, 3. მე-8[[11I]] კეფის ტექსტი
დაწერილია სხვა მელნით: ა)წითური მელანი უფრო ღია და მკვეთრი ფერისაა, ბ) შავი მელანი
თუმცა იმავე ჟანგის ფერისა ყოფილა, როგორც დანარჩენი ტექსტის მელანი, მაგრამ სხვა
შემადგენლობისაა, რადგან მთად გამოფიტულა—ხოლო რომ გამოფიტვა გარეგანი რაიმე
მიზეზის ბრალი არაა, ამას გვიმტკიცებს ჩინებული დაცულობა ს ა რ გ ი ს ი ს ნიშნებისა და მისი
მინაწერისა მარჯვ. (R) აშიაზე, რომლებიც სხვა, შავი,მელნით სწერია და გარეშე მიზეზი (მაგ.
სინესტე) რომ ყოფილიყო, აგრეთვე დაზიანდებოდა, 4. მე-8I[[11I] კეფის ტექსტი დაწერილია

11
სხვა ხელით — დანარჩენი ტექსტის ხელზე ოდნავ უფრო წვრილია, 5. რომ მე-8[11]] კეფის
ჩამოჭრილი ნაკვეთის ტექსტი უცვლელად გადმოუღიათ ახლად ჩაკერებულს ნაჭერზე, ეს ჩანს
„ვ”-თავის ზანდუკიდან და უმეშვეო გადაბმულობიდან მე-8[[11]]] კეფის უკანასკნელსა და მე-
8I[[11I]] კეფის პირველ სტრიქონებს შორის: ამასვე გვიდასტურებს ორივე კეფის საერთო
სიგრძე: 38,5 +19 =57,5 cm-ს ხოლო მთელი გრაგნილის უგრძესი კეფი № 12[[15]] 57 cm-ის
სიგრძისაა.უნდა აღინიშნოს მაინც, რომ ამ კეფის ტექსტს ერთგვარი უწესობა ეტყობა:მე-3
პარაგრაფში ზედმეტად გამეორებულია ის, რაც უკვე ნათქვამია მე-2 პარაგრაფში.
მე-8I[[11I] კეფს მე ვთვლი მე-8[11]] კეფის ნაწილად და ამიტომ მას ცალკე ნომრით არ აღვნიშნავ.
7. კეფები №№ 9 [12], 10[13], 11[14], 12[15] ყველა მთლიანად და კარგადაა შენახული, ოღონდ
ყველას განის აშიები ჩამოჭრილი აქვს; მე-9[[12]] კეფის ზემოაშია (R) , საცა ს ა რ გ ი ს ი ს ნიშანი
სწერია, გადაფხეკილი უნდა იყოს, უფრო მუქი ფერი ადევს-მ Ã ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ხელრთვა თუ
გადაუფხეკიათ ( V—მხარეს არაფერი ეტყობა); მე-11[[14]] და მე 12[[15] ] კეფების გადანაკერს მ Ã
ა რ გ რ ძ ე ლ ი არ ამტკიცებს (არც R,არც V ); მე-12[[15]] კეფის ქვემონახევარი ძალზე
დანაოჭებულია ყუბარზე დახვევის გამო.
§ 8. გრაგნილის პირვანდელი შემადგენლობა. ამრიგად, ზემონათქვამიდან ირკვევა, რომ მთელი
გრაგნილი თავდაპირველად, სულ ნაკლები, 15 კეფისაგან შედგებოდა, დღეს კი, თუ ჩამატებულს
მე-8II კეფს გამოვაკლებთ, შენახულია მხოლოდ 12 კეფი. სამს დაკარგულ კეფზე მოთავსებული
იყო: 1. მთელი შესავალი, სადაც ნიშანდობლივ მოხსენებული იქნებოდა ძეგლის დამდები,
მიზეზი მისი დადებისა, შეიძლება თარიღიც და სხვ., 2.„ა“ თავის ზანდუკი პირველი
სტრიქონებითურთ, 3.უმნიშვნელოვანესი ნაწილი „ბ“-თავისა, 4. მთელი „გ”˜-თავი, 5. „დ“-თავის
ზანდუკი პირველი სტრიქონებითურთ.
§ 9. ვაჰანის ძეგლის დამწერლობა. ვაჰანის ძეგლი დაწერილია XIII-XIV საუკუნეების მსხვილი
მრგვლოვანი ნუსხახუცურით7, კარგი ხელით. ხელი და ჟანგისფერი მელანი8 ყველგან ერთია,
გარდა მე-8II [[11I]I] კეფისა (იხ. ზემ. § 6); ოღონდ მე-11[[14]] კეფის მე-47 სტრიქონიდან,
სიტყვებიდან „დიდნი კარნი ზღუდისანი“, ვიდრე მე-12[[15]] კეფამდე ხელი შესამჩნევად
ფუჭდება, თითქოს მწერალს ნაჩ უწერიაო, ხოლო მე-12 კეფზე ისევ გამოკეთებულია, მაგრამ
მელანი აქ უფრო მუქია.
უ ოთხკბილიანია, მაგრამ ორჯერ გვხვდება სამკბილიანიც: 6315 „უთ“ყნე[მდენ]“, საცა
სამკბილიანობა გამოწვეულია ადგილის სიმცირით, რაგდან სტრიქონი მეტისმეტი გრძელი
გამოვიდა, და 7331 „მყუდროთა“; ო ერთგან ოთხკბილიანია: 6922 „მრონინეთა”.
რამდენჯერმე გვხვდება შეწიაღებული ასოც: 765 „კ“დცა“, „დ“ ჩასმულია „კ“-ში, 871 „აწ“
„წ“ჩასმულია „ა“-ში, 896, 8930 „და“,„ა“ჩასმულია „დ“-ში.
§10. სასვენ ნიშნებად იხმარება: ა)სამი წერტილი (: •) და ერთი-ორგან ორი წერტილი და პატარა
ხაზი (:–),რომლებსაც ჩვენი ახლანდელი წერტილის ძალა აქვს .მხოლოდ სამი წერტილის შემდეგ
იწყება წინადადება მთავრული ასოთი (თუმცა ყოველთვის არა), ბ) ორი წერტილი (:) და,
შედარებით იშვიათად, წერტილ-მძიმე (;) — — ესენიც ჩვენს წერტილს, ხოლო ზოგჯერ ჩვენს
წერტილ - მძიმეს უდრიან, მაგრამ სამწერტილზე უფრო სუსტი ნიშნებია, ც) წერტილი (.) და

7
მე შეუძლებლად მიმაჩნია ამ დამწერლობის განსაზღვრა უფრო ნიშანდობლივ. უკვე XII ს-ის დამდეგის
ძეგლები (მაგ, დ ა ვ ი თ ი ს 1122 წლ. ანდერძი, იხ. ს. კ ა კ ა ბ ა ძ ი ს გამოცემა, ფოტოტიპია) მსგავსი ხელითაა
დაწერილი. ასეთივე ხელით სწერე ნ ი კ ო ლ ო ზ პ ა ტ ა რ ა წ ი ს ძ ე XIII ს-ში (საქ.მუზ.ხელნაწ.განყის №.575
AA). პირდაპირ ძნელია ამ მრგვლოვანი დამწერლობის გარჩევა ერთმანეთში. უეჭველია, აქ გარკვეულ
კლიგრაფიულ სკოლასთან გვაქვს საქმე, რომელიც XII ს-ის დამდეგისათვის ჩამოყალიბდფა და
საყოველთაო გავრცელება მოიპოვება. ამ ლამაზ შრიფტს შეიძლება კლასიკური ხანის ნუსხახუცური
ვუწოდოთ.
8
მელანი თავდაპირველად, ალბათ, უფრო მუქი იქნებოდა და აწინდელის ჟანგის, ანუ, უკეთ, ძველი
რკინის ფერს დროთა განმავლობაში მიიღებდა.

12
მძიმე (,) — ესენი ერთმანეთს უდრიან და მძიმის ძალა აქვთ,თუმცა მათი ხმარება
აწინდელისაგან სრულიად განსხვავებულია; მძიმე ზოგჯერ თითქოს ჩვენებურს ორწერტილს
უდრის, დ) კითხვის ნიშანი: სიტყვის ზემოდან დასმული ( 78 8 —9 ვითარ) ე)განცვიფრების
ნიშანი:სიტყვის ზემოდან დასმული პატარა ირიბული ხაზი („), გვხვდება სამჯერ (6614 მე, 7128
რასმე, 7612 თნებისა), ƒ) სიტყვის უკან სტრიქონში დასმული პატარა ირიბული ხაზი, ისეთივე
როგორც განცვიფრების ნიშანი („), თითქოს აწინდელი ორი წერტილის მნიშვნელობა აქვს;
გვხვდება მხოლოდ ერთხელ (6914).
საერთოდ უნდა შევნიშნო, რომ განკვეთილობის ნიშნები ჩვენს ძეგლში უსისტემოდ
იხმარება.განსაკუთრებით ნებისმიერია წერტილისა და მძიმის ხმარება, რომელიც, ჩემის
აზრით, არავითარ წესს არ ემორჩილება. მხოლოდ სამი წერტილი სრულიად წესიერად ისმის იქ,
სადაც დამთავრებულია მთელი წინადადება , ან აბზაცი, ან გარკვეული აზრი.
§11. კორექტურული ნიშნები. როცა სიტყვა ჩამატებულია სტრიქონს-ზემოდან, ჩვენს ძეგლში
იხმარება (თუმცა არა ყოველთვის) ნიშნები, რომლებმაც უნდა გვიჩვენოს სიტყვის ადგილი
სტრიქონში: ა)პატარა ირიბული ხაზი („), მსგავსი განცვიფრების ნიშნისა(იხ. ზემ. § 10ე),
რომელიც დასმულია ჩართული სიტყვის გვერდით და ბ)წერტილმძიმე და სამი
წერტილი(;:•),იხმარება სათანადო ადგილას სტრიქონში (634—5) ისევე როგორც ირიბული ხაზი
(723), ც) მრავალწერტილი, რომელიც იწყება სათანადო ადგილიდან სტრიქონში და მოყვანილია
ჩართულ სიტყვამდე (მაგ., 8412 —13).
გარდა ამისა, ერთგან იხმარება შეერთების ნიშანიც, შესაერთებელ სიტყვათა ქვემოდან დასმული
ფრჩხილი: 8310 უქმ სიტყუაობაი.
§12 ქარაგმები. ქარაგმა ორგვარია: ა) პატარა დაკლაკნილი ხაზი(“), რომელიც იხმარება როგორც
ხმოვანთა ისე თანხმოვანთა დასაქარაგმებლად და აგრეთვე”„ა“ს დასაქარაგმებლადაც
ბ)გადაბრუნებუ- ლი მძიმე (‘), მსგავსი კითხვითი ნიშნისა (იხ. ზემ§§10 დ), მაგრამ უფრო
წვრილი. ამ ნიშნით იქარაგმება „ა“, ისიც უმთავრესად სიტყვის ბოლოში. მხოლოდ ორჯერ
შევნიშნე ასეთი ქარაგმის ხმარება „ო“-სათვის: : 6831 უფრ‘Оსღა და 8022 „მ“ნზ‘ნი”——ამ
უკანასკნელს შემთხვევაში შიეძლებოდა სხვანაირადაც გამეხსნა ეს სიტყვა და ყველგან დამეწერა
„მონოზანი” და არა „მონაზონი”,”როგორც ჩემს გამოცემაშია,მაგრამ რადგანაც მეორე შემთხვევაცა
გვაქვს „ო“-სათვის ასეთი ქარაგმის ხმარებისა, მეც ჩვეულებრივი და უფრო სწორი გახსნა
ვამჯობინე.
§13. სტრიქონს ზემოდანაა ჩართული 634—5 „მთავარ“, 723 „და არა ყიფისათÂის დიაკონთაОსა“,
7721 „რაОთა“, 7821 ასო „რ“ სიტყვაში „გარნა“, 8412—13 „გინა მღდელყოფილობისა“.
§ 14. სტრიქონს-ქვემოდანაა მიწერილი. 7225 ასო „ი“ სიტყვაში „მოიკუეთოს“ 656 —7 ასო „ი“
სიტყვაში „ყოველნივე“
§15. მერმინდელი ჩანართი. პირვანდელი ტექსტი გადაფხეკილია და ზედ წარწერილია მ Ã ა რ გ
რ ძ ე ლ ი ს ხელით მხედრულად: 7018 „ექსი”, 7019 „ოთხ ოთხი”, 7022, 24 „სამ სამი”, 7026 „ესრევე
სამ სამი”, 713 „„ორი”, 715,7 „მოტინატი და დოკატი”; პირვანდელი ტექსტი გადაფხეკილია და
ზედ წარწერილია მთავრული ხუცურით: 7116 : გ“ : გ “: (იხ. აგრეთვე ზემ. § 6, მე-8I I კეფის
ჩართულობის შესახებ).

§§ 16-21. ტექსტის კრიტიკა

§ 16. შეცდომები

ა) დიტოგრაფიული: 7230 „ღულარჭნილილი“.

13
ბ) ხარვეზები და დამახინჯებანი: 719 „მიეცემოდი“ და არა „მიეცემოდის“; 8525 „მწრთა“ და არა
„მწირთა“– „ აქ შეიძლებოდა ქარაგმის გამოტოვება გვეფიქრა, ჩვენი ძეგლი რომ „ი“-ს მეტად
იშვიათად არ აქარაგმებდეს (იხ. ქვემ. §24); 908 „თÂნიე“ და არა „თÂნიერ“; 9011
„უდღესსწ“ილოდ“ და არა „უდღესსწ“ლოდ“ = „უდღესასწაულოდ“.
გ) დაუქარაგმებელი სიტყვები: 693 „მესმესა“ და არა „მეს“ მესა“; 6923 „მეკრე“ და არა „მეკ“ რე“;
7615, „ეგრთვე“ და არა „ეგრ“ თვე“ ; 8923 „მარსვთასა“ და არა „მარსვ“ თასა“ ; 8924 „თევდრობასა“
და არა „თევდ “რობასა“,თუმცა ეს უკანასკნელი გამოცემაში შეიძლება ტყუილად შევასწორე
და„„ო“-ს რედუქციით წარმოებულ მიცემით ბრუნვას წარმოადგენდეს.
დ)ენიანი ვნებითი, რომელიცმოითხოვს მიცემითს, შეთანხმებულია ნათესაობითთან: 8328—29
„აღაპი ... გარდაეკდებოდის... ძმისათÂის“, იმის ნაცვლად რომ ეწეროს : „აღაპი ...
გარდაიÃდებოდის… ძმისათÂს”, როგორც მე შევასწორე 1. §17. 633 „გეზისი “—— 7221
“გიეზისსა” —— 8724 „გეეზის“. 7018 და სხვ. „დუკატი“ — 71 5,7 „დოკატი““, თუმცა ეს
უკანასკნელი მერმინდელი ჩანართია (იხ. ზემ. §§ 15). 7111 და სხვ. „ექუსი“—7018 „ექსი”, თუმცა
ესეც მერმინდელი ჩაწერილია (იხ.§§15 ), ან შეიძლება ქარაგმა იყოს გამოტოვებული. 641,8319
„ზეშთა“ —— 892 „ზესთა“. 7120 და სხვ „თ Âთ ო О“ ,903 „თÂთცა“ —— 623 „თითოეულსა“
ყველგან იწერება „„მონაზონი“, ხოლო 8513 „შემოლაზუნდებოდენ“ (უმარცვლო „უ“ ნით). 66 2 —3 ,
7216 „ნანდÂლვე “ —— 8218 „ნამდÂლვე “. 6611 და სხვ. „ო “ისა“ = „ოÂფლისა“, 6615 და სხვ. „ო“ ნ =
ოÂფალმან“ —— 6217 . „„უფალთა“, თუმცა ეს უკანასკნელი ამ ადგილას „ბატონის“ „“
მნიშვნელობითაა ნახმარი და არა „ღმერთისა“. ყველგან იწერება „„უკუეთუ“, “, ხოლო 695
„უÂკუეთუ“ ; „უ““-ს ასეთი გადმოცემა აქ ალბათ იმის მიზეზია, რომ ეს სიტყვა ასომთავრულით
იწყება.

§ 18. ფონეტიკური თავისებურებანი

a). ასო (À) დაისმის ყველგან და მხოლოდ უმარცვლო „უ““-ნის შემდეგ, მაგრამ ორჯერ გვხვდება
სწორი ხმარებაც:
7630 „ მMეუფც” (სახელობითში) და 7414 –15 „ი ´Àლსა = ისრაÀლსა”. Oრჯერ კი მარცვლიანი „უ“-
ნის შემდეგაც „À“„ზის: 6326 და 834 „უÀჭ ´ლად =უÀEჭუÀლად“. “.
„„მეუფÀ““ არ გამომიცვლია, სხვაგან კი „À“ „ე““-ნით შევცვალე. მომაქვს აქ სია„„À“-ანი
სიტყვებისა, ოღონდ, თუ კი ერთი ძირი ერთხელ შემხვდებოდა, მეორედ დამესამედ მას აღარ
აღვნიშნავდი.ამოვიღე მხოლოდ სრულად დაწერილი,დაუქარაგმებელი სიტყვები: 6119
„შუÀნიერებრისა” , 6318 „უკუÀ“, 6414 „განსუÀნებისა“ , 6523 „მეტყუცლისა“ , 683 „ მოიკუცთენ, 689
„წუცნი“, 6827 „ძუცლ“,699 „ქუცმ[ო ]“, 751 — 2 „ჰავჩუცულნი“, 7521 „სხუცბრ“, 7525 „უწურული”, 7725
„მოხუჭა”, 819 „მემსხურპლეობისა”, 85 14 —15 „შეშუბასა”, 8520 „ყულათა“, 8718 „უსუბით“, 8821—22
„შეჩუნებულ “.
b). „ვ“”-ს ნაცვლად დასმულია უმარცვლო „უ“: 732 „რისხუაО”, თუმცა სხვაგან ვკითხულობთ: 87
და სხვ. „რისხვისა”, 899 „შერისხვითა“ და არა „რისხÂსა”, „ „შერისხÂთა“. მრავლობ. რიცხვის
პირვ. პირის ობიექტური პირი.
c). „ვ“ იკარგება ონის შემდეგ ხმოვნის წინ: 749 „გამოეთხოოს“, 7712 „განეზაოს“, 7820 „იპოა“, 704
„იპოებოდეს“, 856 „იპოოს“, 811 „მჴხოანნი“, 6827 „ჯეროან“; თუმცა გვხვდება აგრეთვე 664 „ასწაოს“,
და 744-5 „რაზომცა“, საცა ზედმეტი ვ შეიძლება „რავდენის<რაოდენის“ ანალოგიით იყოს
გაჩენილი, ოღონდ უნდა შევნიშნო, რომ ჩვენ ძეგლში ყველგან „რაოდენი“ იხმარება და არა
„რავდენი“.

d). „ჰ“ იხმარება ისეთ სიტყვებში როგორც 7214 და სხვ. „ანგაჰარებითისა“, 8917 „ვაჰანის“, ხოლო
„ჰასაკი“, „ჰავი“ და სხვ. ხომ ჩვეულებრივია.

14
e). პრევერბები წოგჯერ შეკვეცილია: 8925 „ამაღლებასა“, თუმცა სხვაგან ყველგან „აღ-“ პრევერბი
იხმარება. განსაკუთრებით ხშირია „გან“ პრევერბის შეკვეცა: 7531 „გატეხად“, 8919 „გაგებული“,
სხვაგან კი ყოველთვის „განგებული“, 8029 „გაიგზავნებოდინ“, 8026 „გაიმართვოდეს“, 857 „გაიყოს“,
545 „გაიყოფდენ“, 8418 „გაიყოფდენ“, 6916-17 „გაიჩინებოდეს“, 6915 „გასაყოფელი“, 7015, 718-9
„გაუჩინე“, 9018 „გაჰმართონ“, 8922 „წაიკითხვოდეს“, 9015 „წარკითხვაჲ“, 901 „წარეკითხვოდეს“; 743,
8029 „წასულაჲ“, ხოლო 748 და სხვ. „წარვიდეს“, 7131 „წარსლვად“.
f). მეტათეზისი: 7624-25 „წარმოიცარიელენ“ და არა „წარმოიცალიერენ“; 743, 8029 „წარსულაჲ“; 8831
„აღნამკნი“ და არა „აღნაკმნი“.
g.) საინტერესოა ასევე წმინდა ბერძნული ფორმა სიტყვისა „ტჳპიკონისა“ 7531.

§ 19. მორფოლოგიური თავისებურებანი.

α). ბრუნება: ა) სახელობითს ნიშანი არა აქვს, თუ სახელი „t“-ნით თავდება, რადგან, როგორც
ზემოთ აღვნიშნე (იხ.§ 18 α), ,,ჱ“ მხოლოდ უმარცვლო ,,e“-ს შემდეგ ისმის, ხოლო მის
ბგერინაცვალს ,,tჲ” ან ,, tb“-ს ჩვენი ძეგლი არ იცნობს. ასე, მაგ., ვკითხულობთ 855 ,,.jdtkb cfmvt
vbcbcf cekbcfჲ“ და არა ,, cfmvჱ“, ან ,, cfmvtჲ“, არც ,, cfmvtb“; მხოლოდ ერთხელ აქვს ,,t“-ზე
დაბოლოებულ სახელს ნიშანი სახელობითში: 7630 ,,ჴvj,c vteaჱ“ (შეად. ზემ. § 18 α) ერთხელ კი
,,j“ -ზე დაბოლოებული სიტყვაც კი სახელობითში უნიშნოდაა: 7118 ,,sჳsj cfgfkyt qჳyjჲ“,
თუმცა იქვე, 7124-25 სწერია: ,,qჳyjჲ… sჳsjჲ cfgfkyt“. ბ) ნათესაობითი უსრულია, თუ რომ
მსაზღვრელი და საზღვრული ერთ მთლიან კომპლექსადაა მიჩნეული, მაგ.,6326 ,,qvhsbcvjibiyb“,
8925 ,,]efhbcfvfqkt,fcf“, 6612 ,,cbn[.]ჳcvbwtvfჲwf; და სხვ.; ასეთი კომპლექსები გამოცემაში ერთ
სიტყვადაა დაბეჭდილი. (იხ. ქვემ. § 22); გარდა ამისა, გვხვდება 8122 ,,rfyjybcufywf“ და არა
,,rfyjybcfufywf“, საცა შეკვეცა ,,wf“ - ნაწილაკის გამოწვეული უნდა იყოს და 8210-11 ,,itvlujvfl
cthj,bc ufv[jckdbcf]“ და არა ,,cthj,bc ufv[jckdbcf]“, თუ აქაც ზემოაღნიშნულ კომპლექსთან არა
გვაქვს საქმე. მაინც აღსანიშნავია, რომ ორივე უკანასკნელი მაგალითი დედანს არ ეკუთვნის (იხ.
ზემ. § 6). ერთხელ ძეგლის დროისათვის ისეთი უცნაური შეკვეცა გვხვდება, რომ lapsus-ად
ჩავთვალე და გამოცემაში შევასწორე: 785-6 ,,ufhtit cfzbhjჲ vbptpbcf“ და არა ,,cfzbhjჲcf
vbptpbcf;“ 786 ,,ptlfჲ-ptlf“ და არა ,,ptlfჲc-ptlf“.

გ) ნათესაობითი შეუათნხმებელია სახელობითთან: 824 „vjut,fჲ ctyfrsf“ და შემდ. და არა

„ctyfrsfჲ” და შემდ., 7929-30 „eჴvc ... "vfsf vjhxbkt,fჲ vo.tvcbcf“ და შემდ. და არა „vo.tvcbcfჲ“
და შემდ., 7921-22 „vjkjlt,fჲ rtsbkbcf hfჲcvt“ და არა „rtsbkbcfჲ hfჲcvt“, ოღონდ აქ შეკვეცა
იმითია გამოწვეული, რომ კანონზომიერად უკანასკნელ სიტყვას „hfჲcvt“ უნდა მიეღო
შეთანხმების ნიშანი, მაგრამ ეს სიტყვა ჩვენს ძგლში ყოველთვის უნიშნოდაა.

დ) მოქმედებითთან შეთანხმებისას ამოვარდნილია „ჲ“: 692 „vbptpbsf kjwdbcfsf“ და არა

„kjwdbcfჲsf“, და 669-10 „vjcohfat,bsf cfsyjt,bcf vbcbcfsf“ და არა „vbcbcfჲsf“.

ე) აღსანიშნავია აგრეთვე ურედუქციო წარმოება ნათესაობითისა სიტყვაში „vqltkb“: 8415

„vql˜kbcf=vqltkbcf“.

ვ) „t” -ზე დაბოლოვებული სიტყვა ნათესაობითში ამ „t“-ს ჰკარგავს, მაგ. 7630 „vteaჱ“-8528
„vteabcf“, 659 „vjofvt“-8530 „vjofvbcf“ და სხვ.: მხოლოდ სახელი „mhbcnt“ „t“-ს ინარჩუნებს: 6613
„mhbcntccf“.

15
b) უღვლილება: ა) ორჯერ მეშველი ზმნა „fhc“ იხმარება შეკვეცილი სახით: 698, 844 „otcbf“. ბ) I
თურმეობითი გვხვდება როგორც ძველი ისე ახალი სახითაც: 7615 „ufyvbotct,btc”, 7910
„ufyuჳbotct,btc“ და სხვ., ხოლო 6914-15 „ufyvbotct,bf“, 7122 „lfuჳotct,bf“, 8926 „lfuჳothbf“ და სხვ.
გ) მრავლობითობის მაჩვენებელი „y“ ნებისმიერ იხმარება, ასე მაგ. ზმნა „bmvyty“ ყოველთვის უამ
- „y“ - აროდაა, მაგრამ ერთხელ 8812-13 ვკითხულობთ: „chek-bmvyytc...fqyfvryb ptyfyb“ და სხვ. დ)
მესამე პირის ობიექტური პრეფიქსი ყოველთვის იხმარება, დამატება პირდაპირია თუ ირიბი,
უკეთუ იგი მიცემითში დგას: 6717 „/vflkj,lty“, 704 „/vcf[eht,ltc“, 705-6 „vj/dkbltc“, 717
„/mjyltc“, 735, 8110 „/ietybc“, 7414 „it/.dfj“, 7424, 7925 „d/gjt,s“, 758, „uekbcჴvfd/.ja“, 7518
„lf/.jac“, 7611 „lf/ჴcybc“, 7711 „ufycs[tdltc“, 7717 „/[tldblty“, 784,8 „/.jalty“, 8216 „d/hblt,“, 9014
„cothbf“, 9019 „cothbfy“; წარმოშობით მიცემით დამატებიან ზმნებს შერჩენილი აქვთ ჰ: 7621-22
„lfჴcyfc“, 9018 „uf/vfhsjy“.

ორჯერ გვხვდება უპრეფიქსო ფორმაც: 7529 „ikbltc“, 8227 „ietybc“.

§20. სინტაქსი

მასდარი ვითარებით ბრუნვაში ზოგჯერ მოითხოვს მიცემითს, მას ჯერ კიდევ შერჩენილი აქვს
გარდამავლობის ძალა:

6227-631 „yevwf dbc... erflht,btc... eotcjcf cfmvtcf ჴtk.jafl... vjut,fl hfcvt ufyult,eksfufycf
sჳcfufy“.

655-13 ,,rfwb... itv"kt,tkb nჳhsdfl tcjltycf cekt,cf "vfsfcf“.

7525-28 ,,yewfvwf dby brflht,c....idbkcf e/fcfrjcf lf eoethekcf itvj.dfyfl vjyfcnthcf ibyf“.

7618-20 ,,ertse.... rfwvfy bvtwflbyjc lfჴcyfl rtsbkcf fvfc otcbtht,fcf“.

სხვაგან კი ასეთი მასდარი მოითხოვს ნათესაობითს:

685-7 ,,ufyo [dfkt,fჲ] fhf b.jc itrht,fcf "vfsfcf vbqt,fl cfphltkbcf“.

7530-31 ,,ჴtk.jc ufyh.eyfl vjyfcnhbcf lf ufnt[fl nჳgbrjybcf“.

766-8 ,,fhfdbc ჴtktobat,bc eoethekbcf .hvbcf ubyf lbfrjybcf itvj.dfyfl vjyfcnthcf fvfc ibyf“.

ზმნისებრ სინტაქსურ ძალას ორჯერ იჩენს მიმღეობაც:

614 ,,rvfl lfvntdytkb cbvhfdktcf“ და არა ,,cbvhfdkbcf“9; 644-6 ,,vjhxbkyb ofvbc.jafcf vo.tvcbcf
lf მა[მისა] cekbthbcfcf“: ხოლო იქვე ზევით 6327-641 ვკითხულობთ: ,,qvhsbcfl ufyvresydtkyb
.jdkbcf w[j[ht,]bcf sჳcbcfyb“.

9
აქაც,როგ.ზემ.(§ 16 d., შენ 1), შეიძლებოდა ,,t“-ნისა და ,,b“-ნის აღრევა გვეფიქრა, მაგრ. აქაც გარკვეულად
,,t“ სწერია; ცოლო რომ ,,cbvhfdktsf“ ნათესაობითი არაა, ამის შესახებ იხ. ზემ. § 19 a, ვ.
3. ,,განგებაჲ ვაჰანის ქუაბთაჲ“.

16
საინტერესოა აგრეთვე ორმაგი ადგილობითი ზმნისზედის ,,vey cflf“ ცოტა უცნაური
განაწილება წინადადების თავში და ბოლოში რაც ერთგვარი რიტორიკული ხერხი უნდა იყოს:
7918-22 ,,hfvtse cflf "bhb .jdtksf ,jhjnsfჲ, hjvtk-fhc dtw[kbcvj.efht,fჲ, lfvrჳlht,ek-b.jc
vey, yfvtnyfd-fhc vbth vjkjlt,fჲ rtsbkbcf hfჲcvt jltcwf“.

§ 21. დიალექტიზმები.

907 ,,ecfht,jlt“ და არა ,,ecfht,jl“, თუმცა სწორედ ის ადგილი, საცა ეს სიტყვა მოიპოვება,
ნაჩქარევადაა ნაწერი (იხ. ზემ. §9) და მწერალს შეიძლება უბრალო შეცდომაც მოჰსვლოდეს.

8520 ,,.eჱkfჲsf“, რომლის ნაცვლად სხვაგან ყოველთვის ,,.jdkbsf“ იხმარება და ამ ადგილას

უფრო მართებული ,,.jdkbsfdt“ იქნებოდა და ამიტომ მე , ყოველ შემთხვევაში, ვულგარული
ფორმა მგონია, რომელიც შემთხვევით თუ გამოჰპარვია მწერალს. 8513 ,,itvjkfpeylt,jlty“ და
არა ,,itvjyfpjylt,jlty“.
9012 ,,obyerefysf“ და არა ,,obyfervjsf“?

§§ 22-25. ჩვენი გამოცემისათვის

§ 22. ჩემ მიერ დედანში შეტანილი ცვლილებანი და ნიშნები.

რადგანაც ჩვენი ხელნაწერი დედანს წარმოადგენს, მე ვერიდებოდი ტექსტში რაიმე ცვლილების

შეტანას. მაგრამ დედნის ა. ვ. ფოტოგრაფიული პირის გადმოღება მაინც შეუძლებელი იყო:
აშკარა შეცდომები შევასწორე (იხ. ამის შესახებ. ზემ. § 16) და სასვენი ნიშნებიც ჩემი შევიტანე.
როგორც ზემოთ (§ 10) უკვე აღინიშნა, განკვეთილობის ნიშნები თითქმის სრულებით უწესოდ
იხმარება ჩვენს ძეგლში და ამის გამო თანამედროვე მკითხველისათვის ხშირად განსაკუთრებით
ძნელია ამა თუ იმ წინადადების აზრის გაგება. მოვიტან მხოლოდ ერთ მაგალითს: 7528-764
„ხოლო უკუეთუ ვინმე გლისპობდეს. და შლიდეს წესსა მონასტრისასა, ჴელყოს განრყუნად
მონასტრისა და გატეხად ტჳპიკონისა, და შემოიყვანოს ყრმაჲ უჰასაკოჲ და ერთიცა, ღამე
დააყოფიოს: გარეშე ყოვლისა ხუაიშნისა მეყსეულად მითურთ განიდევნოს მონასტრით. და
მოიკუეთოს ვითარცა ასოჲდამპალი:.“

განსაკუთრებით არეულია სასვენი ნიშნები 7018-დან მოყოლებული 717-მდე, რადგან აქ ძველის

გადანაფხეკზე ახალი ტექსტია ჩართული, განკვეთილობის ნიშნები კი მეტ-წილად ძველი
დარჩენილა (შდ. ზემ. § 15).

დედნის ორ-ორი წერტილი დავუტოვე მხოლოდ ასოებით აღნიშნულ ციფრებს, რათა ჩვენს
ტექსტშიც ეს ასოები გამოყოფილად ჩნდეს.

ტექსტში შევიტანე დეფიზი და ბრჭყალები. ბრჭყალებით გამოყოფილია ციტატები დაბადება-

სახარებიდან, ხოლო დეფიზი დავსვი რთული შემასმენლის სახელ-ნაწილსა და ზმნას შორის,
უკუეთუ ან სახელი თავდება, ან ზმნა იწყება ხმოვნით და უკანასკნელ შემთხვევაში მაშინ,
როდესაც სახელი ფორმა უსრულია; ასეთი ორნაწილედი შემასმენელი ჩვენს დედანში ხშირად

17
ერთსიტყვად იწერება, ხოლო მაგ. „}th-fhc“, ერთ-ორ შემთხვევას გარდა, ყოველთვის იქარაგმება
როგ. „}th˜hc“. გარდა ამისა, დეფიზი დავისვი კიდევ ისეთ გამოთქმებს, როგორც „ vwbhtl-
vwbhtl“, „rfwfl-rfwflcf“, „cf[kbsb-cf[kfl“, „itvlujvbsb - itvlujvfl“ და მისთან., და ისეთ
რთულ სიტყვებს, რომლებსაც მაინც და მაინც მჭიდრო გადაბმულობა არა აქვს, როგორც, მაგ.,
„[es-mfkfmsft,h“, „vrbs[dtk-rfyfyf[j,fჲwf“, ანდა ფორმით არიან გადაბმული, როგორც
„eif,fs-reif,fs-rჳhfjl“, „js[if,fs-gfhfcrtdsf“ და სხვ.; ასეთი გამოთქმები დედანში მეტ-
წილად ცალ-ცალკე სწერია.

ერთსიტყვადა მაქვს გადმოცემული მსაზღვრელ-საზღვრული, ბრუნვისდა მიუხედავად,

როდესაც იგი ათვისებულია ერთ მთლიან კომპლექსად, რაც მსაზღვრელის ფორმის
უსრულობიდან ჩანს (შეად. ზემ. § 19 α : ბ). ასეთი გამოთქმები, მაგ., „chek.jafჲ“, „ofvbc.jafcf“,
,,qvhsbcvjibiyb” დედანში ერთად იწერება და ცალ-ცალკეც, ოღონდ ერთხელ გარკვევით
კორექტურული შემაერთებელი ნიშნითაა გადაბმული ორი ცალ-ცალკე დაწერილი სიტყვა: 8310
„emv cbn.efj,fჲ“.

თანდებულებს, გარდა „vbth“, „ibyf“, „sfyf“, და „ptlf“-სი, ცალკე არა ვწერ, თუმცა არის
შემთხვევა, როცა მაგ., „ufy“, ან „sჳc“ დედანში ცალკე ზის, ხოლო ზემოჩამოთვლილნი, თითო-
ოროლა შემთხვევას გარდა, დედანშიც ყოველთვის ცალკე იწერება.

„fhfdbc“, „tutdbsfhb“ და მისთან. დედანში ხშირად გაყოფილია, მე ყველგან ერთად ვწერ.

ასომთავრულები და წითურად დაწერილი, გარდა თავების ზანდუკებისა, რომლებიც შავად
აიწყო, არ გადმომიცია; მხედრულად ჩანაწერი ჩემს გამოცემაში ბაცი შრიფტითაა დაბეჭდილი
(ე.წ. კირილეს ასოთი).

აბზაცებიცა და ტექსტის პარაგრაფებად დაყოფაც ჩემია; გრაგნილის კეფები სათანადო ნორმებით

დავნიშნე; დედნის სტრიქონები გამოყოფილია ვრტიკალური ხაზებით.

§ 23. დაქარაგმებული სიტყვების გახსნა და მათი სია.

ჩვენს გამოცემაში ყველა დაქარაგმებული სიტყვა გახსნილია და ქვემოთ მომაქვს ამ სიტყვების

სია. რამდენადაც სასვენი ნიშნების ხმარება ჩვენს ძეგლში ნებისმიერი და უწესო (იხ.ზემ. § 10),
იმდენად მტკიცე და გარკვეული წესია დაცული დაქარაგმებისას, რაც ქვემომოყვანილი სიიდან
კარგად ჩანს. ქარაგმების გახსნისას ეჭვი აღმიძრა მხოლოდ რამდენიმე შემთხვევამ: ასე 7414-15
,,b˜ჱkcf’’ გავხსენი როგორც ,,bchfჱkcf’’, მაგრამ შეიძლება ვიფიქროთ აგრეთვე უსწორო
დაწერილობა ,,bჱhecfktvcf’’, მით უმეტეს, რომ ციტატა ბიბლიიდან, რომელსაც ეს სიტყვა
ეკუთვნის, ვერ აღვადგინე; შემდეგ 7626, 8920 ,,f˜y” გავხსენი როგორც ,,fvty” თუმცა შეიძლებოდა
წარმოგვედგინა არქაული დამწერლობა ,,fvჱy”, რადგან არქაულად იწერება ისეთი სახელები,
როგორც 6615 ,,j˜y“=,,jჳfkvfy“ ; 6611’19 ,,j˜bcf=jჳakbcf“, 7630 ,,v˜aჱ=vteaჱ“, ხოლო შედარებით
ნაგვიანები ფორმა ,, fvby“ ჩვენი ძეგლისათვის, მგონია, მიუღებელი უნდა იყოს; 755 ,, oo˜.kb“
გავხსენი როგორც ,,obyfჲcofhvtn.etkb“, თუმცა დასაშვებია აგრეთვე ,, obyfcofhvtn.etkb“; 721
,,.˜abcs˜c“ და 723 ,,.˜abcfs˜c“ ორივე გავხსენი როგორც ,,.jabcfsჳc“, აგრეთვე 6121-621
,,vjy˜cnhbcu˜y“, 8510-11 ,,c˜kbcs˜c“ და სხვ. გავხსენი როგ. ,,vjyfcnhbcfufy“, ,,cekbcfsჳc“ და სხვ.
და არა ,,vjyfcnhbcufy“, ,,cekbcsჳc“, და სხვ., რადგან ,,f“-ნის გამოტოვება თუ გამოუტოვებლობა
დაქარაგმებისას ხშირად სრულიად ნებისმიერია; მხოლოდ 6221 ,,.˜kbcu˜ydt“ გავხსენი როგორც
,,.jdkbcufydt“, ვინაიდან ,,dt“-ნაწილაკს შეეძლო პირველი ,,f“-ნის რედუქცია გამოეწვია.

18
ბრუნვის მაწარმოებელი ,,b” არასოდეს არ იქარაგმება და ამისდა მიხედვით 645 ,,ofvbc.a˜cf”
გავიგე როგორც მიცემითი და გავხსენი როგ. ,,ofvbc.jafcf“ (რასაც ისედაც გვიკარნახებს
მომდევნო 645-6 ,,cekbthbcfcf”), ხოლო 8012 ,,ca˜kc“ გავიგე როგორც ადგილობითი ზმნისზედა
და გავხსენი როგ. ,,cjatkc“ და არა ,,cjakbc“, როგორც ამ ადგილას თითქოს უფრო მართებული
უნდა ყოფილიყო.

ზოგიერთი დაქარაგმებული სიტყვა ტექსტში სრულად დაწერილი მოიპოვება ამა თუ იმ

ფორმით, და ასეთ შემთხვევაში, რასაკვირველია, მივსდევდი ტექსტის მართლწერას. ასეთი
სრულად დაწერილი სიტყვები ქვემოთ სიაში ნაჩვენებია მრგვალ ფრჩხილებში, ხოლო თუ
დაქარაგმებული სიტყვა იმავე სახით გახსნილიც გვხვდება, მრგვალ ფრჩხილებში აღნიშნულია
მისი ადგილი (გვერდი და სტრიქონი).

დაქარაგმებული სიტყვების სია:

ა˜დ 6226 და სხვ. = არამედ.

ამ˜თ 622 და სხვ., ამ˜ს 6229 და სხვ., = ამათ, ამას.
ამ˜რ 8421 და სხვ., ამ˜რითგ˜ნ 6228 და სხვ. = ამიერ, ამიერითგან.
ამპ˜რტვნ˜ბის˜ჲთა 7417-18 = ამპარტავნებისაჲთა.
ამღლ˜ბასა 8925 = ამაღლებასა.
ა˜ნ 7626, 8920 = ამენ.
ანგ˜ლზნიცა 6829 = ანგელოზნიცა.
არ˜ნ 9018 = არიან.
არ˜ჲ712 და სხვ. = არაჲ.
ა˜ქს 7116 და სხვ. = აქუს (აქუნდეს 6921).
აღბორგებ˜ლნი 7827-28 = აღბორგებულნი.
აღსრ˜ლნი 642 = აღსრულნი.
აღსძრ˜ვს 7228 = აღსძრავს.

ბ˜ნბით 8815 = ბუნებით.

ბრ˜ლი 7322 = ბრალი (ბრალთა 7823).
ბრ˜ტ 7923, ბრ˜ტისად 6813-14, ბრ˜ტთა 753, სიბ˜რტისა 7215 = ბოროტ, ბოროტისად,
ბოროტთა, სიბოროტისა.
ბრძ˜ნოს 858-9, ბრძ˜ნბითა 6826, ბრძ˜ნებასა 806-7, უბრძ˜ნოს 7411 = ბრძანოს,
ბრძანებითა, ბრძანებასა, უბრძანოს (ბრძანებისა 6618).

გვდრ˜ბი 837 = გევედრები.

გზ˜სა 694 = გზასა.
გ˜ლბისა 8825, გ˜ლბის˜ჲ8217 = გალობისა,-საჲ.
გ˜ლი 6224 და სხვ., გ˜ლის 758 და სხვ., გ˜ლს 618 და სხვ. = გული, გულის, გულს.
გლ˜ხკთ˜ჲთა 7212 = გლახაკთაჲთა.
გ˜მოირჩეოდის 654 = გამოირჩეოდის.
-გ˜ნ, -გ˜ნნი 6120, 21 და სხვ. = -გან, -განნი.
გ˜ნგბ˜ჲ862, გ˜ნგებაჲ 8729, გ˜ნგებჲ 661, 875, გ˜ნგებისა 8616, გ˜ნგებასა 8715 =
განგებაჲ,-ბისა,-ბასა.

19
გ˜ნგდებ˜ლი 626 = განგდებული.
გ˜ნიჴ˜დების 725-6 = განიჴადების (გ˜ნიჴადებიან 7330).
გ˜ნკრძლ˜ლი 701-2 = განკრძალული.
გ˜ნსუჱნ˜ბისა 6414 = განსუენებისა.
გ˜ნქიქებ˜ლი 792 = განქიქებული.
გ˜ნყვანებ˜ლ 6721, შემოიყვ˜ნოს 7531-761 = განყვანებულ, შემოიყვანოს.
გ˜ნშორებ˜ლთა 8612-13 = განშორებულთა.
გ˜ნწესებ˜ჲ 6118 და სხვ. = განწესებაჲ.
გონბ˜ჲ 6225, გნ˜ბისა 8319, გნ˜ბითა 8619, 28 და სხვ. = გონებაჲ, -ბისა, -ბითა
(გონებად 8813).
გ˜რდამვ˜ლთა 798 = გარდამავალთა.
გ˜რე 683, გ˜რეგ˜ნ 7131 და სხვ., გ˜რეთ 6312,. გ˜რეშე 7418-19 და სხვ. = გარე, გარეგან
და სხვ.
გ˜რნა 6824 და სხვ. = გარნა (7821).

დაკლებ˜ლ 7721-22 და სხვ. = დაკლებულ.

დაკუჱთებლ˜დ 7424 = დაკუეთებულად.
დამტევნ˜ლი 614 = დამტევნელი.
დაუცხრმ˜ლდ 8825 = დაუცხრომელად (892)
დაჭირებ˜ლთა 7211-12 = დაჭირებულთა.
დბ˜ლი 908-9, დბ˜ლისა 769 = დიდებული, დიდებულისა.
დ˜ბჲ 8221, დ˜ბის 815-6, 15, დბ˜სა 893 = დიდებაჲ, -ბის, - ბასა.
დეკ˜ნზასა, დკნ˜ზსა 7018 და სხვ., დკ˜ნზისგ˜ნ 6913 = დეკანოზსა, - ზისაგან.
დ˜კნი 7524, დ˜კნისა 767, დ˜კნნი 6319 და სხვ., დ˜კნთა 635 = დიაკონი, -ნისა,
კონნი, - კონთა.
დ˜კტი 7116 = დუკატი (7018).
დღ˜სა 8426, დღ˜თა 866 = დღესა (8428), დღეთა.

ეგრ˜თვე 7122 = ეგრეთვე (7022).

ემ˜სპინძლებოდის 698-9 = ემანსპინძლებოდის (6914).
ეპისკ˜პსი 696 = ეპისკოპოსი.
ეშმ˜კისგ˜ნ 7828, ეშმ˜კისსა 6618, საეშმ˜კოჲსა 8217, = ეშმაკისაგან, ეშმაკისსა,
საეშმაკოჲსა.

ვ˜ა 625,8 და სხვ. = ვითარცა.

ვ˜დ 6115, 639 და სხვ. = ვითარმედ.
ვ˜ემე 6319 და სხვ. = ვიდრემდე.
ვინ˜ჲთგ˜ნ 6120 და სხვ = ვინაჲთგან.
ვნ˜ბითა 807-8, ვნებ˜ლი 8310, ვნებ˜ლისა 7716 = ვნებითა, ვნებული, - ბულისა.
ვნ˜ჲცა 836-7, ვინ˜ჲცა 618 და სხვ. = ვინაჲცა.
ვ˜რ 637, ვ˜რი 637 და სხვ., ვ˜რსა 7319 და სხვ., ვ˜რთა 737 და სხვ. = ვითარ (662),
ვითარი, -რსა, -რთა.
ვყ˜ვ 6425 = ვყავ.

ზ˜ა 6715 და სხვ. = ზედა (6421).

ზ˜აჲ-ზ˜ა 786 = ზედაჲ- ზედა.

20
ზეგ˜რდამოთა 615-6 = ზეგარდამოთა.
ზ˜შთა 641 - ზეშთა (8319).
ზ˜ცისა 8823 = ზეცისა.

თ˜ა, თ˜ნა 6612 სა სხვ. = თანა (7024).

თ˜ვდთა 7121 = თავადთა (უთავადესთა 7115).
თ˜ვი 667 და სხვ. = თავი.
თ˜ვნობად 7127, თავნობ˜დ 728 = თავნობად.
თით˜ლი 638, 8312 = თითოეული (თითოეუ[ლსა] 623).
თ˜ლ 797, თ˜ლითა 8319, თ˜ლნი 752 = თუალ, თუალითა, -ლნი.
თ˜ნრ 835, თჳნ˜რ 7514 და სხვ. = თჳნიერ (6911).
თ˜ს 6915 და სხვ., თ˜სი 667 და სხვ., თ˜სისა 6520 და სხვ. = თჳს, თჳსი, თჳსისა (6222).
თქ˜მდ 8217, თქ˜მად 6613-14, თქ˜მლ 7326 და სხვ., ითქ˜მოდენ 7614, ით˜ქს 7316,
ითქ˜ასა 666 = თქუმად, თქუმულ, ითქუმოდენ, ითქუას (7216, ვთქუათ 8520).
თქ˜ნ 7218 და სხვ., თ˜ქნით 8226-27 = თქუენ, თქუნით.
თ˜ყნის 8815 და სხვ., თ˜ყნებულ 7021, უთ˜ყნე[ბდენ] 6315 = თაყუანის, -ნებულ,
უთაყუანე[ბდენ].
იგ˜ნი 6916 = იგინი.
ი˜ჱლსა 7414-15 = ისრაელსა.
იკ˜დროს 7914 = იკადროს.
იკითხ˜ვს 6711 = იკითხავს.
იტყ˜დის 755 = იტყოდის.
იტყ˜ს 8225 = იტყჳს (7415).
ი˜ჳ 6521 = იესოჳ.
იყ˜ვნ 7323 = იყავნ.

კ˜დ 6220 და სხვ. = კუალად.

კეთილ˜რსო 6113-14, კ˜თილსა 7620, კ˜თილად 6519 და სხვ., კ˜თილისა 7922 =
კეთილ-არსო, კეთილსა, - ლად, - ლისა.
კიდეგ˜ნისა 6817 = კიდეგანისა.
კ˜ნდელ˜კსა 7025-26 = კანდელაკსა.
კნ˜ნსა 7413 და სხვ., კ˜ნონისჲ 6213, კნ˜ნთა 9019 = კანონსა, კანონისაჲ, კანონთა
(კანონიცა 7324).
კრ˜ბლისა 7510 და სხვ. = კრებულისა.
კრ˜ლ 8814 და სხვ. = კრულ.
კრნ˜ბსა 778, მკრნ˜ლო 666 = კურნებასა, მკურნალო.
კრძ˜ძლლებისა 836, კრძ˜ლლებით 8313 = კრძალულებისა, - ლებით
(კრძალულებითა 794-5).
კ˜ცი 655 და სხვ., კ˜ცმ˜ნ 7619, დედაკ˜ცი 6831, ერისკ˜ცი 6910, ერისკ˜ცნი 8022,
ერისკ˜ცთგ˜ნ 7219 = კაცი, კაცმან, დედაკაცი, ერისკაცი - კაცნი, - კაცთაგან.
კხ˜ჲ 7410 და სხვ., კხ˜ვისასა 8424 = კურთხევაჲ, - ვისასა.

ლალვ˜ჲ 7325 = ლალვაჲ.

ლ˜ცვჲ 749-10 და სხვ., ლ˜ცვისა 6214, ლ˜ცვასა 786, სალცვ˜ლ 7217 = ლოცვაჲ, -ვისა
(6918), -ვასა, სალოცველ.

21
მაგინებ˜ლსა 7327 = მაგინებელსა.
მარხვ˜თა 906-7, მრხვ˜თა 9010, მ˜რხვისა 6215 = მარხვათა, მარხვისა.
მაღ˜ლთა 6422 = მაღალთა.
მ˜დის 8110 = მარადის.
მ˜დლსა 871-2, მ˜დლთა 8623 = მადლსა, -ლთა.
მეკ˜რე 6923 = მეკარე.
მეს˜მისა 714, მეს˜მესა 693 = მესამისა, - მესა (8426).
მეტყ˜ლი 8321, მეტყ˜ლებისა 816, მეტყ˜ლებ˜სა 8314-15, მეტყ˜ლებდ 8116 =
მეტყუელი, - ლებისა, -ლებასა, - ლებად (მეტყუელისა 6523).
მეყს˜ლდ 762 = მეყსეულად.
მეცნ˜რი 6917 = მეცნიერი.
მეჭ˜რჭლესა 7025, საჭ˜რჭლესა 847, 8510 = მეჭურჭლესა, საჭურჭლესა.
მ˜თ 6420 და სხვ., მ˜თი 638-9 და სხვ. = მათ, მათი.
მთ˜ვრ 634-5 და სხვ. = მთავარ.
მიდევნ˜ბად 8019, მიდევნებ˜ლნი 783-4 = მიდევნებად, მიდევნებულნი.
მიით˜ლვიდენ 778-9 = მიითუალვიდენ.
მიცვალებ˜ლისა 8329, მიცვ˜ლბ˜ლსა 8427 = მიცვალებულისა, მიცვალებულსა.
მ˜მჲ 885, მ˜მისა 7217, მ˜მსა 7425, მ˜მნო 873, მ˜მთჲსა 6110-11, 6324 = მამაჲ, მამასა
მამანო, მამათაჲსა.
მ˜მლობით 8117 = მამულობით.
მ˜მთმ˜ვლთა 7816 = მამათმავალთა.
მ˜ნ 665 და სხვ. = მან.
მნ˜ზნი 699-10 და სხვ., მნ˜ზნნი 6325-26 და სხვ., მნ˜ზნთა 8012, მნ˜ზონთ˜ჲ 6411-
12 = მონაზონი, - ზონნი, - ზონთა, - ზონთაჲ.

მნ˜სტრი 7512-13, მნ˜სტრისა 6312 და სხვ., მნ˜სტრსა 6229 და სხვ. მნ˜სტრით 726 =
მონასტერი, - ტრისა, - ტერსა, - ტრით (მონასტერს 8523-24).
მოგ˜ბდ 6311 = მოგებად.
მომ˜რთ 8712 = მომართ.
მოსრ˜ლ 6919, მოსრ˜ლთა 691 = მოსრულ, - თა.
მოსწრ˜ფებითა 669 = მოსწრაფებითა.
მპ˜რვი 7317, მპ˜რვთა 7817 = მპარავი - რავთა.
მ˜რ 641 და სხვ., მ˜რი 7423 = მიერ, მიერი.
მრ˜ვლ 752 და სხვ., მრ˜ვლი 657 და სხვ., მრ˜ვლითა 7826, სიმრ˜ვლესა 614,
უმრ˜ვლესსა 6410-11 = მრავალ, - ლი, - ვლითა, სიმრავლესა, უმრავლესსა.
მ˜რთ 6214-15 და სხვ. = მიმართ.
მრჯ˜ნემ˜ნ 8323 = მარჯუენემან.
მ˜ს 6113 და სხვ. = მას.
მსგ˜ვსად 7615 და სხვ. = მსგავსად.
მს˜ფლიოთა 7211 = მსოფლიოთა.
მსწრ˜ფლ 7422 = მსწრაფლ.
მსხ˜რბჲ 8712-13, მსხ˜რბისათ˜ს 642-3 და სხვ., მსხ˜რნი 646, მსხ˜რთა 715-6, სმსახ˜რისა
746, სამსხ˜რსა 648, სამსხ˜რად 813, ნამს˜ხური 8521, ჰმსხ˜რბდეს 704 = მსახურებაჲ,
მსახურებისათჳს, -რნი, რთა, სამსახურისა, -რსა, -რად, ნამსახური (8517),
ჰმსახურებდეს.
მ˜ფჱ 7630 = მეუფჱ.
მ˜ფისა 8528 = მეუფისა.

22
მ˜ქმედ 664 = მოქმედ.
მღდ˜ლისა 8415, მღდ˜ლნი 6318 და სხვ., მღდ˜ლთა 634, მღდ˜ლთ˜ჲსა 654 და სხვ. =
მღდელი, მღდელისა, მღდელნი, მღდელთა, მღდელთაჲსა (მღდელყოფილთა 8410).
მ˜ღწე 6119, მ˜ღწებისა 8617, მ˜ღწებით 868, მ˜ღწებითისა 8031-801 და სხვ. , მ˜ღწებრისა
6111-12, სამ˜ღწეოჲსა 6212-13 = მოღუაწე, - წებისა, - წებით, - წებითისა, - წებრისა,
სამოღუაწეოჲსა (ღუწად 6514).
მ˜ყრებჲ 7920, მ˜ყრების˜ჲ 629 და სხვ., მოყ˜რეთა 8612 = მოყუარებაჲ, - რებისაჲ, მოყუარეთა.
მყფ˜ლნი 6321, მყფ˜ლთა 7718 = მყოფელნი, -ლთა.
მყ˜ფთა 6627 და სხვ. = მყოფთა.
მშ˜ნვე 857, მშ˜ნცა 7517 = მაშინვე, მაშინცა.
მშჳდთ˜ნი 7331 = მშჳდთანი.
მციქ˜ლი 731 და სხვ., მოციქ˜ლთა 627, მცქ˜ლთსა 9010 = მოციქული, - ქულთა, -
ლთასა.
მცნბ˜ჲ 6827-28 = მცნებაჲ.
მცხ˜ვრისა 8529-30 = მაცხოვრისა.
მძღ˜რი 724-5 მოძღ˜რ 6628-671, მძღ˜რისა 6310-11 და სხვ., მძღ˜რსა 719 და სხვ.,
მძღ˜რმ˜ნ 7411, მოძღ˜რად 6625, მძღ˜რის˜ჲთა 6826, მძღ˜რთა 771-2 = მოძღუარი,
მოძღუარ, მოძღურისა (742-3), მოძღუარსა, -რმან, მოძღურად, - რისაჲთა, მოძღუართა.
მწირვ˜ლნი 844 = მწირველნი.
მწირთ˜ჲსა 635 = მწირთაჲსა.
მწ˜მე 659, მწ˜მისა 8530 = მოწამე, მოწამისა.
მწ˜ფე 6222 და სხვ., მწ˜ფთა 6311 = მოწაფე, -ფეთა.
მხ˜ლჲ 8315, მხ˜ლოსა 8315 = მხოლოჲ, მხოლოსა.
მჴარგრძელმ˜ნ 861 = მჴარგრძელმან.

ნთ˜ლი 7628 = ნათელი.

ნთ˜სვი 6917, ნთ˜სვსა 7526, ნთ˜სვთა 8327 = ნათესავი, ვსა, ვთა.
ნყ˜ფი 804 = ნაყოფი.
ნ˜ხევარი 859, ნხ˜ვრი 857 = ნახევარი.

ო˜ისა 6611, ო˜ნ 6615 = ოჳფლისა, ოჳფალმან.

ორგ˜ლობ˜ჲ 7724 = ორგულობაჲ.
ორთ˜ჲვე 7322 = ორათაჲვე.
ოქრ˜ჲთა 8519 = ოქროჲთა (8526).

პ˜დ 775 = პირველად.

პ˜ლი 833, პ˜ლსაცა 7424-25 = პირველი, - ლსაცა.
პრსკ˜ვთა 9012-13 = პარასკევთა.
პ˜ტივისაგ˜ნ 7722, საპ˜ტიოჲ 695 და სხვ. = პატივისაგან, საპატიოჲ (საპატიონი 697).
პ˜ტჟი 7319 = პატიჟი (7324).
პტრ˜ნთა 6315, = პატრონთა.
პ˜ტსნებისათ˜ს 8031, პ˜ტ[სნნი] 6321 = პატიოსნებისათჳს, პატ[იოსანნი].

ჟ˜მი 658, ჟ˜მისა 9016, ჟ˜ა 678 = ჟამი - მისა - მსა.

რ˜ 6113 და სხვ. = რამეთუ.

23
რ˜ა 621 და სხვ., რ˜ჲთა 7014, რ˜ამცა 7820 = რაჲთა, რაჲთამცა.
რ˜ი 7219, რ˜ლი 6422 და სხვ., რ˜ლისა 6116-17 და სხვ., რ˜ლსა 6425-26, რ˜ითა 8223,
რ˜ლითა, 8115, რ˜ნ 6523, რ˜ნი 646-7 და სხვ., რ˜ლთა 6420 და სხვ. = რომელი, მლისა,
- მელსა, მლითა, მელმან, - მელნი, - მელთა.
რისხუ˜ჲ 732 = რისხუაჲ.
რ˜ლმცა 8421 = რომელმცა.
რ˜ჲ 7717 და სხვ., რ˜ჲმე 8025, რ˜ჲცა 707 და სხვ., რ˜ჲსაცა 729, რ˜ჲსმე 6919, = რაჲ,
რაჲმე, რაჲცა, რაჲსაცა, რაჲსმე (7128).
რწმუნებ˜ლ 772 = რწმუნებულ.
რ˜ჲთ˜რთით 6228 და სხვ. = რაჲთურთით.

სათ˜ნდო 638 = საანადო.

სამკჳდრბ˜ლსა 6229-30 და სხვ., სმკჳდრბ˜ლსა 6317, = სამკჳდრებელსა.
სამ˜რთ[ლ] 663, სმ˜რთლდ 7216 = სამართ[ალ], სამართლად.
საპ˜ლნე 7118 = საპალნე (7113).
სასურვ˜ლსა 8317-18 = სასურველსა.
სატ˜ნისმ˜სლდ 8719 = სატანისამოსლედ (716).
საურ˜ვისათ˜ს 744, საურ˜ვთგ˜ნ 8028 = საურავისა იჳს, საურავთაგან.
საფ˜სეთაგ˜ნ 622 = საფასეთაგან.
საჴმ˜რნი 7329, ს˜ჴმრობ˜ჲ 712 = საჴმარნი, საჴმრობაჲ.
ს˜დ 7729 და სხვ., სრ˜ლ 6320 და სხვ. = სრულიად, სრულ
ს˜ვსებ˜ჲ 6313-14 = სავსებაჲ . (617).
სთნ˜ბისა 669, სთნ˜ბათა 6510 = სათნოებისა, - ბათა.
სიკ˜დილი 804 = სიკუდილი.
სიტ˜ყაობ˜ჲ 8310, სტყ˜ჲ 8226 და სხვ. = სიტყუაობაჲ , სიტყუაჲ .
სიყ˜რლისა 8714 = სიყუარულისა.
სიხ˜რლით 902 = სიხარულით.
ს˜კნოჲ სა 6424, ს˜კნოდ 8911 = საუკუნოჲსა, -ნოდ.
ს˜ლი 6621, ს˜ლისთ˜ს 8510-11 = სული, სულისათჳს.
სლკ˜ხლისა 893-4 = სულკურთხეულისა.
ს˜ლრ 671, ს˜ლრისა 636, ს˜ლრსა 7016-17 = სულიერ, სულიერისა, - რსა.
ს˜ჲდმლ˜ჲსა 6320 = საჲდუმლოჲსა.
ს˜რგისის 894 = სარგისის.
სრ˜ლ 6320 და სხვ. დასსრ˜ლ 7214, დაუსრ˜ლბლი 8727-28, აღმსრ˜ლებელთათ˜ს
8617-18, სრ˜ლყფ˜ჲ 796 = სრულ, დასასრულ, დაუსრულებელი,
ღმასრულებელთათჳს, სრულყოფაჲ.
სს˜ბჲ 865, ს˜სობისა 8713, ს˜სბასა 878, ს˜სობსა 8715, სს˜ბით 8614 = სასოებაჲ, -ბისა,
-ბასა, -ბით (სასოებითა 8528).
სს˜ფვლი 7627-28 და სხვ. = სასუფეველი.
ს˜სყიდელი 7910 = სასყიდელი.
სსჯ˜ლიმცა 8726-27, ს˜სჯელისა 896, ს˜სჯელ˜დ 8911 = სასჯელიმცა - ლისა, ლად.
ს˜ფლისა 642, ს˜ფლს 8012,. ს˜ფლით 8612, ს˜ფლთა 8020 = სოფლისა, სოფელს,
სოფლით, სოფელთა.
ს˜ქმე 6910 და სხვ., ს˜ქმისა 744, ს˜ქმით 6517-18 = საქმე, ქმისა, ქმით.
სყდ˜რთა 8826-27 და სხვ. = საყდართა.
სშნ˜ლთა 8725 = საშინელთა.

24
სწ˜ვლად 6522 = სწავლად.
სწორ˜დ 849-10 და სხვ. = სწორად (8415).
ს˜ხე 6111, ს˜ხეთა 753 = სახე, სახეთა (სახედ 6813).
ს˜ხლითი ს˜ხლდ 6924 = სახლითი - სახლად (სახლისა 8512).
ს˜ხიბაჲ 8119 = სახიობაჲ.
სხ˜ჲ 6823 და სხვ., სხ˜ასა 671-2, სხ˜თა 656 და სხვ. = სხუაჲ, სხუასა, სხუათა.
სხრ˜ბთა 7630 = სახარებათა.
სჯ˜ლისგ˜ნ 884 = სჯულისაგან.
ტრ˜პეზისა 647, ტრ˜პზსა 624 და სხვ., ტრ˜პზით 6722, მეტრ˜პზე[სა] 7025 =
ტრაპეზისა, - ზსა, - ზით, მეტრაპეზესა.
უაღჳრ˜ჲ 7427 = უაღჳროჲ.
უჱჭ˜ლად 6326 = უეჭუელად.
უკ˜თრბით˜რთ 734 = უკეთურებითურთ.
უკ˜თუ 663 და სხვ. = უკუეთუ (7712).
უმიმწ˜ხროჲ 7628 = უმიმწუხროჲ.
უმნკ˜ჲთა 8613 = უმანკოჲთა.
უფ˜ლთა 6217 = უფალთა.
უფ˜ჲსღა 6831 და სხვ. = უფროჲსღა (667).
უქუჱგ˜ნესი 8523 = უქუეგანესი.
უშ˜ბთ 9010 = უშაბათ.
უძლ˜რ˜დ 708 = უძლურად.
უწუჱრ˜ლსა 7527 = უწუერულსა (უწუერული 7525 ).
უხილ˜ვსა 8320 = უხილავსა.
[უ]ხ˜ცესსა 6820 = უხუცესსა (უხუცესთა 6811).
უჰს˜კჲ 761 = უჰასაკოჲ (უჰასაკოსა 7526).

ფ˜დ 611 და სხვ., ფ˜დითა 6716 = ფრიად, ფრიადითა.

ფ˜რჴნი 7331 = ფერჴნი.

ქდ˜გთა 619-10 = ქადაგთა.

ქ˜ლქისა 739, მქ˜ლქბ˜ჲ 665, მოქ˜ლქობის˜ჲ 7928 და სხვ. = ქალაქისა, მოქალაქობაჲ,
ალაქობისაჲ.
ქ˜ს 8529, ქ˜ესსა 6613 = ქრისტეს, ქრისტესსა.
ქ˜სტნმ˜ნ 881, ქ˜ნეთაჲსა 884 = ქრისტეანემან, ქრისტეანეთაჲსა.
ქ˜ყნის˜ნი 7629, ქ˜ყნისანი 889-10 = ქუეყანისანი (ქუეშე 8726, ქუემო 8726).
ღ˜თ 8220, ღ˜თი 6220 და სხვ., ღ˜თის 6214 და სხვ., ღ˜ჲ 662 და სხვ., ღ˜თისად
6327 და სხვ., ღ˜თივ 619 და სხვ., ღ˜ნ 852 საღ˜თოდ 868, სღ˜თოჲ 7813, სღჲსა 815,
სღ˜თოთა 619 = ღმერთ, ღმერთი, ღმრთის, ღმრთისაჲ, ღმრთისად, ღმრთივ,
ღმერთმან, საღმრთოდ, საღმრთოჲ, საღმრთოჲსა, საღმრთოთა.
ღ˜თეებისა 8816 = ღმრთეებისა.
ღ˜ისმშბ˜ლისათა 897-8 = ღმრთისმშობელისათა.
ღ˜რს 8515 = ღირს.
ღუწის˜ჲთა 8622-23 = ღუწისაჲთა.
ღ˜ღდებ˜ჲ 733 = ღაღადებაჲ.

ყ˜ი 732 და სხვ., ყ˜ლივე 6226 და სხვ., ყ˜ისა 6327 და სხვ., ყ˜ა 7711 და სხვ. ყ˜ით 6412

25
და სხვ., ყ˜დ 625 და სხვ., ყ˜ნ 6620-21, ყ˜ნი 659 და სხვ., ყ˜ლნვე 656-7, ყ˜თა 6519,
ყ˜თაჲ 656, საყ˜თაოსა 6816 = ყოველი, - ველივე, - ვლისა, - ველსა, - ვლით, - ვლად,
-ველმან, - ველნი, - ველნივე, - ველთა, - ველთაჲ, საყოველთაოსა.
ყ˜ით˜რთ 682, ყ˜თ˜რთ 864 = ყოვლითურთ.
ყ˜ლისგ˜ნვე 6221 = ყოვლისგანვე.
ყ˜ფდ 7220, ყ˜ფისათ˜ს 723, ყ˜ფისთ˜ს 721, გასაყ˜ფელი 6915, გიყ˜ფიე[ს] 7218,
გ˜ნყ˜ფჲ 8325, საყ˜ფელი 7328 საყ˜ფად 768 = ყოფად, ყოფისათჳს, გასაყოფელი,
გიყოფიე[ს], განყოფაჲ, საყოფელი, საყოფად.

შ˜ა 6113 და სხვ., შ˜აგ˜ნ 6312 და სხვ. = შინა, შინაგან.

შ˜ბთ 9012, უშ˜ბთ 9010 = შაბათ, უშაბათ.
შ˜დ 8322 და სხვ., შ˜დგმი 7317-18, შემდგ˜მი 6622, შმდგ˜მითი 876 = შემდგომად,
შემდგომი, შემდგომითი.
შემოიყვ˜ნოს 7531-761 = შემოიყვანოს.
შემოსაწირ˜ვისათ˜ს 8324, შემოსაწირ˜ვსა 843 = შემოსაწირავისათჳს, შემოსაწირავსა.
შემსჭლ˜ლ 8610 = შემსჭუალულ.
შეურ˜ცხყფ˜დ 7311 = შეურაცხყოფად.
შეჩუჱნბჳლ 8821-22, შეჩუჱნებ˜ლ 8824 = შეჩუენებულ.
შეცვ˜ლოს 883 შეიცვ˜ლნენ 7810 = შეცვალოს, შეიცვალნენ.
შ˜ნსა 8322 შენმ˜ნ 8323 = შენსა, შენმან.
4. „განგებაჲ ვაჰანის ქუაბთაჲ“.

შვილებ˜ლ 8016 = შვილებულ.

შ˜ს 642, და სხვ. = შორის.

ჩ˜მ 864, ჩ˜მდა 6223, ჩ˜მსა 6229, ჩ˜მთა 622 და სხვ. = ჩემ, ჩემდა, -მსა, -მთა.
ჩ˜ნისა 7514-15 და სხვ., ჩ˜ნსა 6317 და სხვ. = ჩუენისა, ჩუენსა.
ცდვ˜ნი 895 = ცოდვანი.
ც˜ცხლ˜დ 8911 = ცეცხლად.
ცხვნბ˜დ 789 = ცხოვნებად.
ცხვ˜რთა 6622 = ცხოვართა.
ცხრ˜ბისა 659 და სხვ., ცხორ˜ბისა 6424 = ცხორებისა.

ძ˜ლ 789, ძ˜ლნი 8813, ძ˜ლთა 8827 = ძალ, ძალნი, ძალთა.

ძლ˜რ 7422, ძლრ˜დ 777 = ძლიერ, ძლიერად.
ძმ˜ჲ 8325, ძმ˜თჲ 6314, და სხვ., ძმ˜თჲსა 6216, ძმ˜თსა 7229-30 = ძმაჲ, ძმათაჲ,
ძმათაჲსა, ძმათასა (ძმათა 679).

წამისყ˜ფსა 645 = წამისყოფასა.

წდ˜ჲ 7112 და სხვ., წმიდ˜ჲ 7117, წ˜დისა 8111, წ˜თა 686, წ˜თჲსა 8111, წ˜თნი 8814,
წ˜ნი 6321, წ˜ნო 872, სიწ˜დისადა 8112, სიწ˜იდესა 871, უწ˜დესად 818, = წმიდაჲ,
წმიდისა, წმიდათა, წმიდათაჲსა, წმიდათანი, წმიდანი, წმიდანო, სიწმიდისადა,
სიწმიდესა, უწმიდესად.
წ˜ე 6610 და სხვ. = წინაშე.
წინუკუ˜ნთა 9012 = წინუკუანთა.
წ˜მბ˜ჲ 6615, წამებ˜ლნი 8031 = წამებაჲ, წამებულნი.

26
წოდებ˜ლნი 6325 = წოდებულნი.
წ˜რმრთებითა 6520 = წარმართებითა.
წ˜რსლვად 7131 = წარსლვად.
წყ˜ლბითა 617, მოწყ˜ლებათ˜ჲთა 8529-30 = წყალობითა, წყალებათაჲთა.
წყ˜ლლებ˜ჲ 7423, წყლ˜ლებათა 754 = წყლულებაჲ, წყლულებათა.
წწყ˜ლი 755 = წინაჲსწარმეტყუელი.

ჭ˜ტი 885, ჭ˜დ 8819, ჭ˜ტების˜ჲ 7727-28 = ჭეშმარიტი, ჭეშმარიტად,

ჭეშმარიტებისაჲ.

ხ˜ 6223 და სხვ. = ხოლო.

ხილ˜ლნი 8810 = ხილულნი.
ხ˜რთო 7629 = ხართო.

ჴ˜ლეწიფების 6310 და სხვ. = ჴელეწიფების.

ჴ˜ლისუფ˜ლთა 636-7 და სხვ. = ჴელისუფალთა.
ჴ˜ლმწიფეთ˜ჲსა 722-3, = ჴელმწიფეთაჲსა.
ჴ˜ლყოს 7530, ჴ˜ლყოფად 6229 = ჴელყოს, - ყოფად.
ჴ˜რცთ˜ჲცა 6416 = ჴორცთაჲცა.
ჴ˜რცი˜ლად 6625-26 = ჴორციელად.
ჴ˜რცილებრ[ისა] 6511 = ჴორციელებრისა.
ჴსნ˜ბლისა 653 = ჴსენებულისა.

ჯერ˜ვნად 8620 = ჯეროვნად.

ჯერ˜რს 685 და სხვ. = ჯერ-არს (637).
ჯ˜ის 8925 = ჯუარის.

§24. აღდგენილი ტექსტისათვის.

ვინაიდან ჩვენი დედანი მეტად დაზიანებულია, საკმაოდ დიდი ნაწილი ტექსტისა აღუდგენელი
დარჩა, ოღონდ ვეცადე, სადაც კი შესაძლებელი იყო, ნიშანდობლივ აღმენიშნა თუ რამდენი
სიტყვა ან ასო აკლია ტექსტს: სიტყვის აღსანიშნავად ვხმარობ სწორ ხაზს (-----) და რამდენიმე
ასეთი ხაზი აღნიშნავს დაახლოვებით იმდენსავე სიტყვას, ხოლო თუ ხაზი გრძელია, იგი
აღნიშნავს მთელ სტრიქონს; ასოების აღსანიშნავადაც სწორი, მაგრამ გაცილებით უფრო პატარა
ხაზი შემოვიღე (-), აღდგენილი ტექსტი კუთხოვან ფრჩხილებში [] ჩავსვი.

ქვემოთ წარმოვადგენ სიას იმ აღდგენილი ადგილებისას, რომელთა აღდგენა დამყარებლია

ტექსტის შესწავლაზე, ასოების ნაშთებზე და სხვ., ხოლო რაც ამ სიაში არ მოხვდა ჩემით
შევიტანე კონტექსტის მიხედვით, ანდა თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს გამოცემიდან გადმოვიღე და,
მაშასადამე, სავალდებულო და მაინცდამაინც სწორი არაა. შევნიშნავ მხოლოდ, რომ აღდგენისას
ყოველთვის გათვალისწინებული მქონდა დაზიანებული ადგილის რაოდენობა და სიტყვების
შესაძლებელი დაქარაგმება.

612-3 ,,vj[yfcnhf]l“-,,l”-ზე პატივი ზის; შეიძლებოდა აღგვედგინია: ,,vj[yfcnthb ahbf]l“, მაგრამ

ამდენი ადგილი არაა.

27
615 ,,[vjotctsfcf]” - ,, v”-ს მუცელი ჩანს.

618 ,,uekcdblub[yt fqothfl]”, შდ. 6118,,fqdotht ufyotct,fჲ tct“.

618-12 ,,lf rfyjys[f] qvhsbdჴvjfysf cfqvhsjsf mflfusf lf o[vblfsf qvthsitvjc]bksf

vfvfsfჲcf ufytut,djlbc .jdtkbdt cf[t vjqefot,hbcf mwt[dbcf]”... ნათესაობითთან
შეთანხმებული ,,მამათაჲსა“, რომელიც თითქოს მიეკუთვნება სახელს ,,კანონთ[ა]“, გვიჩვენებს,
რომ ამ წინადადებაში სადღაც ნათესაობითში მდგარი სახელი უნდა იმალებოდეს და მაშინ ჩემი
აღდგენა სწორი არაა; ანდა სიტყვა ,,კანონთ[ა]“ მხოლოობითის მოქმედებითში უნდა იდგეს:
,,კანონ(ი)თ[ა]“, ე.ი. მწერალს შეცდომა მოსვლია; ბოლოს, ისიც შეიძლება დავუშვათ, რომ
,,კანონთ[ა]“ ნათესაობითია (იგულისხმება ,,vbth”) და ,,მამათაჲსა“ ეთანხმება მხოლოობითით,
,,მამათაითა“-ს ნაცვლად. ყოველი შემთხვევისათვის ეს ადგილი, თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს მიერ
აღდგენილი მეც უცვლელად გადმოვიღე.

624 ,,.[jdtkb bu]b4---3d47 3t47 3u4- ასოების ქვემო ნაწილები ჩანს.

628-9 3v[bptpb]4---il86811 ,,vbptpbsf4 8124 3vbptpb48

6311 3[lf]4---3l4-ს სარქვლის მარცხენა კიდური ჩანს.

6313 3ufyb[.jat,bc]4---აქ ეტრატი დახეულია; აღდგენილია ასოების ნაშთების მიხედვით, ორივე

ქარაგმა კარგად ჩანს: 33u˜yb[.˜at,bc]”.

6316 3[[jkj]”---აქ ჩანს მხოლოდ წითური პატარა ხაზი, ალბათ მთავრული ასოს ნაშთი, შეიძლება
,,h“იყოს, მაშინ: ,,[რამეთუ]“.

6318 ,,[df/]fybc”---შდ8 8917 ,,df/fybc“.

645 ,,vf[vbcf]”---მეორე ,, v“-ს მუცელი ჩანს.

6510 ,,[itvr]j,bkb”---,,i“ ს ქვედანაწილი ჩანს.

6617 ,,f[vbcf]”---დედანშია მხოლოდ ,,f˜-“.

681-2 ,,[cfpjufljჲcf]”---შდ. 6226 ,,cfpjufljl“.

685-6 ,,ufyo[dfkt,fჲ]“---შდ. 6818 ,, ufyodfk[dbcf]”.

687 ,,[fhfvtl]”---პირველი ,,f“-ს სარქვლის მარცხენა ნაწილი ჩანს.

6811 ,,[dyt,e]kbcf”---,,d“-ს მარცხენა ნახევარი შენახულა; შდ. 7716 ,,dyt,ekbcf“, 8310 ,, dyt,ekb“.

6822 ,,[lft]ut,bc”---6817 ,,lfut,fჲ”8

699 ,,metv[jჲ]”--- ბოლომარცვალი ,,jჲ“ ძლივსღა გაირჩევა.

28
7126 ,,[s]fdb“---,,s”-ს მხოლოდ მუცლის ნიღრი ჩანს.

727 ,,[f]hfdbc“---პირველი ,,f“-ს მხოლოდ მარჯვენა კიდურები ჩანს.

7220 ,,et[zetkfl]”---შდ. 6326 ,,etz˜kl”=,,etzetkfl”.

7331 ,,cnrt,[yblty]”---მარცვალი ,,yb“, თუმცა ძნელად, მაგრამ მაინც გაირჩევა, ,,l“-ს სარქვლის და
მუცლის ნაწილიცა ჩანს.

8124-26 ,,[ybdssvj.efht,bcfჲ lf c[d. . . . ] -შდ. 629-11.

§ 25.ციტატები ბიბლიიდან და სახარებიდან.

ქართული სიმფონიის უქონლობის გამო, სამწუხაროდ, ყველა ციტატები ბიბლიიდან და

სახარებიდან ვერ აღვადგინე. აქ მოვიტან რამდენსამე ციტატას, რომელთა წარმომავლობა
სათუოდ დარჩა.

7414-15,,vwbhtl-vwbhtl it/.dfj b˜ჱkcf (bchftkcf)---რომ. 1126 „;fvfl it/.df bchftkcf4?

7425-26 ,,ietybth b.jj [bkdfl4 ---შესაქ.2416 ,,ietybth b.j [bkdbsf”?, 267 ,,ietybth b.j bub
[bkdbsf”0

6219-20 ,,vjbwfkts lf uekbcჴvf.fds7 hfvtse vt dfh qvthsb ---იოვ. 317 ,,cwfys dbsfhvtl vt dfh
jჳafkb qvthsb smetyb”0 ეს. 4110 ან 4817 ,,vt dfh qvthsb ityb“?

აღსანიშნავია აგრეთვე, რომ ჩვენს ძეგლში შეტანილი დაბადებისა და სახარების ტექსტი ზოგჯერ
განსხვავდება ცნობილი ტექსტისგან.

§ 26. მჴარგრძელისა და სარგისის ნიშნები გადანაკერებზე

როგორც უკვე ზემოთ (§§ 2, 6) გაკვრით მოვიხსენიე, გარდა კეფებისა №№ [1] – 1[2] და 11[14] –
12[15], ყველა დანარჩენი კეფების გადანაკერი დანიშნულია მ ჴ ა რ გ რ ძ ე -
ლ ი ს, ხოლო კეფები 8[11] – 8I[11I] და 8I[11I] – 9[12] ს ა რ გ ი ს ი ს მიერ, საკუთარის ხელით.
ორივე მხედრულად სწერს. ინიშნებოდა როგორც პირის (R) ისე ზურგის (V) მხარე და წარწერა
ისე უნდა გაკეთებულიყო გადაკეტებულზე, რომ ორსავე კეფს მოჰხვედროდა.

მ ჴ ა რ გ რ ძ ე ლი ასე ნიშნავს:
კეფები 1−2
„ 4−5
პირი: „vt v[fhuh"tkcf lfvbybibyfdc5 2”
„ 5−6
ზურგი: „vt v[fhuh"tkb dfvnrbwt, 5 2”
„ 6−7
„ 7−8

კეფები 9-10 პირი: „vt v[fhuh"tkcf5 fMfw lfvbybibyfdc5 2”

29
 ზურგი: „vt v[fhuh"tkb dfvnrbwt,”8
კეფები 10-11 პირი: „tct v[fhuh"tkcf lfvbybibyfdc5 2”
ზურგი: „vt v[fhuh"tkb dfvnrbwt,” 8

მე-223 და მე-324 კეფების ნიშნები გადასულია, მხოლოდ ნაკვალევი ჩანს, ხოლო ორი
უკანასკნელი კეფის ზურგის მხარეზე იკითხება: „vt v[fhuh"tkb”...
ს ა რ გ ი ს ი ს ნიშნები:

კეფები 8 2 8I
8I 2 9 პირი: „vt cfhubcc: lfvbybibyfdc5 2”
ზურგი: „vt cfhubc dfvnrbwt, fvfSb "t5 2”

V − მხარეზე მ ჴ ა რ გ რ ძ ე ლ ი ყველგან შავი მელნით სწერს, ხოლო R − მხარეზე ყველგან, ერთ

შემთხვევას გარდა, ძეგლის ტექსტის, ჟანგისფერი მელნით, მხოლოდ კეფები 9 – 10 R
დანიშნულია შავი მელნით. ს ა რ გ ი ს ი ს ნიშნები კი, ისევე როგორც მისი მინაწერი აშიაზე,
ყველა გაკეთებულია შავი მელნით.
სხვათა შორის შეიძლება აღინიშნოს აქვე, რომ, როგორც ზემორემოყვანილიდან ჩანს, R − მხარეზე
დანიშვნას „ lfybiydf” ეწოდებოდა, V − მხარეზე კი, ე.ი. სუფთა, უტექსტო მხარეზე – „
lfvnrbwt,f “.

§§. 27-29. მინაწერები

როგორც უკვე აღვნიშნე (იხ. ზემ. § 1), ჩვენი გრაგნილი შეიცავს 21 სხვადასხვა დროის მინაწერს -
აღაპს. გარდა ამისა, R − მხარეზე აშიებზე მოთავსებულია სამი მინაწერი, რომლებსაც აქვე
მოვიტან. ამათგან ორს, მ ჴ ა რ გ რ ძ ე ლ ი ს ა ს და ს ა რ გ ი ს ი ს ა ს , უმეშვეო კავშირი აქვს
ვაჰანის ძეგლთან, ხოლო უ ღ უ ლ ა შ ვ ი ლ ი ს მინაწერი წარმოადგენს ნასყიდობის სიგელს,
ძეგლთან თითქოს მხოლოდ გარეგნულადაა დაკავშირებული და აქ იმიტომ მოვიტანე, რომ ჯერ
ერთი აშიაზეა წარწერილი და , გარდა ამისა, არც აღაპებთანა აქვს რაიმე საერთო. სამივე
მინაწერი მხედრულია.

§ 27. მჴარგრძელის მინაწერი

დაწერილია მისი საკუთარი ხელით მე-4 კეფის მარჯვენა აშიაზე. უკვე მოვიხსენიე ( § 15), რომ ამ
კეფზე მ ჴ ა რ გ რ ძ ე ლ ს გადუფხეკინებია ზოგიერთი ციფრი და საკუთარი ხელით ჩაურთავს
ახალი. აი ამავე დროს და ამასთან დაკავშირებით, მას უნდა გაეკეთებიოს თავისი მინაწერიც.
მელანი, როგორც ტექსტში ჩართული სიტყვებისა ისე მინაწერისაც, იგივე ჟანგისფერი, ძეგლის
ტექსტის მელანია. ხელი XIII – XIV ს-ისაა. მინაწერი შეიცავდა 16 სტრიქონს, რომელთაგან, აშიის
დაზიანებულობის გამო, ასე თუ ისე გაირჩევა მხოლოდ 9 სტრიქონი. მომყავს რაც წავიკითხე
უცვლელად, ოღონდ აღდგენილ ადგილებს კუთხოვან ფრჩხილებში ვსვამ:

ბრ[ძანებითა] | თჴ (?) −−− | დავწ[ერე] | აქ აკლია 7 სტრიქონი ხო[ლო] | არავინ აკი10− |რთეს დაჴ
[სნად:]

10
თუ ,,fdb?“,ან ,,fdt“თუ,,fdt“? საერთოდ აქ მოსალოდნელი იყო ,,brf[l] | hjc“, მაგრამ ასე არ იკითხება.

30
| თუნდა შემატებ[ად] | და თუნდა: დაკ[ლე]|ბად: −

§ 28. სარგისის მინაწერი

მოთავსებულია მე-8-8I-9 კეფების მარჯვენა აშიაზე და დაწერილი მისი საკუთარი ხელით, რაც
ჩანს ამ მინაწერისა და მე-8-8I და 8I-9 კეფების გადანაკერზე ს ა რ გ ი ს ი ს მიერ დასმული
ნიშნების ხელთა იგივეობიდან. ზემოთ ( § 6) გმოვარკვიეთ, რომ მე-8 კეფი წაუჭრიათ და
ამიტომ მე-8I კეფი დამტკიცებულია ს ა რ გ ი ს ი ს მიერ. ამ წაჭრასთან და ახალი კეფის
ჩაკერებასთან თითქოს რაღაც კავშირი უნდა ჰქონდეს ს ა რ გ ი ს ი ს მინაწერს, თუმცა, ჩემის
აზრით (იხ.§ 6), მე8 კეფის ტექსტი უცვლელად გადმოუწერიათ მე-8I კეფზე. ყოველ შემთხვევაშჲ
უნდა ვიფიქროთ, რომ ს ა რ გ ი ს ი ს მინაწერი გაკეთებულია იმ დროს, როდესაც მას ახლად
ჩართული კეფი დაუნიშნავს, რადგან მისი ნიშნების და მისი მინაწერის მელანი ერთმანეთში
სრულებით არ განსხვავდება. მხედრული ხელი აგრეთვე XII-XIV ს-ისაა. აშია აქაც
დაზიანებულია, ისე რომ ბევრის აღდგენა მომიხდა; ტექსტში არავითარი ცვლილება არ
შემიტანია:

8[11] :უდეს პ[ატ]|რონისა: და | ღ˜თისა ჩემის[ა მა]-| მისა ჩემის[ა] |ღ˜თი

ჩემ[სა შვი]|ლსა1 გა[ური]-
8I[11I] | სხდა : მ[ონასტრისა] | ჩემისა [ო]|ბლობ[ისამიზ]ეზითა: ე[სე11
ან]|დერძი და ბ[ბ˜აი]| მათი: ჴელ[დ]|ებული: იკ[უნო] | ვისგანცა12
ჩე[ნილიყო:.] | ბირები[თა] | ეშმაკისა[თა] |: გუეწია [ესე: .] | და:
ვიგო[ნე]|თ: ესე: დ[ა] | უგულმო[დგინეთ] | სყუდარსა13 : [წლითი] |
წლად მოგ|ებაი მათ[ი: .] | დვსხედ[ით] | და კულა: [განვა] -
9[12] |წესეთ ი[გივე] || რომელი ჩუე[ნგან]| ეგებუდა: [და]|იგივე ბბ˜ი |
ჰაგრევე მტ|კიცედ გავჰ[მ] ართეთ: − [მე]| ს ა რ გ ი ს : ძემან
ს[უ]|ლკურთხე[უ]|ლისა: მამისა | ჩემისა : მ ჴ ა რ გ | რ ძ ე ლ ი ს ა მ ა ნ
: და:| დედამან ჩემმან: ხ ა | თ უ თ ა მ ა ნ: და: ძმა|თა ჩემთა: რაი|სც
კცისაგან: მთის ბ˜ბლის და : გა|გებულისა : შლ|აი და: შეცილებ|აი:
იკადრო[ს] | ამისი კანონი: დ[ა] | შეჩუენებაი: ბ|ულოსა მათ|განვე
ბ˜ბლ[ია:]| და ჩუენგანაც | უკდ[რე]|ლად უწ[ყა]|ლობელნი |
ვიყვენით | შვილნი სა [მო]|მავალნი ჩ[უენ]|ნი:−

§ 29. უღულაშვილების მინაწერი

მოთავსებულია მე-9 მარცხენა აშიაზე, დაწერილია XV ს-ის

1
ჟ ო რ დ ა ნ ი ა კითხულობს „[vteQ]kbcf“, მაგრ. „b“ ნამდვილად არა სწერია. შეიძლება აღვადგინოთ:
„[vij,t]kcf“.
11
ჟ ო რ დ ა ნ ი ა კითხულობს ,,p---“ და მართლაც ,,t-ს თავი მეტად მომრგვალებულია, მაგრ. იგი: 1)
თითქოს სტრიქონს ქვემოთ სწერია, 2) წინა ,,p“-ზე (,,[vbp]tpbsf“) გაცილებით უფრო პატარაა.
12
ამ სიტყვის წაკითხვა სათუოა, რადგან ,,d“ სხვას არა ჰგავს, თავი მოქცეული აქვს მარჯვნით; ,,e”-ს თავი
კი კარგადა ჩანს.
13
ამ სიტყვის წაკითხვაც სათუოა: ,,l” და მეორე ,,c” უფრო ,,y”-არებს წააგავს ,,h”-ც საეჭვოა; თითქოს ასე
უფრო უნდა იკითხებოდეს: ,,c.eyjy“, ან ,,c.eyty“-,,cf.fytyb”?, ან ,,creyjyj”=,,cfrfyjyj”?-,,cfereyjl“?

31
 მხედრულით, შავი მელნით. მომყავს უცვლელად, ხოლო
აღდგენილი მოვაქციე კუთხოვან ფრჩხილებში, ჩემ მიერ
ჩამატებული კი ჩასმულია მრგვალ ფრჩხილებში:
მე-9 კეფის ქ: . მოგეც: . მე: უ ღ უ ლ ა შ ვ ი ლ მ ა : . გ ო მარცხენა გ ი ნ ა მ ა ნ : . და: ბ ა ტ ა ტ ა მ ა:
შენა კ ა ნ ა შ ა შიის გას- დ ე ლ ა კ ი შ ვ ი ლ ს ა ბ ა ს ი ლ ს ა და: შენთა
წვრივ ძმათა: და : მომავალთა: სახლისა: თქვენისათა | ჯ ა ლ ა ბ ა
დ ი ნ ი ს: . ტ ბ ა ს ა : ყორიანი: ყანა: ხუთისა: დღისა: ნასყიდობითა:
ავიღე: ფასი: რაც: შუათა: დაფასებული: იყო: ბ ა შ ი ა ი: ლ ა მ ბ რ ა
ს: ძმა: და: მ ა რ კ ო ზ ი: | შუანიც: ისინი: არიან: და: დამფასებელიც:
არა: დარჩომიარა: ჩვენი: სრული: ფასი: აგვიღიან: ღმერთმა:
მშვიდობაშინ: მოგაჴმაროს: [საუკუ]ნოთ: [ვინცა| კ]აცმა: . დღეის
იქით პრით(პირთ?): მოიღოს. ან: ჩვენი: გვარის: კაცი: შემოგეცი

გადადის ლოს კრულმც[ა არს]6 |და: შეჩვენებული: შუაკეფის ღმრთისა და: პატიოსნისა:
მაცხოვრის:. ხატითავი- სა: | პირითა:. უ ღ უ ლ ა ს ა:. შეუნდნეს: სუფალ ღმერთმა:. ამისი:
მწერელი: | ხ ი მ შ ი ა შ ვ ი ლ ადგილზე. მ ა: დაყუდებულმა: დავწერ(ე): მი(თ)ც: ადვილ
გადმოდის სა: შენდობა(სა): || მიბრძანე(ბდე)თ: ღმერთმა.

კვლავ მშვიდობაში: მოაჴმაროს.

მარცხ. აში-
აზე.

თ. ჟორდანიას გამოცემის შესახებ

ვ ა ჰ ა ნ ი ს ძ ე გ ლ ი პირველად გამოსცა თ. ჟ ო რ დ ა ნ ი ა მ თავის 1896 წ. გამოსულს

კრებულში „bcnjhbekb cf,eSt,b ibjvQdbvbc vjyfcnhbcf“1. ამ გამოცემას მრავალი ნაკლი აქვს: 1.
გრაგნილი აღწერილი არაა და მისი შემადგენლობის შესახებ მხოლოდ ბუნდოვანი წარმოდგენის
გამოტანა შეიძლება, 2. რადგანაც ძეგლი დაუთარიღებელია, დიდი მნიშვნელობა ეძლევა ენას,
ხოლო ამ მხრით ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს გამოცემა სრულიად უკრიტიკოა - იგი ზუსტად არ იცავს
ძეგლის ენის ნორმებს,

3. მრავალ წვრილმან შეცდომასთან ერთად ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს შიგადაშიგ შეჰპარვია

მნიშვნელოვანი, ტექსტის შემბღალველი შეცდომაც, 4. საკმაოდ დიდი ნაწილი ტექსტისა
წაუკითხავი ან აღუდგენელი დარჩა, როცა ეს შესაძლებელი იყო, 5. სრულიად დამახინჯებული
აქვს ჟ ო რ დ ა ნ ი ა ს მჴარგრძელის, სარგისის და უღულაშვილების მინაწერები.

ვინაიდან ვაჰანის ძეგლი საქართველოს ისტორიის უმნიშვნელოვანესი და, ამგვარი ხასიათის,

თითქმის ერთად-ერთი დოკუმენტია, ამიტომ საჭირო იყო მისი შეძლებისდაგვარად რიგიანი
გამოცემა მეორედ.

6
მთელი ეს ადგილი ჩამოჭრილია აშიასთან ერთად, მხოლოდ ასოების თავები ჩანს და იმის მიხევით
აღვადგინე.
1
გვ.28, ,,"tukb” ანუ ,,ufyut,f“ df/fybc mef,sf vjyfcnhbcf. გარდა ამისა, 1897წ გამოსულს ,,ქრონიკებში და
სხვ.“ ჟორდანიამვე დაბეჭდა ერთი ნაწყვეტი ამ ძეგლისა (იხ. ტ. II, გვ. 91).

32
33
 ტ ე ქ ს ტ ი

1. ——— ——— ——— [მო]ნასტერსა ფრიად მც[ირესა]14 ——— ———

| [აღგი] შენე მო[ნასტრა]დ ვრცელი ——— ——— ——— ——— | ———
[და] კმად დამტევნელი სიმრავლესა [მოწესეთასა, რომელი იგი | მ]ოქმედებითა ზეგარდამოთა
შეწევნათაჲთ[ა და] ——— ——— ——— | წყალობითა სრულ-იქმნა.

2. ვინაჲცა გულსვიდგი [ნე აღწერად] | და კანონთ[ა] ღმრთივჴმოანთა საღმრთოთა ქადაგთა

და. წ[მიდათა ღმერთშემო|ს]ილთა მამათაჲსა განეგებვოდის ყოველივე სახე მოღუაწებრისა
ქცე[ვისა, | რომელ]ნი მკჳდრ იყვნენ მას შინა. რამეთუ „არცა კეთილი კეთილ-არსო“, თქუმ[ულ-
არს,] | „------ ად იქმნებოდის“ და ვითარმედ „მცირე იგი არა მცირე ა[რს, უკუეთუ | დი] დთა
მშობელ იქმნებოდის“. | რომლისათჳსცა დიდითა გულსმოდგინებითა და გამო [კითხვითა]
| აღვწერე განწესებაჲ ესე, მოღუაწეშუენიერებრისა წეს[ისათჳს.] |

3. ვინაჲთგან იპოვნეს მას შინა ვიეთნიმე მონაზონთაგანნი, რომელათა[მიეცა]| მონასტრისაგან

ორნატნი, აგარაკნი და ვენაჴნი, რაჲთა აქუ[ნდეს.]| ამათ საფანეთაგან ჩემთა მივეც ს ------- დი2
თითოეუ[ლსა რაო]|დენიცაენება და ით[ხო]ვა და ყ[ოველი იგ]ი ტრაპეზსა მიუდგინე. |ესე
ვითარცა ყოვლად უწესო[ჲ დ]ა განგდებული კანონთაგან წმიდათა და ღმრთივ-
გ[ანბრძნო]|ბილთა მოციქულთა და ყოვლად მსოფლიოთა კრებათაგან დავითარცა მ[იზეზი] |
ნივთთმოყუარებისაჲ და საძაგელის შეძინებისაჲ,ვაჭრობისა და [მოფა]| რდულობისაჲ და
ვითარცა უცხოჲ წინააღმდგომიდა დამა[რღუე]ველი ყოვლისავე სამოღუაწეოჲსა კანონისაჲ და
უცალო მყო[ფელი] | ღმრთისმიმაახლებელისა ლოცვისა მიმართ და მარხვისამო ----
უვალობისაგან ერთ სულთა ძმათაჲსა. რამეთუ წერილ-არს: „შეუ-ძლ[ებელ-არს] | ორთა
უფალთა მონებაჲ, ესე იგი არს ღმრთისა და მამონაჲ [სი“, და სხჳთ იტყჳს:] | „მოიცალეთ და
გულისჴმაყავთ, რამე თუ მე ვარ ღმერთი“, და კუალად: „ [ რომელმან არა ] | იჯმნას
ყოვლისგანვე მონაგებისა თჳსისა, ვერ შე[მძლებელ-არს] | მოწაფე-ყოფად ჩემდა“, და სხჳთ
წერილ-არს: „ ხოლო სიმრავლ[ისა მართლმორ] |წმუნეთაჲსა იყო გული და გონებაჲ ერთ და
არავინ თქჳს [მონაგები]| მისითჳსად, არამედ ყოველივე აქუნდა საზოგადოდ“. ხოლო ნუმც[ა
ვის თქუენ]| თაგანსა უკადრებიეს ამიერითგან რაჲთურთით უწესოსა საქმესა ჴელყოფად
მონასტერსა ამას შინა ჩემსა სამკჳდრებელსა, |მოგებად რასმე განგდებულთაგანსა თჳსაგან,
რაიჲთა არა წ[ყე]ვაჲ [იგი]|მოსასპოლველი ანანიაჲსი და საპფისსაჲსი და კეთრი იგი გეზისი
დაიმ[კჳდროთ.] |

თავი ბ : რიცხჳსათჳს მღდელთა და მთავარდიაკონთა და მწირთაჲსა;

და დადგინებისათჳს სულიერისა მწყემსისა და ჴელისუფალთა თუ ვითარ ჯე|რ-არს, გინა
ვითარი სათანადო-არს რაჲთა იყოს თითოეული მათი; და ვითარმედ არ[ცა] | ვის ძმათაგანსა
ჴელეწიფების მოწაფე-ყოფად სხჳსა მოძღურისა [და ა]| რცა მოგებად მოწაფეთა, არცა შინაგან
მონასტრისა და არცა გარეთ; და ვითარმედ [ნუ]| განი[ყოფების] ყოველი სავსებაჲ ძმათაჲ; და
რაჲთა მემჴრენი მონასტრისა პატრონთა უთაყუანე[ბდენ.]||

14
ასო ,,ც“ სათუოა, შეიძლება იყოს ,,ტ“ ან ,,ხ“; აღდგენილი, კუთხოვან ფრჩხილებში ჩასმული ტექსტის
შესახებ საზოგადოდ იხ. ზემ ,,აღწერა“,§24.
2
ასო ,,დ“-ს წაკითხვა სათუოა.

34
1. [ხოლო ესეცა] განვაწესე, რაჲთა იყვნენ მონასტერსა ამას ჩუენსა სამკჳდრებელი [ვ ა ჰ]| ა ნ ი ს ქ
უ ა ბ ს ა შ ი ნ ა მღდელნი უკუე ვიდრემედა მთავარ დიაკონნი ყოვლად ს[ათნოჲსა1
|უსისხლოჲსა საჲდუმლოჲსა(sic!) სრულ-მყოფელნი წმინდანი და პატ[იოსანნი, რი]ცხჳთ : ლ ˜ა:,
ესე |[იგი]არს :კ˜დ˜: მღდელნი და :ზ˜: დიაკონნი, განწესებისაებრ [მოციქულთა კრე|ბუ]ლისა და
წმიდათა მამათაჲსა. ხოლო მწირად წოდებულნი იგი, რომელ-არიან მონაზონნი, | იგიცა
უეჭუელად ღმრთისმოშიშნი და ღმრთისად განმკუთნვე-ლნი ყოვლისა ცხო|[რებ]ისა თჳსისანი
და წინააღრჩევისა მიერ ზეშთააღსრულნი სოფლისა |[ღელვა]თაგან და მსახურებისათჳს
მონასტრისა და ძმათაჲსა
დიდად მოსწრ[ა|ფენი] და უდრტჳნველად მორჩილნი წამისყოფასა მწყემსისა და მა[მი|სა]
სულიერისასა, რიცხჳთ :კ˜:. ხოლო მსახურნი :ი˜:, რომელნი ყოვე-ლსავე ტრაპეზისა და
[სამ|ზ]არეულოჲსა და სახაბაზოჲსა სამსახურსა აღასრულებდენ. |

2. [სამართ]ლობელ1 იყო რიცხჳსა ამის უმრავლესსა დაწესებაჲ მღდელ[თა | და] მონაზონთაჲ,

გარნა ვინაჲთგან ყოვლით კერძო უზრუნველყოფისა [და | ჴორციელად] და სულიერად
მანსუენებისა მათისათჳს მოსწრაფე ვ[იყავ | და რაჲთა სრულო]ბით აქუნდეს ყოველივე საჭიროდ
საჴმარი ჴორცთაჲცა [და | უნა]კლულო და უმოქენეო იყვნენ და ყოვლადვე მოცალე | [მა]რხ[ვისა
და ლ]ოცჳისათჳის, [მოღუაწების]ა და საღმრთოჲ[სა წერილისა | კით]ხვისა და შორის
მდებარეთა, რემელთა ზედა ---------|მა, და ხედვად ხედვათა მათ მაღალთა, რომელი ესე
თანან[ადებ] | სასწრაფო არს და საჭირო მოსაგებელ ყოველთა მოსწრაფეთა | საუკუნოჲსა
ცხორებისა მეძიებელთა, ამის ჯერისათჳს კმა ვყავ | რიცხჳ ესე, რომელსა მოაკლდების ნუმცა
ოდეს რიცხუსა ამას | [მ]ღდელთა და მთავარდიაკონთა და მონაზონთასა. |

3.[ამი]ს უკვე ზემოჴსენებულისა დასისაგან მღდელთაჲსა გამოირჩეოდის ერ|თსულობისა მიერ

ძმათაჲსა კაცი სიტყჳთ და საქმით უაღრესი სხუათა ყოველთაჲ, | რომელსა ყოველნივე
ერთჴმობით ეწამებოდინ. და მავალი ჟამი დაეყოს | [მონა]სტერსა შინა და უბიწოჲსა ცხორებისა
მისისა ყოველნი იყვნენ მოწამე, [შემ|კ]ობილი ყოვლითავე სათნოებათა სიკეთითა
სულიერებრისა დაჴორციელებრ[ისა]|, და შემ[ძლ]ებელი ტჳრთვად ესოდენსა სულებსა ძმათასა
[და] ------[ჯ]ერისაებრ, და ჟამისა და საჴმრისა ღუწად და | წურთად და კუ-რნ[ებ]ად კაცად-
კაცად[სა]1 წყლულებასა და შემსლ|2 --სებ˜ლსა სალბ --------, და რაჲთა უმცირესთა სიტყჳთ,
ხოლო | უმრავლესთა საქმით [ას]წავებდეს, ესე იგი არს, რაჲთა თჳთ სახე | კეთილის ექმნებოდის
ყოველთა კეთილად წარმართებითა თჳსისა ცხორებისაჲთა, | ვითარცა წერილ-არს, რომელთა
იწყო იესოჳ ყოფად და სწავლად, რამეთუ მოციქულისა-1 ტიმ 35 ებრ | მეტყუელისა: ,,რომელმან
თჳსისა სახლისა კეთილად განგებაჲ არა უწყო|დისო, მას ეკლე- სიაჲ ღმრთისაჲ ვითარ
ერწმუნოს? და ნანდჳლვე |სამართალ, რამეთუ უკეთუთჳთ წინააღმდგომისა იყოს მოქმედ,
ვითარ | ასწავოს მან სხუათა კეთილად

1
ძლივსღა გაირჩევა, შეიძლება წავიკითხოთ: ,,ს[რ˜ლსა]“= ,,ს[რულისა]“, მაგრ. ,,ი“-ს გამოტოვება საეჭვოა
(იხ. აღწერა, §23), ან: ,,ს[რულნი]“.
1
კარგად გაირჩევა მხოლოდ ბოლო-ასოები ქარაგმითურთ: ,,ლბ˜ლ“, და ჩემი წაკითხვა სათუო უნდა იყოს.
უკეთესი იქნებოდა ,,[საგუ]ლებელ“, მაგრ. ასო ,,გ“ ყოველ ეჭვს გარეშე , არა სწერია; ეგებ ,,[საძა]ლობელ“ (?)
იყოს.
1
შეიძლებოდა წამეკითხა: „კაცად-კაცად[ისა]“, რადგან „დ“-ს შემდეგ „ს“-ს თავი ჩანს და მათ შორის
თითქოს კიდევ ერთი ასოს ადგილია, მაგრ. ვინაიდან ამ ძეგლში ვნებით ბრუნვაში დასმული მასდარი
ხშირად მიცემითს მოითხოვს (იხ. აღწერა, § 20) და ამასწინათაც მიცემითი გვაქვს: „ესოდენსა სულებსა“,
ხოლო მომდევნო „წყლულებ˜სა“ აგრეთვე უეჭველად მიცემითია (იხ. აღწერა, § 23), მეც მიცემითის
აღდგენა ვამჯობინე.
2
შეიძლება იყოს: „შღმსლ“, „შღმს“, ან „შ-დითა; ქარაგმა არ ჩანს.

35
მოქალაქობაჲ არა სამართლად ითქუასა მისსა | მიმართ:,,მკურნალო, განიკურნე თავი თჳსი“!
არამედ უფროჲსღა, რაჲთა ვითარცა | სარკესა შინა განიცდიდენ ყოველნი მოსწრაფებითა
სათნოებისა მისისათა | და შემძლებელ-იყოს წარდგინებად წინაშე ოჳფლისა სამწყსოთა თჳსთა, |
რომელთათჳს3 სიტ[ყ]ჳსმიცემაჲცა თანააც თანაწარუვალსა მას საში|[ნელსა] სასჯელსა ქრისტესსა
და თქუმად: აჰა, მე და ყრმანი, რომელნ[ი] | მომცნა მე ოჳალმან“ [ფ]არვად.-----˜ა წამებაჲ,
რამეთუ ამ---|--- მოციქული ---------- რაჲთა არა ა[მისა] უავნეს დ[აემართოს და შთა]ვარდეს
ეშმაკისსა და რაჲთა ბრძაებისაებრ ოჳფლისა მი-------|--რ დადებად სულისა თჳსისა სამწყსოჲსა
თჳსისათვის, წერი[ლისაებრ:]| ,,ყოველმან მწყემსმან კეთილმან სული თჳსი დადვას ცხოვართა
თჳსთათჳს“ და შემდგომ[ი].|

4. [ეს]ევითარი კაცი, ღმრთისად განმკუთნველი თავისა თჳსისაჲ, დაიდგინებოდის |

წინამძღურად და მოძღურად სულიერად და ჴორციელად და მას ერ[თსა მიე]|ნებოდის სული
ყოველთა მონასტერსა შინა მყოფთა ძმათაჲ და ყოველთაჲვე იგი [იყავნ] | მწყემს და მოძღუარდა
მამა სულიერ და ნუმცა ვის სხუასა უკა||1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .

———————————— ყოველსა მო ----------------------------- | ———————————— ანა

ტრაპეზი----------------------- | ——————————— [ერთსულ]ობისათჳს ძმათა[ჲსა.|

1. ჯ]ერ-არს რაჲთა ყოველთა ტრაპეზობათა წიგნი იკითხვოდის ყოველ[თა]2 | დღეთა, ჟამსა

ძმათა საზრდელისა მიღებისასა. და ნუ [რომელ]სა დღესა იქმნების დახრწევაჲ წიგნისა
კითხვისაჲ, ნუ [რომლისა]| 10 მიზეზისათჳს. ხოლო იკითხავს იგი, რომელიცა კანანახობისა
მსგე[ფსსა ჰ]|მსახურებდეს.

2. ხოლო არავის ჴელეწიფების უბნობად და [მეტყუელებად]| ურთიერთას ტრაპეზსა ზედა.

არამედ რაჲთა ფრიადითა მყუდროე[ბითა მიმღე]|ბელნი საზრდელისან[ი] ჰმადლობდენ
მომცემე[ლ]|სა და რაიჲთურთით არა იყოს საუბნარი. და თუ [იკადროს] | ვინ [უბნობად და]
ერთ და ორგზისცა მეტრაპეზისა მიერ [დაყენებულმან ა]|რა [ისმინო]ს, განყვანებულ-იქმნეს
ტრაპეზით და განიწ[მიდოს]|3 -------, [ხოლო უ]კუეთუმცა მასვე სიგლისპესა ზედა დაადგრ[ეს] |
ნა —— —— —— [ტრა]პეზსა ზედა. ესევითარი გ—|უძ4 ---ს —— —— —— აღმძვრელი და
აღმა[შფოთ]|ებელი [საზოგადოჲსა მ]ყუდროებისაჲ ყოვლად-ყოვლითურთ მოიკუეთენ,
[ვითარცა]| დამპალი, და გარე განითხიენ.

3. ხოლო ჯერ-არს რაჲთა რაიჲთურთით განწ[ვალებაჲ] | არა იყოს შეკრებასა ძმათასა მიღ[ება]დ
საზრდელისა, [არამედ სწო]|რად დაეგებოდის ყოველთა ძმათათჳს ტ[რ]აპეზსა ზედა პური და
ღვინო[ჲ და] | წუენი მემჴრეთათჳს და მწირველ[თა] და მწირთა. და ნუმც[ა]| უხუცესთა
ძმათაგანი, მიზეზითა [ვნებუ]ლისა გემოთმოყუარების[ა და] | ნაყროვანებისა თჳსისაჲთა,
ნივთად უკეთურებისად და სახედ | ბოროტისად ექმნების სხუათა, დამაბრკოლებელი
ყოველთაჲ, არამედ თით[ოეუ]|ლი დასჯერდინ საყოველთაოსა ევლოგიასა. და ნუმცა ოდ[ეს
იკად]|რების კიდეგანისა წუენისა დაგებაჲ ტრაპეზსა ზედა და განწვალ[ვისა და]|
განხეთქილებისა შემოღებაჲ ერთსა მას შინა გუამსა ძმათა[სა. და ტრაპეზო]|ბისას ------
[უ]ხეცესსა ყოველთასა და ყოველთა უდარესსა ერთი და იგი | და სწორიმცა [დაე]გების
საჭმელიცა და სასუმელი და სხუაჲ ყოველივ[ე.] |

3
ეს სიტყვა გადასულია, მაგრამ თითქოს ასე იკითხება.
5. „განგებაჲ ვაჰანის ქუაბთაჲ“.

36
4. გარნა თუ იშჳთ ოდესმე სტუმართმოყუარებისა მიზეზითა, იქმნას [მო]|მატებაჲ საჭმელთა
რათაჲმე ბრძანებითა მოძღურისაჲთა, ესე ფრიადც[ა] | ჯეროან არს და ძუელ-მცნებაჲ, რომლისა
მიერ ვიეთმე, ვითარ იგი არა | უწყოდეს, ანგელოზნიცა ისტუმრნეს.

განესუენებოდენ უკუე | სტუმართა, რომელთა თანა დედაკაცი არა იყოს და უფროჲსღა იშჳთ|თა,
გინა შორით მოსრულთა, ცხად-არს ვითარმედ მიზეზითა ლოცვისა|თა, ერთ და ორ-დღეცა, და
მესამესა დღესა წარვიდოდენ გზასა თჳსსა. |

5. ოჳკუეთუ ვინ დიდი და საპატიოჲ სტუმარი შემოვიდოდის, გინა ეპი|სკოპოსი, ანუ აზნაური,
ანუ საპატიონი ვინმე მონაზონნი, ამა[თ, ვი]| თა წესია, ტრაპეზით ემასპინძლებოდის. და თუ
ქუემ[ოჲ] რ[ომელი]| იყოს, მონაზონი გინა ერისკაცი, და არავის თანა საქმე ედვას ძმათაგან |
თჳნიერ ლოცვისა, და ტრაპეზისა გაღებასა არა ღირს-იყოს, [არამედ] | ესევითართა მოძღურისა
და დეკანოზისაგან ემასპინძლებოდის[ს]: ამ[ისათჳსცა] | განმიწესებია მათთჳს ნამეტნავად
გასაყოფელი, რაჲთა ესევითართ[ა სტუ]მართა იგინი გაისტუმრებდენ. და თუ ნათესავი ანუ
მეცნიერი იყოს ვისა|მე ძმათაგანისაჲ და არა ლოცვისა მიზეზითა მოსრულ-იყოს, არამედ | სხჳსა
რაჲსმე საქმისათჳს, ამას თჳთ მან უმასპინძლოს, რომლისა თანაცა | აქუნდეს საქმე. ხოლო
მრავალმრონინეთა1 მათ და მიწყითთა მთხოველ|თა მეკარე განისტუმრებდეს. არა ჴელეწიფების
მიმოვლად სახლი|თი-სახლად შინაგან მონასტრისა.

6. საჴმარ–არს რაჲთა ყოვლად განკრძალული ერთი  და ღმრთისმოშიში მონაზონი

მესნეულედცა განჩინებოდის და უძლური  მყოფთა ძმათა ჰმსახურებდეს ყოველსავე საკმარსა
მათსა: დღითი-დღე ს[ამ]გზის მოჰვლინდეს და მოიხილვიდეს და საწესოსა მიართუმ[იდეს] |
მათსა ტრაპეზით. და სხუაჲ რაჲცა უჴმდეს სნეულთა და უძლურად მ[ყოფთა]| ძმათა,
უშურველად მიეცემოდის ტრაპეზით და ნუმცა რაჲ მო კ[ლ]|დების საჭიროდ საჴმართაგანი,
რომელიცა იყუოს და იპოებოდეს. |

7. გარნა15 ვინაჲთგან ყოვლითკერძო უზრუნველობისა და უმოქენეობისა | [ძმ]ათაჲსა მეძიებელ

ვარ, და რაჲთა არა რაჲთ ივნენ ნაკლუ|ლევანნი, გაუჩინე საჩოჴედცა: რაჲთა მოძღუარსა
ვიდრემდე, ვითარცა მწყემსს | სულიერსა და უცთომელსა წინამძღუარსა, მიეცემოდის ექსი16
დუკატი. | ხოლო დეკანოზსა და იკონომისსა ოთხ-ოთხი დუკატი და რომელნიცა სამ|ჴროსა
ღირსქმინ-იყვნენ ძმანი და მონასტრისა პატრონთადა თაყუანე|ბულ იყვნენ, თან სამ-სამი
დუკატი. ეგრეთვე მწირველტა, | რომელთაცა მკითხველ-კანანახობაჲცა შეეძლოს, მემჴრეთავე |
ტანა, სამ-სამი დუკატი მიეცემოდის. მეჭურჭლესა და მეტრაპეზე[სა]17 | და კანდელაკსა და
იპტირიტისსა ესრევე სამ-სამი დუკატი. ხოლო მეორესა | დასისათა, რომელთაცა წირვისა მეტი
სხუაჲ საჴმრობაჲ არაჲ შეეძლო[ს], | ამათ [ორ-]ორი დუკატი აქუნდეს. და მესამისა დასისათა, ესე
იგი არ მწირთა, ბოტინატი და დოკატი მიეცემოდის. ხოლო მსახურთა სატანისა?მოსლედ
მწირთავე სწორად ჰქონედს ბოტინატი და დოკატი. |

1
ამ სიტყვაში „ო“-ს ერთი კბილი მეტი აქვს, ისე რომ შეიძლებოდა წამეკითხა „მრორინეთა“, მაგრ.
რადგანაც მეოთხე ასოს სარქველი აქვს, თუმცა ეს სარქველი ძლივსღა გაირჩევა, მე მას „ნ“-დ ვკითხულობ.
15
„გ“-ს მარცხენა კიდურები ჩამოჭრილი აქვს.
16
იხ. ზემ. აღწერა §15.
17
უკანასკნელ სამ სტრიქონს შორის მოჩანს რაღაც ნიშნები, რომლის მსგავსი ზევითაც მოიპოვება ამავე
კეფზე; თითქოს არაბული ასოებით სწერია რაღაც, ან შეიძლება მურის ბეჭდის ნაკვალევიც იყოს; გავარჩიე
მხოლოდ სამი წერტილი.

37
8. [ე]გრეთვე და პურიცა და ღვინოჲ გაუჩინე: რაჲთა მიეცემოდის მოძღუარსა | რვაჲ გრივი პური,
ოთხი წმიდაჲ და ოთხი ქრთილი და სა|მი საპალნე ღჳნოჲ. და ეკონომოსსა ექუსი გრივი, სამი |
წმიდაჲ და სამი ქრთილი და ორი საპალნე ღჳნოჲ. ხოლო უთავადესთა ძმათ38, რომელთა :გ:გ:
დუკატი აქუს სა|ჩოჴედ, ამათ პური ორი გრივი წმიდაჲ და ერთი ქრთილი მიეცემო|დის და
თჳთო საპალნე ღჳნოიჲ. და მეორესა დასისათა, რომელთა | წირვისა მეტი არაჲ შეეძლოს, ღჳნოჲ
თვთოჲ ცალი მიეცეოდის, | გარნა პური ვითა თავადთა ძმათათვჳს დაგჳწესებია. ეგრეთვე
[ამ]ათთჳს ხოლო მწირთა პური თჳთოჲ გრივი წმიდაჲ და თჳთოჲ ქრთილი და | ღჳნოჲ ოთხთა
და ოთხთა თჳთოჲ საპალნე. |

[თ]ავი ე: ვითარმედ არავის ძმათაგანსა ჴელეწიფების თავნობად | და მოფარდულობად ღჳნისა

ანუ სხჳსა რაჲსმე, არცა აღ|ნადგინებად მიცემაჲ საჴმართაჲ; და რაჲთა გამოუთხოვლად |
მოძღუარისა არავის სადა ჴელეწიფებოდის წარსვლად გარეგან მონასტ|რისა; და არა ყოფისათჳს
მეშფოთეთაჲსა; და არა შესვლისათჳს დედა|კაცისა თჳნიერ ჴლმწიფეთაჲსა; და არა ყოფისათჳს
დიაკონთაჲსა; და თუ რათა მიზეზთათჳს შეიცვალე|ბის მოძღუარი წესისაგან თჳსისა, ანუ ძმაჲ
განიჴადების მონასტრით. |

1. [ა]რავის ძმათაგანსა ჴელეწიფების მონასტერსა ამას შინა ვაჭრობად | და თავნობად ანუ

მოფარდულობად ღჳნისა, გინა რაჲსაცა სხჳსაჲ; | არცა ვახშად აღნადგინებად გაცემაჲ საკმართაჲ
მსოფლი|ოთა, გინა დაჭირებულთა ზედა და სისხლითა გლახაკთაჲთა განმ|დიდრებაჲ, რომელი
ესე დიდისა უწესოებისა არს საზღვარ და || დასასრულ ანგაჰარებითისა სიბოროტისა და
ვაჭრ[ობისა უ]ძჳრეს-არს, ნანდჳლვე სამართლად ითქუას მისსა მიმარ[თ: „სახელსა] | მამისა
ჩემისასა სახლ სალოცველ ეწოდების, ხოლო თქუენ გიყოფიე[ს იგი ქუაბ]| ავაზაკთა“. რომელი
არცა თუ ერისკაცთაგან ჯერ-არს ყოფად. უე[ჭუელად მყოფი] | ამისი დაიმკჳდრებს კეთრსა
გიეზისსა და შიშთვილსა იუ[დაჲსსა.]|

ვინაჲცა რომელსაცა ძმათაგანსა ემხილოს ღჳნის მოფარდულო[ბაჲ], | გინა მევახშეობაჲ, მყის

განიდევნოს მონასტრით და მოიკუეთოს | ყოველთვიურთ და მისსა ადგილსა სხუაჲ
დაიდგინოს. |

2. არა რაჲ აღსზრავს და აღშფოთებს და განამწარებს მყუდრო[ებსა]18 | ერთსულთა ძმათასა,

ვითარ მეშფოთე კაცი და ღულაჭრილი. ვ[ითარ]|ცა იტყოდის რაჲ მოციქული, ვიტარმედ
„ყოველი რისხუაჲ და გულისწყრომაჲ და ჴდომაჲ [და]| ღაღადებაჲ და სიმწარე მოისპენ თქუენ
შორის ყოვლით უკეთურებითურთ, ვითარცა ჰშუე[ნი]|ს წმიდათა“. რასა სხუასა გუასწავებს,
თჳნიერ განშორებასა ამის ჩუეის[ა] | გან და ესევითართა კაცთაგან, რამეთუ ერთიცა მათგანი კმა-
არს სრულისა და აღშფოთებად.

ვინაჲცა რომელმანცა | ძმათაგანმან იკადროს გინებად ანუ შეურაცხყოფად რაოდენ

უმ|ცირესთაგანისა ვისმე ძმათაგანისა და ლალვად და ამბოხებად, ეგე|ვითარი იგი მყის მოისპენ
და განიდევნენ მონასტრით. ხოლო ნუ ვინ გამოჩნდ[ე]|ბის მეშფოთისა და მომთვრალისა
ასაბიად, რაჲთა არა ითქუას მის|თჲსცა: „იხილი თუ მპარავი, თანაურბიოდ[ე] მას“ და შემდგომი.
და თუ ჴელ|უოს ვინ ასაბიობად ესევითარსა, იგივე პატიჟი დაითმინოს მანცა, [რამეთუ არს] |
თავჴედი და დაუწყნარებელი. ხოლო განხილვოდედ ესე მწყემსისა[გან] [და უკუეთუ ორთაჲვე
იყოს ბრალი და ორკერძოვე ცხად-იყოს მე[შ]|ფოტეობაჲ, სწორ-იყავნ ორივე კანონიცა. გინა

18
ამ სტრიქონის გასწვრივ მარცხ. აშიაზე ყოფილა ნუსხა-ხუცური წითური წარწერა, რომლის სამი
სტრიქონის ბოლოებიღა ჩანს: „ეყაკ|ორვი (?) ათ ს:“

38
პატიჟი, რამეთუ „მო“ნისა ღმრტისა არა ჯერ-არსო ლალვაჲ“, თქმულ-არს. და რაჲთურთით
მეშფ|ოთესა და მაგინებელსა და მომთვრალესა არა აქუს შინა, რაოდენცა საჴმარნი იყვნენ
ესევითარნი | იგი, განიჴადებიან მონასტრით, არამედ უფროჲსღა ფერჴნი მყუდროთა და
მშჳდტანი სტკებ[ნიდენ.]|

3. არავის ძმათაგანსა ჴელეწიფების ოდესცა, უკითხავად და გამოუ|თხოვლად მოძღურისა,

წასულაჲ სადაცა გარეგან მონასტრისა, | ზომცა დაეჭიროს, ერცა | რეცა თუ მონასტრისა, არცა თუ
ჩემისა სამსახურისა ძლით. არამედ თანაწა|რუვალი თუ და საჭიროჲ საქმე დაემართოს ვისმე
ძმათაგანსა, | წარვიდეს და აუწყის მოძღუარსა და გამოეთხოოს და ლოცვაჲ და კურთხევაჲ | მისი
მიიღოს და რაოდენსაცა დღესა უბრძანოს მოძღუარმან, მეტსა არა | უჴმს დაყოვნებაჲ, რაჲთა არა
ურჩებისა და უწესობისა კანონსა | თანამდებ ყოს თავი თჳსი. რამეთუ „მცირედ მცირედ შეჰყვაო
ისრაელსა“, თქმულ |არს, და სხჳთ იტყჳს, ვითარმედ „მცირე იგი არა მცირე არს“. ხოლო უკუეთუ
| ვინ გარდარეულებითა ამპარტავნებისაჲტა რამეცა ერთი გამოუთ|ხოვლად დაყოს გარეშე
მონასტრისა, განიჴადენ მონასტრით ვითარცა თავ|ჴედი და შეურაცხისმყოფელი თჳსისა
ცხოვრებისაჲ. |

4. საბრჴე ძლიერ და მსწრაფლ დამაკუეთებელ-არს სახედველთა მიერი19 | წყლულებაჲ, რომლისა

მიერ ვჰპოებთ დაკუეთებულად პირველსაცა მამასა, რამეთუ| „შუენიერ იყოო“, თქმულ არს,
„ხილვად“ და შემდგომი. ვინაჲცა ჰქონე უაღჳროჲ | ნუ უკუე და მრავალგზის კაპანთა შთააბნიის
ზედამჯდომელი, ხოლო | ჰავჩუელნი აღგულავლენი და აღულაგმველნი თუალნი
მრავალსახეთა სა|სიკუდინეთა სენთა და ბოროტთა წყლულებათა მოაწევენ მტჳრ||თველთა
თვისთა ზედა. გარნა წინასწარმეყუელი იტყოდის რაჲ: „ვიდოდეთ ბჭეთა | მიმართ ჩემტა და
ქვანი გზისაგან განყარენით“. სხუასა არა რას გულისჴ|მავჰყოფ, თჴნიერ რაჲთა ყოველნივე
დაბრკოლებისა მიზეზნი მოისპნენ და | უჩინო იქმნენ საშუალებისაგან ძმათა კრებულისა.

ვინაჲცა განვაწე|სებ ამას, რაჲთა ყოვლად-ყოვლითურთ უვალ-იყოს დედაკაცისაგან მონასტერი

და ნუ რაჲს | მიზეზისათჳს ნუ შევალს მას შინა, თჳნიერ ჴელმწიფეთაჲსა; და ჩუენისა
სახ|ლისათა, უკეთუე საჭირო იყოს თანაწარუალისა მიზეზისა და ყოველთა | თანამდებისა
ძლით; და მაშინა მყის განჶშორნენ და ღამესა ნუმცა ვინ დაჰყოფს მას შინა ნუ ოდეს, რაოდენცა
დაეჭიროს. ნუცა ვისსა | სენაკსა შევალს დედაკაცი, დედაიღა თუ იყოს მისი, ხოლო ამის
მიზეზ|ისა გარეშე სხუებრ, არცა ჩუაენისა სახლისაგან ჯერ-არს შესვლაჲ დედაკაცისაჲ
მონასტერსა შინა.

5. ნუცა დიაკონი იზრდების მას შინა, გინა უწუერუ|ლი ყრმაჲ. ნუცამცა ვინ იკადრებს თჳსსა
ნათესავსა, გინა ძმასა, | ანუ შვილსა უჰასაკოსა და უწუერუელსა შემოყვანად მონასტერსა შინა,
ნუ რომლისა მიზეზისა მოღებითა. ხოლო უკუეთუ ვინმე გლისპობდეს | და შლიდეს წესსა
მონასტრისასა და ჴელყოს განრყუნად მონასტრისა და | გატეხად ტჳპიკონისა და შემოიყვანოს
ყრმაჲ უჰასაკოჲ და ერთიცა ღამე | დაყოფიოს, გარეშე ყოვლისა ხუაშნისა მეყსეულად მითურთ
განიდევნოს | მონასტრით და მოიკუეთოს ვითარცა ასოჲ დამპალი. |

კუალადცა მასვე დავამტკიცებ, ვითარმედ ყოვლად რაითურთით არავის ჴელეწიფების |

უწუერულისა ყრმისა, გინა დიაკონისა შემოყვანად მონასტერსა ამას შინა | საყოფად, გინათუ

19
ამ სტრიქონის გაწვრივ მარცხ. აშიაზე ყოფილა რაღაც ოთხსტრიქონიანი ნუსხახუცური წითური
წარწერა, წვრილი ასოებით დაწერილი; რადგანაც აშია ჩამოჭრილია, ჩანს მხოლოდ სტრიქონთა ბოლოები:
„..თა|..ეს|-სა|-:“

39
დიდბეულისა შვილი იყოს ანუ აზნაურისა, არცა | თუ ჩემი სახლისა თუ იყოს. ნუცა ნუცა ვისისა
შეპოვნებისათჳს | დაჰჴსნის ვინ წესსა ამას, ნუცა თნებისა ძლითა კაცობრივისა წყე|ვასა მოიხდის
თავსა თჳსსა ზედა. და განმარტებით ითქუმოდენ, ვითარმედ ვითარცა | იგი მდედრისთჳს
განმიწესებიეს, ეგრეთვე მსგავსად და უწუერ|უისათჳს განვაწესებ, რაჲთა ყოვლად-ყოვლითურთ
უვალ-იყოს მონასტერი ესე ესევითართა პირთაგან. ხოლო უკუეთუ ვინცა და რამანცა გუარმან
კაცმან | იმეცადინოს დაჴსნად კეთილსა ამას წესიერებასა და კანონსა ამის მო|ნასტრისასა,
ზეგარდამოჲთა რისხვითა დაჰჴსნას იგიცა ღმერთმან გან|სახრწნელსა შინა ულხინებელსა და
დაუსრულებელსა და დასტე|ხენ მას ხუთ-ქალაქთაებრ სოდომიანთა წარმოიცალიერენ |
საქანალი რისხვისანი მას ზედა, ამენ! ხოლო რომელმან მტკიცედ იპყრას და | დაამტკიცოს,
დაიმკჳდრენ შეუძრავი სასუფეველი და უმიმწუხრაჲ ნათელი. |

6. „თქუენ ხართო მარილნი ქუეყნისანი“, ჴმობს ეუფჱ წმიდათა შინა სახარებათა, რომელი | ესე
წინამძღუართათჳს ეყვის და მოძღუართა, რომელთადა რწმუნებულ-იყოს წინამჯდომელობაჲ
ეკლესიისაჲ. ვინაჲცა მართლისა თჳთებაი ესე ა|რს, რაჲთა პირველად | თჳთ მწყემსი ყოველთა
სახე კეთილის ექმნებოდის, ხოლო ურჩთა და თავჴე|დთა ძლიერად ამხილებდეს. და რომელნიცა
კურნებასა მიითუალვიდენ, ამათ | შეიწყნარებდეს, ხოლო უკურნებლად დადგრომილთა
მოიკუეთდეს || და გარე განხთხევდეს, რაჲთა არა ყოველსა გუამსა განეზაოს სიმპალე.
ვინაჲ|ცა უკუეთუ მოძღუარმან გინა დეკანოზმან თნებისათჳს ვიეთისამე და შე|პოვნებისა რაჲსმე
კაცობრივისა, ანუ მიზეზითა თჳსებისაჲთა, გინა | თუ ვნებულისა მეგობრობისა ძლით,
ჰხედვიდენ რაჲ უწესოდ | მავალთა და შეურაცხისმყოფელთა ამათ განწესებათასა და არა |
სწურთიდენ, არცა ამხილებდენ, რაჲთა ანუ განიკურნნენ, ინებონ | თუ, და უკუეთუ არა, რაჲთა
განიჴადნენ, თჳთ იგინი დაკლებულ-იქმნენ პატივისა|გან თჳსისა და ერთად მორჩილთაგანად
იქმენინ.

7. ხოლო უკუეთუ ორგულობაჲ გამოაჩნდეს ვის მონატრისა პატრონთაჲ, ანუ მოხუეჭაჲ

მონასტრი|სა და ეკლესიისა ნაქონებთაჲ, ანუ ქრთამისა აღებითა გარდა|ქცევაჲ ჭეშმარიტებისაუ,
გინა რაჲცა გუარი საზაგელისშეძინებისაჲ | და მოხუეჭისაჲ, სრულიად განიჴადნენ მონასტრით.

8. და უკუეთუ მოძღუარმან, | გინა დეკანოზმან, გინა იკონომისმან უდებებად გასცენ თავი თჳსი
და, | სენაკტა შინა მოსუმურობათა მიდევნებულნი, უგულებელს ჰყოფდენ | საქმესა
მონასტრისასა და გარეშე საჭიროჲსა მიზეზისა ზედაჲ .ზედა ეკლესიისა ლოცვასა
დააკლდებოდენ, გინა ტრაპეზს შესვლასა უდებ ჰყოფდენ, | ამათ წარუწყმედიეს თავი თჳსი,
ვითარ ძალ-უც ცხოვნებათ სხუათა? ვინაჲცა | მყის შეიცვალნენ პატივისაგან თჳსისა. და უკუეთუ
შემდგომად ამისსაცა ეგე|ვიტარადვე იქცეოდენ, განიჴადნენ მონასტრითცა.

9. იტყჳსსაღმრთოჲ | მოციქული განსხადებულად, ვითარმედ „არცა მეძავთა, არცა

კერპთმსახურთა, | არცა მემრუშეთა, არცა ჩუკენთა, არცა მამათმავალთა, არც ა|ნჰაგართა, არცა
მპარავთა, არცა მომთვრალეთა, არცა მაგი-|ნებელთა, არცა მტაცებელთა სასუფეველი ღმრთისაჲ
ვერ დაიმკჳდრონ“. ხო|ლო ნუ იყოფინ, რაჲთამცა იპოა ვინ ესევითართა მოქმედი მონასტერსა
ამას შინა. | გარნა უკუეთუ ემხილოს ვის მცირეთა გინა დიდთაგანსა ერთიცა ამა ზემოთქმულთა
ბრალთაგანი, შეუნდობელად განიჴადოს მონასტრით. ხოლო ნუ აღტაცებით იქმნების ესე,
არამედ გამოძიებითა მრავლ|ითა განიხილვოდენ ესევითარნი შესმენანი, ვინაჲთგან მრავალგზის
| აღბორგებულნი ვინმე ეშმაკისაგან აღიჭურვიან საეშმაკოთა რათმე | შურმტერობათა ძლით
ცილისწამებდცა. და უკეთუ ცილი დაე|წამოს ვისმე, რომლისა გამოჩინაბაჲ ვერღარა შეუძლოს,
ცილისმწა|მებელი იგი, ფრიადითა შეურაცხებითა განქიქებული, განიდევნოს მონასტ|რით და
ნაქონები მისი ძმათა განიყონ.

40
10. უჴმს მოძღუარსა ფრიადითა | კრძალულებითა პყრობაჲ | ამათ შინა აღწერილთაჲ და საქმით
სრულყოფაჲ | ამათ შინა აღწერილთაჲ და რაჲთა თუალუხუავად ამხილებდეს ყოველთა|ვე
გარდამავალთა და თჳთ თავსა თჳსსა სახედ კეთილისად მისცემდეს ყოველთა. ||

11. განგჳწესებიეს, რაჲთა სასწყიდელი ყოვლად რაჲთურთით არაჲ ვისგან აიღებ|ოდის ძმად
დაწესებისათჳს: არა მემჴრეტაგან, არა მირველ|თაგან და არცა მწირთაგან. ხოლო უკუეთუ
იკადროს მოძღუარმან, ანუ იკონომ|ოსმან, გინა დეკანოზმან, გარდარეულებითა
ვეცხლისმოყუარებისაჲთა, | აღებად ქრთამისა რაჲსმე ფარულად გინა ცხადად და ემხილოს, |
დაკლებულ-იქმნეს თჳსისა პატივისაგან. რამთუ სადა „ძირი ყოველთა ბოროტთაჲ რომელ|-არს
ვეცხლისმოყვარებაჲ“ დამკჳდრებულ-იყოს მუნ, ნამეტნავ-არს მიერ | მოლოდებაჲ კეთილისა
რაჲსმე ოდესცა. რამეთუ „ბოროტთა თესლთაო“, თქმულ-არს, „ბოროტ ნამ|უშაკევნიცა“.

12. მორჩილებასა და სიმდაბლესა ვჰპოვებთ თანა|ნერგად სათნოებითისა ცხორებისა, რომლისა

თჳნიერ შეუძლებელ-არს წარ|მართებაჲ მონაზონებითისა მოქალაქობისაჲ. საჭიროდ უკუე უჴმს
ყოველთა|ვე ძმათა მორჩილებაჲ მწყემსისა და მამისა მათისა სულიერისა, კეთილ|ითა
სჳნიდისითა და შიშითა ღმრთისაჲთა, ყოველსავე სამსახურსა მონასტრისასა, | რომელსაცა
უბრძანებდეს, და არა შთავრდომაჲ ბრალსა ურჩებისასა. | რამეთუ „ურჩებისა ნაყოფი სიკუდილი
არსო“, თქმულ-არს. ვინაჲცა უკუეთუ ვინ, გა|რდარეულებითა სილაღისაჲთა, ურჩ-ექმნებოდეს
მოძღუარისა ბრძანებასა, შეპყრობილი ცუდადმზუაობრობისა ვნებითა, დაიყენოს ტრაპეზს
შესვლისაგან და დაეჭიროს საწესოჲცა მისი; ხოლო უკუეთუ დაადგ|რეს ურჩებასა ზედა თჳსსა
უკურნებლად, განიჴადოს მონასტრითცა.

თავი ვ: მონაზონთა სოფელს ჴელისუფლად არა დადგინდებისჳს; და ვითარმედ |

მამულოვნობით არავის ჴელეწიფების მოგებად სენაკისა, გი|ნა ვენაჴისა, გინა ეგევითარისა რაჲს;
და შვილებულ გაზრდიტა ძმად | ვერ დაწესებისათჳს; და ვითარმედ არავის ჴელეწიფების
ხდილობითი|სა მოსუმურობისა მიდევნებად.

1. სოფელთა და აგარათა შინა მონასტ|რისათა სანიადაგოდ ჴელისუფლად ნუმცა ოდეს

დაიდგინების მონაზონი, | არამედ ერისკაცნი დაიდგინებოდენ, მოძღუარისა და კრებულისა
ბრძანებითა. | და უკუეთუ ოდესმე ეგევითარი რაჲმე საქმე დაემართებოდის, რომელ ერისკაცითა
არ გაიმართვოდეს და დიდი იკონომოსი უცალო იყოს სხუათა | რათმე სამუშაოთა და
საურავთაგან და მონაზონსა დაემართებოდის წას|ულაჲ, მწირთაგანი გაიგზავნებოდინ
ყოვლითკერძო გმოცდილნი | და ყოველთაგან წამებულნი პატიოსნებისათჳს და მოღუაწებითისა
ცხორებისა მათისა, | მჴცოანნი ჰასაკითაცა და გონებითა. ესევითარნი წარვიდოდენ, | უკუეთუ
საჭიროდ საჴმარ-იყვნენ სამსახურად მონასტრისა. ხოლო მღვდელნი | და მთავარდიაკონნი ჯერ-
არს რაჲთა საღმრთოჲსა დიდებისმტყუელებისათჳს მოცალე | და განკრზალულ-იყვნენ და
მსახურბისათჳს ეკლესიისა წესთაჲსა | უწმიდესად და ღირსად, და ღმრთისმიმაახლებელისა
მღვდელმსახუერპლეობისა, ვიარცა ღირს-არს და შუაენის მარადის შინაგან წმიდისა წმიდათაჲსა
| შემავალთა და სიწმიდისადა უგანწმენდოლოსობით მიახლოებულთა, რაჲთა | საუფ[ლოჲს]ა
ბრძანაბ[ისა]ებრ ბრწყინვინედ საქმეთა მიერ სათნო[თ]ა ღმრთი|სათა, რომელთა მხედველთა
აღძვრიდენ დიდებისმეტყუელებად ღმრთისა [მიმართ.]|

41
2. ამისათჳსცა მოვსპე მამულობით ქონებაჲ აგარაკთა, ვენაჴთა20 და თუნდა ორნატთა, რაჲთა
სახიობაჲ (sic!) ანგელოზებრივისა მოქ[ალაქო]ბისაჲ [არა მოიშალოს] | და [და]ხრწ[ევაჲ]
ექმნებოდეს ამათგან, ვითარცა წ[მიდათა] მოციქ[ულთა] კანონისაგანცა | გან[გდებულისა]
და ყოვლადმსოფლიოთა კ[რებათა]განცა, და ვითარცა მიზეზი | ნ[ივთთმოყუარებისაჲ და
საძაგელისშეძინებისაჲ, ვაჭრობისა და მოფარდულობისაჲ].|

3. ეს[რეთ განგჳწესებია] მ[ონასტ]ერსა ამა[ს] ჩუენსა [შინა], რაჲთა შვილ[ებული]

ძმად21 | [ვერ დაი]წესებოდეს. |
| [ნუმ]ცა ვი[ს]
უკადრები[ეს] მამულობით მოგებაჲ სენაკთა, აგარაკთა, | ვენაჴთა, ანუ ორნატთა, რაჲთა უცხო
იყვნენ ყოვლისა მსოფ[ლიოჲ]სა და ქუეყ[ანისა | საქ]მეთ[გან], ვითა საქმეთაგან ანგაჰარებისა,
გინა ვერც[ლისმოყუერე]ბისა, რაჲთა ე|სეცა აღმოიფხურას, ვითარცა მიზეზი მრავალთა
ბოროტთაჲ.

4. არა[ვის] ძმათაგანსა ჴელეწიფების შემდგომად სერობის გამ[ოსვლისა] ძმისა მე|ორისა სენაკსა

მ[ისლ]ვ[ა]ჲ. ნუმცა იქმნების სენაკით[ი]-სენაკად ხდილობითი | მოსუმურობაჲ22 და მოძღ[ური]ვ
ჴუმევაჲ ღუნისჲ (sic!), | გინა კადრებაჲ ოდესცა [ძილისპირთა] და დასდებელ[თა თქუმისაჲ და] ||
ვჰრიდებ თქუმად თუ საეშმაკოჲსა გალობისაჲ. რამეთუ ნამდჳლვე ღჳნითა განბრძნობილი ვერა
რას ირგებს. და რაჲთა არა ითქუას მათდა მიმართცა, | ვითარმედ „რომელთა ღმერთ მუცელი არს
და დიდებაჲ მათი სირცხჳლსა შინა“. რამეთუ წერილ|-არს: „ნუ დაითვრებით ღჳნითა, რომლითა
არს სიბილწე“. და ვითარმედ „მომ|თვრალეთა სასუფეველი ღმრთისაჲ რა დაიმკჳდრონ“. და
სხჳთ იტყჳს: „ყოველი | სიტყუაჲ დამპალი ნუ გამოვალნ პირით თქუენით, ვითარცა შუენის
წმიდათა“. | ხოლო ნაყროვნებასა, დედასა სიბილწისასა, ნუცამცა ადგილი | აქუეს თქუენ შორის.
რამეთუ ვითარცა იგი პირველი განვრდომაჲ ჭამისა მიერ იქმნა, უე|ჭველად პირველი ხარისხი
მოღუაწებითისა მოქალაქეობისაჲ. თჳნიერ მარხვისა | და კრძალულებისა, პოვნად შეუძლებელ-
არს. ვინაიც გევედრები, |რაჲთა სრულიად მოისპოს მრავალთავი ესე ვეშაპი საღმრთოჲსა ამის
მწყობ|რისაგან, რაჲთა რაჲთურთით არა იყოს უქმსიტყუაობაჲ და ვნებული მე|გობრობაჲ და
ხდილობით მოსუმურობაჲ, არამედ თითოეული თჳსსა სე|ნაკსა შინა შეევედრენ კრძალულებით
კანონსა თჳსსა განწესებულსა | და მყუდროებითსა დიდებისმეტყუელებასა, რომლითა მხოლოჲ
მხოლოსა მას| მიეახლების მიუახლებელსა, და შეეტრფვის და არისურვებს23 | სატრფოსა მას და
სასურველსა, არსთა ცხოვლობისასა, და ხე|დავს განწმენდილითა გონებისა თუალითა
ზეშთაამაღლებულთა მათ გონება|თაგანაცა უხილავსა და მიწდომად შეუძლებელსა, მეტყუელი:
„შეეძერ|წა სული ჩემი შემდგომად შენსა და მე შემეწია მარჯუენემან შენმან“.|

თავი ზ: შემოსაწირავისათჳს თუ ვითარ ჯერ-არს განყოფაჲ; და ვითარმედ ძმაჲ | რაჲ

მიიცვალებოდის, ვერ ჴელეწიფების დატევებად თჳსთა და | ნათესავთა ნაქონებისა და თჳსისა;

20
ამ სტრიქონის გასწვრივ მარხც. აშიაზე მოჩანს წითური ნუსხა-ხუცური მინაწერის ორი სტრიქონის
ბოლოები „-მ~ღე| -თ~ს:“
21
ამ სტრიქონის გასწვრივაც მარცხ. აშიაზე ყოფილა ნუსხა-ხუცური წითელი წარწერა: „-დიჰბა~ (?) -
ბისთ~:“
22
ორი უკანასკნელი სიტყვის წაკითხვა სათუა.
23
ორი უკნასკნელი სტიქონის გასწვრივ მარცხ. აშიაზე ჩანს რაღაც ნუსხა-ხუც. წითური მინაწერის ორი
სტრიქონის ბოლოები: „-დლ~ | -თ~||“

42
და რაჲთა ერთი აღაპი ტრაპეზით გა|რდაიჴდებოდის ახალმიცვალებულისა ძმისათჳს; და მას
დღესა | ყოველივე მღდელნი და დიაკონნი უსასყიდლოდ შეიმოსებოდენ მისთვის24.|

1. შემოსაწირავსა, რასაც ვინ საწირავად შემოსწირავდეს, ვითა | წესია, მას მწირველნი გაიყოფდენ
და ჯამსა უწირავიდენ, და რასაცა | ვინ სართოდ შემოსწირავდეს, მისგან ნახევარი საჭურჭლესა
სა|ეკლესიოდ დაიმარხვოდის, და ნახევარსა სხუასასწორად გაი|ყოფდენ მემჴხენი და მწირველნი
და მწირნი, და სწორად ულოცვიდენ, | ხოლო მღვდელყოფილთა და მთავარდიაკონთა
მღდელთავე თანასწორად | მიეცემოდის და მთავარდიაკონობისათჳს გინა მღვდელყოფილობისა
ოდენ ნურაჲ დააკლების, | სხუაჲ თუ საკმარობაჲ შესწევდეს. და თუ არა, ეგევითარისავე
მღვდელ|ისა სწორად მიეცემოდის მათცა. და მატიანეთა ჩასაწერლად რა|საცა ვინ
შემოსწირავდეს, მას მღდელნი და მწირნი სწორად გაუყოფდენ.|

2. ხოლო არავის ძმათაგანსა ჴელეწიფების მონასტრით განღებად ნაქო|ნებისა თჳსისა ჟამსა ამიერ
მიცვალებისა თჳსისასა, რომელმა თჳსთა გინა | ნათესვთა უანდერძა იგი, რომელთაგან ერთგზის
ჯმნილ-არს ჟამსა მონაზონად | კურთხევისასა.

3. ხოლო ჯერ-არს რაჲთა ყოველთავე მღვდელტა და დიაკონთა მესამესა დღესა | ჟამი უწირონ
უსასყიდლოდ ძმასა მიცვალებულსა, და აღაპიცა | გარდაეჴადოს მასვე დრესა ტრაპეზულითა
სჴმრითა, და ყოველთა | ძმათა ულოცონ და შეუნდვეს ღმერთმან სულსა მისსა:|

4. ძმაჲ რაჲ მიიცვალოს, თუ ანდერძი დაეწეროს, მისისა ანდერძისა | მსგავსად განეგოს ყოველი
საქმე მისისა სულისაჲ. ხოლო უკუეთუ უანდერძოჲ | აღესრულოს, რაჲცა იპოოს მისი შუა გაიყოს
და ნახევარი მაშინვე | აკმარონ სულსა მისსა, ვითაცა მოძღუარმან ბრძანოს დაგანაწესოს, | და
ნახევარი საეკლესიოდ დაიდვას საჭურჭლესა შინა მსისავე სულისათვის.

5. ჩუანისა სახლის აზნაურნი და თუნდა მსახურნი შმოლაზუნდე|ბოდენ, და ჩუენგან და ჩუენისა

სახლისა კაცისაგან მონასტერს შეშუებასა და | დამკჳდრებასაღირს-იქმნებოდენ, ესე მონასტრისა
პატრონთაგან გააჩი|ნებოდეს: თუ ნამსახური იყოს და საპატიოჲ აზნაურისშვილი, მწირვ|ელთავე
ტანა დაიწესებოდეს პურითა და ოქროჲთა და ჯდომი|თა, ყუელაჲთა. კუალადცა ესევე ვთქუათ:
თუ დიდად საპატი|ოჲ და ნამსახური არ იყოს , ნუ იკადრებს მწირველტა თანა დაწესე|ბასა. და
უქუეგანესი იმათი მსახური, რომელიცა მონასტერს შეშუებისა | და დამკჳდრებასა ღირს
იქმნებოდეს, მწირთა თანა დაეწესებოდეს ტანი|საოსითა, ოქროჲთა, პურითა და ყოველითა
საწესოჲთა საქმითა.|

1. სრულითა სასოებითა მეუფისა და მაცხოვრისა და მჴსნელისა შუენისა | ქრისტეს

მოწყალებათაჲთა და მინდობითა წმიდისა მთავარმოწამისა მისისა შე|წევნითაჲთა, მიწამან და
მონამან მჴარგრძელმან, დიდითა გულ|სმოდგინბითა განგებაჲ ესე აღვწერე მონასტრისა
ჩემისათჳს, რომელი | ესე აწვე საქმით სრულქმინლ არს25 ყოვლითურთ ჩემ მიერ და უმეტესისა |
შეძენისათჳს დამიც სასოებაჲ ყოვლითურთ |უმიზეზო ქმნილა მონასტერი ესე ჩემი მოღუაწებით
და სარმთოდ შემტკბ|ობელთათჳს მონაზინებისათა. და რომელნიცა სოფლისა ნივთთადა არ |
შესჭუალულ არიან მონასტერს მყოფნი, ეგევითართა მათ უდაბნოჲს|მოყუარეთა და ყოვლად
სოფლით განსორებულტა, მათ მიერ უმანკოჲთა გონებითა განი|ხილვოდინ ჩემ მიერ ყოვლად

24
ამის შემდეგ თავისუფალ ადგილზე ჩართულია უღულაშვილის მინაწერი სამი სტრიქონი (იხ. ზემ.
აღწერა, $ 29).
25
სიტყვა „ქმნილ“-ის წინ წაშლილია „““; ალბათ, ჯერ უნდოდა დაეწერა: „სრულ~იქმნა“.

43
სასოებით და და გულსმოდგინებით აღწერილი ესე | ანდერძი საღმრთოჲსა განგებისა ამის
უდაბნოჲსათჳს და მას შინა საღმრთოჲსა | მოღუაწებისა აღმას. რულებელთათჳს, რომელ
სამეფოსა ჩუენსა უდაბნო-ქ|მნით და ყოვლითურთ საღმრთოდ განწესებით, ზომიერად და
ჯეროვნად რაო|დენნი მწირველნი და მწირნი მინასტრისა ამას ჩუენსა განგჳწესებიან |
სურვილითა ღუწისაჲთა საღმრთოდ განკუთვნილთა მადლთ მათთა|გან, ეომელ ჩუენსა
სამეფოსა აზნაურსა თჳსისა მონასტრისათჳს არა|ვის დაედვას ესრეთ სასოებაჲ უდაბნოდ
განწესებისაჲ და სურ|ვილით და წადიერებით ზედამდგომელობაჲ ყოვლითა გონებითა, ვითარ
მე.|

2. აწ უკუე ვევედრები სიწმიდესა და მადლსა თქუენსა, წმიდანო და ღმერთშემო|სილნო მამანო,

რომელნიცა წადიერ ხართ მონსტერსა ამას ჩემსა დამკჳდ|რებად, რაჲთა მტკიცედ ეგოს ანდეძი
და განგებაჲ ესე ჩემი თქუენ მიერ | და შემდგომითი-შემდგომად დამკჳდრებულტა უდაბნოსა
შინა ჩემსა. და არა | არცხჳნოთ სასოებასა ჩემსა და არღარა შემოიხუნეთ ნივთნი სო|ფლისანი
სამკჳდრებელსა ამას შინა ჩემსა და ყოვლითურთ უდაბნო-ქმნით | იპყართ მტკიცედ ძეგლი ესე,
შეუხებლად ბიწთა ყოველთა. და | თქუენდა მიმართ მსახურებაჲ ჩემი სრულ იქმნებოდეს
სასოებისა და სიყუარული|სა ტქუენისათჳს.

3. და რომლნიცა სასოებასა და განგებასა ამას ჩემსა ეცრუვნეთ | და რომელნი ძეგლს ამას შინა
განწესებულან საჴმარნი ტრაპეზისანი, | უხუებით მოუკლებელნი ყოველთა დრეტანი, და
კუალად სატანისამოსლედ მიცე|მულნი და სატუმროდ მოცემული პური და ღვინოჲ, თჳნიერ
ამისსა | რაჲცა ვინ მოიანგაჰროს საჴმართაგანი და დაიუნჯოს გარე|შე ამათ ჩუაენგან განჩენილთა
და აღწერით დამტკიცებულთაჲსა და || გეეზის წყევაჲცა არ მოიგონოს და განცხდნეს ამას შინა,
ამა | საშინელთა წყევათა ქუეშე იყავნ ქუემოწერილთა და სასჯელი|მცა მიეჴადების რისხვისა
ღმრთისაჲ დაუსრულებელი.

4. და ვინცა ესე | განგებაჲ და განწესებაჲ უდბნოჲსა ჩუანისაჲ, დიდითა სასოებიტა და

წა|დილითა დაწერილი ჩუენგან, ვინცა და რამანცა გუარმან ქრისტენემან კაცმან, | გინა უდაბნოსა
შინა ჩემსა მყოფმან, რაჲსაცა მიზეზისა მოღებითა | შევალოს, შეცვალებულმცა არს სჯულისაგან
ქრისტიანეთაჲსა განუ|რისხდებისმცა ჭეშმარიტი ღმერთი მამაჲ, რომელი იქმნა მიზეზ ძისა
შობითა და | წმიდისა სულისა გამოვლინებითა, განუსხდებისმცა ღმერთი ძე, სიტყუაჲ
ღმრთისაჲ, | რომლისა მიერ ყოველნი წარმოიარსნეს ზეცისა და ქუეყანისანი, ხილულნი და |
უხილავნი, განურისხდებისმცა ღმერთმთავარი სული წმიდაჲ, რომლისა მიერ | სრულ-იქმნეს
სრულად და გონებად აღმნაკნი ზენანი ზალნი და სულნი ყოველთა წმიდათანი; კრულმცა არს,
წყეულმცა არს ბუნებით ე|რთარსისა თაყუანისსაცემელისა ღმრთეებისა მადლითა; კრულმცა
არს; წყეულმცა არს, სერისხულმცა არს სამგუამოვნოებით | აღსაარებულისა და ერთღმრტებით
ქადაგებულისა და ღმერთად | ჭეშმარიტად თაყუანისსაცემელისა მამისა და ძისა და წმიდისა
სულისა მადლითა; | კულმცა არს და შეჩუენებულ ძალითა და მადლიტა ყოველთა წმიდათა
ზეცი|სა ძალათაჲთა; კრულმცა არს და წყეულ და შეჩვენებულ წმიდათა | და არმატებულთა
სამწმიდაობისა დაუცხრომელად გალობისა შემ|წირველთა ქეროვიმთა, სეროფიმთა, საყდართა,
უფლებათა, | ჴელმწიფებათა, ძალტა, მტავრობათა, მთავარანგელოზთა; | კრულმცა არს,
განუჴმსნელცა არს, შეჩუენებულმცა არს მადლითა | ზენათა განწესებათა,
მღვდელმთავრობითთა, ოცდაოთხთა მღვდელთა | და შჳდთა დიაკონთა, რომელნი გონიერთა
საყდართა ღმრთისათა დაუცხრო|მელად შესწირავენ ზესთააღმატებულსა დიდებასა; და მე,
სულკურთხეულისა | სარგისის შვილსა და შვილტა ჩემთა და მომავალთა ცოდვანი | და ბრალნი
მიეჴადებიან სასჯელისა დღესა; | და ყოველთამცა მგმობართა თანა ყოვლად წმიდისა
ღმრთისმშობელისათა და ძისა მი|სისა და ღმრთისა ჩუენისათა თანადაისაჯებიან და

44
შერისხვითა საზა|რელითა პირისაგან ღმრთისა განვარდებიანმცა სასჯელად საუკუნოდ და |
ცეცხლად უსრეტად გეჰენიისა ეშმაკისა თანა და მსახურთა | მისთა.

5. და რომელთაცა დამტკიცონ და მტკიცედ იპყრან დი|დითა სასოებითა და წადიერებითა

დაწერილი და განგებაჲ ესე | მონასტრისა ჩუენისა ვაჰანისა ქუაბთაჲ, ძემან ღმრთისამან და
ყოვლად წმიდამან | მშობელმა მისმან ყოველი გაგებული საღმრთოჲ და საკაცოჲ მათი
დაამტ|კიცოს აქა საუკუნესა, ამენ!

6. ესე ძეგლი და განგებაჲ წე|ლიწადსა შინა :გ: გზის წაიკითხვოდეს ტრაპეზსა ზედა: ერთგზის |
შემოსვლასა წმიდათა მარხვათასა, დღესა თევდორობასა; მეორედ წმიდასა სულისა მოსლ|ვასა;
მესამედ ჯუარისამაღლებასა. ესე ვითა დაგჳწერია, წელიწადსა შინა | :გ: გზის წაკითხვაჲ ამის
ძეგლისაჲ, რომელმანცა დააკლოს და არ | სრულებით წარიკითხვიდეს, ამათ ზემოწერილთა
ქუეშე იყავნ.|

7. და უკუეთუ ვინმე მონაზონი შემოვიდეს და ძმათა თანა დაეწესებოდეს, | ესე ძეგლი

სრულებიტ წარიკითხვოდეს: უკუეთუ ყოველთურთ გულ|სავსე იქნებოდეს და სიხარულით
შეიწყნარებდეს წესთა ამათ, | თჳთცა დაეწესებოდეს ძმათა თანა; და უკუეთუ არა შეიწყნარ|ოს,
ლოცვაჲ აქუს და კურთხევაჲ.

8. დიდნი კარნი ზღუდისანი დიდთა | მარხვათა უხარებოდე ნუ განეხუმიან, ცოტათა კართა |

იარებოდენ, თჳნიერ ჴელმწიფე ანუ დიდებული არა შემოვიდ|ოდეს; ქრისტესშობისა მარხვათა
და მოციქულთასა უშაბათ-კჳრაოდ და | უდღესასწაულოდ ნუ განეხუმიან; და ამათ სხუათა
წინუკუანთა | დღეთა ოთხშაბათ პარასკევთა და ორშაბათსა ნუ განეხუმიან.

9. და || ვითა თჳთ სწერია ამას ძეგლსა სამგზის წაკითხვასა შედე|გად, რაჲცა მოშლილ-იყოს ამის
ძეგლისა განგებაჲ, მის ჟამისა | მოძღუართა, დეკანოზთა და ჴელისუფალთა არა გაჰმართონ, |
იგინიმცა არიან ამათ წყევათა და კანონთა ქუეშე, რომელნი ზემოით სწ|ერიან26.

:ქ: ო~: ი~ჳ: ქ~ე: ღ~ო: ჩ~ნო: რ~ისა მ~რ: სროლიქმნები

:ს ყ~ი: ჩ~ნდა: მონიჭებოლი: მ~დლი: მინდობითა შ~ითა:
: დავსწერ სიმტკიცესა წ~დისა ამის: მონ~სტრისასა:
:ჩ~ნ: ქ~ტს ~რ: ქ~ კ~ზი: გ~ი: რ~ი: ძეგლ~დ ყ~თა მონ~სტრთცა:
:კმასაყოფელ~რს: სადიდებლ~დ მ~თისა: და სალოც:
:ველ~დ27 ე~ე~:სა: მჴარგრძელისათ~ს: ნომცა: და
:იჴსნებიან: წესნი ზემოწერილნი ესე: და ნომცა შემოვ~ლს:
უდებებ~ჲ: გ~ნმრყუნელი კეთილთაჲ: ყ~თა აგარაკსო:
:ფელთა: მაწყენ~რნი28 სმ~რთოდ: წყევს~მცა:1 შ~ა არიან: -
:და ყ~ნი მჴნედ მ~ღწნი: და აღმ~სროლებელნი: ამის:
ძეგლის~ნი1: აკ~ხნეს ღ~ნიდა წ~ნ: დედქ~ლქმნ: -2

26
ამის შემდეგ დატოვებულია ცარიელი ადგილი 11 სმ-ის სიგრზისა.
27
დედანში ქარაგმა აკლია.
28
გიორგი კ~ზის დამტკიცება მოყვანილია უცვლელად და დედნის სტრიქონების დაცვით, როგორც მისი
საკუთარი ხელით ნაწერი.ხელი გაკრული ნუსხა-ხუცურია XIII-XIV ს-ისა, მელანი შავი

45
 ლაქსიკონი29

აგარა 8020 - ერთგვარი ტიპის სამოსახლო.

აგარაკი (შდ. სომხ. ) 621, 8118, 824 - საყანე ადგილი (თუ საძოვარი?); 915=აგარა?
აზნაური 696-7, 769, 512, 864 - მაღალი წოდების კაცი, მემამულეთა კლასის წევრი.
აზნაურისშვილი 8518 - აზნაური; ნამსახური და საპატიოჲ საზნაურისშვილი 8517-18 -
დამსახურებული და პატივსაცემი, წარჩინებული აზნაური; დიდად საპატიოჲ და ნამსახური
აზნაურისშვილი 8520-21.
ამბოხებაჲ (სპარსულად სომხ. ) 7313 -არეულობა.
ამენ (ებრაულად ბერძნ. ) 7626, 8920 - ნამდვილად, ჭეშმარიტად.
ამპარტავნებაჲ (შდ. სომხ. ) 7417-18 - ცუდი, უგუნური სიამაყე.
ანანია 632 - სახარებაში მოხსენიებული პირი, რომელიც პეტრე მოციქულმა ვითომც წყევლით
მოკლა; მისი მეუღლე იყო საპფირა, რომელსაც იგივე ბედი ეწია.
ანგაჰარეგაჲ (შდ. სომხ. ) 827 - ანგარება, სიხარბე, სიძუნწე; ანგაჰარებითი სიბოროტე 7214-15 -
ანგარების მანკი; ანგაჰარი 7816 - ანგარი, ხარბი, ძუნწი; მონგაჰარება (საჴმართა) 8721 - სიხარბის
გამო შეძენა (საჴმართა ნ.).
ანგელოზნი (ბერძნ. ) 6829 - ბიბლიით უსხეულო არსებანი, ღმერთის მსახურნი;
მთავარანგელოზნი 8828 - ანგელოზტა უფროსნი; ნ. ზეციერი იერარქია.
ანდერძი (სპარს.) 853’4 - უკანასკნელი განკარგულება სიკვდილის წინ, 5722, 8615, 875, -აღთქმა,
ბრძანება; დაანდერძებაჲ (ნაქონებისაჲ) 8422; უანდერძოჲ 856.
არცხჳინოთ - ნ. შერცხუენაჲ.
ასაბიაჲ (არაბ) 7315-16 - მონაწილე, დამხმარე; ასაბიობაჲ 7318 - დახმარება.
აღაპი (ბერძ. ) (აღაპის გადაჴდა ტრაპეზით 8328-29, აღაპის გადაჴდა ტრაპეზულითა საჴმრითა
8428 - 851) - პურის ჭამა მიცვალებულის მოსახსენიებლად და შესანდობლად.
აღბორგებული 7827-28 - გაცოფებული, განძვინებული.
აღმატებული 8824 - ამაღლებული, ზეციერი; შდ. ზესთააღმატებული.
აღმაშფოთებელი - ნ. აღშფოთებაჲ.
არმოფხურაჲ 828-9 - ძირიანად ამოგდება, მოსპობა.
აღმძვრელი - ნ. აღძვრაჲ.
აღნადგინები 7128-29, 7210 - სარგებელი.
აღნამკნი 8818 - აღნამკევი, აღკმეული (?).
აღსააერებაჲ 8818 - აღსარება, აღიარება.
აღსრულებაჲ სამსახურისა მსახურთაგან 648-9.
აღსურვებაჲ 8317 - მოსურვება, მონდომება.
აღტაცებით ქმნა 7825 - აჩქარებით, განუკითხველად მოქმედება.
აღულაგმველი 752 - ლაგამამოუდებელი, სეუკავებელი, თავდაუჭერელი.
აღჳრი (7427 ჰონე უაღჳროჲ) - ლაგამი.
აღშფოთებაჲ (მდ. სომხ. ) 7228, 739; აღშფოთებელი 681; მეშფოთე 7316’26 - შფოთის ამტეხი;
მეშფოთეობაჲ 7323.
აღძვრაჲ 7228, 739 - აღელვება, აღშფოთება; 8115 - შეგულიანება, წაქეზება; აღძვრელი 681 -
ამაღელვებელი შემაწუხებელი
აღწერაჲ 6118, 862’15, 8723 - დაწერა; შდ. დაწერილი.

29
ის სიტყვები, რომლებსაც ჩვეულებრივი მნიშვნელობა აქვს, განუმარტებლადაა დატვებული, ან უწერია:
„ჩვ. მნიშვნ.“
ზოგიერთი ტერმინების ახსნისათბის დიდად დავალებული ვარ აკად. ივ ჯავახიშვილისა და
პატივცემული გ.ნათაძის მიერ.

46
აღჭყრვაჲ 7828- ამხედრება, აგულიანება.

ბირებაჲ 581 - შეგონება, წაქეზება.

ბიწი (შდ სომხ. ) 8711-12 - ლაქა, მანკი; უბიწოჲ 658 - უმანკო, უყვედრელი, უძრახველი.
ბოროტი (შდ სომხ. ) 753 - ავი, სავნებელი, მძიმე; სიბოროტე - ნ. ანგაჰარებითი სიბოროტე
(ანგაჰარებასთან).
ბოტინატი 715,7 - ბიზანტიის იმპერატორის ნიკიფორე III ბოტანიატის მიერ მოჭრილი ოქროს
ფული.
ბრალი 7322, 7823 - დანაშაული; ბრალი ურჩებისაჲ 803 - უფროსის განკარგულების
აუსრულებლობის დანაშაული.
ბჭე 756 - კარი.

გაგებული 8919 - განგებული, გარიგებული.

გამართვაჲ 586,8026 - გარიგება, მოწესრიგება; 9018 - გასწირება.
გამოვლინებაჲ 887 - გამოგზავნა.
გამოთხოვნაჲ 749 - ნებართვის აღება.
გამოკითხვაჲ 6118 - გამოძიება.
გამორჩევაჲ (წინამსახურისა ერთსულობისა მიერ ძმათაჲსა) 654 - არჩევა.
გამოსლვაჲ 8211 - გათავება, დასრულება.
გამოჩინებაჲ 7831 - დამტკიცება, დადასტურება; შდ. ჩენილი, განჩენილი (განჩინებასთან).
გამოძიებაჲ 7825-26.
განგრძობილი ღჳნითა 8218 - ღვინით ამეტყველებული; ღმრთივგანბრძნობილი 626-7 -
ღვთაებრივი სიბრძნით აღჭურვილი.
განგდებული 626, 6230 – 631, 8122 - განდევნილი.
განგებაჲ 854 - გამართვა, გარიგება; 6111, 661- მართვა-გამგეობა; 9016 - დადგენილება; 862’16’ 875’15’29’
8916’21 - წესდება.
განდევნაჲ (მონასტრით განდევნაჲ) 7225, 7314, 763, 792.
განვრდომაჲ 833 - განშორება, მოცილება; განვარდებიანმცა სასჯელად საუკუნოდ 8910-11 -
გაძევებულ, განდევნილ იქნან ჯოჯოხეთში; შდ. შთავრდომაჲ.
განზავებაჲ 7712 - შერევა.
განთხევაჲ - ნ. გარე განთხევაჲ.
განკრძალული - ნ. კურნებაჲ.
განმარტებით 7613 - გარვევით, დაბეჯითებით.
განრყუნაჲ 7530 - გარყვნა, გახრწნა.
განსახრწნელი 7622 - ადგილი სადაც განიხრწნება სული, ჯოჯოხეთი.
განსუენებაჲ 6414 - მოსვენება, მშვიდობა, 6830 მოსვენება, შეფარება.
განუჴსნელი 8829- წყევლამოუხდელი, კრულვაგაუხსნელი (ნ. კრული).
განქიქებული 792 - შერცხვენილი, გაწბილებული; შეურაცხებით განქიქებული ib - უპატიოდ
სერცხვენილი.
განღებაჲ 8420 - წაღება, გატანა.
განყვანებაჲ 6721 - გაყვანა.
განყოფაჲ ნაქონებისაჲ 793 - ქონების ჩაორთმევა და გაყოფა; ~ძმათა სავსავებოსაჲ 6313 - ძმათა
კრებულის (ნ.) დაშლა, დანაწილება; ~ შემოსაწირავისაჲ 8325, 845’8’18 - შემოსაწირავის (ნ.)
განაწილება; შდ. გასაყოფელი.
განჩინებაჲ 703, 8516-17 - დანიშვნა, განსაზღვრება; განჩენილი 8723 - განსაზღვრული,
გადაკვეთილი; შდ. ჩენილი, გამოჩინებაჲ.

47
განცხადებაჲ: განცხადნეს 8725 - გამოაშკარავდეს, გამომჟღავნდეს.
განწესებაჲ - ნ. წესი
განწვალებაჲ 685-6, განწვალვაჲ 6818 - გაყოფა, განხეთქილება.
განხეთქილებაჲ 6818-19.
განხილვაჲ 7321, 7826, 8613-14 - გასინჯვა, გამოკვლევა.
განხუმაჲ 907’11’13 - გაღება.
განჴდაჲ 725-6, 7330, 7419, 7812, 8011 - გაძევება; სრულიად განჴდაჲ მონასტრით 7729-24, შეუნდობლად
განჴდაჲ მონასტრით 7823-24 - საბოლოოდ, სამუდამოდ გაძევება მონასტრიდან.
გარდამავალი 798 - კანონის ან წესის დამარღვეველი.
გარდარეულებაჲ - გადარეულება, გადამეტება: ~ ამპარტავნებისაჲ (ნ.) 7417’ ~
ვერცხლისმოყუარებისაჲ (ნ.) 7915-16, ~სილაღისაჲ (ნ.) 805-6.
გარდაქცევაჲ (ჭეშმარიტებისაჲ) 7727 - დარღვევა, დამხობა.
გარე-განთხევაჲ 7711 - განდევნა, გაძევება.
გარნა 6412, 6824, 7012 და სხვ. - მაგრამ.
გასაყოფელი: ნამეტნავად გასაყოფელი 6915 - ნორმაზე მეტი წილი.
გასტუმრებაჲ - ნ. სტუმარი.
გატეხაჲ (ტჳპიკონოისაჲ) 7531- დარღვევა.
გაღებაჲ (ტრაპეზისაჲ) 6912 - მიცემა.
გებაჲ 875 - ყოფნა, არსებობა; ეგებოდა 585 - უნდა ყოფილიყო, ჯერ-ყო, ეკუთვნოდა.
გეზი, გიეზი, გეეზი 633, 7221, 8724 - საკუთარი სახელი ვინმე კეთროვანისა.
გემოთ-მოყუარებაჲ 6812 - პირის გემოს მოყვარება, მსუნაგობა.
გეჰენიაჲ (ებრაული) 8912 - ოჯოხეთი.
გინა 637, 691 და სხვ. - გინდა. ანდა.
გინებაჲ 7311; მაგინებელი 7327, 7817-18.
გლახაკი 7212 - ღარიბი, უპავარი.
გლისპობაჲ 7529 - რჩობა, უჯიათობა; სიგლისპე 6723 - იგივე.
გონება: ვიგონეთ 582 - გავიხსენეთ, მოვისაზრეთ.
გრივი (ასურული) 719-10’12’1417’23 - წონის საზომი
გუამი 6819, 7412 - სხეული; სამგუამოვნებაჲ 8817-18 - სამპიროვნება (ნ. ღმერთი).
გულისჴმისყოფაჲ 6219, 758 - გაგება, შესმენა, გულისხმობა.
გუსავსე 902 - კმაყოფილი.
გლსმოდგინებაჲ 618 - მეცადინობა, 6117, 861-2,15 - გულმოდგინება; უგულმოდგინედ 582-3 -
გულმოდგინედ, წადიერად მივეცით.
დაანდერძებაჲ - ნ. ანდერძი.
დაბროლებაჲ 759 - ცდუნება; დამაროლებელი 6814 - მაცდუნებელი
დაგებაჲ 687-8,17,22 - მირთმევა, მიცემა.
დადგენაჲ, დადგინებაჲ 7226-27, 635-6, 6624, 8013,22,23 - დაყენება, დანიშვნა, თანამდებობის გადაცემა.
დადგრომაჲ 6723-24, 7710, 8010 - ყოფნა, მყოფობა, დარჩენა
დადებაჲ - ნ საეკლესიოდ დადებაჲ (ეკლესიასთან)
დათმენაჲ (პატიჟისაჲ, ნ) 7319 - ატანა , მოთმენა.
დაკლებაჲ (პატივისაგან, ნ.) 7721-22, 7918 - გადაყენება, მოხსნა.
დაკუეთებული 7424 - დაჭრილი, დაკოდილი; დამაკუეებელი 7422-23 - დამჭრელი, დამკოდველი;
შდ. მოკუეთაჲ
დალპოლვაჲ 774 - დალპობა, გახრწნა; სიმპალე 7712 - სიდამპლე, გახრწნილობა.
დამაბრკოლებელი - ნ. დაბროლებაჲ.
დამაკუეთებელი - ნ. დაკუეთებული.

48
დამართებაჲ 8025,28-29 - შემთხვევა, მოხდომა.
დამარღუეველი (კანონისაჲ) 6212.
დამარხვაჲ - ნ. საეკლესიოდ დამარხვაჲ (ეკლესიასთან).
დამიც 865 - დამიდვია.
დამკჳდრებაჲ, დამკჳდრებული - ნ. მკჳდრი.
დამტკიცებაჲ - ნ. მტკიცე.
დამფასებელი 594 - შემფასებელი; შდ. ფასი სრული.
დასასრული - ნ. სრული.
დასდებელი 8216 - ერთგვარი საალობელი
დასი (შდ. სომხ. ) - გუფი, წოდება:~მღვდელთა 653, მეორე დასი 711,19, მესამე დასი 714.

49