Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

6ο Κεφάλαιο: Πολυφασικά Εναλλασσόμενα Συστήματα

6.1. Από τα Μονοφασικά Συστήματα Εναλλασσόμενης Τάσης στα Πολυφασικά

Ένα απλό ηλεκτρικό δίκτυο που τροφοδοτείται από μία πηγή εναλλασσόμενης τάσης, όπως του σχήματος 6.1,
αποτελεί ένα μονοφασικό δίκτυο. Οι περισσότερες ηλεκτρικές καταναλώσεις στις κατοικίες είναι μονοφασικές, όπως
λαμπτήρες φωτισμού, στερεοφωνικά, υπολογιστές κτλ.

Zγρ

+
Vˆ ~ ZL1 ZL2

Σχήμα 6.1: Μονοφασικό κύκλωμα με μία πηγή εναλλασσόμενης τάσης, ένα καλώδιο
ισοδύναμης σύνθετης αντίστασης Z γρ και δύο φορτία σύνθετης αντίστασης Z L1 , Z L2

Ωστόσο υπάρχει η δυνατότητα να συνδυαστούν περισσότερες της μίας πηγές εναλλασσόμενης τάσης ίδιας
συχνότητας με διαφορά φάσης, ώστε να σχηματιστεί ένα πολυφασικό δίκτυο, όπως του σχήματος 6.2.

Zγρ
+
Vˆa ~ ZL1

Vˆb

+ ~ ~ ZL2 ZL3
Vˆc + Zγρ

Zγρ

Σχήμα 6.2: Πολυφασικό κύκλωμα τριών πηγών εναλλασσόμενης τάσης, καλωδίων ισοδύναμης
σύνθετης αντίστασης Z γρ και τριών φορτίων σύνθετης αντίστασης Z L1 , Z L2 , Z L3

Τα πολυφασικά δίκτυα έχουν πολλές εφαρμογές στην παραγωγή, μεταφορ ά, διανομή και χρήση της ηλεκτρικής
ενέργειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ακόλουθα:
 Το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας μίας χώρας: Ουσιαστικά είναι το σύνολο των εγκαταστάσεων και των
μέσων που χρησιμοποιούνται για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σ ε διάφορες εξυπηρετούμενες περιοχές
κατανάλωσης. Βασικές προϋποθέσεις ασφαλούς λειτουργίας ενός συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας είναι να
παρέχει ηλεκτρική ενέργεια οπουδήποτε υπάρχει ζήτηση με το ελάχιστο δυνατό κόστος και τις ελάχιστες
οικολογικές επιπτώσεις, εξασφαλίζοντας σταθερή συχνότητα, σταθερή τάση και υψηλή αξιοπιστία
τροφοδότησης. Στο σχήμα 1.3 παρουσιάζεται η σχηματική διάταξη ενός δικτύου. Η τροφοδότηση των
καταναλωτών με ηλεκτρική ενέργεια προϋποθέτει τρεις ξεχωριστές λειτουργίες του συστήματο ς ηλεκτρικής
ενέργειας: την παραγωγή, τη μεταφορά και τη διανομή. Η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται στους
σταθμούς παραγωγής. Η σύγχρονη βιομηχανία ηλεκτρικής ενέργειας έχει θεμελιωθεί πάνω σε μια σειρά
εφευρέσεων και τεχνικών εξελίξεων στη μετατροπή της θερμικής ενέργειας των ορυκτών καυσίμων (άνθρακα,
πετρελαίου, φυσικού αερίου) και της μηχανικής ενέργειας των υδάτινων ροών και υδατοπτώσεων σε
ηλεκτρική ενέργεια. Όλες αυτές οι εγκαταστάσεις τοποθετούνται μακριά από τα αστικά κέντρα, που
παρουσιάζεται κυρίως η κατανάλωση. Η μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλες ποσότητες από τα
εργοστάσια παραγωγής προς τις περιοχές κατανάλωσης γίνεται με τις γραμμές υψηλής και υπερυψηλής
6-1
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

τάσεως, οι οποίες μεταφέρουν την ηλεκτρική ενέργεια σε κεντρικά σημε ία του δικτύου, τους υποσταθμούς,
από όπου ξεκινούν τα δίκτυα διανομής μέσης τάσεως που διανέμουν την ηλεκτρική ενέργεια στους κατανα -
λωτές δια μέσου των υποσταθμών διανομής και των γραμμών χαμηλής τάσεως .

G Σύγχρονες γεννήτριες 5 -30 kV G

μέχρι 1300MVA

Ζυγός παραγωγής

Μετασχηματιστές ανύψωσης
5-30 kV / 150 kV – 400 kV

Ζυγός μεταφοράς
Καταναλωτής/ές υψηλής τάσης

Γραμμή/ές υψηλής τάσης

(απλού ή διπλού κυκλώματος)

Μετασχηματιστές υποβιβασμού
150 kV – 400 kV / 22-20-15 -6,6 kV

Ζυγός διανομής μέσης τάσης

Καταναλωτής/ές μέσης τάσης

Γραμμές μέσης τάσης

Μετασχηματιστές διανομής
22-20-15 -6,6 kV / 400 V (230V ~1)
Ζυγός διανομής
χαμηλής τάσης
Γραμμές
χαμηλής τάσης

Καταναλωτές χαμηλής τάσης (τριφασικοί & μονοφασικοί)

Σχήμα 6.3: Απλοποιημένο μονογραμμικό διάγραμμα συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας μίας χώρας – όλο το
δίκτυο είναι τριφασικό πλην ορισμένων καταναλωτών χαμηλής τάσης που μπορεί να είναι και μονοφασικοί
(όλες οι τάσεις που αναφέρονται είναι πολικές, εκτός των 230 V που είναι μονοφασική)

 Το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας ενός πλήρως εξηλεκτρισμένου πλοίου, όπως παρουσιάζεται στο σχήμα 6.4.
Το συγκεκριμένο διαθέτει τρεις γεννήτριες μέσω αεριοστροβίλων, μία βοηθητική γεννήτρια υπό τη δομή
ηλεκτροπαραγωγού ζεύγους και τροφοδοτούν μέσω κοινού δικτύου τα φορτία πρόωσης και τα γενικά φορτία
του σκάφους. Το δίκτυο είναι τριφασικό, εκτός των κύριων κινητήρων πρόωσης που συνδέονται μέσω
κατάλληλων ηλεκτρονικών ισχύος σε ένα δεκαπενταφασικό δίκτυο. Επίσης υπάρχει και η δυνατότητα
τροφοδότησης και από εξωτερική παροχή μέσω κατάλληλης διάταξης ηλεκτρονικών ισχύος, όπως ενός
μετατροπέα εναλλασσόμενης τάσης σε εναλλασσόμενη τάση διαφορετικού πλάτους και συχνότητας.
 Το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας ενός αεροσκάφους, όπως παρουσιάζεται στο σχήμα 6.5. Αντίθετα με το
προηγούμενο παράδειγμα εδώ υπάρχουν διαχωρισμένοι ζυγοί τροφοδότησης και βασίζεται στο ότι το
αεροσκάφος χρησιμοποιεί ως πηγές ηλεκτρικής ενέργειας δύο μη-παραλληλισμένες γεννήτριες
εναλλασσόμενου ρεύματος σταθερής συχνότητας, ενώ το συνεχές ρεύμα λαμβάνεται με χρήση
μετασχηματιστών- μετατροπέων εναλλασσόμενου σε συνεχές ρεύμα, που αναγράφονται με τη συντομογραφία
T.R.U. (από τη φράση“transformer-rectifier unit”). Επίσης για λόγους ασφάλειας και τροφοδότησης φορτίων
ζωτικής σημασίας το συνεχές σύστημά του διαθέτει και συσσωρευτή. Επίσης υπάρχει και η δυνατότητα
τροφοδότησης και από εξωτερική παροχή μέσω του ηλεκτρονόμου εξωτερικής παροχής.

6-2
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Αεριοστρόβιλοι Ηλεκτροπαραγωγό Ζέυγος

Μηχανή
Εσωτερική
Καύσης

Κύριες τριφασικές
G1 G2 G3 GΑ
σύγχρονες γεννήτριες

Ζυγός παραγωγής

Γραμμές
μέσης τάσης
Ζυγός διανομής
μέσης τάσης
Στοιχεία
Μετασχηματιστές
ηλεκτρονικών
υποβιβασμού
Στοιχεία Στοιχεία ισχύος
ηλεκτρονικών ηλεκτρονικών Ζυγός διανομής
ισχύος ισχύος χαμηλής τάσης

Ζυγός 15 Παροχή
φάσεων ξηράς

15 – φασικοί Γενικά φορτία -

Μ1 επαγωγικοί Μ1 Καταναλωτές χαμηλής τάσης
κινητήρες
Έλικες
Σχήμα 6.4: Απλοποιημένο μονογραμμικό διάγραμμα συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας πλήρως
εξηλεκτρισμένου πλοίου

Νο.1 Γεννήτριες Νο.2

Ηλεκτρονόμος
εξωτερικής παροχής

Ζυγός a.c. Νο.1 Ζυγός a.c. Νο.2

Εξωτερική
παροχή

Διακόπτης
διασύνδεσης ζυγών
Δευτερεύοντες Δευτερεύοντες
καταναλωτές a.c. καταναλωτές a.c.

Κύριος Ζυγός a.c.

a.c. T.R.U. T.R.U.
No. 1 No. 2
Πρωτεύοντες Στατικός
καταναλωτές a.c. Μετατροπέας
Ζυγός συσσωρευτών Κύριος Ζυγός d.c. Δευτερεύων Ζυγός d.c.

Ηλεκτρονόμος
Ηλεκτρονόμος απομόνωσης
Καταναλωτές d.c. συσσωρευτών Πρωτεύοντες Δευτερεύοντες
ζωτικής σημασίας καταναλωτές d.c. καταναλωτές d.c.

Σχήμα 6.5: Απλοποιημένη μορφή δικτύου τροφοδότησης διαχωρισμένων ζυγών με κύρια πηγή τροφοδοσίας δύο
μη παραλληλισμένες γεννήτριες εναλλασσόμενου ρεύματος ( a.c.) σταθερής συχνότητας [E. H. J. Pallett:

6-3
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

“Aircraft Electrical Systems”, 3 rd edition, Pearson Prentice Hall, 1987, σχήμα 5.2]
6.2. Λόγοι Ανάπτυξης των Πολυφασικών Συστημάτων
Τα πολυφασικά δίκτυα έχουν μία σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των μονοφασικών, εκ των οποίων
τα κυριότερα είναι τα ακόλουθα:
 Η στιγμιαία μονοφασική ισχύς είναι μία περιοδική ημιτονοειδής συνάρτηση διπλάσιας συχνότητας της
συχνότητας της τάσης μη μηδενικής μέσης τιμής. Συγκεκριμένα έχει αποδειχθεί ότι στην περίπτωση που το
ρεύμα είναι συμφασικό με την τάση, δηλαδή στην περίπτωση φορτίου ωμικού χαρακτήρα, η στιγμιαία ισχύς
μηδενίζεται δύο φορές σε κάθε περίοδο και κυμαίνεται μεταξύ του μηδενός και της διπλάσιας τιμής της μέσης -
ενεργού ισχύος. Στην περίπτωση που τα μεγέθη της τάσης και του ρεύματος δεν είναι συμφασικά, η στιγμιαία
ισχύς μηδενίζεται τέσσερις φορές σε κάθε περίοδο και λαμβάνει θετικές και αρνητικές τιμές σε δύο ξεχωριστά
χρονικά διαστήματα κάθε περιόδου (μεταβαλλόμενο μεταξύ μίας μέγιστης τιμής ίσης με το άθροισμα της ενεργού
ισχύος και της φαινόμενης ισχύος και μίας ελάχιστης τιμής που προκύπτει από την αφαίρεση της φαινόμενης
ισχύος από την ενεργό ισχύ). Αντίθετα, η τριφασική στιγμιαία ισχύς υπό συγκεκριμένες συνθήκες
(συμμετρική φόρτιση, όπως αυτή οριστεί σε επόμενη παράγραφο) θα αποδειχθεί ότι είναι σταθερή και ίση με
την ενεργό ισχύ. Εξαιτίας τούτου η στιγμιαία κινητήρια ροπή ενός μονοφασικού κινητήρα είναι επίσης
περιοδική ημιτονοειδής συνάρτηση μη μηδενικής μέσης τιμής, με συνέπεια τα μηχανολογικά του εξαρτήματα
(άξονας, ρουλεμάν, εδράσεις κτλ) να φορτίζονται δυσμενέστερα και πρέπει να κατασκευάζονται ισχυρότερα
έναντι των αντίστοιχων εξαρτημάτων ενός τριφασικού κινητήρα, του οποίου η στιγμιαία ροπή είναι σταθερή.
 Οι πολυφασικές μηχανές έχουν μεγαλύτερη ονομαστική ισχύ από την αντίστοιχη ισχύ μονοφασικών του
ίδιου φυσικού μεγέθους, δηλαδή της ίδιας ποσό τητας υλικού. Συγκεκριμένα οι τριφασικές μηχανές έχουν
ονομαστική ισχύ μεγαλύτερη κατά 50% έναντι των μονοφασικών του ίδιου μεγέθους. Συνεπώς το κόστος των
πολυφασικών μηχανών ανά μονάδα ισχύος είναι μικρότερο από το αντίστοιχο κόστος των μονοφασικών.
 Οι πολυφασικές μηχανές παρουσιάζουν μεγαλύτερο βαθμό απόδοσης, συντελεστή ισχύος, γενικά καλύτερα
χαρακτηριστικά λειτουργίας (μικρότερο θόρυβο, μικρότερα μεταβατικά φαινόμενα κα.) από τις μονοφασικές.
 Η εύκολη παραγωγή περιστρεφόμενου μαγνητικού πεδίου από ακίνητα πηνία, το οποίο είναι αρκετά
χρήσιμο για τη λειτουργία των ηλεκτρικών μηχανών.
 Τα πολυφασικά δίκτυα πλεονεκτούν έναντι των μονοφασικών από πλευράς οικονομίας αγώγιμου υλικού
κατά τη μεταφορά – διανομή ηλεκτρικής ενέργειας. Π.χ. για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ενός
τριφασικού δικτύου υπό συγκεκριμένες συνθήκες (συμμετρική φόρτιση) χρειάζεται λιγότερο αγώγιμο υλικό κατά
25% από το υλικό που χρειάζεται για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ενός μονοφασικού δικτύου για την
ίδια μεταφερόμενη ισχύ στην ίδια απόσταση, την ίδια τάση μεταξύ των αγωγών και την ίδια απώλεια ισχύος. Η
μεταφορά με τη βοήθεια τριφασικών δικτύων είναι η οικονομικότερη από κάθε άλλη μορφή, καθώς παρουσιάζει
το μικρότερο ή ίσο όγκο αγώγιμου υλικού έναντι άλλων συστημάτων (μικρότερο έναντι μονοφασικού, διφασικού,
τετραφασικού κτλ. και ίσο με το εξαφασικό κτλ.) και είναι απλούστερο έναντι άλλων συστημάτων (όπως το
εξαφασικό).
 Οι ανορθωτικές διατάξεις που τροφοδοτούνται από πολυφασικό δίκτυο δίνουν ασθενέστερη διακύμανση
τάσης συνεχούς ρεύματος έναντι εκείνων που τροφοδοτούνται με μονοφασική τάση.
 Μία μονονοφασική συσκευή μπορεί να τροφοδοτηθεί από ένα πολυφασικό δίκτυο, αρκεί να συνδεθεί με δύο
οποιουσδήποτε από τους αγωγούς του πολυφασικού συστήματος υπό την προϋπόθεση ότι το μέγεθος των τάσεων
είναι κατάλληλο. Για να μην αλλοιωθεί η συμμετρία του πολυφασικού συστήματος (όπως αυτή θα οριστεί σε
επόμενη παράγραφο), οι μονοφασικές συσκευές διανέμονται ομοιόμορφα στις φάσεις του πο λυφασικού
συστήματος. Αντίθετα μία πολυφασική συσκευή δεν μπορεί συνήθως να τροφοδοτηθεί από ένα μονοφασικό
δίκτυο απευθείας, αλλά χρειάζεται πρόσθετα στοιχεία (π.χ. με κατάλληλη χρήση πυκνωτών μπορεί να
εκκινηθεί και να λειτουργήσει τριφασικός κινητήρας α πό μονοφασικό δίκτυο, χωρίς όμως να επιτυγχάνεται η
βέλτιστη λειτουργία του).
Ειδικά στην περίπτωση των τριφασικών συστημάτων επιτυγχάνεται βελτιστοπ οίηση της συμπεριφοράς των
συσκευών από πλευράς ισχύος – ροπής, οικονομίας υλικού από πλευράς μεταφοράς – διανομής και απλότητας από
πλευράς δομής (έναντι συστημάτων περισσότερων φάσεων).
Επισημαίνεται ότι οι παραπάνω ιδιότητες θα αποδειχθούν στη συνέχεια, εκτός εκείνων των ιδιοτήτων που
εμπλέκουν τις ηλεκτρικές μηχανές ή ηλεκτρονικά ισχύος, καθώς αποτελεί αντικείμενο αντίστοιχα των ηλεκτρικών
μηχανών και των ηλεκτρονικών ισχύος.

6-4
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

6.3. Πολυφασικό Σήμα

Ως n-πολυφασικό σήμα συγκεκριμένης κυκλικής συχνότητας ω αποκαλείται ένα σύνολο n σημάτων
συνημιτονοειδούς μορφής:
a1 (t )  A1  cos(t  1 ) 
a2 (t )  A2  cos(t  2 ) 

a3 (t )  A3  cos(t  3 )  n-φασικό σήμα με 1  2  3  ...  n και A1  A2  A3  ...  An (6.1)


an (t )  An  cos(t  n ) 
Στην ειδική περίπτωση που ισχύει ότι A1  A2  A3  ...  An και 2  1  3  2  4  3  ...  n  n 1  m   2 n  ,
τότε το σήμα ονομάζεται συμμετρικό n-φασικό σήμα m–τάξης ευθείας διαδοχής. Δηλαδή ισχύει ότι:
a1 (t )  A  cos(t ) 
2  
a2 (t )  A  cos(t  m  ) 
n 
2  
a3 (t )  A  cos(t  2  m  )  n-φασικό συμμετρικό σήμα m τάξης ευθείας διαδοχής (6.2)
n 


2  
an (t )  A  cos(t   n  1  m  )
n 
Στην ειδική περίπτωση που ισχύει ότι A1  A2  A3  ...  An και 2  1  3  2  ...  n  n 1  m   2 n  , τότε το
σήμα ονομάζεται συμμετρικό n-φασικό σήμα m–τάξης αντίστροφης διαδοχής. Δηλαδή ισχύει ότι:
a1 (t )  A  cos(t ) 
2  
a2 (t )  A  cos(t  m  ) 
n 
2  
a3 (t )  A  cos(t  2  m  )  n-φασικό συμμετρικό σήμα m τάξης αντίστροφης διαδοχής (6.3)
n 


2  
an (t )  A  cos(t   n  1  m  )
n 
Τα σήματα ως συνημιτονοειδή εναλλασσόμενα μεγέθη μπορούν να παρασταθούν με τη βοήθεια φασιθετών (με
ενεργές τιμές), δηλαδή στη γενική περίπτωση n-φασικού σήματος ισχύει ότι:
1
A 
Aˆ1  1 
2 
2 
A
Aˆ 2  2 
2 
3 
A  n-φασικό σήμα υπό μορφή φασιθετών με 1  2  3  ...  n και A1  A2  A3  ...  An (6.4)
Aˆ3  3 
2 

n

ˆA  An 
n 
2 
Στην ειδική περίπτωση του συμμετρικού n-φασικού σήματος m–τάξης ευθείας διαδοχής γράφεται υπό τη μορφή
φασιθετών ως εξής:

6-5
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Aˆ1  A 0 
o

2

ˆA  A m n 
2 
2  A
Aˆ3  A
 2 m 
n  n-φασικό συμμετρικό σήμα m τάξης ευθείας διαδοχής υπό μορφή φασιθετών με A  (6.5)
 2

2 
  n 1 m 
n 
Aˆ n  A 
Στην ειδική περίπτωση του συμμετρικού n-φασικού σήματος m–τάξης αντίστροφης διαδοχής γράφεται υπό τη
μορφή φασιθετών ως εξής:
Aˆ1  A 0 
o

2

m  
Aˆ 2  A n

2  A
Aˆ3  A
 2 m 
n  n-φασικό συμμετρικό σήμα m τάξης αντίστροφης διαδοχής υπό μορφή φασιθετών με A  (6.6)
 2

2 
ˆA  A n 1m n 
n 
Ακολούθως σημειώνονται ορισμένες ιδιότητες των n-πολυφασικών σημάτων:
 Ένα ευθύ n-φασικό σήμα m τάξης είναι ισοδύναμο με το αντίστροφο n-m τάξης, καθώς:
2  2  2 
a j  ύ  m (t )  A  cos(t  j  m 
)  A  cos(t  j  m   j  2   )  A  cos(t   n  m   j  )  a j  ί  n  m  (t )
n n n
 Ένα ευθύ n-φασικό σήμα m+k∙n τάξης είναι ισοδύναμο με το n-φασικό m τάξης με k φυσικός, καθώς:
2  2  2 
a j  ύ  m  k n  (t )  A  cos(t  j   m  k  n  
)  A  cos(t  j  m   k  2   )  A  cos(t  j  m  )  a j  ύ  m (t )
n n n
Π.χ. n-φασικό σύστημα (n+1) τάξης ταυτίζεται με n-φασικό σύστημα 1 ης τάξης, n-φασικό σύστημα (n+2) τάξης
ταυτίζεται με n-φασικό σύστημα 2 ης τάξης, κτλ.
 Αν ο αριθμός n είναι πρώτος, υπάρχουν n-1 δυνατά ευθέα συμμετρικά πολυφασικά σήματα τάξεων 1, 2,..., ( n-1)
που είναι ταυτόσημα με τα αντίστροφα τάξεων (n-1), ..., 2, 1.
 Αν ο αριθμός n δεν είναι πρώτος, υπάρχουν τόσα δυνατά ευθέα συμμετρικά πολυφασικά σήματα, όσα είναι οι
πρώτοι αριθμοί μεταξύ (0, n). Καθένας από τους πρώτους αριθμούς δίνει την τάξη του ευθέως συμμετρικού n-
φασικού συστήματος.
 Το άθροισμα των συναρτήσεων που αποτελούν τις φάσεις ενός συμμετρικού n-φασικού σήματος είναι ίσο με
το μηδέν, το οποίο αποδεικνύεται σχετικά εύκολα με τη χρήση φασιθετών. Συγκεκριμένα το άθροισμα όλων των
τάσεων ενός συμμετρικού n-φασικού σήματος m–τάξης ευθείας διαδοχής είναι ίσο με μηδέν με χρήση της
2
 j m
γεωμετρικής προόδου με πολλαπλασιαστικό όρο e n
και n πλήθος όρων:
n
  j m 2n 
2 e  1
n n
2   
 ί  ό
n n
  Aˆi  ύ  m   A  e
 j i  m  A  
a
i 1
i  ύ  m (t )   A  cos(t  i  m 
i 1 n
) 
 ί  ό
i 1 i 1 2
n

2

 j  m
2
e n
1
2
 j  m n
n
A e n
 1 A e j m2  1 A cos  m  2     j  sin  m  2     1 A 1  j  0  1
  Aˆi  ύ  m   2
  2
  2
  2
i 1 2  j  m n 2  j  m n 2  j  m 2  j  m n
e 1 e 1 e n
1 e 1
n n
 ί   ό
  Aˆi  ύ  m  0 
   ai  ύ  m (t )  0

 ί   ό
i 1 i 1

Τέλος σημειώνεται ότι με τον όρο φάση σε πολυφασικά συστήματα εννοείται τόσο η σχετική χρονική μετατόπιση
μεταξύ των σημάτων (τάσεων ή ρευμάτων), όσο εκείνο το τμήμα του πολυφασικού συστήματος που φέρει μία από
τις τάσεις ή τα ρεύματα του συστήματος.

Εφαρμογή 6.3.1

6-6
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Να προσδιοριστεί στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της συχνότητας το διφασικό σήμα πλάτους 100 Volt για την
πρώτη συνιστώσα και 120 Volt για τη δεύτερη συνιστώσα, ενώ η πρώτη συνιστώσα προηγείται της δεύτερης κατά
90 ο . Να δοθούν οι αντίστοιχες παραστάσεις στα πεδία του χρόνου και της συχνότητας.

Λύση: Με βάση το γενικό ορισμό του πολυφασικού σήματος (σχέση 6. 1) για το πεδίο του χρόνου και θεωρώντας ως
άνυσμα αναφοράς την πρώτη συνιστώσα προκύπτει ότι:

a1 (t )  100  cos(t ) Volt & a2 (t )  120 cos( t  ) Volt
2

Αντίστοιχα στο πεδίο συχνοτήτων ισχύει ότι:

 0o  90o
100 120
Aˆ1   70,7110 Volt & Aˆ2   84,85390 Volt
o o

2 2
Στο σχήμα 6.6 παρουσιάζεται η αντίστοιχη γραφική παράσταση, ενώ στο σχήμα 6. 7 το αντίστοιχο διανυσματικό
διάγραμμα των φασιθετών, όπου επισημαίνεται ότι υπάρχει κλίμακα για τους φασιθέτες (1 mm ανά 2 Volt).

125
100 V1 V2
75
50
25
V (Volt)

0
-25 Τ/8 Τ/4 3Τ/8 Τ 5Τ/8 3Τ/4 7Τ/8 Τ
t
-50
-75
-100
-125

Σχήμα 6.6: Παράσταση ασύμμετρου διφασικού σήματος εφαρμογής 6.3.1 στο πεδίο του χρόνου

 Â1 Άξονας αναφοράς

90ο

Â2 Κλίμακα: 1 mm = 2 Volt

Σχήμα 6.7: Παράσταση φασιθετών ασύμμετρου διφασικού σήματος εφαρμογής 6.3.1 (πεδίο της συχνότητας)

Εφαρμογή 6.3.2
Να προσδιοριστεί στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της συχνότητας το συμμετρικό διφασικό σήμα ευθείας
διαδοχής πλάτους 100 Volt. Να δοθούν οι αντίστοιχες παραστάσεις στα πεδία του χρόνου και της συχνότητας.

Λύση: Με βάση τον ορισμό του συμμετρικού πολυφασικού σήματος (σχέση 6.2) για το πεδίο του χρόνου και
θεωρώντας ως άνυσμα αναφοράς την πρώτη συνιστώσα προκύπτει ότι:
a1 (t )  100  cos(t ) Volt & a2 (t )  100  cos(t   ) Volt
Αντίστοιχα στο πεδίο συχνοτήτων ισχύει ότι:
6-7
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 0o 180o
100 100
Aˆ1   70,7110 Volt & Aˆ2   70,711180 Volt
o o

2 2
Στο σχήμα 6.8 παρουσιάζεται η αντίστοιχη γραφική παράσταση, ενώ στο σχήμα 6. 9 το αντίστοιχο διανυσματικό
διάγραμμα των φασιθετών, όπου επισημαίνεται ότι υπάρχει κλίμακα για τους φασιθέτες (1 mm ανά 2 Volt).

125
100
75
50
25 V1 V2
V (Volt)

0
-25 Τ/8 Τ/4 3Τ/8 Τ 5Τ/8 3Τ/4 7Τ/8 Τ
t
-50
-75
-100
-125

Σχήμα 6.8: Παράσταση συμμετρικού διφασικού σήματος εφαρμογής 6. 3.2 στο πεδίο του χρόνου

 Â1 Άξονας αναφοράς

Â2

180ο Κλίμακα: 1 mm = 2 Volt

Σχήμα 6.9: Παράσταση φασιθετών συμμετρικού διφασικού σήματος εφαρμογής 6. 3.2 (πεδίο της συχνότητας)

Εφαρμογή 6.3.3
Να προσδιοριστούν στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της συχνότητας τα συμμετρικά πενταφασικά σήματα ευθείας
και αντίστροφης διαδοχής πρώτης τάξης πλάτους 150 Volt. Να δοθούν οι αντίστοιχες παραστάσεις στο πεδίο της
συχνότητας.

Λύση: Με βάση τους ορισμούς του συμμετρικού πολυφασικού σήματος ευθείας διαδοχής (σχέση 6. 2) και του
συμμετρικού πολυφασικού σήματος αντίστροφης διαδοχής (σχέση 6 .3) για το πεδίο του χρόνου, θεωρώντας ως
άνυσμα αναφοράς την πρώτη συνιστώσα και λαμβάνοντας υπόψη ότι 360 ο /5 = 72 ο = 2π/5 προκύπτει ότι:
a1 (t )  150  cos(t ) Volt  5-φασικό a1 (t )  150  cos(t ) Volt 
a2 (t )  150  cos(t  2   / 5) Volt  σήμα ευθείας a2 (t )  150  cos(t  2   / 5) Volt  5-φασικό σήμα
  αντίστροφης
a3 (t )  150  cos(t  4   / 5) Volt  διαδοχής a3 (t )  150  cos(t  4   / 5) Volt 
διαδοχής
a4 (t )  150  cos(t  6   / 5) Volt  πρώτης a4 (t )  150  cos(t  6   / 5) Volt 
  πρώτης τάξης
a5 (t )  150  cos(t  8   / 5) Volt  τάξης a5 (t )  150  cos(t  8   / 5) Volt 
Αντίστοιχα στο πεδίο συχνοτήτων ισχύει ότι:

6-8
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 0o  0 
o
150 150
Aˆ1   106, 066 Volt  0o
Aˆ1   106, 066 0 Volt 
o

2  2 
 72o   72o 
150 150
Aˆ 2   106, 066 72 Volt  5-φασικό Aˆ 2   106, 066 72 Volt 
o o

2  σήμα 2  5-φασικό σήμα

 272
  272

 ευθείας  αντίστροφης
o o

ˆA  150  106, 066 144o

Volt  ˆ
A3 
150
 106, 066 144o
Volt 
3
2  διαδοχής 2  διαδοχής
 372 o  πρώτης  372 o  πρώτης τάξης
ˆA  150  106, 066  216o  ˆ
A4 
150
 106, 066  216o
Volt 
 τάξης
Volt
4
2 2 
 472 o   472 o 
ˆA  150  288o  ˆ 150  288o 
5  106, 066 Volt  A5   106, 066 Volt 
2  2 
Στο σχήμα 6.10 παρουσιάζονται τα αντίστοιχα διανυσματικά διαγράμματα των φασιθετών για το πενταφασικό σήμα
ευθείας και αντίστροφης διαδοχής, όπου επισημαίνεται ότι υπάρχει κλίμακα για τους φασιθέτες (1 mm ανά 4 Volt).

Â5 Â2
Â3 ο
144
ο
72ο
-288
Â4
 Άξονας αναφοράς 
216ο
-216ο
Â1 Â1 Άξονας αναφοράς
288ο
-72ο
Â3 -144ο Â4
Â2 Â5
Ευθύ Αντίστροφο
Κλίμακα: 1 mm = 4 Volt
Σχήμα 6.10: Παράσταση φασιθετών για το πενταφασικό σήμα ευθείας και αντίστροφης διαδοχής εφαρμογής
6.3.3

6.4. Πολυφασικό Σύστημα

6.4.1. Ορισμός Πολυφασικού Συστήματος

Το πολυφασικό σύστημα αποτελείται από:
 Τις πηγές που ονομάζονται πολυφασικές γεννήτριες των οποίων οι τάσεις έχο υν την ίδια συχνότητα, ενώ
βρίσκονται σε φασική απόκλιση μεταξύ τους.
 Τις γραμμές μεταφοράς που ονομάζονται πολυφασικές γραμμές με ενδιάμεσους πολυφασικούς μετασχηματιστές
ή άλλα εγκάρσια στοιχεία.
 Τα πολυφασικά φορτία που είναι πολυφασικοί κινητήρες ή γεν ικότερα πάσης φύσεως πολυφασικοί
καταναλωτές.
Οι πηγές αποτελούνται από τυλίγματα ίσου πλήθους με τις φάσεις του πολυφασικού συστήματος. Αντίστοιχες
φάσεις υπάρχουν στα φορτία και στις γραμμές μεταφοράς.

6.4.2. Διάκριση Πολυφασικών Συστημάτων με βάση τον Τρόπο Σύνδεσης των Γραμμών Μεταφοράς
& τον Τρόπο Ζεύξης των Πηγών και των Καταναλωτών
Τα πολυφασικά συστήματα μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με το αν οι γραμμές
μεταφοράς ανά φάση είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη :
 στα ανεξάρτητα συστήματα, όπου είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη, όπως παρουσιάζεται και στο σχήμα
6.11. Δηλαδή για ένα n – φασικό σύστημα χρειάζονται 2 n αγωγοί και τροφοδοτούνται n φορτία. Οι αγωγοί που
ξεκινούν από τους κόμβους των πηγών (1, 2, 3, 4, 5, 6) και καταλήγουν στους κόμβους των φορτίων (1 / , 2 / , 3 / , 4 / ,
5 / , 6 / ) λέγονται αγωγοί φάσης, ενώ οι αγωγοί που ξεκινούν από τους κόμβους των πηγών (1 // , 2 // , 3 // , 4 // , 5 // , 6 // )
6-9
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

και καταλήγουν στους κόμβους των φορτίων (1 /// , 2 /// , 3 /// , 4 /// , 5 /// , 6 /// ) λέγονται αγωγοί επιστροφής. Ουσιαστικά
είναι σαν να υπάρχουν n ανεξάρτητα μονοφασικά κυκλώματα που επιλύονται ξεχωριστά το καθένα.
 στα αλληλένδετα συστήματα, όπου οι γραμμές μεταφοράς είναι εξαρτημένες, καθώς είτε υπάρχει ένας κοινός
αγωγός επιστροφής, όπως φαίνεται στο κύκλωμα του σχήματος 6.12, είτε δεν υπάρχει καν κοινός αγωγός
επιστροφής, όπως στα κυκλώματα των σχημάτων 6.13, 6.14, 6.15 και 6.16, όπου παρουσιάζονται όλοι οι δυνατοί
συνδυασμοί πηγών και φορτίων σε συνδέσεις κατά αστέρα και πολύγωνο.
Ειδικότερα στα αλληλένδετα συστήματα τα τυλίγματα των φάσεων στις πηγές / γεννήτριες και στους
καταναλωτές / φορτία ζευγνύονται μεταξύ τους με δύο τρόπους:
 Κατά αστέρα, όπου ο ένας πόλος των τυλιγμάτων/ φάσεων (συνήθως ο αρνητικός) συνδέεται σε κοινό κόμβο,
από όπου μπορεί να αναχωρεί ο επονομαζόμενος ουδέτερος αγωγός. Από την εφαρμογή του νόμου των
εντάσεων του Kirchhoff στο εξαφασικό σύστημα του σχήματος 6.12 σε οποιονδήποτε από τους κόμβους Ν και
Ν / προκύπτει η ακόλουθη εξίσωση:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ4  Iˆ5  Iˆ6  Iˆ0 (6.7)

Γενικότερα ισχύει ότι:

Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  ...  Iˆn 1  Iˆn  Iˆ0
(6.8)
Στην ειδική περίπτωση που δεν υπάρχει ουδέτερος αγωγός, όπως συμβαίνει στο κύκλωμα του σχήματος 6.13,
το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού είναι μηδέν. Σημειώνεται ότι στα κυκλώματα των σχημάτων 6.12, 6.13 και
6.14 οι πηγές είναι σε συνδεσμολογία αστέρα, στα κυκλώματα των σχημάτων 6.12, 6.13 και 6.16 τα φορτία
είναι σε συνδεσμολογία αστέρα, ενώ μόνο στο σχήμα 6.12 υπάρχει ουδέτερος αγωγός.
 Κατά πολύγωνο, όπου ο αρνητικός πόλος του ενός τυλίγματος/της μίας φάσης συνδέεται με το θετικό πόλο
του ενός επόμενου τυλίγματος/της επόμενης φάσης. Με αυτόν τον τρόπο ζεύξης δεν υπάρχει δυνατότητα
χρήσης ουδετέρου αγωγού. Από το νόμο των τάσεων του Kirchhoff στο εξαφασικό σύστημα του σχήματος
6.14 για τα φορτία προκύπτει η ακόλουθη σχέση:
Vˆ12/  Vˆ23/  Vˆ34/  Vˆ45/  Vˆ56/  Vˆ61/  0 (6.9)
Γενικότερα ισχύει ότι:
Vˆ12/  Vˆ23/  Vˆ34/  ...  Vˆ( /n 1) n  Vˆn/1  0 (6.10)
Δηλαδή το άθροισμα των τάσεων κατά μήκος του πολυγώνου είναι ίσο με το μηδέν. Επίσης η ίδια σχέση
ισχύει τόσο για τα φορτία, όσο και για τις πηγές, όταν έχουν πολυγωνική συνδεσμολογία. Σημειώνεται ότι στα
κυκλώματα των σχημάτων 6.15 και 6.16 οι πηγές είναι σε συνδεσμολογία πολυγώνου, ενώ στα κυκλώματα
των σχημάτων 6.14 και 6.15 τα φορτία είναι σε συνδεσμολογία πολυγώνου.
Γραμμή 5

6 6/
Γραμμή 6
+ 1 1/
5 ˆ
Vˆ5 ~ V6 Z6 5/
+ Γραμμή 1 Z1
+ ~ // ~ V̂1 Z5
6 // 1 n επιστροφές 1/// 6///
5// 5///
4///
Vˆ4 4//
3// 2// 2/// 3///
~ ~ + Z4
Z2
+ Γραμμή 2 4/
4 V̂3 ~ Vˆ2 Z3
+ 2 2/
Γραμμή 3
3 3/
Γραμμή 4
Σχήμα 6.11: Ανεξάρτητο εξαφασικό σύστημα, όπου υπάρχουν 6 πηγές, 6 ανεξάρτητες γραμμές μεταφοράς (12
αγωγοί) και 6 φορτία

6-10
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Γραμμή 5

Iˆ5 6
Γραμμή 6
6/
+ Iˆ6 Iˆ
5 1 1 1/
Vˆ5 ~ Vˆ6 Z6 5/
+ Γραμμή 1
+ ~ ~ V̂1 Z1 Z5
κοινή επιστροφή
Ν Ν/
Vˆ4 ουδέτερος
Iˆ0
~ ~ + Z2 Z4
+ Γραμμή 2
4 V̂3 ~ Vˆ2 Z3 4/
2/
+ 2 Iˆ2
Iˆ4 Iˆ3 Γραμμή 3
3 3/
Γραμμή 4
Σχήμα 6.12: Αλληλένδετο εξαφασικό σύστημα με ουδέτερο, όπου υπάρχουν 6 πηγές κατ’ αστέρα, 6 γραμμές
μεταφοράς με κοινή επιστροφή (7 αγωγοί) και 6 φορτία κατ’ αστέρα
Γραμμή 5

6 6/
Γραμμή 6
+ 1/
5 ˆ 1
Vˆ5 ~ V6 Z6 5/
+ Γραμμή 1
+ ~ ~ V̂1 Z1 Z5

Ν Ν/
Vˆ4
~ ~ + Z2 Z4
+ Γραμμή 2
4 V̂3 ~ Vˆ2 Z3 4/
2 2/
+
Γραμμή 3
3 3/
Γραμμή 4
Σχήμα 6.13: Αλληλένδετο εξαφασικό σύστημα χωρίς ουδέτερο , όπου υπάρχουν 6 πηγές κατ’ αστέρα, 6
γραμμές μεταφοράς (6 αγωγοί) και 6 φορτία κατ’ αστέρα
Γραμμή 5
6 6/
Γραμμή 6
+ Z61 Z56
1/
5 Vˆ6 1
Vˆ5 ~ 5/
+ Γραμμή 1
+ ~ ~ V̂1

Ν Z12 Z45
Vˆ4
~ ~ +
+ Γραμμή 2
4 V̂3 ~ Vˆ2 4/
2 2 /
Z23 Z34
+ 3/
Γραμμή 3
3
Γραμμή 4
Σχήμα 6.14: Αλληλένδετο εξαφασικό σύστημα με 6 πηγές κατ’ αστέρα, 6 γραμμές μεταφοράς (6 αγωγοί) και 6

6-11
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

φορτία σε πολύγωνο
Γραμμή 5
6
Iˆ5 Γραμμή 6
6/
+ ~
+ ~ Iˆ6 Z56
1 Iˆ 1/ Z61
Iˆ6 /1/
5 1
Vˆ56 Vˆ61 5/
Iˆ56 Iˆ61 Γραμμή 1 Iˆ5/ 6/
Iˆ1/ 2/
Iˆ12
+
Vˆ45 ~
~ Vˆ12 Z12 Z45
+
Iˆ45 Iˆ2/ 3/ Iˆ4/ 5/
Iˆ23 Γραμμή 2
4/
4 Iˆ34 Iˆ3/ 4/
~ + 2 Iˆ2 2 /
Z23 Z34
~ 3 Vˆ23 Iˆ3
Iˆ4 Vˆ34 + Γραμμή 3
3/
Γραμμή 4
Σχήμα 6.15: Αλληλένδετο εξαφασικό σύστημα με 6 πηγές σε πολύγωνο, 6 γραμμές μετ αφοράς (6 αγωγοί) και 6
φορτία σε πολύγωνο
Γραμμή 5
6
Iˆ5 Γραμμή 6
6/
+ ~
Iˆ6
+ ~
1 Iˆ1 1/
5
Vˆ56 Vˆ61 Z6 5/
Iˆ56 Iˆ61 Γραμμή 1
Z1 Z5
Iˆ12
+
Vˆ45 ~ Ν/
~ Vˆ
+ 12

Z2 Z4
Iˆ45
Iˆ23 Γραμμή 2
Z3 4/
4 Iˆ34 2/
~ + 2 Iˆ2
~ ˆ
Iˆ4
3 Vˆ23 Γραμμή 3 I3
Vˆ34 + 3/
Γραμμή 4
Σχήμα 6.16: Αλληλένδετο εξαφασικό σύστημα με 6 πηγές σε πολύγωνο, 6 γραμμές μεταφοράς (6 αγωγοί) και 6
φορτία σε αστέρα

Ειδικότερα στο σχήμα 6.12 οι n πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα n φορτία έχουν ομοίως συνδεσμολογία
αστέρα και μεταξύ τους υπάρχουν n γραμμές μεταφοράς με μία κοινή επιστροφή, δηλαδή n+1 αγωγοί. Συγχρόνως
σχηματίζονται δύο κόμβοι (Ν και Ν / ). Στον κόμβο Ν καταλήγουν οι n πηγές, αποτελεί τον κοινό κόμβο των πηγών
και ονομάζεται ουδέτερος κόμβος πηγών. Στον κόμβο Ν / καταλήγουν τα n φορτία, αποτελεί τον κοινό κόμβο των
φορτίων και ονομάζεται ουδέτερος κόμβος φορτίων. Οι κόμβοι Ν και Ν / συνδέονται μέσω ενός κοινού αγωγού, του
επονομαζόμενου αγωγού επιστροφής ή ουδέτερου αγωγού. Οι αγωγοί που ξεκινούν από τους υπόλοιπους κόμβους
των πηγών (1, 2, 3, 4, 5, 6) και καταλήγουν στους υπόλοιπους κόμβους των φορτίων (1 / , 2 / , 3 / , 4 / , 5 / , 6 / ) λέγονται
αγωγοί φάσης.
Στο σχήμα 6.13 οι n πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα n φορτία έχουν ομοίως συνδεσμολογία αστέρα και
μεταξύ τους υπάρχουν n γραμμές μεταφοράς χωρίς καμία επιστροφή, δηλαδή υπάρχουν n αγωγοί. Η ροή των
ρευμάτων εξασφαλίζεται μέσω των n αγωγών, ενώ σχηματίζονται δύο ουδέτεροι κόμβοι, Ν των πηγών και Ν / των
φορτίων.
Στο σχήμα 6.14 οι n πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα n φορτία είναι συνδεδεμένα κατά πολύγωνο και
μεταξύ τους υπάρχουν n γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν n αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ σχηματίζεται ένας κ οινός κόμβος των πηγών Ν για τις n πηγές. Ουσιαστικά, όπως

6-12
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

παρατηρείται, το δεύτερο άκρο της μίας σύνθετης αντίστασης των φορτίων συνδέεται με το πρώτο άκρο της
επόμενης αντίστασης σχηματίζοντας ένα πολύγωνο.
Στο σχήμα 6.15 οι n πηγές έχουν συνδεσμολογία κατά πολύγωνο, τα n φορτία είναι συνδεδεμένα κατά πολύγωνο
και μεταξύ τους υπάρχουν n γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν n αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ δεν σχηματίζεται κανένας κοινός κόμβος.
Στο σχήμα 6.16 οι n πηγές έχουν συνδεσμολογία κατά πολύγωνο, τα n φορτία είναι συνδεδεμένα κατά αστέρα και
μεταξύ τους υπάρχουν n γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν n αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ σχηματίζεται ένας κοινός κόμβος των φορτίων Ν / για τα n φορτία.
Δηλαδή διαπιστώνεται ότι μόνο στη συνδεσμολογία πηγών κατ’ αστέρα και φορ τίων κατ’ αστέρα υπάρχει η
δυνατότητα σύνδεσης με χρήση ουδετέρου.

6.4.3. Διάκριση Πολυφασικών Συστημάτων με βάση την Ύπαρξη ή μη Συμμετρίας

Τα πολυφασικά συστήματα μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με το αν υπάρχει ή όχι
συμμετρία:
 στα συμμετρικά συστήματα, όταν η πολυφασική πηγή δίνει συμμετρικό πολυφασικό σήμα, αλλά συγχρόνως και
το φορτίο είναι συμμετρικό (δηλαδή οι n σύνθετες αντιστάσεις φορτίων είναι ίσες μεταξύ τους), καθώς και οι n
αγωγοί φάσεων των γραμμών μεταφοράς είναι ίδιοι μεταξύ τους (δηλαδή οι n σύνθετες αντιστάσεις των φάσεων
των γραμμών μεταφοράς είναι ίσες μεταξύ τους). Η ύπαρξη ή μη ουδέτερου αγωγού δεν επηρεάζει το συμμετρικό
σύστημα, διότι, όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια, δεν διαρρέεται από ρεύμα (οπότε το μέγεθος της αντίστοιχης
σύνθετης αντίστασης του ουδέτερου αγωγού δεν επηρεάζει τη συμμετρία του εκάστοτε συστήματος).
 στα ασύμμετρα ή μη συμμετρικά συστήματα, όταν είτε η πολυφασική πηγή δεν δίνει συμμετρικό πολυφασικό
σήμα, είτε το φορτίο δεν είναι συμμετρικό (δηλαδή οι n σύνθετες αντιστάσεις φορτίων δεν είναι όλες ίσες μεταξύ
τους), είτε οι n αγωγοί φάσεων των γραμμών μεταφοράς δεν είναι ίδιοι μεταξύ τους, είτε αν ισχύουν κάποια από
τα προηγούμενα συγχρόνως. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι η ασυμμετρία στο φορτίο, δηλαδή υπάρχει
ανισοκατανομή του φορτίου στις φάσεις του συστήματος.
Γενικά η ασυμμετρία στα πολυφασικά συστήματα οδηγούν σε αυξημένες απώλειες στι ς γραμμές μεταφοράς,
πρόσθετων δυσκολιών αντιμετώπισης βραχυκυκλωμάτων, δημιουργία παρενοχλήσεων σε τηλεπικοινωνιακές
γραμμές που είναι παράλληλες σε γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικές ενέργειας (ηλεκτρομαγνητικές παρεμβολές).
Εξαιτίας των προαναφερθέντων λαμβάνεται μέριμνα για ισοκατανομή του συνολικού φορτίου των καταναλώσεων
στις n φάσεις, καθώς επίσης λαμβάνονται μέτρα για την εξασφάλιση ίσων σύνθετων αντιστάσεων των n φάσεων των
γραμμών μεταφοράς (π.χ. κατάλληλη αντιμετάθεση των αγωγών των δικτύων μεταφοράς σε αποστάσεις ίσες του 1/n
του συνολικού μήκους της εκάστοτε γραμμής μεταφοράς) .

6.4.4. Φασικά Μεγέθη και Μεγέθη Γραμμής

Γενικά σε ένα ασύμμετρο πολυφασικό σύστημα ορίζονται:
 ως φασική τάση η τάση μεταξύ των ακροδεκτών κάθε τυλίγματος της πολυφασικής πηγής ή της συσκευής
κατανάλωσης. Στο σχήμα 6.12 του εξαφασικού συστήματος οι τάσεις V̂ , Vˆ ,..., Vˆ είναι οι φασικές τάσεις της
1 2 6

πολυφασικής γεννήτριας συνδεσμολογίας αστέρα, όπως επίσης στο σχήμα 6.15 οι τάσεις Vˆ12 , Vˆ23 ,..., Vˆ61 είναι οι
φασικές τάσεις της πολυφασικής γεννήτριας συνδεσμολογίας πολυγώνου. Στο σχήμα 6.15 του εξαφασικού
συστήματος οι τάσεις Vˆ1/ 2/ , Vˆ2 / 3/ ,..., V̂6/1/ είναι οι φασικές τάσεις του πολυφασικού φορτίου συνδεσμολογίας

πολυγώνου, όπως επίσης στο σχήμα 6.16 οι τάσεις Vˆ1/ N / , Vˆ2/ N / ,..., Vˆ6/ N / είναι οι φασικές τάσεις του πολυφασικού
φορτίου συνδεσμολογίας αστέρα.
 ως φασικό ρεύμα το ρεύμα που διαρρέει κάθε τύλιγμα της πολυφασικής πηγής ή της συσκευής κατανάλωσης.
Στο σχήμα 6.12 του εξαφασικού συστήματος οι εντάσεις Iˆ1 , Iˆ2 ,..., Iˆ6 είναι τα φασικά ρεύματα της πολυφασικής
γεννήτριας συνδεσμολογίας αστέρα, όπως επίσης στο σχήμα 6.1 5 οι εντάσεις Iˆ12 , Iˆ23 ,..., Iˆ61 είναι τα φασικά
ρεύματα της πολυφασικής γεννήτριας συνδεσμολογίας πολυγώνου. Στο σχήμα 6.15 του εξαφασικού συστήματος
οι εντάσεις Iˆ1/ 2/ , Iˆ2/ 3/ ,..., Iˆ6 /1/ είναι τα φασικά ρεύματα του πολυφασικού φορτίου συνδεσμολογίας πολυγώνου,

όπως επίσης στο σχήμα 6.16 οι εντάσεις Iˆ1 , Iˆ2 ,..., Iˆ6 είναι τα φασικά ρεύματα του πολυφασικού φορτίου
συνδεσμολογίας αστέρα.
6-13
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 ως ρεύμα γραμμής ή πολικό ρεύμα, το ρεύμα που διαρρέει κάθε αγωγό σύνδεσης, των πηγών με τις συσκευές
κατανάλωσης, με εξαίρεση τον ουδέτερο αγωγό, του οποίου το ρεύμα είναι το ρεύμα ουδετέρου. Στα σχήματα
6.12 ως 6.16 του εξαφασικού συστήματος οι εντάσεις Iˆ , Iˆ ,..., Iˆ είναι τα ρεύματα γραμμής που διαρρέουν τις
1 2 6

γραμμές μεταφοράς και ταυτίζονται με τα εξερχόμενα πολικά ρεύματα της πολυφασικής γεννήτριας και τα
εισερχόμενα πολικά ρεύματα του πολυφασικού φορτίου. Παρατηρείται ότι στην περίπτωση συνδεσμολογίας
αστέρα είτε πολυφασικής γεννήτριας, είτε πολυφασικού φορτίου, τα πολικά ρεύματα ταυτίζονται με τα
αντίστοιχα φασικά ρεύματα. Στην περίπτωση συνδεσμολογίας πολυγώνου για την περίπτωση πολυφασικής
γεννήτριας με βάση τις φορές των σχημάτων 6.15 ως 6.16 ισχύει ότι:
Iˆ  Iˆ  Iˆ k (6.11)
k ( k 1) ( k 1) k

Δηλαδή στην περίπτωση του εξαφασικού κυκλώματος του σχήματος 6.1 5 ισχύουν ότι:
Iˆ1  Iˆ12  Iˆ61 , Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12, Iˆ3  Iˆ34  Iˆ23 , Iˆ4  Iˆ45  Iˆ34 , Iˆ5  Iˆ56  Iˆ45, Iˆ6  Iˆ61  Iˆ56
Για πολυφασικό φορτίο συνδεσμολογίας πολυγώνου με βάση τις φορές των σχημάτων 6.14 ως 6.15 ισχύει ότι:
Iˆk  Iˆk / ( k 1)/  Iˆ( k 1)/ k / (6.12)
Δηλαδή στην περίπτωση του εξαφασικού κυκλώματος του σχήματος 6.15 ισχύουν ότι:
Iˆ1  Iˆ1/ 2/  Iˆ6/1/ , Iˆ2  Iˆ2/ 3/  Iˆ1/ 2/ , Iˆ3  Iˆ3/ 4/  Iˆ2/ 3/ , Iˆ4  Iˆ4/ 5/  Iˆ3/ 4/ , Iˆ5  Iˆ5/ 6/  Iˆ4/ 5/ , Iˆ6  Iˆ6/ 1/  Iˆ5/ 6/
 ως τάση γραμμής ή πολική τάση, την τάση μεταξύ δύο από τους αγωγούς αυτούς που αναχωρούν από τα άκρα
δύο αλληλοδιαδοχικών τυλιγμάτων. Στα σχήματα 6.12, 6.15, 6.16 του εξαφασικού συστήματος οι τάσεις Vˆ , 12

Vˆ23 ,..., Vˆ61 είναι οι πολικές τάσεις στην αναχώρηση της πολυφασικής γεννήτριας και οι τάσεις Vˆ1/ 2/ , Vˆ2 / 3/ ,..., V̂6/1/
είναι πολικές τάσεις άφιξης του πολυφασικού φορτίου. Παρατηρείται ότι στην περίπτωση συνδεσμολογίας
πολυγώνου είτε πολυφασικής γεννήτριας, είτε πολυφασικού φορτίου, οι πολικές τάσεις ταυτίζονται με τις
αντίστοιχες φασικές τάσεις. Στην περίπτωση συνδεσμολογίας αστέρα για την περίπτωση πολυφασικής
γεννήτριας με βάση τις φορές των σχημάτων 6.12 ως 6.16 ισχύει ότι:
Vˆ  Vˆ  Vˆ k ( k 1) (6.13)
k k 1

Δηλαδή στην περίπτωση του εξαφασικού κυκλώματος του σχήματος 6.12 ισχύουν ότι:
Vˆ12  Vˆ1  Vˆ2 , Vˆ23  Vˆ2  Vˆ3 , Vˆ34  Vˆ3  Vˆ4 , Vˆ45  Vˆ4  Vˆ5 , Vˆ56  Vˆ5  Vˆ6 , Vˆ61  Vˆ6  Vˆ1
Για πολυφασικό φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με βάση τις φορές των σχημάτων 6.12 ως 6.16 ισχύει ότι:
Vˆk / ( k 1)/  Vˆk /  Vˆ( k 1)/ (6.14)
Δηλαδή στην περίπτωση του εξαφασικού κυκλώματος του σχήματος 6.12 ισχύουν ότι:
Vˆ1/ 2/  Vˆ1/  Vˆ2/ , Vˆ2/ 3/  Vˆ2/  Vˆ3/ , Vˆ3/ 4/  Vˆ3/  Vˆ4/ , Vˆ4/ 5/  Vˆ4/  Vˆ5/ , Vˆ5/ 6/  Vˆ5/  Vˆ6/ , Vˆ6/ 1/  Vˆ6/  Vˆ1/
Η φασική τάση και το φασικό ρεύμα ονομάζονται γενικά φασικά μεγέθη, ενώ η τάση γραμμής και το ρεύμα
γραμμής ονομάζονται μεγέθη γραμμής ή πολικά μεγέθη.
Στην περίπτωση ενός συμμετρικού πολυφασικού συστήματος ευθείας διαδοχής τα πολικά μεγέθη συνδέονται
με τα φασικά μεγέθη ανάλογα με το είδος της συνδεσμολογίας ως εξής:
 Στη συνδεσμολογία αστέρα τα πολικά ρεύματα ταυτίζονται με τα φασικά ρεύματα ( Iˆ  Iˆ ), ενώ οι πολικές  

τάσεις Vˆ συνδέονται με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις Vˆ σύμφωνα με τη σχέση:
     
     
    2 n     2 n
Vˆ  Vˆk ( k 1)  Vˆk   2  sin     Vˆ   2  sin    (6.15)
  n    n 
Απόδειξη:
Χωρίς βλάβη της γενικότητας έστωσαν οι δύο πρώτες φασικές τάσεις ενός συμμετρικού n-φασικού συστήματος
2

ευθείας διαδοχής V̂1  V 0 και Vˆ2  V n
. Οπότε με εφαρμογή της σχέσης (6.13) ισχύει ότι:
2
   2   2     2    2 
Vˆ12  Vˆ1  Vˆ2  Vˆ12  V 0  V n
 V   V  cos     j  V  sin      V  1  cos     j  V  sin  
  n   n    n   n 
Οπότε η ενεργός τιμή V του φασιθέτη Vˆ12 υπολογίζεται ως εξής:

6-14
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 
2
 2      2  
2
  2  
2
2  2 
V2  V122   V  1  cos     V  sin    V 2
   1  cos     sin   
   n    n    n   n  

  2   2  2  2   2   2   2   2  
V2  V122  V 2  1  cos 2    2  cos    sin     V   2  2  cos     2  V  1  cos   
  n   n   n    n    n 
2
 2 n       
V  V  2  V  2  sin 
2 2
12
2
   2  V  sin     V  V12  2  V  sin  
2

 2    n  n
Η διαφορά φάσης μεταξύ του Vˆ12 και του V̂1 δίνεται από τη σχέση:
 2   2       
V  sin   sin   2  sin    cos   cos  
tan  /   n    n   n n  n   cot     tan        /    
      
  2    2     n 2 n 2 n
V  1  cos   1  cos   2  sin 2
  sin  
  n   n  n n
Οπότε συνδυάζοντας την προσδιορισμένη ενεργό τάση και τη διαφορά φάσης προκύπτει ότι:
  
  
    2 n
Vˆ12  Vˆ1   2  sin   
  n 
Η τελευταία γενικεύεται με τη σχέση (6.15). Σε αυτό διευκολύνει και η θεώρηση του σχήματος 6.17, όπου
2

παρουσιάζεται το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα των φασικών τάσεων V̂1  V 0 και Vˆ2  V n
και της πολικής

τάσης Vˆ12 . Η σχέση μεταξύ των οποιεσδήποτε άλλων φασικών τάσεων Vˆk και Vˆk 1 μαζί με την εκάστοτε αντίστοιχη

πολική τάση Vˆk ( k 1) μπορεί να προκύψει με απλή περιστροφή του διανυσματικού διαγράμματος του σχήματος 6.17
κατά γωνία 2∙π∙ (k-1)/n ωρολογιακά.
Στη δε περίπτωση της συμμετρίας αντίστροφης διαδοχής το μέτρο παραμένει αναλλοίωτο, απλώς η διαφορά γωνίας
  
γίνεται ίση με:  /      και η αντίστοιχη σχέση διαμορφώνεται ως:
2 n
  
   
    2 n
Vˆ12  Vˆ1   2  sin   
   

Vˆ12
- Vˆ2
π-2π/n
π/2-π/n

V̂1  V 0
2π/n

2

Vˆ2  V n

Σχήμα 6.17: Ανυσματικό διάγραμμα φασικών τάσεων V̂1 και Vˆ2 και της πολικής τάσης Vˆ12 σε n-φασικό σύστημα

 Στη συνδεσμολογία πολυγώνου οι πολικές τάσεις είναι ίσες με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις ( Vˆ  Vˆ ), ενώ τα

πολικά ρεύματα / ρεύματα γραμμής Iˆ συνδέονται με τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα Iˆ σύμφωνα με τη σχέση:
     
       
    2 n     2 n
Iˆ  Iˆk  Iˆk ( k 1)   2  sin     Iˆ   2  sin    (6.16)
  n    n 
Απόδειξη:
6-15
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Χωρίς βλάβη της γενικότητας έστωσαν τα δύο φασικά ρεύματα ενός συμμετρικού Ν-φασικού συστήματος ευθείας
2

διαδοχής Iˆ12  I 0 και Iˆn1  I n
, ώστε μέσω της σχέσης (6.11) (ή της (6.12)) να υπολογιστεί το πολικό ρεύμα Iˆ1 :
2
   2   2    2   2 
Iˆ1  Iˆ12  Iˆn1  Iˆ1  I 0  I
 I   I  cos 
n
  j  I  sin     I  1  cos     j  I  sin  
  n   n    n   n 
Οπότε η ενεργός τιμή I  του φασιθέτη Iˆ1 υπολογίζεται ως εξής:

 
2
 2      2  
2
  2  
2
2  2 
I  I   I  1  cos 
2
1
2
      I  sin     I  1  cos 
2
   sin   
   n    n    n   n  
2
  2   2  2  2        
I2  I12  I 2  1  cos 2    2  cos    sin     ...   2  I  sin     I  I1  2  I  sin  
  n   n   n    n  n
Η διαφορά φάσης μεταξύ του Iˆ1 και του Iˆ12 (διάνυσμα αναφοράς) δίνεται από τη σχέση:
 2   2     
 I  sin   sin   2  sin    cos  
tan  /   n    n   n  n    cot      tan        /       
     
  2    2    n 2 n 2 n
I  1  cos   1  cos   2  sin 2  
  n   n  n
Οπότε συνδυάζοντας την προσδιορισμένη ενεργό ένταση και τη διαφορά φάσης προκύπτει ότι:
  
   
    2 n
Iˆ1  Iˆ12   2  sin   
  n 
Η τελευταία γενικεύεται με τη σχέση (6.16). Σ’ αυτό διευκολύνει και η θεώρηση του σχήματος 6.1 8, όπου
2

παρουσιάζεται το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα των φασικών ρευμάτων Iˆ12  I 0 και Iˆn1  I n και του
πολικού ρεύματος Iˆ1 . Η σχέση μεταξύ των οποιεσδήποτε άλλων φασικών εντάσεων Iˆk ( k 1) και Iˆ( k 1) k μαζί με το

εκάστοτε αντίστοιχο πολικό ρεύμα Iˆk μπορεί να προκύψει με απλή περιστροφή του διανυσματικού διαγράμματος
του σχήματος 6.18 κατά γωνία 2∙π∙(k-1)/n ωρολογιακά.
Στη δε περίπτωση της συμμετρίας αντίστροφης διαδοχής το μέτρο παραμένει αναλλοίωτο, απλώς η διαφορά γωνίας
  
γίνεται ίση με:  /     και η αντίστοιχη σχέση διαμορφώνεται ως:
2 n
  
  
    2 n
Iˆ1  Iˆ12   2  sin   
  n 
2

Iˆn1  I n

2π/n

Iˆ12  I 0

π/2-π/n
π-2π/n

 Iˆn1
Iˆ1
Σχήμα 6.18: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών εντάσεων Iˆ12 και Iˆn1 και του πολικού ρεύματος Iˆ1

Δηλαδή στην περίπτωση που τα πολικά μεγέθη δεν ταυτίζονται με τα φασικά μεγέθη (τάσεις στη συνδεσμολογία
αστέρα και ρεύματα στη συνδεσμολογία πολυγώνου), οι ενεργές τιμές των πολικών μεγεθών διαφέρουν των
αντίστοιχων φασικών μεγεθών κατά το συντελεστή 2∙sin(π/n). Όσον αφορά τη διαφορά φάσεων εξαρτάται από τη
διαδοχή των πολυφασικών σημάτων (ευθεία και ανάστροφη) και από τη συνδεσμολογία. Δηλαδή στην περίπτωση
6-16
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

ευθείας διαδοχής και συνδεσμολογίας αστέρα οι πολικές τάσεις προηγούνται των αντίστοιχω ν φασικών κατά
π/2-π/n, ενώ στην περίπτωση ευθείας διαδοχής και συνδεσμολογίας πολυγώνου τα πολικά ρεύματα έπονται των
αντίστοιχων φασικών κατά π/2-π/n.

6.4.5. Γενική Επίλυση Αλληλένδετου Πολυφασικού Συστήματος Συνδεσμολογίας Αστέρα - Αστέρα

Η γενική επίλυση του n-φασικού συστήματος θα βασιστεί στο κύκλωμα του εξαφασικού κυκλώματος του
σχήματος 6.12. Συγκεκριμένα από το νόμο των εντάσεων του Kirchhoff προκύπτει η εξίσωση:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ4  Iˆ5  Iˆ6  Iˆ0
Στη γενικότερη περίπτωση ισχύει ότι:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  ...  Iˆn 1  Iˆn  Iˆ0 (6.17)
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εκάστοτε k-ιοστή γραμμή μεταφοράς έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γk , ο ουδέτερος
αγωγός Ζ 0 και τα φορτία Ζ k , τότε, αν εφαρμοστεί το θεώρημα Millman μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / προσδιορίζεται
η αντίστοιχη διαφορά δυναμικού που στην περίπτωση του εξαφασικού συστήματος είναι ίση με:
Vˆ1 Vˆ2 Vˆ3 Vˆ4 Vˆ5 Vˆ6
    
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z  4  Z 4 Z  5  Z 5 Z  6  Z 6
VˆN / N 
1 1 1 1 1 1 1
     
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z  4  Z 4 Z  5  Z 5 Z  6  Z 6 Z 0
Στη γενικότερη περίπτωση ισχύει ότι:
Vˆ1 Vˆ2 Vˆ3 Vˆn 1 Vˆn
   ...  
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z  ( n 1)  Z n 1 Z  n  Z n
VˆN / N  (6.18)
1 1 1 1 1 1
   ...   
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z  ( n 1)  Z n 1 Z  n  Z n Z 0

Οπότε για να προσδιορισθεί η ένταση ρεύματος Iˆk για k=1, ...,6, εφαρμόζεται ο νόμος των τάσεων του Kirchhoff
στο βρόχο Νkk/ Ν / , ο οποίος επεκτείνεται άμεσα και για n πλήθος κόμβων δηλαδή:
Vˆk  VˆN / N
Vˆk  Iˆk  Z  k  Iˆk  Z k  VˆN / N  0  Iˆk  (6.19)
Z k  Z k

Η αντίστοιχη πτώση τάσης VˆZ k πάνω στην εκάστοτε σύνθετη αντίσταση φορτίου Ζ k είναι ίση με:

VˆZ k  Iˆk  Z k (6.20)

Ειδικά για την ένταση του ρεύματος του ουδετέρου με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff ισχύει ότι:
Vˆ /
 Iˆ0  Z 0  VˆN / N  0  Iˆ0  N N (6.21)
Z0
Η πολυφασική ισχύς του φορτίου δίνεται από το άθροισμα των επιμέρους ισχύων των σύνθετων αντιστάσεων Ζ k ,
δηλαδή για το εξαφασικό σύστημα ισχύει ότι:
6 6
S Z  tot  S Z1  S Z 2  S Z3  S Z 4  S Z5  S Z6   S Zi  VˆZ1  IˆZ*1  VˆZ 2  IˆZ*2  VˆZ3  IˆZ*3  VˆZ 4  IˆZ*4  VˆZ5  IˆZ*5  VˆZ6  IˆZ*6  VˆZ i  IˆZ*i 
i 1 i 1

*
 VˆZ  6 Vˆ  Vˆ * 6 V2

 
6 6 6 6
S Z  tot   IˆZi  Z i  IˆZ*i   IˆZi  IˆZ*i  Z i   I Z2i  Z i και S Z tot   VˆZi   i    i * i  *i
Z Z Z

 Zi  Z Z
i 1 i 1 i 1 i 1
  i 1 i i 1 i

Στη γενικότερη περίπτωση ισχύει ότι:

n n n n VZ2i
S Z tot   SZi   VˆZi  IˆZ*i   I Z2i  Zi    PZ tot  j  QZ tot (6.22)
i 1 i 1 i 1 i 1 Z i*
Δηλαδή από τη συνολική μιγαδική φαινόμενη ισχύς S Z  tot προκύπτει η ισοδύναμη ενεργός ισχύς του φορτίου
PZ tot και η αντίστοιχη άεργος QZ tot .
Ο ισοδύναμος συνολικός συντελεστής ισχύος του φορτίου είναι ίσος με:

6-17
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

PZ tot PZ tot
cos Z tot   (6.23)
S Z tot P 2
Z  tot  QZ2  tot
Με βάση το είδος της άεργου ισχύος QZ tot προσδιορίζεται αν ο συντελεστής είναι επαγωγικός (για QZ tot θετικό),
χωρητικός (για QZ tot αρνητικό) ή ωμικός (για QZ tot =0).
Στην ειδική περίπτωση που ο ουδέτερος είναι βραχυκυκλωμένος, δηλαδή Ζ 0 =0, τότε η αντίστοιχη διαφορά
δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / είναι μηδέν και το ρεύμα του ουδετέρου υπολογίζεται μέσω της σχέσης (6. 17).
Στην ειδική περίπτωση που ο ουδέτερος είναι ανοικτοκυκλωμένος, δηλαδή δεν υπάρχει, μεταπίπτοντας
ουσιαστικά στο κύκλωμα του σχήματος 6.13, η αντίστοιχη ισοδύναμη αντίσταση Ζ 0 είναι άπειρη, οπότε η αντίστοιχη
διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / δίνεται από τη σχέση (6.18), ενώ το ρεύμα του ουδετέρου είναι ίσο με το
μηδέν.
Στην περίπτωση ενός πλήρους συμμετρικού συστήματος ισχύουν ότι:
 Λόγω συμμετρίας στοιχείων δικτύου: Z 1  Z 2  ...  Z ( n 1)  Z n  Z και Z1  Z2  ...  Z n 1  Z n  Z ,

 Λόγω συμμετρίας πολυφασικού σήματος τάσεων : Vˆ1  Vˆ2  Vˆ3  ...  Vˆn1  Vˆn  0
Οπότε με βάση τη σχέση (6.18) προκύπτει ότι:
Vˆ1 Vˆ2 Vˆ3 Vˆ Vˆn Vˆ1  Vˆ2  Vˆ3  ...  Vˆn 1  Vˆn 0
   ...  n 1 
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z
VˆN / N    0
1 1 1 1 1 1 n 1 n 1
   ...     
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z 0 Z  Z Z 0 Z  Z Z 0
Δηλαδή η αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με το μηδέν, καθώς επίσης και το ρεύμα
του ουδετέρου είναι ίσο με το μηδέν (ανεξάρτητα από το μέγεθος της σύνθετης αντίστασης του ουδετέρου. Με βάση
τη σχέση (6.19) προκύπτει ότι η ένταση του ρεύματος του k-ιοστού φορτίου Z είναι ίσο με:
Vˆk
Iˆk 
Z  Z
Οπότε η αντίστοιχη φασική τάση του k-ιοστού φορτίου Z είναι ίση με:
Z
VˆZ k  Iˆk  Z   Vˆk
Z  Z

Δηλαδή η φασική τάση VˆZ k του k-ιοστού φορτίου Z εξαρτάται από την αντίστοιχη φασική τάση Vˆk της πηγής
πολλαπλασιασμένη με μία μιγαδική ποσότητα που είναι ίδια για όλα τα φορτία. Οπότε, αφού είναι συμμετρικές οι
τάσεις της πηγής, προκύπτουν συμμετρικά τόσο οι φασικές τάσεις των φορτίων, όσο και τα ρεύματα των φορτίων.
Όσον αφορά την ισχύ που καταναλώνει το εκάστοτε k-ιοστό φορτίο Z προκύπτει ότι:
*
 Z   Vˆk  Vˆk  Vˆk* Vk2 V2
SZk  VˆZk  Iˆk*    Vˆk       Z   Z  Z
Z Z  Z Z 
  Z  Z    Z  Z 
* 2 2
     Z  Z Z  Z
Δηλαδή η ισχύς που καταναλώνουν όλες οι αντιστάσεις των φορτίων είναι ίσες κατά την πλήρη συμμετρία του
πολυφασικού συστήματος, καθώς Vk  V για κάθε k=1,…, n. Εναλλακτικά, αν θεωρηθεί ότι η ισοδύναμη ενεργός
τιμή της φασικής τάσης είναι V  Z για κάθε k=1,…, n, ενώ τα αντίστοιχα ρεύματα είναι I με ενιαίο συντελεστή

ισχύος cos  (λόγω σταθερής διαφοράς γωνίας μεταξύ VˆZ k και Iˆ ), τότε προκύπτει ότι:

Sk  S1  Vˆ  Z  Iˆ*  V  Z 0   I    V  Z  I   V  Z  I  cos   j  V  Z  I  sin 

*

Οπότε η συνολική ισχύς του φορτίου είναι ίση με:

n
S Z  tot  PZ tot  j  QZ tot   Si  n  S1  n  VˆZ1  Iˆ1*  n  V  Z  I   n  V  Z  I  cos   j  n V  Z  I  sin 
i 1

Αν ληφθεί υπόψη ότι λόγω συνδεσμολογίας αστέρα, τα φασικά ρεύματα I είναι ίδια με τα πολικά I  , ενώ οι
ενεργές πολικές τάσεις διαφέρουν έναντι των φασικών κατά το συντελεστή [2∙ sin(π/n)], τότε προκύπτει ότι οι ισχύες
δίνονται από τις σχέσεις:
V  Z
SZ tot  n V  Z  I  e j  n   I  e j (μιγαδική φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.24)
2  sin  / n 

6-18
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

V  Z
SZ tot  n V  Z  I  n   I (φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.25)
2  sin  / n 
V  Z
PZ tot  n  V  Z  I  cos   n   I  cos  (πραγματική ισχύς φορτίου) (6.26)
2  sin  / n 
V  Z
QZ tot  n V  Z  I  sin   n   I  sin  (άεργος ισχύς φορτίου) (6.27)
2  sin  / n 
Η επίλυση άλλων συνδεσμολογιών, όπως πολυφασική πηγή συνδεσμολογίας αστ έρα – πολυφασικό φορτίου
συνδεσμολογίας πολυγώνου ενδέχεται να μην είναι εύκολες υποθέσεις, καθώς σύμφωνα με το θεώρημα Rosen δεν
είναι δυνατή στη γενική περίπτωση η εύρεση ενός ισοδύναμου αστέρα, αν είναι γνωστές οι αντιστάσεις του
ισοδύναμου πολυγώνου να επιλυθεί το κύκλωμα του σχήματος 6.13 αντί του 6.14. Στη γενική περίπτωση ύπαρξης
πολυγώνων τα πολυφασικά συστήματα δύνανται να επιλυθούν με τη συστηματική καταγραφή των εξισώσεων
Kirchhoff (π.χ. για το κύκλωμα του σχήματος 6.14 γράφονται 6 εξισώσεις ρευμ άτων από τους 7 κόμβους και 6
εξισώσεις τάσεων από τους έξι βασικούς οφθαλμούς, ώστε να προσδιοριστούν τα 12 άγνωστα ρεύματα – 6 πολικά
και 6 φασικά ρεύματα) ή με τη χρήση της μεθόδου των ρευμάτων των βρόχων (π.χ. για το κύκλωμα του σχήματος
6.14 προσδιορίζονται από έξι βασικούς οφθαλμούς έξι ρεύματα βρόχων, ώστε να προσδιοριστούν τα 12 άγνωστα
ρεύματα). Όσον αφορά την ισχύ του φορτίου, αυτή υπολογίζεται από τη σχέση (6.22) στη γενική περίπτωση και από
τις σχέσεις (6.24) ως (6.27) για τα συμμετρικά φορτία ανεξάρτητα της υφιστάμενης συνδεσμολογίας του (αστέρα ή
πολύγωνο).

6.4.6. Εφαρμογές Πολυφασικών Συστημάτων

Πολυφασικά συστήματα, όπως εξαφασικά – δωδεκαφασικά συστήματα, έχουν βρει εφαρμογή σε διατάξεις
ανόρθωσης εναλλασσόμενης τάσης προς παραγωγή συνεχούς τάσης επιτυγχάνοντας μικρότερες διακυμάνσεις της
τάσης από τα αντίστοιχα τριφασικά συστήματα. χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις. Η παραγωγή εξαφασικού
ή δωδεκαφασικής τάσης γίνεται κυρίως με χρήση τριφασικών πηγών τάσης και χρήσης κατάλληλων τριφ ασικών
μετασχηματιστών μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η κατάλληλη φασική μετατόπιση των τάσεων. Κατά τα τελευταία
χρόνια έχουν εμφανιστεί και άλλα πολυφασικά συστήματα, όπως δεκαπενταφασικά συστήματα για
ηλεκτροκινητήρες πρόωσης, τετραφασικά συστήματα βηματικών κινητήρων, των οποίων η παραγωγή των
αντίστοιχων πολυφασικών τάσεων γίνεται κατά κύριο λόγο μέσω κατάλληλων ηλεκτρονικών ισχύος.
Πάντως, όπως ήδη έχει αναφερθεί, τα τριφασικά συστήματα λόγω της οικονομίας υλικού έναντι του μονοφασικού
και του διφασικού συστήματος και της απλούστερης δομής έναντι άλλων συστημάτων περισσότερων φάσεων έχουν
κυριαρχήσει σε μεγάλο βαθμό, γι’ αυτό στη συνέχεια θα αναλυθούν ξεχωριστά και πιο εκτενώς από τα πολυφασικά
συστήματα.

6.5. Τριφασικά Σήματα

6.5.1. Βασικοί Ορισμοί Τριφασικών Σημάτων

Ως τριφασικό σήμα συγκεκριμένης κυκλικής συχνότητας ω αποκαλείται ένα σύνολο τριών σημάτων
συνημιτονοειδούς μορφής:
a1 (t )  A1  cos(t  1 ) 

a2 (t )  A2  cos(t  2 )  τριφασικό σήμα με 1  2  3 και A1  A2  A3 (6.28)

a3 (t )  A3  cos(t  3 ) 
Αντίστοιχα για τη γενική μορφή του τριφασικού σήματος στο πεδίο της συχνότητας υπό τη μορφή φασιθετών
ενεργού τιμής ισχύει ότι:

6-19
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας
1
 A
Aˆ1  1

 2
2 
A 
Aˆ 2  2  τριφασικό σήμα με 1  2  3 και A1  A2  A3 (6.29)
2 
3 
A
Aˆ3  3 
2 
Η αντίστοιχη παράσταση φασιθετών παρουσιάζεται στο σχήμα 6.19.

Â3

Άξονας αναφοράς
1
3 Â1
2
Â2

Σχήμα 6.19: Παράσταση φασιθετών τριφασικού σήματος γενικής μορφής

Στην ειδική περίπτωση που ισχύει ότι A1  A2  A3 και 2  1  3  2  1  3  m   2 3 , τότε το σήμα

ονομάζεται συμμετρικό τριφασικό σήμα m–τάξης ευθείας διαδοχής. Δηλαδή ισχύει ότι:
a1 (t )  A  cos( t ) 

a2 (t )  A  cos( t  m   2   / 3 )  τριφασικό συμμετρικό σήμα m τάξης ευθείας διαδοχής (6.30)
a3 (t )  A  cos( t  2  m   2   / 3 ) 
Υπό τη μορφή φασιθετών γράφεται ως εξής:
Aˆ1  A 0 
o

2

ˆA  A  m   A
2
3
 τριφασικό συμμετρικό σήμα m τάξης ευθείας διαδοχής υπό μορφή φασιθετών με A  (6.31)
2 
2
 2 m 
3 
Aˆ3  A

Στην ειδική περίπτωση που ισχύει ότι A1  A2  A3 και 2  1  3  2  1  3  m   2 3 , τότε το σήμα
ονομάζεται συμμετρικό τριφασικό σήμα m–τάξης αντίστροφης διαδοχής. Δηλαδή ισχύει ότι:
a1 (t )  A  cos( t ) 

a2 (t )  A  cos( t  m   2   / 3 )  τριφασικό συμμετρικό σήμα m τάξης αντίστροφης διαδοχής (6.32)
a3 (t )  A  cos( t  2  m   2   / 3 ) 
Υπό τη μορφή φασιθετών γράφεται ως εξής:
Aˆ1  A 0 
o

2

3 
m  A
ˆ
A2  A  τριφασικό συμμετρικό σήμα m τάξης αντίστροφης διαδοχής υπό μορφή φασιθετών με A  (6.33)
2 
2
ˆA  A 2m 3 
3 
Ακολούθως σημειώνονται ορισμένες ιδιότητες των τριφασικών σημάτων:
 το τριφασικό ευθύ σήμα 1 ης τάξης είναι ίδιο με το τριφασικό αντίστροφο σήμα 2 ης τάξης, καθώς:
2  2  2 
a j  ύ 1 (t )  A  cos(t  j  )  A  cos(t  j   j  2   )  A  cos(t  j  4  )  a j  ί  2 (t )
3 3 3
 το τριφασικό ευθύ σήμα 2 ης τάξης είναι ίδιο με το τριφασικό αντίστροφο σήμα 1 ης τάξης, καθώς:
4  4  2 
a j  ύ  2 (t )  A  cos(t  j  )  A  cos(t  j   j  2   )  A  cos(t  j  )  a j  ί 1 (t )
3 3 3

6-20
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 Το άθροισμα των συναρτήσεων που αποτελούν τις φάσεις ενός συμμετρικού τριφασικού σήματος είναι ίσο
με το μηδέν, το οποίο έχει ήδη αποδειχθεί γενικά στη §6.3. Δηλαδή ισχύει ότι:
a1 (t )  a2 (t )  a3 (t )  0

6.5.2. Τελεστής a & Ανάλυση Τυχόντος Τριφασικού Σήματος σε Συμμετρικές Συνιστώσες

Κυρίως χρησιμοποιούνται τα τριφασικά συμμετρικά σήματα 1 ης τάξης ή αλλιώς απλώς τα συμμετρικά σήματα, τα
οποία ορίζονται ως εξής:
 συμμετρικό τριφασικό σήμα ευθείας διαδοχής ή θετικής ακολουθίας ή θετικής διαδοχής φάσεων:
a 1 (t )  A  cos(t ) 

a 2 (t )  A  cos(t  2   / 3)  τριφασικό συμμετρικό σήμα ευθείας διαδοχής ή θετικής ακολουθίας (6.34)
a 3 (t )  A  cos(t  4   / 3) 

 συμμετρικό τριφασικό σήμα αντίστροφης διαδοχής ή αρνητικής ακολουθίας ή αρνητικής διαδοχής φάσεων:
a 1 (t )  Aa  cos(t ) 

a 2 (t )  Aa  cos(t  2   / 3)  τριφασικό συμμετρικό σήμα αντίστροφης διαδοχής ή αρνητική ακολουθίας (6.35)
a 3 (t )  Aa  cos(t  4   / 3) 
Αντίστοιχα υπό τη μορφή φασιθετών γράφονται ως εξής:
Aˆ 1  A  0 
o

2

ˆ 
120o  A
A 2  A 3
 A  τριφασικό συμμετρικό σήμα θετικής ακολουθίας με A  (6.36)

4  2
Aˆ 3  A 3  A  240  A 120 
o o


Aˆ a1  Aa  0 
o

2

ˆ 
120o  Aa
Aa 2  Aa  Aa
3
 τριφασικό συμμετρικό σήμα αρνητικής ακολουθίας με Aa  (6.37)

4  2
Aˆ a 3  Aa 3  Aa  240  Aa 120 
o o


Επίσης ορίζεται το ομοφασικό τριφασικό σήμα ή αλλιώς το τριφασικό σήμα μηδενικής ακολουθίας ή
μηδενικής διαδοχής φάσεων ως εκείνο το σήμα για το οποίο ισχύει A1  A2  A3  A και 1  2  3  0 , δηλαδή:

a1 (t )  A  cos( t ) 

a 2 (t )  A  cos( t )  τριφασικό σήμα μηδενικής ακολουθίας (6.38)
a 3 (t )  A  cos( t ) 
Υπό τη μορφή φασιθετών γράφεται ως εξής:
Aˆ 1  A 0 
o


o  A
Aˆ  2  A 0  τριφασικό σήμα μηδενικής ακολουθίας με A  (6.39)
o  2
Aˆ  3  A 0 

Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα των τριφασικών σημάτων θετικής , αρνητικής και μηδενικής ακολουθίας
παρουσιάζονται στο σχήμα 6.20.

6-21
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Â 3 Â 2

120ο 120ο
 
Άξονας αναφοράς Άξονας αναφοράς

240ο 240ο
Â 1 Â1

120ο 120ο

Â 2 Â 3
Ευθύ συμμετρικό Αντίστροφο συμμετρικό
τριφασικό σήμα τριφασικό σήμα


Â 3 Άξονας αναφοράς

Â 2
Â1
Ομοφασικό τριφασικό σήμα
Σχήμα 6.20: Παράσταση φασιθετών τριφασικού σήματος ευθείας διαδοχής, αντίστροφης διαδοχής και
μηδενικής διαδοχής (ομοφασικό)

Ορίζεται ο μιγαδικός τελεστής a ως εξής:

2
  2   j  2   3
 1120  cos  ae
  j  sin 
3
  0,5  j  (6.40)
 3   3  2
Οι βασικές ιδιότητες του μιγαδικού τελεστή a είναι ακόλουθες:
2 4
j j  2    2    4    4   3 3
 1  a  a2  1  e 3
e 3
 1  cos    j  sin    cos    j  sin    1  0,5  j   0,5  j  0
 3   3   3   3  2 2
 1  a  a2  0
*
 j  2   j
2
j  2  j 
2
j
4

a  e 3   e 3  e  e 3  a2   a   a2
* *
 3

 
*
 j  4  4 4 2

a   e 3  a   a2   a
 j j  2  j  j *
2 *
  e 3   e 3  e 3

 
3
 j  2  j
6
 a 3   e 3   e 3  e j 2  1  a3  1
 
Η γεωμετρική παράσταση του τελεστή πάνω στο μιγαδικό επίπεδο μαζί με κάποιες από τις ιδιότητές του φαίνεται
στο σχήμα 6.21.

6-22
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Im
   2 
*

120ο

Re
240ο
 1
3

120ο

 2   
*

Σχήμα 6.21: Παράσταση τελεστή a

Με βάση τον τελεστή a τα συμμετρικά τριφασικά σήματα ευθείας διαδοχής και αντίστροφης διαδοχής, καθώς
επίσης και το ομοφασικό σήμα γράφονται ως εξής:
Aˆ 1  A 0 
o



Aˆ 2  A 120  A  240  A 0 1 240  A 0   2  Aˆ 1   2  τριφασικό συμμετρικό σήμα θετικής ακολουθίας
o o o o o
(6.41)

Aˆ 3  A  240  A 120  A 0 1120  A 0    Aˆ 1   
o o o o o


ˆ
Aa1  A  0o 


Aˆa 2  A 
 A 
 A 1 
 A    Aˆ 1    τριφασικό συμμετρικό σήμα αρνητικής ακολουθίας

o o o o o
240 120 0 120 0
(6.42)
ˆ ˆ 2
Aa 3  A 120o
 A  240o  0o
 A 1  240o
 A    A 1   
 0o 2

Aˆ 1  A  
o
0


Aˆ  2  A 0  Aˆ 1  τριφασικό σήμα μηδενικής ακολουθίας
o
(6.43)
ˆ  0o ˆ 
A 3  A  A1 

Η πιο σημαντική ιδιότητα είναι ότι το οποιοδήποτε τριφασικό σήμα μπορεί να αναλυθεί σε ένα άθροισμα των
τριών τάσεων, δηλαδή της συμμετρικής τριφασικής τάσης θετικής ακολουθίας, της συμμετρικής τριφασικής τάσης
αρνητικής ακολουθίας και της τριφασικής τάσης μηδενικής ακολουθίας, το οποίο, όπως θα δειχθεί σε επόμεν η
παράγραφο, διευκολύνει σημαντικά την επίλυση των τριφασικών κυκλωμάτων με τη χρήση του θεωρήματος της
επαλληλίας. Λόγω αυτής της ιδιότητας τα τρία τελευταία ειδικά τριφασικά σήματα αποκαλούνται συνιστώσες με τα
εξής αντίστοιχα ονόματα:
 συμμετρικό σύστημα συνιστωσών θετικής διαδοχής φάσης (positive phase sequence components) Aˆ , Aˆ , Aˆ , 1 2 3

 συμμετρικό σύστημα συνιστωσών αρνητικής διαδοχής φάσης (negative phase sequence components)
Aˆ , Aˆ , Aˆ ,
a1 a2 a3

 ομοφασικό σύστημα συνιστωσών μηδενικής διαδοχής φάσης (zero phase sequence components) Aˆ 1 , Aˆ  2 , Aˆ  3 .

Σύμφωνα με τη μέθοδο ανάλυσης συμμετρικών συνιστωσών ενός τυχόντος τριφασικού σήματος Aˆ1 , Aˆ2 , Aˆ3 , το
τυχόν σήμα αναλύεται στις συμμετρικές συνιστώσες βάσει των ακόλουθων σχέσεων:
Aˆ    Aˆ2   2  Aˆ3
Aˆ 1  1 (6.44)
3
A    A2    Aˆ3
ˆ 2 ˆ
Aˆ 1  1 (6.45)
3
ˆ  Aˆ  Aˆ
A
Aˆ 1  1 2 3
(6.46)
3

Απόδειξη:
6-23
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Λαμβάνοντας υπόψη τις σχέσεις (6.41) ως (6.43) το τυχόν ασύμμετρο τριφασικό σήμα δύναται να γραφτεί ως εξής:
Aˆ1  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1 (6.47)

Aˆ2  Aˆ 2  Aˆ 2  Aˆ  2   2  Aˆ 1    Aˆ 1  Aˆ 1 (6.48)

Aˆ3  Aˆ 3  Aˆ 3  Aˆ  3    Aˆ 1   2  Aˆ 1  Aˆ 1 (6.49)

Αν πολλαπλασιαστούν η σχέση (6.48) με  , η σχέση (6.49) με  2 και ακολούθως προστεθούν στη σχέση (6.47),
τότε θα προκύψει:
  
Aˆ1    Aˆ 2   2  Aˆ3  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1     2  Aˆ 1    Aˆ 1  Aˆ 1   2    Aˆ 1   2  Aˆ 1  Aˆ 1  
Aˆ1    Aˆ2   2  Aˆ3  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1   3  Aˆ 1   2  Aˆ 1    Aˆ 1   3  Aˆ 1   4  Aˆ 1   2  Aˆ 1 

Aˆ1    Aˆ2   2  Aˆ3  Aˆ 1  1   3   3   Aˆ1  1   2   4   Aˆ1  1     2  

Aˆ1    Aˆ2   2  Aˆ3  Aˆ 1  1  1  1  Aˆ 1  1   2     Aˆ 1  1     2   Aˆ1    Aˆ2   2  Aˆ3  Aˆ 1  3  (6.44)
0 0

Αν πολλαπλασιαστούν η σχέση (6.48) με  , η σχέση (6.49) με  και ακολούθως προστεθούν στη σχέση (6.47),
2

τότε θα προκύψει:
  
Aˆ1   2  Aˆ 2    Aˆ3  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1   2   2  Aˆ 1    Aˆ 1  Aˆ 1      Aˆ 1   2  Aˆ 1  Aˆ 1  
Aˆ1   2  Aˆ2    Aˆ3  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1   4  Aˆ 1   3  Aˆ 1   2  Aˆ 1   2  Aˆ 1   3  Aˆ 1    Aˆ 1 

Aˆ1   2  Aˆ2    Aˆ3  Aˆ 1  1   4   2   Aˆ1  1   3   3   Aˆ1  1   2    

Aˆ1   2  Aˆ2    Aˆ3  Aˆ 1  1     2   Aˆ 1  1  1  1  Aˆ 1  1   2     Aˆ1   2  Aˆ2    Aˆ3  Aˆ1  3  (6.45)
0 0

Αν προστεθούν οι σχέσεις (6.47), (6.48) και (6.49), τότε θα προκύψει:

Aˆ1  Aˆ2  Aˆ3  Aˆ 1  Aˆ 1  Aˆ 1   2  Aˆ 1    Aˆ 1  Aˆ 1    Aˆ 1   2  Aˆ 1  Aˆ 1 

Aˆ1  Aˆ2  Aˆ3  Aˆ 1  1   2     Aˆ 1  1     2   Aˆ 1  1  1  1  Aˆ1  Aˆ2  Aˆ3  Aˆ 1  3  (6.46)

0 0

Δηλαδή αποδείχθηκαν πλήρως οι σχέσεις (6.44) ως (6.46).

Στην περίπτωση που είναι ευθύ συμμετρικό σήμα, τότε οι αρνητικής και μηδενικής διαδοχής συνιστώσες
μηδενίζονται, όπως επίσης όταν είναι αντίστροφο συμμετρικό σήμα, τότ ε οι θετικής και μηδενικής διαδοχής
συνιστώσες μηδενίζονται. Η ανάλυση των συμμετρικών συνιστωσών υλοποιείται κυρίως για τις τάσεις τροφοδοσίας
του τριφασικού συστήματος.
Τέλος ορίζονται οι ακόλουθοι βαθμοί ασυμμετρίας:
 ο βαθμός ασυμμετρίας αντίστροφης διαδοχής μ α που χαρακτηρίζει τη ροπή ασυμμετρίας του τριφασικού
σήματος ως προς την αντίστροφη διαδοχή:
Aa1
a  (6.50)
A 1
 ο βαθμός ασυμμετρίας μηδενικής διαδοχής μ 0 που χαρακτηρίζει τη ροπή ασυμμετρίας του τριφασικού σήματος
ως προς τη μηδενική διαδοχή:
A1
0  (6.51)
A 1
Στα τριφασικά συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας οι αντίστοιχοι βαθμοί ασυμμετρίας περιορίζονται από
αντίστοιχα πρότυπα, με συνηθισμένες ενδεικτικές τιμές μικρότερες του 5%.
Ειδικά για την ποιότητα ηλεκτρικής ισχύος του ηλεκτρικού δικτύου χαμηλής τάσης των πολεμικών πλοίων του
Ν.Α.Τ.Ο. σύμφωνα με το πρότυπο STANAG 1008 –edition 9 έχει οριστεί ο συντελεστής ανισορροπίας της τάσης
γραμμής Κ 1 (Line Voltage Unbalance Ratio) που χαρακτηρίζει την ασυμμετρία των τάσεων γραμμής ενός
τριφασικού συστήματος και ορίζεται ως η τετραγωνική ρίζα των μέσων τετραγώνων της συνιστώσας αρνητικής
διαδοχής τριφασικής τάσης V  a1 προς τη συνιστώσα θετικής διαδοχής τριφασικής τάσης V   1 επί τοις εκατό:

6-24
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Tstudy
1
  v2  a1  t   dt
Tstudy V 2  a1 V
K1  100%  100%    a1 100%
0
(6.52)
1
Tstudy V 2  1 V  1
  v2  1  t   dt
Tstudy 0

Το όριο αυτού του συντελεστή δεν πρέπει να ξεπερνά το 2%. Στην περίπτωση που οι επιβαλλόμενες τάσεις της
τριφασικής πηγής έχουν σταθερά χαρακτηριστικά σε σχέση με το χρόνο συμπίπτει ουσιαστικά με το βαθμό
αντίστροφης διαδοχής.

Εφαρμογή 6.5.1
Να προσδιοριστούν οι συμμετρικές συνιστώσες μίας ασύμμετρης τριφασικής πηγής με τα εξής χαρακτηριστικά:
Vˆ1  2300 Volt , Vˆ2  220110 Volt , Vˆ2  235135 Volt . Να υπολογιστούν οι αντίστοιχοι βαθμοί ασυμμετρίας
o o o

αντίστροφης και μηδενικής διαδοχής.

Λύση: Με βάση τις σχέσεις (6.44) ως (6.46) προσδιορίζονται οι συμμετρικές συνιστώσες:

 βασική συμμετρική συνιστώσα θετικής διαδοχής φάσης :
Vˆ    Vˆ2   2  Vˆ3 2300 Volt  1120  220 110 Volt 1 120  235 135 Volt 230
 o0  10
 220  15
 235
o o o o o o o

(6.44)  Vˆ 1  1   Volt

3 3 3
230  216, 658  j  38, 203  226,993  j  60,822 673, 651  j  99, 025 680,8908,36
o

 Vˆ 1  Volt  Volt  Volt  226,9638,36 Volt

o

3 3 3
Vˆ 1  226,9638,36 Volt ,
o
Οπότε οι βασικές συνιστώσες της θετικής διαδοχής φάσης είναι:

Vˆ 2  a 2  Vˆ 1  1120  226,9638,36 Volt  226,963111,64 Volt , Vˆ 3  a  Vˆ 1  1120  226,963 8,36 Volt  226,963 128,36Volt
o o o o o o

 βασική συμμετρική συνιστώσα αρνητικής διαδοχής φάσης :

Vˆ1   2  Vˆ2    Vˆ3 2300 Volt  1120  220110 Volt  1120  235135 Volt 2300  220 230  235255
o o o o o o o o

ˆ
(6.45)  Va1    Volt
3 3 3
230  141, 413  j 168,530  60,822  j  226,993 27, 765  j  58, 463 64, 721 64,60
o

 Vˆa1  Volt  Volt  Volt  21,574 64,60 Volt

o

3 3 3
Vˆa1  21,57464,60 Volt ,
o
Οπότε οι βασικές συνιστώσες της αρνητικής διαδοχής φάσης είναι:

Vˆa 2  a  Vˆa1  1120  21,574 64,60 Volt  21,57455,40 Volt , Vˆa 3  a 2  Vˆa1  1120  21,574 64, 60 Volt  21,574
o o o o o o
184, 60
Volt
 βασική συμμετρική συνιστώσα μηδενικής διαδοχής φάσης :
Vˆ  Vˆ  Vˆ3 2300 Volt  220110 Volt  235135 Volt
o o o

(6.46)  Vˆ1  1 2 
3 3
230  75, 244  j  206, 732  166,170  j 166,170 11, 414  j  40,562 42,137105,72
o

 Vˆ1  Volt  Volt  Volt

3 3 3
 Vˆ1  14, 046105,72 Volt
o

Vˆ1  Vˆ 2  Vˆ 3  14,046105,72 Volt

o
Οπότε οι βασικές συνιστώσες της μηδενικής διαδοχής φάσης είναι:
Οι αντίστοιχοι βαθμοί ασυμμετρίας υπολογίζονται με βάση τις ενεργές τιμές ως εξής:
 ο βαθμός ασυμμετρίας αντίστροφης διαδοχής μ α με βάση τη σχέση (6.50):
Va1 21,574 Volt
a    0, 09501  9,50%
V 1 226,963 Volt
 ο βαθμός ασυμμετρίας μηδενικής διαδοχής μ 0 με βάση τη σχέση (6.51):
V1 14, 046 Volt
0    0, 06189  6,19%
V 1 226,963 Volt
Σημειώνεται ότι παρά τη μικρή διαφορά των ενεργών τιμών των τριών τάσε ων της τριφασικής πηγής και των
αντίστοιχων τριών φάσεων προκύπτουν σημαντικές βασικές συνιστώσες αντίστροφης και μηδενικής ακολουθίας,

6-25
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

όπως είναι δυνατό να διαπιστώσει κανείς με βάση τους αντίστοιχους βαθμούς ασυμμετρίας, οι οποίοι είναι
μεγαλύτεροι του 5%.

6.5.3. Παραγωγή Τριφασικής Συμμετρικής Εναλλασσόμενης Τάσης

Ο τρόπος παραγωγής εναλλασσόμενης τάσης έχει αναλυθεί και αποδειχθεί στο 3 ο κεφάλαιο. Για την ανάπτυξη
συμμετρικής τριφασικής τάσης δύνανται να υπάρξουν θεωρητικά δύο τρόποι: (α) να χρησιμοπο ιηθούν τρεις
διαφορετικές μονοφασικές πηγές, οι οποίες σε κατάλληλη διάταξη θα έχουν μεταξύ τους διαφορά γωνίας 120 ο , (β)
να κατασκευαστεί μία ενιαία σύγχρονη μηχανή της οποίας τα τυλίγματα είναι ηλεκτρικά διατεταγμένα σε 120 ο . Ο
δεύτερος τρόπος είναι πιο εύκολος στην υλοποίηση, διότι επιτυγχάνεται η ίδια γωνιακή ταχύτητα και στις τρεις
φάσεις και κατασκευαστικά επιτυγχάνεται η διαφορά των 120 ο .
Στο σχήμα 6.22α παρουσιάζεται αρχικά η ισοδύναμη διάταξη μίας μονοφασικής γεννήτριας, η οποία απαρτίζεται
από ένα μόνιμο μαγνήτη (στο στάτη) και από ένα κινούμενο πλαίσιο (στο δρομέα) που περιστρέφεται με σταθερή
γωνιακή ταχύτητα ω, μέσω του οποίου παράγεται ημιτονοειδής εναλλασσόμενη τάση V αα / (t), της οποίας το
διανυσματικό διάγραμμα και η χρονική απόκριση παρουσιάζονται στα σχήματα 6.22β και 6.22γ. Υπενθυμίζεται ότι
με βάση τις σχέσεις (3.2) ως (3.6) ισχύει ότι:
Vaa/ (t )  V0  sin   t   N    B  S  sin  
Στο σχήμα 6.23α παρουσιάζεται αντίστοιχα η ισοδύναμη διάταξη μίας τριφασικής γεννήτριας, η οποία
απαρτίζεται πάλι από ένα μόνιμο μαγνήτη (στο στάτη) και από τρία κινούμενα πλαίσια (στο δρομέα) που
περιστρέφονται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα ω. Τα τρία πλαίσια είναι τοποθετημένα σε γωνία μεταξύ τους ίση με
120 ο , όπως φαίνεται και στο σχήμα 6.23α. Μέσω του κάθε πλαισίου επιτυγχάνεται η παραγωγή ημιτονοειδούς
εναλλασσόμενης τάσης, δηλαδή παράγονται οι τάσεις V αα / (t), V bb / (t), V cc / (t). Επειδή τα πλαίσια είναι τοποθετημένα
μεταξύ τους σε γωνίες ίσες με 120 ο , οι αντίστοιχες παραγόμενες τάσεις διαφέρουν μεταξύ τους κατά 120 ο . Δηλαδή
ισχύει ότι:
Vaa/ (t )  V  sin   t   N    B  S  sin  

Vbb/ (t )  V  sin   t 120   N    B  S  sin b   N    B  S  sin   120 

Vcc/ (t )  V  sin   t  120   N    B  S  sin c   N    B  S  sin   120 

Το διανυσματικό διάγραμμα και η χρονική απόκριση παρουσιάζονται στα σχήματα 6.2 3β και 6.23γ.
Σημειώνεται ότι οι τάσεις που παράγονται από τις ηλεκτρικογεννήτριες, οι λεγόμενες «ηλεκτρεγερτικές
δυνάμεις - ΗΕΔ» θεωρούνται πλήρως συμμετρικές ιδανικά, αν και στην πραγματικότητα για κατασκευαστικούς
λόγους υπάρχουν κάποιες ασυμμετρίες, έστωσαν και πολύ μικρές, με συνέπεια να μην αποτελούν αυστηρά
συμμετρικό τριφασικό σύστημα τάσεων. Βέβαια στις μαθηματικές επιλύσεις συνήθως θεωρούνται ιδανικές.


α S
Ν
(Βορράς) α/ (Nότος)

(α) (β) Vˆaa /

0o 90o 180o 270o 360o   ω∙t

Vαα/(t)

Δt=Τ
(γ)
Σχήμα 6.22: Μονοφασική γεννήτρια: (α) διάταξη πλαισίου με μόνιμο μαγνήτη σε στάτη, (β) διανυσματικό
6-26
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

διάγραμμα, (γ) χρονική απόκριση

Vˆcc /

 c/ b
α S
Ν
(Βορράς) α/ (Nότος)
b/ c

Vˆbb /
(α) (β) Vˆaa /

Vαα/(t) Vbb/(t) Vcc/(t)

V

  ω∙t

0o 90o 180o 270o 360o

(γ)
Σχήμα 6.23: Τριφασική γεννήτρια: (α) διάταξη πλαισίων με μόνιμο μαγνήτη, (β) διανυσματικό διάγραμμα, (γ)
χρονική απόκριση

6.6. Τριφασικά Συστήματα

6.6.1. Ορισμός Τριφασικού Συστήματος & Συμμετρικού Τριφασικού Σύστηματος

Το τριφασικό σύστημα αποτελείται από:
 Τις τριφασικές πηγές ή τριφασικές γεννήτριες, οι οποίες αποτελούνται από τρεις μονοφασικές πηγές
συνδεδεμένες κατά αστέρα ή τρίγωνο, των οποίων οι τάσεις έχουν την ίδια συχνότητα, ενώ βρίσκονται σε φασική
απόκλιση μεταξύ τους.
 Τις τριφασικές γραμμές μεταφοράς με ενδιάμεσους τριφασικούς μετασχηματιστές ή άλλα εγκάρσια στοιχεία,
 Τα τριφασικά φορτία που είναι τριφασικοί κινητήρες ή γενικότερα πάσης φύσεως τριφασικοί καταναλωτές
συνδεσμολογίας αστέρα ή τρίγωνο. Δύνανται να τροφοδοτήσουν και μονοφασικά φορτία είτε μεταξύ δύο
φάσεων, είτε μεταξύ μίας φάσης και του ουδέτερου.
Το συμμετρικό τριφασικό σύστημα αποτελείται από:
 Τις συμμετρικές τριφασικές πηγές / γεννήτριες, των οποίων το τριφασικό σύστημα τάσεων είναι συμμετρικό,
δηλαδή οι τάσεις έχουν την ίδια συχνότητα, τις ίδιες ενεργές τιμές και βρίσκονται σε φασική απόκλιση 120 ο
μεταξύ τους.
 Τις συμμετρικές τριφασικές γραμμές μεταφοράς με ενδιάμεσους τριφασικούς μετασχηματιστές ή άλλα
εγκάρσια στοιχεία, των οποίων οι ισοδύναμες σύνθετες αντιστάσεις των αγωγών φάσης (όπως η ισοδύναμη
αντίσταση εν σειρά, η επαγωγική αντίδραση σε σειρά και η ισοδύναμη εγκάρσια αγωγιμότητα του εκάστοτε
αγωγού) απαιτείται να είναι ίσες μεταξύ τους. Σ’ αυτήν την απαίτηση δεν συμπεριλαμβάνεται ο ουδέτερος
αγωγός (άλλωστε αποδεικνύεται ότι στα συμμετρικά συστήματα δεν διαρρέεται από ρεύμα).
 Τα συμμετρικά τριφασικά φορτία που είναι τριφασικοί κινητήρες ή γενικότερα πάσης φύσεως τριφασικοί
καταναλωτές συνδεσμολογίας αστέρα ή τρίγωνο με την απαίτηση η ισοδύναμη σύνθετη αντίσταση ανά τύλιγμα ή
ανά φάση του φορτίου να είναι το ίδιο για κάθε τύλιγμα ή φάση .

6-27
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Η επίλυση του συμμετρικού τριφασικού συστήματος είναι σχετικά πιο εύκολη, διότι είναι δυνατή η μετάπτωση
σε ένα μονοφασικό ισοδύναμο κύκλωμα, το οποίο μπορεί να λυθεί είτε με εφαρμογή των κανόνων Kirchhoff για
απλά κυκλώματα, είτε με εφαρμογή μεθόδων επίλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων.
Σε περίπτωση που το σύστημα δεν είναι συμμετρικό ονομάζεται ασύμμετρο. Ειδικότερα διακρίνονται τρεις
περιπτώσεις:
(α) οι τριφασικές πηγές δεν είναι συμμετρικές, αλλά είναι συμμετρικές οι γραμμές μεταφοράς και τα φορτία,
δηλαδή υπάρχει μόνο ασυμμετρία πηγών, το οποίο επιτρέπει τη συστηματική επίλυση του προβλήματος με τη
χρήση της μεθόδου των συμμετρικών συνιστωσών,
(β) τα τριφασικά φορτία δεν είναι συμμετρικά, αλλά είναι συμμετρικές οι τριφασικές πηγές και τριφασικές
γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχει μόνο ασυμμετρία φορτίων, το οποίο είναι συνηθισμένο σε μικρά δίκτυα λόγω
της τροφοδότησης μονοφασικών καταναλωτών,
(γ) οι τριφασικές γραμμές δεν είναι συμμετρικές, αλλά είναι συμμετρικές οι τριφασικές πηγές και τα φορτία,
δηλαδή υπάρχει μόνο ασυμμετρία γραμμών μεταφοράς, το οποίο είναι σπάνιο, καθώς συμβαίνει σε περίπτωση
βλαβών των γραμμών μεταφοράς, ενώ κατασκευαστικά μέσω της αντιμετάθεσης των αγ ωγών αναιρείται η
αντίστοιχη ασυμμετρία,
(δ) οποιοσδήποτε ανωτέρω συνδυασμός αποτελεί μία γενική ασυμμετρία.
Η επίλυση των δικτύων για τις τρεις τελευταίες γίνεται είτε με την εφαρμογή θεωρημάτων της ηλεκτροτεχνίας σε
στοιχειώδη κυκλώματα ή με τη βοήθεια μεθόδων επίλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων.

6.6.2. Διάκριση Τριφασικών Συστημάτων με βάση τον Τρόπο Σύνδεσης των Γραμμών Μεταφοράς &
τον Τρόπο Ζεύξης των Πηγών και των Καταναλωτών
Τα τριφασικά συστήματα μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με το αν οι γραμμές
μεταφοράς ανά φάση είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη , όπως άλλωστε είχε γίνει και με τα πολυφασικά
συστήματα:
 στα ανεξάρτητα συστήματα, όπου είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη, όπως παρουσιάζεται και στο σχήμα
6.24. Δηλαδή για ένα τριφασικό σύστημα χρειάζονται 6 αγωγοί και τροφοδοτούνται 3 φορτία. Οι αγωγοί που
ξεκινούν από τους κόμβους των πηγών (1, 2, 3) και καταλήγουν στους κόμβους των φορτίων (1 / , 2 / , 3 / ) λέγονται
αγωγοί φάσης, ενώ οι αγωγοί που ξεκινούν από τους κόμβους των πηγών (1 // , 2 // , 3 // ) και καταλήγουν στους
κόμβους των φορτίων (1 /// , 2 /// , 3 /// ) λέγονται αγωγοί επιστροφής. Ουσιαστικά είναι σαν να υπάρχουν τρία
ανεξάρτητα μονοφασικά κυκλώματα που επιλύονται ξεχωριστά το καθένα.
 στα αλληλένδετα συστήματα, όπου οι γραμμές μεταφοράς είναι εξαρτημένες, καθώς είτε υπάρχει ένας κοινός
αγωγός επιστροφής, όπως φαίνεται στο κύκλωμα του σχήματος 6. 25, είτε δεν υπάρχει καν κοινός αγωγός
επιστροφής, όπως στα κυκλώματα των σχημάτων 6.26 ως 6.29, όπου παρουσιάζονται όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί
πηγών και φορτίων σε συνδέσεις κατά αστέρα και τρίγωνο.
Ειδικότερα στα αλληλένδετα συστήματα τα τυλίγματα των φάσεων στις πηγές / γεννήτριες και στους
καταναλωτές / φορτία ζευγνύονται μεταξύ τους με δύο τρόπους :
 Κατά αστέρα, όπου ο ένας πόλος των τυλιγμάτων/ φάσεων (συνήθως ο αρνητικός) συνδέεται σε κοινό κόμβο,
από όπου μπορεί να αναχωρεί ο ουδέτερος αγωγός. Από την εφαρμογή του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff
στο κύκλωμα του σχήματος 6.25 σε οποιονδήποτε από τους κόμβους Ν και Ν / προκύπτει η ακόλουθη εξίσωση:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ0 (6.53)
Στην ειδική περίπτωση που δεν υπάρχει ουδέτερος αγωγός, όπως συμβαίνει στο κύκλωμα του σχήματος 6. 26,
το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού είναι μηδέν. Σημειώνεται ότι στα κυκλώματα των σχημάτων 6. 25 ως 6.27 οι
πηγές είναι σε συνδεσμολογία αστέρα, στα κυκλώματα των σχημάτων 6.25, 6.26 και 6.29 τα φορτία είναι σε
συνδεσμολογία αστέρα, ενώ μόνο στο σχήμα 6.25 υπάρχει ουδέτερος αγωγός.
 Κατά τρίγωνο, όπου ο αρνητικός πόλος του ενός τυλίγματος/της μίας φάσης συνδέ εται με το θετικό πόλο του
ενός επόμενου τυλίγματος/της επόμενης φάσης. Με αυτόν τον τρόπο ζεύξης δεν υπάρχει δυνατότητα χρήσης
ουδετέρου αγωγού. Από το νόμο των τάσεων του Kirchhoff στο κύκλωμα του σχήματος 6.27 για τα φορτία
προκύπτει η ακόλουθη σχέση:
Vˆ1/ 2/  Vˆ2/ 3/  Vˆ3/1/  0 (6.54)
Δηλαδή το άθροισμα των τάσεων κατά μήκος του τριγώνου είναι ίσο με το μηδέν. Επίσης η ίδια σχέση ισχύει
τόσο για τα φορτία, όσο και για τις πηγές, όταν έχουν συνδεσμολογία τριγώνου. Σημειώνεται ότι στα

6-28
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

κυκλώματα των σχημάτων 6.28 και 6.29 οι πηγές είναι σε συνδεσμολογία τριγώνου, ενώ στα κυκλώματα των
σχημάτων 6.27 και 6.28 τα φορτία είναι σε συνδεσμολογία τριγώνου.
Ειδικότερα στο σχήμα 6.25 οι 3 πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα 3 φορτία έχουν ομοίως συνδεσμολογία
αστέρα και μεταξύ τους υπάρχουν 3 γραμμές μεταφοράς με μία κοινή επιστροφή, δηλαδή 4 αγωγοί. Συγχρόνως
σχηματίζονται δύο κόμβοι: (α) ο ουδέτερος κόμβος των πηγών Ν που καταλήγουν οι 3 πηγές αποτελώντας τον
κοινό κόμβο των πηγών, (β) ο ουδέτερος κόμβος των φορτίων Ν / που καταλήγουν τα 3 φορτία αποτελώντας τον
κοινό κόμβο των φορτίων. Οι κόμβοι Ν και Ν / συνδέονται μέσω του αγωγού επιστροφής ή ουδέτερου αγωγού. Οι
αγωγοί φάσης ξεκινούν από τους κόμβους των πηγών 1, 2, 3 και καταλήγουν στους κόμβους των φορτίων 1 / , 2 / , 3 / .

1 1/
Γραμμή 1
+
~ V̂1 Z1

1// 3 επιστροφές 1///

3// 3///
V̂3
2// 2///
~ ~ + Z3
Z2
+ Vˆ2 Γραμμή 2 3/
3
2 2/

Γραμμή 3

Σχήμα 6.24: Ανεξάρτητο τριφασικό σύστημα 3 πηγών, 3 ανεξάρτητων γραμμών μεταφοράς (6 αγωγοί) & 3
φορτίων
Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1
~ V̂1 Z1

Iˆ0 κοινή επιστροφή

Ν
Ν/
V̂3 ουδέτερος
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 Γραμμή 2
3 3/
/
2
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.25: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με ουδέτερο, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατ’ αστέρα,
3 γραμμές μεταφοράς με κοινή επιστροφή (4 αγωγοί) και 3 φορτία κατ’ αστέρα

6-29
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1
~ V̂1 Z1
VˆN / N

Ν +
Ν/
V̂3
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 Γραμμή 2
3 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.26: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα χωρίς ουδέτερο, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατ’
αστέρα, 3 γραμμές μεταφοράς χωρίς ουδέτερο (3 αγωγοί) και 3 φορτία κατ’ αστέρα

Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1
~ V̂1
Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Z12 Z31
Ν
V̂3
Iˆ2/ 3/
~ ~ +
+ Vˆ2 Γραμμή 2
Z23 3/
3
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.27: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με πηγές συνδεδεμένες κατ’ αστέρα & με φορτία κατά τρίγωνο

Γραμμή 1
1 1/
Iˆ1
Iˆ12

+ Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Vˆ31
~ ~ Vˆ12 Z12 Z31
+
Iˆ31
Iˆ2/ 3/
Iˆ23
Γραμμή 2 3/
3 ~ Z23
+ 2/
2 Iˆ2
Iˆ3 Vˆ23
Γραμμή 3

Σχήμα 6.28: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με πηγές συνδεδεμένες κατά τρίγωνο & με φορτία κατά τρίγωνο

6-30
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Γραμμή 1
1 1/
Iˆ1
Iˆ12 Z1
+
Vˆ31
~ ~ Vˆ12
+ Ν/
Iˆ31
Z3
Iˆ23 Z2
Γραμμή 2 3/
3 ~
+ 2/
2 Iˆ2
Iˆ3 Vˆ23
Γραμμή 3

Σχήμα 6.29: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με πηγές συνδεδεμένες κατά τρίγωνο & με φορτία κατ’ αστέρα

Στο σχήμα 6.26 οι 3 πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα 3 φορτία έχουν ομοίως συνδεσμολογία αστέρα και
μεταξύ τους υπάρχουν 3 γραμμές μεταφοράς χωρίς καμία επιστροφή, δηλαδή υπάρχουν 3 αγωγοί. Η ροή των
ρευμάτων εξασφαλίζεται μέσω των 3 αγωγών, ενώ σχηματίζονται δύο ουδέτεροι κόμβοι, Ν των πηγών και Ν / των
φορτίων.
Στο σχήμα 6.27 οι 3 πηγές έχουν συνδεσμολογία αστέρα, τα 3 φορτία είναι συνδεδεμένα κατά τρίγωνο και
μεταξύ τους υπάρχουν 3 γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν 3 αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ σχηματίζεται ένας κοιν ός κόμβος των πηγών Ν για τις 3 πηγές. Ουσιαστικά, όπως
παρατηρείται, το δεύτερο άκρο της μίας σύνθετης αντίστασης των φορτίων συνδέεται με το πρώτο άκρο της
επόμενης αντίστασης σχηματίζοντας ένα τρίγωνο.
Στο σχήμα 6.28 οι 3 πηγές έχουν συνδεσμολογία τριγώνου, τα 3 φορτία είναι συνδεδεμένα κατά τρίγωνο και
μεταξύ τους υπάρχουν 3 γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν 3 αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ δεν σχηματίζεται κανένας κοινός κόμβος.
Στο σχήμα 6.29 οι 3 πηγές έχουν συνδεσμολογία τριγώνου, τα 3 φορτία είναι συνδεδεμένα κατά αστέρα και
μεταξύ τους υπάρχουν 3 γραμμές μεταφοράς, δηλαδή υπάρχουν 3 αγωγοί. Δεν υπάρχει δυνατότητα κατασκευής
γραμμής κοινής επιστροφής, ενώ σχηματίζεται ένας κοινός κόμβος των φορτίων Ν / για τα 3 φορτία.

6.6.3. Φασικά Μεγέθη και Μεγέθη Γραμμής Τριφασικού Συστήματος

Γενικά σε ένα ασύμμετρο τριφασικό σύστημα ορίζονται:
 ως φασική τάση η τάση μεταξύ των ακροδεκτών κάθε τυλίγματος της τριφασικής πηγής ή της συσκευής
κατανάλωσης. Στο σχήμα 6.25 οι τάσεις Vˆ1N , Vˆ2 N , Vˆ3 N είναι οι φασικές τάσεις της τριφασικής γεννήτριας
συνδεσμολογίας αστέρα (που ταυτίζονται ουσιαστικά με τις V̂1 , Vˆ2 , V̂3 αντίστοιχα), όπως επίσης στο σχήμα 6.28
οι τάσεις Vˆ12 , Vˆ23 , Vˆ31 είναι οι φασικές τάσεις της τριφασικής γεννήτριας συνδεσμολογίας τριγώνου. Στο σχήμα
6.28 οι τάσεις Vˆ1/ 2/ , Vˆ2 / 3/ , V̂3/1/ είναι οι φασικές τάσεις του τριφασικού φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου, όπως

επίσης στο σχήμα 6.29 οι τάσεις Vˆ1/ N / , Vˆ2/ N / , Vˆ3/ N / είναι οι φασικές τάσεις του πολυφασικού φορτίου
συνδεσμολογίας αστέρα. Σημειώνεται δε ότι πολλές φορές στην πράξη ως φασική τάση εννοείται η τάση
μεταξύ μίας φάσης και του ουδέτερου, αν και ο ορθός ορισμός αναφέρεται στην τάση του εκάστοτε τυλίγματος
/ στοιχείου.
 ως φασικό ρεύμα το ρεύμα που διαρρέει κάθε τύλιγμα της τριφασικής πηγής ή της συσκευής κατανάλωσης. Στο
σχήμα 6.25 οι εντάσεις Iˆ , Iˆ , Iˆ είναι τα φασικά ρεύματα της τριφασικής γεννήτριας συνδεσμολογίας αστέρα,
1 2 3

όπως επίσης στο σχήμα 6.28 οι εντάσεις Iˆ12 , Iˆ23 , Iˆ31 είναι τα φασικά ρεύματα της τριφασικής γεννήτριας
συνδεσμολογίας τριγώνου. Στο σχήμα 6.28 οι εντάσεις Iˆ1/ 2/ , Iˆ2/ 3/ , Iˆ3/1/ είναι τα φασικά ρεύματα του τριφασικού

6-31
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου, όπως επίσης στο σχήμα 6.29 οι εντάσεις Iˆ1 , Iˆ2 , Iˆ3 είναι τα φασικά ρεύματα
του τριφασικού φορτίου συνδεσμολογίας αστέρα.
 ως ρεύμα γραμμής ή πολικό ρεύμα, το ρεύμα που διαρρέει κάθε αγωγό σύνδεσης, των πηγών με τις συσκευές
κατανάλωσης, με εξαίρεση τον ουδέτερο αγωγό, του οποίου το ρεύμα είναι το ρεύμα ουδετέρου. Στα σχήματα
6.25 ως 6.29 οι εντάσεις Iˆ , Iˆ , Iˆ είναι τα ρεύματα γραμμής που διαρρέουν τις γραμμές μ εταφοράς και
1 2 3

ταυτίζονται με τα εξερχόμενα πολικά ρεύματα της τριφασικής γεννήτριας και τα εισερχόμενα πολικά ρεύματα
του τροιφασικού φορτίου. Παρατηρείται ότι στην περίπτωση συνδεσμολογίας αστέρα είτε τριφασικής
γεννήτριας, είτε τριφασικού φορτίου, τα πολικά ρεύματα ταυτίζονται με τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα.
Στην περίπτωση συνδεσμολογίας πολυγώνου για την περίπτωση τριφασικής γεννήτριας με βάση τις φορές των
σχημάτων 6.28 ως 6.29 ισχύει ότι:
Iˆ1  Iˆ12  Iˆ31 

Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12  (6.55)
ˆI  Iˆ  Iˆ 
3 31 23  
Για τριφασικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου με βάση τις φορές των σχημάτων 6.27 ως 6.28 ισχύει ότι:
Iˆ1  Iˆ1/ 2/  Iˆ3/1/ 

Iˆ2  Iˆ2/ 3/  Iˆ1/ 2/  (6.56)
ˆI  Iˆ / /  Iˆ / / 
3 31 23  
 ως τάση γραμμής ή πολική τάση, την τάση μεταξύ δύο από τους αγωγούς αυτούς που αναχωρούν από τα άκρα
δύο αλληλοδιαδοχικών τυλιγμάτων. Στα σχήματα 6.25 ως 6.29 οι τάσεις Vˆ , Vˆ , Vˆ είναι οι πολικές τάσεις
12 23 31

στην αναχώρηση της τριφασικής γεννήτριας και οι τάσεις Vˆ1/ 2/ , Vˆ2 / 3/ , V̂3/1/ είναι πολικές τάσεις άφιξης του
τριφασικού φορτίου. Παρατηρείται ότι στην περίπτωση συνδεσμολογίας τριγώνου είτε τριφασικής
γεννήτριας, είτε τριφασικού φορτίου, οι πολικές τάσεις ταυτίζονται με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις. Στην
περίπτωση συνδεσμολογίας αστέρα για την περίπτωση τριφασικής γεννήτριας με βάση τις φορές των σχημάτων
6.25 ως 6.27 ισχύει ότι:
Vˆ12  Vˆ1  Vˆ2 

Vˆ23  Vˆ2  Vˆ3  (6.57)
ˆ ˆ ˆ 
V31  V3  V1 
Για τριφασικό φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με βάση τις φορές των σχημάτων 6. 25 ως 6.26 και 6.29 ισχύει ότι:
Vˆ1/ 2/  Vˆ1/  Vˆ2/ 

Vˆ2/ 3/  Vˆ2/  Vˆ3/  (6.58)

Vˆ3/1/  Vˆ3/  Vˆ1/ 
Η φασική τάση και το φασικό ρεύμα ονομάζονται γενικά φασικά μεγέθη, ενώ η τάση γραμμής και το ρεύμα
γραμμής ονομάζονται μεγέθη γραμμής ή πολικά μεγέθη.
Σημειώνεται δε ότι η τυπική ονοματολογία των φάσεων σε έν α τριφασικό σύστημα δίνεται από τον πίνακα 6.1.

Πίνακας 6.1: Κωδικοποιημένες ονομασίες φάσεων τριφασικού συστήματος

Γενική Γαλλική Αμερικάνικη Γερμανική Αγγλική
η
1 φάση 1 A L1 R B
2 η φάση 2 B L2 S Y
3 η φάση 3 C L3 T R

Στην περίπτωση ενός συμμετρικού τριφασικού συστήματος ευθείας διαδοχής τα πολικά μεγέθη συνδέονται με
τα φασικά μεγέθη ανάλογα με το είδος της συνδεσμολογίας ως εξής:
 Στη συνδεσμολογία αστέρα τα πολικά ρεύματα ταυτίζονται με τα φασικά ρεύματα ( Iˆ  Iˆ ), ενώ οι πολικές
 

τάσεις Vˆ συνδέονται με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις Vˆ σύμφωνα με τη σχέση:

6-32
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

30 o
30 o

Vˆ  Vˆk ( k 1)  Vˆk  3  Vˆ  3 (6.59)

Ή διαφορετικά ισχύει ότι:
 30 o

Vˆ12  Vˆ1  3 
 30o 
Vˆ23  Vˆ2  3  ευθείας διαδοχής (6.60)
 30o 
Vˆ31  Vˆ3  3 

Ενώ για τις ενεργές τιμές ισχύει ότι:
V  3  V (6.61)

Απόδειξη:
Χωρίς βλάβη της γενικότητας έστωσαν οι δύο πρώτες φασικές τάσεις ενός συμμετρικού τριφασικού συστήματος
ευθείας διαδοχής Vˆ1  V 0 και Vˆ2  V 120 . Οπότε με εφαρμογή της σχέσης (6.57) ισχύει ότι:
o

 3
   1
Vˆ12  Vˆ1  Vˆ2  Vˆ12  V 0  V 120  V  V  cos  120o   j  V  sin  120o   V  V      j  V     
o

 2  2 
 3 1
 V  j  V    3  V  cos(30o )  j  V  sin(30o )   3  V 30  Vˆ1  3
3 3 30O
Vˆ12   V  j  V   3  
O

2 2  2 2
Εναλλακτικά με τη βοήθεια του διανυσματικού διαγράμματος του σχ ήματος 6.30 κατασκευάζεται ένα πλάγιο
παραλληλόγραμμο, στο οποίο η γωνία  είναι ίση με 180 ο -120 ο =60 ο (ως παραπληρωματική της γωνίας μεταξύ
των φασιθετών V̂1 και Vˆ2 ).
Λόγω του     V προκύπτει ότι         V , δηλαδή το ΟΑΒΓ είναι ρόμβος. Η γωνία 
είναι ίση με 30 ο , καθώς ΟΒ είναι διαγώνιος του ρόμβου. Επίσης η γωνία  είναι ίση με 180 ο -60 ο =120 ο ως μία
από τις δύο γωνίες του ρόμβου (η πρώτη  υπολογίστηκε 120 ο ). Σημειώνεται ότι το ΟΒ ταυτίζεται με το
φασιθέτη Vˆ12 . Οπότε προκύπτει ότι ο φασιθέτης Vˆ12 προηγείται κατά 30 ο του αντίστοιχου φασιθέτη V̂1 , που
αντιστοιχεί στην πλευρά ΟΑ.
Αν εφαρμοστεί ο νόμος των συνημιτόνων στο τρίγωνο ΟΑΒ, τότε προκύπτει ότι:
2  2  2  2   cos    V122  V 2  V 2  2 V V  cos 120o  
 1
V122  V 2  V 2  2  V 2      3  V 2  V12  V  3  V
 2
Εναλλακτικά μπορεί να εφαρμοστεί ο νόμος των ημιτόνων στο τρίγωνο ΟΑΒ, οπότε ισχύει ότι:
sin    sin    sin 120o  sin  30o  3 2 1/ 2
      V12  V  3  V
  V12 V V12 V
Δηλαδή συνολικά ισχύει ότι:
 30 o

Vˆ12  Vˆ1  3
Ομοίως αποδεικνύονται και τα άλλα δύο μέλη των σχέσεων (6.60).
Σε κάθε περίπτωση θα μπορούσε να εφαρμοστεί απευθείας και η σχέση (6.15) προς απόδειξη της (6.60).

6-33
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Vˆ3  V 120
o

Vˆ31  3  V 150
o

Vˆ2 Vˆ12  3  V  30
o

Γ Β
30ο
ο
120
60ο
30ο

Α
240ο Ο Άξονας αναφοράς
Vˆ1  V  0
o

120ο

30ο
Vˆ2  V 120
o

Vˆ23  3  V  90
o

Σχήμα 6.30: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών τάσεων V̂1 , Vˆ2 & V̂3 και των πολικών τάσεων Vˆ12 , Vˆ23 & Vˆ31 σε
τριφασικό σύστημα τάσεων ευθείας διαδοχής (για συνδεσμολογία αστέρα ή εναλλακτικά θεωρώντας ως φασική τάση
την τάση μεταξύ φάσης – ουδέτερου)

Στη δε περίπτωση της συμμετρίας αντίστροφης διαδοχής το μέτρο παραμένει αναλλοίωτο (δηλαδή ισχύει η σχέση
(6.61)), απλώς η διαφορά γωνίας γίνεται αντίθετη, δηλαδή ο φασιθέτης Vˆ12 έπεται κατά 30 ο του αντίστοιχου

φασιθέτη V̂1 κτλ. Οπότε προκύπτει ότι:

 30 
o

Vˆ12  Vˆ1  3 
 30o 
ˆ ˆ
V23  V2  3  αντίστροφης διαδοχής (6.62)
 30o 
Vˆ31  Vˆ3  3 

 Στη συνδεσμολογία τριγώνου οι πολικές τάσεις είναι ίσες με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις ( Vˆ  Vˆ ), ενώ τα

πολικά ρεύματα / ρεύματα γραμμής Iˆ συνδέονται με τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα Iˆ σύμφωνα με τη σχέση:
30 30
0 0

Iˆ  Iˆk  Iˆk ( k 1)  3  Iˆ  3 (6.63)

Ή διαφορετικά ισχύει για τις φασικές εντάσεις Iˆ12 , Iˆ23 & Iˆ31 και τις πολικές εντάσεις Iˆ1 , Iˆ2 & Iˆ3 ενός τριγώνου ότι:
 30 o

Iˆ1  Iˆ12  3 
ˆI  Iˆ  3  30  ευθείας διαδοχής
o

2 23 (6.64)
 30o 
Iˆ3  Iˆ31  3 

Ενώ για τις ενεργές τιμές ισχύει ότι:
I  I  3  I (6.65)
1 1
ή I   I   I  (6.66)
3 3

Απόδειξη:
Χωρίς βλάβη της γενικότητας έστωσαν τα δύο φασικά ρεύματα ενός συμμετρικού τριφασικού συστήματος ευθείας

6-34
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

διαδοχής Iˆ12  I 0 και Iˆ31  I 120 . Οπότε με εφαρμογή της σχέσης (6.55) (ή της (6.56)) ισχύει ότι:
o

 3
  1

Iˆ1  Iˆ12  Iˆ31  Iˆ1  I 0  I 120  I  I  cos 120o   j  I  sin 120o   I  I      j  I    
o

 2  2 
 3 1
 
3 3  30O
Iˆ1   I  j  I   3    I  j  I    3  I  cos(30o )  j  I  sin(30o )  3  I 30  I  3
O

2 2  2 2
Εναλλακτικά με τη βοήθεια του διανυσματικού διαγράμματος του σχήματος 6.3 1 κατασκευάζεται ένα πλάγιο
παραλληλόγραμμο, στο οποίο η γωνία  είναι ίση με 180 ο -120 ο =60 ο (ως παραπληρωματική της γωνίας μεταξύ
των φασιθετών Iˆ και Iˆ ).
12 31

Λόγω του     I προκύπτει ότι         I , δηλαδή το ΟΑΒΓ είναι ρόμβος. Η γωνία 
είναι ίση με 30 ο , καθώς ΟΒ είναι διαγώνιος του ρόμβου. Επίσης η γωνία  είναι ίση με 180 ο -60 ο =120 ο ως μία
από τις δύο γωνίες του ρόμβου (η πρώτη  υπολογίστηκε 120 ο ). Σημειώνεται ότι το ΟΒ ταυτίζεται με το
φασιθέτη της πολικής έντασης Iˆ1 . Οπότε προκύπτει ότι ο φασιθέτης Iˆ1 έπεται κατά 30 ο του αντίστοιχου φασιθέτη
Iˆ12 , που αντιστοιχεί στην πλευρά ΟΑ.
Αν εφαρμοστεί ο νόμος των συνημιτόνων στο τρίγωνο ΟΑΒ, τότε προκύπτει ότι:
2  2  2  2   cos    I12  I 2  I 2  2  I  I  cos 120o  
 1
I12  I 2  I 2  2  I 2      3  I 2  I1  I  3  I
 2
Εναλλακτικά μπορεί να εφαρμοστεί ο νόμος των ημιτόνων στο τρίγωνο ΟΑΒ, οπότε ισχύει ότι:
sin    sin    sin 120o  sin  30o  3 2 1/ 2
      I1  I  3  I
  I1 I I1 I
Δηλαδή συνολικά ισχύει ότι:
 30o
I1  I12  3
Ομοίως αποδεικνύονται και τα άλλα δύο μέλη των σχέσεων (6.64).
Σε κάθε περίπτωση θα μπορούσε να εφαρμοστεί απευθείας και η σχέση (6.16) προς απόδειξη της (6.61).
Επίσης σε επόμενη παράγραφο αποδεικνύεται εναλλακτικά με τη μελέτη των ισοδύναμων κυκλώματων φορτίου
συνδεσμολογίας αστέρα – τριγώνου σε συμμετρικά τριφασικά συστήματα.

Iˆ3  I 90
o

Iˆ31  I 120
o

30ο

120ο
Ο

Iˆ12  I  0 Α
o

240ο Άξονας αναφοράς

30ο

Iˆ2  I 150
o
60ο
30ο 120ο
 Iˆ31 Β

Iˆ23  I 120 Γ
Iˆ1  I 30
o o

6-35
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Σχήμα 6.31: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών εντάσεων Iˆ12 , Iˆ23 & Iˆ31 και των πολικών εντάσεων Iˆ1 , Iˆ2 & Iˆ3 σε
τριφασικό σύστημα εντάσεων ευθείας διαδοχής (για συνδεσμολογία τριγώνου)

Τα μεγέθη που εύκολα μετρούνται σε διάφορες διατάξεις είναι τα πολικά μεγέθη, δηλαδή οι πολικές τάσεις με
τη βοήθεια βολτομέτρων και τα ρεύματα γραμμής με τη βοήθεια αμπερομέτρων ή μετασχηματιστών έντασης και
αμπερομέτρων. Όταν οι φασικές τάσεις προσδιορίζονται ως προς τον ουδέτερο, για την πραγματοποίηση απευθείας
μέτρησης απαιτείται η ύπαρξη του ουδέτερου αγωγού ή κόμβου, ενώ για τα φασικά ρεύματα σε φορτία / πηγές
συνδεσμολογίας τριγώνου απαιτείται η άμεση πρόσβαση στα τυλίγματα της συσκευής, το οποίο δεν είναι σύνηθες.
Γι’ αυτούς τους λόγους όταν δίνονται τα ονομαστικά μεγέθη ενός τριφασικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας
αναφέρονται στα πολικά μεγέθη, εκτός και αν υπάρχει ειδική διευκρίνιση.
Σημειώνεται ότι οι τάσεις ενός τριφασικού συστήματος δεν είναι κατ’ ανάγκη συμμετρικές. Προκειμένου να
προσδιοριστεί ο συντελεστής ανισορροπίας της τάσης γραμμής Κ 1 (Line Voltage Unbalance Ratio) της σχέσης
(6.52), όπως ορίστηκε σύμφωνα με το πρότυπο STANAG 1008 –edition 9, δύναται κατά το ίδιο πρότυπο να
υπολογιστεί προσεγγιστικά μέσω της σχέσης:

V122  V232  V312  3  V122  V232  V312   6  V124  V234  V314 

2

K 2
(6.66)
V122  V232  V312  3  V122  V232  V312   6  V124  V234  V314 
1
2

Η σχέση (6.66) παρουσιάζει το πλεονέκτημα ότι βασίζεται σε άμεσες μετρήσεις πολικών τάσεων με τη βοήθεια
βολτομέτρων έναντι της εφαρμογής της σχέσης (6.52) που απαιτεί προσδιορισμό της συνιστώσας θετικής και
αρνητικής ακολουθίας.

Εφαρμογή 6.6.3.1
Να προσδιοριστούν τα ονομαστικά μεγέθη του τριφασικού συστήματος τάσεων του ελληνικού δικτύου διανομής
χαμηλής τάσης.

Λύση: Η συμμετρική τριφασική τάση του ελληνικού δικτύου ηλεκτρισμού είναι συγκεκριμένης συχνότητας 50Hz με
ονομαστικά μεγέθη χαμηλής τάσης 231/400 Volt. Στην πράξη αναφέρονται ως 230 / 400 Volt, όπου τα 230 Volt
είναι η φασική τάση (εννοώντας την τάση φάσης προς ουδέτερο) και τα 400 Volt η πολική τάση. Οπότε το σύστημα
συμμετρικών φασικών τάσεων δίνεται από τη σχέση:
v1 (t )  2  V  cos(t ) 


v2 (t )  2  V  cos(t  2 / 3)  τριφασικό σήμα με V  231 Volts και   100 rad/sec (6.67)

v3 (t )  2  V  cos(t  4 / 3) 

Υπό τη μορφή φασιθετών περιγράφεται ως εξής:
Vˆ1  V  0 
O


O 
Vˆ2  V 120  τριφασικό σήμα με V  231 Volts (6.68)
O 
Vˆ3  V  240

Στη συγκεκριμένη περίπτωση η αντίστοιχη ενεργός τιμή της πολικής τάσης επιβεβαιώνεται με εφαρμογή της
σχέσης (6.61):
V  3  V  V  400 Volts για V  231 Volts
Το σύστημα συμμετρικών πολικών τάσεων δίνεται από τη σχέση:
v12 (t )  2  V  cos(t   / 6) 

v23 (t )  2  V  cos(t  3 / 6)  (6.69)

v31 (t )  2  V  cos(t  7 / 6) 
Υπό τη μορφή φασιθετών περιγράφεται ως εξής:

6-36
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 30 
O

Vˆ12  V 30  3  V 30  Vˆ1  3

O O


 30O 
ˆ
V23  V  90O
 3 V  90O ˆ
 V2  3  τριφασικό σήμα τάσεων με  V  400 Volts , V  231 Volts (6.70)
 30O 
Vˆ31  V 150  3  V 150  Vˆ3  3
O O


Η γραφική παράσταση των φασικών και των αντίστοιχων πολικών τάσεων των σχέσεων (6.67 ) και (6.69)
παρουσιάζονται στο σχήμα 6.32. Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα παρουσιάζεται στο σχήμα 6.33 έχοντας ως
0 O

άνυσμα αναφοράς το Vˆ1  400 / 3 Volt  230,940 Volt , ενώ οι υπόλοιποι φασιθέτες τάσεων είναι ίσοι με:
O

Vˆ2  230,94120 Volt , Vˆ3  230,94120 Volt , Vˆ12  40030 Volt , Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt .
O O O O O

600

400

200
V (Volts)

0
0 0.002 0.004 0.006 0.008 0.01 0.012 0.014 0.016 0.018 0.02

-200

-400

t (sec)
-600
V1 V2 V3 V12 V23 V31

Σχήμα 6.32: Γραφική παράσταση φασικών και πολικών τάσεων συμμετρικού τριφασικού ηλεκτρικού
συστήματος με V  400 Volts , V  231 Volts

6-37
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Vˆ3
Vˆ31 Vˆ12

30ο
120ο

240ο Ο Άξονας αναφοράς

Vˆ1

120ο

Vˆ2 30ο

Vˆ23

Σχήμα 6.33: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών και πολικών τάσεων συμμετρικού τριφασικού ηλεκτρικού
συστήματος με V  400 Volts , V  231 Volts

Εφαρμογή 6.6.3.2
Στο συμμετρικό σύστημα του σχήματος 6.26 μετρήθηκαν η πολική τάση της πηγής ίση με V12  440 Volt , του
φορτίου V1/ 2/  400 Volt και το ρεύμα γραμμής ίσο με I1  10 A . Υλοποιήστε την αντίστοιχη πειραματική διάταξη
προς μέτρηση των αντίστοιχων μεγεθών και υπολογίστε όλα τα πολικά και φασικά μεγέθη.

Λύση: Η αντίστοιχη πειραματική διάταξη περιλαμβάνει από ένα βολτόμετρο για μέτρηση της εκάστοτε τάσης και
από ένα αμπερόμετρο για μέτρηση της αντίστοιχης έντασης, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.34.

Γραμμή 1
1 A 1/
+ Iˆ1
~ V̂1 Z1

Va Vb
Ν
Ν/
V̂3
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 Γραμμή 2
3 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.34: Πειραματική διάταξη μέτρησης τάσης – έντασης σε συμμετρικό κύκλωμα διάταξης τριφασικού
συστήματος με πηγές κατ’ αστέρα, φορτία κατ’ αστέρα χωρίς την ύπαρξη ουδέτερου

Λόγω της συμμετρίας του τριφασικού συστήματος προσδιορίζονται ότι:

 Οι πολικές τάσεις της πηγής είναι ίσες με: V12  V23  V31  440 Volt
 Οι φασικές τάσεις της πηγής με χρήση της σχέσης (6.61) λόγω συνδεσμολογίας αστέρα είναι ίσες με:
V12
V1  V2  V3   254, 03 Volt  250 Volt
3
6-38
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 Οι πολικές τάσεις του φορτίου είναι ίσες με: V1/ 2/  V2/ 3/  V3/1/  400 Volt
 Οι φασικές τάσεις του φορτίου με χρήση της σχέσης (6.61) λόγω συνδεσμολογίας αστέρα είναι ίσες με:
V1/ 2/
V1/  V2/  V3/   230,94 Volt  231 Volt
3
 Τα ρεύματα γραμμής είναι ίσα με: I1  I 2  I 3  10 A
 Τα φασικά ρεύματα τόσο της πηγής, όσο και του φορτίου ταυτίζονται με τα αντίστοιχα ρεύματα γραμμής λόγω
συνδεσμολογίας αστέρα και είναι ίσα με 10 Α.
Σημειώνεται ότι, αν δεν είναι διαθέσιμοι οι κόμβοι Ν και Ν / δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός των φασικών
τάσεων με απευθείας μέτρηση, παρά μόνο μέσω υπολογισμών.

Εφαρμογή 6.6.3.3
Στο σύστημα του σχήματος 6.26 επιθυμείται να μετρηθούν οι φασικές τάσεις της πηγής. Υλοποιήστε την αντίστοιχη
πειραματική διάταξη με διαθέσιμους όλους τους κόμβους του συστήματος.

Λύση: Η αντίστοιχη πειραματική διάταξη περιλαμβάνει από ένα βολτόμετρο για μέτρηση της εκάστοτε φασικής
τάσης της πηγής, αφού δεν αναφέρεται αν είναι ή όχι συμμετρική, και παρουσιάζεται στο σχήμα 6.35. Στην
περίπτωση ύπαρξης συμμετρικού συστήματος αρκούσε η μέτρηση με ένα βολτόμετρο (έστ ω το Va).

Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1
~ V̂1 Z1
Va
Vc Ν
Ν/
V̂3
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 Γραμμή 2
3 3/
2/
Vb 2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.35: Πειραματική διάταξη μέτρησης φασικών τάσεων σε διάταξη τριφασικού συστήματος με πηγές
κατ’ αστέρα, φορτία κατ’ αστέρα χωρίς την ύπαρξη ουδέτερου, αλλά με διαθέσιμο τον ουδέτερο κόμβο Ν

Εφαρμογή 6.6.3.4
Στο συμμετρικό σύστημα του σχήματος 6.27 μετρήθηκαν η πολική τάση της πηγής ίση με V12  440 Volt , του
φορτίου V1/ 2/  400 Volt και το ρεύμα γραμμής ίσο με I1  10 A . Υλοποιήστε την αντίστοιχη πειραματική διάταξη
προς μέτρηση των αντίστοιχων μεγεθών και υπολογίστε όλα τα πολικά και φασικά μεγέθη.

Λύση: Η αντίστοιχη πειραματική διάταξη περιλαμβάνει από ένα βολτόμετρο για μέτρηση της εκάστοτε τάσης και
από ένα αμπερόμετρο για μέτρηση της αντίστοιχης έντασης, όπως φαί νεται στο σχήμα 6.36.
Λόγω της συμμετρίας του τριφασικού συστήματος προσδιορίζονται ότι:
 Οι πολικές τάσεις της πηγής είναι ίσες με: V12  V23  V31  440 Volt
 Οι φασικές τάσεις της πηγής με χρήση της σχέσης (6.61) λόγω συνδεσμολογίας αστέρα είναι ίσες με:
V12
V1  V2  V3   254, 03 Volt  250 Volt
3
 Οι πολικές τάσεις του φορτίου είναι ίσες με: V1/ 2/  V2/ 3/  V3/1/  400 Volt
 Οι φασικές τάσεις του φορτίου λόγω συνδεσμολογίας τριγώνου ταυτίζονται με τις αντίστοιχες πολικές τάσεις και
είναι ίσες με 400 Volt.
6-39
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 Τα ρεύματα γραμμής είναι ίσα με: I1  I 2  I 3  10 A

 Τα φασικά ρεύματα της πηγής ταυτίζονται με τα αντίστοιχα ρεύματα γραμμής λόγω συνδεσμολογίας αστέρα και
είναι ίσα με 10 Α.
 Τα φασικά ρεύματα του φορτίου λόγω συνδεσμολογίας τριγώνου δίνονται μέσω της σχέσης (6.66) μ ε χρήση των
I1
αντίστοιχων ρευμάτων γραμμής: I12  I 23  I 31   5, 77350 A  5, 77 A
3

Γραμμή 1
1 A 1/
+ Iˆ1
~ V̂1
Iˆ3/1/
Va Vb
Z12 Z31
Ν Iˆ1/ 2/
V̂3
Iˆ2/ 3/
~ ~ +
+ Vˆ2 Γραμμή 2
Z23
3 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.36: Πειραματική διάταξη μέτρησης φασικών τάσεων σε διάταξη συμμετρικού τριφασικού συστήματος
με πηγές κατ’ αστέρα, φορτία κατά τρίγωνο

Εφαρμογή 6.6.3.5
Στο σύστημα του σχήματος 6.27 επιθυμείται να μετρηθούν οι τάσεις της πηγής. Υλοποιήστε την αντίστοιχη
πειραματική διάταξη χωρίς να είναι διαθέσιμος ουδέτερος κόμβος.

Λύση: Η αντίστοιχη πειραματική διάταξη περιλαμβάνει από ένα βολτόμετρο για μέτρησ η της εκάστοτε πολικής
τάσης της πηγής, αφού δεν αναφέρεται αν είναι ή όχι συμμετρική, και παρουσιάζεται στο σχήμα 6.37. Δεν είναι
δυνατή η μέτρηση των φασικών τάσεων, καθώς δεν είναι διαθέσιμος ο ουδέτερος ο κόμβος. Στην περίπτωση
ύπαρξης συμμετρικού συστήματος αρκούσε η μέτρηση με ένα βολτόμετρο (έστω το Va).

Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1
~ V̂1
Iˆ3/1/
Vc Va
Z12 Z31
Ν Iˆ1/ 2/
V̂3
Iˆ2/ 3/
~ ~ +
+ Vˆ2 Γραμμή 2
Z23
3 3/
2/
Vb
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.37: Πειραματική διάταξη μέτρησης πολικών τάσεων σε διάταξη τριφασικού συστήματος με πηγές
κατ’ αστέρα, φορτία κατά τρίγωνο χωρίς την ύπαρξη ουδέτερου ή διαθέσιμο υ ουδέτερου κόμβου Ν

Εφαρμογή 6.6.3.6
Στο σύστημα του σχήματος 6.37 μετρήθηκαν από τα βολτόμετρα V a , V b , V c τάσεις ίσες με 435 Volt, 440 Volt, 430
Volt. Προσδιορίστε προσεγγιστικά το συντελεστή ανισορροπίας της τάσης γραμμής Κ 1 (Line Voltage Unbalance
Ratio) με βάση τη σχέση (6.66), όπως ορίστηκε σύμφωνα με το πρότυπο STANAG 1008 –edition 9.
6-40
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Λύση: Από τις μετρήσεις των βολτομέτρων V a , V b , V c του σχήματος 6.37 προκύπτουν ότι οι αντίστοιχες πολικές
τάσεις είναι ίσες με:
V12  435 Volt , V23  440 Volt , V31  430 Volt
Με εφαρμογή της σχέσης (6.66) προκύπτει ότι:

V122  V232  V312  3  V122  V232  V312   6  V124  V234  V314 

2

K  2

V122  V232  V312  3  V122  V232  V312   6  V124  V234  V314 
1
2

4352  4402  4302  3   4352  4402  4302   6   4354  440 4  430 4 

2

K 
2

435  440  430  3   435  440  430   6   435  440  430 
1
2 2 2 2 2 2 2 4 4 4

567725  3  5677252  6 1, 074750706 1011 567725  567524,9802

K12    1, 761901135 104 
567725  3  567725  6 1, 074750706 10
2 11 567725  567524,9802

K1  0, 0132736624  K1  1,33%
Δηλαδή ο συντελεστής ανισορροπίας τάσης είναι ίσος με 1,33%, το οποίο επισημαίνεται πληροφοριακά ότι είναι
ικανοποιητικό με βάση το όριο του 2% που θέτει το πρότυπο .

6.6.4. Γενική Επίλυση Αλληλένδετου Τριφασικού Συστήματος Συνδεσμολογίας Αστέρα - Αστέρα

Η γενική επίλυση του τριφασικού συστήματος θα βασιστεί στο κύκλωμα του τριφασικού κυκλώματος του
σχήματος 6.25, το οποίο επανασχεδιάζεται στο σχήμα 6.38, ώστε να συμπεριλάβει εμφανώς όλες τις σύνθετες
αντιστάσεις. Επίσης για να είναι πιο ευδιάκριτες οι τάσεις των πηγών μετονομάζον ται σε Ê1 , Ê2 , Ê3 .

Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Z1

Ν κοινή επιστροφή Iˆ0

Z0 Ν/
Ê3 ουδέτερος
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.38: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με ουδέτερο, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατ’ αστέρα,
3 γραμμές μεταφοράς με κοινή επιστροφή (4 αγωγοί) και 3 φορτία κατ’ αστέρα, με εμφανή τοποθέτηση των
σύνθετων αντιστάσεων των γραμμών μεταφοράς

Συγκεκριμένα από το νόμο των εντάσεων του Kirchhoff στον κόμβο Ν / προκύπτει η σχέση:
 Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ0  0  Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ0 (6.71)
Έστωσαν ότι:
 η 1 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 1-1 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ1 ,
 η 2 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 2-2 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ2 ,
 η 3 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 3-3 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ3 ,
 ο ουδέτερος αγωγός ή γενικότερα η επιστροφή έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ 0 και
 τα φορτία των τριών φορτίων είναι ίσα με Ζ 1 , Ζ 2 , Ζ 3 , όπως φαίνονται και στο σχήμα 6.38.
Γενικά θεωρείται ότι το δίκτυο είναι ασύμμετρο, δηλαδή Ζ γ1 ≠ Ζ γ2 ≠ Ζ γ3 και Ζ 1 ≠ Ζ 2 ≠ Ζ 3 .
Επίσης θεωρείται ότι και το σύστημα πηγών τάσης δεν είναι συμμετρικό, δηλαδή:
6-41
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ3  0 (6.72)

Αν εφαρμοστεί το θεώρημα Millman μεταξύ των κόμβων Ν και Ν προσδιορίζεται η αντίστοιχη διαφορά /

δυναμικού, η οποία είναι ίση με:

Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3
 
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3
VˆN / N  (6.73)
1 1 1 1
  
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z 0

Οπότε για να προσδιορισθεί η ένταση ρεύματος γραμμής Iˆk της k-ιοστής γραμμής μεταφοράς για k=1, 2, 3,
εφαρμόζεται ο νόμος των τάσεων του Kirchhoff στο εκάστοτε βρόχο Νkk / Ν / . Δηλαδή για το βρόχο Ν11 / Ν / προκύπτει
ότι:
Eˆ1  VˆN / N
 Eˆ1  Iˆ1  Z  1  Iˆ1  Z1  VˆN / N  0  Iˆ1  (6.74)
Z  1  Z1
Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν22 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ 2  VˆN / N
 Eˆ 2  Iˆ2  Z  2  Iˆ2  Z 2  VˆN / N  0  Iˆ2  (6.75)
Z 2  Z 2
Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν33 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ 3  VˆN / N
 Eˆ 3  Iˆ3  Z  3  Iˆ3  Z 3  VˆN / N  0  Iˆ3  (6.76)
Z 3  Z3
Ειδικά για την ένταση του ρεύματος του ουδετέρου με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff ισχύει ότι:
Vˆ /
 Iˆ0  Z 0  VˆN / N  0  Iˆ0  N N (6.77)
Z0
Η αντίστοιχη πτώση τάσης VˆZ k πάνω στην εκάστοτε σύνθετη αντίσταση φορτίου Ζ k είναι ίση με:

VˆZ k  Iˆk  Z k
Δηλαδή στην παρούσα περίπτωση οι πτώσεις τάσεις πάνω στα αντίστοιχα φορτία προκύπτουν ίσες με:
VˆZ1  Iˆ1  Z1 (6.78)

VˆZ 2  Iˆ2  Z 2 (6.79)

VˆZ3  Iˆ3  Z 3 (6.80)

Η αντίστοιχη πτώση τάσης VˆZ k πάνω στην εκάστοτε γραμμή μεταφοράς Ζ γk είναι ίση με:

VˆZ k  Iˆk  Z  k
Δηλαδή στην παρούσα περίπτωση οι πτώσεις τάσεις πάνω στις αντίστοιχες γραμμές μετ αφοράς είναι ίσες με:
VˆZ 1  Iˆ1  Z  1 (6.81)

VˆZ 2  Iˆ2  Z  2 (6.82)

VˆZ 3  Iˆ3  Z 3 (6.83)

Η τριφασική ισχύς του φορτίου δίνεται από το άθροισμα των επιμέρους ισχύων των σύνθετων αντιστάσεων Ζ k ,
δηλαδή ισχύει ότι:
3 3
S Z  tot  S Z1  S Z 2  S Z3   S Zi  VˆZ1  Iˆ1*  VˆZ 2  Iˆ2*  VˆZ3  Iˆ3*   VˆZi  Iˆi* 
i 1 i 1

*
 VˆZ  3 Vˆ  Vˆ * 3 V2

 
3 3 3 3
S Z  tot   Iˆi  Z i  Iˆi*   Iˆi  Iˆi*  Z i   I i2  Z i και S Z tot   VˆZi   i    i * i  *i
Z Z Z

 Zi  Z Z
i 1 i 1 i 1 i 1
  i 1 i i 1 i

Δηλαδή συνοπτικά ισχύει ότι:

3 3 3 3 VZ2i
S Z tot  PZ tot  j  QZ tot   SZi  VˆZi  Iˆi*   I i2  Zi   (6.84)
i 1 i 1 i 1 i 1 Z i*
6-42
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Με τη βοήθεια της σχέσης (6.84) υπολογίζεται μέσω της συνολικής μιγαδικής φαινόμενης ισχύς S Z  tot η
ισοδύναμη ενεργός ισχύς του φορτίου PZ tot και η αντίστοιχη άεργος QZ tot .
Ο ισοδύναμος συνολικός συντελεστής ισχύος του φορτίου είναι ίσος με:
PZ tot PZ tot
cos Z tot   (6.85)
S Z tot P 2
Z  tot  QZ2  tot
Με βάση το είδος της άεργου ισχύος QZ tot προσδιορίζεται αν ο συντελεστής είναι επαγωγικός (για QZ tot θετικό),
χωρητικός (για QZ tot αρνητικό) ή ωμικός (για QZ tot =0).
Ομοίως μπορεί να υπολογιστεί η τριφασική ισχύς της τριφασικής πηγής ως το άθροισμα των επιμέρους ισχύων
των ισοδύναμων ανά φάση σύνθετων αντιστάσεων ( Ζ γk +Ζ k ) δηλαδή ισχύει ότι:
3 3
SG  tot  SG1  SG2  SG3   SGi  Eˆ1  Iˆ1*  Eˆ 2  Iˆ2*  Eˆ 3  Iˆ3*   Eˆ i  Iˆi* 
i 1 i 1

 
SG  tot   Iˆi   Z  i  Z i   Iˆ0  Z 0  Iˆi*   Iˆi  Iˆi*   Z  i  Z i    Iˆ0  Z 0  Iˆi*   I i2   Z  i  Z i   I 02  Z 0
3 3 3 3

i 1 i 1 i 1 i 1

*
3  Eˆi  3
Eˆi  Eˆ i* 3
Ei2
ενώ SG tot   Eˆ i       
Z Z i 1  Z  Z 
*
i 1  Z  Z 
*
i 1  i i  i i i i

Δηλαδή συνοπτικά ισχύει ότι:

SG  tot  PG  tot  j  QG tot   SGi   Eˆ i  Iˆi*   I i2   Z  i  Z i 

3 3 3
(6.86)
i 1 i 1 i 1

Με τη βοήθεια της σχέσης (6.86) υπολογίζεται μέσω της συνολικής μιγαδικής φαινόμενης ισχύς της τριφασικής
πηγής SG tot η ισοδύναμη ενεργός ισχύς της τριφασικής πηγής PG tot και η αντίστοιχη άεργος QG tot . Ομοίως με τη
σχέση (6.85) μπορεί να προσδιοριστεί ο αντίστοιχος συντελεστής ισχύος στην πηγή.
Ομοίως μπορεί να υπολογιστεί η απώλεια τριφασικής ισχύος πάνω στις γραμμές μεταφοράς, η οποία προ κύπτει
από το άθροισμα των επιμέρους απωλειών ισχύων πάνω στις σύνθετες αντιστάσεις Ζ γk , δηλαδή ισχύει ότι:
3 3
S  tot  S 1  S 2  S 3   S i  VˆZ 1  Iˆ1*  VˆZ 2  Iˆ2*  VˆZ 3  Iˆ3*  VˆZ i  Iˆi* 
i 1 i 1

*
 VˆZ  3 Vˆ
Z  VZ
ˆ* 2

 
3 3 3 3 3 V
S  tot   Iˆi  Z  i  Iˆ   Iˆi  Iˆ  Z  i   I  Z  i και S tot   VˆZ i    i     i *  i  * i
* * 2 Z

i 1
i
i 1
i
i 1
i
 Z i  Z i i 1 Z  i
i 1
  i 1

Δηλαδή συνοπτικά ισχύει ότι:

3 3 3 3 VZ2 i
S  tot  P tot  j  Q tot   S i   VˆZ i  Iˆi*   I i2  Z  i   (6.87)
i 1 i 1 i 1 i 1 Z *i
Με τη βοήθεια της σχέσης (6.87) υπολογίζεται μέσω της συνολικής μιγαδικής φαινόμενης ισχύς S  tot η
ισοδύναμη απώλεια ενεργού ισχύος στις γραμμές μεταφοράς P  tot και η αντίστοιχη απώλεια άεργου ισχύος Q  tot .
Στις γραμμές μεταφοράς δεν υπολογίζεται ξεχωριστά ο συντελεστής ισχύος.
Στην ειδική περίπτωση που ο ουδέτερος είναι βραχυκυκλωμένος, δηλαδή Ζ 0 =0, τότε η αντίστοιχη διαφορά
δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / είναι μηδέν και το ρεύμα του ουδετέρου υπολογίζεται μέσω της σχέσης (6.71).
Ειδικότερα, εφόσον ο ουδέτερος είναι βραχυκυκλωμένος ( Ζ 0 =0), τότε η αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων
Ν και Ν / είναι μηδέν, καθώς από τη σχέση (6.77) προκύπτει ότι:
Iˆ0  έ
 Iˆ0  Z 0  VˆN / N  0  VˆN / N  Iˆ0  0  VˆN / N  Iˆ0  0  0
Εναλλακτικά από τη σχέση (6.77) προκύπτει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3
   
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z 3  Z 3 Z 1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3
VˆN / N  lim  lim 0
Z0  0 1 1 1 1 1 1 1 1 1
   Z0

  
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 Z 0 Z  1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3 Z 0

6-43
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οπότε με βάση τις σχέσεις (6.74) ως (6.76) τα αντίστοιχα ρεύματα γραμμής δίνονται από τις σχέσεις :
Eˆ1
 Eˆ1  Iˆ1  Z 1  Iˆ1  Z1  0  Iˆ1  (6.88)
Z 1  Z1

Eˆ 2
 Eˆ 2  Iˆ2  Z 2  Iˆ2  Z 2  0  Iˆ2  (6.89)
Z 2  Z 2

Eˆ 3
 Eˆ 3  Iˆ3  Z 3  Iˆ3  Z3  0  Iˆ3  (6.90)
Z 3  Z 3
Οπότε με εφαρμογή της σχέσης (6.71) προκύπτει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3
Iˆ0    (6.91)
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z 3  Z 3
Οι υπόλοιπες σχέσεις παραμένουν αμετάβλητες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου δικτύου είναι του σχήματος 6.39, το οποίο συναντιέται στα εναλλασσόμενα
τριφασικά δίκτυα ισχύος των μεγάλων αεροσκαφών, όπως Boeing 737 (κλασικό επιβατικό αεροσκάφος), C-27J (νέο
μεταγωγικό της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας) κτλ.. Η «γη-επιστροφή» στο εκάστοτε αεροσκάφος είναι η
άτρακτος αλουμινίου που ουσιαστικά περιβάλλει όλη τ ην εγκατάσταση με αντίσταση μερικά δέκατα του Ohm, που
πρακτικά αγνοείται. Τυπικά χαρακτηριστικά του εναλλασσόμενου δικτύου ισχύος είναι 115/200 Volt με συχνότητα
των 400 Hz.

Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
Επιστροφή
2 Iˆ2
2/ Iˆ0
Iˆ3
μέσω γης
Zγ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.39: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα με επιστροφή μέσω γης, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες
κατ’ αστέρα, 3 γραμμές μεταφοράς με κοινή επιστροφή ( 3 αγωγοί + γη) και 3 φορτία κατ’ αστέρα, με εμφανή
τοποθέτηση των σύνθετων αντιστάσεων των γραμμών μεταφοράς – χαρακτηριστικό παράδειγμα δικτύου ισχύος
σε μεγάλα αεροσκάφη

Στην ειδική περίπτωση που ο ουδέτερος είναι ανοικτοκυκλωμένος, δηλαδή δεν υπάρχει, μεταπίπτοντας
ουσιαστικά στο κύκλωμα του σχήματος 6.26, η αντίστοιχη ισοδύναμη αντίσταση Ζ 0 είναι άπειρη, οπότε η αντίστοιχη
διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / δίνεται από τη σχέση (6.73), ενώ το ρεύμα του ουδετέρου είναι ίσο με το
μηδέν. Ειδικότερα προκύπτει από τη σχέση (6.73) ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3
 
Z 1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3
VˆN / N  (6.92)
1 1 1
 
Z 1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3
Επίσης, αφού δεν υπάρχει αγωγός ουδετέρου, δεν υπάρχει και αντίστοιχο ρεύμα ουδετέρου . Εναλλακτικά
αυστηρώς μαθηματικά το ρεύμα του ουδέτερου είναι ίσο με το μηδέν, διότι από τη σχέση (6.77) προκύπτει ότι:
Vˆ / Vˆ /
Iˆ0  N N  Iˆ0  lim N N  0 αφού VˆN / N είναι πεπερασμένο (6.93)
Z0 Z 0  Z
0

Οι υπόλοιπες σχέσεις παραμένουν αμετάβλητες.

6-44
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Τέτοιου είδους δίκτυα προκύπτουν συχνά κατά το μετασχηματισμό ενός δικτύου τριφασικής πηγής
συνδεσμολογίας αστέρα και τριφασικού φορτίου σε τρίγωνο σε ισοδύναμο κύκλωμα πηγής σε αστέρα και πηγής σε
αστέρα.
Στην περίπτωση ενός πλήρους συμμετρικού συστήματος ισχύουν ότι:
 Λόγω συμμετρίας στοιχείων δικτύου: Z 1  Z 2  Z 3  Z και Z1  Z 2  Z3  Z ,
 Λόγω συμμετρίας πολυφασικού σήματος τάσεων της τριφασικής πηγής στην περίπτωση ευθείας διαδοχής:
Eˆ 2  Eˆ1 1120  Eˆ1  a 2 και Eˆ3  Eˆ1 1120  Eˆ1  a
o o

 Λόγω συμμετρίας πολυφασικού σήματος τάσεων της τριφασικής πηγής: Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ3  0
Οπότε με βάση τη σχέση (6.73) προκύπτει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ 3 0
 
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z
VˆN / N    0
1 1 1 1 3 1 3 1
    
Z  Z Z  Z Z  Z Z 0 Z  Z Z 0 Z  Z Z 0
Δηλαδή η αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με το μηδέν. Με βάση τις σχέσεις
(6.74) ως (6.76) προκύπτει ότι οι εντάσεις των ρευμάτων των φορτίων δίνονται από τις σχέσεις :
Eˆ1
 Eˆ1  Iˆ1  Z 1  Iˆ1  Z1  0  Iˆ1  (6.94)
Z 1  Z1

Eˆ 2 Eˆ  a 2
 Eˆ 2  Iˆ2  Z 2  Iˆ2  Z 2  0  Iˆ2   1  Iˆ1  a 2 (6.95)
Z 2  Z 2 Z 2  Z 2

Eˆ 3 Eˆ1  a
 Eˆ 3  Iˆ3  Z 3  Iˆ3  Z 3  0  Iˆ3    Iˆ1  a (6.96)
Z 3  Z 3 Z 2  Z 2
Επίσης και το ρεύμα του ουδετέρου είναι ίσο με το μηδέν ανεξάρτητα από το μέγεθος της σύνθετης
αντίστασης του ουδετέρου, καθώς με βάση τη σχέση (6.77) για Ζ 0 ≠0 προκύπτει ότι:
Vˆ / 0
Iˆ0  N N  0
Z0 Z0
Στην ειδική περίπτωση που Ζ 0 =0 με χρήση της σχέσης (6.91) προκύπτει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ  Eˆ 2  Eˆ3 0
Iˆ0     1  0
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z
Αντίστοιχα προσδιορίζονται οι φασικές τάσεις πάνω στα φορτία, οι οποίες με βάση τις σχέσεις (6.78) ως (6.80)
προκύπτουν ίσες με:
Z
VˆZ1  Iˆ1  Z   Eˆ1 (6.97)
Z  Z
Z
VˆZ2  Iˆ2  Z  Z  Iˆ1  a 2   Eˆ1  a 2  VˆZ1  a 2 (6.98)
Z  Z
Z
VˆZ3  Iˆ3  Z  Z  Iˆ1  a   Eˆ1  a  VˆZ1  a (6.99)
Z  Z
Δηλαδή, αφού είναι συμμετρικές οι τάσεις της πηγής σε ένα συμμετρικό δίκτυο, προκύπτουν συμμετρικά τόσο οι
φασικές τάσεις των φορτίων, όσο και τα ρεύματα των φορτίων. Οπότε το κύκλωμα του σχήματος 6.38 μπορεί να
επιλυθεί με τη βοήθεια ενός μονοφασικού κυκλώματος που περιλαμβάνει τα στοιχεία μόνο της μίας φάσης, έστω της
πρώτης, ενώ τα υπόλοιπα μεγέθη μπορούν να προσδιορισθούν με τον κατάλληλο πολλαπλασιασμό με τον τελεστή α,
δηλαδή με την κατάλληλη στροφή των φασιθετών κατά +120 ο ή -120 ο ως προς την πρώτη φάση. Ουσιαστικά
επιλύεται το κύκλωμα του σχήματος 6.40α, καθώς τα κυκλώματα των σχημάτων 6.40β και 6.40γ ταυτίζονται με το
κύκλωμα του σχήματος 6.40α, με μόνη αλλαγή στις φάσεις των φασιθετών κατά +120 ο ή -120 ο .
Η ίδια μεθοδολογία ακολουθείται ανεξάρτητα αν είναι οι τάσεις είναι ευθείας ή αντίστροφης διαδοχής, απλώς
αντιστρέφεται η διαδοχή των φάσεων. Δηλαδή σε συστήματα τάσεων ευθείας διαδοχής η δεύτερη φάση έπεται της
πρώτης κατά 120 ο και η τρίτη φάση της πρώτης κατά 240 ο (δηλαδή προηγείται της πρώτης κατά 120 ο ). Ενώ σε

6-45
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

συστήματα τάσεων αντίστροφης διαδοχής η δεύτερη φάση προηγείται της πρώτης κατά 120 ο και η τρίτη φάση της
πρώτης κατά 240 ο (δηλαδή έπεται της πρώτης κατά 120 ο ).
Γραμμή 1
1 Zγ 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Z

Ν
Ν/
ιδανική επιστροφή
(α)- 1η φάση

Γραμμή 2
2 Zγ 2/
+ Iˆ2
~ Ê2 Z

Ν
Ν/
ιδανική επιστροφή
(β)- 2η φάση
Γραμμή 3
3 Zγ 3/
+ Iˆ3
~ Ê3 Z

Ν
Ν/
ιδανική επιστροφή
(γ)- 3η φάση
Σχήμα 6.40: Μονοφασικά ισοδύναμα επίλυσης αλληλένδετου τριφασικού συμμετρικού συστήματος με ή χωρίς
ουδέτερο, με συμμετρική τριφασική πηγή συνδεσμολογίας αστέρα, με συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας
αστέρα και με συμμετρικές τριφασικές γραμμές μεταφοράς με κοινή επιστροφή  Επίλυση μόνο του (α)
κυκλώματος

Όσον αφορά την ισχύ που καταναλώνει το εκάστοτε k-ιοστό φορτίο Z προκύπτει ότι:
*
 Z   Eˆ k  Eˆ k  Eˆ k* Ek2 E12
SZk  VˆZk  Iˆk*    Eˆ k      Z  Z  Z
Z Z  Z Z 
  Z  Z    Z  Z 
* 2 2
     Z  Z Z  Z
Δηλαδή η ισχύς που καταναλώνουν όλες οι αντιστάσεις των φορτίων είναι ίσες κατά την πλήρη συμμετρία του
πολυφασικού συστήματος, καθώς E1  E2  E3 .
Εναλλακτικά, αν θεωρηθεί ότι η ισοδύναμη ενεργός τιμή της φασικής τάσης είναι V  Z για κάθε k=1,2,3, ενώ τα

αντίστοιχα ρεύματα είναι I με ενιαίο συντελεστή ισχύος cos  (λόγω σταθερής διαφοράς γωνίας μεταξύ VˆZ k και

Iˆ ), τότε προκύπτει ότι:

S Zk  S1  Vˆ  Z  Iˆ*  V  Z 0   I    V  Z  I   V  Z  I  cos   j  V  Z  I  sin 
*

Οπότε η συνολική ισχύς του φορτίου είναι ίση με:

3
S Z  tot  PZ tot  j  QZ tot   Si  3  S1  3  VˆZ1  Iˆ1*  3  V  Z  I   3  V  Z  I  cos   j  3  V  Z  I  sin 
i 1

Δηλαδή η τριφασική ισχύς στο φορτίο (και κατ’ επέκταση σε οποιοδήποτε άλλο σημείο) είναι τριπλάσια της
αντίστοιχης μονοφασικής ισχύος που υπολογίζεται στο μονοφασικό ισοδύναμο κύκλωμα του σχήματος 6.40α.
6-46
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Αν ληφθεί υπόψη ότι λόγω συνδεσμολογίας αστέρα, τα φασικά ρεύματα I είναι ίδια με τα πολικά I  , ενώ οι
ενεργές πολικές τάσεις διαφέρουν έναντι των φασικών κατά το συντελεστή 3 , τότε προκύπτει ότι οι ισχύες
δίνονται από τις σχέσεις:
V  Z
SZ tot  3 V  Z  I  e j  3   I  e j  3  V  Z  I  e j (μιγαδική φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.100)
3
V  Z
SZ tot  3  V  Z  I  3   I  3  V  Z  I (φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.101)
3
V  Z
PZ tot  3  V  Z  I  cos   3   I  cos   3  V  Z  I  cos  (πραγματική ισχύς φορτίου) (6.102)
3
V  Z
QZ tot  3  V  Z  I  sin   3 
 I  sin   3  V  Z  I  sin  (άεργος ισχύς φορτίου) (6.103)
3
Οι σχέσεις (6.100) ως (6.103) μπορούν να επεκταθούν και σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του δικτύου, π.χ. στη
συμμετρική τριφασική πηγή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οιωνεί συμμετρικού τριφασικού συστήματος είναι το δίκτυο χαμηλής τάσης τ ου
ελληνικού δικτύου διανομής ηλεκτρισμού, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.41, που προσεγγίζει το δίκτυο άμεσης
γείωσης (δηλαδή όταν ο ουδέτερος γειώνεται σε μετασχηματιστή υποσταθμού, ενώ η μικρή γείωση προστασίας
επιτυγχάνεται με την ύπαρξη εκτεταμένου μεταλλικού δικτύου ύδρευσης ή με άλλο τρόπο συνδεδ εμένων γειώσεων).
Στην περίπτωση της ουδετέρωσης (δηλαδή της ένωσης της γείωσης της εσωτερικής εγκατάστασης με τον ουδέτερο
του μετρητή) ο ουδέτερος αγωγός γειώνεται κατά διαστήματα από πλευράς δικτύου μειώνοντας τη συνολική
αντίσταση ουδετέρου. Τέλος αυτή η διάταξη επιτρέπει την εύκολη σύνδεση των μονοφασικών φορτίων – παροχών
που στατιστικά για μεγάλο πλήθος είναι ομοιόμορφα κατανανεμημένα στις τρεις φάσεις.
Γραμμή 1
1 Zγ 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Z

Ν κοινή επιστροφή Iˆ0

Z0 Ν/
Ê3 ουδέτερος
~ ~ + Z Z
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ

Σχήμα 6.41: Αλληλένδετο συμμετρικό τριφασικό σύστημα με ουδέτερο αγωγό, με πηγή & φορτίο
συνδεσμολογίας αστέρα – χαρακτηριστικό παράδειγμα δικτύου διανομής χαμηλής τάσης άμεσης γείωσης

Εφαρμογή 6.6.4.1
Έστω ένα συμμετρικό τριφασικό εναλλασσόμενο RLC φορτίο τροφοδοτείται από συμμετρική τριφασική πηγή
τάσης Vo, διαμέσου μίας τριφασικής γραμμής μεταφοράς μορφής RL. Τα στοιχεία κάθε κλάδου του φορτίου είναι
συνδεδεμένα παράλληλα με τιμές R για την αντίστοιχη αντίσταση, (R L , L) για το μη ιδανικό πηνίο και C για τον
πυκνωτή. Τα στοιχεία σύνδεσης των κλάδων του φορτίου έχουν συνδεσμολογία αστέρα. Τα στοιχεία της γραμμής
μεταφοράς είναι συνδεδεμένα σε σειρά με τιμές R μ για την αντίστοιχη αντίσταση και L μ για την αυτεπαγωγή. Να
προσδιοριστούν τα ακόλουθα:
 η συνολική αντίσταση του κυκλώματος ανά φάση,
 τα ρεύματα κάθε γραμμής και κάθε κλάδου φορτίου,
 η συμπεριφορά του συνολικού κυκλώματος (φορτίου και γραμμής μεταφοράς) και
 η καταναλισκόμενη ισχύς του φορτίου (φαινόμενη, ενεργός και άεργος).
Τα μεγέθη είναι: V 0 =400 Volt, R= 10 Ω, R L = 1 Ω, L= 30 mH, C=20 μF, R μ = 0,2 Ω, Lμ =3 mH, f= 50Hz.
6-47
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Λύση: Αρχικά προσδιορίζεται η δομή και τα ισοδύναμα μεγέθη των στοιχείων. Συγκεκριμένα ισχύουν ότι:
 Υπολογισμός πηγών: Για μία τριφασική πηγή η ονομαστική τάση που δίνεται είναι πάντα η πολική, εκτός και αν
ορίζεται διαφορετικά. Συγκεκριμένα η τριφασική πηγή μπορεί να παρασταθεί είτε σε συνδεσμολογία τριγώνου με
ενεργό τιμή τάσης των πηγών ίση με V 0 , είτε σε συνδεσμολογία αστέρα με ενεργό τιμή τάσης των πηγών
V Φ =V 0 / 3 . Επειδή όλο το σύστημα είναι συμμετρικό, στο ισοδύναμο κύκλωμα η τριφασική πηγή πρέπει να είναι
σε συνδεσμολογία αστέρα. Ακόμη και στην περίπτωση της συνδεσμολογίας τριγώνου η τριφασική πηγή πρέπει να
μετατραπεί σε αστέρα με αγείωτο τον κοινό κόμβο ή χωρίς σύνδεση ουδέτερου αγωγού στον κοινό κόμβο. Γι’
αυτόν το λόγο δε χρειάζεται να δοθεί στη συγκεκριμένη άσκηση η μορφή της συνδεσμολογίας. Επίσης
σημειώνεται ότι στην περίπτωση του πλήρους συμμετρικού συστήματος (πηγών, γραμμών μεταφοράς και
φορτίου) η ένταση του ρεύματος που διαρρέει τον ουδέτερο αγωγό (αν υπάρ χει) είναι μηδενικό. Δηλαδή ισχύει η
ισοδυναμία του κυκλώματος του σχήματος 6.42. Σημειώνεται ότι, όταν δεν αναφέρεται το είδος της διαδοχής
λαμβάνεται ότι είναι ευθείας διαδοχής στην περίπτωση των συμμετρικών συστημάτων.
1 1
+
VΦ
Vˆ31 + V̂1
V0 V0 Vˆ12
+
Vˆ23 V̂3
VΦ VΦ
V0 2 + Vˆ2 2
+ +
3 3
Τριφασική πηγή τάσης Ισοδύναμο Τριφασική πηγή τάσης
συνδεσμολογίας τριγώνου συνδεσμολογίας αστέρα
Σχήμα 6.42: Ισοδύναμες συνδεσμολογίες τριγώνου και αστέρα ιδανικών τριφασικών πηγών τάσης

Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα των φασικών τάσεων των πηγών ευθείας διαδοχής είναι του σχήματος
6.43, αν θεωρηθεί ως διάνυσμα αναφοράς ο αντίστοιχος φασιθέτης της φασικής τάσης της φάσης 1. Οπότε τα
Vˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt , Vˆ2  230,94120 Volt ,
O O O
αντίστοιχα μεγέθη των τάσεων είναι:

Vˆ3  230,94120 Volt , Vˆ12  40030 Volt , Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt .
O O O O

V̂3 Vˆ12
Vˆ31 30o
120o 30o 
o
120 V̂1
120o

30o

Vˆ2

Vˆ23
Σχήμα 6.43: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών και πολικών τάσεων

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης μεταφοράς: Το ισοδύναμο εναλλασσόμενο μοντέλο RL της γραμμής μεταφοράς
έχει τη μορφή του σχήματος 6.44.
1 1/
Rμ Lμ

2 2/

3 3/
Σχήμα 6.44: Τριφασική ισοδύναμο της τριφασικής γραμμής μεταφοράς
6-48
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Οπότε η αντίστοιχη ισοδύναμη μιγαδική αντίσταση της γραμμής μεταφοράς είναι ίση με:
Z   R  j  X   R  j  L    0, 2  j   3 103 H   2    50Hz  0, 200  j  0,942  0,96378,02 
O

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης φορτίου σε συνδεσμολογία αστέρα: Το ισοδύναμο εναλλασσόμενο μοντέλο RLC
του φορτίου σε συνδεσμολογία αστέρα έχει τη μορφή του σχήματος 6.45.
1/

RL
C
R
L 1/

Z

R C Ισοδύναμο

RL RL
Z Z
L L /
2
C
3/
2/
R

3/
Σχήμα 6.45: Συμμετρικό τριφασικό φορτίο σε συνδεσμολογία αστέρα

1
Η ισοδύναμη ανά φάση μιγαδική αντίσταση του φορτίου σε συνδεσμολ ογία αστέρα είναι ίση με: Z 
 Y

Όπου

 
1 1 1 1
 j  20  10 F   2    50 Hz  
6
Y  Y Y Y    j C   
 R L C R R  j  L 
L
10 1  j  30  10 H   2    50 Hz 
3
 
  3 1
1 1 1
 j  20  10 F   2    50 Hz   0,1  
6 1 1
Y     j  6, 283  10  
 
 10 1  j  30  103 H   2    50 Hz  1  j  9, 425

1 1 1 3 1 1 3 1
Y  0,1     j  6, 283  10   0,1   j  6, 283  10  
 1  j  9, 425 9, 478
83,94o

 83,94o 3 1 3 1
Y  0,1  0,1055  j  6, 283  10   0,1  0, 0111  j  0,104920  j  6, 283 10  

1  41,60o 1 1  41,60o
Y  0,1111  j  0, 0986   0,1485   Z    6, 732   5, 034  j  4, 470 
  0,1485
 41,60o

Στη συνέχεια είναι δυνατή η επίλυση του συμμετρικού τριφασικού συστήματος με συνδεσμολογία φορτίου κατ’
αστέρα. Το τριφασικό κύκλωμα με το φορτίο σε σύνδεση κατά αστέρα είναι του σχήματος 6.46.
Από το ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα προκύπτει ότι:
Vˆ  Iˆ  Z 1 1 tot

όπου
Ztot  Z  Z   0, 200  j  0,942   5,034  j  4, 470   5, 234  j  5, 412  7,52945,96 
o

Οπότε το ρεύμα γραμμής, το οποίο στην περίπτωση φορτίου με συνδεσμολογία αστέρα ταυτίζεται και με το
ρεύμα κλάδου του φορτίου (δηλαδή με το φασικό ρεύμα) και είναι ίσο με:
Vˆ 230,940 Volt
o

Iˆ1  1   30,673 45,96 A  από διαφορά γωνιών τάσεων

o

 45,96o
Ztot 7,529 
Iˆ2  Iˆ1  a 2  30, 673 45,96 A 1120  30, 673165,96 A & Iˆ3  Iˆ1  a  30, 673 45, 96 A 1 120  30, 673
o o o o o o
74 , 04
A

6-49
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

1 1/
Iˆ1
+
VΦ Iˆ1 Rμ Lμ
Z 1 1/
V̂1
+
VΦ V̂ Rμ Lμ Z
V̂3
Iˆ2
1
Rμ Lμ Z Z
VΦ VΦ 2 2/
+ Vˆ2
Ισοδύναμος
+ Iˆ3 ουδέτερος αγωγός

3 Rμ Lμ 3/

Τριφασικό κύκλωμα με το αντίστοιχο φορτίο σε συνδεσμολογία αστέρα Ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα

Σχήμα 6.46: Συμμετρικό τριφασικό φορτίο σε συνδεσμολογία αστέρα

Η συμπεριφορά του συνολικού κυκλώματος (φορτίου και γραμμής μεταφοράς) καθορίζεται από τον συντε λεστή
ισχύος (Σ.Ι.), ο οποίος υπολογίζεται από τη διαφορά φάσης μεταξύ της φασικής τάσης στα άκρα της πηγής και της
αντίστοιχης έντασης ρεύματος (έστω της φάσης 1, καθώς λόγω συμμετρίας όλες οι τάσεις τα ίδια αποτελέσματα θα
δώσουν), οπότε:
1  Vˆ1  Iˆ1  0o  (45,96o )  45,96o  Σ.Ι. = cos 1  cos 45,96o  0, 695  0, 70 επαγωγικός
Η καταναλισκόμενη ισχύς πάνω στο φορτίο προσδιορίζεται από τη σχέση:
Sˆ  P  j  Q  3  Vˆ /  Iˆ* 3 3 3 1 1

Όπου το 3 προέρχεται από το πλήθος των φάσεων και Vˆ1/ είναι η φασική τάση στα άκρα του φορτίου. Οπότε

Vˆ1/  Iˆ1  Z  Vˆ1/  30,67345,96 A  6,73241,60   206, 4914,36 Volt

o o o

Σημειώνεται δε ότι οι αντίστοιχες φασικές τάσεις είναι ίσες με:

Vˆ2/  Vˆ1/  a2  206, 4914,36 1120 Volt  206, 491124,36 Volt &
o o o

Vˆ3/  Vˆ1/  a  206, 491 4,36 1120 Volt  206, 491115,64 Volt
o o o

Συνεπώς προκύπτει ότι:

o o

 o


Sˆ3  3 Vˆ1/  Iˆ1*  3  206, 491 4,36 Volt  30, 673 45,96 A  3  206, 491 4,36 Volt  30, 67345,96 A
o

Sˆ3  P3  j  Q3  19001,1041,60 VA  14208,98Watt  j 12615,33Var

o

Οπότε η καταναλισκόμενη φαινόμενη ισχύς του φορτίου είναι 19,00 kVA, η αντίστοιχη πραγματική ισχύς είναι
14,21 kW και η αντίστοιχη άεργος ισχύς είναι 12,62 kVar.
Σημειώνονται πληροφοριακά ότι:
 Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων πηγής – φορτίου & ρευμάτων
παρουσιάζεται στο σχήμα 6.47.
 Εναλλακτικά ο υπολογισμός μπορεί να γίνει με την αντικατάσταση της σχέσης της τάσης στα άκρα του φορτίου
απευθείας στον τύπο υπολογισμού της ισχύος του φορτίου:
 
Sˆ  3  Iˆ  Z  Iˆ*  3  I 2  Z  3  30, 6732 A2  6, 732 41,60   19001, 06 41,60 VA
o o

3 1  1 1 

Η πράξη έγινε για να επισημανθεί ενδεικτικά η ελάχιστη, αλλά υπαρκτή διαφορά που μπορεί να υπάρξει κατά τη
διαφορετική εκτέλεση των πράξεων λόγω του τρόπου διαδοχής των πράξεων και των ψηφίων που κρατούνται
κατά τις πράξεις.
 Ο αντίστοιχος συντελεστής ισχύος του φορτίου είναι ίσος με:

a  Vˆa  Iˆa  4,36o  (45,96o )  41,60o  Σ.Ι. = cos 

 cos 41, 60o  0, 748  0, 75 επαγωγικός
a/
/ /

Δηλαδή λόγω της ύπαρξης της γραμμής μεταφοράς επαγωγικού χαρακτήρα ο συντελεστής ισχύος της πηγής είναι
μικρότερος του συντελεστή ισχύος στο φορτίο.

6-50
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

V̂3 Vˆ3/

4,36o
Iˆ3
o
45,96

120o V̂1 
o
120 o
4,36
Iˆ2 45,96 o
45,96o 120o
Vˆ1/

Iˆ1
Vˆ2 / 4,36o
1mm = 5 Volts
Vˆ2 1mm = 1 A

Σχήμα 6.47: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων πηγής – φορτίου & ρευμάτων ευθείας διαδοχής

Εφαρμογή 6.6.4.2
Έστω το ίδιο πρόβλημα με το πρόβλημα της προηγούμενης εφαρμο γής, με τη μόνη διαφορά ότι το συμμετρικό
σύστημα τάσεων είναι αντίστροφης διαδοχής. Να απαντηθούν τα ίδια ερωτήματα.

Λύση: Η διαδικασία της επίλυσης είναι ακριβώς η ίδια. Τα μεγέθη που θα προκύψουν είναι ακριβώς ίδια, με τη μόνη
διαφοροποίηση όσον αφορά τη διαφορά γωνιών στα μεγέθη των τάσεων και των εντάσεων.
Δηλαδή το διανυσματικό διάγραμμα των φασικών τάσεων των πηγών αντίστροφης διαδοχής είναι του σχήματος
6.48, αν θεωρηθεί ως διάνυσμα αναφοράς ο αντίστοιχος φασιθέτης της φασικής τάσης της φάσης 1. Οπότε τα
Vˆ1  230,940 Volt , Vˆ2  230,94120 Volt , Vˆ3  230,94120 Volt ,
O O O
αντίστοιχα μεγέθη των τάσεων είναι:

Vˆ12  40030 Volt , Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt .

O O O

Vˆ23

Vˆ2
30o

120o

o
120 V̂1
120o 30o

Vˆ31 30o
Vˆ12
V̂3

Σχήμα 6.48: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών και πολικών τάσεων αντίστροφης διαδοχής

Αντίστοιχα το ρεύμα γραμμής της φάσης 1 παραμένει ίσο με: Iˆ1  30, 673 45,96 A .
o

Αντίθετα μεταβάλλονται οι γωνίες των ρευμάτων γραμμής των φάσεων 2 και 3, δηλαδή ισχύει ότι:
Iˆ2  Iˆ1  a  30, 673 45,96 A 1120  30, 67374,04 A & Iˆ3  Iˆ1  a 2  30, 673 45,96 A 1120  30, 673165,96 A
o o o o o o

Ομοίως η φασική τάση Vˆ1/ στα άκρα του φορτίου παραμένει ίση με Vˆ1/  206, 491 4,36 Volt
o

6-51
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Αντίθετα μεταβάλλονται οι γωνίες των φασικών τάσεων φορτίων των φάσεων 2 κ αι 3, δηλαδή ισχύει ότι:
Vˆ2/  Vˆ1/  a  206, 4914,36 1120 Volt  206, 491115,64 Volt &
o o o

Vˆ2/  Vˆ1/  a2  206, 4914,36 1120 Volt  206, 491124,36 Volt

o o o

Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων πηγής – φορτίου & ρευμάτων αντίστροφης
διαδοχής παρουσιάζεται στο σχήμα 6.49.

Vˆ2 Vˆ2 /
4,36o
Iˆ2

45,96o

120o V̂1 
o
120 o
4,36
45,96o
Iˆ3 45,96o 120o
Vˆ1/

Iˆ1

Vˆ3/ 4,36o
1mm = 5 Volts
V̂3 1mm = 1 A

Σχήμα 6.49: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων πηγής – φορτίου & ρευμάτων αντίστροφης
διαδοχής

Τα μεγέθη σύνθετων αντιστάσεων, ισχύων και συντελεστών ισχύων, καθώς επίσης και της συμπεριφοράς του
κυκλώματος παραμένουν τα ίδια.

Εφαρμογή 6.6.4.3
Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 400 Volts, η οποία μέσω ιδανικών γραμμών
μεταφοράς με ουδέτερο τροφοδοτεί ένα ασύμμετρο φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με τις εξής τιμές σύνθετων
αντιστάσεων: Z1  R , Z 2  j  XL , Z3   j  XC με R  X L  X C  10  . Να προσδιορισθούν ανάλογα με το είδος της
διαδοχής των φάσεων (ευθείας ή αντίστροφης) οι τάσεις και τα ρεύματα στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου,
καθώς επίσης και το ρεύμα του ουδετέρου. Τα αποτελέσματα να δοθούν υπό τη μορφή φασιθετών και διανυσματικού
διαγράμματος.

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.50.

1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1
~ Ê1 Z1  R

Ν
Iˆ0 ουδέτερος Ν/
Z3   j  X C
Ê3
~ ~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 Z2  j  X L
3 3/
2/
Iˆ3
2 Iˆ2
Γραμμή 3

Σχήμα 6.50: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα με ουδέτερο της εφαρμογής 6.6.4.3 (με ιδανικούς αγωγούς)
6-52
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Λόγω μηδενικής αντίστασης στον ουδέτερο αγωγό προκύπτει ότι:

Vˆ /  0 N N

Οπότε από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν11 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ
 Eˆ1  Iˆ1  Z1  VˆN / N  0  Iˆ1  1  1 (6.104)
Z1 R
0

Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν22 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ 2 Eˆ Eˆ
 Eˆ 2  Iˆ2  Z 2  VˆN / N  0  Iˆ2  2    j 2   j 2 (6.105)
Z2 j  XL XL R
0

Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν33 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ3 Eˆ Eˆ
 Eˆ3  Iˆ3  Z3  VˆN / N  0  Iˆ3  3   j 3  j 3 (6.106)
Z3  j  X C XC R
0

Το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού από το νόμο των εντάσεων του Kirchhoff στον κόμβο Ν / προκύπτει ότι:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ0
Λαμβάνοντας υπόψη τις σχέσεις (6.104) ως (6.106) το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού είναι ίσο με:
Eˆ Eˆ Eˆ Eˆ  j  Eˆ 2  j  Eˆ 3
Iˆ0  1    j   2  j  3  1 (6.107)
R R R R
ˆ
Οι φασικές τάσεις των φορτίων λόγω V /  0 είναι ίσες με:
N N

VˆZ1  Eˆ1 VˆZ2  Eˆ 2 VˆZ3  Eˆ3 (6.108)

Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης ευθείας διαδοχής π ολικής ενεργού τάσης 400
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a 2  Eˆ1  230,94120 Volt  a 2  E , Eˆ3  a  Eˆ1  230,94120 Volt  a  E με E  230,94 Volt . Τα ρεύματα των φορτίων
O O

είναι ίσα με:

Eˆ 230,940 Volt Eˆ
O
E
Iˆ1  1   23,0940 A και γενικότερα Iˆ1  1 
O

R 10  R R

Eˆ o 230,94
120O
Volt Eˆ a 2  E E 150o
Iˆ2   j  2  190  23,094 210 A  23,094150 A και γενικότερα Iˆ2   j  2   j   1
O O

R 10  R R R
ˆ
ˆI  j  E3  190o 230,94
120O
Volt Eˆ a  E E 150o
 23,094210 A  23,094150 A και γενικότερα Iˆ3  j  3  j   1
O O

10 
3
R R R R
Αντίστοιχα το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού σύμφωνα με τη σχέση (6.107 ) είναι ίσο με:
Eˆ  j  a 2  Eˆ1  j  a  Eˆ1
Iˆ0  1
R
  E
 E
  E
 1  j  a 2  j  a   1  1 90  1120  190  1120   1  1 210  1 210  
R
o o o o

R
o o

R

 R

Iˆ0  1  cos  210o   j  sin  210o   cos  210o   j  sin  210o    1  2  cos 210o    1  2  cos 30 o   
E E
R
E
R
180o 180o
 3 E
180o

Iˆ0  1  2   
E
   1  3  
2  R R
 3 1  
E
R
 0, 732 
E
R
 Iˆ0   
3 1 
230,94 Volt
10 
 16,906180 A
o


Δηλαδή τα μέτρα των ρευμάτων των φάσεων είναι ίσα μεταξύ τους, αλλά δεν είναι συμμετρικά, ενώ το ρεύμα του
ουδετέρου φτάνει το 73,2% του ρεύματος του εκάστοτε φορτίου και ουσιαστικά της εκάστοτε γραμμής. Οι φασικές
τάσεις παραμένουν συμμετρικές και ίσες με τις αντίστοιχες της πηγής. Το διανυσματικό διάγραμμα δίνεται στο
σχήμα 6.51α.
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος π ηγών τάσης αντίστροφης διαδοχής πολικής ενεργού
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
τάσης 400 Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a  Eˆ1  230,94120 Volt  a  E , Eˆ3  a 2  Eˆ1  230,94120 Volt  a 2  E με E  230,94 Volt . Τα ρεύματα των φορτίων
O O

είναι ίσα με:

6-53
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Eˆ 230,940 Volt Eˆ
O
E
Iˆ1  1   23,0940 A και γενικότερα Iˆ1  1 
O

R 10  R R

Eˆ o 230,94
120O
Volt Eˆ a  E E 30o
Iˆ3   j  2  190  23, 09430 A και γενικότερα Iˆ2   j  2   j   1
O

R 10  R R R

Eˆ o 230,94
120O
Volt Eˆ a 2  E E  30o
Iˆ3  j  3  190  23, 09430 A και γενικότερα Iˆ3  j  3  j   1
O

R 10  R R R
Αντίστοιχα το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού σύμφωνα με τη σχέση (6.107) είναι ίσο με:
Eˆ  j  a  Eˆ1  j  a 2  Eˆ1
Iˆ0  1
R
 E
  E

E
 1  j  a  j  a 2   1  1 90 1120  190 1120   1  130  1 30  
R
o o o o

R
o o

R
 
 E
R

Iˆ0  1  cos  30o   j  sin  30o   cos  30o   j  sin  30o    1  2  cos 30 o   
E
R
 0o  0o
 3 E
 0o

Iˆ0  1  2 
2

   1  3 
R
E
R
  2, 732 
E
R
 Iˆ0   3 1  230,94 Volt
10 
 63, 0940 A
o

 
Δηλαδή τα μέτρα των ρευμάτων των φάσεων είναι ίσα μεταξύ τους, αλλά δεν είναι συμμετρικά, ενώ το ρεύμα του
ουδετέρου φτάνει το 273,2% του ρεύματος του εκάστοτε φορτίου και ουσιαστικά της εκάστοτε γραμμής! Οι φασικές
τάσεις παραμένουν συμμετρικές και ίσες με τις αντίστοιχες της πηγής. Το διανυσματικό διάγραμμα δίνεται στο
σχήμα 6.51β.

Eˆ 2  Vˆ2
Eˆ3  Vˆ3

150o
Iˆ2 Iˆ2

Eˆ1  Vˆ1  Iˆ0 

120o 120o
o o
30o
Iˆ0
120 120

120o Iˆ1 120o 30o

Iˆ1 Eˆ1  Vˆ1

Iˆ3
Iˆ3 150o

Eˆ 2  Vˆ2 Eˆ3  Vˆ3 1mm = 5 Volts

1mm = 1 A
(α) (β)

Σχήμα 6.51: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων φορτίου, φασικών ρευμάτων και ουδετέρου (α)
ευθείας και (β) αντίστροφης διαδοχής για την εφαρμογή 6.6.4.3

Από τη σύγκριση των δύο περιπτώσεων προκύπτει ότι τα μεν φασικά ρεύματα π ου είναι και τα ρεύματα γραμμής
ταυτίζονται από πλευράς ενεργών τιμών. Αντίθετα το ρεύμα του ουδετέρου λαμβάνει στην ευθεία διαδοχή φάσεων
ενεργό τιμή ίση με το 73,2% της ενεργού τιμής του ρεύματος γραμμής , ενώ στην αντίστροφη διαδοχή φάσεων
ενεργό τιμή ίση με το 273,2% της ενεργού τιμής του ρεύματος γραμμής, που είναι εξαιρετικά μεγάλη, ειδικά αν
σκεφτεί κανείς ότι στα συμμετρικά τριφασικά συστήματα δεν διέρχεται καθόλου ρεύμα από τον ουδέτερο! Οι
κίνδυνοι από την ασυμμετρία φορτίων είναι μεγάλοι, καθώς λό γω της συμμετρικής διαστοσιολόγησης των δικτύων
οι κανονισμοί εσωτερικών κτιριακών εγκαταστάσεων επιτρέπουν τη χρήση αγωγού μειωμένης διατομής έναντι των
φάσεων στον ουδέτερο, το οποίο όμως δεν είναι ασφαλές, αν δεν έχει εξασφαλιστεί η συμμετριά του συστή ματος.
Σε περίπτωση χρήσης αγωγού μικρότερης διατομής από την αναγκαία προκαλείται υψηλή πτώση τάσης, αυξημένες
απώλειες ισχύος και σε περιπτώσεις μη ψύξης υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς. Γι’ αυτό το λόγο σε περιπτώσεις
σφαλμάτων ή έντονων ασυμμετριών αποκόπτεται όλο το φορτίο προς προστασία του δικτύου και των συσκευών.
6-54
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Εφαρμογή 6.6.4.4
Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 400 Volts, η οποία μέσω ιδανικών γραμμών
μεταφοράς χωρίς ουδέτερο τροφοδοτεί ένα ασύμμετρο φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με τις εξής τιμές σύνθετων
αντιστάσεων: Z1  R , Z 2  j  XL , Z3   j  XC με R  X L  X C  10  . Να προσδιορισθούν ανάλογα με το είδος της
διαδοχής των φάσεων (ευθείας ή αντίστροφης) οι τάσεις κα ι τα ρεύματα στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου,
καθώς επίσης και το ρεύμα του ουδετέρου. Τα αποτελέσματα να δοθούν υπό τη μορφή φασιθετών και διανυσματικού
διαγράμματος.

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.52.

1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1
~ Ê1 Z1  R
VˆN / N

Ν Ν/
Z3   j  X C
Ê3
~ ~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 Z2  j  X L
3 3/
/
2
Iˆ3
2 Iˆ2
Γραμμή 3

Σχήμα 6.52: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα χωρίς ουδέτερο της εφαρμογής 6.6.4.4 (με ιδανικούς αγωγούς)

Λόγω μη ύπαρξης ουδέτερου αγωγού (δηλαδή Ζ 0 είναι άπειρη) με εφαρμογή του θεωρήματος Millman η
αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν κ αι Ν / δίνεται από τη σχέση:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ1 j  Eˆ 2 j  Eˆ 3
     
Z Z Z R j  R  j  R
VˆN / N  1 2 3
 VˆN / N   R R R  Vˆ  Eˆ  j  Eˆ  j  Eˆ
N/N 1 2 3 (6.109)
1 1 1 1 1 1 1
   
Z1 Z 2 Z 3 R jR  jR R

Οπότε από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν11 / Ν / προκύπτει ότι η φασική τάση V̂1
δίνεται από τη σχέση:

 Eˆ1  Vˆ1  VˆN / N  0  Vˆ1  Eˆ1  VˆN / N  j  Eˆ 2  Eˆ 3  (6.110)
Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στους βρόχους Ν22 / Ν / και Ν33 / Ν / προκύπτουν οι
φασικές τάσεις Vˆ και V̂ :
2 3

Eˆ2  Vˆ2  VˆN / N  0  Vˆ2  Eˆ 2  VˆN / N  Eˆ1  1  j   Eˆ 2  j  Eˆ3 (6.111)

Eˆ3  Vˆ3  VˆN / N  0  Vˆ3  Eˆ3  VˆN / N  Eˆ1  j  Eˆ 2  1  j   Eˆ3 (6.112)

Τα ρεύματα γραμμών, που ταυτίζονται και με τα φασικά ρεύματα λόγω της συνδεσμολογίας αστέρα, προκύπτουν
μέσω του νόμου του Ohm ίσα με:
Vˆ Vˆ
Iˆ1  1  1 (6.113)
Z1 R
Vˆ Vˆ Vˆ
Iˆ2  2  2   j  2 (6.114)
Z2 j  R R
Vˆ Vˆ Vˆ
Iˆ3  3  3  j  3 (6.115)
Z3  j  R R

6-55
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης ευθείας διαδοχής πολικής ενεργού τάσης 400
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a 2  Eˆ1  230,94120 Volt  a 2  E , Eˆ3  a  Eˆ1  230,94120 Volt  a  E με E  230,94 Volt . Οπότε η τάση μεταξύ των
O O

κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με:

 o o o o

 
VˆN / N  Eˆ1  j  a 2  Eˆ1  j  a  Eˆ1  1  j  a 2  j  a   E  1  190  1120  190  1120  E  1  1 210  1 210  E 
o o


 
VˆN / N  1  cos  210o   j  sin  210o   cos  210o   j  sin  210 o   E  1  2  cos 210 o   E  1  2  cos 30 o   E 

 3
VˆN / N  1  2   
  E  1  3  E  3  1  E
2 

180o

 0, 732  E 180 
o


 
VˆN / N  3  1  230,94180 Volt  169, 06180 Volt
o o

Σύμφωνα με τις σχέσεις (6.110) ως (6.112) οι φασικές τάσεις είναι ίσες με:
 
Vˆ1  Eˆ1  VˆN / N  E  1  3  E  3  E  Vˆ1  3  E  3  230,940 Volt  4000 Volt
o o

 
Vˆ2  Eˆ 2  VˆN / N  E 120  1  3  E  E  cos  120o   j  E  sin  120o   1  3  E 
o

 
 3  3
 1
Vˆ2  E      j  E   
 2
 
  1  3  E  E    
3  1,5  j    6  3 3  E
 75o
 0,897  E  75 
o

 2   2 

Vˆ2  0,897  230,94 Volt  75  207, 055 75 Volt

o o

 
Vˆ3  Eˆ 3  VˆN / N  E 120  1  3  E  E  cos 120o   j  E  sin 120o   1  3  E 
o

 
 3
 1
Vˆ3  E      j  E 
 2 2
3

 1 3  E  E    
3  1,5  j    6  3 3  E
2 
 75o
 0,897  E 75
o


Vˆ3  0,897  230,94 Volt 75  207, 05575 Volt
o o

Σύμφωνα με τις σχέσεις (6.113) ως (6.115) τα αντ ίστοιχα φασικά ρεύματα που αναπτύσσονται είναι ίσα με:
Vˆ 4000 Volt
O
E E
Iˆ1  1   400 A και γενικότερα Iˆ1  3   1, 732 
O

R 10  R R
ˆ  75o
ˆI   j  V2  190o  207, 055 Volt
 20, 706165 A και γενικότερα
O

10 
2
R
165 o
ˆ  75o
ˆI   j  E2  1 90o  6  3  3  E
165o
E E
2   6  3 3  0,897 
R R R R
Vˆ  75o
207, 055 Volt
Iˆ3  j  3  190   20, 706165 A και γενικότερα
o O

R 10 
165 o

Eˆ 6  3  3  E 75
o
165o
E E
Iˆ3  j  3  190    6  3 3  0,897 
o

R R R R
Το άθροισμα των τριών ρευμάτων παραμένει μηδενικό. Τα μέτρα των ρευμάτων των φάσεων των δύο
φανταστικών ρευμάτων είναι ίσα μεταξύ τους, αλλά αρκετά μικρότερα του ρεύματος της ωμικής αντίστασης.
Δηλαδή δεν είναι συμμετρικά. Ομοίως οι φασικές τάσεις δεν είναι συμμετρικές, αντίθετα η φασική τάση της ωμικής
αντίστασης ανέρχεται στο 173,2% της ονομαστικής φασικής τάσης, ενώ υπό συνθήκες συμμετρίας είναι ίση με την
ονομαστική φασική τάση. Η τάση μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με 73,2% της ονομαστικής φασικής τάσης,
ενώ υπό συνθήκες συμμετρίας είναι μηδενική. Το διανυσματικό διάγραμμα δίνεται στο σχήμα 6.5 3α.
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης αντίστροφης διαδοχής πολικής ενεργού
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
τάσης 400 Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a  Eˆ1  230,94120 Volt  a  E , Eˆ3  a 2  Eˆ1  230,94120 Volt  a 2  E με E  230,94 Volt . Οπότε η τάση μεταξύ των
O O

κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με:

 o o o o

 o


VˆN / N  Eˆ1  j  a  Eˆ1  j  a 2  Eˆ1  1  j  a  j  a 2   E  1  190 1120  190 1120  E  1  130  130  E 
o


6-56
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

 3
 
VˆN / N  1  cos  30o   j  sin  30o   cos  30o   j  sin  30o   E  1  2  cos 30o   E  1  2   E 
2 

 
VˆN / N  1  3  E 0  2, 732  E 0  VˆN / N 
o o

 
3  1  230,940 Volt  630,940 Volt
o o

Σύμφωνα με τις σχέσεις (6.110) ως (6.112) οι φασικές τάσεις είναι ίσες με:
 
Vˆ1  Eˆ1  VˆN / N  E  1  3  E   3  E  3  E 180  Vˆ1  3  E 180  3  230,94180 Volt  400180 Volt
o o o o

 
Vˆ2  Eˆ 2  VˆN / N  E 120  1  3  E  E  cos 120o   j  E  sin 120o   1  3  E 
o

 
 3
 1
Vˆ2  E      j  E 
 2 2
3

 1  3  E  E    
3  1,5  j    6  3 3  E
2 
165o
 3,346  E 165 
o


Vˆ2  3,346  230,94 Volt 165  772, 74165 Volt
o o

 
Vˆ3  Eˆ 3  VˆN / N  E 120  1  3  E  E  cos  120o   j  E  sin  120o   1  3  E 
o

 
 3  3
 1
Vˆ3  E      j  E   
 2  2
 
  1  3  E  E    
3  1,5  j    6  3 3  E
2 
165o
 3,346  E 165
o

  
Vˆ3  3,346  230,94 Volt 165  772, 74165 Volt
o o

Σύμφωνα με τις σχέσεις (6.113) ως (6.115) τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα που αναπτύσσονται είναι ίσα με:
180 180 o o

Vˆ 400180 Volt
o
E E
Iˆ1  1   40180 A και γενικότερα Iˆ1  3   1, 732 
o

R 10  R R

Vˆ 772, 74165 Volt

o

Iˆ2   j  2  190   77, 27475 A και γενικότερα

o O

R 10 
 75 o

Eˆ 6  3  3  E 165
o
 75o
E E
Iˆ2   j  2  190    6  3 3  3,346 
o

R R R R
Vˆ 772, 74 165o
Volt
Iˆ3  j  3  190   77, 274 75 A και γενικότερα
o O

R 10 
 75 o
ˆ 165o
ˆI  j  E3  190o  6  3  3  E
 75o
E E
3   6  3 3  3,346 
R R R R
Το άθροισμα των τριών ρευμάτων παραμένει μηδενικό. Τα μέτρα των ρευμάτων των φάσεων των δύο
φανταστικών ρευμάτων είναι ίσα μεταξύ τους, αλλά αρκετά μεγαλύτερα του ρεύματος της ωμικής αντίστασης.
Δηλαδή δεν είναι συμμετρικά. Επίσης όλα τα ρεύματα είναι μεγαλύτερα σημαντικά της ρεύματος που θα
αντιστοιχούσε σε μία συμμετρική φόρτιση σύνθετης αντίστασης μέτρου R (δηλαδή του E R ). Ομοίως οι φασικές
τάσεις δεν είναι συμμετρικές, αντίθετα η φασική τάση της ωμικής αντίστασης ανέρχεται στο 173,2% της
ονομαστικής φασικής τάσης, ενώ υπό συνθήκες συμμετρίας είναι ίση με την ονομαστική φασική τάση . Αντίστοιχα οι
φασικές τάσεις των σύνθετων αντιστάσεων της 2 ης και της 3 ης φάσης φθάνουν στο 334,6% της ονομαστικής φασικής
τάσης. Η τάση μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / είναι ίση με 273,2% της ονομαστικής φασικής τάσης, ενώ υπό συνθήκες
συμμετρίας είναι μηδενική. Το διανυσματικό διάγραμμα δίνεται στο σχήμα 6.53β.
Από τη σύγκριση των δύο περιπτώσεων προκύπτει ότι τα μεν φασικά ρεύματα που είναι και τα ρεύματα γραμμής
της αντίστροφης διαδοχής τάσεων είναι σημαντικά μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα ρεύματα της ευθεία ς διαδοχής
φάσεων. Το ίδιο συμβαίνει και με τις φασικές τάσεις (αφού είναι ευθέως ανάλογες των ρευμάτων). Η τάση μεταξύ
των κόμβων Ν και Ν / λαμβάνει στην ευθεία διαδοχή φάσεων ενεργό τιμή ίση με το 73,2% της ενεργού τιμής της
ονομαστικής φασικής τάσης, ενώ στην αντίστροφη διαδοχή φάσεων ενεργό τιμή ίση με το 273,2% της ενεργού τιμής
ονομαστικής φασικής τάσης, που είναι εξαιρετικά μεγάλη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι στα συμμετρικά τριφασικά
συστήματα δεν αναπτύσσεται καθόλου τάση μεταξύ των δύο αυτών κόμβων ! Επίσης φαίνεται καθαρά από τη
σύγκριση των δύο διαγραμμάτων του σχήματος 6.53 (που είναι σχεδιασμένα στην ίδια κλίμακα) η έντονη
διαφοροποίηση όλων των μεγεθών, τόσο ως προς τις ενεργές τιμές τους (πλην των φασικών τάσεων της πηγής), όσο
και ως προς τις φάσεις. Χαρακτηριστικό σημείο ως προς τη διαδοχή των φάσεων είναι ότι έχει αντιστραφεί η φορά
της τάσης πάνω στην ωμική αντίσταση κατά την αντίστροφη διαδοχή ως προς τη φασική τάση τροφοδοσίας της !
6-57
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οι κίνδυνοι από την ασυμμετρία φορτίων είναι μεγάλοι, καθώς αναπτύσσονται υψηλές τάσεις στα τυλίγματα των
συσκευών καταπονώντας τις μόνωσεις οδηγώντας τες στην καταστροφή τους (πιο γρήγορη γήρανση, εξάντληση
μονωτικής ικανότητας), που ακολούθως δύναται να προκαλέσει βραχυκύκλωμα με γειτονικούς αγωγούς και
γενικότερα δυσλειτουργία της συσκευής. Επίσης λόγω καταστροφής της μόνωσης εγκυμονεί τον κίνδυνο να
αναπτυχθεί τάση στο μεταλλικό πλαίσιο της εκάστοτε συσκευής . Γι’ αυτό πάλι το λόγο σε περιπτώσεις σφαλμάτων ή
έντονων ασυμμετριών προτιμάται να αποκόπτεται όλο το φορτίο προς προστασία του δικτύου και των συσκευών.
Σημειώνεται δε ότι, και για τις δύο εφαρμογές 6.6.4.3 και 6.6.4.4, αν αντιστραφούν ο πυκνωτής με το πηνίο, τότε
στην ευθεία διαδοχή των φάσεων θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της αντίστροφης διαδοχής κα ι το αντίστροφο.
Δηλαδή η δυσμενέστερη περίπτωση θα είναι κατά την ευθεία διαδοχή φάσεων.

Ê3 V̂3
o
165
75o
Iˆ3 Iˆ1 
VˆNN /
Ê1 V̂1
Iˆ2 75 o

165o

Ê2 Vˆ2
(α)

Iˆ2

Ê2
Vˆ2
165o

75o

Iˆ1 VˆNN /

V̂1 Ê1
o
75
165o

V̂3 Ê3

1mm = 10 Volts
Iˆ3 1mm = 1 A
(β)

Σχήμα 6.53: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών φασικών τάσεων πηγής, φασικών τάσεων φορτίου, τάσης μεταξύ
κόμβων Ν και Ν / και φασικών ρευμάτων (α) ευθείας και (β) αντίστροφης διαδοχής για την εφαρμογή 6.6.4. 4

6-58
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Επίσης αν συγκριθούν τα αποτελέσματα των δύο ερφαρμογών 6.6.4.3 και 6.6.4.4 (γι’ αυτό το λόγο έχουν τα ίδια
δεδομένα, ενώ στα διανυσματικά διαγράμματα υπάρχει μία διαφοροποίηση ως προ ς την κλίμακα των τάσεων),
παρατηρεί κανείς ότι πέρα του ρεύματος του ουδετέρου ή της τάσης των κόμβων Ν και Ν / , τα μεγέθη που
αναπτύσσονται στην περίπτωση έλλειψης ουδέτερου είναι αρκετά πιο μεγάλα και από πλευράς μεγεθών έντασης
ρευμάτων ως προς την ένταση του ρεύματος μίας συμμετρικής φόρτισης σύνθετης αντίστασης μέτρου R (δηλαδή του
E R ) και ως προς την ονομαστική τάση της πηγής. Εξαιτίας τούτου προτιμάται η ύπαρξη ουδέτερου αγωγού στ ην
περίπτωση ασύμμετρων φορτίων δικαιολογώντας σε ένα σημαντικό βαθμό τη χρήση του στα δίκτυα χαμηλής τάσης
στα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας.

Εφαρμογή 6.6.4.5
Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 400 Volts, η οποία μέσω ιδανικών γραμμών
μεταφοράς με ουδέτερο τροφοδοτεί ένα ασύμμε τρο φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με τις εξής τιμές σύνθετων
αντιστάσεων: Z1  R , Z 2  j  XL , Z3   j  XC με X L  X C  10  . Να προσδιορισθούν ανάλογα με το είδος της
διαδοχής των φάσεων (ευθείας ή αντίστροφης) το μέγεθος της ωμικής αντίστασης που πρέπει να τοποθετηθεί, ώστε
το ρεύμα του ουδετέρου να είναι μηδέν.

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.50 με την απαίτηση το ρεύμα του ουδετέρου να
γίνει ίσο με μηδέν επιλέγοντας κατάλληλη τιμή στην ωμική αντίσταση R X . Λόγω μηδενικής αντίστασης στον
ουδέτερο αγωγό προκύπτει ότι:
VˆN / N  0
Από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν11 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ
 Eˆ1  Iˆ1  Z1  VˆN / N  0  Iˆ1  1  1
Z1 RX
0

Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν22 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ 2 Eˆ
 Eˆ 2  Iˆ2  Z 2  VˆN / N  0  Iˆ2  2    j 2
Z2 j  XL XL
0

Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο Ν33 / Ν / προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ3 Eˆ Eˆ
 Eˆ3  Iˆ3  Z3  VˆN / N  0  Iˆ3  3   j 3  j 3
Z3  j  X C XC XL
0

Το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού από το νόμο των εντάσεων του Kirchhoff στον κόμβο Ν / προκύπτει ότι:
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  Iˆ0
Λαμβάνοντας υπόψη τον υπολογισμό των φασικών τάσεων το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού είναι ίσο με:
Eˆ Eˆ Eˆ Eˆ Eˆ  Eˆ 2
Iˆ0  1    j   2  j  3  1  j  3
RX XL X L RX XL
Λόγω της απαίτησης το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού να είναι μηδέν προκύπτει ότι:
Eˆ Eˆ  Eˆ 2 Eˆ Eˆ  Eˆ 2 Eˆ1 Eˆ1
Iˆ0  0  0  1  j  3  1   j 3  RX   XL  j  XL
 
(6.116)
RX XL RX XL  j  Eˆ 3  Eˆ 2 Eˆ 3  Eˆ 2
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης ευθείας διαδοχής πολικής ενεργού τάσης 400
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a  Eˆ1  230,94
2  120O
Volt  a  E , Eˆ3  a  Eˆ1  230,94
2 120O
Volt  a  E με E  230,94 Volt . Οπότε με εφαρμογή στη
σχέση (6.116) προκύπτει ότι:
E 1
RX  j   XL  j  XL
aE a E
2
a  a2
Όμως από τον υπολογισμό της ποσότητας a  a2 προκύπτει ότι:

 
a  a 2  cos120o  j  sin120o  cos  120o   j  sin  120 o   cos120 o  j  sin120 o  cos120o  j  sin120o 
6-59
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

3
a  a2  j  2   j 3
2
Οπότε η αναγκαία ωμική αντίσταση είναι ίση με:
1 XL XL 10 
RX  j   XL   RX    5, 774 
j 3 3 3 3
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης αντίστ ροφης διαδοχής πολικής ενεργού
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt  E
O O
τάσης 400 Volt προκύπτει ότι: (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς),

Eˆ 2  a  Eˆ1  230,94120 Volt  a  E , Eˆ3  a 2  Eˆ1  230,94120 Volt  a 2  E με E  230,94 Volt . Οπότε με εφαρμογή στη
O O

σχέση (6.116) προκύπτει ότι:

E 1
RX  j 
 XL  j 2  XL
a2  E  a  E a a
Οπότε η αναγκαία ωμική αντίσταση είναι ίση με:
1 XL
RX  j   XL  
 j 3 3
Συνεπώς κατά την αντίστροφη διαδοχή δεν είναι δυνατό να μηδενισθεί το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού, καθώς
προκύπτει αρνητική αντίσταση. Άλλωστε αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και από το διανυσματικό διάγραμμα του
σχήματος 6.51β, όπου και τα τρία φασικά ρεύματα έχουν θετική συνιστώσα στον άξονα των πραγματικών αριθμών,
με συνέπεια ποτέ να μην μπορεί το ρεύμα του ουδέτερου αγωγού να είναι μηδέν. Αν εναλλάσσονταν οι θέσεις του
πηνίου και του πυκνωτή, τότε θα προέκυπταν εναλλάξ αποτελέσματα για τις διαφορετικές διαδοχές φάσης.

Εφαρμογή 6.6.4.6 (Διάταξη εύρεσης διαδοχής φάσεων)

Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης, η οποία μέσω ιδανικών γραμμώ ν μεταφοράς
(χωρίς ουδέτερο) τροφοδοτεί ένα τριφασικό φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα, στον οποίο στην 1 η φάση έχει
τοποθετηθεί ένας ιδανικός πυκνωτής και στις δύο άλλες φάσεις (2 η και 3 η ) από έναν λαμπτήρα ίδιων
χαρακτηριστικών. Αν ο λαμπτήρας της 2 ης φάσης είναι λαμπρότερος (καταναλώνει μεγαλύτερη ισχύ), τότε το
σύστημα τάσεων είναι ευθύ.

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.54, όπου ο πυκνωτής της 1 ης φάσης έχει
χωρητικότητα C, ενώ οι λαμπτήρες των δύο άλλων φάσεων (2 η και 3 η ) έχουν ίσες ωμικές αντίστασεις με R.
1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1
~ Ê1
1
VˆN / N Z1   j  X C   j 
 C
Ν Ν/
Ê3 Vˆ2
Z3  R
~ ~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 Z2  R
3 V̂3 3/
/
2
Iˆ3
2 Iˆ2
Γραμμή 3

Σχήμα 6.54: Διάταξη εύρεσης διαδοχής φάσεων (εφαρμογή 6.6.4.6)

Η ισχύς που καταναλώνει ο λαμπτήρας της δεύτερης φάσης είναι ίση με:
V22/ N /
P2  (6.117)
R
Η ισχύς που καταναλώνει ο λαμπτήρας της τρίτης φάσης είναι ίση με:
V32/ N /
P3  (6.118)
R

6-60
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Οπότε για να προσδιορισθεί ποιος λαμπτήρας λάμπει περισσότερο, προσδιορίζεται ο λόγος λ της ισχύος του
λαμπτήρα της 2 ης φάσης προς το λαμπτήρα της 3 ης φάσης:
V22
P V2
  2  R2    22 (6.117)
P3 V3 V3
R
Λόγω μη ύπαρξης ουδέτερου αγωγού (δηλαδή Ζ 0 είναι άπειρη) με εφαρμογή του θεωρήματος Millman η
αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / δίνεται από τη σχέση:
Eˆ1 Eˆ Eˆ
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3  2 3
  j R R Eˆ Eˆ
 j    C  Eˆ1  2  3 ˆ ˆ ˆ
Z
VˆN / N  1
Z 2 Z 3
 VˆN / N    C  R R  Vˆ  j    C  R  E1  E2  E3 (6.118)
j   C  R  2
/
1 1 1 1 1 1 1 1 N N
    j   C  
Z1 Z 2 Z 3 j R R R R

 C
Αντίστοιχα από εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στους βρόχους Ν22 / Ν / και Ν33 / Ν / προκύπτουν οι
φασικές τάσεις Vˆ και V̂ :
2 3

j    C  R  Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ 3  j    C  R  Eˆ1   j    C  R  1  Eˆ 2  Eˆ 3
 Eˆ 2  Vˆ2  VˆN / N  0  Vˆ2  Eˆ 2  VˆN / N  Eˆ 2   (6.119)
j   C  R  2 j   C  R  2

j    C  R  Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ 3  j    C  R  Eˆ1  Eˆ 2   j    C  R  1  Eˆ 3
 Eˆ 3  Vˆ3  VˆN / N  0  Vˆ3  Eˆ 3  VˆN / N  Eˆ 3   (6.120)
j   C  R  2 j   C  R  2
Οπότε ο λόγος των τάσεων λ V (δηλαδή της Vˆ2 προς τη V̂3 ):
 j    C  R  Eˆ1   j    C  R  1  Eˆ 2  Eˆ 3
Vˆ j   C  R  2  j    C  R  Eˆ1   j    C  R  1  Eˆ 2  Eˆ 3
V  2   (6.121)
Vˆ3  j    C  R  Eˆ1  Eˆ 2   j    C  R  1  Eˆ 3  j    C  R  Eˆ1  Eˆ 2   j    C  R  1  Eˆ 3
j   C  R  2
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης ευθείας διαδοχής φασικής ενεργού τάσης E
προκύπτει ότι: Ê  E (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς), Eˆ  a2  Eˆ  a2  E , Eˆ  a  Eˆ  a  E . Οπότε με εφαρμογή
1 2 1 3 1

στη σχέση (6.121) προκύπτει ότι:

 j    C  R  E   j    C  R  1  a 2  E  a  E  j    C  R   j    C  R  1  a 2  a a 2  a  j    C  R   a 2  1
V   
 j    C  R  E  a 2  E   j    C  R  1  a  E  j    C  R  a 2   j    C  R  1  a a  a 2  j    C  R   a  1
Αρχικά υπολογίζονται οι ποσότητες a  a2 , a 1 , a2 1 :
 
a  a 2  cos120o  j  sin120o  cos  120o   j  sin  120 o   cos120 o  j  sin120 o  cos120o  j  sin120o 

3
a  a2  j  2   j 3
2
1 3 3 3
a  1  cos120o  j  sin120o  1    j  1    j 
2 2 2 2

a 2  1  cos  120o   j  sin  120o   1  cos120 o  j  sin120 o  1    j 

1 3 3 3
1    j 
2 2 2 2
Οπότε ο λόγος των τάσεων λ V προκύπτει ίσος με:
 3 3
 j  3  j    C  R     j   2
2 
 
 2 j
2  3  3  C  R  j  3   C  R
V   
 3 3  ή 2  3  3    C  R  j  3    C  R
  ή &
j  3  j    C  R     j  
 2 2 

V 
 
3   C  R  2  j   C  R

 3    C  R  2  j    C  R
(6.122)

6-61
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Με χρήση της σχέσης (6.122) στην (6.117) προκύπτει ότι:

 
3    C  R  2    C  R 
2 2
V2
  22  V  1
2
(6.123)
 3    C  R  2    C  R 
2
V3 2

Δηλαδή ο λαμπτήρας της δεύτερης φάσης λάμπει περισσότερο κατά την ευθύ διαδοχή φάσεων.
Στην περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών τάσης αντίστροφης διαδοχής φασικής ενεργού
τάσης E προκύπτει ότι: Ê  E (θεωρώντας φασιθέτη αναφοράς), Eˆ  a  Eˆ  a  E , Eˆ  a2  Eˆ  a2  E . Οπότε με
1 2 1 3 1

εφαρμογή στη σχέση (6.121) ο λόγος των τάσεων λ V-αντ για την αντίστροφη διαδοχή φάσεων προκύπτει ίσος με:
 j    C  R  E   j    C  R  1  a  E  a 2  E  j    C  R   j    C  R  1  a  a 2 a  a 2  j    C  R   a  1
V    
 j    C  R  E  a  E   j    C  R  1  a 2  E  j    C  R  a   j    C  R  1  a 2 a 2  a  j    C  R   a 2  1

Έχοντας υπολογίσει τις ποσότητες a  a2 , a 1 , a2 1 ο λόγος των τάσεων λ V-αντ προκύπτει ίσος με:
 3 3
j  3  j    C  R     j   2
2 
 
 2 j
2  3  3    C  R  j  3    C  R
V    
 3 3  ή 2  3  3    C  R  j  3    C  R
  ή &
 j  3  j    C  R     j  
 2 2 

V  
 
3   C  R  2  j   C  R

 3    C  R  2  j    C  R
(6.124)

Με χρήση της σχέσης (6.124) στην (6.117) προκύπτει ότι:

 
3    C  R  2    C  R 
2 2
V2
  22  V   1
2

 3    C  R  2    C  R 
2
V3 2

Δηλαδή ο λαμπτήρας της τρίτης φάσης λάμπει περισσότερο κατά την αντίστροφη διαδοχή φάσεων. Οπ ότε η
παρούσα διάταξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εύρεση διαδοχής φάσεων ανεξάρτητα από το μέγεθος των
τάσεων του συμμετρικού τριφασικού συστήματος πηγών, καθώς και ανεξάρτητα από το μέγεθος της χωρητικότητας
του πυκνωτή και των ωμικών αντιστάσεων των λαμπτήρων. Αρκεί οι δύο λαμπτήρες να έχουν ίδια ωμική αντίσταση.
Πληροφοριακά, αν μελετηθεί η συνάρτηση της σχέσης (6.123) θέτοντας ως x    C  R , τότε η συμπεριφορά της
συνάρτησης λ(x) δίνεται στο σχήμα 6.55, ενώ, αν παραγωγιστεί η αντίστοιχη συνάρτηση λ(x) και μηδενισθεί η
πρώτη παράγωγος, μετά από σειρά πράξεων καταλήγει κανείς ότι η μέγιστη τιμή του λ λαμβάνεται για x  1 , δηλαδή
είναι ίση με:

 
2
3  2  12 1
  7  4  3  13,93 για x  1 ή R 
 3  2  C
2
1 2

14
13
12
11
10
9
8
λ

7
6
5
4
3
2
1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
x

Σχήμα 6.55: Συσχετισμός των τιμών R - C ως προς το μέγεθος του λόγου ισχύων λ των λαμπτήρων 2 ης και 3 ης
φάσης με χρήση της x    C  R
6-62
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

6.6.5. Γενική Επίλυση Αλληλένδετου Τριφασικού Συστήματος Συνδεσμολογίας Αστέρα - Τριγώνου

Η γενική επίλυση του τριφασικού συστήματος θα βασιστεί στο κύκλωμα του τριφασικού κυκλώματος του
σχήματος 6.27, το οποίο επανασχεδιάζεται στο σχήμα 6.56, ώστε να συμπ εριλάβει εμφανώς όλες τις σύνθετες
αντιστάσεις. Επίσης για να είναι πιο ευδιάκριτες οι τάσεις των πηγών μετονομάζονται σε Ê1 , Ê2 , Ê3 . Έστωσαν ότι:
 η 1 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 1-1 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ1 ,
 η 2 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 2-2 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ2 ,
 η 3 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 3-3 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ3 ,
 τα φορτία των τριών φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου είναι ίσα με Ζ 12 , Ζ 23 , Ζ 31 , όπως φαίνονται και στο σχήμα
6.56.
Γενικά θεωρείται ότι το δίκτυο είναι ασύμμετρο, δηλαδή Ζ γ1 ≠ Ζ γ2 ≠ Ζ γ3 και Ζ 12 ≠ Ζ 23 ≠ Ζ 31 , όπως επίσης ότι και
το σύστημα πηγών τάσης δεν είναι συμμετρικό, δηλαδή:
Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ3  0

Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1
Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Z12 Z31
Ν
Ê3
~ Iˆ2/ 3/
~ +
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 Z23 3/
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.56: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατ’ αστέρα, 3 γραμμές
μεταφοράς και 3 φορτία κατά τρίγωνο, με εμφανή τοποθέτηση των σύνθετων αντιστάσεων των γραμμών
μεταφοράς

Η άμεση επίλυση του κυκλώματος αυτού μπορεί να γίνει:

 με τη συστηματική καταγραφή των εξισώσεων Kirchhoff (π.χ. για το κύκλωμα του σχήματος 6.56 γράφονται 3
εξισώσεις ρευμάτων από τους 4 κόμβους και 3 εξισώσεις τάσεων από τους τρεις βασικούς οφθαλμούς, ώστε να
προσδιοριστούν τα 6 άγνωστα ρεύματα – 3 πολικά και 3 φασικά ρεύματα),
 με τη χρήση της μεθόδου των ρευμάτων των βρόχων (π.χ. για το κύκλωμα του σχήματος 6.56 προσδιορίζονται
από τρεις βασικούς οφθαλμούς τρία ρεύματα βρόχων, ώστε να προσδιοριστούν τα 6 άγνωστα ρεύμ ατα).
Ωστόσο αυτή η διαδικασία είναι αρκετά πολύπλοκη από μαθηματικής σκοπιάς. Εναλλακτικά προτείνεται ο
μετασχηματισμός του τριφασικού φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου σε αντίστοιχο φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα
με χρήση του θεωρήματος Kennelly μεταπίπτοντας ουσιαστικά σε κύκλωμα πηγής συνδεσμολογίας αστέρα –
φορτίου συνδεσμολογίας αστέρα χωρίς την ύπαρξη ουδέτερου ταυτιζόμενο με το κύκλωμα του σχήματος 6.26. Οι
αντίστοιχες σύνθετες αντιστάσεις σύμφωνα με το θεώρημα Kennelly δίνονται από τις σχέσεις:
12  31
(4.27α) 1  (6.125)
12  23  31
23  12
(4.27β) 2  (6.126)
12  23  31
31  23
(4.27γ) 3  (6.127)
12  23  31
Σ’ αυτήν την περίπτωση με εφαρμογή του θεωρήματος Millman μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / προσδιορίζεται η
αντίστοιχη διαφορά δυναμικού μέσω της σχέσης (6.92), δηλαδή:
6-61
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3
 
Z 1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3
VˆN / N 
1 1 1
 
Z 1  Z1 Z  2  Z 2 Z  3  Z 3
Ακολούθως με εφαρμογή των νόμων των τάσεων του Kirchhoff στο εκάστοτε βρόχο Νkk / Ν προσδιορίζεται η
ένταση ρεύματος γραμμής Iˆk για k=1, 2, 3 με χρήση των σχέσεων (6.74) ως (6.76), δηλαδή:
Eˆ1  VˆN / N Eˆ 2  VˆN / N Eˆ 3  VˆN / N
Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3 
Z  1  Z1 Z 2  Z 2 Z 3  Z3
Οι πτώσεις τάσεις πάνω στα αντίστοιχα φορτία, δηλαδή οι φασικές τάσεις των φορτίων στην ισοδύναμη
συνδεσμολογία κατ’ αστέρα, δίνονται από τις σχέσεις (6.78) ως (6.80), δηλαδή:
Vˆ  Iˆ  Z VˆZ  Iˆ2  Z 2
Z1
VˆZ  Iˆ3  Z 3
1 1 2 3

Οπότε για το αρχικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου προκύπτει ότι οι πολικές τάσεις, που ταυτίζονται και με
τις αντίστοιχες φασικές τάσεις, δίνονται από τις σχέσεις:
VˆZ12  VˆZ1  VˆZ 2 (6.128)

VˆZ23  VˆZ2  VˆZ3 (6.129)

VˆZ31  VˆZ3  VˆZ1 (6.130)

Ακολούθως δύναται να υπολογισθούν οι εντάσεις των ρευμάτων που διαρρέουν τα φορτία Ζ 12 , Ζ 23 , Ζ 31
συνδεσμολογίας τριγώνου σύμφωνα με το νόμο του Ohm, δηλαδή:
VˆZ
VˆZ12  Iˆ1/ 2/  Z12  Iˆ1/ 2/  12 (6.131)
Z12
VˆZ23
VˆZ23  Iˆ2/ 3/  Z 23  Iˆ2/ 3/  (6.132)
Z 23
VˆZ31
VˆZ31  Iˆ3/1/  Z 31  Iˆ3/1/  (6.133)
Z 31
Οι πτώσεις τάσεις πάνω στις γραμμές μεταφοράς 11 / , 22 / , 33 / προσδιορίζονται μέσω των σχέσεων (6.81) ως
(6.83), δηλαδή:
VˆZ 1  Iˆ1  Z  1 VˆZ 2  Iˆ2  Z  2 VˆZ 3  Iˆ3  Z 3
Αντίστοιχα η τριφασική ισχύς του φορτίου (συνολική μιγαδική φαινόμενη ισχύς S Z  tot , ενεργός ισχύς φορτίου
PZ tot και αντίστοιχη άεργος QZ tot ) μπορεί να προσδιορισθεί από το ισοδύναμο φορτίο κατά αστέρα μέσω της
σχέσης (6.84), δηλαδή:
3 3 3 3 VZ2i
S Z tot  PZ tot  j  QZ tot   SZi  VˆZi  Iˆi*   I i2  Zi  
i 1 i 1 i 1 i 1 Z i*
Εναλλακτικά μπορεί να προσδιορισθεί η τριφασική ισχύς του φορτίου μπορεί να προσδιορισθεί από το αρχικό
φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου, καθώς:
3 3
S Z  tot  S Z12  S Z 23  S Z31   S Zii1  VˆZ12  Iˆ1*/ 2/  VˆZ 2  Iˆ2*/ 3/  VˆZ3  Iˆ3*/1/   VˆZii1  Iˆi*/ 
 i 1/
i 1 i 1

 
3 3 3
S Z  tot   Iˆi /  Z i  i 1  Iˆi*/ i 1 /   Iˆi /  Iˆi*/ i 1 /  Z i i 1   I i2/ i 1 /  Z i  i 1 και
 i 1/    i 1/    
i 1 i 1 i 1

*
3  VˆZ  3 Vˆ  VˆZ*ii1 3 VZ2ii1
S Z tot   VˆZii1      ii1  *
i  i 1 Z

i 1  Z i i 1  i 1 Z i*i 1 i 1 Z i  i 1

 
Δηλαδή συνοπτικά ισχύει ότι:
3 3 3 3 VZ2ii1
S Z tot  PZ tot  j  QZ tot   S Zii1   VˆZii1  Iˆi*/ i 1 /   I i2/ i 1 /  Z i i 1   (6.134)
    Z i*i 1
i 1 i 1 i 1 i 1

6-62
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Ο ισοδύναμος συνολικός συντελεστής ισχύος του φορτίου συνεχίζει να υπολογίζεται μέσω της σχέσης (6.85) και
να χαρακτηρίζεται μέσω του είδους της άεργου ισχύος. Τέλος η τριφασική ισχύς της πηγής συνεχίζεται να
υπολογίζεται μέσω της σχέσης (6.86), όπως και οι απώλειες ισχύος των γραμμών μεταφοράς μέσω της σχέσης
(6.87).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου δικτύου είναι τα αντίστοιχα δίκτυα ισχύος των πολεμικών σκαφών, που η
τριφασική γεννήτρια έχει συνδεσμολογία αστέρα (αγείωτου κατά το πρότυπο STANAG 1008 edition 9), το δε
φορτίο είναι τριφασικό συνδεσμολογίας τριγώνου ή αστέρα αγείωτου. Τα δε μονοφασικά φορτία συνδέονται μεταξύ
των αγωγών φάσης φροντίζοντας να διασφαλιστεί το κατάλληλο επίπεδο τάσης. Τυπικά χαρακτηριστικά του
εναλλασσόμενου δικτύου ισχύος χαμηλής τάσης των πολεμικών πλοίων είναι 440 Volt (κεντρική διανομή) ή 115
Volt (για μικρά φορτία) με συχνότητα των 60 Hz σύμφωνα με το πρότυπο STANAG 1008 edition 9.
Στην περίπτωση ενός πλήρους συμμετρικού συστήματος ισχύουν ότι:
 Λόγω συμμετρίας στοιχείων δικτύου: Z 1  Z 2  Z 3  Z και Z12  Z 23  Z 31  Z  ,
 Λόγω συμμετρίας πολυφασικού σήματος τάσεων της τριφασικής πηγής στην περίπτωση ευθείας διαδοχής:
Eˆ 2  Eˆ1 1120  Eˆ1  a 2 και Eˆ3  Eˆ1 1120  Eˆ1  a
o o

 Λόγω συμμετρίας πολυφασικού σήματος τάσεων της τριφασικής πηγής: Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ3  0
Με εφαρμογή του θεωρήματος Kennelly για την περίπτωση ίσων αντιστάσεων προκύπτει ότι:
Z
Z1  Z 2  Z 3  Z (6.134)
3
Οπότε με βάση τη σχέση (6.92) προκύπτει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 Eˆ1  Eˆ 2  Eˆ 3
 
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Eˆ  Eˆ 2  Eˆ 3 0
VˆN / N    1  0
1 1 1 3 3 3
 
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z
Δηλαδή η αντίστοιχη διαφορά δυναμικού των κόμβων Ν και Ν / (που προκύπτει στο ισοδύναμο κύκλωμα του
σχήματος 6.26) είναι ίση με το μηδέν. Οι εντάσεις των ρευμάτων των φορτίων δίνονται από τις σχέσεις (6.94) ως
(6.96), δηλαδή ισχύει ότι:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ  a 2 Eˆ 3 Eˆ  a
Iˆ1  Iˆ2   1  Iˆ1  a 2 Iˆ3   1  Iˆ1  a
Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z Z  Z
Αντίστοιχα προσδιορίζονται οι φασικές τάσεις πάνω στα ισοδύναμα φορτία συνδεσμολογίας αστέρα με βάση τις
σχέσεις (6.97) ως (6.99), δηλαδή ισχύουν ότι:
Z Z Z
VˆZ1  Iˆ1  Z   Eˆ1 VˆZ2  Iˆ2  Z  Z  Iˆ1  a 2   Eˆ1  a 2  VˆZ1  a 2 VˆZ3  Iˆ3  Z  Z  Iˆ1  a   Eˆ1  a  VˆZ1  a
Z  Z Z  Z Z  Z
Δηλαδή, αφού είναι συμμετρικές οι τάσεις της πηγής σε ένα συμμετρικό δίκτυο, προκύπτουν συμμετρικά τόσο οι
φασικές τάσεις των φορτίων, όσο και τα ρεύματα των φορτίων. Οπότε το κύκλωμα του σχήματος 6. 56 μπορεί να
επιλυθεί με τη βοήθεια ενός μονοφασικού κυκλώματος που περιλαμβάνει τα στοιχεία μόνο της μίας φάσης, έστω της
πρώτης σχηματίζοντας το ισοδύναμο κύκλωμα του σχήματος 6.57. Τ α υπόλοιπα μεγέθη μπορούν να προσδιορισθούν
με τον κατάλληλο πολλαπλασιασμό με τον τελεστή α, δηλαδή με την κατάλληλη στροφ ή των φασιθετών κατά +120 ο
ή -120 ο ως προς την πρώτη φάση. Αρκεί το φορτίο του τριγώνου να μετασχηματιστεί μέσω της σχέσης (6.134) σε
ισοδύναμο κατ’ αστέρα φορτίο.
Γραμμή 1
1 Zγ 1/
+ Iˆ1
Z
~ Ê1 Ζ 
3

Ν ιδανική επιστροφή
Ν/

Σχήμα 6.57: Μονοφασικό ισοδύναμο επίλυσης αλληλένδετου τριφασικού συμμετρικού συστήματος με

τριφασικής πηγής συνδεσμολογίας αστέρα & τριφασικού φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου
6-63
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οπότε για το αρχικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου σύμφωνα με τις σχέσεις (6.128) ως (6.130) προκύπτει ότι
οι πολικές τάσεις, που ταυτίζονται και με τις αντίστοιχες φασικές τάσεις, δίνονται από τις σχέσεις:

VˆZ12  VˆZ1  VˆZ2  VˆZ1  VˆZ1  a 2  VˆZ1  1  a 2   VˆZ1  3

30 o

(6.135)

VˆZ23  VˆZ2  VˆZ3  VˆZ1  a 2  VˆZ1  a  VˆZ1  a 2  VˆZ1  a 4  VˆZ1  a 2  1  a 2   VˆZ2  3

30 o

(6.136)

VˆZ31  VˆZ3  VˆZ1  VˆZ1  a  VˆZ1  a 3  VˆZ1  a  1  a 2   VˆZ3  3

30 o

(6.137)
Δηλαδή η αντίστοιχη πολική τάση προκύπτει από το γινόμενο της αντίστοιχης φασι κής τάσης του ισοδύναμου
 30o
κυκλώματος του σχήματος 6.57 με την παράμετρο 3 επιβεβαιώνοντας και τη σχέση (6.60).
Ακολούθως με βάση τις σχέσεις (6.131) ως (6.133) υπολογίζονται οι εντάσεις των ρευμάτων που διαρρέουν τα
φορτία Ζ 12 , Ζ 23 , Ζ 31 συνδεσμολογίας τριγώνου σύμφωνα με το νόμο του Ohm, δηλαδή:
30 o

VˆZ12 VˆZ1  3 VˆZ1

30o 30o
3  1 
Iˆ1/ 2/      Iˆ1   
(6.138)
Z 3 Z Z 3  3
30 o

VˆZ23 VˆZ2  3 VˆZ2

30o 30o
3  1 
Iˆ2/ 3/      Iˆ2    (6.139)
Z 3 Z Z 3  3
30 o

VˆZ31 VˆZ3  3 VˆZ3

30o 30o
 1  3

 Iˆ3/1/   Iˆ3     (6.140)
Z 3 Z  3 Z 3
Δηλαδή το εκάστοτε φασικό ρεύμα το φορτίου στη συνδεσμολογία τριγώνου προκύπτει από το γινόμενο της

 
30o
αντίστοιχου ρεύματος γραμμής του ισοδύναμου κυκλώματος του σχήματος 6.57 με την παράμετρο 1/ 3
επιβεβαιώνοντας και τη σχέση (6.64).
Η ίδια μεθοδολογία ακολουθείται ανεξάρτητα αν είναι οι τάσεις είναι ευθείας ή αντίστροφης διαδοχής, απλώς
αντιστρέφεται η διαδοχή των φάσεων. Δηλαδή σε συστήματα τάσεων ευθείας διαδοχής η δεύτερη φάση έπεται της
πρώτης κατά 120 ο και η τρίτη φάση της πρώτης κατά 240 ο (δηλαδή προηγείται της πρώτης κατά 120 ο ). Ενώ σε
συστήματα τάσεων αντίστροφης διαδοχής η δεύτερη φάση προηγείται της πρώτης κατά 120 ο και η τρίτη φάση της
πρώτης κατά 240 ο (δηλαδή έπεται της πρώτης κατά 120 ο ). Όσον αφορά τις πολικές τάσεις των σχέσεων (6.135) ως
 30o
(6.137) προσδιορίζονται με χρήση της πολλαπλασιαστικής παραμέτρο υ 3 , ενώ τα φασικά ρεύματα των
φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου προκύπτουν μέσω των σχέσεων (6.138) ως (6.140) με χρήση της

 
 30o
πολλαπλασιαστικής παραμέτρου 1/ 3 .
Όσον αφορά την ισχύ οι σχέσεις (6.100) ως (6.103) ισχύουν για την περίπτωση που χρησιμοποιηθεί το ισοδύναμο
κύκλωμα που το φορτίο έχει μετασχηματιστεί από τρίγωνο σε αστέρα.
Αν μελετηθεί το φορτίο του αρχικού τριγώνου, τότε για το φορτίο Ζ i(i+1) προκύπτει ότι:
*
  1 30   30
o o

*  1 
S Zii1  VˆZii1  Iˆi / i 1 /   VˆZi  3
 30o   30o
*
 
 i  ˆ    ˆ   ˆ   VˆZi  Iˆi*  S Zi
 
I  V 3 I i  
    3 
Zi
   3
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ισχύες που καταναλώνουν όλες οι αντιστάσεις των φορτίων συνδεσμολογίας αστέρα
έχει αποδειχθεί ότι είναι ίσες, δηλαδή SZ1  SZ2  SZ3 , οπότε και οι ισχύες που καταναλώνουν οι αντιστάσεις των
φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου είναι ίσες, καθώς SZ12  SZ1 , SZ23  SZ 2 SZ23  SZ 3  SZ12  SZ23  SZ31 .
Αν τώρα θεωρηθεί ότι η ισοδύναμη ενεργός τιμή της πολικής τάσης του φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου είναι
V  Z  για κάθε k=1,2,3, ενώ τα αντίστοιχα ρεύματα φορτίων είναι I με ενιαίο συντελεστή ισχύος cos  (λόγω

σταθερής διαφοράς γωνίας μεταξύ VˆZ i ( i 1) και Iˆi / ( i 1)/ ), τότε προκύπτει ότι:

 
*
SZii1  SZ12  VˆZ12  Iˆ1*/ 2/  Vˆ  Z   Iˆ *  V  Z  30  I 30 
 
 V  Z   I   V  Z   I  cos   j V  Z   I  sin 

Οπότε η συνολική ισχύς του φορτίου είναι ίση με:

3
S Z  tot  PZ tot  j  QZ tot   Si  1  3  S12  3  V  Z   I   3  V  Z   I  cos   j  3  V  Z   I   sin 
i 1

6-64
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Αν ληφθεί υπόψη ότι λόγω συνδεσμολογίας τριγώνου, ότι τα φασικά ρεύματα I διαφέρουν έναντι των πολικών
I  κατά το συντελεστή 3 , ενώ οι ενεργές πολικές τάσεις V  Z  είναι ίσες με τις φασικές τάσεις των φορτίων
V  Z  συνδεσμολογίας τριγώνου, τότε προκύπτει ότι οι ισχύες δίνονται από τις σχέσεις:

I
SZ tot  3  V  Z   I  e j  3  V  Z    e j  3  V  Z   I  e j (μιγαδική φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.141)
3
I
SZ tot  3  V  Z   I  3 V  Z    3  V  Z   I (φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.142)
3
I
PZ tot  3  V  Z   I  cos   3  V  Z    cos   3  V  Z   I  cos  (πραγματική ισχύς φορτίου) (6.143)
3
I
QZ tot  3 V  Z   I  sin   3  V  Z    sin   3  V  Z   I  sin  (άεργος ισχύς φορτίου) (6.144)
3
Οι σχέσεις (6.141) ως (6.144) μπορούν να επεκταθούν και σε οποιοδήποτε άλλο στοιχείο του δικτύου
συνδεσμολογίας τριγώνου.
Από το συνδυασμό των σχέσεων (6.100) ως (6.103) με τις αντίστοιχες σχέσεις (6.141) ως (6.144) προκύπτει ότι η
τριφασική ισχύς ενός συμμετρικού φορτίου δίνεται από τις ακόλουθες σχέσεις ανεξάρτητα από το είδος της
συνδεσμολογίας, αρκεί με βάση το είδος της συνδεσμολογίας να προσδιορίζονται τα πολικά και φασικά μεγέθη
των ρευμάτων και των τάσεων:
SZ tot  3  V  I  e j  3  V  I  e j (μιγαδική φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.145)

SZ tot  3  V  I  3 V  I (φαινόμενη ισχύς φορτίου) (6.146)

PZ tot  3  V  I  cos   3  V  I  cos  (πραγματική ισχύς φορτίου) (6.147)

QZ tot  3  V  I  sin   3  V  I  sin  (άεργος ισχύς φορτίου) (6.148)

Όπου στη συνδεσμολογία αστέρα ισχύει ότι:
V  3  V & I  I (6.149)
Και στη συνδεσμολογία τριγώνου ισχύει ότι:
V  V & I   3  I (6.150)
Επισημαίνεται ότι στην περίπτωση που μία τριφασική πηγή τροφοδοτεί περισσότερα του ενός φορτία
συνδεσμολογίας αστέρα αγείωτα ή συνδεσμολογίας τριγώνου, τότε, αν το δίκτυο είναι ασύμμετρο, δεν μετατρέπεται
απευθείας το τρίγωνο σε αστέρα. Αντίθετα πρώτα από όλα τα φορτία συνδεσμολογίας αστέρα μετατρέπ ονται σε
τρίγωνα με τη βοήθεια του θεωρήματος Kennelly, γίνεται ο αντίστοιχος παραλληλισμός των παράλληλων κλάδων,
και έπειτα το τελικό φορτίο τριγώνου μετατρέπεται πάλι σε αστέρα. Αυτό συμβαίνει, διότι ο παραλληλισμός των
φορτίων κατά αστέρα απαιτεί ότι οι κόμβοι Ν / , Ν // , κτλ. είναι ισοδυναμικοί, το οποίο συμβαίνει σίγουρα μόνο στο
πλήρες συμμετρικό φορτίο ή όταν υπάρχει ιδανικός ουδέτερος αγωγός που συνδέει όλα τα φορτία.
Για να γίνεται κατανοητή η περίπτωση αυτή, έστω το κύκλωμα του σχήματος 6.58 που αποτελείται από μία
τυχούσα τριφασική πηγή τάσης συνδεσμολογίας αστέρα, συνδεδεμένη μέσω μίας τριφασικής γραμμής μεταφοράς με
δύο φορτία, ένα φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου και σύνθετων αντιστάσεων Ζ 12α , Ζ 23α , Ζ 31α και ένα φορτίο
συνδεσμολογίας αστέρα και σύνθετων αντιστάσεων Ζ 1b , Ζ 2b , Ζ 3b . Αν μετασχηματιστεί το πρώτο φορτίο κατά τρίγωνο
σε αστέρα μέσω του θεωρήματος Kennelly και των σχέσεων (6.125) ως (6.126), τότε θα προκύψει ένα ισοδύναμο
φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα με σύνθετες αντιστάσεις Ζ 1α , Ζ 2α , Ζ 3α , σχηματίζοντας έναν κοινό κόμβο Ν / , όπως
φαίνεται και στο σχήμα 6.59. Οι κόμβοι Ν / και Ν // δεν έχουν το ίδιο κόμβο στη γενική περίπτωση ασύμμετρου
δικτύου, με συνέπεια να μην είναι δυνατή ο παραλληλισμός των σύνθετων αντιστάσεων Ζ 1α με Ζ 1b κτλ. Εξαιτίας
τούτου πρώτα πρέπει να γίνει ο μετασχηματισμός όλων των φορτίων σε ισοδύναμες συνδεσμολογίες τριγώνου
σύμφωνα με το θεώρημα Kennelly και τη σχέση (4.28):
1  2  2  3  3  1     2  3  3  1     2  3  3  1
12  (α) 23  1 2 (β) 31  1 2 (γ) (6.151)
3 1 2
Οπότε διαμορφώνεται το κύκλωμα του σχήματος 6.60α. Ακολούθως είναι δυνατός ο παραλληλισμός των
σύνθετων αντιστάσεων Ζ 12α με Ζ 12b κτλ. προκύπτοντας μία συνολικά σύνθετη αντίσταση ανά δύο φάσεις ίση με Ζ 12t .
κτλ. σχηματίζοντας ένα τρίγωνο, όπως φαίνεται στο κύκλωμα του σχήματος 6.60β.
6-65
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1

Z12a Z31a
Ν
Ê3
~ ~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ2 Z23a
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3
1/

Z1b

Ν//

Z2b Z3b
2 / 3/

Σχήμα 6.58: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα μίας τριφασικής πηγής συνδεσμολογίας αστέρα, μίας
τριφασικής γραμμής μεταφοράς (3 αγωγών), ενός φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου και ενός φορτίου
συνδεσμολογίας αστέρα
Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1 Z1α

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2α Z3α
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ2
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3
1/

Z1b

Ν//

Z2b Z3b
2/ 3/

Σχήμα 6.59: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα μίας τριφασικής πηγής συνδεσμολογίας αστέρα, μίας
τριφασικής γραμμής μεταφοράς (3 αγωγών), δύο διαφορετικών φορτίων συνδεσμολογίας αστέρα με μη κοινούς
κόμβους
6-66
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1
Iˆ1/ 2/ a Iˆ3/1/ a
Z12a Z31a
Ν
Ê3
~ Iˆ2/ 3/ a
~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ2 Z23a
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3
1/

Iˆ1/ 2/ b Iˆ3/1/ b
Z12b Z31b

Iˆ2/ 3/ b
3/
2/
Z23b
(α)
Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1
Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Z12t Z31t
Ν
Ê3
~ Iˆ2/ 3/
~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Z23t
Zγ2
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3
(β)
Σχήμα 6.60: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα μίας τριφασικής πηγής συνδεσμολογίας αστέρα, μίας
τριφασικής γραμμής μεταφοράς (3 αγωγών), (α) δύο διαφορετικών φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου & (β)
ισοδύναμου συνολικού φορτίου τριγώνου

Στη συνέχεια το κύκλωμα του σχήματος 6.60β λύνεται με τα όσα αναπτύχθηκαν στην αρχή αυτής της
παράγραφου και όταν προσδιορισθούν οι πολικές τάσεις του ισοδύναμου συνολικού φορτίου συνδεσμολογίας
τριγώνου, τότε γίνεται η μετάβαση σε καθένα από τα τρίγωνα του σ χήματος 6.60α προσδιορίζοντας τα φασικά
ρεύματα Iˆ / / , Iˆ / / , Iˆ / / του πρώτου φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου και τα φασικά ρεύματα Iˆ / / , Iˆ / / , Iˆ / /
12 a 23 a 31 a 12 b 23 b 31 b

του δεύτερου φορτίου κατά την ισοδύναμη συνδεσμολογία τριγώνου. Για το δεύτερο φορτίο η μετάβαση στα μεγέθη
του αστέρα γίνεται υπολογίζοντας αρχικά τα ασύμμετρα πολικά ρεύματα που αντιστοιχούν στον αστέρα μέσω του
νόμου των εντάσεων του Kirchhoff:
Iˆ  Iˆ / /  Iˆ / /
1bIˆ  Iˆ / /  Iˆ / /
12 b 31 b
Iˆ  Iˆ / /  Iˆ / /
2b 23 b 12 b
(6.152)
3b 31 b 23 b

6-67
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οπότε ακολούθως προσδιορίζονται οι αντίστοιχες φασικές τάσεις πάνω στις σύνθετες αντιστάσεις του δεύτερου
φορτίου συνδεσμολογίας αστέρα του σχήματος 6.58 σύμφωνα με το νόμο του Ohm:
Vˆ1b  Iˆ1b  Z1b Vˆ2b  Iˆ2b  Z2b Vˆ3b  Iˆ3b  Z3b (6.153)
Στην ειδική περίπτωση πλήρους συμμετρικού συστήματος του σχήματος 6.58, δηλαδή, όταν η τριφασική πηγή
τάσεων είναι συμμετρική και όταν για τις σύνθετες αντιστάσεις ισχύουν ότι: Z 1  Z 2  Z 3  Z ,
Z12a  Z 23a  Z 31a  Z a  3  Z a και Z1b  Z 2b  Z3b  Zb , τότε μπορεί να επιλυθεί το δίκτυο μετατρέποντας όλα τα
φορτία σε ισοδύναμα φορτία συνδεσμολογίας αστέρα καταλήγοντας στο κύκλωμα του σχήματος 6.61α , (δηλαδή το
πρώτο φορτίο μετατρέπεται σε ισοδύναμο φορτίο κατά αστέρα σύμφωνα με τη σχέση (6.134)). Σ’ αυτήν την
περίπτωση λόγω πλήρους συμμετρίας οι κόμβοι Ν, Ν / και Ν // βρίσκονται στο ίδιο δυναμικό, οπότε μπορεί να γίνει
παραλληλισμός των στοιχείων των φορτίων, δηλαδή του Ζ 1α με το Ζ 1b κτλ. Ουσιαστικά σχηματίζεται το μονοφασικό
κύκλωμα του σχήματος 6.61β μέσω του οποίου μπορεί να επιλυθεί εύκολα το αντίστοιχο πρόβλημα.

Γραμμή 1 1/
1 Zγ

+ Iˆ1
~ Ê1 Zα

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Zα Zα
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ
1/

Zb

Ν//

Zb Zb
2 / 3/

(α)

Γραμμή 1 1/ 1//
1 Zγ

+ Iˆ1
~ Ê1 Zα Zb

Ν ιδανική επιστροφή Ν/ Ν//

(β)

Σχήμα 6.61: (α) Αλληλένδετο συμμετρικό τριφασικό σύστημα μίας συμμετρικής τριφασικής πηγής
συνδεσμολογίας αστέρα, μίας συμμετρικής τριφασικής γραμμής μεταφοράς (3 αγωγών), δύο διαφορετικών
συμμετρικών φορτίων συνδεσμολογίας αστέρα με μη κοινο ύς κόμβους, (β) ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα

Στην ειδική περίπτωση συμμετρικού δικτύου του σχήματος 6.58, δηλαδή, όταν για τις σύνθετες αντιστάσεις
ισχύουν ότι: Z 1  Z 2  Z 3  Z , Z12a  Z 23a  Z 31a  Z a  3  Z a και Z1b  Z 2b  Z3b  Zb , τότε μπορεί να επιλυθεί το

6-68
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

δίκτυο μετατρέποντας όλα τα φορτία σε ισοδύναμα φορτία συνδεσμολογίας αστέρα καταλήγοντας στο κύκλωμα του
σχήματος 6.61α. Σ’ αυτήν την περίπτωση λόγω επιβολής των ίδιων τάσεων (έστωσαν και ασύμμετρα) στα
συμμετρικά φορτία οι κόμβοι Ν / και Ν // βρίσκονται στο ίδιο δυναμικό, οπότε μπορεί να γίνει παραλληλισμός των
στοιχείων των φορτίων, δηλαδή του Ζ 1α με το Ζ 1b κτλ, χωρίς όμως να είναι επιτρεπτός ο σχηματισμός του
μονοφασικού κυκλώματος του σχήματος 6.61β καταλήγοντας απλώς στο κύκλωμα 6.26 με συμμετρικό φορτίο. Αυτό
συμβαίνει, διότι, αν υποτεθεί ότι σε ένα συμμετρικό φορτίο σύνθετης αντίστασης Ζ συνδεσμολογίας αστέρα
επιβληθεί ασύμμετρη τριφασική τάση πολικών τάσεων Vˆ , Vˆ , Vˆ , τότε μετασχηματίζοντας το συμμετρικό φορτίο
12 23 31

σε τρίγωνο, το κάθε σκέλος έχει αντίσταση 3Ζ, οπότε τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα είναι:
Vˆ Vˆ Vˆ
Iˆ12  12 Iˆ23  23 Iˆ31  31
3 Z 3 Z 3 Z
Δηλαδή τα αντίστοιχα ρεύματα γραμμής προκύπτουν ίσα με:
Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ
Iˆ1  Iˆ12  Iˆ31  12 31 Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12  23 12 Iˆ3  Iˆ31  Iˆ23  31 23
3 Z 3 Z 3 Z
Οι αντίστοιχες φασικές τάσεις των φορτίων σε συνδεσμολογία αστέρα προκύπτουν ίσα με:
Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ
Vˆ1  Iˆ1  Z  12 31  Z  12 31 Vˆ2  Iˆ2  Z  23 12  Z  23 12 Vˆ3  Iˆ3  Z  31 23  Z  31 23
3 Z 3 3 Z 3 3 Z 3
Από το αντίστοιχο άθροισμα των φασικών τάσεων των φορτίων σε συνδεσμολογία αστέρα προκύπτει ότι:
Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ Vˆ  Vˆ
Vˆ1  Vˆ2  Vˆ3  12 31  23 12  31 23  0
3 3 3
Άρα η τάση του ουδέτερου κόμβου είναι ανεξάρτητη των σύνθετων αντιστάσεων και μηδενική, εφόσον είναι
συμμετρικό το τριφασικό φορτίο ανεξάρτητα των πολικών τάσεων, οπότε συμμετρικά φορτία παραλληλισμένα
μεταξύ τους μπορούν να αντιμετωπιστούν απευθείας με συνδεσμολογία αστέρα.

1 1

Z Iˆ1
Iˆ12 Iˆ31
3∙Z 3∙Z
Ν
Iˆ23
Z Z
2 3 3∙Z
Iˆ2 Iˆ3 2 3

Σχήμα 6.62: Συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα – ισοδύναμου τριγώνου υπό ασύμμετρες τάσεις

Οπότε το βασικό συμπέρασμα κατά τον παραλληλισμό φορτίων είναι, αν το δίκτυο είναι ασύμμετρο,
απαιτείται μετατροπή όλων των φορτίων σε τρίγωνο και έπειτα υλοποίηση παραλληλισμού των αντίστοιχων
κλάδων και ακολούθως μετατροπή του συνολικού φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου σε αστέρα προς επίλυση
του δικτύου.

Εφαρμογή 6.6.5.1
Έστω ένα συμμετρικό τριφασικό εναλλασσόμενο RLC φορτίο τροφοδοτείται από συμμετρική τριφασική πηγή
τάσης Vo, διαμέσου μίας τριφασικής γραμμής μεταφοράς μορφής RL. Τα στοιχεία κάθε κλάδου του φορτίου είναι
συνδεδεμένα παράλληλα με τιμές R για την αντίστοιχη αντίσταση, (R L , L) για το μη ιδανικό πηνίο και C για τον
πυκνωτή. Τα στοιχεία σύνδεσης των κλάδων του φορτίου έχουν συνδεσμολογί α τριγώνου. Τα στοιχεία της γραμμής
μεταφοράς είναι συνδεδεμένα σε σειρά με τιμές R μ για την αντίστοιχη αντίσταση και L μ για την αυτεπαγωγή. Να
προσδιοριστούν τα ακόλουθα:
 η συνολική αντίσταση του κυκλώματος ανά φάση,
 τα ρεύματα κάθε γραμμής και κάθε κλάδου φορτίου,
6-69
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 η συμπεριφορά του συνολικού κυκλώματος (φορτίου και γραμμής μεταφοράς) και

 η καταναλισκόμενη ισχύς του φορτίου (φαινόμενη, ενεργός και άεργος).
Τα μεγέθη είναι: V 0 =400 Volt, R= 10 Ω, R L = 1 Ω, L= 30 mH, C=20 μF, R μ = 0,2 Ω, Lμ =3 mH, f= 50Hz.

Λύση: Αρχικά προσδιορίζεται η δομή και τα ισοδύναμα μεγέθη των στοιχείων. Συγκεκριμένα ισχύουν ότι:
 Υπολογισμός πηγών: Η τριφασική πηγή, όπως ήδη έχει αναφερθεί στην εφαρμογή 6.6.4.1, παριστάνεται σε
συνδεσμολογία αστέρα με ενεργό τιμή τάσης των πηγών V Φ =V 0 / 3 (καθώς V 0 είναι η πολική τάση που δίνεται)
και σε ευθεία διαδοχή. Η αντίστοιχη πηγή παριστάνεται στο σχήμα 6.63. Το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα
των φασικών τάσεων των πηγών ευθείας διαδοχής είναι του σχήματος 6.43, αν θεωρηθεί ως διάνυσμα αναφοράς
ο αντίστοιχος φασιθέτης της φασικής τάσης της φάσης 1. Οπότε τα αντίστοιχα μεγέθη των τάσεων είναι:
Vˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt , Vˆ2  230,94120 Volt , Vˆ3  230,94120 Volt , Vˆ12  40030 Volt ,
O O O O O

Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt .

O O

1
+
VΦ V̂1

V̂3
VΦ VΦ
+ Vˆ2 2
+
3
Σχήμα 6.63: Ισοδύναμη τριφασική πηγή τάσης συνδεσμολογίας αστέρα

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης μεταφοράς: Το ισοδύναμο εναλλασσόμενο μοντέλο RL της γραμμής μεταφοράς
έχει τη μορφή του σχήματος 6.44. Η αντίστοιχη ισοδύναμη μιγαδική αντίσταση της γραμμής μεταφοράς είναι ίση
με:
Z   R  j  X   R  j  L    0, 2  j   3 103 H   2    50Hz  0, 200  j  0,942  0,96378,02 
O

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης φορτίου σε συνδεσμολογία τριγώνου: Το ισοδύναμο εναλλασσόμενο μοντέλο

RLC του φορτίου σε συνδεσμολογία τριγώνου έχει τη μορφή του σχήματος 6.64. Η ισοδύναμη ανά κλάδο
1
μιγαδική αντίσταση του φορτίου σε συνδεσμολογία τριγώνου είναι ίση με: Z  
Y
Όπου

 
1 1 1 1
 j  20  10 F   2    50 Hz  
6
Y  Y  Y  Y    j C   
R L C R R  j  L 
L

10 1  j  30  103 H   2    50 Hz 
(βλ. εφαρμογή 6.6.4.1) Y  0,1111  j  0, 0986  1  0,1485 41,60  1  Z   6, 732 41,60   5, 034  j  4, 470
o o

Κατά τη μετατροπή του συμμετρικού τριφασικού φορτίου σε τρίγωνο σε ισοδύναμη συνδεσμολογία αστέρα
ισχύει ότι:
Z 
Z Y 
3

όπου στην παρούσα περίπτωση η μιγαδική αντίσταση Z  του κλάδου του τριγώνου είναι ίση με Z  .Οπότε:
o
6, 73241, 60  o
Z  Y
  2, 24441, 60   1, 678  j 1, 490
3
Στη συνέχεια είναι δυνατή η επίλυση του συμμετρικού τριφασικού συστήματος με την ισοδύναμη συνδεσμολογία
φορτίου κατ’ αστέρα. Συγκεκριμένα στο σχήμα 6.65 παρουσιάζε ται το αρχικό τριφασικό συμμετρικό σύστημα με το
φορτίο σε σύνδεση κατά τρίγωνο μαζί με τις δύο ισοδύναμες τροποποιήσείς του.

6-70
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

1/
R C
RL RL
L L
1/ 1/
C
C Z Y
R Z Z
Ισοδύναμο Ισοδύναμο
RL L Z
2/ Z Y Z Y
R 2/ 2/

3/ 3/
2/ Ισοδύναμο κατά αστέρα
Τριφασικό φορτίο σε τριφασικό φορτίο αρχικής
συνδεσμολογία τριγώνου συνδεσμολογίας τριγώνου

Σχήμα 6.64: Συμμετρικό τριφασικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου και μετασχηματισμός σε ισοδύναμο κα τά
αστέρα φορτίο
1 1/

Iˆ3/1/
+
Rμ Lμ Iˆ1/ 2/
VΦ V̂1 Iˆ1
Z Z

Z
V̂3 Iˆ2 Rμ Lμ 2/
VΦ VΦ 2 Iˆ2/ 3/
+ Vˆ2
+ Iˆ3

Rμ Lμ 3/3
Τριφασικό κύκλωμα με το αντίστοιχο φορτίο σε συνδεσμολογία τριγώνου

Iˆ1
Iˆ1
+ 1 1/
Rμ Lμ
Z Y 1 1/
VΦ V̂1
+
VΦ V̂1
Rμ Lμ Z Y
V̂3
VΦ V Iˆ2 Rμ Lμ Z Y Z Y
Vˆ2 Φ 2 2/
+
+ Iˆ3 Ισοδύναμος
ουδέτερος αγωγός

Rμ Lμ 3/ 3
Τριφασικό κύκλωμα με ισοδύναμο κατά αστέρα φορτίο αρχικής Ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα
συνδεσμολογίας τριγώνου
Σχήμα 6.65: Συμμετρικό τριφασικό κύκλωμα με φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου και μετατροπή του σε
ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα

Από το ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα προκύπτει ότι:

Vˆ  Iˆ  Z 1 1 tot /

Ztot /  Z   Z Y   0, 200  j  0,942    1,678  j 1, 490    1,878  j  2, 432  3,07352,32 
o
όπου

6-71
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οπότε το ρεύμα γραμμής είναι ίσο με:

ˆ  0o
ˆI  V1  230,94 Volt  75,15152,32 A  από διαφορά γωνιών τάσεων
o

1  52,32o
Z tot / 3, 073 

Iˆ2  Iˆ1  a 2  75,15152,32 A 1120  75,151172,32 A , Iˆ3  Iˆ1  a  75,15152,32 A 1 120  75,151
o o o o o o
67 , 68
A
Το αντίστοιχο ρεύμα κλάδου (φασικό ρεύμα) είναι 3 φορές μικρότερο και προηγείται έναντι της έντασης της
αντίστοιχης φάσης κατά 30 ο . Δηλαδή:
Iˆ 75,15152,32 A 30o
o

Iˆ1/ 2/  1 130  1  43,388 22,32 A

o o

3 3
ˆ 172,32o
ˆI / /  I 2 130o  75,151 A 30o
1  43,388142,32 A
o

23
3 3
Iˆ 75,151 67,68 A 30o
o

Iˆ3/1/  3 130  1  43,38897,68 A

o o

3 3
Εναλλακτικά το ρεύμα κλάδου φορτίου (φασικό ρεύμα) μεταξύ 1 / και 2 / προσδιορίζεται από τη πτώση τάσεων ως
εξής:
Vˆ /  Vˆ2/
Iˆ1/ 2/  1
Z
όπου Z η ισοδύναμη ανά κλάδο μιγαδική αντίσταση του φορτίου σε συνδεσμολογία τριγώνου, Vˆ1/ και Vˆ2 / οι

φασικές τάσεις στα άκρα του φορτίου. Η φασική τάση στα άκρα του φορτίου στην περίπτωση της συνδεσμολογίας
τριγώνου δίνεται από το ισοδύναμο μονοφασικό κύκλωμα ότι είναι ίση με:
Vˆ1/  Iˆ1  Z Y  Vˆ1/  75,15152,32 A  2, 24441,60   168,63910,72 Volt
o o o

Από τη διαφορά γωνιών των τάσεων προκύπτει ότι: Vˆ2/  168,639130,72 Volt , Vˆ3/  168, 639109,28 Volt
o o

Οπότε:
Vˆ1/  Vˆ2/ 168, 63910,72  168, 639130,72 Volt 165, 696  j  31,368  (110, 014  j 127,813)
o o

Iˆ1/ 2/    A
6, 732 41,60  6, 732 41,60
o o
Z

275,710  j  96, 445 292,09119,28

o

Iˆ1/ 2/   A  43,388 22,32 A

o

 41,60o
A  41,60o
6,732 6,732
Η συμπεριφορά του συνολικού κυκλώματος (φορτίου και γραμμής μεταφοράς) καθορίζεται από τον συντελεστή
ισχύος (Σ.Ι.), ο οποίος υπολογίζεται από τη διαφορά φάσης μεταξύ της φασικής τάσης στα άκρα της πηγής και της
αντίστοιχης έντασης ρεύματος γραμμής (έστω της φάσης 1, καθώς λόγω συμμετρίας όλες οι τάσεις τα ίδια
αποτελέσματα θα δώσουν), οπότε:
1  V1  I1  0o  (52,32o )  52,32o  Σ.Ι. = cos 1  cos52,32o  0,611  0,61 επαγωγικός
Η καταναλισκόμενη ισχύς πάνω στο φορτίο προσδιορίζεται από τη γνωστή πλέον σχέση:

Sˆ3  P3  j  Q3  3  Vˆ1/  Iˆ1*

Οπότε προκύπτει ότι:
o

 o


Sˆ3  3 Vˆ1/  Iˆ1*  3 168,63910,72 Volt  75,15152,32 A A  3 168,63910,72 Volt  75,15152,32 A 
o o

Sˆ3  P3  j  Q3  38020,17 41,60 VA  28431, 41Watt  j  25242,59Var

o

Οπότε η καταναλισκόμενη φαινόμενη ισχύς του φορτίου είναι 38,02 kVA, η αντίστοιχη πραγματική ισχύς είναι
28,43 kW και η αντίστοιχη άεργος ισχύς είναι 25,24 kVar.
Στο σχήμα 6.66 παρουσιάζεται το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα τάσεων –εντάσεων για το συγκεκριμένο
παράδειγμα.
Σημειώνεται ότι ο αντίστοιχος συντελεστής ισχύος του φορτίου είναι ίσος και ίδιος με της συνδεσμολογίας
αστέρα της εφαρμογής 6.6.4.1, καθώς εξαρτάται από τη γωνία της σύνθετης αντίστασης και όχι το μέτρο της,
δηλαδή:
 /  Vˆ /  Iˆ  10, 72o  (52,32o )  41, 60o  Σ.Ι. = cos   cos 41, 60o  0, 748  0, 75 επαγωγικός
1 1 1 1

6-72
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Εναλλακτικά με βάση τη γωνίας της σύνθετης αντίστασης που έχει υπολογισθεί στο φορτίο, δηλαδή με βάση είτε
το φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου Z   6, 732 41,60  , είτε το φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα Z   2, 244 41,60  ,
o o

προκύπτει ο ίδιος συντελεστής ισχύος.

V̂3/1/ V̂3
10,72o
Vˆ3/ Iˆ3 Vˆ12
Vˆ31 19,28 o

Iˆ3/1/
22,32o
30o
Vˆ1/ 2/
52,32o
30o
19,28o
120 o

120o
V̂1
22,32o 10,72o
Iˆ2 52,32o
120o 52,32o
Iˆ1/ 2/ Vˆ1/
Iˆ2/ 3/
22,32o
Vˆ2 /
10,72o
30o
Iˆ1
o
19,28

Vˆ2

Vˆ2 / 3/

1mm = 5 Volts
Vˆ23 1mm = 2 A

Σχήμα 6.66: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών πολικών- φασικών τάσεων πηγής- φορτίου & ρευμάτων ευθείας
διαδοχής

Σημειώνεται ότι τα ρεύματα γραμμής στην εφαρμογή 6.6.5.1 είναι 2,45 φορές μεγαλύτερα από ρεύματα γραμμής
στην εφαρμογή 6.6.4.1. Στην περίπτωση που θα ήταν η γραμμή μεταφοράς ιδανική, τότε το ρεύμα γραμμής θα ήταν
τριπλάσιο σε συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου, όταν ο ένας κλάδος είναι Ζ, έναντι του ρεύματος
γραμμής που θα προέκυπτε με το συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα, όπου πάλι ο ένας κλάδος είναι Ζ.
Δηλαδή σε έναν τριφασικό κινητήρα με τα ίδια τυλίγματα, αν είναι συνδεδεμένος σε τρίγωνο απορροφά τριπλάσια
ισχύ από την αντίστοιχη σύνδεση σε αστέρα. Αυτό έχει ως συνέπεια ο ίδιος κινητήρας σε συνδεσμολογία τριγώνου
να αποδίδει τριπλάσια μηχανική ισχύ στον άξονα από ό,τι σε συνδεσμολογία αστέρα. Εξαιτίας τούτου είναι
προτιμότερο οι μεγάλοι κινητήρες να είναι συνδεδεμένοι στη μόνιμη κατάσταση λειτουργίας σε συνδεσμολογία
τριγώνου προς παραγωγή του μεγαλύτερου δυνατού μηχανικού έργου.

Εφαρμογή 6.6.5.2
Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 400 Volts, η οποία μέσω ιδανικών γραμμών
μεταφοράς τροφοδοτεί ένα ασύμμετρο φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου με τις εξής τιμές σύνθετων αντιστάσεων:
Z12  R , Z 23  j  X L , Z31   j  X C με R  X L  X C  10  . Να προσδιορισθούν ανάλογα με το είδος της διαδοχής
των φάσεων (ευθείας ή αντίστροφης) οι τάσεις και τα ρεύματα στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου , καθώς επίσης
και τα ρεύματα των γραμμών μεταφοράς. Τα αποτελέσματα να δοθούν υπό τη μορφή φασιθετών και διανυσματικού
διαγράμματος.

6-73
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.67. Λόγω ύπαρξης ιδανικών γραμμών μεταφοράς
δεν χρειάζεται η μετατροπή σε αστέρα, αλλά μπορούν να προσδιορισθούν οι πολικές τάσεις της πηγής, οι οποίες
ταυτίζονται με τις πολικές τάσεις του φορτίου και με απευθείας εφαρμογή του νόμου του Ohm υπολογίζονται τα
φασικά ρεύματα των στοιχείων.

1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1
~ V̂1
Z31   j  X C
Z12  R

Ν Iˆ12
Iˆ31
V̂3
~ ~ + Iˆ23
+ Vˆ2 Γραμμή 2
3 3/
/
2
Iˆ3
2 Iˆ2 Z 23  j  X L
Γραμμή 3

Σχήμα 6.67: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα ως προς το φορτίο της εφαρμογής 6.6.5.2 (με ιδανικούς αγωγούς)

Συγκεκριμένα, αν η πολική τάση της τριφασικής πηγής είναι 40 0 Volt και ευθείας διαδοχής, τότε οι αντίστοιχες
φασικές τάσεις της πηγής είναι Vˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt (τάση αναφοράς), Vˆ2  230,94120 Volt ,
O O O

Vˆ3  230,94120 Volt , ενώ οι αντίστοιχες πολικές τάσεις της πηγής, που είναι ίδιες με τις πολικές τάσεις του φορτίου,
O

είναι Vˆ12  40030 Volt , Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt . Σημειώνεται ότι στο παρόν πρόβλημα θα μπορούσε να
O O O

ληφθεί και ως τάση αναφοράς η πολική τάση Vˆ12 . Στο φορτίο πολικές και φασικές τάσεις ταυτίζονται.
Έπειτα προσδιορίζονται τα φασικά ρεύματα ευθείας διαδοχής πάνω στα φορτία ως εξής:
Vˆ Vˆ 40030 Volt
O
3 1
Iˆ12  12  12   4030 A  40  cos30o  j  40  sin 30o A  40   j  40  A  20  3  j  20 A
O

Z12 R 10  2 2
ˆ ˆ 90O
ˆI  V23  V23  400 O Volt  40180O A  40180O A  40 A
Z 23 j  R
23
1090 
Vˆ Vˆ 400150 Volt  3
O
 1
Iˆ31  31  31   40 240 A  40120 A  40  cos  120o   j  40  sin  120o  A  40      j  40   
O O
 A
Z 31  j  R 10  90O
  2  2 
 Iˆ  20  j  20  3 A
31

Ακολούθως προσδιορίζονται τα ρεύματα γραμμής μέσω του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff, οπότε:
   
Iˆ1  Iˆ12  Iˆ31  20  3  j  20  20  j  20  3 A  20   
3  1  j  20   
3  1 A  77, 27445 A
o

 
Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12   40   20  3  j  20 A  74, 6410  j  20 A  77, 274195 A  77, 274165 A
o o

 
Iˆ3  Iˆ31  Iˆ23  20  j  20  3   40  A  20  j  20  3 A  40 60 A
o

Ακολούθως στο σχήμα 6.68 πραγματοποιείται το διανυσματικό διάγραμμα των πολικών τάσεων της πηγής –
φορτίου Vˆ12 , Vˆ23 , Vˆ31 , των φασικών τάσεων της πηγής V̂1 , Vˆ2 , V̂3 , των φασικών ρευμάτων του φορτίου Iˆ12 , Iˆ23 , Iˆ31
και των ρευμάτων γραμμής Iˆ1 , Iˆ2 , Iˆ3 , όταν το σύστημα τάσεων είναι ευθείας διαδοχής .
Αν το σύστημα της τριφασικής πηγής είναι αντίστροφης διαδοχής, τότε οι αντίστοιχες φασικές τάσεις είναι
Vˆ1  230,940 Volt (τάση αναφοράς), Vˆ2  230,94120 Volt , Vˆ3  230,94120 Volt , ενώ οι αντίστοιχες πολικές τάσεις
O O O

είναι Vˆ12  40030 Volt , Vˆ31  400150 Volt , Vˆ23  40090 Volt .
O O O

Έπειτα προσδιορίζονται τα φασικά ρεύματα αντίστροφης διαδοχής πάνω στα φορτία ως εξής:
Vˆ Vˆ 40030 Volt
O
 1
 4030 A  40  cos  30o   j  40  sin  30o  A  40 
3
Iˆ12  12  12   j  40     A  20  3  j  20 A
O

Z12 R 10  2  2
6-74
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Vˆ Vˆ 40090 Volt
O

Iˆ23  23  23   400 A  40 A
O

Z 23 j  R 10 90O

ˆ ˆ 150O
 3
ˆI  V31  V31  400  40 60 A  40  cos  60o   j  40  sin  60o  A  40   j  40   
Volt 1
 A  20  j  20  3 A
O

Z 31  j  R
31  90O
10  2  2 
Ακολούθως προσδιορίζονται τα ρεύματα γραμμής μέσω του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff, οπότε:
  
Iˆ1  Iˆ12  Iˆ31  20  3  j  20  20  j  20  3 A  20    3  1  j  20   3  1 A  20,706  45o
A

Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12  40   20  3  j  20  A  5,3590  j  20 A  20, 706 A  75o


Iˆ3  Iˆ31  Iˆ23  20  j  20  3   40 A  20  j  20  3 A  40  240o
A  40 A 120o

Ακολούθως στο σχήμα 6.69 πραγματοποιείται το διανυσματικό διάγραμμα των πολικών τάσεων της πηγής –
φορτίου Vˆ12 , Vˆ23 , Vˆ31 , των φασικών τάσεων της πηγής V̂1 , Vˆ2 , V̂3 , των φασικών ρευμάτων του φορτίου Iˆ12 , Iˆ23 , Iˆ31
και των ρευμάτων γραμμής Iˆ1 , Iˆ2 , Iˆ3 , όταν το σύστημα τάσεων είναι αντίστροφης διαδοχής.

Iˆ1

V̂3
Vˆ12  Vˆ1/ 2/
Vˆ31  Vˆ3/1/

30o
Iˆ12 45o

30o
Iˆ23 120o 
120o
V̂1
180o 120o

165o 60o

Iˆ2 30o

Iˆ31 Iˆ3

Vˆ2

1mm = 5 Volts
Vˆ23  Vˆ2/ 3/ 1mm = 1 A

Σχήμα 6.68: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών των πολικών τάσεων της πηγής – φορτίου, των φασικών τάσεων
της πηγής, των φασικών ρευμάτων του φορτίου και των ρευμάτων γραμμής ευθείας διαδοχής

Από τη σύγκριση των δύο περιπτώσεων προκύπτει ότι πέρα της αλλαγής των διαδοχής των φάσεων επηρεάζονται
τα ρεύματα γραμμής σε σημαντικό βαθμό, καθώς στην παρούσα περίπτωση στο κύκλωμα ευθείας διαδοχής των
φάσεων παρουσιάζονται σημαντικά μεγαλύτερα ρεύματα στην πρώτη και στη δεύτερη φάση (ανέρχονται στο 373%
ως προς τα αντίστοιχα της αντίστροφης διαδοχής). Επίσης τα φασικά ρεύματα του φορτίου παραμένουν αναλλοίωτα
από πλευράς ενεργών τιμών, όχι όμως και γωνίων, οι οποίες προκαλούν αυτές τις σημαντικές μεταβολές στα
ρεύματα γραμμής. Σημειώνεται ότι στο κύκλωμα θετικής δια δοχής από πλευράς ενεργών τιμών τα ρεύματα γραμμής
6-75
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

της πρώτης και της δεύτερης φάσης ανέρχονται στο 193% των φασικών ρευμάτων, ενώ το ρεύμα της τρίτης φάσης
είναι ίσο με τα αντίστοιχα φασικά. Στην παρούσα περίπτωση το κύκλωμα αρνητικής ακολουθίας παρουσιάζ ει
ρεύματα γραμμής μικρότερα των αντίστοιχων φασικών για την πρώτη και τη δεύτερη φάση και ίσα για την τρίτη
φάση. Ενώ σε ένα συμμετρικό φορτίο το αντίστοιχο ρεύμα γραμμής θα ανερχόταν στο 173% του φασικού ρεύματος
εντός του τριγώνου.

Vˆ23  Vˆ2/ 3/

1mm = 5 Volts
1mm = 1 A

Vˆ2

120o
30o
Iˆ2

Iˆ1
75o
45o
Iˆ23 
V̂1
30o

30o
120o
60o
Iˆ12

Iˆ3 Vˆ12  Vˆ1/ 2/

Iˆ31
Vˆ31  Vˆ3/1/ V̂3
Σχήμα 6.69: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών των πολικών τάσεων της πηγής – φορτίου, των φασικών τάσεων
της πηγής, των φασικών ρευμάτων του φορτίου και των ρευμάτων γραμμής αντίστροφης διαδοχής

Εφαρμογή 6.6.5.3
Έστω μία συμμετρική τριφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 400 Volts, η οποία μέσω πραγματικών γραμμών
μεταφοράς ωμικής αντίστασης 10 Ω ανά φάση τροφοδοτεί ένα ασύμμετρο φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου με τις
εξής τιμές σύνθετων αντιστάσεων: Z12  R , Z 23  j  X L , Z31   j  X C με R  X L  X C  10  . Να προσδιορισθούν
στην περίπτωση της ευθείας διαδοχής των φάσεων οι τάσεις και τα ρεύματα στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου,
καθώς επίσης και τα ρεύματα των γραμμών μεταφοράς.

Λύση: Η διάταξη που τροφοδοτείται παρουσιάζεται στο σχήμα 6.70. Λόγω ύπαρξης γραμμών μεταφοράς είναι
αναγκαία η μετατροπή του φορτίου σε αστέρα, προκειμένου να προσδιορισθούν τα ρεύματα της γραμμής μεταφοράς,
όπως έχει ηδη περιγραφεί στην παρούσα παράγραφο.
Αρχικά υπολογίζονται οι ισοδύναμες σύνθετες αντιστάσεις συνδεσμολογίας αστέρα σύμφωνα με το θεώρημα
Kennelly και τις σχέσεις (6.125) ως (6.127):
12  31 10  ( j 10)  j 100
1       j 10 
12  23  31 10  j 10  ( j 10) 10
23  12 j 10 10 j 100
2      j 10 
12  23  31 10  j 10  ( j 10) 10
6-76
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

31  23   j 10   j 10  j 2 100

3      10 
12  23  31 10  j 10  ( j 10) 10

1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1 R
~ Ê1
Z31   j  X C
Z12  R

Ν Iˆ12
Iˆ31
Ê3
~ ~ + Iˆ23
Γραμμή 2 R
+ Ê2
3 3/
2/
Iˆ3
2 Iˆ2 Z 23  j  X L
Γραμμή 3 R

Σχήμα 6.70: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα ως προς το φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου της εφαρμογής
6.6.5.3

Οπότε το κύκλωμα του σχήματος 6.70 μετά την εφαρμογή του θεωρήματος Kennelly μεταπίπτει στο κύκλωμα
του σχήματος 6.71.

1 1/
Γραμμή 1
+ Iˆ1 R
~ Ê1
Z1   j  R

Ν VˆN / N Ν/
Ê3 Z3  R
~ ~ +
R Z2  j  R
+ Ê2 Γραμμή 2
3 3/
2/
Iˆ3
2 Iˆ2
Γραμμή 3 R

Σχήμα 6.71: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα ως προς το φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα της εφαρμογής 6.6.5.3

Συγκεκριμένα, αν η πολική τάση της τριφασικής πηγής είναι 400 Volt και ευθείας διαδοχής, τότε οι αντίστοιχες
Eˆ1  (400 / 3)0 Volt  230,940 Volt (τάση αναφοράς), Eˆ 2  230,94120 Volt ,
O O O
φασικές τάσεις της πηγής είναι

Eˆ3  230,94120 Volt , ενώ οι αντίστοιχες πολικές τάσεις της πηγής είναι Eˆ12  40030 Volt , Eˆ 31  400150 Volt ,
O O O

Eˆ 23  40090 Volt . Στο φορτίο πολικές και φασικές τάσεις ταυτίζονται.

O

Με εφαρμογή του θεωρήματος Millman μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / προσδιορίζεται η αντίστοιχη διαφορά
δυναμικού μέσω της σχέσης (6.92), δηλαδή:
Eˆ1 Eˆ 2 Eˆ 3 230,940 230,94120 230,94120
O O O

   
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 10    j 10  10  j 10 10  10
VˆN / N   Volt 
1 1 1 1 1 1
   
Z 1  Z1 Z 2  Z 2 Z  3  Z 3 10    j 10  10  j 10 10  10

230,94 0 230,94120 230,94120

O O O

230,94 0 230,94120 230,94120

O O O

   45o   45o 
10  j 10 10  j 10 20
Volt  10  2 10  2
20
VˆN / N  Volt 
1 1 1 10  j 10 10  j 10 1
   
10  j 10 10  j 10 20 102  102 102  102 20
6-77
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 45O
 16,330165  11,547120 11,547  j 11,547  15, 774  j  4, 2265  5, 7735  j 10
O O
16,330
VˆN / N  Volt  Volt 
20 1 0,15

200 20
Vˆ /  66, 67  j 115, 47 Volt  133,33120 Volt
o

N N

Ακολούθως με εφαρμογή των νόμων των τάσεων του Kirchhoff στο εκάστοτε βρόχο Νkk / Ν προσδιορίζεται η
ένταση ρεύματος γραμμής Iˆk για k=1, 2, 3 με χρήση των σχέσεων (6.74) ως (6.76), δηλαδή:
Eˆ1  VˆN / N 230,940  133,33120 Volt 230,94  66, 67  j 115, 47 297, 61  j 115, 47 319, 23 21,21
O o o

Iˆ1    A  A  A
Z 1  Z1 10    j 10    45  45  45o
o o

10  2 10  2 10  2
Iˆ1  22,573 23,79 A  20, 655  j  9,106 A
o

Eˆ 2  VˆN / N230,94120  133,33120 Volt 115, 47  j  200  66, 67  j 115, 47 48,80  j  315, 47
O o

Iˆ2    A A
Z 2  Z 2 10  j 10  10  2
 45o
10  2
 45o

319, 22 98,79

o

Iˆ2  A  22,573143,79 A  18, 212  j 13,335 A

o

 45o
10  2
Eˆ 3  VˆN / N 230,94120  133,33120 Volt Volt 115, 47  j  200  66, 67  j 115, 47 48,80  j  84, 53
O o

Iˆ3    A A
Z 3  Z 3 10  10  20 20
120,00o
97, 605
Iˆ3  A  4,880120,00 A  2, 440  j  4, 226 A
o

20
Αν πραγματοποιηθεί ένας έλεγχος των αποτελεσμάτων μέσω του νόμου εντάσεων του Kirchhoff θα προκύψει ότι:
Iˆ  Iˆ  Iˆ  20,655  j  9,106  18, 212  j 13,335  2, 440  j  4, 226  0,003  j  0, 003  0
1 2 3

Η ελάχιστη απόκλιση που παρουσιάζεται οφείλεται στην ακρίβεια των αριθμητικών πράξεων.
Οι πτώσεις τάσεις πάνω στα αντίστοιχα φορτία, δηλαδή οι φασικές τάσεις των φορτίων στην ισοδύναμη
συνδεσμολογία κατ’ αστέρα, δίνονται από τις σχέσ εις (6.78) ως (6.80), δηλαδή:
VˆZ1  Iˆ1  Z1  22,57323,79 A    j 10    22,57323,79 1090 Volt  225,7366,21 Volt  91,056  j  206,550 Volt
o o o o

VˆZ2  Iˆ2  Z 2  22,573143,79 A  j 10   22,573143,79 1090 Volt  225,7353,79 Volt  133,349  j 182,132 Volt
o o o o

VˆZ3  Iˆ3  Z3  4,880120,00 A 10   48,80120,00 Volt  24, 40  j  42, 262 Volt
o o

Οπότε για το αρχικό φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου προκύπτει ότι οι πολικές τάσεις, που ταυτίζονται και με
τις αντίστοιχες φασικές τάσεις, υπολογίζονται με εφαρμογή του νόμου του Ohm μέσω των σχέσεων (6.128) ως
(6.130):
VˆZ12  VˆZ1  VˆZ2   91,056  j  206,550   133,349  j 182,132  Volt  42, 293  j  24, 418 Volt  48,836150,00 Volt
o

VˆZ23  VˆZ2  VˆZ3  133,349  j 182,132    24, 40  j  42, 262  Volt  157,749  j  224,394 Volt  274, 29454,89 Volt
o

VˆZ31  VˆZ3  VˆZ1   24, 40  j  42, 262    91,056  j  206,550  Volt  115, 456  j  248,812 Volt  274, 295114,89 Volt
o

Αν πραγματοποιηθεί ένας έλεγχος των αποτελεσμάτων μέσω του νόμου τάσεων του Kirchhoff στο κλειστό βρόχο
του τριγώνου 1 / -2 / -3 / θα προκύψει ότι:
Vˆ  Vˆ  Vˆ  42, 293  j  24, 418  157,749  j  224,394  115, 456  j  248,812  0  j  0  0 (επαλήθευση)
Z12 Z23 Z31

Ακολούθως υπολογίζονται οι εντάσεις των ρευμάτων που διαρρέουν τα φορτία Ζ 12 , Ζ 23 , Ζ 31 συνδεσμολογίας

τριγώνου σύμφωνα με το νόμο του Ohm με χρήση των σχέσεων (6.131) ως (6.133):
VˆZ 48,836150,00 Volt
o

VˆZ12  Iˆ1/ 2/  Z12  Iˆ1/ 2/  12   4,8836150,00 A

o

Z12 10 
VˆZ23 274, 29454,89 Volt 274, 29454,89 Volt
o o

VˆZ23  Iˆ2/ 3/  Z 23  Iˆ2/ 3/     27, 4294144,89 A

o

Z 23 j 10  90o
10 
VˆZ31 274, 295114,89 Volt 274, 295114,89 Volt
o o

VˆZ31  Iˆ3/1/  Z 31  Iˆ3/1/     27, 4295 204,89 A  31, 454155,11 A

o o

Z 31  j 10  10  90o


6-78
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Εφαρμογή 6.6.5.4
Σε ένα πλοίο το κεντρικό ηλεκτροστάσιο πρόωσης τροφοδοτείται μέσω μίας τριφασικής γραμμής μεταφοράς
μορφής ιδανικού εν σειρά πηνίου αυτεπαγωγής L γ = 5mH από τριφασικό συμμετρικό σύστημα παραγωγής ευθείας
διαδοχής ονομαστικής μέσης τάσης V0 = 4400Volt και συχνότητας f=60Hz. Τα παράλληλα συνδεδεμένα φορτία
διακρίνονται σε 2 επαγωγικούς κινητήρες πρόωσης (με τυλίγματα συνδεσμολογίας τριγώνου) που ο καθένας
καταναλώνει ενεργό ισχύ ίση με P Κ = 1000 kW με συντελεστή ισχύος 0,8 υπό ονομαστική τάση V0 και σε
συμμετρικά τριφασικά ωμικά φορτία σταθερής ωμικής αντίστασης συνδεσμολογίας τριγώνου που καταναλώνου ν
ενεργό ισχύ ίση με P R = 200kW υπό ονομαστική τάση V0 . Θεωρείται ότι οι κινητήρες και τα ωμικά φορτία
παρουσιάζουν σύνθετη αντίσταση σταθερής τιμής ανεξάρτητα της επιβαλλόμενης τάσης. Να προσδιορισθούν:
 η ισοδύναμη σύνθετη αντίσταση φορτίου ανά φάση του ηλεκτροστασίου,
 το ρεύμα ανά φάση που τροφοδοτεί το δίκτυο,
 η τριφασική ισχύς της πηγής και το συντελεστή ισχύος της,
 η τριφασική ισχύς του φορτίου και το συντελεστή ισχύος του,
 η πτώση της ενεργού τάσης της γραμμής μεταφοράς εκφρασμένη επί τοις εκατό,
 το ρεύμα στο τύλιγμα ενός κινητήρα.

Λύση: Αρχικά προσδιορίζεται η δομή και τα ισοδύναμα μεγέθη των στοιχείων. Συγκεκριμένα ισχύουν ότι:
 Υπολογισμός πηγών: Η τριφασική πηγή, όπως ήδη έχει αναφερθεί στην εφαρμογή 6.6.4.1, παριστάνεται σε
συνδεσμολογία αστέρα με ενεργό τιμή τάσης των πηγών V = V0 / 3 (καθώς V0 είναι η πολική τάση που δίνεται)
και σε ευθεία διαδοχή. Αν θεωρηθεί ως διάνυσμα αναφοράς ο αντίστοιχος φασιθέτης της φασικής τάσης της
φάσης 1, τα αντίστοιχα μεγέθη των τάσεων είναι: Eˆ1  (4400 / 3)0 Volt  2540,340 Volt , Eˆ 2  2540,34120 Volt ,
O O O

Eˆ3  2540,34120 Volt , Eˆ12  440030 Volt , Eˆ 31  4400150 Volt , Eˆ 23  440090 Volt .
O O O O

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης μεταφοράς: Η αντίστοιχη ισοδύναμη μιγαδική αντίσταση της γραμμής
μεταφοράς είναι ίση με:
Z  j  X   j  L    j   5 103 H   2    60Hz  j 1,884955  1,88590 
O

 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης επαγωγικού κινητήρα: Έστω ο κάθε κινητήρας συνδεσμολογίας τριγώνου
αποτελείται από μία ισοδύναμη σύνθετη αντίσταση Z K  RK  j  X K , όπως φαίνεται και στο σχήμα 6.72.

1/ 1/

Vˆ1/ 2/ : V1/ 2/  V  VO Z KY

Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
 
Z Z
K K

Ν/
Iˆ2/ 3/ Z KY
Z KY
Z K 3/ /
3/
2 / 2

Σχήμα 6.72: Ισοδύναμο μοντέλο επαγωγικού κινητήρα πρόωσης συνδεσμολογίας τριγώνου εφαρμογής 6.6.5.4

Αν είναι γνωστή η φαινόμενη ισχύς S Κ που καταναλώνει ο κινητήρας συνδεσμολογίας τριγώνου, τότε ισχύει ότι:
*
 Vˆ / /  Vˆ */ / V /2 / V2
S K  PK  j  QK  3  Vˆ1/ 2/  Iˆ1*/ 2/  3  Vˆ1/ 2/   1 2   3  Vˆ1/ 2/  1 2 *  3  1 2 *  3  0 * 
 ZK


  Z K   Z K   Z K 
V02
Z K  3  (6.154)
SK *
6-79
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Στην παρούσα περίπτωση η πραγματική ισχύς του ενός επαγωγικού κινητήρα είναι ίση με 1000 kW με
συντελεστή ισχύος 0,80, δηλαδή:
cos K  0,80  K  cos 1 0,80  36,87 o (θετική γωνία λόγω επαγωγικού χαρακτήρα φορτίου)
PK 1000 kW
PK  S K  cos K  S K    1250 kVA
cos K 0,8
Οπότε η μιγαδική φαινόμενη ισχύς είναι ίση με:
K
SK  SK  125036,87 kVA  1000 kW  j  750 kVar
o

Συνεπώς από τη σχέση (6.154) με V0 =4400 Volt προκύπτει ότι:

 4400 Volt 
2
V02 19.360.000 V 2
Z K  3   3  3  46, 46436,87   37,1712  j  27,8784 
o

SK *
   36,87o
*
125036,87 kVA
o
1.250.000 VA

Για το ισοδύναμο μοντέλο συνδεσμολογίας αστέρα του επαγωγικού κινητήρα η αντίστοιχη σύνθετη αντίσταση
ανά φάση του κυκλώματος με εφαρμογή του θεωρήματος Kennelly προκύπτει ότι:
Z K 46, 46436,87 
o

Z KY 
  15, 48836,87   12,3904  j  9, 2928 
o

3 3
 Υπολογισμός σύνθετης αντίστασης ωμικού φορτίου: Το σύνολο των ωμικών φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου
αποτελείται από μία ισοδύναμη αντίσταση R που καταναλώνει ενεργό ισχύ 200 kW. Με εφαρμογή της σχέσης
(6.154) προκύπτει ότι:
 4400 Volt 
2
V2 V2 19.360.000 V 2
Z  3  0 *  R  3  0  3 

  3  290, 4 
S P 200 kW 200.000 W
Για το ισοδύναμο μοντέλο συνδεσμολογίας αστέρα του ωμικού φορτίου η αντίστοιχη αντίσταση ανά φάση του
κυκλώματος με εφαρμογή του θεωρήματος Kennelly προκύπτει ότι:
R 290, 4 
RY    96,8 
3 3
Η αρχική διάταξη του κυκλώματος παρουσιάζεται στο σχήμα 6.73 . Λόγω της πλήρους συμμετρίας όλα τα φορτία
συνδεσμολογίας τριγώνου μπορούν να αντικατασταθούν από τα αντίστοιχα φορτία συνδεσμολογίας αστέρα , όπως
φαίνεται στο κύκλωμα 6.74α και ουσιαστικά να επιλυθεί το ισοδύναμο ανά φάση κύκλωμα του σχήματος 6.74β.
Η ισοδύναμη σύνθετη αντίσταση φορτίου ανά φάση του ηλεκτροστασίου Z  προκύπτει από τον παραλληλισμό
των 2 σύνθετων ισοδύναμων αντιστάσεων συνδεσμολογίας αστέρα των κινητήρων πρόωσης Z KY και της
Y
ισοδύναμης ωμικής αντίστασης συνδεσμολογίας αστέρα του ωμικού φορτίου R  . Δηλαδή ισχύει ότι:
Z   Z KY // Z KY // RY
Όμως ισχύει ότι:
1 1 1 1 2 1 2 1
Y          0,129132231436,87  0, 010330579 1 
o

Z  Z KY Z KY RY Z KY RY 15, 48836,87  96,8 

o

Y  0,1033057851  j  0, 07747933884  0, 01033057851  1  0,1136363636  j  0, 07747933884  1 

1 1
Y  0,1375364355 34,29  1  Z     7, 270834,29   6, 0071  j  4, 0962 
Y 0,137536435534,29 1
Σημειώνεται ότι, αν η εφαρμογή δεν ζητούσε κάποιο στοιχείο των τριγώνων, τότε εναλλακτικά η ισοδύναμη
σύνθετη αντίσταση φορτίου ανά φάση του ηλεκτροστασίου Z  μπορούσε να προκύψει από τη συνολική ισχύ που
ζητούν τα φορτία σταθερής σύνθετης αντίστασης υπό ονομαστική τάση μέσω της σχέσης (6. 155), καθώς, αν είναι
γνωστή η φαινόμενη ισχύς Stot  που καταναλώνει ένα φορτίο ισοδύναμης συνδεσμολογίας αστέρα, τότε ισχ ύει ότι:
*
 Vˆ / /  Vˆ */ / V /2 / V2
Stot   Ptot   j  Qtot   3  Vˆ1/ N /  Iˆ1*/  3  Vˆ1/ 2/   1 YN   3  Vˆ1/ N /  1 N *  3  1 N *  3   * 
 Z tot


  ZtotY   ZtotY   ZtotY 
V2 V02
Y
Z tot  3  (6.155)
Stot * Stot *

6-80
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Οπότε για συνολικό φορτίο:

Stot   2  SK  PR  2  1000 kW  j  750 kVar   200 kW  2200 kW  j 1500 kVar  2662,70534,29 kVA
o

Προκύπτει ότι:
 4400 Volt 
2
V2 V02 19.360.000 V 2
Z   Z Y
 3     7, 270834,29   6, 0071  j  4, 0962 
 2662, 705 
tot
2.662.705 34,29 VA
o
Stot * Stot *  34,29o
*

Για να προσδιορισθεί το ρεύμα γραμμής, χρειάζεται να υπολογιστεί η συνολική ισοδύνα μη σύνθετη αντίσταση
φορτίου ανά φάση Ζ tot , όπως φαίνεται και στο σχήμα 6.74β, που είναι ίση με το εν σειρά συνδυασμό της ισοδύναμης
σύνθετης αντίστασης φορτίου ανά φάση του ηλεκτροστασίου Z  και της της ισοδύναμης σύνθετης αντίστασης της
γραμμής μεταφοράς ανά φάση Z  . Δηλαδή ισχύει ότι:

Ztot  Z  Z  j 1,8850   6,0071  j  4,0962   6,0071  j  5,9812   8, 477044,88 

o

Οπότε το ρεύμα γραμμής της 1 ης φάσης είναι:

Eˆ 2540,340 Volt
O

Iˆ1  1   299, 67 44,88 A

o

 44,88o
Ztot 8, 4770 
Γραμμή 1 1/
1 Zγ

+ Iˆ1 1ος κινητήρας

~ Ê1 πρόωσης
Iˆ1/ 2/ a Iˆ3/1/ a
 
Z K
Z K
Ν
Ê3
~ Iˆ2/ 3/ a
~ +
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ Z K
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ
1/
ος
2 κινητήρας
πρόωσης

Iˆ1/ 2/ b Iˆ3/1/ b
 
Z K Z K

Iˆ2/ 3/ b
3/
2/ Z 
K

1/
Ισοδύναμο
ωμικό φορτίο

Iˆ1/ 2/  Iˆ3/1/ 
 
R  R


Iˆ2/ 3/ 
2/ 3/

R 

Σχήμα 6.73: Τριφασικό δίκτυο τροφοδοσίας ηλεκτροστασίου πρόωσης πλοίου εφαρμογής 6.6.5.4
6-81
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Γραμμή 1 1/
1 Zγ

+ Iˆ1 1ος κινητήρας

πρόωσης
~ Ê1 Iˆ1K1 Z KY

Ν
Iˆ2 K1 Ν/ Iˆ3K1
Ê3
~ ~ + Z KY Z KY
+ Ê2 Γραμμή 2 3/
3 Zγ
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ
1/
2ος κινητήρας
Iˆ1K2 Z KY πρόωσης

Iˆ2 K 2 Ν// Iˆ3K2

Z KY Z KY
3/
2/
1/

Ισοδύναμο
ωμικό φορτίο
Iˆ1 R Y


Iˆ2 Ν/// Iˆ3

RY RY
3/
(α) 2/

Z tot
Z 
Γραμμή 1 1 /
1/ 1/
1 Zγ

+ Iˆ1
~ Ê1
Y
Iˆ1K1 Z K Iˆ1K2 Z K
Y
Iˆ1 RY

Ν ιδανική επιστροφή Ν/ Ν// Ν///

(β)

Σχήμα 6.74: (α) Τριφασικό συμμετρικό δίκτυο τροφοδοσίας ηλεκτροστασίου πρόωσης πλοίου εφαρμογής
6.6.5.4με μετατροπή όλων των φορτίων σε αστέρα, (β) αντίστοιχο ισοδύναμο μονοφασικό δίκτυο

Επειδή το σύστημα τροφοδοσίας είναι ευθείας διαδοχής προκύπτει ότι:

Iˆ2  Iˆ1  a 2  299, 67 44,88 A 1120  299, 67164,88 A
o o o

Iˆ3  Iˆ1  a  299, 67 44,88 A 1120  299, 6775,12 A

o o o

6-82
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Η τριφασική ισχύς της πηγής στο συμμετρικό σύστημα δίνεται από τη σχέση:

 
*
S ή  3  Eˆ1  Iˆ1*  3  2540,340 Volt  299, 67 44,88 A  3  2540,340 Volt  299, 67 44,88 A  2283, 79144,88 kVA 
O o O o o

S ή  1618, 262 kW  j 1611, 498 kVAr

Δηλαδή η συνολική ισχύς που ζητείται από το φορτίο είναι μικρότερη από εκείνην που υπολογίζεται με βάση τα
ονομαστικά μεγέθη, το οποίο οφείλεται (α) στην πτώση τάσης πάνω στη γραμμή μεταφοράς και (β) στη θεώρηση
των φορτίων ως σταθερής σύνθετης αντίστασης.
Ο συντελεστής ισχύος της πηγής είναι ίσος με το συνημίτονο της διαφοράς φάσης μεταξύ της φασικής τάσης της
πηγής Ê και του ρεύματος της γραμμής Iˆ , ή διαφορετικά είναι ίσος με το συνημίτονο της γωνίας της συνολικής
1 1

σύνθετης αντίστασης Ζ tot :

cos  ή  cos 44,88o  0,709 - επαγωγικός λόγω της θετικής γωνίας 44,88 ο
Η τριφασική ισχύς του συνολικού φορτίου στο συμμετρικό σύστημα δίνεται από τη σχέση:
 
Stot Vo  3  Vˆ1/ N /  Iˆ1*  3  Iˆ1  Z   Iˆ1*  3  Iˆ1  Iˆ1*  Z   3  I12  Z   3  I12  Z  

Stot Vo  3   299,67 A  7, 270834,29   1.958.78034,29 VA  1.958,78034,29 kVA  1618,353 kW  j 1103,541 kVAr
2 o o o

Η ενεργός ισχύς της πηγής και του συνολικού φορτίου είναι ίσες (της τάξης 1618,3 kW), καθώς δεν υπάρχουν
ωμικές απώλειες στις γραμμές μεταφοράς. Ωστόσο μεταξύ των τιμών τους υπάρχει μία μικρή απόκλιση των 89 Watt
(δηλαδή της τάξης 0,05‰), που οφείλεται σ τις αριθμητικές πράξεις και τις στρογγυλοποιήσεις
Ο συντελεστής ισχύος του φορτίου είναι ίσος με το συνημίτονο της διαφοράς φάσης μεταξύ της φασικής τάσης
της πηγής Vˆ / / και του ρεύματος της γραμμής Iˆ , ή διαφορετικά είναι ίσος με το συνημίτονο της γωνίας της
1 N 1

ισοδύναμης σύνθετης αντίστασης του φορτίου Ζ ΗΛ :

cos   cos 34, 29o  0,826 - επαγωγικός λόγω της θετικής γωνίας 34,29 ο στη σύνθετη αντίσταση Ζ ΗΛ
Η πτώση τάσης της γραμμής μεταφοράς δίνεται από τη σχέση:
VˆZ  Iˆ1  Z  299,67 44,88 A 1,885090   564,87845,12 Volt
o o o

Οπότε η αντίστοιχη πτώση ενεργού τάσης επί τοις εκατό (ενεργών τιμών) δίνεται από τη σχέση:
VZ VZ 564,878 Volt
 Z  100%  100%  100%  22, 24%
V V 0 3  2540,341 Volt

Όπου διαιρείται με την ονομαστική φασική τάση, καθώς η πτώση τάσης στη γραμμή μεταφοράς αναφέρεται στο
μονοφασικό ισοδύναμο κύκλωμα. Σημειώνεται ότι η πτώση τάσης 22,24% είναι πολύ υψηλή.
Για να προσδιορισθεί το ρεύμα στο τύλιγμα ενός κινητήρα πρέπει να προσδιορισθεί πρώτα η αντίστοιχη πτώση
τάσης πάνω στο τύλιγμα. Είναι γνωστό όμως ότι:
Vˆ1/ N /  Iˆ1  Z  299,67 44,88 A  7, 270834,29   2178,8410,59 Volt
o o o

Λόγω συμμετρικού δικτύου και συμμετρικού συστήματος πηγών ευθείας διαδοχής η αντίστοιχη πολική τάση
μεταξύ των άκρων 1 / και 2 / είναι ίση με:
30 o
30 o

Vˆ1/ 2/  3 Vˆ1/ N /  3  2178,8410,59 Volt  3773,8619,41 Volt

o o

Οπότε το αντίστοιχο ρεύμα μεταξύ των φάσεων 1 και 2 που διαρρέει το τύλιγμα ενός κ ινητήρα μέσω του νόμου
του Ohm δίνεται από τη σχέση:
Vˆ / / 3773,8619,41 Volt
o

Iˆ1/ 2/  1 2   81, 22117,46 A

o

36,87o
ZK 46, 464 
Επειδή το σύστημα τροφοδοσίας είναι ευθείας διαδοχής προκύπτει ότι:
Iˆ2/ 3 /  Iˆ1/ 2/  a 2  81, 22117,46 A 1120  81, 221137,46 A
o o o

Iˆ3/1 /  Iˆ1/ 2/  a  81, 22117,46 A 1120  81, 221102,54 A

o o o

Οπότε σε κάθε τύλιγμα ενός κινητήρα πρόωσης η ενεργ ός τιμή του ρεύματος είναι ίση με 81,22 Α για το
συγκεκριμένο παράδειημα, ενώ οι μεταξύ τους γωνίες διαφέρουν κατά 120 ο λόγω της πλήρους συμμετρίας.

6-83
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.6.6. Γενική Επίλυση Αλληλένδετου Τριφασικού Συστήματος Συνδεσμολογίας Τριγώνου – Τριγώνου

Η γενική επίλυση του τριφασικού συστήματος θα βασιστεί στο κύκλωμα του τριφασικού κυκλώματος του
σχήματος 6.28, το οποίο επανασχεδιάζεται στο σχήμα 6.75, ώστε να συμπεριλάβει εμφανώς όλες τις σύνθετες
αντιστάσεις. Επίσης για να είναι πιο ευδιάκριτες οι τάσεις των πηγώ ν μετονομάζονται σε Ê12 , Ê23 , Ê31 . Έστωσαν
ότι:
 η 1 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 1-1 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ1 ,
 η 2 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 2-2 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ2 ,
 η 3 η γραμμή μεταφοράς μεταξύ των κόμβων 3-3 / έχει σύνθετη αντίσταση ίση με Ζ γ3 ,
 τα φορτία των τριών φορτίων συνδεσμολογίας τριγώνου είναι ίσα με Ζ 12 , Ζ 23 , Ζ 31 , όπως φαίνονται και στο σχήμα
6.75.
Γενικά θεωρείται ότι το δίκτυο είναι ασύμμετρο, δηλαδή Ζ γ1 ≠ Ζ γ2 ≠ Ζ γ3 και Ζ 12 ≠ Ζ 23 ≠ Ζ 31 , όπως επίσης ότι και
το σύστημα πηγών τάσης δεν είναι συμμετρικό, ωστόσο στην περίπτωση ιδανικών πηγών πρέπει να ισχύει στο
κλειστό βρόχο 1231 ο νόμος των τάσεων του Kirchhoff:
Eˆ12  Eˆ 23  Eˆ31  0 (6.156)

Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
Iˆ1
Iˆ12

+ Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Ê31 Z12 Z31
~ ~ Ê12
+
Iˆ31
Iˆ2/ 3/
Iˆ23
Γραμμή 2 3/
3 ~ Zγ2 Z23
/
+ 2 Iˆ2
2
Iˆ3 Ê23
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.75: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατά τρίγωνο, 3 γραμμές
μεταφοράς και 3 φορτία κατά τρίγωνο, με εμφανή τοποθέτηση των σύνθετων αντιστάσεων των γραμμών
μεταφοράς

Επειδή στην περίπτωση των ιδανικών πηγών δεν είναι δυνατή η άμεση μετατροπή σε συνδεσμολογία αστέρα
λόγω της συνθήκης (6.156) –ουσιαστικά υπάρχουν δύο ανεξάρτητες σχέσεις στο σύστημα:
Eˆ12  Eˆ1  Eˆ 2 

Eˆ 23  Eˆ 2  Eˆ 3  (6.156)
ˆ ˆ ˆ 
E31  E3  E1 
Η επίλυση του δικτύου γίνεται ως εξής: μετατρέπεται αρχικά το φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου σε αστέρα με
τη βοήθεια του θεωρήματος Kennelly, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.76α:
Z12  Z31
(4.27α) Z1  (6.157)
Z12  Z 23  Z31
Z 23  Z12
(4.27β) Z 2  (6.158)
Z12  Z 23  Z31
Z31  Z 23
(4.27γ) Z3  (6.159)
Z12  Z 23  Z31
Ακολούθως συγκεντρώνονται οι σύνθετες αντιστάσεις ανά φάση , όπως φαίνεται στο σχήμα 6.76β, με αποτέλεσμα
να προκύπτει ότι:
Z1t  Z 1  Z1 (6.160)

6-84
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Z 2 t  Z 2  Z 2 (6.161)
Z 3t  Z 3  Z 3 (6.162)

Γραμμή 1 1/
1 Zγ1
Iˆ1
Iˆ12 Z1
+
Ê31
~ ~ Ê12
+ Ν/
Iˆ31
Z2 Z3
Iˆ23 3/
Γραμμή 2
3 ~ Zγ2
+ 2/
2 Iˆ2
Iˆ3 Ê23
Γραμμή 3
Zγ3

(α)
1 1

Iˆ1
Iˆ12 Z1-t
+
Ê31
~ ~ Ê12
+ Ν/
Iˆ31
Z2-t Z3-t
Iˆ23
3 ~ 3
+ 2
2 Iˆ2
Iˆ3 Ê23

(β)
1 1
Iˆ1
Iˆ12

+ Iˆ12 Iˆ31
Ê31 Z12-t Z31-t
~ ~ Ê12
+
Iˆ31
Iˆ23
Iˆ23
Z23-t 3
3 ~
+ 2
2 Iˆ2
Iˆ3 Ê23

(γ)
Σχήμα 6.76: Ισοδύναμα μοντέλα αλληλένδετου τριφασικού συστήματος 3 πηγών συνδεδεμένες κατά τρίγωνο, 3
γραμμών μεταφοράς και 3 φορτίων κατά τρίγωνο: (α) ισοδύναμο μοντέλο πηγών τριγώνου – φορτίων κατά
αστέρα, (β) ισοδύναμο μοντέλο πηγών τριγώνου – φορτίων & γραμμών μεταφοράς κατά αστέρα, (γ) ισοδύναμο
μοντέλο πηγών τριγώνου – φορτίων & γραμμών μεταφοράς κατά τρίγωνο

6-85
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Έπειτα μετατρέπονται ξανά οι συνολικές σύνθετες αντιστάσεις συνδεσμολογίας αστέρα σε τρίγωνο με τη βοήθεια
του θεωρήματος Kennelly, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.76γ, ώστε άμεσα να γίνει η επίλυση και ο προσδιορισμός των
ρευμάτων της πηγής:
Z1t  Z 2 t  Z 2 t  Z3t  Z3t  Z1t
Z12 t  (6.162)
Z 3 t
Z1t  Z 2 t  Z 2 t  Z3t  Z3t  Z1t
Z 23t  (6.163)
Z1t
Z1t  Z 2 t  Z 2 t  Z3t  Z3t  Z1t
Z31t  (6.164)
Z 2 t
Ακολούθως προσδιορίζονται τα ρεύματα των πηγών τάσης μέσω του νόμου του Ohm:
Eˆ
Iˆ12  12 (6.165)
Z12 t
Eˆ
Iˆ23  23 (6.166)
Z 23t
Eˆ
Iˆ31  31 (6.167)
Z31t
Προσδιορίζονται τα ρεύματα των γραμμών μεταφοράς μέσω του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff:
Iˆ  Iˆ  Iˆ 1 12 31 (6.168)
Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12 (6.169)
Iˆ3  Iˆ31  Iˆ23 (6.170)
Προσδιορίζονται οι τάσεις πάνω στα φορτία μέσω του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στους ακόλουθους
βρόχους:
Βρόχο 11 / 2 / 21:  Eˆ12  Iˆ1  Z 1  Vˆ1/ 2/  Iˆ2  Z 2  0  Vˆ1/ 2/  Eˆ12  Iˆ1  Z 1  Iˆ2  Z 2 (6.171)
Βρόχο 22 / 3 / 32: Eˆ 23  Iˆ2  Z 2  Vˆ2/ 3/  Iˆ3  Z 3  0  Vˆ2/ 3/  Eˆ 23  Iˆ2  Z 2  Iˆ3  Z 3 (6.172)
Βρόχο 33 / 1 / 13: Eˆ31  Iˆ3  Z 3  Vˆ3/1/  Iˆ1  Z 1  0  Vˆ3/1/  Eˆ31  Iˆ3  Z 3  Iˆ1  Z 1 (6.173)
Ακολούθως προσδιορίζονται τα ρεύματα των φορτίων μέσω του νόμου του Ohm:
Vˆ / /
Iˆ1/ 2/  1 2 (6.174)
Z12
Vˆ / /
Iˆ2/ 3/  2 3 (6.175)
Z 23
Vˆ / /
Iˆ3/1/  3 1 (6.176)
Z 31
Στην ειδική περίπτωση συμμετρικού τριφασικού συστήματος του σχήματος 6.75 μπορεί άμεσα να μετατραπεί η
τριφασική πηγή τάσης σε συνδεσμολογία αστέρα ανάλογα με το είδος της διαδοχής σε ισοδύναμη πηγή
συνδεσμολογίας αστέρα μέσω της σχέσης:
Eˆ12 Eˆ12
Eˆ1   30o
για ευθεία διαδοχή & Eˆ1   30o
για αντίστροφη διαδοχή (6.177)
3 3
Οι υπόλοιπες πηγές προσδιορίζονται ανάλογα με το είδος της διαδοχής με τη βοήθεια των στροφέων, οπό τε:
Eˆ  Eˆ  a 2 για ευθεία διαδοχή & Eˆ  Eˆ  a για αντίστροφη διαδοχή
2 1 2 1 (6.178)
Eˆ3  Eˆ1  a για ευθεία διαδοχή & Eˆ3  Eˆ1  a 2 για αντίστροφη διαδοχή (6.179)

Λόγω συμμετρίας του δικτύου ισχύει Ζ γ1 = Ζ γ2 = Ζ γ3 = Ζ γ και Ζ 12 =Ζ 23 = Ζ 31 = Z , οπότε εύκολα μετασχηματίζεται
το φορτίο σε ισοδύναμο φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα, όπου:
Z
Z Y  (6.180)
3
Οπότε προκύπτει ένα ισοδύναμο μοντέλο ίδιο με του σχήματος 6.57, το οποίο έχει επιλυθεί στην παράγραφο
6.6.5 σύμφωνα με τις σχέσεις (6.135) ως (6.140) για την περίπτωση της ευθείας διαδοχής . Τα φασικά ρεύματα της

6-86
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

τριφασικής πηγής είναι ίσα με τα αντίστοιχα φασικά ρεύματα του συμμετρικού τριφασικού φορτίου συνδεσμολογίας
τριγώνου, δηλαδή:
 30o
 1 
Iˆ12  Iˆ1/ 2/  Iˆ1    (6.180)
 3
 30o
 1 
Iˆ23  Iˆ2/ 3/  Iˆ2    (6.181)
 3
 30o
 1 
Iˆ31  Iˆ3/1/  Iˆ3    (6.182)
 3
Στη γενική περίπτωση που υπάρχουν εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις στην τριφασική πηγή είναι δυνατή η
τροποποίηση της σε ισοδύναμη πηγή συνδεσμολογίας αστέρα, οπότε το πρόβλημα θα μεταπέσει στην επίλυση του
προβλήματος της παραγράφου 6.6.5. Συγκεκριμένα στο σχήμα 6.77α παρουσιάζεται το τριφασικό κύκλωμα πηγής
συνδεσμολογίας τριγώνου με εσωτερικές αντιστάσεις Ζ 12π , Ζ 23π , Ζ 31π και φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου, το οποίο
δύναται να μετασχηματιστεί στο κύκλωμα του σχήματος 6. 77β. Το τελευταίο ουσιαστικά ταυτίζεται με το κύκλωμα
του σχήματος 6.56 αν η σύνθετη αντίσταση της γραμμής μεταφοράς συμπεριλάβει και την αντίστοιχ η εσωτερική
αντίσταση της πηγής συνδεσμολογίας αστέρα.
Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
Iˆ1
Z31π Iˆ12

+ Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Ê31 Z12 Z31
~ ~ Ê12
+
Iˆ31 Z12π Iˆ2/ 3/
Iˆ23
Γραμμή 2 3/
3 Z23π ~ Zγ2 Z23
+ 2/
2 Iˆ2
Iˆ3 Ê23
Γραμμή 3
Zγ3

(α)

1 Γραμμή 1
Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1

Iˆ1/ 2/ Iˆ3/1/
Z1π
Z12 Z31
Ν

Z2π
Ê3 Z3π Iˆ2/ 3/
~ ~ + Γραμμή 2
Z23 3/
3 + Ê2 Zγ2
/
2
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 3
Zγ3
(β)
Σχήμα 6.77: (α) Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα, όπου υπάρχουν 3 πηγές συνδεδεμένες κατά τρίγωνο με
εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις, 3 γραμμές μεταφοράς και 3 φορτία κατά τρ ίγωνο, με εμφανή τοποθέτηση
των σύνθετων αντιστάσεων των γραμμών μεταφοράς, (β) ισοδύναμο τριφασικό σύστημα που οι 3 πηγές
μετασχηματίστηκαν σε ισοδύναμο μοντέλο αστέρα μαζί με τις αντίστοιχες σύνθετες αντιστάσεις

6-87
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Για να μετασχηματιστεί η μη ιδανική τριφασική πηγή με εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις συνδεσμολογίας

τριγώνου σε αντίστοιχο κύκλωμα συνδεσμολογίας αστέρα πραγματοποιούνται οι μετασχηματισμοί που
παρουσιάζονται στο σχήμα 6.78.
1 1
Iˆ12
Z31π Iˆ12

+ Z31π Z12π
Ê31
~ ~ Ê12
+ Iˆ31 Iˆ12
Iˆ31 Z12π
Iˆ31 Iˆ23
Iˆ23 Iˆ23
3 Z23π ~ 3
+ 2 2
Ê23 Z23π

(α) (β)
1

Z1π Iˆ31 Z1π Iˆ12

Iˆ31
Ν
Iˆ12 Iˆ31 Ν
Iˆ12

Z2π Z3π Z2π Z3π

3 3
2 2
Iˆ23 Iˆ23 Iˆ23

(γ) (δ)
1 1
+ Iˆ1
~ Ê1
Z1π Iˆ12  Iˆ31

Iˆ31  Iˆ23 Z1π

Ν Ν

Ê3 Z3π Z2π

Z2π Z3π
~ ~ +
3 3 + Ê2
Iˆ23  Iˆ12 2 2
Iˆ3

(ε) (στ)
Σχήμα 6.78: Μετασχηματισμός μη ιδανικής τριφασικής πηγής τάσεων με εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις
συνδεσμολογίας τριγώνου σε μη ιδανική τριφασική πηγή τάσεων με εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις
συνδεσμολογίας αστέρα

Συγκεκριμένα αρχικά υπάρχει το κύκλωμα του σχήματος 6.78α, από το οποίο προκύπ τει μέσω του
μετασχηματισμού των πηγών τάσης σε πηγές εντάσεις το κύκλωμα του σχήματος 6.78β, όπου ισχύει:
Eˆ
Iˆ12  12 (6.183)
Z12

6-88
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Eˆ
Iˆ23  23 (6.184)
Z 23
Eˆ
Iˆ31  31 (6.185)
Z 31
Με την εφαρμογή του θεωρήματος Kennelly οι σύνθετες αντιστάσεις Ζ 12π , Ζ 23π , Ζ 31π συνδεσμολογίας τριγώνου
μετατρέπονται Ζ 1π , Ζ 2π , Ζ 3π συνδεσμολογίας αστέρα, όπως φαίνεται στο κύκλωμα του σχήματος 6.78γ, όπου ισχύει:
Z12  Z31
(4.27α) Z1  (6.186)
Z12  Z 23  Z31
Z 23  Z12
(4.27β) Z 2  (6.187)
Z12  Z 23  Z 31
Z31  Z 23
(4.27γ) Z3  (6.188)
Z12  Z 23  Z31
Στο κύκλωμα του σχήματος 6.78δ έχουν σπάσει οι πηγές έντασεις μέσω του κόμβου Ν, προκειμένου να αρχίσει
να διαμορφώνεται η συνδεσμολογία αστέρα. Στο κύκλωμα του σχήματος 6.78ε αθροίζονται οι πηγέ ς έντασεις μεταξύ
των ίδιων κόμβων, δηλαδή:
Iˆ  Iˆ  Iˆ 1 12 31
(6.189)
Iˆ2  Iˆ23  Iˆ12 (6.190)
Iˆ3  Iˆ31  Iˆ23 (6.191)
Στο κύκλωμα του σχήματος 6.78στ μετατρέπονται οι πηγές εντάσεων σε ισοδύναμες πηγές τάσεων, δηλαδή:
 Eˆ Eˆ  Z12  Z31 Eˆ  Z  Eˆ 31  Z12
 
Eˆ1  Iˆ1  Z1  Iˆ12  Iˆ31  Z1   12  31
Z    12 31 (6.192)
 12 Z31  Z12  Z 23  Z31 Z12  Z 23  Z31

 Eˆ Eˆ  Z 23  Z12 Eˆ  Z  Eˆ12  Z 23

 
Eˆ 2  Iˆ2  Z 2  Iˆ23  Iˆ12  Z 2   23  12
Z    23 12 (6.193)
 23 Z12  Z12  Z 23  Z 31 Z12  Z 23  Z 31

 Eˆ Eˆ  Z31  Z 23 Eˆ  Z  Eˆ 23  Z 31

 
Eˆ 3  Iˆ3  Z3  Iˆ31  Iˆ23  Z1   31  23  
Z 
 31 23 (6.194)
 31 Z 23  Z12  Z 23  Z31 Z12  Z 23  Z31
Δηλαδή με χρήση των σχέσεων (6.192) ως (6.194) γίνεται ο μετασχηματισμός των πηγών συνδεσμολογίας
τριγώνου σε συνδεσμολογία αστέρα και με χρήση τω ν σχέσεων (6.186) ως (6.188) γίνεται ο μετασχηματισμός των
σύνθετων αντιστάσεων συνδεσμολογίας τριγώνου σε συνδεσμολογία αστέρα.

6.6.7. Γενική Επίλυση Αλληλένδετου Τριφασικού Συστήματος Συνδεσμολογίας Τριγώνου – Αστέρα

Η γενική επίλυση του τριφασικού συστήματος θα βασιστεί στο κύκλωμα του τριφασικού κυκλώματος του
σχήματος 6.29, το οποίο ουσιαστικά ταυτίζεται με το κύκλωμα του σχήματος 6.76α, όπου συμπεριλαμβάνεται
εμφανώς όλες τις σύνθετες αντιστάσεις. Η διαδικασία επίλυσης είναι ίδια στην περίπτωση ιδαν ικών πηγών, όπου
απλώς δεν πραγματοποιούνται το βήμα μετασχηματισμού του φορτίου από συνδεσμολογία τριγώνου σε
συνδεσμολογία αστέρα, ενώ υλοποιείται ο μετασχηματισμός του συνολικού φορτίου από αστέρα σε τρίγωνο προς
προσδιορισμό των αντίστοιχων φασικών ρευμάτων και ακολούθως των αντίστοιχων ρευμάτων γραμμής μέσω των
οποίων είναι δυνατός ο υπολογισμός των φασικών τάσεων πάνω στο φορτίο .
Στην περίπτωση του συμμετρικού συστήματος μπορεί άμεσα να μετατραπεί η τριφασική πηγή τάσης σε
συνδεσμολογία αστέρα ανάλογα με το είδος της διαδοχής σε ισοδύναμη πηγή συνδεσμολογίας αστέρα μέσω των
σχέσεων (6.177) ως (6.179) και από εκεί και πέρα ισχύει η επίλυση των συμμετρικών συστημάτων συνδεσμολογίας
αστέρα – αστέρα του σχήματος 6.40α, όπου η σύνθετη αντίσταση της γραμμής μεταφοράς συμπεριλαμβάνει και την
αντίστοιχη εσωτερική αντίσταση της πηγής συνδεσμολογίας αστέρα .
Στην περίπτωση της τριφασικής πηγής με εσωτερικές σύνθετες αντιστάσεις η διαδικασία είναι όμοια με την
επίλυση κυκλώματος συνδεσμολογίας πηγής αστέρα – φορτίου αστέρα χωρίς ουδέτερου, όπως φαίνεται στο σχήμα
6.26, εφόσον γίνει ο μετασχηματισμός της πηγής σε συνδεσμολογία αστέρα.
Τονίζεται όμως ότι οι τριφασικές πηγές συναντώνται σχεδόν αποκλειστικά υπό τη μορφή συνδεσμολογίας
αστέρα, γιατί έχουν διαθέσιμο τον «ουδέτερο» κόμβο Ν για σύνδεση προς γη και για διατάξεις προστασίας,
6-89
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

καθώς επίσης κάθε τύλιγμα της γεννήτριας υφίσταται φασική τάση κατά 3 φορές μικρότερη από την
επιδιωκόμενη τελική πολική τάση (πάχος μόνωσης κτλ.).

6.7. Πλεονεκτήματα Συμμετρικών Τριφασικών Συστημάτων

Τα συμμετρικά τριφασικά συστήματα έχουν μία σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των μονοφασικών,
εκ των οποίων τα κυριότερα είναι τα ακόλουθα:
 Η τριφασική στιγμιαία ισχύς ενός συμμετρικού τριφασικού φορτίου που τροφοδοτείται από συμμετρικό
σύστημα τάσεων και δίκτυο είναι σταθερή και ίση με την ενεργό ισχύ, σε αντίθεση με τη στιγμιαία
μονοφασική ισχύ ή τη διφασική ισχύ, οι οποίες είναι περιοδικές ημιτονοειδείς συναρτήσεις διπλάσιας
συχνότητας της συχνότητας της τάσης, μη μηδενικής μέσης τιμής. Εξαιτίας τούτου ένας τριφασικός
κινητήρας ομοιόμορφα φορτισμένος παρουσιάζει μικρότερη καταπόνηση στα μηχανολογικά του εξαρτήματα
έναντι ενός μονοφασικού κινητήρα, καθώς η στιγμιαία ροπή του πρώτου είναι σταθερή, ενώ του δευτέρου είναι
περιοδική ημιτονοειδής συνάρτηση μη μηδενικής μέσης τιμής.
Απόδειξη:
Έστω ένα συμμετρικό τριφασικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας. Έστωσαν ότι οι φασικές τάσεις είναι ευθείας
διαδοχής δίνονται από τη σχέση:

v1 (t )  2  V  cos(t )


v2 (t )  2  V  cos(t  2 / 3)  (6.195)

v3 (t )  2  V  cos(t  4 / 3) 

τότε τα αντίστοιχα ρεύματα δίνονται από τις ακόλουθες σχέσεις με  είναι η διαφορά φάσης τάσης-ρεύματος:

i1 (t )  2  I  cos(t   )

i2 (t )  2  I  cos(t  2 / 3   )  (6.196)

i3 (t )  2  I  cos(t  4 / 3   ) 
Η στιγμιαία ισχύς της 1 ης φάσης δίνεται από τη σχέση:
p(t )  v(t )  i(t )  2 V  cos   t   2  I  cos   t     2 V  I  cos   t   cos   t    
1
(με χρήση της cos a  cos b   cos  a  b   cos  a  b  )
2 

p(t )  2 V  I   cos    t     t      cos    t     t      V  I  cos   cos  2    t   

1
(6.197)
2
Δηλαδή σε περίπτωση μονοφασικού δικτύου η αντίστοιχη ισχύς μεταβάλλεται περιοδικά, όπως ήδη έχει επισημανθεί
Λαμβάνοντας υπόψη τη στιγμιαία ισχύ της 1 ης φάσης που δίνεται από τη σχέση (6.197) προκύπτει ότι:
p1 (t )  v1 (t )  i1 (t )  V  I  cos   cos  2    t     

p2 (t )  v2 (t )  i2 (t )  V  I  cos   cos  2    t  2  2 / 3      (6.198)

p3 (t )  v3 (t )  i3 (t )  V  I  cos   cos  2    t  4  2 / 3     
Οπότε από το άθροισμα των στιγμιαίων ισχύων προκύπτει ότι:
V  I  cos   cos  2    t    


p(t )  p1 (t )  p2 (t )  p3 (t )  V  I  cos   cos  2    t  2  2 / 3    

V  I  cos   cos  2    t  4  2 / 3   

 
 
p(t )  V  I  3  cos   cos  2    t     cos  2    t  4 / 3     cos  2    t  8 / 3     
 8 2

 3

3
  ί 

 
p (t )  V  I  3  cos   cos  2    t     cos  2    t  4 / 3     cos  2    t  2 / 3     
 
 0 
p(t )  3 V  I  cos   P3 (6.199)

6-90
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Δηλαδή η στιγμιαία ισχύς είναι σταθερή καθ’ όλη τη διά ρκεια της περιόδου. Αυτό είναι ένα από τα βασικότερα
πλεονεκτήματα των τριφασικών δικτύων έναντι των μονοφασικών και των διφασικών δικτύων.
Για τα διφασικά δίκτυα διευκρινίζεται ότι, αν υπάρχει ένα συμμετρικό διφασικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας,
τότε οι φασικές τάσεις ευθείας διαδοχής δίνονται από τη σχέση:
v1 (t )  2 V  cos(t ) 
 (6.200)
v2 (t )  2 V  cos(t   ) 

τότε τα αντίστοιχα ρεύματα δίνονται από τις ακόλουθες σχέσεις με  είναι η διαφορά φάσης τάσης-ρεύματος:

i1 (t )  2  I  cos(t   ) 
 (6.201)
i2 (t )  2  I  cos(t     ) 

Λαμβάνοντας υπόψη τη στιγμιαία ισχύ της 1 ης φάσης που δίνεται από τη σχέση (6.197) προκύπτει για το διφασικό
σύστημα τάσεων ότι:
p1 (t )  v1 (t )  i1 (t )  V  I  cos   cos  2    t   


 (6.202)
p2 (t )  v2 (t )  i2 (t )  V  I  cos   cos  2    t  2      

Οπότε από το άθροισμα των στιγμιαίων ισχύων προκύπτει ότι:
 

p(t )  pa (t )  pb (t )  V  I  cos    cos  2    t     V  I  cos    cos 2    t  2       

 cos  2 t    cos  2 t  2   
p(t )  2 V  I  cos   cos  2    t    (6.203)
Δηλαδή η στιγμιαία ισχύς του διφασικού ηλεκτρικού συστήματος συνεχίζει να ταλαντώνεται, όπως και του
μονοφασικού συστήματος.

 Τα συμμετρικά τριφασικά δίκτυα πλεονεκτούν έναντι των μονοφασικών και των συμμετρικών διφασικών
από πλευράς οικονομίας αγώγιμου υλικού κατά ποσοστό 25% κατά τη μεταφορά – διανομή ηλεκτρικής
ενέργειας.
Απόδειξη:
Πρόκειται να συγκριθούν τα τρία συστήματα (μονοφασικό, διφασικό και τριφαικό) για δεδομένη τάση γραμμής U
(η πολική τάση του τριφασικού συστήματος είναι ίδια με την αντίστοιχη φασικ ή τάση του μονοφασικού συστήματος
και την πολική του διφασικού, ώστε να έχουν το ίδιο πάχος μονωτικού υλικού στον αγωγό), δεδομένες απώλειες
ισχύος P/ , δεδομένη μεταφερόμενη πραγματική ισχύ P και δεδομένο συντελεστή ισχύος cos  . Έστω ότι οι
ενεργές τιμές των εντάσεων των ρευμάτων είναι I1 , I 2 , I 3 για το μονοφασικό, το διφασικό και το τριφασικό
σύστημα αντίστοιχα, καθώς επίσης και οι αντιστάσεις ανά αγωγό είναι R 1 , R 2 , R 3 αντίστοιχα. Οπότε για το
μονοφασικό σύστημα ισχύει ότι η πραγματική ισχύς P1 και οι απώλειες πάνω στη γραμμή μεταφοράς P1/ είναι:
P1  U  I1  cos  (6.204)
P1/  2  R1  I12 (6.205)
Για το διφασικό σύστημα η αντίστοιχη πολική τάση είναι διπλάσια της φασικής, καθώς με βάση τη σχέση (6.200):
v12 (t )  v1 (t )  v2 (t )  2 V  cos(t )  2 V  cos(t   )  2 V  cos(t )  2 V  cos(t )  2   2 V   cos(t ) 
V  2  2  V
Οπότε στην παρούσα περίπτωση προκύπτει ότι:
U  V  2  2 V  2 (6.206)
Ενώ συγχρόνως ισχύει ότι η πραγματική ισχύς P2 και οι απώλειες πάνω στη γραμμή μεταφοράς P2/ είναι:
P2  2 V  2  I 2  cos   U  I 2  cos  (6.207)
P  2  R2  I
2
/ 2
2 (6.208)
Για το τριφασικό σύστημα ισχύει για τις πολικές και φασικές τάσεις ότι:
U  V  3  V (6.209)

6-91
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Ενώ συγχρόνως ισχύει ότι η πραγματική ισχύς P3 και οι απώλειες πάνω στη γραμμή μεταφοράς P3/ είναι:
P3  3  V  I 3  cos   3  U  I 3  cos  (6.210)
P3/  3  R3  I 32 (6.211)
Απαιτώντας να ισχύει η ισότητα των μεταφερόμενων ισχύων προκύπτει από τις σχέσεις ( 6.204), (6.207), (6.210) ότι:
P  P1  P2  P3  U  I1  cos   U  I 2  cos   3 U  I3  cos   I1  I 2  3  I3 
I3 1
 (6.212)
I1 3
I2 1
 1 (6.213)
I1 1
Απαιτώντας να ισχύει η ισότητα των απωλειών πάνω στις γραμμές μεταφοράς προκύπτει από τις σχέσεις (6.205),
(6.208), (6.211) ότι:
P/  P1/  P2/  P3/  2  R1  I12  2  R2  I 22  3  R3  I 32 
2
R3 2  I 3  (6.212) R3
    2 (6.214)
R1 3  I1  R1
2
R2  I 2  (6.213) R2
   1 (6.215)
R1  I1  R1
Όμως στα μονοφασικά συστήματα χρησιμοποιούνται δύο αγωγοί (φάση – ουδέτερος), στα συμμετρικά διφασικά
συστήματα δύο αγωγοί (2 φάσεις) και στα συμμετρικά τριφασικά συστήματα τρεις αγωγο ί (3 φάσεις), οπότε
προκύπτει ότι ο λόγος Λ 3-1 της ποσότητας αγώγιμου υλικού της τριφασικής γραμμής μεταφοράς προς την αντίστοιχη
ποσότητα της μονοφασικής γραμμής είναι το γινόμενο του αντίστοιχου λόγου του πλήθους των εμπλεκόμενων
αγωγών με τον αντίστροφο λόγο των ποσοτήτων των αντιστάσεων (ο λόγος των αντιστάσεων είναι το αντίστροφο
της διατομής που χρησιμοποιείται). Συγκεκριμένα ισχύει ότι:
 ή  ώ   ό  ύ  ό  ά   ύ   ή  S3  ή  3 R1 3 1
31        75%
 ή  ώ   ό  ύ  ό  ά   ύ   ή  S1  ή  2 R3 2 2
Ομοίως ορίζεται και ο λόγος Λ 2-1 της ποσότητας αγώγιμου υλικού της διφασικής γραμμής μεταφοράς προς την
αντίστοιχη ποσότητα της μονοφασικής γραμμής. Οπότε τελικά προκύπτει ότι οι αν τίστοιχο λόγοι είναι οι ακόλουθοι:
3 R1 3 1
31      75% (6.216)
2 R3 2 2
2 R2 2
 2 1    1  100% (6.217)
2 R1 2
Δηλαδή με βάση τις παραπάνω προϋποθέσεις πραγματοποιείται οικονομία σε αγώγιμο υλικό τριφασικής έναντι
μονοφασικής γραμμής μεταφοράς κατά 25% και ουσιασ τικά και έναντι και της διφασικής γραμμής μεταφοράς,
καθώς δεν υπάρχει καθόλου οικονομία σε υλικό διφασικής έναντι μονοφασικής γραμμής μεταφοράς.

 Οι τριφασικές μηχανές έχουν μεγαλύτερη ονομαστική ισχύ από την αντίστοιχη ισχύ μονοφασικών του ίδιου
φυσικού μεγέθους, δηλαδή της ίδιας ποσότητας υλι κού. Συγκεκριμένα για την ίδια ονομαστική ισχύ οι
τριφασικές μηχανές έχουν χρησιμοποιούν μέχρι 50% λιγότερο υλικό έναντι των μονοφασικών. Συνεπώς το
κόστος των πολυφασικών μηχανών ανά μονάδα ισχύος είναι μικρότερο από το αντίστοιχο κόστος των μο-
νοφασικών.
Απόδειξη:
Η γενική απόδειξη χρειάζεται γνώσεις ηλεκτρικών μηχανών. Στο παρόν σημείο θα γίνει μία βασική παρουσίαση της
αντίστοιχης ιδέας. Έστω ένας μονοφασικός μετασχηματιστής που αποτελεί την πιο απλή μηχανή και απαρτίζεται
από δύο τυλίγματα και έναν μαγνητικό πυρήνα, όπου τα τυλίγματα τοποθετούνται στα δύο σκέλη του μαγνητικού
κυκλώματος, το οποίο έχει ορθογωνικό σχήμα, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.79α. Η τάση που αναπτύσσεται πάνω στο
εκάστοτε τύλιγμα είναι ανάλογο της παραγώγου της μαγνητικής ροής Φ. Σε τριφασικό σύστημα με ουδέτερο αγωγό,
το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως συνένωση μονοφασικών συστημάτων, η κάθε φάση μπορεί να εφοδιασθεί μ’ ένα
μονοφασικό μετασχηματιστή, δηλαδή να υπάρξουν τρεις μονοφασικοί μετασχημα τιστές. Έστω πρόκειται να ενωθούν
τα μαγνητικά κυκλώματα των τριών μετασχηματιστών προς σχηματισμό ενός τριφασικού.
6-92
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Στον τριφασικό μετασχηματιστή δύνανται τόσο το πρωτεύον 1, όσο και το δεύτερον 2 τύλιγμα της μίας φάσης να
περιελιχθούν στο ένα σκέλος του μετασχηματιστή, του καθενός από τους τρεις μονοφασικούς μετασχηματιστές, τότε
τα άλλα τρία σκέλη μπορούν να συνδεθούν σε ένα κοινό τέταρτο σκέλος μέσω του οποίου θα κλείνει το συνολικό
μαγνητικό κύκλωμα. Αλλά το κοινό αυτό σκέλος μπορεί να παραληφθεί, εφ’όσον οι μαγνητικές ροές των τριών
φάσεων αποτελούν συμμετρικό τριφασικό σύστημα, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.79β, διότι το στιγμιαίο άθροισμα
των ροών Φ a , Φ b , Φ c είναι μηδενικό για συμμετρικό τριφασικό φορτίο, δηλαδή ισχύει:
Φ a +Φ b +Φ c =0
Σ’ αυτήν την περίπτωση αντί 6 σκέλη χρησιμοποιούνται 3, οπότε γίνεται οικονομία του υλικού που φτάνει στο 50%
έναντι του μονοφασικού συστήματος.

(α) (β)

Σχήμα 6.79: (α) μονοφασικός μετασχηματιστής τύπου πυρήνα, (β) τριφασικός μετασχηματιστής τύπου πυρήνα (από
Ι. Α. Τεγόπουλος: «Ηλεκτρικές Μηχανές - Μέρος Β - Μόνιμη Κατάσταση», Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1991,
σχήματα 1.1 και 1.3 αντίστοιχα) προς απόδειξη οικονομίας υλικού σε τριφασικές συσκευές έναντι μονοφασικών

 Μία μονοφασική συσκευή μπορεί να τροφοδοτηθεί από ένα τριφασικό δίκτυο, αρκεί να συνδεθεί με δύο
οποιουσδήποτε από τους αγωγούς του πολυφασικού συστήματος υπό την προϋπόθεση ότι το μέγεθος των τάσεων
είναι κατάλληλο. Για να μην αλλοιωθεί η συμμετρία του τριφασικού συστήματος, οι μονοφασικές συσκευές
διανέμονται ομοιόμορφα στις φάσεις του τριφασικού συστήματος. Αντίθετα μία τριφασική συσκευή δεν μπορεί
συνήθως να τροφοδοτηθεί από ένα μονοφασικό δίκτυο απευθείας, αλλά χρειάζεται πρόσθετα στοιχεία (π.χ.
με κατάλληλη χρήση πυκνωτών μπορεί να εκκινηθεί και να λειτουργήσει τριφασικός κινητήρας από μονοφασικό
δίκτυο, χωρίς όμως να επιτυγχάνεται η βέλτιστη λειτουργία του , όπως φαίνεται στο σχήμα 6.80). Συσκευές που
δύνανται να τροφοδοτηθούν και από μονοφασικό και από τριφασικό δίκτυο χωρίς πρόβλημα είναι σ υνήθως
ωμικά φορτία, όπως οικιακές κουζίνες.
Γραμμή 1
1 1/
+ Iˆ1 +
~ Ê1 Z1

Ν/
+
+ Z2 Z3 +
Γραμμή 2
3/
3 /
2 2
Iˆ3 Iˆ2
Γραμμή 3

Σχήμα 6.80: Διάταξη τροφοδοσίας τριφασικού φορτίου από μονοφασική πηγή

 Οι τριφασικές μηχανές παρουσιάζουν μεγαλύτερο βαθμό απόδοσης, συντελεστή ισχύος, γενικά καλύτερα
χαρακτηριστικά λειτουργίας (μικρότερο θόρυβο, μικρότερα μεταβατικά φαινόμενα κα.) από τις μονοφασικές.

6-93
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

 Η εύκολη παραγωγή περιστρεφόμενου μαγνητικού πεδίου από ακίνητα πηνία, το οποίο είναι αρκετά
χρήσιμο για τη λειτουργία των ηλεκτρικών μηχανών.
 Οι ανορθωτικές διατάξεις που τροφοδοτούνται από τριφασικό δίκτυο δίνουν ασθενέστερη διακύμανση
τάσης συνεχούς ρεύματος έναντι εκείνων που τροφοδοτούνται με μονοφασική τάση. Σημειώνεται σ’ αυτό το
σημείο ότι το τριφασικό δίκτυο υστερεί έναντι άλλων πολυφασικών δικτύων μεγαλύτερου πλήθους φάσεων (π.χ.
εξαφασικό κτλ.) που δίνουν μικρότερες διακυμάνσεις.

Εφαρμογή 6.7.1 (τροφοδοσία συμμετρικού τριφασικού φορτίου από μονοφασική πηγή)

Έστω μία μονοφασική πηγή εναλλασσόμενης τάσης 231 Volts, η οποία μέσω ιδανικών καλωδίων τροφοδοτεί ένα
συμμετρικό τριφασικό κινητήρα συνδεσμολογίας αστέρα με σύνθετη αντίσταση ανά φάση Ζ= 10+ j∙10 Ω με χρήση
πυκνωτή, ο οποίος παρουσιάζει χωρητική αντίδραση ίση με X C =15 Ω, όπως παρουσιάζεται στο κύκλωμα του
σχήματος 6.80. Να προσδιορισθούν οι τάσεις και τα ρεύματα στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου, καθώς επίσης
και τα ρεύματα των γραμμών μεταφοράς.

Λύση: Με βάση το κύκλωμα του σχήματος 6.80 με εφαρμογή του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff στον κόμβο
Ν προκύπτει ότι:
/

Iˆ1  Iˆ2  Iˆ3  0 (6.218)

Λαμβάνοντας υπόψη ότι Ζ 1 =Ζ 2 =Ζ 3 =Ζ=R+j∙X και ότι Eˆ1  2310 V (διάνυσμα αναφοράς) με εφαρμογή του νόμου
o

των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο 11 / Ν / 2 / 21 προκύπτει ότι:

Eˆ
Eˆ1  Iˆ1  Z  Iˆ2  Z  0  Iˆ2  Iˆ1  1 (6.219)
Z
Με εφαρμογή του νόμου των τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο 11 / Ν / 3 / 31 προκύπτει ότι:
Z Eˆ1
Eˆ1  Iˆ1  Z  Iˆ3  Z  Iˆ3  ZC  0  Iˆ3  Iˆ1   (6.220)
Z  ZC Z  ZC
Όπου η σύνθετη αντίσταση του πυκνωτή είναι ίση με: Ζ C =-j∙X C
Με αντικατάσταση των σχέσεων (6.219) και (6.220) σε (6.218 ) προκύπτει ότι:
 Eˆ   Z Eˆ1  Z Eˆ Eˆ1 3  Z  2  ZC 2  Z  ZC
Iˆ1   Iˆ1  1    Iˆ1     0  Iˆ1  Iˆ1  Iˆ1   1  Iˆ1   Eˆ1  
  
Z   Z  ZC Z  ZC Z  ZC Z Z  ZC Z  ZC Z   Z  ZC 
 
Eˆ 2  Z  ZC
Iˆ1  1  (6.221)
Z 3  Z  2  ZC
Οπότε τα ρεύματα των δύο άλλων φάσεων είναι ίσα με:
Eˆ 2  Z  ZC Eˆ Eˆ Z  ZC
Iˆ2  1   1  Iˆ2   1  (6.222)
Z 3  Z  2  ZC Z Z 3  Z  2  ZC
Eˆ 2  Z  Z C Z Eˆ1 Eˆ1  2  Z  ZC  Eˆ1 Z  ZC Eˆ1
Iˆ3  1       1     Iˆ3   (6.223)
Z 3  Z  2  ZC Z  ZC Z  ZC Z  ZC  3  Z  2  ZC  Z  ZC 3  Z  2  ZC 3  Z  2  ZC
Οι αντίστοιχες τάσεις που αναπτύσσονται πάνω στις σύνθετες αντιστάσεις του φορτίου και στα άκρα του
πυκνωτή σύμφωνα με το νόμο του Ohm είναι ίσες με:
Eˆ 2  Z  ZC 2  Z  ZC
Vˆ1  Iˆ1  Z  Vˆ1  1   Z  Vˆ1  Eˆ1  (6.224)
Z 3  Z  2  ZC 3  Z  2  ZC
Eˆ Z  ZC Z  ZC
Vˆ2  Iˆ2  Z  Vˆ2   1   Z  Vˆ2   Eˆ1  (6.225)
Z 3  Z  2  ZC 3  Z  2  ZC
Eˆ1 Z
Vˆ3  Iˆ3  Z  Vˆ3    Z  Vˆ3   Eˆ1  (6.226)
3  Z  2  ZC 3  Z  2  ZC
Eˆ1 ZC
VˆC  Iˆ3  ZC  VˆC    ZC  VˆC   Eˆ1  (6.227)
3  Z  2  ZC 3  Z  2  ZC
Οπότε με αντικατάσταση των τιμών της εφαρμογής προκύπτει ότι:

6-94
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Eˆ 2  Z  ZC 231 0 V 2  10  j 10   j 15  231 0 20  j  5 231 0 20, 615514,04

o o o o

Iˆ1  1      A   A
Z 3  Z  2  Z C 10  j 10  3  10  j 10   2  j 15  10  2  45 14,142 45
o o
30 30
o

Iˆ1  11, 225

30,96
A
Eˆ Z  ZC 231 0 V 10  j 10  j 15  231180 10  j  5 231180 11,1804 26,57
o o o o

Iˆ2   1      A   A
Z 3  Z  2  ZC 10  j 10  3  10  j 10   2  j 15  10  2  45 14,142 45
o o
30 30
o

Iˆ2  6,087
108,43
A
Eˆ1 2310 V 231180
o o

Iˆ3     A  7, 700180 A
o

3  Z  2  ZC 3  10  j 10   2  j 15  30

2  Z  ZC 2  10  j 10   j 15  20  j  5 20, 615514,04

o

Vˆ1  Eˆ1   2310 V   2310 V   2310  V  158, 7414,04 V

o o o o

3  Z  2  ZC 3  10  j 10   2  j 15  30 30

Z  ZC 10  j 10  j 15  10  j  5 11,1804 26,57

o

Vˆ2   Eˆ1   2310 V   231180 V   231180  V  86, 089153,43 V

o o o o

3  Z  2  ZC 3  10  j 10   2  j 15  30 30

10  j 10  14,142 45
o
Z
Vˆ3   Eˆ1   2310 V   231180 V   108,89 225 V
o o o

3  Z  2  ZC 3  10  j 10   2  j 15  30

 j 15  1090
o
ZC
VˆC   Eˆ1   2310 V   231180 V   77, 0090 V
o o o

3  Z  2  ZC 3  10  j 10   2  j 15  30

Αν πραγματοποιηθεί το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα τάσεων και ρευμάτων, θα προκύψει το σχήμα 6.81.

153,43o
VˆC
Vˆ2 Iˆ2 108,43o
V̂1
14,04o

Iˆ3 Ê1
30,96o

Iˆ1
V̂3 1mm = 5 Volts
135o 1mm = 0,5 A

Σχήμα 6.81: Διανυσματικό διάγραμμα φασιθετών των τάσης πηγής – τάσεων φορτίου & πυκνωτή και των
ρευμάτων γραμμής της εφαρμογής 6.7.1

Στη γενική περίπτωση αν θεωρηθεί ότι Ζ=R+j∙X και Ζ C =-j∙X C έχοντας ως διάνυσμα αναφοράς την τάση
τροφοδοσίας, δηλαδή Eˆ1  E  0 V , τότε προκύπτουν ότι οι αντίστοιχες τάσεις πάνω στα φορτία δίνονται από τις
o

σχέσεις:
2  Z  ZC 2  R  j  X   j  XC 2  R  j  2 X  XC 
Vˆ1  Eˆ1   E  E 
3  Z  2  ZC 3  R  j  X   2  j  XC 3  R  j  3  X  2  X C 
 2 X  X C  1  3 X  2 X C 
 tan 1    tan  
4  R  2  X  XC   2 R 
2 2  3 R 

Vˆ1  E  (6.228)
9  R2  3  X  2  X C 
2

Z  ZC R  j  X  j  XC R  j  X  XC 
Vˆ2   Eˆ1   E 180   E 180  
o o

3  Z  2  ZC 3  R  j  X   2  j  XC 3  R  j  3  X  2  X C 
 X  XC  1  3 X  2 X C 
180o  tan 1    tan  
R2   X  X C 
2  R   3 R 

Vˆ2  E  (6.229)
9  R2  3  X  2  X C 
2

Z R jX R jX
Vˆ3   Eˆ1   E 180   E 180  
o o

3  Z  2  ZC 3  R  j  X   2  j  XC 3  R  j  3  X  2  X C 
6-95
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας
X  3 X  2 X C 
180o  tan 1    tan 1  
R2  X 2 R  3 R 
Vˆ3  E  (6.230)
9  R2  3  X  2  X C 
2

Η γωνία της τάσης V̂1 λαμβάνει θετικές τιμές μεταξύ των 0 ο και των 90 ο , καθώς λόγω :
2  X  XC 3 X  2  XC  2 X  XC  1  3  X  2  X C 
  6  X  3  X C  6  X  4  X C  X C  0  tan 1    tan  
2 R 3 R  2 R   3 R 
 2 X  XC  1  3  X  2  X C 
 0o  tan 1    tan    90
o

 2 R   3 R 
 2 X  XC   3 X  2  XC 
προκύπτει ότι Vˆ  tan 1    tan 1  0.
1
 2 R   3 R 
Η γωνία της τάσης Vˆ2 λαμβάνει τιμές μεταξύ των 90 ο και των 180 ο , καθώς λόγω :
X  XC 3 X  2  XC  X  XC   3 X  2  XC 
  3  X  3  X C  3  X  2  X C  X C  0  tan 1    tan 1  
R 3 R  R   3 R 
 3 X  2  XC  1  X  X C 
 0o  tan 1    tan  R   90
o

 3 R   
 X  XC  1  3  X  2  X C 
προκύπτει ότι: 90o  Vˆ  180o  tan 1    tan    180 .
o
2
 R   3 R 
Η γωνία της τάσης V̂3 λαμβάνει τιμές μεταξύ των 180 ο και των 270 ο , καθώς λόγω :
X 3 X  2  XC X  3 X  2  XC 
  3  X  3  X  2  X C  X C  0  tan 1    tan 1  
R 3 R  
R  3 R 
X  1  3  X  2  X C 
 0o  tan 1    tan    90
o

R   3 R 
X  3 X  2  XC 
προκύπτει ότι: 180o  Vˆ  180o  tan 1    tan 1    270 .
o
3
R  3 R 
Οι διαφορές φάσεις μεταξύ των τριών φασιθετών των τάσεων V̂1 , Vˆ2 και V̂3 δίνονται από τις σχέσεις:
 X  XC  1  2  X  X C 
Vˆ  Vˆ  180o  tan 1    tan  2  R  (6.231)
2 1
 R   
X 1  X  X C 
Vˆ  Vˆ  tan 1    tan   (6.232)
3 2
R  R 
 2 X  XC  1  X  1  2  X  X C  1  X 
Vˆ  Vˆ  tan 1    tan  R   180  tan 
o
  tan  R   180
o
(6.233)
1 3
 2 R     2 R   
Αντίστοιχα διαμορφώνονται και οι λόγοι των ενεργών τιμών των τάσεων ως προς την τάση τροφοδοσίας
προκύπτοντας οι ακόλουθες σχέσεις:

Vˆ1 4  R2   2  X  X C  4   R / X   2  XC X 
2 2 2

1    (6.234)
9  R2  3  X  2  X C  9   R / X   3  2  X C X 
2 2 2
E

Vˆ2 R2   X  X C   R / X   1  X C X 
2 2 2

2    (6.235)
9  R2  3  X  2  X C  9   R / X   3  2  X C X 
2 2 2
E

Vˆ3  R / X  1
2
R2  X 2
3    (6.236)
9  R2  3  X  2  X C  9   R / X   3  2  X C X 
2 2 2
E
Αν πραγματοποιηθούν οι αντίστοιχες γραφικές παραστάσεις των γωνιών και των λόγων των τάσεων για
συγκεκριμένο φορτίο (έστω Χ/R=1) σε συνάρτηση με το μέγεθος της χωρητικής αντίδρασης του πυκνωτή
(ουσιαστικά αντίστροφο της χωρητικότητας) προς την επαγωγική αντίδραση του φορτίου, τότε προκύπτουν τα
σχήματα 6.82 και 6.83 αντίστοιχα.

6-96
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

0.8
V1/E V2/E V3/E
0.7

0.6
Λόγος τάσεων Vi/Ε

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
λ=Χc/X

Σχήμα 6.82: Γραφικές παραστάσεις των λόγων των φασικών τάσεων του συμμετρικού φορτίου ως προς τη
μονοφασική πηγή τροφοδοσίας για R/X=1 (σύμφωνα με τις σχέσεις (6.234) ως (6.236))

180

150
Γωνία (μοίρες)

120

90

60

30 V2-V1 V3-V2 V1-V3

0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
λ=Χc/X

Σχήμα 6.83: Γραφικές παραστάσεις των διαφορών γωνιών των φασικών τάσεων του συμμετρικού φορτίου ως προς
τη μονοφασική πηγή τροφοδοσίας για R/X=1 (σύμφωνα με τις σχέσεις (6.234) ως (6.236))

Μέσω των παραστάσεων παρατηρείται εύκολα η ασυμμετρία τροφοδοσίας του φορτίου, καθώς στο πλήρες
συμμετρικό φορτίο θα έπρεπε η αντίστοιχη διαφορά φάσεων μεταξύ των φασικών τάσεων να είναι 120 ο , το οποίο
όμως δεν συμβαίνει για καμία τιμή (για λόγο Χ C /X μεταξύ 2 και 3 φαίνεται να λαμβάνονται ικανοποιητικές διαφορές
γωνιών μεταξύ 90 ο και 145 ο ). Επίσης στο πλήρες συμμετρικό φορτίο θα έπρεπε οι αντίστοιχες ενεργές τιμές των
τάσεων να είναι ίσες μεταξύ τους , το οποίο όμως δεν συμβαίνει γι α καμία τιμή (για λόγο Χ C /X μεταξύ 1,5 και 3
φαίνεται να λαμβάνονται μικρές διαφορές των λόγων των τάσεων μεταξύ 0,35 και 0,65).
Πρακτικά προτείνεται για να επιτευχθεί μία όσο το δυνατό πιο ομοιόμορφη φόρτιση του κινητήρα η
χωρητικότητα του πυκνωτή να λαμβάνει τιμή κατάλληλη, ώστε ο λόγος Χ C /X να είναι κοντά στο 2 στην περίπτωση
που R/X=1. Για άλλη αναλογία ωμικής αντίστασης / επαγωγικής αντίδρασης τυλίγματος κινητήρα ενδέχεται να
υπάρξουν διαφοροποιήσεις στην τελικά επιλεγόμενη τιμή πυκνωτή, αλλά η διαδι κασία προσδιορισμού του
κατάλληλου μεγέθους πυκνωτή είναι η ίδια.

6-97
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.8. Σφάλματα σε Τριφασικά Συστήματα

Στα τριφασικά συστήματα ενδέχεται να υπάρξουν μία σειρά από σφάλματα που διακρίνονται σε δύο βασικές
κατηγορίες: στα βραχυκυκλώματα μεταξύ αγωγών ή αγ ωγού και γης (αν το δίκτυο είναι γειωμένο σε κάποιο σημείο)
και στα ανοικτοκυκλώματα, όπου υπάρχει διακοπή κάποιας ή περισσότερων φάσεων.
Ειδικότερα ορισμένα χαρακτηριστικά βραχυκυκλώματα είναι τα ακόλουθα:
 Τριφασικό βραχυκύκλωμα με ή χωρίς γη (συνήθως το πιο επιβλαβές για το δίκτυο),
 Διφασικό βραχυκύκλωμα με ή χωρίς γη,
 Μονοφασικό βραχυκύκλωμα με γη, που είναι και το πιο συνηθισμένο.
Η ύπαρξη ή όχι γείωσης λειτουργίας (δηλαδή κάποιου κοινού κόμβου συνδεσμολογίας αστέρα συνδεδεμένου με
τη γη) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των μεγεθών των τάσεων και των ρευμάτων.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο τριφασικό βραχυκύκλωμα των ακροδεκτών 1 / , 2 / , 3 / του κυκλώματος του
σχήματος 6.38, αλλά χωρίς ουδέτερο, όπως παρουσιάζεται στο σχήμα 6.84, εξουδετερώνον ται οι σύνθετες
αντιστάσεις Ζ 1 , Ζ 2 , Ζ 3 και ουσιαστικά σχηματίζουν ένα νέο κοινό κόμβο με μοναδικά φορτία τις σύνθετες
αντιστάσεις των γραμμών μεταφοράς. Αν στο ίδιο κύκλωμα ο ουδέτερος κόμβος Ν της τριφασικής πηγής είναι
γειωμένος, τότε, αν το σφάλμα γίνεται χωρίς γη, τότε δεν αλλάζει τίποτα ως προς την επίλυση από το αρχικό
κύκλωμα. Αν όμως το τριφασικό βραχυκύκλωμα γίνεται και προς γη, τότε η διαφορά δυναμικού μεταξύ των κόμβων
Ν, 1 / , 2 / , 3 / είναι μηδενική, ενώ αναπτύσσεται ρεύμα επιστροφής μέσω της γης, όπως φαίνεται και στο κύκλωμα του
σχήματος 6.85. Αν ωστόσο το κύκλωμα είναι πλήρως συμμετρικό, δεν υπάρχει ρεύμα ουδετέρου και μπορεί σε κάθε
περίπτωση να αναλυθεί μέσω ενός μονοφασικού ισοδύναμου κυκλώματος.
Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1 Βραχυκύκλωμα Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
2 Iˆ2  2/
Iˆ3 
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.84: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου αστέρα χωρίς ουδέτερο
υπό συνθήκες τριφασικού βραχυκυκλώματος
Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Βραχυκύκλωμα Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2 2/
3 Zγ2 3/
Επιστροφή
2 Iˆ2  Iˆ0 
Iˆ3 
μέσω γης
Zγ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.85: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα με γειωμένο τον ουδέτερο
κόμβο, φορτίου αστέρα χωρίς ουδέτερο υπό συνθήκες τριφασικού βραχυκυκλώματος με γη
6-98
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Άλλο παράδειγμα είναι το μονοφασικό βραχυκύκλωμα προς γη, όπου στην περίπτωση που είναι γειωμένο ο
ουδέτερος κόμβος της πηγής Ν, υπάρχει διαρροή ρεύματος προς τον κόμβο Ν, όπως φ αίνεται στο κύκλωμα 6.86. Αν
είναι γειωμένος και ο ουδέτερος κόμβος του φορτίου, τότε εξουδετερώνεται πλήρως η αντίσταση Ζ2 στο κύκλωμα
του σχήματος 6.87. Αντίθετα, αν δεν είναι γειωμένος κανένας κόμβος αστέρα, τότε δεν «κλείνει» κύκλωμα και το
σφάλμα δεν προκαλεί καμία διαρροή ρεύματος, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.88. Το τελευταίο αποτελεί το βασικό
πλεονέκτημα των αγείωτων συστημάτων, καθώς μονοφασικά σφάλματα προς γη δεν προκαλούν διαρροή ρεύματος,
το οποίο συναντάται στα δίκτυα των πολεμικών πλοίων και τω ν εντατικών μονάδων θεραπέιας και των χειρουργείων
στα νοσοκομεία.
Στην περίπτωση όμως που συμβεί και ένα δεύτερο σφάλμα σε αγείωτο δίκτυο, τότε ουσιαστικά προκαλείται ένα
διφασικό βραχυκύκλωμα ως προς γη, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.89, ή δύο μονοφασικά βρ αχυκυκλώματα προς γη
πάνω στην ίδια φάση, των οποίων η αντιμετώπιση είναι πιο δύσκολη από ένα μονοφασικό βραχυκύκλωμα. Εξαιτίας
τούτου τα αγείωτα τριφασικά συστήματα χρειάζονται συνεχή επιτήρηση, ώστε να αντιμετωπίζονται τα μονοφασικά
σφάλματα πριν προκληθεί ένα διφασικό βραχυκύκλωμα.
Στην περίπτωση των συμμετρικών δικτύων μόνο τα τριφασικά σφάλματα δίνουν δίκτυο συμμετρικής φόρτισης,
το οποίο συνήθως οδηγεί και στην ανάπτυξη των μεγαλύτερων ρευμάτων βραχυκύκλωσης εντός του συμμετρικού
τριφασικού συστήματος. Αντίθετα μονοφασικά ή διφασικά βραχυκυκλώματα με ή χωρίς γη οδηγούν σε ασύμμετρα
δίκτυα. Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί για το τυχόν ουδέτερο αγωγό μεταξύ των ουδέτερων κόμβων πηγής –
φορτίου στην περίπτωση συνδεσμολογίας αστέρα, καθώς επίσης και για το αν είναι γειωμένοι ή αγείωτοι οι
ουδέτεροι κόμβοι, όπως φάνηκε ήδη από το μονοφασικό σφάλμα.
Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1/
~ Ê1 Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2 2/
3 Zγ2 3/
Βραχυκύκλωμα
Επιστροφή
2 Iˆ2  Iˆ0  προς γη
Iˆ3/
μέσω γης
Zγ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.86: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα με γειωμένο τον ουδέτερο
κόμβο, φορτίου αστέρα χωρίς ουδέτερο υπό συνθήκες μονοφασικού βραχυκυκλώματος με γη
Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1/
~ Ê1 Z1

Ν Βραχυκύκλωση Ν/
Ê3 της Z2
~ ~ + Z3
+ Ê2 Γραμμή 2 2/
3 Zγ2 3/
Επιστροφή
2 Iˆ2  Iˆ0  Βραχυκύκλωμα
προς γη
Iˆ3/
μέσω γης
Zγ3
Γραμμή 3

Σχήμα 6.87: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα με γειωμένο τον ουδέτερο
κόμβο, φορτίου αστέρα με γειωμένο τον ουδέτερο κόμβο υπό συνθήκες μονοφασικού βραχυκυκλώματος με γη
6-99
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1
~ Ê1 Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2 2/
3 Zγ2 3/
Σφάλμα προς γη 
2 Iˆ2
Iˆ3 ΔΕΝ υπάρχουν ρεύματα
διαρροής & βραχυκυκλώματος
Zγ3
Γραμμή 3
Σχήμα 6.88: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου αστέρα με αγείωτους
τους κόμβους αστέρα, υπό συνθήκες μονοφασικού σφάλματος με γη
Γραμμή 1
1 Zγ1 1/
+ Iˆ1/
~ Ê1 Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2 2/ Σφάλματα
3 Zγ2 3/
προς γη
2 Iˆ2 
Iˆ3  Iˆ0 
Zγ3
Γραμμή 3
Σχήμα 6.89: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου αστέρα με αγείωτους
τους κόμβους αστέρα, υπό συνθήκες δύο μονοφασικών σφαλμάτων προς γη που προκαλούν ένα διφασικό
σφάλμα με γη

Όσον αφορά τα ανοικτοκυκλώματα υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες :

 Τριφασικό ανοικτοκύκλωμα, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.90, (το οποίο έχει νόημα να μελετηθεί αν υπάρχουν
ζεύξεις ως προς γη ή μεταξύ των αγωγών μεταφοράς, διότι διαφορετικά δεν ρέει ρεύμα εντός του κυκλώματος),
 Διφασικό ανοικτοκύκλωμα, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.91, (στο οποίο υπάρχει ροή ρεύματος, αν υπάρχει
ουδέτερος αγωγός),
 Μονοφασικό ανοικτοκύκλωμα, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.92, (το πιο συνηθισμένο σφάλμα ανοικτοκύκλωσης).
Κατά τα ανοικτοκυκλώματα χρειάζεται να δοθεί προσοχή στον προσδιορισμό των τάσεων στους διάφορους
ακροδέκτες. Π.χ. στο κύκλωμα του σχήματος 6.91 στους ακροδέκτες 1 / και 2 / αναπτύσσονται τάσεις ίσες με:
Eˆ 3 Eˆ 3
Vˆ1/ N  Vˆ2/ N  VˆN / N  Iˆ0  Z 0   Z 0 , όπου Iˆ3  Iˆ0 
Z 3  Z 3  Z 0 Z 3  Z 3  Z 0

Ενώ στους ακροδέκτες 1 και 2 αναπτύσσονται τάσεις ίσες με: Vˆ1N  Eˆ1 και Vˆ2 N  Eˆ 2 . Ειδικά στην περίπτωση που
δεν θα υπήρχε ουδέτερος αγωγός, τα ρεύματα είναι όλα μηδενικά, αλλά υπάρχουν τάσεις, καθώς Vˆ1N  Eˆ1 , Vˆ2 N  Eˆ 2 ,
Vˆ1/ N  Vˆ2/ N  Eˆ3 , οπότε μεταξύ των ακροδεκτών 1 και 1 / ή 2 και 2 / αναπτύσσονται οι πολικές τάσεις (έναντι των

φασικών που είναι 3 φορές μικρότερο) ! Εξαιτίας τέτοιων καταστάσεων, δηλαδή της ανάπτυξης μη αναμενόμενων
τάσεων στους διάφορους ακροδέκτες, πρέπει να δίνονται προσοχή στα ανοικτοκυκλώματα (κυρίως στα μονοφασικά
και στα διφασικά) και να απομονώνονται πλήρως τα φορτία, αν είναι αναγκαίο.
6-100
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Γραμμή 1 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1  0
~ Ê1 Ανοικτοκύκλωμα Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
2 Iˆ2  0 2 2/
Iˆ3  0 Ανοικτοκύκλωμα 3
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.90: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου ασ τέρα με αγείωτους
τους κόμβους αστέρα, υπό συνθήκες ανοικτοκύκλωσης όλων των φάσεων – η τυχόν ύπαρξη μεταξύ των
κόμβων Ν και Ν / δεν επηρεάζει τη ροή ρεύματος
Γραμμή 1 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1  0
~ Ê1 Ανοικτοκύκλωμα Z1

κοινή επιστροφή Iˆ0  Iˆ3

Ν Z0 Ν/
Ê3 ουδέτερος
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
2 Iˆ2  0 2 2/
Iˆ3
Γραμμή 3 Ανοικτοκύκλωμα
Zγ3

Σχήμα 6.91: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου αστέρα με αγείωτους
τους κόμβους αστέρα, αλλά με ύπαρξη ουδέτερου αγωγού υπό συνθήκες ανοικτοκύκλωσης της 1 ης φάσης και
της 2 ης φάσης
Γραμμή 1 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ1  0
~ Ê1 Ανοικτοκύκλωμα Z1

Ν
Ν/
Ê3
~ ~ + Z2 Z3
+ Ê2 Γραμμή 2
3 Zγ2 3/
2 Iˆ2 2/
Iˆ3   Iˆ2
Γραμμή 3
Zγ3

Σχήμα 6.92: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτί ου αστέρα με αγείωτους
τους κόμβους αστέρα, υπό συνθήκες ανοικτοκύκλωσης της 1 ης φάσης

6-101
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.9. Μετρήσεις σε Τριφασικά Συστήματα

Στα τριφασικά συστήματα χρειάζονται να μετρηθούν βασικά μεγέθη, όπως είναι τάσεις, ρεύματα, ισχύες,
συντελεστή ισχύος. Ο τρόπος σύνδεσης των διαφόρων οργάνων δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση, αν δεν είναι
διαθέσιμοι οι κατάλληλοι ακροδέκτες. Γι’ αυτό εδώ θα γίνει μία σύντομη αναφορά στον τρόπο μέτρησης των
διαφόρων μεγεθών χρησιμοποιώντας ενδεικτικά ως δίκτυο προς μέτρηση ένα τριφασικό δίκτυο του σχήματος 6.93
που απαρτίζεται από μία τριφασική πηγή συνδεσμολογίας αστέρα, ένα φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου και τρεις
πραγματικούς αγωγούς ως τριφασική γραμμή μεταφοράς.
1 1/

Iˆ3/1/
Iˆ1/ 2/
VΦ Iˆ1 Rμ Lμ
ΖΦ12 ΖΦ31

Ν
ΖΦ23
Iˆ2 Rμ Lμ
VΦ VΦ 2 2/
Iˆ2/ 3/
Iˆ3
3
Rμ Lμ 3/

Σχήμα 6.93: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου τριγώνου προς μέτρηση
μεγεθών τάσης, ρεύματος και ισχύων

6.9.1. Μέτρηση τάσεων

Για τη μέτρηση της τάσης χρησιμοποιείται το βολτόμετρο, το οποίο τοποθετείται πάντα παράλληλα ως προς το
στοιχείο του οποίου ζητείται η τάση και μετρά την αντίστοιχη ενεργό τιμή. Η ρύθμιση της κλίμακας του
βολτομέτρου γίνεται με βάση τη μέγιστη τάση που αναμένεται να μετρηθεί επιλέγοντας την αμέσως ανώτερη ένδειξη
της κλίμακας ρύθμισης. Π.χ. αν το βολτόμετρο έχει κλίμακες 5, 10, 25, 50, 100 , 250, 500, 1000 Volt σε
εναλλασσόμενη τάση (ac) και τις αντίστοιχες τιμές σε συνεχή τάση (dc) και πρόκειται να μετρηθεί η χαμηλή τάση
του δικτύου της Δ.Ε.Η., τότε ρυθμίζεται το βολτόμετρο στην ένδειξη 500 Volt ac για τη μέτρηση της πολικής τάσης
(περίπου 400 Volt) ή στην ένδειξη 250 Volt ac για τη μέτρηση της φασικής τάσης (περίπου 231 Volt). Το
βολτόμετρο δεν είναι ευαίσθητο κατά τις αλλαγές της κλίμακάς του όντας συνδεδεμένο.
Αν είναι διαθέσιμος ο ουδέτερος κόμβος Ν του σχήματος 6.93, είναι δυνατός ο προσδιορισμός της φασικής
τάσης, π.χ. με το βολτόμετρο V 1 μετράται η ενεργός τιμή της φασικής τάσης V̂1 . Αν δεν είναι διαθέσιμος ο
ουδέτερος κόμβος, τότε μόνο πολικές τάσεις είναι δυνατό να μετρηθούν, π.χ. με το βολτόμετρο V 2 μετράται η
ενεργός τιμή της πολικής τάσης Vˆ23 στα άκρα της πηγής, ενώ με το βολτόμετρο V 3 η ενεργός τιμή της πολικής
τάσης V̂3 1 στα άκρα του φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.94.
/ /

1 1/

VΦ V1 V4 ΖΦ31
ΖΦ12 V3

Ν
ΖΦ23

VΦ VΦ 2 2/

V2

3 3/
Σχήμα 6.94: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου τριγώνου κατά τη
μέτρηση τάσεων

6-102
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Επίσης είναι δυνατή και η μέτρηση πτώσης τάσεων, π.χ. με το βολτόμετρο V 4 μετράται η ενεργός τιμή της
πτώσης τάσης Vˆ11 στα άκρα της γραμμής μεταφοράς. Υπενθυμίζεται ότι η πολική τάση και η φασική τάση στο ίδιο
/

στοιχείο ενός συμμετρικού τριφασικού συστήματος συνδέονται μέσω των σχέσεων (6.149) και (6.150) ανάλογα με
το είδος της συνδεσμολογίας.

6.9.2. Μέτρηση εντάσεων

Για τη μέτρηση της έντασης χρησιμοποιείται το αμπερόμετρο, το οποίο τοποθετείται πάντα σε σειρά ως προς το
στοιχείο του οποίου ζητείται η ένταση και μετρά την αντίστοιχη ενεργό τιμή. Η ρύθμιση της κλίμακας του
αμπερομέτρου γίνεται με βάση τη μέγιστη ένταση που αναμένεται να μετρηθεί επιλέγοντας την αμέσως ανώτερη
ένδειξη της κλίμακας ρύθμισης. Π.χ. αν το αμπερόμετρο έχει κλίμακες 10, 100, 250 mA, 1, 10 A σε εναλλασσόμενη
τάση (ac) και τις αντίστοιχες τιμές σε συνεχή τάση (dc) και πρόκειται να μετρηθεί η ένταση ενός λαμπτήρα
πυράκτωσης 100W στο δίκτυο χαμηλής τάσης της Δ.Ε.Η. (περίπου 0,5 Α), τότε ρυθμίζεται το αμπερόμετρο στην
ένδειξη 1 A ac.
Το αμπερόμετρο είναι ευαίσθητο στις αλλαγές της κλίμακάς του και όταν πρόκειται να αλλαχθεί με τ ο ηλεκτρικό
δίκτυο σε λειτουργία πρέπει αρχικά να βραχυκυκλωθούν οι ακροδέκτες του με τη βοήθεια ενός καλωδίου , να γίνει η
αλλαγή κλίμακας και μετά να αφαιρεθεί το καλώδιο βραχυκύκλωσης.
Παραδείγματος χάρη, αν ζητείται η μέτρηση της έντασης του ρεύματος πο υ δίνει η μονάδα παραγωγής στη φάση
1 της γραμμής μεταφοράς, τότε χρησιμοποιείται το αμπερόμετρο Α 1 . Αν ζητείται η μέτρηση της έντασης του
ρεύματος του κλάδου του φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου, όπως του κλάδου 3 / 1 / , τότε χρησιμοποιείται το
αμπερόμετρο Α 2 , εφόσον είναι η δυνατή η αντίστοιχη συνδεσμολογία, αλλιώς προσδιορίζεται μόνο υπολογιστικά. Οι
αντίστοιχες συνδέσεις φαίνονται στο σχήμα 6.95. Υπενθυμίζεται ότι τα ρεύματα γραμμής και τα φασικά ρεύματα
ανάλογα με το είδος της συνδεσμολογίας σε ένα συμμετρ ικό τριφασικό σύσημα συνδέονται μέσω των σχέσεων
(6.149) και (6.150).
1 1/
Α1
Iˆ3/1/
Iˆa Rμ Lμ Iˆ1/ 2/
VΦ ΖΦ31
ΖΦ12
Α2
Ν
ΖΦ23
Iˆ2 Rμ Lμ
VΦ VΦ 2 2/
Iˆ2/ 3/
Iˆ3

3 3/
Σχήμα 6.95: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συνδεσμολογίας πηγής αστέρα, φορτίου τριγώνου κατά τη
μέτρηση εντάσεων

6.9.3. Μέτρηση φαινόμενης ισχύος

Για τη μέτρηση της φαινόμενης ισχύος χρησιμοποιούνται οι ενδείξεις του βολτομέτρου και του αμπερομέτρου
μέσω κατάλληλων γινομένων. Παραδείγματος χάρη ο υπολογισμός του μέτρου της φαινόμενης ισχύος του
προαναφερθέντος κυκλώματος προκύπτει μέσω της σχέσης (6.146):
SZ  3  V  I  3  V  I

Οπότε στην περίπτωση της φαινόμενης ισχύος της παραγωγής ισχύος ισχύει ότι: S3  3  V1  A1  3  V2  A1

Στην περίπτωση της φαινόμενης ισχύος του φορτίου ισχύει ότι: S3 load  3 V3  A2  3 V3  A1
Εναλλακτικά, αν έχει μετρηθεί η ενεργός ισχύς PZ και η αντίστοιχη άεργος ισχύς QZ του στοιχείου, τότε το
μέτρο της φαινόμενης ισχύος προκύπτει ίσο με:
SZ  PZ2  QZ2 (6.237)
Οι μονάδες της φαινόμενης ισχύος είναι Volt∙A,VA, kVA, MVA κτλ.

6-103
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.9.4. Μετρητής ενεργού ισχύος - βαττόμετρο

Για τη μέτρηση της ενεργού ισχύος χρησιμοποιείται το μονοφασικό βαττόμετρο, το οποίο αποτελείται από δύο
πηνία, ένα πηνίο τάσης που τοποθετείται ως ένα βολτόμετρο παράλληλα προς τους ακροδέκτες του στοιχείου που
ζητείται η ενεργός ισχύς και ένα πηνίο έντασης που τοποθετείται ως ένα αμπερόμετρο πάντα σε σειρά προς το υπό
μελέτη στοιχείο. Τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται παρουσιάζονται στο σχήμα 6.96, όπου στις περισσότερες
περιπτώσεις ποιο είναι το πηνίο τάσης και ποιο είναι το έντασης γίνεται αντιληπτό από τη συνδεσμολογία. Το πηνίο
έντασης διαθέτει σπείρες μεγάλης διατομής, διότι εισέρχεται ρεύμα μεγάλης έντασης, ενώ το πηνίο τάσης μικρής
διατομής αντίστοιχα.
Πηνίο έντασης

Πηνίο τάσης
Σχήμα 6.96: Σύμβολα μονοφασικού βαττομέτρου

Στην πραγματικότητα το βαττόμετρο δείχνει τη μέση ισχύ P , η οποία στην περίπτωση εναλλασσόμενων μεγεθών
ημιτονοειδούς μορφής είναι ίδια με την ενεργό ισχύ.
T T
1 1
P   p (t )  dt    V  I  cos   cos  2    t      dt  V  I  cos  :   Vˆ  Iˆ (6.238)
T 0 T 0
Η ενεργός ισχύς μετράται σε Watt, kW κτλ., ενώ η τυπική διάταξη μέτρησης της καταναλισκόμενης ισχύος ενός
μονοφασικού φορτίου παρουσιάζεται στο σχήμα 6.97.

W1

~ Ζ

Σχήμα 6.97: Μονοφασικό κύκλωμα προς μέτρηση ενεργού ισχύος

Σημειώνονται ότι:
 Η μέτρηση ενέργειας πραγματοποιείται με ένα όργανο που είναι ανάλογο του βαττομέτρο και ονομάζεται
μετρητής ενέργειας, ενώ οι αντίστοιχες μονάδες μέτρησης είναι Wh, kWh, MWh, κτλ.
 Η μέτρηση άεργου ισχύος μπορεί να υλοποιηθεί μέσω ενός τροποιημένου βαττομέτρου, όπου η τάση του πηνίου
τάσης να αποκτήσει φασική απόκλιση 90 ο ως προς την αντίστοιχη τάση του κυκλώματος, με συνέπεια να μετρά
τη μέση άεργο ισχύ:
Q  V  I  cos   90o   V  I  sin  (6.239)
Οι αντίστοιχες μονάδες μέτρησης είναι: VAr, kVAr, MVAr κτλ.
 Η μέτρηση του συντελεστή ισχύος μπορεί είτε να πραγματοποιηθεί μέσω μίας ειδικής συσκευής, του
συνημιτονόμετρου, είτε να υπολογισθεί ως το πηλίκο της ενεργού ισχύος PZ προς το αντίστοιχο μέτρο της
φαινόμενης ισχύος SZ :
PZ
cos   (6.240)
SZ
Το είδος του συντελεστή ισχύος (επαγωγικός, χωρητικός ή ωμικός) καθορίζεται από το αντίστοιχο φορτίο, εκτός
της περίπτωσης του ωμικού, ο οποίος προκύπτει όταν ο συντελεστής ισχ ύος είναι μονάδα.

Εφαρμογή 6.9.4.1
Τι ένδειξη θα δείξει το βαττόμετρο του σχήματος 6.98α, αν η τάση τροφοδοσίας είναι 100 Volt και η ένταση του
ρεύματος είναι 8Α;

6-104
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

V V

A W * A W *
10Α 10Α
*
+ Ν R RL, L + *
Ν R
V Ε V ~
V̂1

(α) (β)
V V

* A1 W *
A W 10Α
10Α
*
* + Ν R L
+ Ν C V ~
V ~ V̂1
V̂1
A2 A3

(γ) (δ)
Σχήμα 6.98: Διατάξεις μέτρησης ενεργού ισχύος

Λύση: Το βαττόμετρο θα δείξει τη συνολική ενεργό ισχύ που καταναλώνει η διάταξη. Εφόσον είναι συνεχές το
κύκλωμα, η αυτεπαγωγή δεν επηρεάζει καθόλου το συνολικό ρεύμα του κυκλώματος (είναι βραχυκυκύκλωμα) και το
βαττόμετρο θα δείξει ένδειξη ίση με:
Ρ=100 Volt∙8A =800 Watt
Εφαρμογή 6.9.4.2
Τι ένδειξη θα δείξει το βαττόμετρο του σχήματος 6.98β, αν η ενεργός τάση τροφοδοσίας είναι 100 Volt και η
ένταση του ρεύματος είναι 4Α; Πόση είναι η φαινόμενη ισχύς και ποιος ο συντελεστής ισχύος;;

Λύση: Το φορτίο είναι καθαρά ωμικό, οπότε το βαττόμετρο θα δείξει τη συνολική ενεργό ισχύ που καταναλώνει η
διάταξη, δηλαδή:
Ρ=100 Volt∙4A =400 Watt
Η αντίστοιχη φαινόμενη ισχύς είναι επίσης:
S=100 Volt∙4A =400 VA
Ενώ ο αντίστοιχος συντελεστής ισχύος είναι μονάδα λόγω του ωμικού φορτίου.

Εφαρμογή 6.9.4.3
Τι ένδειξη θα δείξει το βαττόμετρο του σχήματος 6.98γ, αν η ενεργός τάση τροφοδοσίας είναι 100 Volt και η
ένταση του ρεύματος είναι 4Α; Πόση είναι η φαινόμενη ισχύς και ποιος ο συντελεστής ισχύος;;

Λύση: Το φορτίο είναι καθαρά χωρητικό, οπότε το βαττόμετρο θα δείξει ένδειξη μηδέν.
Η αντίστοιχη φαινόμενη ισχύς είναι ίση με:
S=100 Volt∙4A =400 VA
Ο συντελεστής ισχύος είναι μηδέν λόγω του χωρητικού φορτίου, δηλαδή ισχύει ότι: cos  =0 - χωρητικό

Εφαρμογή 6.9.4.4
Τι ένδειξη θα δείξει το βαττόμετρο του σχήματος 6.98δ, αν η ενεργός τάση τροφοδοσίας είναι 100 Volt και οι
έντασεις του ρεύματος είναι 5A, 4A, 3A στα αμπερόμετρα Α 1 , Α 2 , Α 3 αντίστοιχα; Πόση είναι η φαινόμενη ισχύς και
ποιος ο συντελεστής ισχύος της όλης διάταξης; Πραγματοποιήστε το διανυσματικό διάγραμμα τάσεων – εντάσεων
των στοιχείων του κυκλώματος. Ελέγξτε την ισχύ του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff.
6-105
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Λύση: Το φορτίο απαρτίζεται από δύο μέλη, ένα καθαρά ωμικό και ένα καθαρά επαγωγικό, που διαρρέονται από
τα ρεύματα 4 Α και 3 Α. Οπότε το βαττόμετρο θα δείξει την ενεργό ισχύ που καταναλώνει το ωμικό φορτίο, δηλαδή:
Ρ=100 Volt∙4A =400 Watt
Η αντίστοιχη φαινόμενη ισχύς είναι ίση με:
S=100 Volt∙5A =500 VA
Ο συντελεστής ισχύος είναι ίσος με:
P 400 Watt
cos     0,80 - επαγωγικός
S 500 VA
Αν πραγματοποιηθεί το αντίστοιχο διανυσματικό διάγραμμα των εντάσεων προκύπτει το σχήμα 6.99.


IˆR  4 A
1mm = 2 Volts Eˆ1  100 V
1mm = 0,1 A 36,87o

IˆL  390 A Iˆtot  536,87 A

o o

Σχήμα 6.99: Διανυσματικό διάγραμμα τάσεων – ρευμάτων εφαρμογής 6.9.4.4

Οπότε το διανυσματικό άθροισμα των ρευμάτων επιβεβαιώνει το άθροισμα του νόμου των ρευμάτων του
Kirchhoff:
IˆR  IˆL  Iˆtot  I R2  I L2  Itot2  42  32  52 που ισχύει

Εφαρμογή 6.9.4.5
Στη διάταξη του σχήματος 6.100α τοποθετήστε ένα βαττόμετρο προς μέτρηση της ενεργού ισχύος πάνω στη
σύνθετη αντίσταση Z 2 .

Λύση: Το πηνίο τάσης του βαττομέτρου πρέπει να μετρά την τάση πάνω στα άκρα της σύνθετης αντίστασης Ζ 2 ,
ενώ το πηνίο έντασης του βαττομέτρου πρέπει να μετρά το ρεύμα που διέρχεται μόνο από τη σύνθετη αντίσταση Ζ 2 .
Αυτό επιτυγχάνεται με τη διάταξη του σχήματος 6.100 β.

Z1 Z1 W *
10Α
+ Z3 + *
Ν
Z2 Z2 Z3
~ ~
V̂1 V̂1

(α) (β)
Σχήμα 6.100: (α) Διάταξη προς μέτρηση ενεργού ισχύος σύνθετης αντίστασης Ζ 2 εφαρμογής
6.9.4.5, (β) τοποθέτηση βαττομέτρου

6.9.5. Θεώρημα του Blondel - Θεώρημα μέτρησης ισχύος πολυφασικών συστημάτων

Η μέτρηση ισχύος των πολυφασικών συστημάτων εκτελείται με το θεώρημα του Blondel, σύμφωνα με το οποίο:
«Η ενεργός ισχύς που καταναλώνεται από ένα σύστημα καταναλώσεων συνδεδεμένων με οποιοδήποτε τρόπο
και τροφοδοτούμενων από n το πλήθος πηγών από ένα κατάλληλο σύστημα πηγών σ υνδεδεμένων με
οποιοδήποτε τρόπο και των οποίων οι τάσεις ή τα ρεύματα είναι τυχαίες συναρτήσεις του χρόνου, μπορεί να

6-106
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

μετρηθεί με n βαττόμετρα, καθένα από τα οποία συνδέεται σε σειρά με έναν από τους n αγωγούς και το πηνίο
τάσης συνδέεται μεταξύ του αγωγού και ενός κοινού κόμβου για όλα τα βαττόμετρα. Η ενεργός ισχύς του
συστήματος δίνεται από το αλγεβρικό άθροισμα των ενδείξεων όλων των n βαττομέτρων. Αν ο κοινός κόμβος
βρίσκεται πάνω σ’ έναν αγωγό, τότε η μετρούμενη από αυτόν ισχύς είναι μηδενική και η μέτρηση μπορεί να
υλοποιηθεί με n-1 βαττόμετρα».
Απόδειξη:
Έστωσαν u 1 (t), u 2 (t), …, u n (t) τα δυναμικά του καθενός από τους n αγωγούς στη θέση μετρήσης ως προς το
δυναμικό u Ν (t) κάποιου σημείου κατά τη χρονική στιγμή t., όπως φαίνεται στο σχήμα 6.101. Τα ρεύματα που
διαρρέουν αντίστοιχα τους αγωγούς την ίδια χρονική στιγμή είναι i 1 (t), i 2 (t), …, i n (t).
Η στοιχειώδης ενέργεια που καταναλώνεται κατά τη μεταφορά ηλεκτρικού φορτίου i k (t)∙dt από το κόμβο Κ
δυναμικού u k (t) στον κόμβο N δυναμικού u N (t) είναι ίση με i k (t)∙dt∙( u k (t)- u N (t)), οπότε η αντίστοιχη ισχύς είναι ίση
με i k (t)∙( u k (t)- u N (t)). Η συνολική ισχύς είναι ίση με:
p(t )  i1 (t )  u1 t   uN t   i2 (t )  u2 t   uN t   ...  in (t )  un t   uN t  
p(t )  i1 (t )  u1 t   i2 (t )  u2 t   ...  in (t )  un t   uN t   i1 (t )  i2 (t )  ...  in (t ) 
Με εφαρμογή του νόμου των εντάσεων του Kirchhoff προκύπτει ότι:
i1 (t )  i2 (t )  ...  in (t )  0
Οπότε η στιγμαία συνολική ισχύς που μετρούν τα βαττόμετρα δίνεται από τη σχέση:
p(t )  i1 (t )  u1 t   i2 (t )  u2 t   ...  in (t )  un t  (6.241)
Η ποσότητα i k (t)∙ u k (t) είναι η στιγμιαία ισχύς που θα έδειχνε το βαττόμετρο που αντιστοιχεί στον k-ιοστό αγωγό, αν
δεν είχε αδράνεια το κινητό του μέρος. Λόγω όμως της μη μηδενικής αδράνειας το βαττόμετρο δείχνει τη μέση ισχύ.
Οπότε σύμφωνα με τη σχέση (6.241) η συνολική ισχύς θα είναι το αλγεβρικό άθροισμα των ισχύων των n
βαττομέτρων ή των n-1 βαττομέτρων, αν παρθεί ο κοινός κόμβος πάνω σ’ έναν από τους n αγωγούς.

i1 (t )
1 *
W1
i2 (t )
2
Σύστημα W2 * Σύστημα
n-φασικών i3 (t ) n-φασικών
πηγών 3 * φορτίων
W3

in (t )
n *
Wn

N *

Σχήμα 6.101: Διάταξη n-φασικού συστήματος προς απόδειξη θεωρήματος του Blondel

Σημειώνεται ότι το θεώρημα του Blondel μπορεί να επεκταθεί και στην περίπτωση μέτρησης άεργου ισχύος, με
αντίστοιχη διαδικασία απόδειξης. Δηλαδή ισχύει ότι:
«Η άεργος ισχύς που καταναλώνεται από ένα σύστημα καταναλώσεων συνδεδεμένων με οποιοδήποτε τρόπο
και τροφοδοτούμενων από n το πλήθος πηγών από ένα κατάλληλο σύστημα πηγών συνδεδεμένων με
οποιοδήποτε τρόπο και των οποίων οι τάσεις ή τα ρεύματα είναι τυχαίες συναρτήσεις του χρόνου, μπορεί να
μετρηθεί με n μετρητές άεργου ισχύος, καθένας από τους οποίους συνδέεται σε σειρά με έναν από τους n
αγωγούς και το πηνίο τάσης συνδέεται μεταξύ του αγωγ ού και ενός κοινού κόμβου για όλες τις συσκευές
μέτρησης άεργου ισχύος. Η άεργος ισχύς του συστήματος δίνεται από το αλγεβρικό άθροισμα των ενδείξεων
όλων των n μετρητών άεργου ισχύος. Αν ο κοινός κόμβος βρίσκεται υπό μηδενική τάση, τότε η μετρούμενη
από αυτόν ισχύς είναι μηδενική και η μέτρηση μπορεί να υλοποιηθεί με n-1 μετρητές άεργου ισχύος».
Αν και το θεώρημα ισχύει για τα πολυφασικά συστήματα, εδώ θα υπάρξει εφαρμογή κατά κύριο λόγο για τα
τριφασικά συστήματα.

6-107
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.9.6. Μετρήσεις ενεργού ισχύος σε τριφασικά συστήματα

Στην περίπτωση μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε ένα τριφασικό σύστημα 4 αγωγών (3 φάσεων και
ουδέτερος) μπορούν να χρησιμοποιηθούν 3 βαττόμετρα σύμφων α με το θεώρημα του Blondel και το σχήμα 6.102. Η
αντίστοιχη συνολική τριφασική ισχύς είναι ίση με:
P3  W1  W2  W3 (6.242)
Θεωρητικά θα μπορούσε να ληφθεί ως κοινός κόμβος και ο κόμβος μίας φάσης, αλλά στην περίπτωση που ο
ουδέτερος αγωγός είναι γειωμένος (όπως συνήθως συμβαίνει στον αστέρα της τριφασικής πηγής), τότε οποιαδήποτε
διαρροή ρεύματος λόγω σφάλματος στο φορτίο δεν θα μετριόταν, καθώς το αντίστοιχο ρεύμα θα επέστρεφε μέσω
της γης και όχι μέσω του πηνίου ρεύματος που θα ήταν στον ουδ έτερο αγωγό. Γι’ αυτό και συνηθίζεται να
τοποθετούνται τα βαττόμετρα στους αγωγούς φάσεων με κοινό κόμβο πάνω στον ουδέτερο αγωγό, όπως στο σχήμα
6.102.

*
1 W1 1/
+
~ V̂1 Z1

Ν κοινή επιστροφή * * *
Ν/
V̂3 ουδέτερος
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 *
3 W2 3/
2 2/

*
W3

Σχήμα 6.102: Διάταξη μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε ασύμμετρο τρ ιφασικό δίκτυο με 4 αγωγούς

Στην περίπτωση μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε ένα τριφασικό σύστημα 3 αγωγών (χωρίς ουδέτερο)
μπορούν να χρησιμοποιηθούν 2 βαττόμετρα σύμφωνα με το θεώρημα του Blondel και το σχήμα 6.103. Αυτή η
διάταξη είναι γνωστή και ως διάταξη Aron, που θα αναλυθεί και σε ξεχωριστή παράγραφο. Η αντίστοιχη συνολική
τριφασική ισχύς είναι ίση με:
P3  W1  W2 (6.243)

*
1 W1 1/
+
~ V̂1 Z1

Ν
Ν/
V̂3
~ ~ + Z2 Z3
+ Vˆ2 *
3 3/
2 * 2/

*
W2

Σχήμα 6.103: Διάταξη μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε ασύμμετρο τριφ ασικό δίκτυο με 3 αγωγούς –
(διάταξη Aron)

6-108
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Στην περίπτωση μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε ένα συμμετρικό τριφασικό σύστημα μπορεί να
χρησιμοποιηθεί μία από τις επόμενες διατάξεις ανάλογα με το αν είναι διαθέσιμος (σχήμα 6.104) ή όχι ο ουδέτερος
κόμβος (σχήματα 6.105 και 6.106). Στην τελευταία περίπτωση κατασκευάζεται ένας πλασματικός ουδέτερος κόμβος .
Συγκεκριμένα στο σχήμα 6.105 κατασκευάζεται ένας πλασματικός ουδέτερος κόμβος μέσω της κοινής σύνδεσης
τριών ίδιων ωμικών αντιστάσεων μεγάλης τιμής (π.χ. 10 με 100 kΩ είναι ικανοποιητικές τιμές αντιστάσεων για
κυκλώματα ισχύος). Οι τελευταίες σχηματίζουν ένα φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα, το οποίο συνδέεται στο σημείο
που επιθυμείται η μέτρηση. Στο σχήμα 6.106 κατασκευάζεται ένα φορτίο συνδεσμολογίας αστ έρα, στο οποίο όμως
συμμετέχει στη μία φάση και η εσωτερική αντίσταση του πηνίου τάσης R V, οπότε για την επίτευξη συμμετρικού
φορτίου απαιτείται να ισχύει:
R / = R // +R V (6.244)
Όπου R είναι η ωμική αντίσταση κάθε φάσης, η οποία προστίθεται εξωτερικά στις δ ύο φάσεις, ενώ η R // είναι η
/

ωμική αντίσταση που πρέπει να προστεθεί σε σειρά με το πηνίο τάσης, ώστε όλος ο αντίστοιχος κλάδος να έχει
αντίσταση R / . Η αυτεπαγωγή του πηνίου τάσης είναι πολύ μικρή σε σχέση με την αντίσταση του πηνίου τάσης και
κατ’ επέκταση με τη συνολική αντίσταση του κλάδου R / , με συνέπεια να μπορεί να αγνοηθεί.
Για κάθε διάταξη εκ των σχημάτων 6.104 ως 6.106 η ενεργός ισχύς του συμμετρικού τριφασικού συστήματος P3
δίνεται από τη σχέση, εφόσον W1 είναι η ένδειξη του μονοφασικού βαττομέτρου:
P3  3  W1 (6.245)

*
1 W1 1/
+
~ V̂1 Z

Ν κοινή επιστροφή * Ν/
V̂3 ουδέτερος
~ ~ + Z Z
+ Vˆ2
3 3/
2 2/

Σχήμα 6.104: Διάταξη μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε συμμετρικό τριφασικό δίκτυο με 4 αγωγούς με
χρήση ενός βαττομέτρου

*
1 W1 1/
+ *
~ V̂1 Z
R/
ΝR
R/
Ν R/
Ν/
V̂3
~ ~ + Z Z
+ Vˆ2
3 3/
/
2 2

Σχήμα 6.105: Διάταξη μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε συμμετρικό τριφασικό δίκτυο με 3 αγωγούς με
χρήση ενός βαττομέτρου και με σύνδεση του πηνίου τάσης με τον κοινό κόμβο που σχηματίζουν τρεις όμοιες
αντιστάσεις
6-109
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

*
1 W1 1/
+ *
~ V̂1 Z
R//
ΝR
R/
Ν R/
Ν/
V̂3
~ ~ + Z Z
+ Vˆ2
3 3/
2 2/

Σχήμα 6.106: Διάταξη μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος σε συμμετρικό τριφασικό δίκτυο με 3 αγωγούς με
χρήση ενός βαττομέτρου και με σύνδεση του πηνίου τάσης εσωτερικής αντίστασης R V με τον ακροδέκτη της
αντίσταση R // με την προϋπόθεση R / = R // +R V

Εφαρμογή 6.9.6.1
Στη διάταξη του σχήματος 6.106 για ένα συμμετρικό τριφασικό σύστημα τοποθετήθηκε ένα βαττόμετρο προς
μέτρηση της ενεργού ισχύος και η αντίστοχη ένδειξη είναι 1000 Watt. Πόση η συνολική ισχύς που καταναλώνεται;

Λύση: Σύμφωνα με τη σχέση (6.245) η συνολική ενεργός ισχύς που καταναλώνεται είναι 3∙1000 Watt= 3kW.

6.9.7. Μετρήσεις αέργου ισχύος σε τριφασικά συστήματα

Στην περίπτωση μέτρησης τριφασικής αέργου ισχύος μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά όργανα μέτρησης
αέργου ισχύος, τα οποία μπορούν να συνδεσμολογηθούν όμοια με τις διατάξεις των σχημάτων 6.102 ως 6.106
ανάλογα με το αν είναι συμμετρικό ή όχι το σύστημα.
Στην ειδική περίπτωση που το σύστημα τροφοδοσίας είναι συμμετρικό δύνανται να χρησιμοποιηθεί βατόμετρα
προς μέτρηση της αέργου ισχύος. Ειδικότερα το κύκλωμα του σχήματος 6.107 είναι κατάλληλο προς μέτρηση της
αέργου ισχύος για ένα ασύμμετρο φορτίο, καθώς το βαττόμετρο μετρά:
W1  V23  I1  cos 90o  1   V  I1  sin 1  3 V  I1  sin 1 (6.246)

Καθώς η τάση Vˆ32 προπορεύεται της τάσης αναφοράς V̂1 κατά 90 ο λόγω του συμμετρικού συστήματος
τροφοδοσίας τάσεων, ενώ η ένταση ρεύματος Iˆ1 έπεται της τάσης αναφοράς V̂1 κατά 1 .
Αντίστοιχα οι άεργες ισχύες που μετρούν τα άλλα δύο βαττόμετρα είναι ίσες με:
W2  V31  I 2  cos 90o  2   V  I 2  sin 2  3 V  I 2  sin 2 (6.247)

W3  V12  I3  cos 90o  3   V  I3  sin 3  3 V  I3  sin 3 (6.248)

Από το άθροισμα των τριών επιμέρους ενδείξεων προκύπτει ότι:
W1  W2  W3  3  V  I1  sin 1  3  V  I 2  sin 2  3  V  I 3  sin 3 

W1  W2  W3  3  V  I1  sin 1  V  I 2  sin 2  V  I3  sin 3   3  QZ tot 

W1  W2  W3
QZ  tot  (6.249)
3
Στην περίπτωση του συμμετρικού φορτίου το κύκλωμα του σχήματος 6.108 είναι κατάλληλο προς μέτρηση της
αέργου ισχύος, καθώς το βαττόμετρο μετρά:

W1  V23  I1  cos  90o  1   V  I  sin   3  V  I  sin  

Q3
 Q3  3  W1 (6.250)
3

6-110
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

* *
1 W1 1/
+
~ V̂1 Z1

Ν
Ν/
V̂3
~ ~ + Z2 Z3
*
+ Vˆ2 *
3 W2 3/
2 2/
*

W3 *

Σχήμα 6.107: Διάταξη μέτρησης τριφασικής αέργου ισχύος σε ασύμμετρο τριφασικό φορτίο με 3 αγωγούς

*
*
1 W1 1/
+
~ V̂1 Z

Ν
Ν/
V̂3
~ ~ + Z Z
+ Vˆ2
3 3/
2 2/

Σχήμα 6.108: Διάταξη μέτρησης τριφασικής αέργου ισχύος σε συμμετρικό τριφασικό φορτίο με 3 αγωγούς

Εφαρμογή 6.9.7.1
Στη διάταξη του σχήματος 6.108 για ένα συμμετρικό τριφασικό σύστημα τοποθετήθηκε ένα βαττόμετρο προς
μέτρηση της αέργου ισχύος και η αντίστοχη ένδειξη είναι 900 Watt. Πόση η συνολική άεργος ισχύς που
καταναλώνεται;

Λύση: Σύμφωνα με τη σχέση (6.250) η συνολική αέργος ισχύς που καταναλώνεται είναι 3 ∙900 = 1,559 kVar.

6.9.8. Μετρήσεις μέσω της διάταξης Aron

Στην περίπτωση μέτρησης τριφασικής ενεργού ισχύος μέσω της διάταξης του σχήματος 6.103 μπορεί να μετρηθε ί
σε κάθε είδους δίκτυο, καθώς είναι γνωστό ότι η συνολική στιγμιαία ισχύς είναι ίση με:
p(t )  u1/ (t )  i1 (t )  u2/ (t )  i2 (t )  u3/ (t )  i3 (t ) (6.251)
Όπου για τις εντάσεις των ρευμάτων ισχύει ότι:
i1 (t )  i2 (t )  i3 (t )  0  i2 (t )  i1 (t )  i3 (t ) (6.252)
Οπότε με αντικατάσταση της (6.252) στη (6.251) προκύπτει ότι:
p(t )  u1/ (t )  i1 (t )  u2/ (t )   i1 (t )  i3 (t )   u3/ (t )  i3 (t ) 

 
p(t )  u1/ (t )  u2/ (t )   i1 (t )  u3/ (t )  u2/ (t )  i3 (t )  p(t )  u1/ 2/ (t )  i1 (t )  u3/ 2/ (t )  i3 (t ) 

6-111
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

    V     P
T
1
p(t )  dt  V1/ 2/  I1  cos  Vˆ1/ 2/ , Iˆ1  I 3  cos  Vˆ3/ 2/ , Iˆ3
T 0
P3  3/ 2 /  1  P  2 (6.253)

Όπου P 1 και P  2 είναι οι ενεργές ισχύες των βαττομέτρων W 1 και W 2 αντίστοιχα.

Το ίδιο τελικό αποτέλεσμα της σχέσης (6.253) επιτυγχάνεται, αν γίνει χρήση διανυσματικού διαγράμματος για
ένα συμμετρικό φορτίο, όπως φαίνεται στο σχήμα 6.109.

Vˆ32

- Vˆ2
V̂3 30o
Vˆ12
φ Iˆ3
30o
120o V̂1
φ
120o
Iˆ1

Vˆ2
Σχήμα 6.109: Διανυσματικό διάγραμμα φασικών τάσεων συμμετρικού τριφασικού
συστήματος ευθείας διαδοχής για επίλυση προβλήματος μέτρηση τριφασικής ενεργού και
άεργου ισχύος σε συμμετρικό φορτίο με χρήση δύο βαττομέτρων συνδεσμολογίας Aron

Οπότε προκύπτει ότι:

 
P 1  P  2  V1/ 2/  I1  cos  Vˆ1/ 2/ , Iˆ1   V 3/ 2/  
 I 3  cos  Vˆ3/ 2/ , Iˆ3  
P 1  P 2  V  I  cos   30o   V  I  cos 30o    
P 1  P 2  3 V  I   cos   cos30o  sin   sin 30o   3 V  I   cos   cos30o  sin   sin 30o  
3
P 1  P  2  2  3  V  I  cos   cos 30o  2  3  V  I  cos    3  V  I  cos   P3 
2
P 1  P  2  P3 (6.254)
Ομοίως προκύπτει ότι:

  
3   P  2  P 1   3  V3/ 2/  I 3  cos  Vˆ3/ 2/ , Iˆ3   V 1/ 2/  
 I1  cos  Vˆ1/ 2/ , Iˆ1  

3   P  2  P 1   3  V  I  cos  30o     V  I  cos  30o     
3   P  2  P 1   3   3  V  I   cos   cos 30o  sin   sin 30o   3  V  I   cos   cos 30o  sin   sin 30o   
3   P  2  P 1   3  2  3 V  I  sin   sin 30o  3  2  3  V  I  sin  
1
 3  V  I  sin   Q3 
2
3   P 2  P 1   Q3 (6.255)
Δηλαδή από τη διαφορά των ενδείξεων των δύο βαττομέτρων προκύπτει η αντίστοιχη άεργος ισχύς, με την
προϋπόθεση ότι η ακολουθία των φάσεων 1,2,3 είναι θετικής διαδοχής.
Επισημαίνεται ότι στην πράξη δεν είναι γνωστό εκ των προτέρων η ακολουθία των φάσεων, οπότε με τη χρήση
ενός επαγωγικού φορτίου π.χ. RL, προσδιορίζεται η τριφασική άεργος ισχύς που είναι θετική και από αυτήν
προσδιορίζεται ποιο βαττόμετρο είναι το W 1 και ποιο το W2 .
Αν ληφθεί υπόψη ότι:
P 1  3 V  I  cos   30o  (6.256)

P 2  3 V  I  cos  30o    (6.257)

Τότε προκύπτει ότι:
● για -90º <φ< -60º (έντονα χωρητική συμπεριφορά): P 1  0 , P  2  0

6-112
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

● για -60º <φ< 0º (χωρητική συμπεριφορά): P 1  P  2  0

● για φ= 0º (ωμική συμπεριφορά): P  2  P 1  0
● για 0º <φ< 60º (επαγωγική συμπεριφορά): P  2  P 1  0
● για 60º <φ< 90º (έντονα επαγωγική συμπεριφορά): P  2  0 , P 1  0

Εφαρμογή 6.9.8.1
Στη διάταξη του σχήματος 6.103 για ένα συμμετρικό τριφασικό σύστημα τα βαττόμετρα έχουν τις ενδείξεις 1000
Watt και 500 Watt και το τριφασικό φορτίο είναι RL. Ζητείται να προσδιοριστούν η ενεργός, η άεργος και η
φαινόμενη ισχύς, καθώς επίσης ο συντελεστής ισχύος και η γωνία του φορτίου (δηλαδή η διαφορά φάσης μεταξύ
φασικής τάσης και φασικού ρεύματος);

Λύση: Με εφαρμογή της σχέσης (6.250) προσδιορίζεται ότι η τριφασική ενεργός ισχύς είναι ίση με:
P3  (1000+500)= 1500 Watt
Σύμφωνα με τη σχέση (6.251) η άεργος ισχύς είναι ίση με:
Q3  3  1000  500  =866,0 Var
με θετικό πρόσημο λόγω του επαγωγικού χαρακτήρα του φορτίου, με συνέπεια το βαττόμετρο W 1 αντιστοιχεί στα
500 Watt και το W 2 στα 1000 Watt.
Η φαινόμενη ισχύς είναι ίση με:
S3  P32  Q32  15002  8662  1732,1 VA
Ο αντίστοιχος συντελεστής ισχύος είναι ίσος με:
P3 1500 Watt
cos     0,866 - επαγωγικός λόγω RL φορτίου
S3 1732,1 VA
Η αντίστοιχη διαφορά φάσης είναι ίση με:
  cos 1 0,866  30, 00o (θετική γωνία λόγω του επαγωγικού φορτίου)

Εφαρμογή 6.9.8.2
Με βάση την εφαρμογή 6.6.4.4 στην περίπτωση της ευθείας διαδοχής προσδιορίστε τη διάταξη και τις ενδείξεις
των βαττομέτρων της συνδεσμολογίας Aron.

Λύση: Η διάταξη της συνδεσμολογίας Aron με τα δύο βατόμετρα παρουσιάζεται στο σχήμα 6.110.

*
1 W1 1/
*
+
~ Ê1 Z1  R

Ν Ν/
Z3   j  X C
Ê3
~ ~ +
+ Ê2 Z2  j  X L
3 3/
2 2/
*
W2
*

Σχήμα 6.110: Τριφασικό ασύμμετρο σύστημα χωρίς ουδέτερο της εφαρμογής 6.6.4.4 με τοποθέτηση δύο
βαττομέτρων συνδεσμολογίας Aron

6-113
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Για τον υπολογισμό των ενδείξεων των βαττομέτρων χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν οι αρχικές σχέσεις ορισμού
της ισχύος κάθε βαττομέτρου με χρήση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής 6.6.4.4. Συγκεκριμένα ισχύει ότι:

 
W1  V1/ 2/  I1  cos  Vˆ1/ 2/ , Iˆ1 
W2  V3/ 2/  I  cos   Vˆ
3 3/ 2/
, Iˆ  
3

Από την εφαρμογή 6.6.4.4 τα ρεύματα γραμμής είναι ίσα με:

Iˆ1  400 A , Iˆ2  20, 706165 A , Iˆ3  20, 706165 A
O O O

Από την εφαρμογή 6.6.4.4 λαμβάνοντας υπόψη τη συμμετρία των φασικών τάσεων του συστήματος οι πολικές
τάσεις είναι ίσες με:
Vˆ1/ 2/  Eˆ1  Eˆ 2  40030 V , Vˆ3/ 2/  Eˆ3  Eˆ 2  40090 V
o o

Οπότε οι ενεργές ισχύες είναι ίσες με:

 
W1  V1/ 2/  I1  cos  Vˆ1/ 2/ , Iˆ1   400 V  40 A  cos 30 o
 0o   13856, 4 Watt

 
W2  V3/ 2/  I 3  cos  Vˆ3/ 2/ , Iˆ3   400 V  20, 706 A  cos 90 o
 165o   2143, 6 Watt

Οπότε η συνολική ισχύς είναι ίση με:

W1  W2  13856, 4  2143,6 Watt  16000,0 Watt
Άλλωστε η συνολική ενεργός ισχύς του φορτίου είναι ίση με:
P  I12  R   40 A 10   16000 Watt
2

Οπότε επαληθεύεται ο υπολογισμός της ενεργού ισχύος σύμφωνα μ ε τη διάταξη Aron.

Σημειώνεται ότι δεν γίνεται ο υπολογισμός της άεργου ισχύος με την υπάρχουσα διάταξη και τη χρήση της
σχέσης (6.255) λόγω της ασυμμετρίας του φορτίου. Από τα μεγέθη της εφαρμογής η συνολική άεργος ισχύς είναι
ίση με:
Qtot  Q2  Q3  j  I 22  X L  j  I 32  X C  j  20, 7062 A2 10   j  20, 706 2 A2 10   0 Var

6.9.9. Τεχνικά στοιχεία μέτρησης ισχύος με βαττόμετρο

Από πλευράς ρυθμίσεων στο μονοφασικό βαττόμετρο ρυθμίζεται τόσο το πηνίο τάσης επιλέγοντας ένδειξη της
κλίμακας ρύθμισης μεγαλύτερη από τη μέγιστη τάση του στοιχείου παράλληλα στο οποίο συνδέ εται, όσο και το
πηνίο έντασης επιλέγοντας ένδειξη της κλίμακας ρύθμισης μεγαλύτερη από τη μέγιστη ένταση του στοιχείου με το
οποίο συνδέεται σε σειρά. Επίσης πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη συνδεσμολογία που δίνει ο
κατασκευαστής για την ορθότητα των μετρήσεων.
Το βαττόμετρο ενδέχεται να μην έχει αρνητικές τιμές. Αν ο δείκτης του βαττομέτρου σε κάποια μέτρηση
αποκλίνει αριστερά από το μηδέν της κλίμακας, τότε η ισχύς που μετράει είναι αρνητική. Προκειμένου να γίνει
λήψη μέτρησης αντιστρέφεται η φορά του ρεύματος στο πηνίο έντασης (διακόπτοντας πρώτα την τροφοδοσία του
κυκλώματος για να μην καταστραφεί το πηνίο έντασης) ή αντιστρέφεται η σύνδεση αγωγών στους ακροδέκτες του
πηνίου τάσης. Η ισχύς που μετράται έχει πλέον αρνητικό πρόσημο.
Σημειώνεται ότι στην πράξη οι μετρήσεις γίνονται με το δίκτυο / σύστημα υπό τάση, οπότε είναι δύσκολο να
διακοπεί η τροφοδότηση των διαφόρων στοιχείων για την πραγματοποίηση μίας μέτρησης. Σε αυτές τις περιπτώσεις
η ένταση του ρεύματος μπορεί να μετρηθεί με τη βοήθεια αμπεροτσιμπίδας προς αποφυγή άμεσης επαφής του
πηνίου έντασης με το δίκτυο υπό τάση ή αντίστοιχα με τη μόνιμη τοποθέτηση ενός μετασχηματιστή έντασης ή
άλλων ισοδύναμων τρόπων. Για το πηνίο τάσης συνήθως δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα στη χαμηλή τάσ η,
ενώ στη μέση τάση (kV και άνω) χρησιμοποιούνται μετασχηματιστές τάσης. Αν χρειαστεί να γίνει αλλαγή
συνδεσμολογίας κάποιου εκ των δύο πηνίων, προτιμότερο είναι να αλλαχθεί το πηνίο τάσης, διότι διαρρέεται από
πολύ μικρά ρεύματα.
Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα τριφασικό βαττόμετρο, το οποίο εσωτερικά αποτελείται από δύο
μονοφασικά σε συνδεσμολογία Αron που τα κινητά τους συστήματα συνδέονται σε κοινό άξονα. Πέρα από τις
ρυθμίσεις των πηνίων τάσης και έντασης υπάρχει και επιλογή για μέτρηση είτε ενεργού, είτε άεργου ισχύος. Οι
κατασκευαστές δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη τυποποίηση σ’ αυτά τα όργανα και είναι αναγκαία η χρήση των
αντίστοιχων εγχειριδίων.

6-114
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

6.10. Επιλύση Τριφασικών Συστημάτων με τη Μέθοδο των Συμμετρικών Συνιστωσών

Με τη μέθοδο των συμμετρικών συνιστωσών μπορεί να επιλυθεί ένα τριφασικό δίκτυο στο οπο ίο επιβάλλονται με
συμμετρικές τάσεις. Συγκεκριμένα ακολουθούνται τα εξής βήματα:
 Με βάση τις σχέσεις (6.44) ως (6.46) αναλύεται το ασύμμετρο σύστημα τάσεων στα τρία συστήματα των
συμμετρικών συνιστωσών του.
 Το δίκτυο επιλύεται τρεις φορές, μία φορά για καθένα από τα τρία συστήματα συμμετρικών συνιστωσών με βάση
την αρχή της επαλληλίας. Ειδικά στην περίπτωση που το δίκτυο είναι συμμετρικό, η επίλυση είναι αρκετά
εύκολη, καθώς σχηματίζονται άμεσα ισοδύναμα απλά μονοφασικά μοντέλα.
 Τα επιμέρους συστήματα ρευμάτων και οι επιμέρους τάσεις που έχουν προκύψει από κάθε επίλυση μπορούν να
αθροιστούν με βάση τις σχέσεις (6.47) ως (6.49), ώστε να προκύψουν τα συνολικά μεγέθη.
Για να γίνει καλύτερα αντιληπτή η παραπάνω διαδικασία έστω το δίκτυο του σχήματος 6.111, το οποίο
αποτελείται από μία ασύμμετρη τριφασική πηγή τάσεων, από μία συμμετρική γραμμή μεταφοράς τεσσάρων αγωγών
που τροφοδοτεί μέσω ουδετέρου ένα πρώτο συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας αστ έρα και ακολούθως μία
συμμετρική γραμμή μεταφοράς τριών αγωγών που τροφοδοτεί ένα δεύτερο συμμετρικό φορτίο συνδεσμολογίας
τριγώνου. Το κύκλωμα αυτό, όπως φαίνεται και από το σχήμα 6.111, δεν μπορεί να επιλυθεί με χρήση του
θεωρήματος Millaman λόγω της πεπλεγμένης μορφής συνδέσεων, ενώ, αν λυνόταν με τη βοήθεια των νόμων του
Kirchhoff θα χρειαζόταν να λυθεί ένα σύστημα 13 άγνωστων ρευμάτων. Με τη μέθοδο των δυναμικών των κόμβων
τα άγνωστα δυναμικά θα είναι 11-1 =10 κόμβοι, ενώ με τη μέθοδο των ρευμάτων βρόχων υπάρχουν 6 άγνωστοι.
Επίσης για τις δύο τελευταίες μεθόδους δεν δύνανται να σχηματιστούν θεμελιώδεις επίπεδοι βρόχοι (συνεχώς
απομένει ένας κλάδος της δεύτερης γραμμής μεταφοράς, π.χ. 2 / 2 // .

Γραμμή 1α 1/ Γραμμή 2α
1 Zγ1

+ Iˆ1
~ Ê1 Iˆ1/ Z1
Iˆ1/1// Zγ2

Iˆ0
Ν κοινή επιστροφή
Z0 Ν/ Iˆ3/
Ê3 ουδέτερος Iˆ2 /
~ ~ + Z1 Z1
3 + Ê2 Γραμμή 1β 3/
Zγ1
2/
2 Iˆ2
Iˆ3
Γραμμή 1γ
Zγ1
1//
Γραμμή 2β
Γραμμή 2γ

ˆ Iˆ3//1//
Iˆ2/ 2// Zγ2 I1// 2// Zγ2 Iˆ3/ 3//
Z2 Z2

Iˆ2// 3//

2// 3//
Z2

Σχήμα 6.111: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα μίας ασύμμετρης τριφασικής πηγής που τροφοδοτεί διαδοχικά
δύο δύο συμμετρικά φορτία μέσω συμμετρικών γραμμών μεταφοράς , το μεν πρώτο συνδεσμολογίας αστέρα με
ουδέτερο αγωγό, το δε δεύτερο συνδεσμολογίας τριγώνου

Οπότε η μέθοδος των συμμετρικών συνιστωσών είναι μία εναλλακτική λύση. Συγκεκριμένα προσδιορίζονται οι
συμμετρικές συνιστώσες των τάσεων της πηγής σύμφωνα με τις σχέσεις (6.44) ως (6.46):

6-115
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Eˆ    Eˆ 2   2  Eˆ 3
Eˆ 1  1 (6.258)
3
E    Eˆ 2    Eˆ3
ˆ 2
Eˆ 1  1 (6.259)
3
E  E2  Eˆ 3
ˆ ˆ
Eˆ 1  1 (6.260)
3
Ακολούθως για τη συμμετρική τάση ευθείας διαδοχής Ê 1 το κύκλωμα της διάταξης μεταπίπτει σε ένα πλήρες
συμμετρικό σύστημα, όπως φαίνεται στο κύκλωμα 6.112, όπου Eˆ 2   2  Eˆ 1 , Eˆ 3    Eˆ 1 .

Γραμμή 1α 1/ Γραμμή 2α
1 Zγ1

+ Iˆ 1
~ Ê 1 Iˆ 1/ Z1
Iˆ 1/1// Zγ2

Iˆ 0  0
Ν κοινή επιστροφή
Z0 Ν/ Iˆ 3/
Ê 3 ουδέτερος Iˆ 2 /
~ ~ + Z1 Z1
3 + Γραμμή 1β 3/
Ê 2
Zγ1
2/
2 Iˆ 2
Iˆ 3
Γραμμή 1γ
Zγ1
1//
Γραμμή 2β
Γραμμή 2γ

ˆ Iˆ 3//1//
Iˆ 2/ 2// Zγ2 I  1// 2// Zγ2 Iˆ 3/ 3//
Z2 Z2

Iˆ 2// 3//

2// 3//
Z2

Σχήμα 6.112: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα συμμετρικής πηγής τάσης ευθείας διαδοχής που τροφοδοτεί
διαδοχικά δύο συμμετρικά φορτία μέσω συμμετρικών γραμμών μεταφοράς, το μεν πρώτο συνδεσμολογίας
αστέρα με ουδέτερο αγωγό, το δε δεύτερο συνδεσμολογίας τριγώνου

Οπότε επιλύεται το μονοφασικό κύκλωμα του σχήματος 6.11 3, όπου το δεύτερο φορτίο συνδεσμολογίας
τριγώνου έχει μετασχηματιστεί μέσω του θεωρήματος Kennelly στο αντίστοιχο φορτίο αστέρα.
Γραμμή 1 1/ 1//
1 Zγ1 Zγ2

+ Iˆ 1 Iˆ 1/1//

Z2
~ Ê 1 Iˆ 1/ Z1 Ζ 2Υ 
3

Ν ιδανική επιστροφή Ν/ Ν//

Σχήμα 6.113: Ισοδύναμο κύκλωμα ευθείας διαδοχής του κυκλώματος σχήματος 6.111

Ομοίως για τη συμμετρική τάση αντίστροφης διαδοχής Ê 1 το κύκλωμα της διάταξη μεταπίπτει σε ένα πλήρες
συμμετρικό σύστημα με Eˆ 2    Eˆ 1 , Eˆ 3   2  Eˆ1 . Οπότε επιλύεται το μονοφασικό κύκλωμα του σχήματος 6.11 4,
που στην παρούσα περίπτωση είναι ταυτόσημο με τη διάταξη του σχήματος 6.11 3 από πλευρά στοιχείων.
6-116
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

Γραμμή 1 1/ 1//
1 Zγ1 Zγ2

+ Iˆ 1 Iˆ 1/1//

Z2
~ Ê 1 Iˆ 1/ Z1 Ζ 2Υ 
3

Ν ιδανική επιστροφή Ν/ Ν//

Σχήμα 6.114: Ισοδύναμο κύκλωμα αντίστροφης διαδοχής του κυκλώματος σχήματος 6.111

Για τη συμμετρική τάση μηδενικής διαδοχής Ê 1 το κύκλωμα της διάταξης μεταπίπτει σε ένα πλήρες συμμετρικό
δίκτυο, όπως φαίνεται στο κύκλωμα 6.115, στο οποίο όμως όλες οι τάσεις των πηγών είναι ίσες μεταξύ τους,
δηλαδή: Eˆ  3  Eˆ  2  Eˆ 1 , με συνέπεια τα αντίστοιχα ρεύματα των κλάδων να είναι ίσα μεταξύ τους, δηλαδή ισχύει

ότι: Iˆ 3  Iˆ 2  Iˆ1 , Iˆ 3/  Iˆ 2/  Iˆ1/ , Iˆ 3/ 3//  Iˆ 2 / 2 //  Iˆ 1 /1 //, Iˆ 2// 3//  Iˆ1// 2//  Iˆ 3//1// και Iˆ 0  3  Iˆ1/ . Όμως, αν εφαρμοστεί ο
νόμος των τάσεων του Kirrchoff στο κλειστό βρόχο 1 // 2 // 3 // , προκύπτει ότι:
3  Iˆ // //    0  Iˆ // //  01 2 2 1 2

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει κανείς, αν εφαρμοστεί ο νόμος των εντάσεων του Kirrchoff στα ρεύματα που
καταλήγουν στο φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου, καθώς:
3  Iˆ / //  0  Iˆ / //  0 1 1 1 1

Δηλαδή ρεύματα μηδενικής διαδοχής δεν ρέουν προς το φορτίο συνδεσμολογίας τριγώνου. Το ίδιο συμβαίνει και
για φορτίο συνδεσμολογίας αστέρα, το οποίο δεν έχει ουδέτερο αγωγό στον κοινό κόμβο του.
Γραμμή 1α 1/ Γραμμή 2α
1 Zγ1

+ Iˆ 1
~ Ê1 Iˆ1/ Z1
Iˆ1/1// Zγ2

Iˆ 0  3  Iˆ 1 /

Ν κοινή επιστροφή
Z0 Ν/ Iˆ1/
Ê 1 ουδέτερος Iˆ1/
~ ~ + Z1 Z1
3 + Ê 1 Γραμμή 1β 3/
Zγ1
2 Iˆ 1 2/
Iˆ 1
Γραμμή 1γ
Zγ1
1//
Γραμμή 2β
Γραμμή 2γ

Iˆ1/1//
ˆ
Zγ2 I 1// 2// Iˆ1// 2// Zγ2 Iˆ1/1//
Z2 Z2

Iˆ1// 2//

2// 3//
Z2

Σχήμα 6.115: Αλληλένδετο τριφασικό σύστημα πηγής τάσης μηδενικής διαδοχής που τροφοδοτεί διαδοχικά
δύο συμμετρικά φορτία μέσω συμμετρικών γραμμών μεταφοράς, το μεν πρώτο συνδεσμολογίας αστέρα με
ουδέτερο αγωγό, το δε δεύτερο συνδεσμολογίας τριγώνου

6-117
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

Οπότε στο κύκλωμα του σχήματος 6.115 από την εφαρμογή του νόμου των τάσεων στον κλειστό βρόχο Ν11 / Ν / Ν
προκύπτει ότι:
 Eˆ  Iˆ  Z  Iˆ /  Z  Iˆ  Z  0
1 1 1 1 1 0 0

Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ρεύματα Iˆ 3/ 3//  Iˆ 2/ 2//  Iˆ1/1// είναι μηδενικά προκύπτει ότι:

Iˆ1  Iˆ1/
Ενώ με εφαρμογή του νόμου των εντάσεων του Kirrchoff στον κόμβο Ν / προκύπτει ότι:
Iˆ  3  Iˆ / 0 1

Οπότε συνολικά προκύπτει ότι:

Eˆ 1  Iˆ1  Z 1  Iˆ1  Z 1  Iˆ1  3  Z 0 (6.261)
Δηλαδή το αντίστοιχο ισοδύναμο μονοφασικό μοντέλο δίνεται στο σχήμα 6.116, όπου ουσιαστικά παρατηρείται
ότι λόγω των τριών ομοφασικών ρευμάτων μηδενικής διαδοχής στον ουδέτερο αγωγό, η αντίστοιχη σύνθετη
αντίσταση τριπλασιάζεται.
Γραμμή 1 1/
1 Zγ1

+ Iˆ 1
~ Ê1 Z1

Ν 3∙Z0 Ν/

Σχήμα 6.116: Ισοδύναμο κύκλωμα μηδενικής διαδοχής του κυκλώματος σχήματος 6.111

Από τον προσδιορισμό των μεγεθών είναι δυνατή με επαλληλία ο προσδιορισμός των συνολικών μεγεθών. Π.χ.
αν το ζητούμενο ήταν το ρεύμα γραμμής της τριφασικής πηγής, τότε μέσω των σχέσεων ( 6.47) ως (6.49) προκύπτει
ότι:
Iˆ1  Iˆ 1  Iˆ 1  Iˆ1 (6.262)
Iˆ2   2  Iˆ 1    Iˆ 1  Iˆ1 (6.263)
Iˆ3    Iˆ 1    Iˆ 1  Iˆ1
2
(6.264)
Αντίστοιχα είναι δυνατός ο υπολογισμός και οποιουδήποτε άλλου μεγέθους, αρκεί κατά την επίλυση των τριών
κυκλωμάτων θετικής, αρνητικής και μηδενικής ακολουθίας να έχει υπολογιστεί.

6.11. Πτώση Τάσης σε Γραμμή Μεταφοράς

Η πτώση της ενεργού τάσης πάνω στις γραμμές μεταφοράς είναι ένα σχεδιαστικό κριτήριο των ηλεκτρικών
δικτύων εκφρασμένο συνήθως επί τοις εκατό ως προς την ονομαστική τάση. Συγκριμένα, αν η πτώση τάσης πάνω
στην εκάστοτε γραμμή μεταφοράς Ζ γk είναι ίση με Vˆ , τότε η αντίστοιχη πτώση της ενεργού τάσης δίνεται από τη
Z k

σχέση:
VZ k VZ k
 Z  100%  100%
V 
(6.265)
k
Vnom  phase nom 3
Στις εσωτερικές ηλεκτρικές εγκαταστάσεις η επιβαλλόμενη πτώση τάσης σε εγκαταστάσεις φωτισμού είναι 1%
και κίνησης 3%, σύμφωνα με το εσωτερικό κανονισμό εσωτερικών εγκαταστάσεων (Κ.Ε.Η.Ε.). Στα πλοία σύμφωνα
με το κανονισμούς του νηογνώμονα LRS η αντίστοιχη επιτρεπόμενη πτώση τάσης είναι 6%.

6.12. Αντιστάθμιση Ισχύος

Κατά την αντιστάθμιση ισχύος, η οποία προσδιορίζεται όπως έχει περιγραφτεί σε 3 ο κεφάλαιο, σε ένα τριφασικό
δίκτυο χρησιμοποιείται στους πυκνωτές συνδεσμολογία τριγώνου (για να είναι πιο μικροί), των οποίων η
χωρητικότητά τους ανά κλάδο προσδιορίζεται από τη σχέση:
QC
QC  3  V  I  3  V 2  C     C   (6.266)
3  V 2  

6-118
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
6.1) Να αναφέρετε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας.
Απάντηση: Χαρακτηριστικά παραδείγματα συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας είναι το εθνικό δίκτυο μίας χώρς (π.χ. σχήμα
6.1) και το δίκτυο ενός πλήρως εξηλεκτρισμένου πλοίου βλ. §6.1.
6.2) Να αναφέρετε τους λόγους ανάπτυξης των πολυφασικών συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας συνοπτικά.
Απάντηση: Βλέπετε τα έντονα τονισμένα γράμματα της § 6.2.
6.3) Να ορίσετε το n-φασικό σήμα στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της συχνότητας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.3, σχέσεις (6.1) και (6.4).
6.4) Να ορίσετε το συμμετρικό n-φασικό σήμα m-τάξης ευθείας διαδοχής στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της
συχνότητας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.3, σχέσεις (6.2) και (6.5).
6.5) Να ορίσετε το συμμετρικό n-φασικό σήμα m-τάξης αντίστροφης διαδοχής στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της
συχνότητας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.3, σχέσεις (6.3) και (6.6).
6.6) Αποδείξτε ότι το άθροισμα του συνόλου των επιμέρους σημάτων ενός συμμετρικού n-φασικού σήματος
οποιασδήποτε τάξης είναι μήδεν.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.3, σελ. 6-6.
6.7) Ποια είναι η έννοια του όρου «φάση» στα πολυφασικά συστήματα;
Απάντηση: Με τον όρο φάση σε πολυφασικά συστήματα εννοείται τόσο η σχετική χρονική μετατόπιση μεταξύ των σημάτων
(τάσεων ή ρευμάτων), όσο εκείνο το τμήμα του πολυφασικού συστήματος που φέρει μία από τις τάσεις ή τα ρεύματα του
συστήματος.
6.8) Να ορίσετε το πολυφασικό σύστημα.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.1.
6.9) Να διακρίνετε τα είδη των πολυφασικών συστημάτων με βάση τον τρόπο σύνδεσης των γραμμών μεταφοράς και
τον τρόπο ζεύξης των πηγών και των καταναλωτών με χρήση και κατάλληλων σχημάτων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.2. Σημειώνεται ότι ο τρόπος ζεύξης έχει νόημα μόνο στα αλληλένδετα συστήματα.
6.10) Να διακρίνετε και να περιγράψετε τα είδη των πολυφασικών συστημάτων με βάση την ύπαρξη ή μη συμμετρίας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.3.
6.11) Να ορίσετε τη φασική και την πολική τάση σε ένα πολυφασικό σύστημα. Ανάλογα με το είδος της ζεύξης να
αναλύσετε και τη σχέση μεταξύ των αντίστοιχων μεγεθών.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.4.
6.12) Να ορίσετε το φασικό και το πολικό ρεύμα σε ένα πολυφασικό σύστημα. Ανάλογα με το είδος της ζεύξης να
αναλύσετε και τη σχέση μεταξύ των αντίστοιχων μεγεθών.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.4.
6.13) Στην περίπτωση ενός συμμετρικού πολυφασικού συστήματος ζεύξης αστέρα να αποδείξετε τη σχέση μεταξύ των
αντίστοιχων πολικών και φασικών μεγεθών.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.4 – σελ.6-14 ως 6-15, σχέση (6.15) για ευθεία διαδοχή και σχετική απόδειξη.
6.14) Στην περίπτωση ενός συμμετρικού πολυφασικού συστήματος ζεύξης πολυγώνου να αποδείξετε τη σχέση μεταξύ
των αντίστοιχων πολικών και φασικών μεγεθών.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.4 – σελ.6-15 ως 6-16, σχέση (6.16) για ευθεία διαδοχή και σχετική απόδειξη.
6.15) Πραγματοποιείστε τη συνδεσμολογία ενός αλληλένδετου πολυφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία
πολυγώνου και τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα και σημειώστε τα φασικά και τα πολικά μεγέθη.
Απάντηση: Βλέπετε σχ. 6.16.
6.16) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός αλληλένδετου πολυφασικού συστήματος με πηγές σε
συνδεσμολογία αστέρα και τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα και επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα
φορτία, στις γραμμές μεταφοράς, τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις
φορτίων, γραμμών μεταφοράς, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης. Στην περίπτωση ύπαρξης ιδανικού αγωγού
επιστροφής τι συμ βαίνει, καθώς και στην περίπτωση ανοικτοκύκλωσης του τελευταίου αγωγού τι θα συμβεί; Αυτός ο
τρόπος επίλυσης μπορεί να επεκταθεί και στην περίπτωση άλλων συνδυασμών συνδεσμολογίας;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.5.
6.17) Να αναφέρετε τις εφαρμογές των πολυφασικών συστημάτων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.4.6.
6.18) Να ορίσετε γενικά το τριφασικό σήμα στο πεδίο του χρόνου, στο πεδίο της συχνότητας και με τη βοήθεια
διανυσματικού διαγράμματος.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.1, σχέσεις (6.28), (6.29) και σχήμα 6.19.
6.19) Να ορίσετε το συμμετρικό τριφασικό σήμα m-τάξης ευθείας διαδοχής στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο της
συχνότητας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.1, σχέσεις (6.30), (6.31).
6.20) Να ορίσετε το συμμετρικό τριφασικό σήμα m-τάξης αντίστροφης διαδοχής στο πεδίο του χρόνου και στο πεδίο
της συχνότητας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.1, σχέσεις (6.32), (6.33).
6.21) Να ορίσετε το συμμετρικό τριφασικό σήμα θετικής ακολουθίας, το συμμετρικό τριφασικό σήμα αρνητικής

6-119
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

ακολουθίας και το σήμα της μηδενικής ακολουθίας στο πεδίο του χρόνου, στο πεδίο της συχνότητας και με τη βοήθεια
διανυσματικού διαγράμματος.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.2.
6.22) Να ορίσετε το συντελεστή a , να δώσετε τη παράστασή του και να δώσετε τις βασικές ιδιότητές του.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.2, σχέση (6.40) ως και σχήμα 6.21.
6.23) Με τη βοήθεια του συντελεστή a να εκφράσετε το συμμετρικό τριφασικό σήμα θετικής ακολουθίας, το
συμμετρικό τριφασικό σήμα αρνητικής ακολουθίας και το σήμα της μηδενικής ακολουθίας στο πεδίο της συχνότητας
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.2, σχέση (6.41) ως (6.43).
6.24) Με τη βοήθεια του συντελεστή a να εκφράσετε το συμμετρικό τριφασικό σήμα θετικής ακολουθίας, το
συμμετρικό τριφασικό σήμα αρνητικής ακολουθίας και το σήμα της μηδενικής ακολουθίας στο πεδίο της συχνότητας
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.2, σχέση (6.41) ως (6.43).
6.25) Αναπτύξτε πως ένα μη συμμετρικό τριφασικό σύστημα τάσεων αναλύεται σε συμμετρικές συνιστώσες (σχέσεις,
διανυσματικά διαγράμματα και τη σχετική απόδειξη).
Απάντηση: Βλέπετε § 6.5.2.
6.26) Να ορίσετε γενικά το τριφασικό σύστημα και ακολούθως το συμμετρικό τριφασικό σύστημα.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.1.
6.27) Να διακρίνετε τα είδη των τριφασικών συστημάτων με βάση τον τρόπο σύνδεσης των γραμμών μεταφοράς και
τον τρόπο ζεύξης των πηγών και των καταναλωτών με χρήση και κατάλληλων σχημάτων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.2. Σημειώνεται ότι ο τρόπος ζεύξης έχει νόημα μόνο στα αλληλένδετα συστήματα.
6.28) Να ορίσετε τη φασική και την πολική τάση σε ένα τριφασικό σύστημα. Ανάλογα με το είδος της ζεύξης να
αναλύσετε και τη σχέση μεταξύ των αντίστοιχων μεγεθών γενικά για ένα ασύμμετρο σύστημα και ακολούθως στις
ειδικές περιπτώσεις συμμετρίας ευθείας και αντίστροφης διαδοχής τάσεων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.3.
6.29) Να ορίσετε το φασικό και το πολικό ρεύμα σε ένα τριφασικό σύστημα. Ανάλογα με το είδος της ζεύξης να
αναλύσετε και τη σχέση μεταξύ των αντίστοιχων μεγεθών γενικά για ένα ασύμμετρο σύστημα και ακολούθως στις
ειδικές περιπτώσεις συμμετρίας ευθείας και αντίστροφης διαδοχής τάσεων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.3.
6.30) Να προσδιορίσετε τα ονομαστικά μεγέθη των τάσεων του ελληνικού δικτύου διανομής χαμηλής τάσης.
Απάντηση: Βλέπετε εφαρμογή 6.6.3.1.
6.31) Να προσδιορίσετε τα ονομαστικά μεγέθη των τάσεων του κύριου δικτύου των πλοίων του Π.Ν..
Απάντηση: Αντίστοιχα προς την εφαρμογή 6.6.3.1 με τη διαφοροποίηση ότι η ονομαστική πολική τάση είναι 440 V και η
συχνότητα 60 Hz. Οι τάσεις 115/200 V ή 220 V είναι τάσεις δευτερευόντων δικτύων.
6.32) Τι σημαίνει ότι το δίκτυο έχει ονομαστικές τάσεις 230/400V;
Απάντηση: Εννοεί ότι η πολική τάση είναι 400V, ενώ η αντίστοιχη φασική τάση συνδεσμολογίας αστέρα είναι 230V. Επειδή
στα δίκτυα ξηράς χαμηλής τάσης τα μονοφασικά φορτία είναι συνδεδεμένα κατά κανόνα μεταξύ φάσης – ουδέτερου
σχηματίζοντας το σύνολό τους ισοδύναμους αστέρες είθισται καταχρηστικά η φασική τάση να ταυτίζεται ως η τάση μεταξύ
φάσης και ουδετέρου και όχι τυπικά ως η τάση του τυλίγματος του φορτίου ή της γεννήτριας.
6.33) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός τριφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία αστέρα και
τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα και επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα φορτία, στις γραμμές
μεταφοράς, τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις φορτίων, γραμμών
μεταφοράς, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης. Τι θα συμβεί στις ακόλουθες ειδικές περιπτώσεις: (1) ύπαρξης
συμμετρικού συστήματος, (2) ύπαρξης ιδανικού αγωγού επιστροφής, (3) μη ύπαρξης αγωγού επιστροφής; Να
αναφέρετε, όπου γνωρίζετε και σχετικά πρακτικά παραδείγματα αυτών των δικτύων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.4.
6.34) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός τριφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία αστέρα και
τα φορτία σε συνδεσμολογία τριγώνου και επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα φορτία, στις γραμμές
μεταφοράς, τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις φορτίων, γραμμών
μεταφοράς, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης. Τι θα συμβεί στις ακόλουθες ειδικές περιπτώσεις: (1) ύπαρξης
συμμετρικού συστήματος, (2) ύπαρξης συμμετρικού φορτίου; Να αναφέρετε, όπου γνωρίζετε και σχετικά πρακτικά
παραδείγματα αυτών των δικτύων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.5.
6.35) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός τριφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία τριγώνου
και τα φορτία σε συνδεσμολογία τριγώνου και επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα φορτία, στις γραμμές
μεταφοράς, τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις φορτίων, γραμμών
μεταφοράς, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης. Τι θα συμβεί στην περίπτωση συμμετρικού συστήματος;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.6.
6.36) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός τριφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία τριγώνου
και τα φορτία σε συνδεσμολογία τριγώνου με την ύπαρξη ιδανικών γραμμών μεταφοράς (χωρίς παθητικά στοιχεία) και
επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα φορτία και τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι
γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις φορτίων, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.6.
6.37) Πραγματοποιείστε τη γενική συνδεσμολογία ενός τριφασικού συστήματος με πηγές σε συνδεσμολογία τριγώνου
και τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα και επιλύστε γενικά προσδιορίζοντας τις τάσεις στα φορτία, στις γραμμές

6-120
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

μεταφοράς, τα αντίστοιχα ρεύματα, καθώς και τις ισχύες, αν είναι γνωστά οι σύνθετες αντιστάσεις φορτίων, γραμμών
μεταφοράς, καθώς και οι φασιθέτες των πηγών τάσης. Τι θα συμβεί στην περίπτωση συμμετρικού συστήματος;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.7.
6.38) Διατυπώστε και αποδείξτε τις σχέσεις μετασχηματισμού μίας μη ιδανικής μη συμμετρικής τριφασικής πηγής
τάσης συνδεσμολογίας αστέρα σε μία αντίστοιχη πηγή συνδεσμολογίας αστέρα.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.6, σελ 6-88 ως 6-89, σχήμα 6.78.
6.39) Να αναφέρετε τους λόγους ανάπτυξης των τριφασικών συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας συνοπτικά.
Απάντηση: Βλέπετε τα έντονα τονισμένα γράμματα της § 6.7.
6.40) Αποδείξτε ότι η τριφασική στιγμιαία ισχύς ενός συμμετρικού τριφασικού φορτίου που τροφοδοτείται από
συμμετρικό σύστημα τάσεων και δίκτυο είναι σταθερή και ίση με την ενεργό ισχύ, σε αντίθεση με τη στιγμιαία
μονοφασική ισχύ ή τη διφασική ισχύ, οι οποίες είναι περιοδικές ημιτονοειδείς συναρτήσεις διπλάσιας συχνότητας της
συχνότητας της τάσης μη μηδενικής μέσης τιμής.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.7, σελ 6-90 ως 6-91.
6.41) Αποδείξτε ότι τα συμμετρικά τριφασικά δίκτυα πλεονεκτούν έναντι των μονοφασικών και των συμμετρικών
διφασικών από πλευράς οικονομίας αγώγιμου υλικού κατά ποσοστό 25% κατά τη μεταφορά – διανομή ηλεκτρικής
ενέργειας.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.7, σελ 6-91 ως 6-92.
6.42) Αποδείξτε για την περίπτωση ενός μετασχηματιστή ότι οι τριφασικές μηχανές έχουν μεγαλύτερη ονομαστική ισχύ
από την αντίστοιχη ισχύ μονοφασικών του ίδιου φυσικού μεγέθους, δηλαδή της ίδιας ποσοτότητας υλικού.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.7, σελ 6-92 ως 6-93.
6.43) Δώστε για ένα τριφασικό σύστημα με πηγές σε συνδεσμολογία αστέρα και τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα, με
πραγματικές γραμμές μεταφοράς χαρακτηριστικά είδη βραχυκυκλωμάτων, όπως τριφασικού, διφασικού και
μονοφασικού. Περιγράψτε και τον τρόπο επίλυσης της κάθε μίας περίπτωσης.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.8, σχ. 6.84 ως 6.89.
6.44) Δώστε για ένα τριφασικό σύστημα με πηγές σε συνδεσμολογία αστέρα και τα φορτία σε συνδεσμολογία αστέρα, με
πραγματικές γραμμές μεταφοράς χαρακτηριστικά είδη ανοικτοκυκλωμάτων. Περιγράψτε και τον τρόπο επίλυσης της
κάθε μίας περίπτωσης.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.8, σχ. 6.84 ως 6.89.
6.45) Με τη βοήθεια ενός γενικού σχήματος, όπως του 6.93, πραγματοποιείστε τη μέτρηση των διαφόρων τάσεων των
στοιχείων του δικτύου με χρήση κατάλληλου οργάνου. Ποιο είναι αυτό το όργανο, πως θα το ρυθμίσετε και πως θα το
συνδέσετε (με τη βοήθεια κατάλληλων σχημάτων); Ποιες είναι οι τάσεις που μετράτε σε κάθε στοιχείο;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.1.
6.46) Με τη βοήθεια ενός γενικού σχήματος, όπως του 6.93, πραγματοποιείστε τη μέτρηση των διαφόρων ρευμάτων των
στοιχείων του δικτύου με χρήση κατάλληλου οργάνου. Ποιο είναι αυτό το όργανο, πως θα το ρυθμίσετε και πως θα το
συνδέσετε (με τη βοήθεια κατάλληλων σχημάτων). Ποιες είναι οι εντάσεις που μετράτε σε κάθε στοιχείο;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.2.
6.47) Με τη βοήθεια ενός γενικού σχήματος, όπως του 6.93, πραγματοποιείστε τη μέτρηση της φαινόμενης ισχύος των
στοιχείων του δικτύου με χρήση κατάλληλων οργάνων. Ποια είναι αυτά τα όργανα, πως θα τα ρυθμίσετε και πως θα τα
συνδέσετε (με τη βοήθεια κατάλληλων σχημάτων).
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.3. (Υπενθυμίζεται ότι η φαινόμενη ισχύς είναι ίση με το μέτρο της μιγαδικής φαινόμενης ισχύος.)
6.47) Με τη βοήθεια ενός γενικού σχήματος, όπως του 6.93, πραγματοποιείστε τη μέτρηση της φαινόμενης ισχύος των
στοιχείων του δικτύου με χρήση κατάλληλων οργάνων. Ποια είναι αυτά τα όργανα, πως θα τα ρυθμίσετε και πως θα τα
συνδέσετε (με τη βοήθεια κατάλληλων σχημάτων).
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.3. (Υπενθυμίζεται ότι η φαινόμενη ισχύς είναι ίση με το μέτρο της μιγαδικής φαινόμενης ισχύος.)
6.48) Πως με τη βοήθεια ενός βαττομέτρου σε ένα μονοφασικό κύκλωμα μπορούμε να μετρήσουμε ενεργό ισχύ; Ποια
είναι αυτή η ισχύς; Δώστε την αντίστοιχη διάταξη.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.4.
6.49) Πως με τη βοήθεια ενός βαττομέτρου σε ένα μονοφασικό κύκλωμα μπορούμε να μετρήσουμε την άεργο ισχύ και
το συντελεστή ισχύος;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.4.
6.50) Διατυπώστε και αποδείξτε πως μπορεί να πραγματοποιηθεί η μέτρηση της ενεργού ισχύος πολυφασικών
συστημάτων με τη βοήθεια του θεωρήματος του Blondel; Μπορεί να επεκταθεί στην περίπτωση της άεργου ισχύος και
αν ναι, πως;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.5.
6.51) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε ασύμμετρο τριφασικό
δίκτυο 4 αγωγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις
ενδείξεις των οργάνων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.6, σχήμα 6.102 και σχέση (6.242).
6.52) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε ασύμμετρο τριφασικό
δίκτυο 3 αγωγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις
ενδείξεις των οργάνων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.6, σχήμα 6.103 και σχέση (6.243). Πρόκειται για τη διάταξη Aron.

6-121
Μάθημα: Ηλεκτρικά Κυκλώματα ΙI (Συμπληρωματικές Σημειώσεις) - 6ο Κεφάλαιο Γ.Ι. Τσεκούρας

6.53) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε συμμετρικό τριφασικό
δίκτυο 4 αγωγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις
ενδείξεις των οργάνων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.6, σχήμα 6.104 και σχέση (6.245).
6.54) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε συμμετρικό τριφασικό
δίκτυο 3 αγωγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις
ενδείξεις των οργάνων.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.6, σχήμα 6.105 ή 6.106 και σχέση (6.245) υπό την προϋπόθεση της (6.244).
6.55) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης άεργου ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε ασύμμετρο τριφασικό
δίκτυο 3 αγωγών με συμμετρικό όμως δίκτυο πηγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της
συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις ενδείξεις των οργάνων. Αποδείξτε την τελευταία σχέση.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.7, σχήμα 6.107, σχέση (6.249) και η αντίστοιχη αποδεικτική διαδικασία.
6.56) Δώστε την κατάλληλη συνδεσμολογία μέτρησης άεργου ισχύος σε τριφασικό φορτίο σε συμμετρικό σύστημα 3
αγωγών με χρήση βαττομέτρων, καθώς και τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις ενδείξεις των
οργάνων. Αποδείξτε την τελευταία σχέση.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.7, σχήμα 6.108, σχέση (6.250) και η αντίστοιχη αποδεικτική διαδικασία.
6.57) Δώστε τη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος Aron σε τριφασικό φορτίο σε ασύμμετρο σύστημα 3 αγωγών.
Αποδείξτε τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος με βάση τις ενδείξεις των οργάνων σε αυτήν την περίπτωση.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.8, σχήμα 6.103 και αποδεικτική διαδικασία με στιγμιαία ισχύ.
6.58) Δώστε τη συνδεσμολογία μέτρησης ενεργού ισχύος Aron σε τριφασικό φορτίο σε συμμετρικό δίκτυο 3 αγωγών.
Αποδείξτε τη σχέση εύρεσης της συνολικής ενεργού ισχύος και της συνολικής άεργου ισχύος με βάση τις ενδείξεις των
οργάνων σε αυτήν την περίπτωση.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.9.8, σχήμα 6.103 και αποδεικτική διαδικασία με διανυσματικά διαγράμματα.
6.59) Με δεδομένο το σχήμα 6.111 εξηγείστε συνοπτικά τον τρόπο επίλυσης τριφασικών δικτύων, συμμετρικών ως προς
τη δομή και ασύμμετρων ως προς την τροφοδοσία πηγών, πώς επιλύονται με τη βοήθεια της μεθόδου συμμετρικών
συνιστωσών;
Απάντηση: Βλέπετε § 6.10, σχήμα 6.103 και αποδεικτική διαδικασία με διανυσματικά διαγράμματα.
6.60) Ορίστε την πτώση τάσης πάνω σε μία γραμμή μεταφοράς.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.11.
6.61) Εξηγείστε γιατί σε ένα συμμετρικό σύστημα με πηγές σε συνδεσμολογία τριγώνου και τα φορτία σε
συνδεσμολογία τριγώνου δεν είναι αναγκαίος ο ουδέτερος αγωγός.
Απάντηση: Βλέπετε § 6.6.4, σελ. 6-43. Με βάση τη σχετική αποδεικτική διαδικασία στην περίπτωση ενός πλήρους
συμμετρικού συστήματος η τάση μεταξύ των κόμβων Ν και Ν / είναι μηδενική, οπότε ο ουδέτερος αγωγός δεν διαρρέεται από
ρεύμα, άρα δεν είναι και αναγκαίος.
6.62) Με βάση την εμπειρία σας η ύπαρξη ασυμμετρίας στα φορτία στα τριφασικά δίκτυα τι προκαλεί;
Απάντηση: Με βάση τις εφαρμογές του παρόντος κεφαλαίου με ασύμμετρα φορτία παρατη ρείται ότι στην περίπτωση
συστημάτων συνδεσμολογίας πηγών σε αστέρα και συνδεσμολογίας φορτίων σε αστέρα η ανάπτυξη ρευμάτων
μεγάλης έντασης σε ουδέτερο αγωγό στην περίπτωση ύπαρξης ουδέτερου αγωγο ύ. Σ’ αυτήν την περίπτωση οι
κίνδυνοι από την ασυμμετρία φορτίων είναι μεγάλοι, καθώς λόγω της συμμετρικής διαστοσιολόγησης των δικτύων
οι κανονισμοί εσωτερικών κτιριακών εγκαταστάσεων επιτρέπουν τη χρήση αγωγού μειωμένης διατομής έναντι των
φάσεων στον ουδέτερο, το οποίο όμως δεν είναι ασφαλές, αν δεν έχει εξασφα λιστεί η συμμετριά του συστήματος.
Σε περίπτωση χρήσης αγωγού μικρότερης διατομής από την αναγκαία προκαλείται υψηλή πτώση τάσης, αυξημένες
απώλειες ισχύος και σε περιπτώσεις μη ψύξης υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς. Επίσης στην περίπτωση μη ύπαρξης
ουδέτερου αγωγού προκαλείται η ανάπτυξη μεγάλης διαφοράς δυναμικού στον κοινό κόμβο του αστ έρα που υπό
ορισμένες συνθήκες φθάνουν να είναι μεγαλύτερες και των ονομαστικών τιμών τάσης. Ομοίως και στις περιπτώσεις
συνδεσμολογίας τριγώνου αναπτύσσονται υψηλές τάσεις πάνω στα τυλίγματα κατά περίπτωση. Οι κίνδυνοι από την
ασυμμετρία φορτίων είναι μεγάλοι, καθώς αναπτύσσονται υψηλές τάσεις στα τυλίγματα των συσκευών
καταπονώντας τις μόνωσεις οδηγώντας τες στην καταστροφή τους (πιο γρήγορη γήρανση, εξάντληση μονωτικής
ικανότητας), που ακολούθως δύναται να προκαλέσει βραχυκύκλωμα με γειτονικούς αγωγούς και γενικότερα
δυσλειτουργία της συσκευής. Επίσης λόγω καταστροφής της μόνωσης εγκυμονεί τον κίνδυνο να αναπτυχθεί τάση
στο μεταλλικό πλαίσιο της εκάστοτε συσκευής. Γι’ αυτό σε περιπτώσεις σφαλμάτων ή έντονων ασυμμετριών
προτιμάται να αποκόπτεται όλο το φορτίο προς προστασία του δικτύου και των συσκευών.

6-122
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής Τμήμα Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών

ΑΛΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
1) αμοιβαία επαγωγή σε τριφασικά κυκλώματα + Μ/Σ
2) να βρεθεί όταν έχω ασύμμετρη πηγή και συμμετρικά φορτία, τότε τι γίνεται με ουδέτερους κόμβους φορτίων? Ίδιο
δυναμικό??? Οπότε το βασικό συμπέρασμα κατά τον παραλληλισμό φορτίων, αν το σύστημα είναι ασύμμετρο,
είναι ότι απαιτείται μετατροπή όλων των φορτίων σε τρίγωνο και έπειτα υλοποίηση παραλληλισμού των
αντίστοιχων κλάδων και ακολούθως μετατροπή του συνολικού φορτίου συνδεσμολογίας τριγώνου σε αστέρα
προς επίλυση του δικτύου. Μόνο στα συμμετρικά συστήματα είναι δυνατή η άμεση μετατροπή των φορτίων σε
ισοδύναμες συνδεσμολογίες αστέρα και η μετάβαση στο αντίστοιχο μονοφασικό δίκτυο.
3) Να διερευνηθεί η δυνατότητα σύνδεσης δύο βαττομέτρων για μέτρηση αέργου πάσης φορτίου (κιμουλάκης)
4) Πινακίδες καταναλωτών
5) Ασκήσεις από πρωτονοτάριο – ειδικά διτετράγωνη
6) Κανονικά για λόγους συντόμευσης της διδασκαλίας ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ να ενωθούν η ανάπτυξη των σημάτων σε μία
παράγραφο (πολυφασικά – τριφασικά – ειδικά στοιχεία σε τριφασικά).
7) Σε συνδεσμολογίες να βάλω ερωτήματα για τάσεις – εντάσεις ανάλογα με τις συνδεσμολογίες.

6-123