Por 2015 16 Fragm Z Chemia W Przyszlosc

Na kolejnych stronach
Opis podręcznika Z chemią w przyszłość. Szkoły ponadgimnazjalne. Część 1 2

Rozkład materiału 8
Plan wynikowy do rozdziału 1 i 2 29
Scenariusz lekcji powtórzeniowej rozdziału 2 30
Sprawdzian 38
| Chemia | Z chemią w przyszłość
Kompletne przygotowanie
do matury
Liczne przykłady, bogaty wybór doświadczeń, zadania nawiązujące do formuły
egzaminu – doskonałe przygotowanie do matury z chemii! Z chemią w przyszłość
rzetelnie realizuje program rozszerzony i zapewnia doskonałe wyniki Twoim uczniom.
Uczysz skutecznie – wypróbowane

rozwiązania metodyczne gwarantują dobre
efekty. Przedstawienie trudnych pojęć
w postaci rysunków i schematów ułatwia
uczniom ich zrozumienie.
Doskonale przygotowujesz uczniów

do matury – wzorowo realizujesz wszystkie
treści, wyjaśniając je na licznych przykładach.
Zadania typu maturalnego pomagają
kształcić potrzebne umiejętności.
Zachęcasz uczniów do nauki chemii

dzięki licznym ciekawostkom i materiałom
nadobowiązkowym. Ciekawe, dokładnie
opisane i zilustrowane doświadczenia
angażują uczniów w pracę na lekcjach.
ZESTAW MINI-LAB
Doświadczenia chemiczne w małej skali.
Mini-Lab to pudełko ze sprzętem i zeszyt
badawczy ze szczegółowymi opisami
czynności laboratoryjnych, wskazówkami,
schematami i zdjęciami z doświadczeń.
Pozwala uczniom samodzielnie
przeprowadzić wszystkie doświadczenia
zalecane w podstawie programowej
zakresu podstawowego.
2
Zdjęcia ilustrujące
przebieg
doświadczeń
pokazują procesy
chemiczne
w przystępny sposób.
U – uczeń może
je wykonać
samodzielnie;
N – doświadczenia,
które przeprowadza
nauczyciel.
Obliczenia chemiczne
– przykłady krok
po kroku pokazują,
w jaki sposób
rozwiązywać zadania
rachunkowe z chemii.
3
Podręcznik zawiera wiele treści, które rozwijają zainteresowania i motywują

uczniów do samodzielnej nauki. Dzięki temu zachęcisz ich do pogłębiania wiedzy,
co przełoży się na lepsze wyniki na egzaminie!
Na końcu
rozdziału
krótkie
podsumowania.
Ciekawostki
nawiązują
do omawianych
zagadnień.
Na końcu każdego
paragrafu zadania
do samodzielnego
rozwiązania
w domu jako
dodatkowy
trening.
Biografie chemików, których

odkrycia znacząco przyczyniły się
do rozwoju chemii.
4
Z chemią w tle
– ciekawostki ze świata
chemii inspirują
do samodzielnych
poszukiwań.
Tabele i indeks
na końcu
podręcznika
Treści
nadobowiązkowe
umieszczone
na niebieskim
tle – poszerzają
wiedzę i rozwijają
zainteresowania.
5
Miejsce, w którym
dzielimy się wiedzą
Przygotowywanie ciekawych lekcji, opracowanie klasówek, ocenianie umiejętności
uczniów, dokumentacja… Twoja praca wykracza daleko poza szkolną salę.
Obowiązków Ci nie odejmiemy, ale możemy sprawić, że wszystko będzie łatwiejsze
i mniej czasochłonne.
Tygostoiwąycche
materiałów
WITAJ W KLUBIE! TU ZNAJDZIESZ:
Programy nauczania – napisane przez doświadczonych WYGODNY DOSTĘP
autorów, dlatego możesz mieć pewność, że Twój dyrektor W KAŻDEJ CHWILI
je zatwierdzi.
Wymagane dokumenty – zawsze na czas i w odpowiedniej Zapewniamy pomoc nauczycielom wszystkich
formie. przedmiotów.
Pomysły na lekcje – udostępniamy wskazówki metodyczne Materiały na uczę.pl są dostępne po zalogowaniu się,
do lekcji i mnóstwo innych materiałów, które pomogą można je pobierać, zapisywać na własnym komputerze
w realizacji ciekawych zajęć. i drukować – w dowolnym miejscu i czasie.
Sprawdziany, klasówki, testy – na wysokim poziomie Nauczyciel może wykorzystać nasze materiały
merytorycznym, gotowe do pobrania i drukowania. do wzbogacenia własnego warsztatu!
6
Nie wiesz, jak skorzystać
Wszystko DOSTĘPNE A z Klubu Nauczyciela?
OD CZERWC
w jednym To łatwe!
miejscu
Dokumentacjaa
2015 Dołącz do Klubu Nauczyciela
Członkiem Klubu może zostać każdy nauczyciel. Zarejestruj
się i załóż konto: wejdź na stronę uczę.pl, kliknij przycisk
Dołącz do Klubu, a następnie wypełnij formularz
Komplet dokumentów niezbędnych w pracy: program rejestracyjny.
nauczania z opiniami, rozkład materiału, plan wynikowy.
Zaloguj się
Po rejestracji wybierz przycisk Zaloguj się. Wpisz login
(adres e-mail użyty w trakcie rejestracji) oraz hasło.
Jeśli masz login i hasło do dotychczasowej wersji Klubu
Lekcje Nauczyciela, dostępnej pod adresem nauczyciel.wsipnet.pl,
to skorzystaj z nich podczas logowania się.
Pomoce, dzięki którym nauczyciel poprowadzi świetne
zajęcia, scenariusze lekcji i karty pracy.
Wyszukaj zasoby edukacyjne
Z górnego menu wybierz odpowiedni segment edukacyjny
oraz przedmiot. Wpisz odpowiednie hasło.
1. Wybierz z listy materiał, który Cię interesuje.
lub
2. Kliknij przycisk Szukaj, a wyniki zostaną uporządkowane
Ocenianie w dwóch sekcjach: Najlepiej dopasowane oraz Pozostałe.
Po lewej stronie znajdziesz dodatkowe opcje filtrowania.
Gotowe sprawdziany, kartkówki, testy z kluczami Możesz z nich skorzystać w każdej chwili.
odpowiedzi pomogą nauczycielowi oceniać wiedzę
i umiejętności uczniów. Pobieraj materiały
Na stronie zasobu kliknij przycisk Pobierz. Jeśli chcesz pobrać
materiał oznaczony kłódką, musisz być zalogowany i mieć
uprawnienia do zasobów, w których znajduje się plik.
Diagnostyka
Diagnozy sprawdzają poziom wiedzy uczniów

na początku klasy 1, a także ich postępy. Zestaw składa
się z testu oraz instrukcji z kluczem odpowiedzi. Arkusze
egzaminacyjne na poziomie rozszerzonym.
Na dobry
start Poznaj materiały
metodyczne, które
znajdziesz w Klubie
Nauczyciela.
7
0LFKDï 0 3RěQLF]HN =RILD
.OX](ZD2GURZÈĝ
Rozkład materiału
Numer Doświadczenia Pomoce
Temat Zagadnienia tematyczne
lekcji i typy zadań rachunkowych dydaktyczne
Rozdział 1. Od alchemii do chemii współczesnej (2 godziny)
1 Lekcja organizacyjna
Doświadczenie: Podstawowe czynności

Pokaz przeźroczy
a) prace alchemików i ich zasługi dla rozwoju chemii laboratoryjne
przedstawiają-
Od alchemii do chemii b) rozwój nowoczesnej chemii a) ogrzewanie substancji w probówce
2 cych alchemików
współczesnej c) zakres i znaczenie współczesnej chemii b) ogrzewanie substancji w zlewce
oraz pracownie
d) współczesna chemia jako nauka doświadczalna c) odparowanie roztworu
alchemiczne
d) sączenie
Rozdział 2. Od mikro- do makroświata (10 godzin)

Chemia | Z chemią w przyszłość | Część 1
a) pierwiastki chemiczne – symbole pierwiastków Pokaz kolekcji
AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zofia Kluz, Ewa Odrowąż

chemicznych wybranych pier-
Substancje Doświadczenie: Demonstracja przemiany fizycznej
3 b) substancje złożone – wzory związków chemicznych wiastków i związków
8
chemiczne i przemiany chemicznej
c) przemiany substancji – przemiana fizyczna i prze- chemicznych wystę-
miana chemiczna pujących wokół nas
a) poglądy filozofów starożytnych

b) okres niepodzielności atomu
Rozwój poglądów na
4 c) hipoteza atomistyczno-cząsteczkowa Daltona
budowę atomu
d) współczesne poglądy na budowę atomu
e) cząstki wchodzące w skład atomu
Ćwiczenia w odczy-
tywaniu mas atomo-
wych poszczegól-
a) jądro atomowe – protony i neutrony
nych pierwiastków.
Jak jest zbudowany b) liczba atomowa i liczba masowa Ćwiczenia w ustalaniu składu atomu dowolnego
5 Ćwiczenia
atom? c) liczba elektronów w obojętnym atomie pierwiastka
w obliczaniu mas
d) chmura elektronowa i elektrony walencyjne
cząsteczkowych
prostych związków
chemicznych
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

Liceum
a) rozmiary jądra atomowego
Rozmiary i masy b) promienie atomów
6
atomów c) masa atomu – jednostka masy atomowej
d) masa cząsteczkowa
a) pierwsze próby uporządkowania pierwiastków

Klasyfikacja chemicznych
7 pierwiastków b) prawo okresowości
chemicznych c) układ okresowy D. Mendelejewa
d) współczesny układ okresowy
a) metale – podstawowe cechy metali

b) niemetale i ich cechy
8 Pierwiastki chemiczne c) gazy szlachetne
d) zmiana właściwości pierwiastków na tle układu
okresowego

a) współczesne poglądy na istotę wiązania
9
chemicznego
b) elektroujemność pierwiastków Doświadczenie: Działanie naelektryzowanej laski
9–10 Wiązania chemiczne
c) wiązania jonowe ebonitowej na strumień wody
d) wiązania kowalencyjne
e) typ wiązania a właściwości substancji chemicznych
11 Lekcja powtórzeniowa
Pisemny sprawdzian
12
wiadomości
Doświadczenie: Synteza jodku magnezu wobec

a) klasyczny podział reakcji chemicznych: synteza, wody jako katalizatora
analiza, wymiana pojedyncza i podwójna Doświadczenie: Rozkład węglanu wapnia
b) zapis przemian chemicznych – równanie reakcji Doświadczenie: Reakcja magnezu z kwasem solnym
chemicznej Doświadczenie: Wytrącanie wodorotlenku miedzi(II)
13–15 Reakcje chemiczne
c) opis przemian chemicznych – efekty towarzyszące Doświadczenie: Synteza siarczku żelaza(II)
przemianom chemicznym Doświadczenie: Spalanie wodoru
d) reakcje zachodzące pomiędzy atomami Doświadczenie: Ilustracja procesu
e) reakcje zachodzące pomiędzy cząsteczkami egzoenergetycznego
Ćwiczenia w uzgadnianiu równań reakcji chemicznych
Liceum

a) definicja stopnia utlenienia
Ćwiczenia w przypisywaniu stopni utlenienia ato-
Reakcje b) reguły umożliwiające przypisywanie stopni
16 mom poszczególnych pierwiastków w związkach
utleniania–redukcji utlenienia atomom poszczególnych pierwiastków
chemicznych i jonach
w związkach chemicznych i jonach
a) utlenianie jako proces oddawania elektronów

Doświadczenie: Spalanie sodu w chlorze
b) redukcja jako proces pobierania elektronów
Doświadczenie: Spalanie magnezu w atmosferze CO2
Elektronowa c) równania połówkowe (cząstkowe) – bilans
Doświadczenie: Rozkład H2O2 w obecności MnO2
17–19 interpretacja procesów elektronowy
jako katalizatora
utleniania–redukcji d) dobieranie współczynników stechiometrycznych na
Ćwiczenia w uzgadnianiu równań reakcji
podstawie bilansu elektronowego – cząsteczkowy
utleniania–redukcji
i jonowy zapis równań reakcji utleniania–redukcji
a) utleniacze i reduktory
Praktyczne
b) otrzymywanie pierwiastków chemicznych
20–21 znaczenie reakcji
c) proces wielkopiecowy
utleniania–redukcji

d) otrzymywanie związków chemicznych
10
Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elektrycz-
nego wodnych roztworów cukru i soli kuchennej
a) mechanizm procesu dysocjacji elektrolitycznej
Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elektrycz-
– rola dipoli wody w procesie dysocjacji
Dysocjacja nego wodnego i acetonowego roztworu chlorku
22–24 b) dysocjacja kwasów, zasad i soli
elektrolityczna miedzi(II)
c) kwasy i zasady według teorii Arrheniusa
Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elek-
d) stopień dysocjacji elektrolitu – moc elektrolitów
trycznego wodnego roztworu kwasu octowego
o różnym stężeniu
a) reakcje kwasów z zasadami

Doświadczenie: Zobojętnianie kwasu solnego
25 Reakcje zobojętniania b) cząsteczkowy zapis równań reakcji zobojętniania
zasadą sodową w obecności wskaźnika
c) jonowy zapis równań reakcji zobojętniania
a) substancje łatwo i trudno rozpuszczalne

Reakcje strącania b) wytrącanie osadów – tablice rozpuszczalności Doświadczenie: Wytrącanie trudno rozpuszczal-
26
osadów c) cząsteczkowy i jonowy zapis równań reakcji strąca- nych soli i wodorotlenków
nia osadów
a) jaki odczyn wykazują wodne roztwory soli?

b) przebieg procesów hydrolizy soli Doświadczenie: Badanie odczynu wodnych roztwo-
27–28 Procesy hydrolizy soli
c) cząsteczkowy i jonowy zapis równań reakcji hydroli- rów soli: NaCl, ZnCl2, Na2CO3 oraz (NH4)2CO3

Liceum
zy różnych soli
a) identyfikacja różnych substancji na podstawie
Doświadczenie: Odróżnianie różnych substancji
odczynu ich roztworów
29–30 Lekcja powtórzeniowa na podstawie odczynu ich roztworów i reakcji
b) identyfikacja różnych substancji na podstawie
strącania osadów
reakcji strącania osadów
Pisemny sprawdzian
31
wiadomości
Rozdział 4. Podstawy obliczeń chemicznych (8 godzin)

a) jednostki liczności materii Ćwiczenia w odczytywaniu mas molowych
b) jak liczymy indywidua chemiczne, czyli co to jest pierwiastków
mol? Ćwiczenia w obliczaniu mas molowych związków
32 Mol i masa molowa
c) masa molowa chemicznych
d) wybór zadań rachunkowych utrwalających pojęcie Obliczanie liczby atomów (cząsteczek) w próbce
mola i masy molowej o znanej masie i odwrotnie

a) prawo zachowania masy
b) prawo stałości składu Rozwiązywanie zadań rachunkowych utrwalających
11
Podstawowe prawa
33–34 c) prawo Avogadra poznane prawa chemiczne
chemiczne
d) objętość molowa gazów Ustalanie wzorów na podstawie wyników analizy
e) prawo Gay-Lussaca
Obliczenia Ćwiczenia w interpretacji cząsteczkowej, molowej,

35–38 a) rozwiązywanie zadań stechiometrycznych
stechiometryczne masowej i objętościowej równań reakcji
39 Sprawdzian wiadomości
Rozdział 5. Roztwory (10 godzin)

a) definicja i rodzaje mieszanin Doświadczenie: Sporządzanie mieszaniny jedno-
b) roztwory jako szczególny przykład mieszanin rodnej i niejednorodnej
Charakterystyka c) składniki roztworów – rozpuszczalnik (faza rozpra- Doświadczenie: Pokaz wybranych metod rozdziela-
40
roztworów szająca), substancja rozpuszczona (faza rozproszona) nia składników mieszanin
d) kryteria podziału roztworów Doświadczenie: Porównanie procesu rozpuszczania
e) przykłady roztworów i roztwarzania
Liceum

a) rozpuszczanie jako proces fizyczny
b) rozpuszczanie i krystalizacja Doświadczenie: Otrzymywanie roztworu
c) roztwory nasycone nasyconego
Rozpuszczalność
41 d) rozpuszczalność jako wielkość fizyczna – krzywe Doświadczenie: Badanie wpływu czynników na
substancji
rozpuszczalności proces rozpuszczania i rozpuszczalność
e) wpływ czynników na proces rozpuszczania
i rozpuszczalność
a) co to jest stężenie roztworu? Doświadczenie: Odmierzanie roztworów za pomo-
b) stężenie procentowe cą cylindrów miarowych, pipet i biuret Pokaz naczyń
42 Stężenia roztworów
c) stężenie molowe Doświadczenie: Przygotowanie roztworu o określo- miarowych
d) sporządzanie roztworów o określonym stężeniu nym stężeniu
a) rozwiązywanie zadań utrwalających definicję
stężenia roztworu
Doświadczenie: Pokaz miareczkowania
43–45 Obliczenia chemiczne b) przeliczanie stężeń roztworów
(wykorzystanie wyników do obliczeń)
c) rozcieńczanie roztworów

d) wykorzystanie roztworów w analizie objętościowej
12
Doświadczenie: Otrzymywanie zolu siarki metodą
zmiany rozpuszczalnika
a) koloidy – szczególny stan materii
Doświadczenie: Otrzymywanie zolu siarki w reakcji
Charakterystyka b) przykłady różnych układów koloidalnych
46–47 roztworu Na2S2O3 z kwasami
roztworów koloidalnych c) otrzymywanie układów koloidalnych
Doświadczenie: Koagulacja roztworu żelatyny
d) charakterystyka koloidów
i peptyzacja otrzymanego żelu
Doświadczenie: Efekt Tyndalla
Pisemny sprawdzian
49
wiadomości
Rozdział 6. Kinetyka reakcji chemicznych (7 godzin)

Doświadczenie: Badanie wpływu temperatury na
a) szybkość reakcji chemicznej szybkość wydzielania siarki z roztworu Na2S2O3
b) energia aktywacji reakcji Doświadczenie: Badanie wpływu stężenia substratu
Szybkość reakcji
50–51 c) równanie kinetyczne – rząd reakcji na szybkość wydzielania siarki z roztworu Na2S2O3
chemicznych
d) wpływ czynników na szybkość reakcji chemicznej Doświadczenie: Badanie szybkości przebiegu reakcji
e) szybkość reakcji wieloetapowych pyłu magnezowego i wiórków magnezowych z rów-

Liceum
nomolowymi roztworami HCl

Doświadczenie: Synteza MgI2 w obecności wody
jako katalizatora
a) katalizator jako czynnik obniżający energię aktywa- Doświadczenie: Rozkład H2O2 w obecności MnO2
cji reakcji jako katalizatora
Wpływ katalizatorów b) rodzaje reakcji katalitycznych Doświadczenie: Rozkład H2O2 w obecności roztwo-
52–53
na szybkość reakcji c) mechanizm reakcji przebiegających z udziałem ru FeCl3 jako katalizatora
katalizatorów Doświadczenie: Reakcja kwasu szczawiowego z roz-
d) znaczenie katalizatorów tworem KMnO4 w obecności katalizatora (Mn2+)
oraz bez udziału katalizatora
Doświadczenie: Przemiany katalizatora podczas reakcji
a) przypomnienie wiadomości o białkach (z gimnazjum

i lekcji biologii)
b) enzymy jako czynniki zmniejszające energię akty-
wacji reakcji Doświadczenie: Enzymatyczna hydroliza skrobi
Enzymy jako białka
54 c) podobieństwa i różnice w przebiegu reakcji enzy-
Doświadczenie: Rozkład H2O2 pod wpływem kata-

katalityczne

matycznych oraz reakcji przebiegających z udziałem lazy otrzymanej z wątróbki
katalizatorów nieorganicznych
13
d) podział enzymów ze względu na typ katalizowanej
reakcji
Rozwiązywanie
a) obliczanie szybkości reakcji na podstawie równania
zadań rachunkowych
kinetycznego
55 uwzględniających
b) obliczanie szybkości reakcji przebiegających w róż-
zagadnienia z kinetyki
nej temperaturze
chemicznej
Rozdział 7. Stan równowagi w reakcjach chemicznych (7 godzin)

Doświadczenie: Przesuwanie równowagi w ukła-
a) reakcje odwracalne
dzie: SbCl3 + H2O SbOCl + 2 HCl
Stan równowagi w b) stan równowagi w reakcjach odwracalnych
57 Doświadczenie: Wpływ NaOH na równowagę usta-
reakcjach chemicznych c) prawo działania mas
lającą się w roztworze wody amoniakalnej (efekt
d) reguła przekory
wspólnego jonu)
Równowagi a) stopień i stała dysocjacji – prawo rozcieńczeń

58–60 w roztworach słabych Ostwalda
Liceum

elektrolitów b) iloczyn jonowy wody i pH
Rozwiązywanie a) obliczanie stopnia dysocjacji na podstawie znajomo-
zadań rachunkowych ści stężenia oraz stałej dysocjacji
61–62 uwzględniających b) obliczanie stałej dysocjacji na podstawie znajomości
problematykę stanów stężenia oraz stopnia dysocjacji
równowagi c) obliczanie pH roztworu
Rozdział 8. Elektrochemia (7 godzin)

Doświadczenie: Porównanie aktywności sodu
Aktywność chemiczna a) porównanie aktywności wybranych metali
64–65 i potasu na podstawie reakcji z wodą
metali b) szereg aktywności metali
Doświadczenie: Reakcja metali z roztworami soli
a) typowe reakcje metali z kwasami nieutleniającymi Doświadczenie: Reakcja metali z kwasami

Reakcje metali b) reakcje metali szlachetnych z tlenowymi kwasami nieutleniającymi
66
z kwasami silnie utleniającymi Doświadczenie: Reakcja miedzi z kwasem

c) reakcja złota z wodą królewską azotowym(V) o różnym stężeniu
14
a) ogniwo Daniella
b) pomiar potencjału elektrochemicznego
Szereg napięciowy
67–68 c) szereg napięciowy metali Doświadczenie: Ogniwo Daniella
metali
d) przewidywanie kierunku reakcji chemicznej na
podstawie szeregu napięciowego metali
Rozwiązywanie zadań a) rozwiązywanie zadań rachunkowych z wykorzysta-

69
rachunkowych niem szeregu elektrochemicznego
Rozdział 9. Efekty energetyczne reakcji chemicznych (4 godziny)

a) termochemiczna interpretacja równań reakcji –
warunki standardowe
Doświadczenie: Efekty energetyczne procesów
71 Prawa termochemii b) entalpia procesu chemicznego
i reakcji chemicznych
c) prawo Hessa
d) prawo Lavoisiera i Laplace’a

Liceum
Rozwiązywanie
zadań rachunkowych
a) obliczanie entalpii reakcji na podstawie danych
72–73 uwzględniających
termochemicznych
zagadnienia
z termochemii
Pisemny sprawdzian
74
wiadomości
Rozdział 10. Budowa atomów i cząsteczek (22 godziny)

Ćwiczenia w obliczaniu średniej masy atomowej
Powtórzenie na podstawie składu procentowego izotopów
a) skład jądra atomowego
75 wiadomości o budowie pierwiastka i odwrotnie – obliczanie zawartości
b) izotopy i pierwiastki, które nie tworzą izotopów
atomów procentowej izotopów na podstawie masy atomo-
wej i liczb masowych poszczególnych izotopów

a) pojęcie nuklidu
b) określanie składu jąder atomowych różnych
15
76–77 Różnorodność nuklidów izotopów
c) izotony, izobary
d) skład izotopowy pierwiastków
a) dualizm korpuskularno-falowy
Podstawy mechaniki
78–79 b) zasada nieoznaczoności Heisenberga
kwantowej
c) pojęcie orbitalu atomowego
a) liczby kwantowe – wielkości kwantowane w atomie

80–81 Liczby kwantowe
b) kombinacje liczb kwantowych – typy orbitali
Wykresy funkcji a) wykresy radialnej i kątowej części funkcji falowych

82
falowych dla orbitali 1s, 2s, 2p – kontur orbitalu
a) kryterium energetyczne uszeregowania orbitali

Zabudowa orbitali atomowych Ćwiczenia w zapisywaniu konfiguracji elektrono-
83–85
atomowych b) zakaz Pauliego wych atomów
c) reguła Hunda
Liceum

a) bloki s, p, d, f w układzie okresowym pierwiastków
Konfiguracja
b) przewidywanie typowych stopni utlenienia pier-
86–87 elektronowa atomów
wiastka w związkach chemicznych na podstawie
a układ okresowy
konfiguracji elektronowej jego atomu
a) pojęcie orbitalu cząsteczkowego

b) zasady wyznaczania orbitali cząsteczkowych
(metoda LCAO)
Orbitale cząsteczkowe
c) budowa cząsteczki wodoru
88–90 – budowa wybranych
d) rząd wiązania
cząsteczek
e) budowa cząsteczek: F2, O2, N2, HF
f ) rozwiązanie problemu: czy mogą istnieć cząsteczki
Li2 oraz He2?
Hybrydyzacja orbitali a) hybrydyzacja orbitali atomowych jako zabieg mate-

atomowych – budowa matyczny – wyznaczanie orbitali zhybrydyzowanych
91–94

wybranych cząsteczek b) budowa cząsteczki BeCl2
wieloatomowych c) budowa cząsteczek: BF3, NH3, H2O, CO2
16
Pisemny sprawdzian
96
wiadomości
Rozdział 11. Wybrane zagadnienia z chemii nieorganicznej (16 godzin)

a) czym zajmuje się chemia nieorganiczna?
Zakres i zadania b) od chemii minerałów do współczesnej chemii
97 współczesnej chemii nieorganicznej
nieorganicznej c) typy (klasy) najważniejszych związków
nieorganicznych
a) co to są tlenki?
Budowa i nomenklatura b) tlenki metali i niemetali Ćwiczenia w ustalaniu wzorów tlenków na podsta-
98–99
tlenków c) nomenklatura tlenków wie ich nazwy i odwrotnie
d) wybrane metody otrzymywania tlenków

Liceum
a) zachowanie się tlenków wobec wody
Doświadczenie: Badanie zachowania się: MgO,
b) zachowanie się tlenków wobec kwasów i zasad –
Charakter chemiczny Al2O3, SiO2, P4O10, SO2 wobec wody
100–103 tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki amfoterycz-
tlenków Doświadczenie: Badanie charakteru chemicznego
ne i tlenki obojętne
MgO, Al2O3, P4O10 – reakcja z kwasami i zasadami
c) zmienność charakteru chemicznego tlenków 3 okresu
Doświadczenie: Zachowanie się wybranego wodor-

ku metalu wobec wody
Budowa, nomenklatura a) wodorki metali Doświadczenie: Badanie odczynu wody
104
i właściwości wodorków b) wodorki niemetali amoniakalnej
Doświadczenie: Zachowanie się chlorowodoru
w wodzie
a) budowa, nomenklatura i podstawowe metody

otrzymywania kwasów
b) budowa, nomenklatura i podstawowe metody
105–106 Kwasy, zasady i sole

otrzymywania zasad
c) budowa, nomenklatura i podstawowe metody
17
otrzymywania soli
a) kwasy i zasady według teorii Arrheniusa

107–108 Teorie kwasów i zasad
b) teoria Brönsteda i Lowry’ego
Doświadczenie: Otrzymywanie akwakompleksów

kobaltu (papierek kobaltowy)
Doświadczenie: Działanie amoniaku na wodne
roztwory soli miedzi(II) – wymiana ligandów
a) budowa związków koordynacyjnych Doświadczenie: Działanie roztworu tiosiarczanu(VI)
Budowa wybranych
b) nomenklatura związków koordynacyjnych sodu na osad AgBr (proces fotograficzny)
109–110 związków
c) przykłady związków koordynacyjnych o znaczeniu Doświadczenie: Działanie wody amoniakalnej na
koordynacyjnych
praktycznym wodorotlenek glinu i cynku
Doświadczenie: Otrzymywanie i badanie właściwo-
ści wodorotlenku cynku
Doświadczenie: Otrzymywanie i badanie właściwo-
ści wodorotlenku miedzi(II)
Pisemny sprawdzian
112
Liceum

wiadomości
Rozdział 12. Pierwiastki bloku s i ich związki (10 godzin)
a) rozpowszechnienie wodoru w przyrodzie
b) metody otrzymywania wodoru
Wędrówka przez układ c) właściwości wodoru Doświadczenie: Otrzymywanie wodoru z kwasów
113–114 okresowy – zaczynamy d) zastosowanie wodoru Doświadczenie: Otrzymywanie wodoru z wody
od wodoru e) woda jako najpopularniejszy związek wodoru Doświadczenie: Spalanie wodoru
f ) specyficzne właściwości wody jako konsekwencja
występowania wiązań wodorowych
a) właściwości fizyczne metali

115 Charakterystyka metali b) wiązanie metaliczne
c) właściwości chemiczne metali
a) konfiguracja elektronowa litowców i berylow-

ców oraz jej konsekwencje: stopnie utlenienia,
116 Metale bloku s aktywność

b) występowanie litowców i berylowców w przyrodzie
18
– najważniejsze minerały
a) właściwości fizyczne sodu i potasu Doświadczenie: Obserwacja nalotu na powierzchni

Charakterystyka b) zachowanie się sodu i potasu na powietrzu metalicznego sodu
litowców i ich c) związki sodu i potasu z tlenem Doświadczenie: Wykazanie higroskopijnych właści-
117–118
najważniejszych d) wodorotlenki litowców wości NaOH
związków e) sole litowców – sole obojętne i wodorosole Doświadczenie: Barwienie płomienia
f ) wykrywanie litowców przez związki litowców
a) wapń jako główny przedstawiciel berylowców Doświadczenie: Obserwacja przemian zachodzą-

b) tlenek wapnia cych podczas działania nadmiaru CO2 na wodę
c) wodorotlenek wapnia (woda wapienna, mleko wapienną
Charakterystyka
119–120 wapienne) Doświadczenie: Wytrącanie trudno rozpuszczal-
wapnia i jego związków
d) sole wapnia – sole obojętne, wodorosole nych soli wapnia i magnezu
i hydroksosole Doświadczenie: Barwienie płomienia przez związki
e) rodzina berylowców berylowców
Pisemny sprawdzian
122
wiadomości

Liceum
Rozdział 13. Pierwiastki bloku p i ich związki (26 godzin)
a) występowanie i rozpowszechnienie glinu w
Doświadczenie: Reakcje glinu z kwasami i zasadami
przyrodzie
Doświadczenie: Otrzymywanie tlenku glinu
Glin i jego najważniejsze b) właściwości fizyczne glinu
123–124 w obecności HgCl2
związki c) glin jako reduktor – aluminotermia
Doświadczenie: Badanie charakteru chemicznego
d) właściwości tlenku i wodorotlenku glinu
wodorotlenku glinu (reakcje z kwasami i zasadami)
e) charakterystyka wybranych soli glinu
a) węgiel w przyrodzie – formy węgla kopalnego

b) odmiany alotropowe węgla
Doświadczenie: Wykazanie sorpcyjnych właściwo-
c) sorpcyjne właściwości węgla – węgiel aktywny
Węgiel i nieorganiczne ści węgla
125–128 d) tlenek węgla(II)
związki węgla Doświadczenie: Działanie kwasów na węglany
e) tlenek węgla(IV), kwas węglowy
i wodorowęglany
f) węglany i wodorowęglany
g) twardość wody

a) występowanie i rozpowszechnienie krzemu
Charakterystyka w przyrodzie
19
Doświadczenie: Otrzymywanie trudno rozpuszczal-
129–130 wybranych związków b) SiO2 i jego odmiany – polimorfizm
nych krzemianów
krzemu c) kwasy krzemowe i ich sole
d) glinokrzemiany
a) azot jako główny składnik powietrza

131 Charakterystyka azotu
b) metody otrzymywania azotu
Doświadczenie: Badanie odczynu wodnego roz-

tworu amoniaku
a) amoniak – przypomnienie budowy cząsteczki NH3
Doświadczenie: Otrzymywanie dymów salmiaku
b) metody otrzymywania amoniaku
Amoniak. Sole Doświadczenie: Termiczny rozkład wodorowęglanu
132–133 c) właściwości fizyczne amoniaku
amonowe amonu (proszek do pieczenia)
d) właściwości chemiczne amoniaku
Doświadczenie: Działanie mocnych zasad na sole
e) sole amonowe
amonowe – wykrywanie jonu amonowego
Doświadczenie: Badanie właściwości chlorku amonu
a) charakterystyka tlenków azotu

b) tlenowe kwasy azotu – porównanie kwasu azoto- Doświadczenie: Badanie utleniających właściwości
134–135 Tlenowe związki azotu
wego(V) i kwasu azotowego(III) azotanów(V)
c) azotany(V) i azotany(III)
Liceum

a) występowanie i rozpowszechnienie fosforu
Doświadczenie: Porównanie aktywności fosforu
w przyrodzie
białego i fosforu czerwonego
Fosfor i jego b) odmiany alotropowe fosforu
136–137 Doświadczenie: Reakcja P4O10 z wodą
najważniejsze związki c) tlenki fosforu
Doświadczenie: Wytrącanie trudno rozpuszczal-
d) tlenowe kwasy fosforu
nych fosforanów(V)
e) fosforany(V)
a) występowanie i rozpowszechnienie tlenu w przyrodzie

b) metody otrzymywania tlenu Doświadczenie: Otrzymywanie tlenu
138–139 Charakterystyka tlenu
c) alotropia tlenu Doświadczenie: Spalanie substancji w tlenie
d) tlen jako pierwiastek życia
a) występowanie i rozpowszechnienie siarki Doświadczenie: Przemiany siarki podczas ogrzewa-

w przyrodzie nia – otrzymywanie siarki plastycznej
b) odmiany alotropowe siarki Doświadczenie: Wytrącanie trudno rozpuszczal-
Siarka i jej
140–142 c) siarkowodór, kwas siarkowodorowy, siarczki nych siarczków
najważniejsze związki

d) tlenki siarki Doświadczenie: Reakcja SO2 z wodą
e) tlenowe kwasy siarki Doświadczenie: Wykazanie higroskopijnych właści-
20
f ) siarczany(IV) i siarczany(VI) wości stężonego kwasu siarkowego(VI)
Doświadczenie: Otrzymywanie chloru

a) występowanie i rozpowszechnienie fluorowców
i wody chlorowej
w przyrodzie
Doświadczenie: Badanie właściwości wody chlorowej
b) otrzymywanie chloru
Chlor i jego Doświadczenie: Badanie właściwości chlorowodoru
c) właściwości fizyczne chloru
143–145 najważniejsze związki. Doświadczenie: Wytrącanie halogenków srebra
d) beztlenowe związki chloru: chlorowodór – kwas
Rodzina fluorowców Doświadczenie: Wykazanie utleniających właściwo-
solny – chlorki
ści chloranu(V) potasu
e) tlenowe kwasy chloru i ich sole
Doświadczenie: Porównanie aktywności
f ) aktywność fluorowców
fluorowców
a) historia odkrycia gazów szlachetnych

b) otrzymywanie gazów szlachetnych
146 Gazy szlachetne c) połączenia klatratowe helowców
d) związki helowców
e) zastosowanie helowców
Pisemny sprawdzian
148

Liceum
wiadomości
Rozdział 14. Pierwiastki bloku d i ich związki (12 godzin)
Doświadczenie: Reakcja żelaza z kwasami
a) występowanie i rozpowszechnienie żelaza
Doświadczenie: Wytrącanie wodorotlenku
w przyrodzie
żelaza(II) i badanie jego właściwości
Charakterystyka żelaza b) metody otrzymywania żelaza
149–151 Doświadczenie: Spalanie żelaza w chlorze
i jego związków c) związki żelaza(II)
Doświadczenie: Wytrącanie wodorotlenku
d) związki żelaza(III)
żelaza(III) i badanie jego właściwości
e) stopy żelaza
Doświadczenie: Wykrywanie jonów Fe3+
a) charakterystyka manganu
b) metody otrzymywania manganu
Doświadczenie: Reakcja manganu z kwasami
c) zastosowanie manganu – stopy
Doświadczenie: Wytrącanie wodorotlenku manga-
d) związki manganu(II)
Mangan i jego nu(II) i badanie jego właściwości
152–154 e) związki manganu(IV)
najważniejsze związki Doświadczenie: Badanie wpływu środowiska na
f ) związki manganu(VII)
utleniające właściwości KMnO4

g) zmiana właściwości utleniająco-redukujących i kwa-
Doświadczenie: Wytrącanie MnS
sowo-zasadowych związków manganu w zależności
21
od stopnia utlenienia
Doświadczenie: Wytrącanie wodorotlenku chro-

mu(III) i badanie jego właściwości
a) charakterystyka chromu Doświadczenie: Badanie właściwości CrO3
b) metody otrzymywania chromu Doświadczenie: Badanie zachowania się K2CrO4
c) zastosowanie chromu – stopy i K2Cr2O7 w roztworach o odczynie kwaśnym i od-
Chrom i jego
155–157 d) związki chromu(III) czynie zasadowym
najważniejsze związki
e) związki chromu(VI) Doświadczenie: Wykazanie utleniających właściwo-
f ) porównanie właściwości związków chromu ści związków chromu(VI)
na różnych stopniach utlenienia Doświadczenie: Termiczny rozkład dichromianu(VI)
amonu
Doświadczenie: Otrzymywanie nadtlenku chromu
158–159 Lekcja powtórzeniowa
Pisemny sprawdzian
160
wiadomości
Liceum

Rozdział 15. Wstęp do chemii organicznej (6 godzin)
a) rozwój chemii organicznej
Doświadczenie: Wykrywanie węgla w związkach
b) specyfika związków organicznych
organicznych
c) przyczyny różnorodności związków organicznych
Doświadczenie: Wykrywanie wodoru i tlenu
d) skład pierwiastkowy związków organicznych
Zakres i zadania chemii w związkach organicznych
161–165 e) podstawowe pojęcia stosowane w chemii organicz-
organicznej Doświadczenie: Wykrywanie azotu w związkach
nej (szereg homologiczny, izomeria)
organicznych
f ) wzory stosowane w chemii organicznej: wzór suma-
Doświadczenie: Wykrywanie siarki w związkach
ryczny, półstrukturalny (grupowy), strukturalny
organicznych
g) typy reakcji w chemii organicznej
Praktyczne znaczenie a) znaczenie związków organicznych

166
związków organicznych b) związki organiczne w życiu codziennym
Rozdział 16. Węglowodory (21 godzin)


a) co to są węglowodory?
b) podział węglowodorów (alifatyczne i cykliczne)
22
c) szeregi homologiczne węglowodorów alifatycznych Doświadczenie: Spalanie węglowodorów przy peł-
Węglowodory (alkany, alkeny, alkiny) nym i ograniczonym dostępie tlenu
167–169 – najprostsze związki d) zmiana właściwości fizycznych węglowodorów Rozwiązywanie zadań stechiometrycznych opar-
organiczne w szeregach homologicznych tych na reakcjach spalania alkanów
e) spalanie węglowodorów – spalanie całkowite Modelowanie cząsteczek alkanów
i niecałkowite
f ) spalanie węglowodorów a problemy środowiskowe
a) właściwości fizyczne alkanów – temperatura wrze-

nia, stan skupienia, rozpuszczalność w rozpuszczal-
nikach polarnych i apolarnych Doświadczenie: Otrzymywanie metanu
b) metody otrzymywania alkanów Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności ciekłego
170–171 Właściwości alkanów c) rzędowość atomów węgla alkanu w wodzie i rozpuszczalniku polarnym
d) budowa cząsteczki CH4(alkanów) na podstawie Doświadczenie: Badanie zachowania się alkanów
teorii orbitali molekularnych wobec bromu (roztworu bromu w toluenie)
e) reakcje alkanów z halogenami – substytucja
f ) halogenoalkany

Liceum
a) właściwości fizyczne węglowodorów nienasyconych
Doświadczenie: Otrzymywanie etenu, badanie jego
b) otrzymywanie węglowodorów nienasyconych
zachowania wobec roztworu bromu w toluenie
Właściwości c) budowa cząsteczek etenu i etynu (węglowodorów
i KMnO4(aq)
172–173 węglowodorów nienasyconych) na podstawie teorii orbitali moleku-
Doświadczenie: Otrzymywanie etynu z karbidu,
nienasyconych larnych, typ wiązań
badanie zachowania się węglowodorów nienasyco-
d) reakcje węglowodorów nienasyconych – addycja
nych wobec bromu (roztworu bromu w toluenie)
(reguła Markownikowa) i polimeryzacja
a) izomeria, czyli równoskładowość

b) rodzaje izomerii
Izomeria
c) izomeria łańcuchowa Ćwiczenia w układaniu nazw związków
węglowodorów
d) izomeria położeniowa – położenie podstawnika organicznych
174–177 alifatycznych
i położenie wiązania wielokrotnego Modelowanie cząsteczek różnych węglowodorów
i ich halogeno-
e) izomeria geometryczna typu cis-trans i ich halogenopochodnych
pochodnych
f ) podstawowe zasady nomenklatury związków

organicznych
23
Pisemny sprawdzian
179
wiadomości
a) benzen jako główny przedstawiciel węglowodorów

aromatycznych
b) budowa cząsteczki benzenu na podstawie teorii
orbitali molekularnych
c) otrzymywanie benzenu
Charakterystyka d) właściwości fizyczne benzenu Doświadczenie: Zachowanie się benzenu wobec
180–184 węglowodorów e) reakcje substytucji w pierścieniu aromatycznym (ha- roztworu bromu w toluenie oraz roztworu KMnO4
aromatycznych logenowanie, nitrowanie, sulfonowanie, alkilowanie) Doświadczenie: Nitrowanie benzenu
f ) reakcje addycji do pierścienia aromatycznego
g) dipodstawione pochodne benzenu – wpływ kierują-
cy podstawnika
h) przykłady innych węglowodorów aromatycznych –
toluen, ksylen, naftalen, antracen
Liceum

Doświadczenie: Porównanie właściwości węglo-
wodorów o 6 atomach węgla. Planowanie ciągu
185–186 Lekcja powtórzeniowa
przemian od substancji pierwiastkowych do węglo-
wodorów i ich pochodnych
Pisemny sprawdzian
187
wiadomości
Rozdział 17. Jednofunkcyjne pochodne węglowodorów (25 godzin)

a) pojęcie grupy funkcyjnej
b) jednofunkcyjne pochodne węglowodorów – prze-
gląd związków (alkohole, aldehydy, fenole, ketony,
Pochodne kwasy karboksylowe i ich pochodne, aminy, amidy
188
węglowodorów kwasowe)
c) wielofunkcyjne pochodne węglowodorów – prze-
gląd związków (aminokwasy i ich pochodne, cukry,

kwasy nukleinowe)
24
a) co to są alkohole? Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności alkoholi
b) różne kryteria podziału alkoholi: rodzaj reszty wę- w wodzie i rozpuszczalnikach apolarnych
glowodorowej, liczba grup funkcyjnych, rzędowość Doświadczenie: Reakcja etanolu z sodem
c) przykłady alkoholi, wzory i nazwy Doświadczenie: Badanie odczynu wodnego roz-
Obserwacja próbek
d) właściwości fizyczne alkoholi tworu alkoholanu (etanolanu sodu)
Budowa i właściwości różnych alkoholi
189–192 e) metody otrzymywania alkoholi Doświadczenie: Utlenianie alkoholi I- i II-rzędo-
alkoholi – stan skupienia,
f ) spalanie alkoholi wych tlenkiem miedzi(II)
gęstość
g) reakcja alkoholi z aktywnymi metalami Doświadczenie: Reakcja etanolu i glicerolu
h) odwadnianie alkoholi – reakcja eliminacji z Cu(OH)2
i) utlenianie alkoholi I- i II-rzędowych Doświadczenie: Działanie HCl na metanol i spraw-
j) reakcje alkoholi wielowodorotlenowych dzenie palności produktu
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności hydrok-

a) budowa i nomenklatura fenoli
sybenzenu w wodzie
b) właściwości fizyczne hydroksybenzenu
Doświadczenie: Badanie odczynu wodnego roz-
Budowa i właściwości c) właściwości chemiczne fenoli na przykładzie
193–194 tworu hydroksybenzenu
fenoli hydroksybenzenu
Doświadczenie: Reakcja fenoli z NaOH
d) wykrywanie fenoli
Doświadczenie: Reakcja fenolanu sodu z CO2
e) porównanie alkoholi i fenoli
Doświadczenie: Reakcja fenolu z roztworem FeCl3

Liceum
a) aldehydy jako produkty utleniania alkoholi I-rzędowych
b) budowa i nomenklatura aldehydów Doświadczenie: Próba Trommera
Budowa i właściwości c) szereg homologiczny aldehydów alifatycznych Doświadczenie: Próba Tollensa
195–196
aldehydów d) aldehydy aromatyczne (benzaldehyd) Doświadczenie: Reakcja fenolu z formaliną – otrzy-
e) właściwości fizyczne aldehydów mywanie żywicy
f ) redukujące właściwości aldehydów
a) ketony jako produkty utleniania alkoholi II-rzędowych

Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności acetonu
b) budowa i nomenklatura ketonów
w wodzie
c) metody otrzymywania ketonów
Doświadczenie: Badanie palności acetonu
197–198 Właściwości ketonów d) właściwości fizyczne acetonu
Doświadczenie: Próba Trommera dla acetonu
e) właściwości chemiczne ketonów na przykładzie
(wynik negatywny)
acetonu
Doświadczenie: Próba jodoformowa
f ) porównanie aldehydów i ketonów
a) przypisywanie stopni utlenienia atomom węgla

Procesy utleniania–
w związkach organicznych

199–200 redukcji z udziałem
b) dobieranie współczynników stechiometrycznych
związków organicznych
25
na podstawie bilansu elektronowego
Obserwacja próbek
a) budowa i nomenklatura kwasów karboksylowych
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności kwasów: kwasów: octowego,
Budowa i właściwości b) kryteria podziału kwasów karboksylowych
octowego, szczawiowego, stearynowego, oleinowe- szczawiowego,
201 fizyczne kwasów – przykłady
go oraz benzoesowego w wodzie stearynowego,
karboksylowych c) metody otrzymywania kwasów karboksylowych
oleinowego
d) właściwości fizyczne kwasów karboksylowych
oraz benzoesowego
Doświadczenie: Badanie odczynu równomolowych

a) dysocjacja – moc kwasów karboksylowych
roztworów kwasu mrówkowego i kwasu octowego
Właściwości b) reakcje kwasów karboksylowych z metalami, tlenka-
Doświadczenie: Reakcja kwasu octowego z sodem
202–203 chemiczne kwasów mi metali i zasadami – sole
Doświadczenie: Reakcja kwasu octowego z CuO
karboksylowych c) reakcje kwasów karboksylowych z alkoholami
Doświadczenie: Reakcja kwasu octowego z NaOH
– estry
Doświadczenie: Otrzymywanie dowolnego estru
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności kwasu

a) nasycone kwasy tłuszczowe – kwas palmitynowy stearynowego w wodzie
i stearynowy Doświadczenie: Reakcja kwasu stearynowego z NaOH
204 Kwasy tłuszczowe
b) nienasycone kwasy tłuszczowe – kwas oleinowy Doświadczenie: Wykrywanie nienasyconych kwa-
c) izomeria geometryczna kwasu oleinowego sów tłuszczowych – reakcja z roztworem bromu
Liceum

w toluenie
Doświadczenie: Zachowanie się roztworu mydła
w wodzie destylowanej i twardej
a) mydła jako szczególny rodzaj soli kwasów Doświadczenie: Wykazanie roli mydeł w zmniejsza-
karboksylowych niu napięcia powierzchniowego
Budowa i właściwości b) zachowanie się mydeł w wodzie (hydroliza) Doświadczenie: Działanie roztworu kwasu octowe-
205
mydeł c) rola części hydrofobowej i hydrofilowej w procesach go na roztwór mydła
mycia i prania Doświadczenie: Badanie odczynu wodnego roz-
d) detergenty tworu mydła
Doświadczenie: Otrzymywanie mydeł trudno
rozpuszczalnych
a) tłuszcze jako szczególny rodzaj estrów Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności tłusz-

b) podział tłuszczów – tłuszcze proste i złożone czów w wodzie i chloroformie
c) glicerydy Doświadczenie: Wykrywanie nienasyconych kwa-
206–207 Właściwości tłuszczów
d) utwardzanie i zmydlanie tłuszczów sów tłuszczowych w olejach jadalnych
e) przykłady tłuszczów złożonych – reakcja z roztworem bromu

f ) biologiczne znaczenie tłuszczów Doświadczenie: Zmydlanie tłuszczów
26
a) boran trimetylu
Estry kwasów b) triazotan(V) gliceryny
208 Doświadczenie: Otrzymywanie boranu trimetylu
nieorganicznych c) estry kwasów nieorganicznych o znaczeniu
biologicznym
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności amin

a) budowa i nomenklatura amin
w wodzie
b) podział amin ze względu na rzędowość
Doświadczenie: Badanie odczynu wodnych roztwo-
c) otrzymywanie amin
209 Właściwości amin rów amin
d) właściwości chemiczne amin
Doświadczenie: Reakcja aniliny z kwasem solnym
e) porównanie mocy amin alifatycznych
Doświadczenie: Porównanie właściwości zasado-
i aromatycznych
wych amoniaku, dimetyloaminy, fenyloaminy
a) przykłady amidów kwasowych – amid kwasu mrów-

kowego i octowego Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności
b) mocznik mocznika w wodzie
210 Amidy kwasowe c) otrzymywanie mocznika Doświadczenie: Reakcja mocznika z HNO3
d) właściwości fizyczne mocznika Doświadczenie: Ogrzewanie mocznika i wykrywa-
e) właściwości chemiczne mocznika nie produktów reakcji
f ) zastosowanie mocznika

Liceum
Pisemny sprawdzian
212
wiadomości
Rozdział 18. Wielofunkcyjne pochodne węglowodorów (21 godzin)

Budowa i właściwości a) budowa kwasu mlekowego i salicylowego
213
hydroksykwasów b) występowanie i zastosowanie hydroksykwasów
a) cukry proste (niehydrolizujące) i cukry złożone

Budowa i podział (hydrolizujące)
214
węglowodanów b) przykłady cukrów prostych – aldozy i ketozy oraz
pentozy i heksozy
a) łańcuchowe i pierścieniowe formy cukrów

Budowa cukrów b) aldehyd D-glicerynowy i aldehyd L-glicerynowy jako Modelowanie aldehydu D-glicerynowego i aldehy-
215

prostych cząsteczki chiralne du L-glicerynowego
c) izomeria cukrów
27
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności glukozy
a) właściwości fizyczne cukrów prostych na przykła-
w wodzie
dzie glukozy i fruktozy
Doświadczenie: Wykrywanie grup funkcyjnych
Właściwości cukrów b) właściwości chemiczne cukrów prostych – reakcje
216–219 w glukozie
prostych wynikające z obecności grup funkcyjnych
Doświadczenie: Wykazanie redukujących właściwo-
c) produkty utleniania cukrów prostych
ści fruktozy
d) glikozydy jako pochodne cukrów prostych
Doświadczenie: Reakcja glukozy z Br2(aq)
Doświadczenie: Próba Trommera dla maltozy

a) kondensacja cukrów prostych
Doświadczenie: Próba Trommera dla sacharozy
220–222 Disacharydy b) disacharydy redukujące – maltoza i laktoza
(wynik negatywny)
c) disacharydy nieredukujące – sacharoza
Doświadczenie: Hydroliza sacharozy
Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności polisa-

charydów w wodzie
a) budowa skrobi, glikogenu i celulozy Doświadczenie: Wykrywanie skrobi
223 Polisacharydy b) właściwości fizyczne polisacharydów Doświadczenie: Kwasowa hydroliza skrobi i badanie
c) hydroliza polisacharydów produktów hydrolizy
Doświadczenie: Efekt Tyndalla dla kleiku
skrobiowego
Liceum

a) cukry jako produkty fotosyntezy i chemosyntezy
Biologiczne znaczenie b) fermentacja cukrów prostych
224
cukrów c) cukry jako materiał zapasowy i strukturalny
d) cukry jako odnawialne źródła energii
a) budowa i nomenklatura aminokwasów

Budowa i podział
225 b) podział aminokwasów Modelowanie cząsteczek alaniny
aminokwasów
c) izomeria aminokwasów
a) właściwości fizyczne aminokwasów na przykładzie

Doświadczenie: Wykazanie amfoterycznych
glicyny i alaniny
właściwości aminokwasów
b) dysocjacja aminokwasów – jon obojnaczy
Właściwości Doświadczenie: Reakcja glicyny z kwasem HNO2
c) amfoteryczny charakter aminokwasów
226–227 fizykochemiczne Doświadczenie: Wykrywanie aminokwasów siarko-
d) właściwości chemiczne aminokwasów – reakcje
aminokwasów wych – reakcja z roztworem Pb(NO3)2
wynikające z obecności grup funkcyjnych
Doświadczenie: Wykrywanie aminokwasów
e) reakcje barwne – wykrywanie aminokwasów siarko-
aromatycznych (fenyloalaniny) w reakcji nitrowania

wych i aromatycznych
a) kondensacja aminokwasów Modelowanie cząsteczek dipeptydów
28
228 Peptydy b) budowa i nomenklatura peptydów Doświadczenie: Wykrywanie peptydów – reakcja
c) biologiczna rola peptydów biuretowa
Doświadczenie: Denaturacja białek

a) struktura I-rzędowa białek Doświadczenie: Wysalanie białek
229–231 Struktura białek b) struktura wtórna białek Doświadczenie: Działanie soli metali ciężkich
c) właściwości białek w roztworach wodnych na białka
Doświadczenie: Wykrywanie białek w roztworze
Doświadczenie: Porównanie różnych związków

jedno- i wielowodorotlenowych
Pisemny sprawdzian
233
wiadomości
Godziny do dyspozycji Powtarzanie materiału do matury

234–240
nauczyciela Rozwiazywanie arkuszy egzaminacyjnych

Liceum
Chemia | Z chemią w przyszłość | Część 1 Liceum
Plan wynikowy do rozdziału 1 i 2

Ustalenie ścisłych ram wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien znać i potrafić stosować, na poszczególne oceny szkolne jest niezwykle
trudne. Trudności te wynikają przede wszystkim z faktu, że osiągnięcia uczniów zależą od indywidualnych zdolności, od poziomu całej klasy, podziału
(lub braku podziału) klasy na grupy ćwiczeniowe, wyposażenia pracowni chemicznej, a nawet od zainteresowania uczniów chemią.
Dalej zestawiono propozycje wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po zrealizowaniu każdego działu. Podzielono je na trzy
poziomy: podstawowy, rozszerzający i dopełniający.
Wymagania
Podstawowe Rozszerzające Dopełniające
Uczeń powinien: Uczeń powinien: Uczeń powinien:
Rozdział 1. Od alchemii do chemii współczesnej (2 godziny)
1. Podać nazwy najważniejszego szkła i sprzętu 1. Omówić zastosowanie przedstawionego 1. Omówić znaczenie chemii w życiu
laboratoryjnego używanego w szkolnym szkła i sprzętu laboratoryjnego w odniesie- codziennym.
laboratorium. niu do określonych czynności laboratoryj-
nych (ogrzewanie, sączenie itp.).
Rozdział 2. Od mikro- do makroświata (10 godzin)

1. Wyjaśnić różnice między zjawiskiem fizycz- 1. Określić skład jądra atomowego oraz 1. Wyjaśnić przyczynę zmian właściwości
nym a przemianą chemiczną. liczbę elektronów tworzących chmurę pierwiastków w grupach i okresach.
2. Wymienić najważniejsze etapy rozwoju elektronową. 2. Określić właściwości substancji w zależności
wiedzy o budowie atomu. 2. Rozwiązywać zadania typu: od typu wiązań.
3. Scharakteryzować cząstki elementarne: • znając wzór sumaryczny, obliczyć masy 3. Wytłumaczyć, jakie są konsekwencje wiąza-
proton, neutron, elektron (ładunek, masa). cząsteczkowe dowolnych substancji nia wodorowego na przykładzie cząsteczek
4. Podać definicję liczby atomowej i masowej. chemicznych; wody (struktura i anomalna gęstość lodu,
5. Podać poprawną definicję masy atomowej • wiedząc, że tlenek pierwiastka o wzorze wysoka temperatura wrzenia wody).
i cząsteczkowej. XO2 ma masę cząsteczkową 44 u,
6. Wyjaśnić istotę prawa okresowości. określić, jaki to tlenek, i podać jego
7. Omówić budowę współczesnego układu nazwę.
okresowego. 3. Wykazać związek między budową atomu
8. Rozwiązywać zadania typu: a położeniem pierwiastka w układzie
• określić położenie danego pierwiastka okresowym.
w układzie okresowym (numer i nazwa 4. Rozwiązywać zadania typu:
grupy oraz numer okresu) i odwrotnie – • zidentyfikować pierwiastek na podstawie
znając numer grupy i okresu, odszukać znajomości liczby cząstek elementarnych
pierwiastek. wchodzących w skład atomu.
9. Podać definicję elektroujemności. 5. Przedstawić sposób tworzenia się wiązania
10. Na podstawie definicji elektroujemności kowalencyjnego, kowalencyjnego spo-
podzielić pierwiastki na elektrododatnie laryzowanego i jonowego (uwspólnianie
i elektroujemne. elektronów, przekazywanie elektronów).
11. Mając do dyspozycji tablicę elektroujem- 6. Wyjaśnić, jak dochodzi do tworzenia wią-
ności, określić typ wiązań, np. w H2, CH4, zań, np. w H2, CH4, NaCl, H2O.
NaCl, H2O. 7. Wytłumaczyć, na czym polega wiązanie
wodorowe.
8. Podać definicję współczesnego prawa
okresowości.
29 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

$QJHOLND%DFKXOD
Scenariusz lekcji powtórzeniowej rozdziału 2

SCENARIUSZ LEKCJI POWTÓRZENIOWEJ Z KARTAMI PRACY
CO JUŻ WIEMY O BUDOWIE MATERII? – POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI
/HNFMÚ]DSURMHNWRZDQRZWHQVSRVöEDE\NOXF]RZHZLDGRPRĂFLLXPLHMÚWQRĂFL]RVWDï\SRZWöU]RQHLXWUZDORQHQDSU]\-
NïDG]LHW\SRZ\FKPHWDOLLQLHPHWDOLRUD]LFK]ZLÈ]NöZ
Cele dydaktyczno-wychowawcze lekcji:

• GRNRQDQLHV\QWH]\ZLDGRPRĂFL
• ÊZLF]HQLHXPLHMÚWQRĂFLSUDF\ZJUXSLH
Cele operacyjne – po realizacji rozdziału uczeń:

• SRGDMHSU]\NïDG\LZVND]XMHUöĝQLFÚPLÚG]\SU]HPLDQÈğ]\F]QÈDSU]HPLDQÈFKHPLF]QÈ
• NRU]\VWD]XNïDGXRNUHVRZHJRSLHUZLDVWNöZRGF]\WXMHV\PEROOLF]EÚDWRPRZÈPDVÚDWRPRZÈSLHUZLDVWNDMHJRSR-
ïRĝHQLHZXNïDG]LHRNUHVRZ\PQXPHUJUXS\QXPHURNUHVX
• SRWUDğRNUHĂOLÊ]ZLÈ]HNPLÚG]\EXGRZÈDWRPXOLF]EDHOHNWURQöZZDOHQF\MQ\FKOLF]EDSRZïRNHOHNWURQRZ\FKDSR-
ïRĝHQLHPSLHUZLDVWNDZXNïDG]LHRNUHVRZ\P
• SRWUDğRNUHĂOLÊOLF]EÚF]ÈVWHNSURWRQöZQHXWURQöZLHOHNWURQöZRUD]VNïDGMÈGUDDWRPRZHJRQDSRGVWDZLH]DSLVX=AE;
• VWRVXMHSRMÚFLHHOHNWURXMHPQRĂFLGRRNUHĂOHQLDQDSRGVWDZLHǻ(URG]DMXZLÈ]DQLDMRQRZHNRZDOHQF\MQHDWRPRZH
NRZDOHQF\MQHVSRODU\]RZDQHDWRPRZHVSRODU\]RZDQH
• U\VXMHZ]RU\VWUXNWXUDOQH]ZLÈ]NöZFKHPLF]Q\FKZVND]XMHZLÈĝÈFHLQLHZLÈĝÈFHSDU\HOHNWURQRZH
• UR]XPLHLVWRVXMHUHJXïÚGXEOHWXLRNWHWXHOHNWURQRZHJR
• RSLVXMHPHFKDQL]PSRZVWDZDQLDZLÈ]DñMRQRZ\FKLNRZDOHQF\MQ\FK
Przykłady metod i form pracy

METODY:
wiodąca – metoda praktyczna
IRUP\SUDF\
• SRJDGDQND
• UR]ZLÈ]\ZDQLH]DGDñ
Materiały i środki dydaktyczne

• NDUWDSUDF\GODNDĝGHJRXF]QLD
• NDUWNLOXEIROLRJUDP\]UR]ZLÈ]DQLDPL]DGDñ
AUTORZY: Angelika Bachula

Przebieg lekcji
DF]ÚĂÊZSURZDG]DMÈFD
8VWDOHQLH]DVDGSUDF\
.ODVD]RVWDMHSRG]LHORQDQDRVRERZHJUXS\&RGUXJDJUXSDRWU]\PXMHWÚVDPÈNDUWÚSUDF\W]QSRïRZDPïRG]LHĝ\
UR]ZLÈ]XMHNDUWÚSUDF\QUSR]RVWDOLļNDUWÚSUDF\QU8F]QLRZLHSUDFXMÈQDGUR]ZLÈ]DQLDPLZSDUDFK
3RUR]ZLÈ]DQLX]DGDñQDFRSU]HZLG]LDQRPLQXWOHNFMLVÈVLDGXMÈFHJUXS\Z\PLHQLDMÈVLÚNDUWDPLSUDF\:DĝQHDE\
XF]QLRZLHGRVSUDZG]HQLDRWU]\PDOLLQQÈNDUWÚSUDF\QLĝWDNWöUÈZF]HĂQLHMUR]ZLÈ]\ZDOL
1DXF]\FLHOZ\ĂZLHWODXF]QLRPIROLRJUDPOXEUR]GDMHNDUWNL]RGSRZLHG]LDPL8F]QLRZLHVSUDZG]DMÈUR]ZLÈ]DQLDVZRLFK
NROHJöZLNROHĝDQHN:SU]\SDGNXEïÚGQ\FKRGSRZLHG]LQDQRV]ÈRGSRZLHGQLHSRSUDZNL7DNVSUDZG]RQHNDUW\SUDF\
ZUDFDMÈGRXF]QLöZNWöU]\MHUR]ZLÈ]DOL8F]QLRZLHDQDOL]XMÈVZRMHRGSRZLHG]LLSRSHïQLRQHEïÚG\:UD]LHSRWU]HE\
NRQVXOWXMÈVLÚ]QDXF]\FLHOHPZFHOXZ\MDĂQLHQLDZV]HONLFKZÈWSOLZRĂFL
EF]ÚĂÊZïDĂFLZD
:NDUWDFKSUDF\]DSURSRQRZDQRUöĝQ\FK]DGDñ=DGDQLDR]QDF]RQHW\PLVDP\PLQXPHUDPLZNDUFLHSUDF\QU
LbNDUFLHSUDF\QUEDGDMÈWHVDPHXPLHMÚWQRĂFLLZLDGRPRĂFLNWöUHXF]HñSRZLQLHQSRVLDGDÊSRUHDOL]DFMLUR]G]LDïX
FF]ÚĂÊSRGVXPRZXMÈFD
1DXF]\FLHOSRGVXPRZXMHSUDFÚXF]QLöZ8G]LHODRGSRZLHG]LQDS\WDQLDNWöUHGRW\F]ÈSRZWDU]DQ\FKQDOHNFML]DJDG-
QLHñ1DNRñFXOHNFMLSU]HND]XMHLQIRUPDFMHGRW\F]ÈFHVSUDZG]LDQXWHUPLQXIRUP\VSUDZG]LDQXF]DVXMHJRWUZDQLD

Imię i nazwisko Data Klasa
KARTA PRACY NR 1
TEMAT: CO JUŻ WIESZ NA TEMAT BUDOWY MATERII?
Zadanie 1
3U]HSURZDG]RQRGRĂZLDGF]HQLHNWöUHJRSU]HELHJ]LOXVWURZDQRQDSRQLĝV]\PU\VXQNX
2NUHĂOF]\GRĂZLDGF]HQLHLOXVWUXMHSU]HPLDQÚğ]\F]QÈF]\FKHPLF]QÈ"
:\MDĂQLMMDNDMHVWLVWRWDWHMSU]HPLDQ\
siarka + żelazo
'RĂZLDGF]HQLHSU]HGVWDZLDSU]HPLDQÚ
:\MDĂQLHQLH

Zadanie 2
.RU]\VWDMÈF]XNïDGXRNUHVRZHJRSLHUZLDVWNöZX]XSHïQLMLQIRUPDFMHGRW\F]ÈFHVLDUNL
Symbol
Numer grupy
Numer okresu
Liczba elektronów walencyjnych
Liczba powłok elektronowych
Masa atomowa
Liczba masowa
Liczba atomowa
Zadanie 3
8]XSHïQLM]GDQLDRSLVXMÈFHEXGRZÚDWRPXVLDUNLROLF]ELHPDVRZHM:ZROQHPLHMVFDZSLV]QD]Z\RGSR
ZLHGQLFKF]ÈVWHNEXGXMÈF\FKDWRPRUD]RNUHĂOLFKOLF]EÚ
-ÈGURDWRPRZHVLDUNLVNïDGDVLÚ]LF]\OLQXNOHRQöZ
&KPXUDHOHNWURQRZDRWDF]DMÈFDMÈGURDWRPRZHWRSU]HVWU]HñZNWöUHMZQLHXVWDQQ\PUXFKX]QDMGXMÈVLÚ
,FKOLF]EDZ\QRVL

Zadanie 4
.RU]\VWDMÈF]WDEOLF\HOHNWURXMHPQRĂFLSLHUZLDVWNöZX]XSHïQLMSRQLĝV]ÈWDEHOÚ
Wzór chemiczny ǻE Rodzaj wiązania

Cs2S
CS2
Zadanie 5
1DU\VXMZ]RU\HOHNWURQRZHNURSNRZ\LNUHVNRZ\F]ÈVWHF]NLVLDUNRZRGRUX=D]QDF]ZLÈĝÈFHLQLHZLÈĝÈFHSDU\
HOHNWURQRZH
Z]öUNURSNRZ\ Z]öUNUHVNRZ\
Zadanie 6
6LDUF]HNZDSQLDSRGREQLHMDNFKORUHNVRGXQLHZ\VWÚSXMHZSRVWDFLF]ÈVWHF]HNOHF]WZRU]\VWUXNWXUÚNU\VWDOLF]QÈ
]EXGRZDQÈ]RGSRZLHGQLFKMRQöZ
D1DSLV]NRQğJXUDFMHHOHNWURQRZHRERMÚWQ\FKDWRPöZZDSQLDLVLDUNL

E2NUHĂOOLF]EÚSREUDQ\FKRGGDQ\FKHOHNWURQöZSU]H]DWRP\ZDSQLDLVLDUNL

F1DSLV]NRQğJXUDFMHHOHNWURQRZHSRZVWDï\FKMRQöZ

G:\MDĂQLMQDF]\PSROHJDLVWRWDZLÈ]DQLDMRQRZHJR"


Imię i nazwisko Data Klasa
KARTA PRACY NR 2
TEMAT: CO JUŻ WIESZ NA TEMAT BUDOWY MATERII?
Zadanie 1
3U]HSURZDG]RQRGRĂZLDGF]HQLHNWöUHJRSU]HELHJ]LOXVWURZDQRQDSRQLĝV]\PU\VXQNX
2NUHĂOF]\GRĂZLDGF]HQLHLOXVWUXMHSU]HPLDQÚğ]\F]QÈF]\FKHPLF]QÈ":\
MDĂQLMMDNDMHVWLVWRWDWHMSU]HPLDQ\
jod
'RĂZLDGF]HQLHSU]HGVWDZLDSU]HPLDQÚ
:\MDĂQLHQLH

Zadanie 2
.RU]\VWDMÈF]XNïDGXRNUHVRZHJRSLHUZLDVWNöZX]XSHïQLMLQIRUPDFMHGRW\F]ÈFHMRGX
Symbol
Numer grupy
Numer okresu
Liczba elektronów walencyjnych
Liczba powłok elektronowych
Masa atomowa
Liczba masowa
Liczba atomowa
Zadanie 3
8]XSHïQLM]GDQLDRSLVXMÈFHEXGRZÚDWRPXMRGXROLF]ELHPDVRZHM:ZROQHPLHMVFDZSLV]QD]Z\RGSR
ZLHGQLFKF]ÈVWHNEXGXMÈF\FKDWRPRUD]RNUHĂOLFKOLF]EÚ
-ÈGURDWRPRZHMRGXVNïDGDVLÚ]LF]\OLQXNOHRQöZ
&KPXUDHOHNWURQRZDRWDF]DMÈFDMÈGURDWRPRZHWRSU]HVWU]HñZNWöUHMZQLHXVWDQQ\PUXFKX]QDMGXMÈVLÚ
,FKOLF]EDZ\QRVL

Zadanie 4
.RU]\VWDMÈF]WDEOLF\HOHNWURXMHPQRĂFLSLHUZLDVWNöZX]XSHïQLMSRQLĝV]ÈWDEHOÚ
Wzór chemiczny ǻE Rodzaj wiązania

I2
CsI
Zadanie 5
1DU\VXMZ]RU\HOHNWURQRZHNURSNRZ\LNUHVNRZ\F]ÈVWHF]NLMRGRZRGRUX=D]QDF]ZLÈĝÈFHLQLHZLÈĝÈFHSDU\
HOHNWURQRZH
Z]öUNURSNRZ\ Z]öUNUHVNRZ\
Zadanie 6
-RGHNVRGXSRGREQLHMDNFKORUHNVRGXQLHZ\VWÚSXMHZSRVWDFLF]ÈVWHF]HNOHF]WZRU]\VWUXNWXUÚNU\VWDOLF]QÈ]EXGR-
ZDQÈ]bRGSRZLHGQLFKMRQöZ
D1DSLV]NRQğJXUDFMHHOHNWURQRZHRERMÚWQ\FKDWRPöZVRGXLMRGX

E2NUHĂOOLF]EÚSREUDQ\FKRGGDQ\FKHOHNWURQöZSU]H]DWRP\VRGXLMRGX

F1DSLV]NRQğJXUDFMHHOHNWURQRZHSRZVWDï\FKMRQöZ

G:\MDĂQLMQDF]\PSROHJDLVWRWDZLÈ]DQLDMRQRZHJR


Rozwiązania kart pracy

Rozwiązania do karty pracy nr 1 Rozwiązania do karty pracy nr 2
Zadanie 1
Doświadczenie: przemiana chemiczna Doświadczenie: przemiana fizyczna
Wyjaśnienie: W wyniku przemiany chemicznej powstaje Wyjaśnienie: W czasie przemiany fizycznej nie zmienia się
nowa substancja (siarczek żelaza(II)) o właściwościach rodzaj substancji, tylko jej właściwości fizyczne (np. stan
innych niż substancje ulegające przemianie. skupienia).
Zadanie 2
Symbol S Symbol I
Numer grupy 16 Numer grupy 17
Numer okresu 3 Numer okresu 5
Liczba elektronów walencyjnych 6 Liczba elektronów walencyjnych 7
Liczba powłok elektronowych 3 Liczba powłok elektronowych 5
Masa atomowa 32,06 u Masa atomowa 126,90 u
Liczba masowa 32 Liczba masowa 127
Liczba atomowa 16 Liczba atomowa 53
Zadanie 3
16 protonów 53 protony
18 neutronów 72 neutrony
34 125
elektrony elektrony
16 53
Wzór chemiczny ǻE Rodzaj wiązania Wzór chemiczny ǻE Rodzaj wiązania
Cs2S 1,8 jonowe I2 0 kowalencyjne (atomowe)
CS2 0 kowalencyjne (atomowe) CsI 1,8 jonowe

Rozwiązania do karty pracy nr 1 Rozwiązania do karty pracy nr 2

Zadanie 5
Wzór kropkowy: Wzór kropkowy:
S H I
H H
Wzór kreskowy: Wzór kreskowy:

niewiążące pary elektronowe H I niewiążące pary elektronowe
S wiążąca para elektronowa
H H
wiążące pary elektronowe
Zadanie 6
Ca: K 2 L 8 M 8 N2 Na: K 2 L 8 M1
S: K 2 L 8 M6 I: K2L8M18N18O7
atom wapnia oddaje 2 elektrony atom sodu oddaje 1 elektron

lub Ca – 2e – Ca2+ lub Na – e – Na+
atom siarki przyjmuje 2 elektrony atom jodu przyjmuje 1 elektron
lub S + 2e – S2– lub I + e– I–
Ca2+: K2L8M8 Na+: K2L8

S2–: K2L8M8 I –: K2L8M18N18O8
Powstałe jony mają ładunki różnoimienne i przyciągają się siłami elektrostatycznymi.

W wyniku tych oddziaływań tworzy się wiązanie jonowe.

0LFKDï03RěQLF]HN=RğD.OX]
Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A
SPRAWDZIAN OD MIKRO- DO MAKROŚWIATA
1. .RQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈDWRPXSHZQHJRSLHUZLDVWND(PRĝQDSU]HGVWDZLÊ]DSRPRFÈ]DSLVX
K L8M7
1DWHMSRGVWDZLHRNUHĂO
A) OLF]EÚDWRPRZÈSLHUZLDVWND(

B) SRïRĝHQLHSLHUZLDVWND(ZXNïDG]LHRNUHVRZ\PQXPHUJUXS\LQXPHURNUHVX

C) OLF]EÚHOHNWURQöZZDOHQF\MQ\FK

D) RJöOQ\Z]öUWOHQNXNWöU\PRĝHE\ÊXWZRU]RQ\SU]H]SLHUZLDVWHN(

W NDĝG\PSU]\SDGNXSRGDMX]DVDGQLHQLHVZRMHMRGSRZLHG]L
2. :XNïDG]LHRNUHVRZ\PRERNV\PEROXSLHUZLDVWNDVÈXPLHV]F]RQHWU]\OLF]E\
5R]SDWUXMÈFDWRP
32
16 S 32,06
SRGDMMHJR
A) OLF]EÚDWRPRZÈ C) PDVÚDWRPRZÈ
B) OLF]EÚPDVRZÈ D) OLF]EÚSURWRQöZ
E) OLF]EÚQHXWURQöZ
F) NRQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈ]b]D]QDF]HQLHPHOHNWURQöZZDOHQF\MQ\FK
G) SRïRĝHQLHSLHUZLDVWNDZbXNïDG]LHRNUHVRZ\P
H) NRQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈMRQX6
AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zofia Kluz

3. 3RGDMGHğQLFMÚPDV\F]ÈVWHF]NRZHMi REOLF]PDV\F]ÈVWHF]NRZHQDVWÚSXMÈF\FKVXEVWDQFML
&3H72+3L&H5&22+
4. 8]XSHïQLMWDEHOÚ
:\PLHQLRQHQLĝHMVXEVWDQFMHXSRU]ÈGNXMZHGïXJURG]DMXZLÈ]DQLDZ\VWÚSXMÈFHJRZQLFK
1D2•+•+&O•,•+6•1D%U
Wiązanie kowalencyjne
Wiązanie kowalencyjne Wiązanie jonowe spolaryzowane
2GSRZLHG]QDS\WDQLD
A) &RVWDQRZLSRGVWDZÚUR]UöĝQLHQLDW\SXZLÈ]DQLD]QDMGXMÈFHJRVLÚZVXEVWDQFML"

B) 1DF]\PSROHJDZLÈ]DQLHNRZDOHQF\MQHDWRPRZHVSRODU\]RZDQH"

5. 3HZLHQWOHQHNRZ]RU]H(23PDPDVÚF]ÈVWHF]NRZÈbX1DWHMSRGVWDZLH]LGHQW\ğNXMSLHUZLDVWHN(SRGDM
QD]ZÚi V\PEROi RSLV]EXGRZÚDWRPXWHJRSLHUZLDVWNDSRGDMVNïDGMÈGUDi OLF]EÚHOHNWURQöZ
6. :\ELHU]SUDZLGïRZHGRNRñF]HQLD]GDQLD
=UÈEDWRPXIRVIRUXVNïDGDVLÚ]
A) ]F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK C) ]F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK
B) ]F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK D) ]F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK

Imię i nazwisko Data Klasa Wersja B
1. .RQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈDWRPXSHZQHJRSLHUZLDVWND(PRĝQDSU]HGVWDZLÊ]DSRPRFÈ]DSLVX
K L8M
1DWHMSRGVWDZLHRNUHĂO
A) OLF]EÚDWRPRZÈSLHUZLDVWND(

B) SRïRĝHQLHSLHUZLDVWND(ZXNïDG]LHRNUHVRZ\PQXPHUJUXS\LQXPHURNUHVX

C) OLF]EÚHOHNWURQöZZDOHQF\MQ\FK

D) RJöOQ\Z]öUWOHQNXNWöU\PRĝHE\ÊXWZRU]RQ\SU]H]SLHUZLDVWHN(

W NDĝG\PSU]\SDGNXSRGDMX]DVDGQLHQLHVZRMHMRGSRZLHG]L
2. :XNïDG]LHRNUHVRZ\PRERNV\PEROXSLHUZLDVWNDVÈXPLHV]F]RQHWU]\OLF]E\
5R]SDWUXMÈFDWRP
36
35,5
17 Cl
SRGDMMHJR
A) OLF]EÚDWRPRZÈ C) PDVÚDWRPRZÈ
B) OLF]EÚPDVRZÈ D) OLF]EÚSURWRQöZ
E) OLF]EÚQHXWURQöZ
F) NRQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈ]b]D]QDF]HQLHPHOHNWURQöZZDOHQF\MQ\FK
G) SRïRĝHQLHSLHUZLDVWNDZbXNïDG]LHRNUHVRZ\P
H) NRQğJXUDFMÚHOHNWURQRZÈMRQX&O-

3. 3RGDMGHğQLFMÚPDV\F]ÈVWHF]NRZHMi REOLF]PDV\F]ÈVWHF]NRZHQDVWÚSXMÈF\FKVXEVWDQFML
&4H&OL&H52+
4 8]XSHïQLMWDEHOÚ
:\PLHQLRQHQLĝHMVXEVWDQFMHXSRU]ÈGNXMZHGïXJURG]DMXZLÈ]DQLDZ\VWÚSXMÈFHJRZQLFK
K2•2•+%U•&+4•&O•.&O
Wiązanie kowalencyjne
Wiązanie kowalencyjne Wiązanie jonowe spolaryzowane
2GSRZLHG]QDS\WDQLD
A) &RVWDQRZLSRGVWDZÚUR]UöĝQLHQLDW\SXZLÈ]DQLD]QDMGXMÈFHJRVLÚZVXEVWDQFML"

B) 1DF]\PSROHJDZLÈ]DQLHNRZDOHQF\MQHMRQRZH"

5. 3HZLHQWOHQHNRZ]RU]H(23PDPDVÚF]ÈVWHF]NRZÈbX1DWHMSRGVWDZLH]LGHQW\ğNXMSLHUZLDVWHN(SRGDM
QD]ZÚi V\PEROi RSLV]EXGRZÚDWRPXWHJRSLHUZLDVWNDSRGDMVNïDGMÈGUDi OLF]EÚHOHNWURQöZ
6. :\ELHU]SUDZLGïRZHGRNRñF]HQLD]GDQLD
=UÈEDWRPXVLDUNLVNïDGDVLÚ]
A. F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK C. F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK
B. F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK D. F]ÈVWHNHOHPHQWDUQ\FK


Wersja A
Odpowiedzi i schemat punktowania
Uwagi ogólne
Celem sprawdzianów jest nie tylko sprawdzenie wiadomości i umiejętności uczniów po
realizacji danego działu, ale również rozwijanie umiejętności samodzielnego, kreatywnego
myślenia. Dodatkowo każdy sprawdzian powinien przygotowywać uczniów do rozwiązywania
arkuszy maturalnych.
Nr Suma
Punktowane czynności Liczba punktów
zadania punktów
A. poprawna wartość: Z = 17 1
Poprawne uzasadnienie: liczba atomowa pierwiastka to liczba protonów w jądrze atomu,

1
która równa się liczbie elektronów w obojętnym atomie (2 + 8 + 7).
B. poprawne określenie położenia pierwiastka w układzie okresowym: grupa 17, okres 3 1
Poprawne uzasadnienie: elektrony rozmieszczone są w 3 powłokach, czyli okres 3, a liczba

1
elektronów walencyjnych 7, czyli numer grupy: 10 + 7 = 17.
1 8
C. poprawne podanie liczby elektronów walencyjnych: 7 1
Poprawne uzasadnienie: elektrony walencyjne to te, które znajdują się w ostatniej

1
powłoce.
D. poprawne podanie wzoru tlenku: E2O7 1
Poprawne uzasadnienie: maksymalna wartościowość pierwiastka E w związku chemicznym

1
to VII (tlenu II), czyli wzór tlenku to E2O7.
A. poprawne podanie liczby atomowej: Z = 16 1
B. poprawne podanie liczby masowej: A = 32 1
C. poprawne podanie masy atomowej: mat. = 32,06 u 1
D. poprawne podanie liczby protonów: p = 16 1

2 8
E. poprawne podanie liczby neutronów: n = 16 1
F. poprawne podanie konfiguracji elektronowej: K2L8M6 elektrony walencyjne 1
G. poprawne określenie położenia S w układzie okresowym: okres 3, grupa 16 1
H. poprawna konfiguracja jonu S2-: K2L8M8 1

Nr Suma
zadania punktów
Poprawna definicja masy cząsteczkowej:
Masa cząsteczkowa to suma mas atomowych wszystkich atomów wchodzących w skład 1
danej cząsteczki wyrażona w jednostkach masy atomowej.
3 Poprawne obliczenie mas cząsteczkowych (punktowane tylko poprawne odpowiedzi 3

z podaniem jednostek)
1
C3H7(OH)3 94 u
C2H5COOH 74 u 1
Poprawny podział substancji ze względu na rodzaje wiązań (1 punkt można przyznać, jeżeli
są podane wszystkie poprawne odpowiedzi):
Wiązanie kowalencyjne: H2, I2, H2S 1
Wiązanie jonowe: Na2O, NaBr 1
4 Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane: HCl 1 5
A. Poprawna odpowiedź: różnica elektroujemności 1

B. Poprawna odpowiedź:
Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane polega na wspólnym użytkowaniu par 1
elektronowych, które są przesunięte w kierunku atomu o większej elektroujemności.
Poprawna identyfikacja pierwiastka: E gal, Ga 1
Podanie poprawnego składu atomu galu (1 punkt można przyznać, jeżeli są podane dwie
5 poprawne liczby): 3
jądro: liczba protonów: 31, liczba neutronów: 39 1
liczba elektronów w przestrzeni wokół jądra: 31 1
6 Wybór prawidłowej odpowiedzi: C 1 1


Wersja B
Odpowiedzi i schemat punktowania
Nr Suma
zadania punktów
A. poprawna wartość: Z = 14 1
Poprawne uzasadnienie: liczba atomowa pierwiastka to liczba protonów w jądrze atomu,

1
która równa się liczbie elektronów w obojętnym atomie (2 + 8 + 4).
B. poprawne określenie położenia pierwiastka w układzie okresowym: grupa 14, okres 3 1
Poprawne uzasadnienie: elektrony rozmieszczone są w 3 powłokach, czyli okres 3, a liczba

1
elektronów walencyjnych 4, czyli numer grupy: 10 + 4 = 14.
1 8
C. poprawne podanie liczby elektronów walencyjnych: 4 1
Poprawne uzasadnienie: elektrony walencyjne to te, które znajdują się w ostatniej

1
powłoce.
D. poprawne podanie wzoru tlenku: EO2 1
Poprawne uzasadnienie: maksymalna wartościowość pierwiastka E w związku chemicznym

1
to IV (tlenu II), czyli wzór tlenku to EO2.
A. poprawne podanie liczby atomowej: Z = 17 1
B. poprawne podanie liczby masowej: A = 36 1
C. poprawne podanie masy atomowej: mat. = 35,5 u 1
D. poprawne podanie liczby protonów: p = 17 1

2 8
E. poprawne podanie liczby neutronów: n = 19 1
F. poprawne podanie konfiguracji elektronowej: K2L8M7 elektrony walencyjne 1
G. poprawne określenie położenia Cl w układzie okresowym: okres 3, grupa 17 1
H. poprawna konfiguracja jonu Cl-: K2L8M8 1
Poprawna definicja masy cząsteczkowej:

Masa cząsteczkowa to suma mas atomowych wszystkich atomów wchodzących w skład 1
danej cząsteczki wyrażona w jednostkach masy atomowej.
3 Poprawne obliczenie mas cząsteczkowych (punktowane tylko poprawne odpowiedzi 3

z podaniem jednostek)
C4H8Cl2 127 u 1
C2H5OH 46 u 1

Nr Suma
zadania punktów
Poprawny podział substancji ze względu na rodzaje wiązań (1 punkt można przyznać, jeżeli
podane są wszystkie poprawne odpowiedzi):
Wiązanie kowalencyjne: O2, Cl2, CH4 1
Wiązanie jonowe: K2O, KCl 1
4 Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane: HBr 1 5
A. Poprawna odpowiedź: różnica elektroujemności 1

B. Poprawna odpowiedź:
Wiązanie jonowe polega na elektrostatycznym przyciąganiu się powstałych kationów 1
(jonów dodatnich) i anionów (jonów ujemnych).
Poprawna identyfikacja pierwiastka: E fosfor, P 1
Podanie poprawnego składu atomu fosforu (1 punkt można przyznać, jeżeli są podane dwie
5 poprawne liczby): 3
jądro: liczba protonów: 15, liczba neutronów: 16 1
liczba elektronów w przestrzeni wokół jądra: 15 1
6 Wybór prawidłowej odpowiedzi: C 1 1

Autorzy: Michał M. Poźniczek, Zofia Kluz, Ewa Odrowąż
Autorzy ilustracji: Łukasz Ryłko (s. 1)
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Warszawa 2015
Wydanie I (2015)
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Danuta Roman

Redakcja techniczna: Agnieszka Przystańska
Projekt okładki i projekt graficzny: Marta Jedlińska
Skład i łamanie: VERDE, Kraków, Tomasz Korwin-Szymanowski
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
Tel.: 22 576 25 00
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Druk i oprawa: Drukarnia Interak Sp. z o.o., Czarnków
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują.
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej
w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki

Por 2015 16 Fragm Z Chemia W Przyszlosc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Por 2015 16 Fragm Z Chemia W Przyszlosc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Na kolejnych stronach

Opis podręcznika Z chemią w przyszłość. Szkoły ponadgimnazjalne. Część 1 2

 Uczysz skutecznie – wypróbowane

 Doskonale przygotowujesz uczniów

 Zachęcasz uczniów do nauki chemii

Podręcznik zawiera wiele treści, które rozwijają zainteresowania i motywują

Biografie chemików, których

Diagnozy sprawdzają poziom wiedzy uczniów

Doświadczenie: Podstawowe czynności

Rozdział 2. Od mikro- do makroświata (10 godzin)

a) pierwiastki chemiczne – symbole pierwiastków Pokaz kolekcji

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

a) poglądy ﬁlozofów starożytnych

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

a) pierwsze próby uporządkowania pierwiastków

a) metale – podstawowe cechy metali

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Doświadczenie: Synteza jodku magnezu wobec

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

a) utlenianie jako proces oddawania elektronów

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

a) reakcje kwasów z zasadami

a) substancje łatwo i trudno rozpuszczalne

a) jaki odczyn wykazują wodne roztwory soli?

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

Rozdział 4. Podstawy obliczeń chemicznych (8 godzin)

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Obliczenia Ćwiczenia w interpretacji cząsteczkowej, molowej,

Rozdział 5. Roztwory (10 godzin)

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Rozdział 6. Kinetyka reakcji chemicznych (7 godzin)

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

nomolowymi roztworami HCl

a) przypomnienie wiadomości o białkach (z gimnazjum

Doświadczenie: Rozkład H2O2 pod wpływem kata-

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Rozdział 7. Stan równowagi w reakcjach chemicznych (7 godzin)

Równowagi a) stopień i stała dysocjacji – prawo rozcieńczeń

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

Rozdział 8. Elektrochemia (7 godzin)

a) typowe reakcje metali z kwasami nieutleniającymi Doświadczenie: Reakcja metali z kwasami

z kwasami silnie utleniającymi Doświadczenie: Reakcja miedzi z kwasem

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Rozwiązywanie zadań a) rozwiązywanie zadań rachunkowych z wykorzysta-

Rozdział 9. Efekty energetyczne reakcji chemicznych (4 godziny)

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

Rozdział 10. Budowa atomów i cząsteczek (22 godziny)

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

a) liczby kwantowe – wielkości kwantowane w atomie

Wykresy funkcji a) wykresy radialnej i kątowej części funkcji falowych

a) kryterium energetyczne uszeregowania orbitali

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

a) pojęcie orbitalu cząsteczkowego

Hybrydyzacja orbitali a) hybrydyzacja orbitali atomowych jako zabieg mate-

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

Rozdział 11. Wybrane zagadnienia z chemii nieorganicznej (16 godzin)

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

Doświadczenie: Zachowanie się wybranego wodor-

a) budowa, nomenklatura i podstawowe metody

105–106 Kwasy, zasady i sole

AUTORZY: Michał M. Poźniczek, Zoﬁa Kluz, Ewa Odrowąż

a) kwasy i zasady według teorii Arrheniusa

Uczysz skutecznie – wypróbowane

Doskonale przygotowujesz uczniów

Zachęcasz uczniów do nauki chemii