Εργαστήριο

Ηλεκτρικές Μετρήσεις

Θεωρητικό μέρος
ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΑΥΤΕΠΑΓΩΓΗΣ ΠΗΝΙΟΥ
ΚΑΙ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΥΚΝΩΤΗ

Ν. Μανουσάκης, Επίκουρος Καθηγητής

Π. Καραγιαννόπουλος, Λέκτορας Εφαρμογών
Φ. Μεταξά, μέλος Ε.ΔΙ.Π.
 ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΑΥΤΕΠΑΓΩΓΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ
ΠΗΝΙΟΥ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΒΟΛΤΟΜΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΜΠΕΡΟΜΕΤΡΟΥ
Έστω ένα ιδανικό πηνίο στο οποίο εφαρμόζεται εναλλασσόμενο ρεύμα. Σε αυτήν την
περίπτωση, το πηνίο θα εμφανίσει μια «αντίσταση» την οποία ονομάζουμε επαγωγική
αντίδραση X L και ορίζεται από την σχέση:

VL
XL = (1)
IL

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η επαγωγική αντίδραση ισούται με X L =ωL, μπορούμε να

υπολογίσουμε το συντελεστή αυτεπαγωγής σ’ ένα ιδανικό πηνίο ως:

VL
L= (2)
ωIL

Έστω, τώρα, ένα πραγματικό πηνίο το οποίο παρουσιάζει τόσο επαγωγική αντίδραση
όσο και ωμική αντίσταση. Το ισοδύναμο κύκλωμα ενός πραγματικού πηνίου
εικονίζεται στο Σχήμα 1. Η ωμική αντίσταση οφείλεται στην αντίσταση του υλικού από
το οποίο είναι κατασκευασμένο το πηνίο.

L R

Σχήμα 1

Εάν στα άκρα του ισοδυνάμου κυκλώματος ενός πραγματικού πηνίου εφαρμόσουμε
εναλλασσόμενη τάση (Σχήμα 2), τότε το κύκλωμα θα διαρρέεται από ένα ρεύμα I ~ το
οποίο θα δημιουργήσει μια πτώση τάσης V L στην αυτεπαγωγή και μια πτώση τάσης V R
στην ωμική αντίσταση, αντίστοιχα.

V~
VL

V I
L VL

R VR

VR I
Σχήμα 2 Σχήμα 3
Από το διανυσματικό διάγραμμα του Σχήματος 3, φαίνεται ότι το ρεύμα I ~ θα είναι
συμφασικό με την τάση V R , ενώ θα καθυστερεί κατά 90ο ως προς την V L . Έτσι θα ισχύει:

V= VR2 + VL2 ⇒ V= VR2 + V= I ~ R 2 + X= I ~ R 2 + (ω L )

2 2 2 2
 ~ L L

V
= R 2 + (ω L )
2
(3)
I~

Η αντίσταση που παρουσιάζει όλο το κύκλωμα στο εναλλασσόμενο ρεύμα λέγεται

σύνθετη αντίσταση και το μέτρο της, Z , ορίζεται από την σχέση:

V~
Z = (4)
I~

Αντικαθιστώντας την σχέση (4) στην (3), προκύπτει:

= R 2 + (ω L )
2
Z (5)

Εάν το κύκλωμα τροφοδοτηθεί με συνεχές ρεύμα, τότε η σύνθετη αντίσταση είναι ίση
με την ωμική αντίσταση του πηνίου και ορίζεται από την σχέση:

V−
R= (6)
I−

Άρα, συνδέοντας το πραγματικό πηνίο σε συνεχή τάση και σε μόνιμη κατάσταση

λειτουργιάς (Σχήμα 4), μπορούμε να υπολογίσουμε την ωμική του αντίσταση μέσω της
σχέσης (6), ενώ συνδέοντάς το σε εναλλασσόμενη τάση η σχέση (4) δίνει το μέτρο της
σύνθετης αντίστασής του.
 V_

Βραχυκύκλωμα

Σχήμα 4

Αντικαθιστώντας τις σχέσεις (4) και (6) στην σχέση (5) , ο συντελεστής αυτεπαγωγής
1
= Z − R2 ή
2
θα δίνεται από την σχέση L
ω
2 2
1  V~   V− 
=L   −  (7)
ω  I~   I− 

όπου ω=2πf η κυκλική συχνότητα του ρεύματος.

Η μονάδα του συντελεστή αυτεπαγωγής ονομάζεται Henry, προς τιμήν του Αμερικανού
φυσικού Joseph Henry και συμβολίζεται με Η.

Joseph Henry (1797- 1878)

Τονίζεται ότι η συχνότητα του ελληνικού δικτύου παροχής ηλεκτρικής ενέργειας είναι:
f=50Hz .
 ΜΕΤΡΗΣΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΠΥΚΝΩΤΗ

Α. ΜΕ ΒΟΛΤΟΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΑΜΠΕΡΟΜΕΤΡΟ

Οι πυκνωτές είναι στοιχεία που αποθηκεύουν ηλεκτρικό φορτίο και το αποδίδουν

όποτε χρειαστεί. Αποτελούνται συνήθως από δύο επίπεδες μεταλλικές πλάκες που
ονομάζονται οπλισμοί του πυκνωτή και έχουν το ίδιο σχήμα και επιφάνεια. Οι οπλισμοί
τοποθετούνται παράλληλα, πολύ κοντά και ακριβώς απέναντι ο ένας από τον άλλον.
Μεταξύ τους παρεμβάλλεται ένα υλικό που ονομάζεται διηλεκτρικό (συνηθέστερο
διηλεκτρικό είναι ο αέρας). Το διηλεκτρικό υλικό είναι ένας μονωτής με
χαρακτηριστική ιδιότητα την πόλωση των ηλεκτρικών φορτίων του όταν τοποθετείται
μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο. Τα διηλεκτρικά υλικά, σε σχέση με τους λοιπούς μονωτές,
εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό το φαινόμενο αυτό της πόλωσης. Η ιδιότητά τους αυτή
τα καθιστά χρήσιμα στην παραγωγή πυκνωτών, όπου το διηλεκτρικό υλικό
τοποθετείται μεταξύ των οπλισμών του πυκνωτή και καθορίζει τη βασική ιδιότητα του
πυκνωτή, τη χωρητικότητα, καθώς και το όριο της ηλεκτρικής τάσης υπό την οποία ο
πυκνωτής μπορεί να λειτουργεί ομαλά (χωρίς δηλαδή να ξεσπούν σπινθήρες μεταξύ
των οπλισμών του).

Μονάδα χωρητικότητας του πυκνωτή είναι το Farad προς τιμήν του Άγγλου
φυσικοχημικού Michael Faraday και συμβολίζεται με F.

Michael Faraday (1791-1867)

Η μονάδα αυτή χρησιμοποιείται για να ορίσει την χωρητικότητα ενός πυκνωτή που
όταν βρίσκεται υπό τάση 1V, φορτίζεται με φορτίο 1C.

Ο πυκνωτής, ως γνωστόν, δεν επιτρέπει την διέλευση συνεχούς ρεύματος σε μόνιμη

κατάσταση λειτουργίας. Ωστόσο, επιτρέπει την διέλευση εναλλασσόμενου ρεύματος
εμφανίζοντας μία χωρητική αντίδραση X C οποία εξαρτάται από την συχνότητα του
ρεύματος. Η χωρητική αντίδραση ενός πυκνωτή ορίζεται από την σχέση:
 V
XC = (8)
I

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η χωρητική αντίδραση δίνεται από τη σχέση:

1
XC = (9)
ωC
προκύπτει ότι η χωρητικότητα ενός πυκνωτή θα δίνεται από την σχέση:

1 I
C= ⋅ (10)
ω V

όπου ω=2πf η κυκλική συχνότητα του ρεύματος.

Β. ΜΕ ΒΟΛΤΟΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Έστω πρότυπη αντίσταση γνωστής τιμής R N, η οποία τοποθετείται σε σειρά με έναν

πυκνωτή του οποίου θέλουμε να μετρήσουμε την χωρητικότητα. Με το βολτόμετρο
μετράμε διαδοχικά τις τάσεις VRN και VC . Υλοποιώντας το κύκλωμα του Σχήματος 5, η
ένταση του ρεύματος που διαρρέει την πρότυπη αντίσταση θα είναι:

VRN
I = (11)
RN

Αντίστοιχα, η ένταση του ρεύματος που διαρρέει τον πυκνωτή θα δίνεται από την
σχέση:

VC
I = (12)
XC

I
VC C V

VRN RN V

Σχήμα 5
 1
Λαμβάνοντας υπόψη ότι X C = και εξισώνοντας τις σχέσεις (11) και (12), η
ωC
χωρητικότητα του πυκνωτή θα δίνεται από την σχέση:

VRN
C= (13)
ωVC RN
Βιβλιογραφία

1. Μαθιουλάκης Μ.Ε., (2004), Μέτρηση, Ποιότητα Μέτρησης και Αβεβαιότητα, Ελληνική

Ένωση Εργαστηρίων, Αθήνα
2. Fridman A.E., (2012), The Quality of Measurements: A Metrological Reference, Springer
Science+Business Media, New York
3. Fornasini P, (2008), The Uncertainty in Physical Measurements: An Introduction to
Data Analysis in the Physics Laboratory, Springer Science+Business Media, New York
4. Ψωμόπουλος Κ.Σ., (2013), Ηλεκτρικές Μετρήσεις. Εκδόσεις Τσότρας, Αθήνα.
5. Gertsbakh I., (2003), Measurement Theory for Engineers, Springer-Verlag Berlin
Heidelberg GmbH, New York
6. Rabinovich S.G., (2013), Evaluating Measurement Accuracy: A Practical Approach,
Springer Science+Business Media, New York
7. Γαστεράτος Α., Μουρούτσος Σ.Γ., Ανδρεάδης Ι., (2013), Τεχνολογία Μετρήσεων
Αισθητήρια, Εκδόσεις Τσότρας, Αθήνα
8. Θεοδώρου Ν., (2004), Ηλεκτρικές Μετρήσεις, Τεύχος Ι: Κλασσικές Μετρήσεις, Εκδόσεις
Συμμετρία, Αθήνα.
9. ΑΒΒ, (2011), Made to measure. Practical guide to electrical measurements in low
voltage switchboards, ΑΒΒ, Sweden.
10. ISO, (1995), Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement. 2nd ed., Geneva
 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

1. Αναγνωρίστε τα όργανα που θα χρησιμοποιήσετε και σημειώστε την εσωτερική

τους αντίσταση. Σημειώστε τις ονομαστικές τιμές των καταναλώσεων που σας
δόθηκαν και υπολογίστε τις ισοδύναμες αντιδράσεις αυτών.

RN =

rL = L=

C=

2. Πραγματοποιήστε το κύκλωμα του σχήματος (1)

V V Z

Σχήμα 1

3. Θέστε στη θέση του Ζ ένα πραγματικό πηνίο, το οποίο θα τροφοδοτηθεί με

συνεχή τάση.

4. Αφού ελέγξει κάποιος από τους διδάσκοντες το κύκλωμα, συνδέστε το

στην τροφοδοσία .
5. Διαβάστε τις ενδείξεις των οργάνων και συμπληρώστε τις αντίστοιχες θέσεις του
πίνακα I .

ΠΙΝΑΚΑΣ I

DC

V− (V) I − (A) R(Ω)

Z
 V−
6. Οι ενδείξεις των οργάνων, σύμφωνα με τη σχέση R = , δίνουν την ωμική
I−
αντίσταση του πηνίου κάνοντας τους υπολογισμούς συμπληρώστε την 3η στήλη
του πίνακα I.
7. Αποσυνδέστε το κύκλωμα από την τροφοδοσία.
8. Αποσυνδέστε τη συνεχή τάση και τροφοδοτήστε το κύκλωμα με εναλλασσόμενη
τάση. (Αφού ελέγξει κάποιος από τους διδάσκοντες το κύκλωμα, συνδέστε
το στην τροφοδοσία)
9. Διαβάστε τις ενδείξεις των οργάνων και συμπληρώστε τις αντίστοιχες θέσεις
του πίνακα IΙ

ΠΙΝΑΚΑΣ IΙ

AC

V~ (V) I ~ (A) Z (Ω)

V~
10. Οι ενδείξεις των οργάνων, σύμφωνα με τη σχέση Z = , δίνουν την σύνθετη
I~
αντίσταση του πηνίου κάνοντας τους υπολογισμούς συμπληρώστε την 3η στήλη
του πίνακα II. (Αντικαταστήστε τα ισοδύναμα των Ζ και R στην αντίστοιχη
σχέση και υπολογίστε το L).

11. Πραγματοποιήστε το κύκλωμα του σχήματος (2) θέτοντας στην θέση του C έναν
ιδανικό πυκνωτή, διαβάστε τις ενδείξεις των οργάνων και από την αντίστοιχη
σχέση υπολογίστε την χωρητικότητα του.

1
 Α

ΠΗΓΗ V C
V

Σχήμα 2

12. Διαβάστε τις ενδείξεις των οργάνων και συμπληρώστε τις αντίστοιχες θέσεις
του πίνακα IΙΙ

ΠΙΝΑΚΑΣ IΙΙ

AC

V~ (V) I ~ (A) Z (Ω)

V~
13. Οι ενδείξεις των οργάνων, σύμφωνα με τη σχέση Z =, δίνουν την σύνθετη
I~
αντίσταση του πυκνωτή κάνοντας τους υπολογισμούς συμπληρώστε την 3η
στήλη του πίνακα IIΙ.

14. Υλοποιήστε το κύκλωμα του Σχήματος 3.

2
 15. Καταχωρήστε τις μετρήσεις που λάβατε στον Πίνακα IV.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙV

Vc (V) V RN (V)

16. Να εφαρμοστεί η κατάλληλη σχέση για τον υπολογισμό της χωρητικότητας του
πυκνωτή C.