Wiskunde DN5 H1 Veeltermfuncties - Oplossingen

DEN5A16H_H1.
indd 7 14/08/13 13:19

Opdrachten
Opdracht 1 bladzijde 8
Uit een stuk karton met lengte 45 cm en breedte 28 cm knip je in de vier hoeken vierkantjes af met
zijde x cm. Zo verkrijg je een open doos.
x x
x x
28 cm
x x
x x
45 cm
1 Hoe groot is het volume van de doos als je vierkantjes met zijde 5 cm wegsnijdt?
V = (45 – 2 ⭈ 5)(28 – 2 ⭈ 5) ⭈ 5
fi V = 3150 cm3 = 3,15 dm3
2 Bepaal het volume V (in cm3) van de doos in functie van x.

V = (45 – 2x)(28 – 2x) ⭈ x
3 Welke waarden van x zijn zinvol?

De zijde x moet positief zijn en kleiner dan de helft van de breedte
28 cm. Dus 0 < x < 14. Anders genoteerd: x Œ ]0,14[.
Zonder water kan een mens niet
overleven. Wereldwijd worden er dan ook
al vele jaren inspanningen geleverd om
het tekort aan drinkwater aan te
pakken. Een oplossing daarvoor zou het
gebruik van Zuidpoolijs kunnen zijn. Een
ijsberg bevat immers miljoenen tonnen
zoet water, potentieel drinkwater dus.
De Franse ingenieur Georges Mougin ijvert al sinds 1975 om het verslepen van ijsbergen mogelijk te
maken, maar stuitte op tal van problemen (financiële, technische …). Het is pas sinds 2002 dat
men, dankzij o.a. simulatietechnieken, een beter zicht heeft op het verslepen van een ijsberg.
Hoeveel ijs er tijdens een dergelijke tocht smelt, is onder andere afhankelijk van de tijd die het
kost om de ijsberg naar de eindbestemming te slepen.
Stel dat men als model een bolvormige ijsberg neemt met straal 150 m en dat er per dag een laag
ijs van 2 m dikte smelt.
DEN5A16H_H1.indd 8 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1 Bepaal het voorschrift van het volume V van de ijsberg (in m3) als functie van de vaartijd t (in
dagen). Je mag aannemen dat het transport van de ijsberg begint op t = 0.
4
Vbol = pr3
3
4
V = p (150 – 2t) 3
3
2 Wat is het volume van de ijsberg na 20 dagen varen?

4
V = p (150 – 2 ⭈ 20) 3 = 5 575 279,763
3
Het volume is ongeveer 5 575 280 m3.
3 Na hoeveel dagen zou de ijsberg volledig gesmolten zijn?

V = 0 ¤ 150 – 2t = 0 ¤ t = 75
Na 75 dagen varen is het ijs gesmolten.
Opdracht 2(vervolg) bladzijde 11

4 Maak gebruik van de grafiek van V om na te gaan na hoeveel tijd het volume van de ijsberg
gehalveerd is.
GraÀsch:
15 000 000
0 80
Bereken dit tijdstip ook algebraïsch.

Algebraïsch:
4 1 4
p (150 - 2t) 3 = ⭈ p ⭈ 150 3
3 2 3
3
1503
150 – 2t =
2
3
150 3
150 –
t = 2
2
= 15,47246
Na ongeveer 16 dagen is het volume gehalveerd.
DEN5A16H_H1.indd 9 14/08/13 13:19

Opdrachten
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x3 - x2 - 9x + 9.
1 Welke nulpunten kun je aflezen uit de tabel van f ?
Uit de tabel van f lezen we 3 nulpunten af: –3, 1 en 3.
2 Ontbind het voorschrift van f in factoren. Dit kan bijvoorbeeld door de termen twee aan twee
samen te nemen.
x3 – x2 – 9x + 9 = x2(x – 1) – 9(x – 1) = (x – 1) (x2 – 9)
= (x – 1) (x – 3) (x + 3)
3 Hoe kun je uit die ontbinding de nulpunten van f algebraïsch bepalen?

(x – 1) (x – 3) (x + 3) = 0 ¤ x – 1 = 0 of x – 3 = 0 of x + 3 = 0
¤ x = 1 of x = 3 of x = –3
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x3 + x2 - 10x - 12. In een tabel kun je enkel het geheel
nulpunt -3 aflezen.
1 Bepaal m.b.v. de grafiek de overige nulpunten op 0,001 nauwkeurig.
Op de graÀek lezen we de nulpunten
–1,236 en 3,236 af.
10
DEN5A16H_H1.indd 10 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 Als -3 een nulpunt is van f, dan is x + 3 een deler van f(x) en geldt
f(x) = (x + 3) ⭈ q(x).
Bepaal het quotiënt q(x) en bereken de nulpunten van f exact.
M.b.v. de Hornerschema vinden we:
1 1 –10 –12
–3 –3 6 12
1 –2 –4 0
Het quotiënt is q(x) = x2 – 2x –4.

Dit betekent dat f(x) = (x + 3) (x2 – 2x – 4) en dus:
(x + 3) (x2 – 2x – 4) = 0
¤x + 3 = 0 of x2 – 2x – 4 = 0
D = 4 + 16 = 20
2 ± 2 5
¤ x = –3 of x = = 1 ± 5
2
nulpunten : –3, 1 – 5, 1 + 5
Opdracht 5 bladzijde 11 1 4 521 2 144

1 Plot de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x - x + .
200 400 25
Op basis van het standaardvenster
vermoeden we twee nulpunten.
11
DEN5A16H_H1.indd 11 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 Bereken de nulpunten van f door de bikwadratische vergelijking

1 4 521 2 144
x - x + = 0 op te lossen.
200 400 25
1 521 144
x4 – x2 + = 0
200 400 25
¤ 2x4 – 521x2 + 2304 = 0
D = 253 009 = 5032

521 ± 503
x21,2 =
4
2 9
¤x = of x2 = 256 = 162
2
3
x = ± of x = ± 16
2
¤x = ± 3 2 of x = ± 16
2
3 2 3 2
nulpunten : – , , –16, 16
2 2
Bepaal exact de nulpunten van de veeltermfuncties.
1 f(x) = 2x3 - 2x
2x3 – 2x = 0
¤ 2x (x2 – 1) = 0
¤ 2x = 0 of x2 – 1 = 0
¤x = 0 of x = –1 of x = 1
nulpunten: 0, –1, 1
12
DEN5A16H_H1.indd 12 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 f(x) = x3 + 4x2 - 11x - 30

x3 + 4x2 – 11x – 30 = 0
Via een tabel vinden we als nulpunten –5, –2 en 3.
Er kunnen niet meer nulpunten zijn.
Nulpunten: –5, –2, 3
3 f(x) = x3 - 3x2 + 2x - 6
x3 – 3x2 + 2x – 6 = 0
¤ x2 (x – 3) + 2 (x – 3) = 0
¤ (x – 3) (x2 + 2) = 0
¤x – 3 = 0 of x2 + 2 = 0
geen oplossing
¤x = 3
Nulpunt: 3
4 f(x) = 4x3 + 4x2 - 7x + 2

4x3 + 4x2 – 7x + 2 = 0
In de tabel lezen we het nulpunt –2 af.
Regel van Horner:
4 4 –7 2
–2 –8 8 –2
4 –4 1 0
Er geldt: f(x) = (x + 2) (4x2 – 4x + 1)

zodat: f(x) = 0
¤ (x + 2) (4x2 – 4x + 1) = 0
¤ (x + 2) (2x – 1)2 = 0
¤x + 2 = 0 of 2x – 1 = 0
1
¤ x = –2 of x =
2
1
Opmerkingen: 1) is een dubbel nulpunt.
2
1
2) Kies je voor de tabel stapgrootte ,
2
1
dan vind je ook als nulpunt via de tabel.
2
13
DEN5A16H_H1.indd 13 14/08/13 13:19

Opdrachten
5 f(x) = x4 - 5x2 + 6
x4 – 5x2 + 6 = 0 bikwadratische vergelijking:
¤ t2 – 5t + 6 = 0 stel x2 = t
S = 5
2 en 3
P = 6
¤t = 2 of t = 3
¤ x2 = 2 of x2 = 3
¤x = ± 2 of x = ± 3
Nulpunten: – 2, 2, – 3, 3
6 f(x) = x4 - 9
x4 – 9 = 0
¤ (x2 – 3) (x2 + 3) = 0
¤ x2 – 3 = 0 of x2 + 3 = 0
geen oplossing
¤x = ± 3
Nulpunten: – 3, 3
7 f(x) = x3 - 6x - 4
x3 – 6x –4 = 0
1 0 –6 –4
–2 –2 4 4
1 –2 –2 0
(x + 2) (x2 – 2x – 2) = 0
¤x + 2 = 0 of x2 – 2x – 2 = 0
D = 12
2 ± 2 3
¤ x = –2 of x = = 1 ± 3
2
Nulpunten: –2, 1 – 3, 1 + 3
14
DEN5A16H_H1.indd 14 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
8 f(x) = x4 - x3 - 5x2 + 4x + 4
x4 – x3 – 5x2 + 4x + 4 = 0
In de tabel lezen we de nulpunten –2 en 2 af.
1 –1 –5 4 4
–2 –2 6 –2 –4
1 –3 1 2 0
2 2 –2 –2
1 –1 –1 0
(x + 2) (x – 2) (x2 – x – 1) = 0
¤x + 2 = 0 of x – 2 = 0 of x2 – x – 1 = 0
D = 5
1 ± 5
¤ x = –2 of x = 2 of x =
2
1– 5 1+ 5
Nulpunten: –2, 2, ,
2 2
9 f(x) = 9x3 + 39x2 - 29x + 5

9 39 –29 5
–5 –45 30 –5
9 –6 1 0
(x + 5) (9x2 – 6x + 1) = 0
¤x + 5 = 0 of (3x – 1)2 = 0
1
¤ x = –5 of x =
3
1
Nulpunten: –5,
3
15
DEN5A16H_H1.indd 15 14/08/13 13:19

Opdrachten
10 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

4x6 – 9x4 – 4x2 + 9 = 0
¤ x4 (4x2 – 9) – (4x2 – 9) = 0
¤ (4x2 – 9) (x4 – 1) = 0
¤ (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1) = 0

¤ 2x – 3 = 0 of 2x + 3 = 0 of x – 1 = 0 of x + 1 = 0 of
x2 + 1 = 0
geen oplossing
3 3
¤x = of x = – of x = 1 of x = –1
2 2
3 3
Nulpunten: ,– , 1, –1
2 2
Een veeltermfunctie van de derde graad heeft een (enkelvoudig) nulpunt 3 en een dubbel nulpunt
-2. De grafiek van deze functie gaat door het punt P(-3, 3).
Het voorschrift is bijgevolg van de vorm f(x) = a ⭈ (x - 3)m ⭈ (x + 2)n, met a π 0.
1 Bepaal m en n.
f(x) = a(x – 3)m • (x + 2)n
3 is een enkelvoudig nulpunt: m = 1, 3…
–2 is een dubbel nulpunt: n = 2, 4…
Omdat de veeltermfunctie van de derde graad is, is m = 1 en n = 2.
2 Bereken a.
Het punt P (–3, 3) ligt op de graÀek van f:
a (–3 – 3) (–3 + 2)2 = 3
¤ –6a = 3
1
¤a = –
2
16
DEN5A16H_H1.indd 16 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal het voorschrift van de vierdegraadsfunctie f met -1 en 1 als dubbele
nulpunten en waarvan de grafiek door het punt P(2, 3) gaat.
f(x) = a (x + 1)2 (x – 1)2
De graÀek gaat door het punt P (2,3):
a (2 + 1)2 (2 – 1)2 = 3
¤ 9a = 3
1
¤a =
3
1
Voorschrift : f(x) = (x + 1) 2 (x – 1) 2
3
Geef een voorbeeld van een vierdegraadsfunctie met
1 geen nulpunten
f(x) = x4 + 1, g(x) = 2x4 + 3…
2 één nulpunt
f(x) = (x – 1)4, g(x) = (x – 1)2 (x2 + 1)…
3 twee nulpunten
f(x) = x4 – 1, g(x) = (x – 1) (x + 1)3…
4 drie nulpunten
f(x) = (x – 1) (x + 1) (x – 2)2, g(x) = (x – 1)2 (x2 – 4)…
5 vier nulpunten
f(x) = x(x – 1) (x + 1) (x – 2), g(x) = (x2 – 1) (x2 – 4)…
17
DEN5A16H_H1.indd 17 14/08/13 13:19

Opdrachten
Het voorschrift f(x) = 2x3 + x2 - 6x kan ontbonden worden als f(x) = x(x + x f(x)
2)(2x - 3). -3 -27
In de tabel vind je de functiewaarden bij een aantal originelen. -2,5 -10
1 Leid uit deze gegevens af voor welke intervallen van x de grafiek van f -2 0
boven, respectievelijk onder de x-as ligt. -1,5 4,5
Doe dit zonder een grafiek te maken. -1 5
De graÀek van f ligt boven de x–as voor –2 < x < 0 en -0,5 3
voor x > 1,5 want daar zijn de functiewaarden positief. 0 0
De graÀek van f ligt onder de x–as voor x < –2 en 0,5 -2,5
voor 0 < x < 1,5 want daar zijn de functiewaarden 1 -3
negatief. 1,5 0
Omdat de functie van de derde graad is kunnen er 2 8
maximum 3 nulpunten zijn. Een andere mogelijkheid voor 2,5 22,5
de graÀek is er niet. 3 45
2 Voor x = -3 en x = 1 zijn de functiewaarden negatief:

f(-3) = -27 en f(1) = -3. Bepaal voor x = -3 het teken van elk van de factoren in de ontbinding
van f.
Doe dit ook voor x = 1.
x = –3: –3 < 0
3 negatieve factoren
–3 + 2 < 0
–3 (–3 + 2) (2 (–3) – 3) < 0
2 (–3) – 3 < 0
x = 1: 1 > 0
2 positieve en 1 negatieve factor
1 + 2 > 0
1 • (1 + 2) • (2 • 1 – 3) < 0
2 • 1 – 3 < 0
3 Voor x = -1 en x = 2 zijn de functiewaarden positief. Wat kun je voorspellen over het aantal
positieve factoren voor deze twee x-waarden? Controleer je bewering.
x = –1: even aantal negatieve factoren
–1 < 0
2 negatieve factoren
–1 + 2 > 0
–1 • (–1 + 2) (2 • (–1) – 3) > 0
2 (–1) – 3 < 0
x = 2: 2 > 0
3 positieve factoren
2 + 2 > 0
2 • (2 + 2) (2 • 2 – 3) > 0
2 • 2 – 3 > 0
18
DEN5A16H_H1.indd 18 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los de volgende ongelijkheden op met behulp van een tekentabel.
1 x3 - x2 - x - 2 > 0
* nulpunten:
x3 – x2 – x – 2 = 0
Tabel: 2
1 –1 –1 –2
2 2 2 2
1 1 1 0
(x – 2) (x2 + x + 1) = 0
¤x – 2 = 0 of x2 + x + 1 = 0
D = – 3 < 0
¤x = 2
* tekentabel:
x 2
x – 2 – 0 +
2
x + x + 1 + + +
f(x) – 0 +
* x3 – x2 – x – 2 > 0 als x > 2
2 -3x4 - x3 + 2x2 £ 0
* nulpunten:
–3x4 – x3 + 2x2 = 0
¤ –x2 (3x2 + x – 2) = 0
¤ x = 0 (2x) of 3x2 + x – 2 = 0
D = 25
–1
–1 ± 5
x 1,2 = 2
6
3
* tekentabel:
2
x –1 0
3
2
–x – – – 0 – – –
2
3x + x – 2 + 0 – – – 0 +
f(x) – 0 + 0 + 0 –
* – 3x 4 – x3 + 2x2 £ 0 als x £ –1 of x = 0 of x ≥ 2
3
19
DEN5A16H_H1.indd 19 14/08/13 13:19

Opdrachten
Los grafisch op: f(x) > g(x).
y
3
2
y = g(x)
1
x
–3 –2 –1 0 1 2 3
y = f(x) –1
–2
–3
f(x) > g(x) als –1 < x < 0 of x > 2
Voor welke waarden van x ligt de grafiek van f: x |A x3 + x2 - 4 onder de grafiek van
g: x |A -3x2 - x + 2 ?
De voorwaarde vertaalt zich in:
x2 + x2 – 4 < –3x2 – x + 2
¤ x3 + x2 – 4 + 3x2 + x – 2 < 0
¤ x3 + 4x2 + x – 6 < 0
* nulpunten: –3, –2, 1 (tabel)
x3 + 4x2 + x – 6 < 0
¤ (x + 3) (x + 2) (x – 1) < 0
* tekentabel:
x –3 –2 1
x + 3 – 0 + + + + +
x + 2 – – – 0 + + +
x – 1 – – – – – 0 +
f(x) – g(x) – 0 + 0 – 0 +
* De graÀek van f ligt onder de graÀek van g als

x < –3 of –2 < x < 1
20
DEN5A16H_H1.indd 20 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los op.
1 x4 - 5x2 + 4 ≥ -x2 + 4
x4 – 5x2 + 4 ≥ –x2 + 4
f(x) g(x)
¤ x4 – 5x2 + 4 + x2 – 4 ≥ 0
¤ x4 – 4x2 ≥ 0
¤ x2 (x2 – 4) ≥ 0
* nulpunten: 0, –2, 2
* tekentabel:
x –2 0 2
x2 + + + 0 + + +
x2 – 4 + 0 – – – 0 +
f(x) – g(x) + 0 – 0 – 0 +
* x4 – 5x2 + 4 ≥ –x2 + 4
als x £ –2 of x = 0 of x ≥ 2
21
DEN5A16H_H1.indd 21 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 2x3 - x2 - x < x - 1
2x3 – x2 – x < x – 1
f(x) g(x)
¤ 2x3 – x2 – x – x + 1 < 0
¤ 2x3 – x2 – 2x + 1 < 0
1
* nulpunten: –1, 1, (tabel)
2
2x3 – x2 – 2x + 1 = 0
⎛ 1⎞
¤2 ( x + 1) ( x – 1) ⎜x - ⎟ = 0
⎝ 2⎠
¤ (x + 1) (x – 1) (2x – 1) = 0
* tekentabel:
1
x –1 1
2
x + 1 – 0 + + + + +
x – 1 – – – – – 0 +
2x – 1 – – – 0 + + +
f(x) – g(x) – 0 + 0 – 0 +
* 2x3 – x2 – x < x – 1 als x < –1 of 1 < x < 1

2
22
DEN5A16H_H1.indd 22 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1
De functies f in deze opdracht hebben als voorschrift f( x ) = of f( x ) = x of f( x ) = 3 x
x
of f( x ) = x 3.
Op de grafiek van zo’n functie f wordt een transformatie (spiegeling, uitrekking, verschuiving)
uitgevoerd. Zo ontstaat de grafiek van een functie g.
Bepaal telkens het voorschrift van f en g.
1 x f(x) g(x) y
8 y = g(x)
-1 / /
0 0 0
1 1 5
4
2 1,4142 7,0711
3 1,7321 8,6603 y = f(x)
4 2 10
x
5 2,2361 11,18
–1 0 1 2 3 4 5
f( x) = x
g( x ) = 5 x
2 x f(x) g(x) y
2
-3 -0,3333 0,3333
-2 -0,5 0,5 1 y = f(x)
-1 -1 1 x
0 / / –3 –2 –1 0 1 2 3
1 1 -1 –1
2 0,5 -0,5 y = g(x)
3 0,3333 -0,3333 –2
1
f( x) =
x
1
g( x ) = –
x
23
DEN5A16H_H1.indd 23 14/08/13 13:19

Opdrachten
3 x f(x) g(x) y
2
-3 -0,3333 0,6667
-2 -0,5 1 1 y = f(x)
-1 -1 2 x
0 / / –3 –2 –1 0 1 2 3
1 1 -2 –1
2 0,5 -1 y = g(x)
3 0,3333 -0,6667 –2
1
f( x) =
x
2
g( x ) = –
x
Opdracht 15(vervolg) bladzijde 20

4 x f(x) g(x) y
2 y = f(x)
-4 -1,587 -1,817
-2 -1,26 -1,587 1
0 0 -1,26 x
2 1,2599 0 –6 –4 –2 0 2 4 6
4 1,5874 1,2599 –1 y = g(x)
6 1,8171 1,5874
8 2 1,8171 –2
3
f( x) = x
3
g( x ) = x –2
5 x f(x) g(x) y
2
-5 -125 -28 y = g(x) y = f(x)
-3 -27 -2 1
-1 -1 0 x
1 1 26 –3 –2 –1 0 1 2 3
3 27 124 –1
5 125 342
–2
f(x) = x3
g(x) = (x + 2)3 – 1
24
DEN5A16H_H1.indd 24 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1 Op de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x4 past men, in de gegeven volgorde, de
volgende transformaties toe:
1
– een verticale uitrekking met factor
2
– een spiegeling om de x-as
– een verschuiving volgens de vector v (-2,3)
Je krijgt de grafiek van een functie g.
Bepaal het voorschrift van deze functie.
y = x4
1
verticale uitrekking met factor
2
1 4
y = x
2
spiegeling om de x–as
1
y = – x4
2
verschuiving volgens Æ
v (–2, 3)
1
y = – (x + 2) 4 + 3
2
1
g(x) = – (x + 2) 4 + 3
2
2 Je verandert nu de volgorde van de transformaties als volgt:

– eerst een verschuiving volgens de vector v (-2,3)
– daarna een spiegeling om de x-as
1
– tenslotte een verticale uitrekking met factor
2
Je krijgt de grafiek van een functie h.
Bepaal het voorschrift van deze functie.
y = x4
v (–2, 3)
y = (x + 2)4 + 3
spiegeling om de x–as
y = – (x + 2)4 – 3
1
verticale uitrekking met factor
2
1 3
y = – (x + 2) 4 –
2 2
1 3
h( x ) = – (x + 2) 4 –
2 2
25
DEN5A16H_H1.indd 25 14/08/13 13:19

Opdrachten
1 Teken de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = | x |.
2 Welke transformaties zijn er nodig om deze grafiek om te vormen tot de nevenstaande grafiek?
y
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
y: - |x| +1
–4
spiegeling om de x–as Æ y = – |x|

v (0,1) Æ y = – |x| + 1
3 Geef het voorschrift dat hoort bij die grafiek.

y = – |x| + 1
26
DEN5A16H_H1.indd 26 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Gegeven zijn een aantal functiegrafieken.
Bepaal de eventuele symmetrieassen en symmetriemiddelpunten van de grafieken.
1 y
y = f(x)
4
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
–4
symmetriemiddelpunt: (0,0)
2 y
6
y = f(x)
4
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
geen symmetrie
3 y
y = f(x)
2
1
x
–1 0 1 2 3
–1
–2
symmetriemiddelpunt (2, –1)
27
DEN5A16H_H1.indd 27 14/08/13 13:19

Opdrachten
4 y
6
y = f(x)
4
2
x
–p 0 p
–2
oneindig veel symmetrieassen

« [0, p] verdelen in 3 delen
p 2p 4p
« x = 0, x = , x = , x = p, x = , ...
3 3 3
p 2p
x = – , x = – , ...
3 3
5 y y = f(x)
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
1 symmetrieas: x = 0
28
DEN5A16H_H1.indd 28 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
6 y
y = f(x)
4
2
x
–2p –p 0 p 2p
–2
–4
3p 7p p
oneindig veel symmetrieassen: x = , , – ,...
4 4 4
Onderzoek algebraïsch of de functies met gegeven voorschrift even, oneven of geen van beide zijn.
Controleer daarna d.m.v. een grafiek.
1 f(x) = x4 + 5
f(–x) = (–x)4 + 5
= x4 + 5
= f(x)
f is even
2 f(x) = x5 - 3x + 2
f(–x) = (–x)5 – 3(–x) + 2
= –x5 + 3x + 2
π f(x)
π –f(x)
f is even, noch oneven
3 f(x) = -2x3 + 5x
f(–x) = – 2(–x)3 + 5(–x)
= 2x3 – 5x
= – (–2x3 + 5x)
= – f(x)
f is oneven
29
DEN5A16H_H1.indd 29 14/08/13 13:19

Opdrachten
Hieronder zie je een aantal grafieken met voorschrift f(x) = axn.
Maak een classificatie van de vorm van de grafiek van deze functies op basis van de waarde van
a en n.
f(x) = axn
n even n oneven
a > 0 f5(x) f1(x)
f3(x)
f9(x) f7(x)
f11(x)
a < 0 f2(x) f4(x)
f6(x) f8(x)
f10(x) f12(x)
In welke kwadranten liggen de grafieken van de volgende functies, voor zeer grote absolute
waarden van x?
1 f(x) = 3x4 - 5x3 + x
a > 0 eerste en tweede kwadrant
n even
2 f(x) = -x3 + 1000 x2 + 10 000 000 x + 1 000 000 000

a < 0 tweede en vierde kwadrant
n oneven
3 f(x) = -0,8x6 - 1,2x4 + x2 + 1

a < 0 derde en vierde kwadrant
n even
4 f(x) = 0,01x5 + 100x4 + x3

a > 0 eerste en derde kwadrant
n oneven
30
DEN5A16H_H1.indd 30 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bij een rechthoekige metalen plaat van 30 cm bij 20 cm worden in de hoeken kleine vierkanten
weggesneden. Daarna wordt van de plaat een bakje gebogen.
De hoogte van de rand is x (in cm).
x x
x x
20 cm
x x
x x
30 cm
De inhoud I van dit bakje kunnen we uitdrukken in functie van x:

I(x) = (30 - 2x)(20 - 2x)x
1 Welke inhoud heeft het bakje als x = 3? En als x = 11?
x = 3: I(x) = (30 – 6) (20 – 6) • 3 = 1008 fi 1008 cm3
x = 11: I(x) = (30 – 22) (20 – 22) • 11, geen oplossing want
< 0
de inhoud kan niet negatief zijn.
2 Welke zijn de zinvolle waarden voor x?

De zijde van het vierkantje moet positief zijn en moet kleiner zijn dan de
helft van de kortste zijde van de rechthoek (20 cm), dus
0 < x < 10
3 Stel een tabel op van I, waarbij x zinvolle gehele waarden aanneemt. Voor welke waarde van x,
bij benadering, is de inhoud maximaal?
x 1 2 3 4 5 6 7 8 9
I(x) 504 832 1008 1056 1000 864 672 448 216
x ª 4 cm
31
DEN5A16H_H1.indd 31 14/08/13 13:19

Opdrachten
4 Kies vensterinstellingen op basis van de tweede en de derde vraag en plot de grafiek van I. Ga
op deze grafiek na voor welke x-waarde de inhoud maximaal is. Geef het resultaat in mm.
x ª 3,9237 cm ª 39 mm
Bepaal grafisch de relatieve extrema van de veeltermfunctie met voorschrift
f(x) = x4 - 0,7x3 - 0,6x2 + 1.
Via een tabel bepalen we de
geschikte vensterinstelling
De functie bereikt een minimum voor x = – 0,345 met waarde 0,971 en

voor x = 0,870 met waarde 0,658.
De functie bereikt een maximum voor x = 0 met waarde 1.
32
DEN5A16H_H1.indd 32 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Uit een rechthoek van 40 cm lang en 20 cm breed snijden
we zes gelijke vierkanten weg zoals aangegeven op de
figuur.
Met het overblijvende deel maken we een taartdoosje.
Hoe groot moet de zijde van de vierkantjes zijn opdat de
doos een maximale inhoud zou hebben?
⎛ 40 – 3x ⎞
De inhoud van de doos = I(x) = ⎜
⎝ 2
⎟ 20 – 2x
⎠
( ) x
De zijde van het vierkantje moet
ongeveer 3,77 cm zijn opdat de
inhoud van de doos maximaal is
(± 673,84 cm3).
Welke van de onderstaande grafieken zijn functiegrafieken?
Bepaal in dit geval het domein en het bereik van de functie.
1 y geen functie
x
0 1
33
DEN5A16H_H1.indd 33 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 y geen functie
x
0 1
3 y functie
x
0 1
⎡ 3⎤
dom f = [–2, 2] ber f = ⎢ –1, ⎥
⎢⎣ 2 ⎥⎦
4 y geen functie
1
x
0 1
34
DEN5A16H_H1.indd 34 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
5 y functie
x
0 1
dom f = [–3, 2] ber f = [–3, –2[ » [–1, 3]
6 y functie
1
x
0 1
dom f = [1, 5] ber f = [2, 7]
35
DEN5A16H_H1.indd 35 14/08/13 13:19

Opdrachten
Druk de oppervlakte A van een gelijkzijdige driehoek met zijde x uit in functie van x.
Oppervlakte driehoek
basis hoogte
x x =
2
2
⎛1 ⎞
x 2
x – ⎜ x⎟
⎝2 ⎠
=
2
x
3
x x2
= 4
2
x 3x
=
4
3
= x2
4
Beschouw een kegel waarvan de straal van het grondvlak 6 cm is en de hoogte 10 cm.
In die kegel is een cilinder ingeschreven.
1 Druk de hoogte h van de cilinder uit in functie van de straal r.
A Ą AED ~ Ą ABC:
r 10 – h
=
6 10
10 r = 60 – 6 h
r 6 h = 60 – 10 r
E D
10 5
h = 10 – r
3
h
B 6 C
36
DEN5A16H_H1.indd 36 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 Druk het volume V van de cilinder uit in functie van r.

V = px2 • h
⎛ 5 ⎞
= pr2 ⎜10 – r⎟
⎝ 3 ⎠
Beantwoord de volgende vraag zonder je rekentoestel te gebruiken.
⎡ 1⎤
Beschouw de functie f: x |A x17 + x16 + x15 +... + x2 + x met domein ⎢0 , ⎥.
⎣ 2⎦
Welke van de volgende beweringen geldt dan?
1 f neemt alleen waarden aan in [0,1[
2 f neemt alle waarden aan in [0,17]
1
3 f wordt nooit groter dan
2
4 f neemt alle reële waarden aan
5 f neemt alle positieve waarden aan
⎡ 1⎤
f(x) = x17 + x16 + x15 + … + x2 + x dom f = ⎢ 0, ⎥
⎢⎣ 2 ⎥⎦
1
Tussen 0 en is de functie f stijgend.
2
f(0) = 0
18
⎛ 1⎞
2 17 ⎜ ⎟ –1 18
⎛ 1⎞ 1 ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1 ⎝ 2⎠ ⎛ 1⎞
f ⎜ ⎟ = + ⎜ ⎟ + ... + ⎜ ⎟ = = 1 – ⎜ ⎟ ª 1
⎝ 2⎠ 2 ⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠ 2 –1 ⎝ 2⎠
2
1
MR, q =
2
qn – 1
Sn = un
q –1
« Antwoord 1
37
DEN5A16H_H1.indd 37 14/08/13 13:19

Opdrachten
Hieronder vind je een overzicht van de geziene ontbindingstechnieken.
Om een veelterm te ontbinden in factoren, kun je de volgende methodes volgen.
• Zonder alle gemeenschappelijke factoren af.
• Maak gebruik van de formules voor merkwaardige producten:
A2 - B2 = (A - B)(A + B)
A2 + 2AB + B2 = (A + B)2
A2 - 2AB + B2 = (A - B)2
A3 - B3 = (A - B)(A2 + AB + B2)
A3 + B3 = (A + B)(A2 - AB + B2)
• Maak gebruik van de formule voor het ontbinden van een drieterm van de tweede graad:
−b ± D
ax2 + bx + c = a(x - x )(x - x ) als D ≥ 0 met x =
1 2 1,2 2a
• Neem termen samen zodat een gemeenschappelijke factor voorop kan.
• Bepaal delers van de vorm x - a.
Ontbind met deze methodes f(x) in factoren met een zo laag mogelijke graad.
1 f(x) = x3 + 4x2 + 3x
f(x) = x (x2 + 4x + 3) S = –4
–1 en –3
= x (x + 1) (x + 3) P = 3
2 f(x) = x6 - 1
f(x) = (x3 – 1) (x3 + 1)
= (x – 1) (x2 + x + 1) (x + 1) (x2 – x + 1)
3 f(x) = x4 - 4x2 + 3
x4 – 4x2 + 3 = 0
stel x2 = t, dan is
t2 – 4t + 3 = 0
S = 4
1 en 3
P = 3
t = 1 of t = 3
x = ± 1 of x = ± 3
f(x) = (x – 1) (x + 1) (x – 3) (x + 3)
38
DEN5A16H_H1.indd 38 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
4 f(x) = 2x4 - 32
f(x) = 2 (x4 – 16)
= 2 (x2 – 4) (x2 + 4)
= 2 (x – 2) (x + 2) (x2 + 4)
5 f(x) = 4x6 - x4 + 4x2 - 1

f(x) = x4 (4x2 – 1) + (4x2 – 1)
= (4x2 – 1) (x4 + 1)
= (2x – 1) (2x + 1) (x4 + 1)
6 f(x) = 5x4 - 10x3 - 5x2 + 10x

f(x) = 5x (x3 – 2x2 – x + 2)
= 5x (x2 (x – 2) – (x – 2))
= 5x (x – 2) (x2 – 1)
= 5x (x – 2) (x – 1) (x + 1)
7 f(x) = 2x2 + x - 6
D = 49
3
–1 ± 7 2
x1,2 =
4
– 2
3
f(x) = 2 (x – ) (x + 2)
2
= (2x – 3) (x + 2)
8 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

f(x) = x4 (4x2 – 9) – (4x2 – 9)
= (4x2 – 9) (x4 – 1)
= (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1)
9 f(x) = -x3 + x2 + 14x - 24

Tabel, nulpunten: –4, 2, 3
f(x) = – (x + 4) (x – 2) (x – 3)
39
DEN5A16H_H1.indd 39 14/08/13 13:19

Opdrachten
10 f(x) = 27x3 + 8
f(x) = (3x + 2) (9x2 – 6x + 4)
Als je er mag van uitgaan dat de nulpunten van de onderstaande functies geen irrationale getallen
zijn, welke zijn dan naar alle waarschijnlijkheid de exacte waarden van de aangeduide nulpunten?
1
2
– 0,666… fi –
3
0,535353…
100q = 53,5353…
q = 0,5353…
–
99q = 53
53
q =
99
53
fi
99
40
DEN5A16H_H1.indd 40 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal exact de nulpunten van de veeltermfuncties met gegeven voorschrift.
1 f(x) = x3 - 2x2 - 8x
f(x) = x (x2 – 2x – 8)
x = 0 of x2 – 2x – 8 = 0
S = 2
4 en –2
P = –8
Nulpunten: 0, 4, –2
4 3 2
2 f(x) = x - 4x + 2x - 4 2x
f(x) = x ⎛ x3 – 4x2 + 2 x – 4 2⎞
⎝ ⎠
= x ⎛ x2
⎝ ( x - 4) + 2 ( x – 4)⎞⎠
= x ( x – 4) ⎛⎝ x +
2
2⎞
⎠
Nulpunten: 0, 4
3 f(x) = 20x3 + 19x2 - 2x - 1

Tabel, nulpunt: –1
20 19 –2 –1
–1 –20 1 1
20 –1 –1 0
(x + 1) (20x2 – x – 1) = 0
x + 1 = 0 of 20x2 – x – 1 = 0
D = 81
1
1± 9 4
x1,2 =
40 8 1
- = -
40 5
1 1
Nulpunten: –1, ,–
4 5
4 f(x) = x3 + 7x2 + 7x - 15
Tabel, nulpunten: –5, –3, 1
Nulpunten: –5, –3, 1
41
DEN5A16H_H1.indd 41 14/08/13 13:19

Opdrachten
5 f(x) = 2x3 - 5x2 + x + 2

Tabel, nulpunten: 1, 2
(x – 1) (x – 2) (2x + 1) = 0 2 –5 1 2
1 2 –3 –2
1 2 –3 –2 0
Nulpunten: 1, 2, – 2 4 2
2 2 1 0
6 f(x) = x3 + x2 - 8x - 8
f(x) = x2 (x + 1) – 8 (x + 1)
= (x + 1) (x2 – 8)
= (x + 1) (x - 2 2) (x + 2 2)
Nulpunten: –1, 2 2, –2 2
7 f(x) = x4 + 3x3 - 3x2 - 11x - 6

Tabel, nulpunten: –3, –1, 2
(x + 3) (x + 1) (x – 2) (x + 1) = 0 1 3 –3 –11 –6
–3 –3 0 9 6
Nulpunten: –3, –1, 2 1 0 –3 –2 0
–1 –1 1 2
1 –1 –2 0
2 2 2
1 1 0
8 f(x) = x5 - 2x4 - x3 - 2x2 - 20x + 24

Tabel, nulpunten: –2, 1, 3
2
(x + 2) (x – 1) (x – 3) (x + 4) = 0 1 –2 –1 –2 –20 24
Nulpunten: –2, 1, 3 –2 –2 8 –14 32 –24
1 –4 7 –16 12 0
1 1 –3 4 12
1 –3 4 –12 0
3 3 0 12
1 0 4 0
9 f(x) = 3x3 + x2 - 48x - 16

f(x) = x2 (3x + 1) – 16 (3x + 1)
= (3x + 1) (x2 – 16)
= (3x + 1) (x – 4) (x + 4)
Nulpunten: 1
– , 4, – 4
3
42
DEN5A16H_H1.indd 42 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
10 f(x) = 15x3 - x2 - 114x + 72

15x3 – x2 – 114x + 72 = 0
Tabel, nulpunt: –3
15 –1 –114 72
–3 –45 138 –72
15 –46 24 0
(x + 3) (15x2 – 46x + 24) = 0
¤ x + 3 = 0 of 15x2 – 46x + 24 = 0
D = 676 = 262
12
46 ± 26 5
x1,2 =
30 2
3
12 2
Nulpunten: –3, ,
5 3
11 f(x) = 9x4 + 18x3 + 29x2 + 20x + 4

9x4 + 18x3 + 29x2 + 20x + 4 = 0
⎛ 1⎞ 2 1
Via grafiek of tabel ⎜ stapgrootte ⎟ : – , –
⎝ 3⎠ 3 3
9 18 29 20 4
2
– –6 –8 –14 –4
3
9 12 21 6 0
1
– –3 –3 –6
3
9 9 18 0
9(x2 + x + 2) = 0
D < 0
2 1
Nulpunten : – ,–
3 3
12 f(x) = 6x3 - 4x2 + 3x - 2

f(x) = 2x2 (3x – 2) + (3x – 2)
= (3x – 2) (2x2 + 1)
2
Nulpunt:
3
43
DEN5A16H_H1.indd 43 14/08/13 13:19

Opdrachten
13 f(x) = 10x4 + 9x3 + 17x2 - 4x - 4

1
10x4 + 9x3 + 17x2 - 4x = 0 Tabel, nulpunt:
2
1 2
grafiek : , –0,4 = –
2 5
10 9 17 –4 –4
1
5 7 12 4
2
10 14 24 8 0
2
– –4 –4 –8
5
10 10 20 0
10 (x2 + x + 2) = 0
D < 0
1 2
Nulpunt: ,–
2 5
14 f(x) = 27x3 + 27x2 + 9x + 1

f(x) = (3x + 1)3
1
Nulpunt: –
3
15 f(x) = 4x4 + 12x3 - 11x2 - 30x + 25

4x4 + 12x3 - 11x2 - 30x + 25 = 0 Tabel, nulpunt: 1
5
Grafiek : 1, –
2
4 12 –11 –30 25
1 4 16 5 –25
4 16 5 –25 0
5
– –10 –15 25
2
4 6 –10 0
2x2 + 3x – 5 = 0
D = 49
1
–3 ± 7
x1,2 =
4 5
–
2
5
Nulpunten : 1, –
2
44
DEN5A16H_H1.indd 44 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal de coördinaten van de snijpunten van de grafieken van de functies f en g.
1 f(x) = 3x3 - 3x2 - 6x + 3 en g(x) = 3
Voor de snijpunten geldt:
3x3 – 3x2 – 6x + 3 = 3
¤ 3x3 – 3x2 – 6x = 0
¤ 3x (x2 – x – 2) = 0
¤ x = 0 of x2 – x –2 = 0
S = 1
2 en – 1
P = –2
De snijpunten zijn: S1 (0, 3), S2 (2, 3) en S3 (–1, 3)
2 f(x) = x5 en g(x) = 2x3 - 2x2 + 3x - 2

Voor de snijpunten geldt:
x5 = 2x3 – 2x2 + 3x – 2
¤ x5 – 2x3 + 2x2 – 3x + 2 = 0
Tabel, nulpunten: – 2, 1
1 0 –2 2 –3 2
–2 –2 4 –4 4 –2
1 –2 2 –2 1 0
1 1 –1 1 –1
1 –1 1 –1 0
x3 – x2 + x – 1= x2 (x – 1) + (x – 1) = (x – 1) (x2 + 1)
Ø Ø
1 /
De snijpunten zijn: S1 (–2, –32) en S2 (1, 1)
45
DEN5A16H_H1.indd 45 14/08/13 13:19

Opdrachten
Bepaal het voorschrift van een veeltermfunctie f van de derde graad met drie nulpunten 0, 5 en 8
en waarbij f(10) = 17.
f(x) = ax (x – 5) (x – 8)
f(10) = 17
fi 17 = 10a • 5 • 2
17 = 100a
17
a =
100
17
f(x) = x (x – 5) (x – 8)
100
Bepaal een voorschrift van een derdegraadsfunctie die enkel -1 en 1 als nulpunten heeft.
Voorbeelden: f(x) = (x + 1)2 (x – 1)
f(x) = (x + 1) (x – 1)2
Bepaal een voorschrift van een vijfdegraadsfunctie die enkel 2 als nulpunt heeft.
Voorbeelden: f(x) = (x – 2)5
f(x) = (x – 2) (x4 + 1)
46
DEN5A16H_H1.indd 46 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal zonder rekentoestel welk functievoorschrift bij de grafiek kan horen.
A f(x) = 2(x + 1)(x - 3) D f(x) = 2(x - 1)(x + 3)
B f(x) = x(x + 1)(x - 3) E f(x) = x(x - 1)(x + 3)
C f(x) = x2(x + 1)(x - 3) F f(x) = x2(x - 1)(x + 3)

y y = f(x)
x
–1 0 1 2 3
Op de graÀek lezen we de nulpunten – 1, 0 en 3 af.

Het voorschrift bevat de factoren x + 1, x en x – 3.
De nulpunten zijn enkelvoudig want de graÀek snijdt de x–as in de punten
(–1, 0) (0, 0) en (3, 0).
Antwoord B is het juiste.
47
DEN5A16H_H1.indd 47 14/08/13 13:19

Opdrachten
Bepaal zonder rekentoestel welk functievoorschrift bij de grafiek kan horen.
Er kunnen meerdere oplossingen zijn.
A f(x) = (x - 2)(x - 4) D f(x) = 3x(x - 2)2(x - 4)

B f(x) = x(x + 2)(x + 4) E f(x) = x(x - 2)2(2x - 8)
C f(x) = 2x(x - 2)(x - 4) F f(x) = x(x - 2)(4x - 1)

y y = f(x)
x
0 1 2 3 4 5
We lezen de nulpunten 0, 2 en 4 af. Het nulpunt 2 is een dubbel nulpunt.

Het voorschrift bevat de factoren x, (x – 2)2 en x – 4.
Antwoord D en antwoord E zijn juist.
Bepaal algebraïsch de nulpunten van de volgende veeltermfuncties.
1 1 2
1 f(x) = x 3 - x 2 - x + 1
12 12 3
1 1 2
x3 – x2 – x + 1 =0
12 12 3
¤ x3 – x2 – 8x + 12 = 0
Tabel: –3, 2
1 –1 –8 12
–3 –3 12 –12
1 –4 4 0
2 2 –4
1 –2 0
x – 2 = 0 ¤ x = 2
Nulpunten: –3, 2
48
DEN5A16H_H1.indd 48 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 f(x) = x4 - 2,5x3 - 7,5x2 + 7,5x + 9
5 15 15
x4 – x3 – x2 + x + 9 =0
2 2 2
¤ 2x4 – 5x3 – 15x2 + 15x + 18 = 0
Tabel: –2
3
Grafiek : –2,
2
2 –5 –15 15 18
–2 –4 18 –6 –18
2 –9 3 9 0
3
3 –9 –9
2
2 –6 –6 0
x2 – 3x – 3 = 0
D = 21
3 ± 21
x1,2 =
2
3 3 – 21 3 + 21
Nulpunten : –2, , ,
2 2 2
49
DEN5A16H_H1.indd 49 14/08/13 13:19

Opdrachten
Het aantal oplossingen in R van de vergelijking |1 - x2| = 1 - x is gelijk aan
A 0 B 1 C 2 D 3 E 4
(Bron © VWO, eerste ronde 1999)
2 2
1) 1 – x ≥ 0: 1 – x = 1 – x
(1 – x) (1 + x) – (1 – x) = 0
(1 – x) (1 + x – 1) = 0
x (1 – x) = 0
x = 0 of x = 1
2) 1 – x2 £ 0: –1 + x2 = 1 – x
(x – 1) (x + 1) – (1 – x) = 0
(x – 1) (x + 1) + (x – 1) = 0
(x – 1) (x + 1 + 1) = 0
(x – 1) (x + 2) = 0
x = 1 of x = –2
3 oplossingen: 0, 1, –2, dus antwoord D is juist.
50
DEN5A16H_H1.indd 50 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los algebraïsch op.
1
1 x3 + x2 + x = −
3
3 2 1
¤ x + x + x+ = 0
3
¤ 3x3 + 3x2 + 3x + 1 = 0
2x3 + x3
¤ 2x3 + (x + 1)3 = 0
¤ (x + 1)3 = –2x3
3
¤ x + 1 = –2 x
3
¤ x + 1 = – 2 x
3
¤ x + 2 x = –1
⎛ 3
2 ⎞ = –1
¤ x 1 +
⎝ ⎠
1
¤ x = –
3
1+ 2
1 3 2 2
2 x - x + x+ =0
3 3
¤ x3 – 3x2 + 3x + 2 = 0
¤ x3 – 3x2 + 3x – 1 + 3 = 0
¤ (x – 1)3 = –3
3
¤ x – 1 = –3
3
¤ x = 1 – 3
51
DEN5A16H_H1.indd 51 14/08/13 13:19

Opdrachten
Welke van de volgende beweringen over de veeltermfunctie
f(x) = 6acx3 + 4bcx2 + 9adx + 6bd is niet juist?
f(x) = 6acx3 + 4bcx2 + 9adx + 6bd
= 2cx2 (3ax + 2b) + 3d (3ax + 2b)
= (3ax + 2b) (2cx2 + 3d)
A Als a = 0 en bcd π 0 dan heeft de veeltermfunctie hoogstens 2 nulpunten.

a = 0 fi f(x) = 2b (2cx2 + 3d) = 0
2 3d
fi x = –
bcd 0 c
3d
als – > 0, dan zijn er 2 nulpunten
c
3d
en als – < 0 zijn er geen nulpunten.
c
Juiste uitspraak.
B Als 2c + 3d = 0 dan heeft de veeltermfunctie -1 en 1 als nulpunten.

2c + 3d = 0 fi 2c = –3d
fi (3ax + 2b) (–3dx2 + 3d) = 0
3d (1 – x2)
Æ –1 en 1 zijn nulpunten.
Juiste uitspraak.
C Als cd > 0 dan heeft de veeltermfunctie 2 tegengestelde nulpunten.

cd > 0 2cx2 + 3d = 0
3d
2
¤ x = – < 0 Æ geen nulpunten.
2c
Antwoord C is een foutieve uitspraak.
b
D Als a = 2 dan heeft de veeltermfunctie − als nulpunt.
3
a = 2 Æ 6x + 2b = 0
1
x =– b
3
D is een juiste uitspraak.
fi uitspraak C is niet juist
52
DEN5A16H_H1.indd 52 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Hoeveel uitspraken over de reële nulpunten van x7 + x + 1 zijn juist?
1 Ze zijn alle positief.
2 Minstens één is positief.
3 Ze zijn alle negatief.
4 Ze zijn alle begrepen tussen -1 en 0.
5 Er zijn precies vier verschillende reële nulpunten.
A 1 B 2 C 3 D 4 E 5
x7 + x + 1 = 0
x7 = –x – 1
GraÀek:
Er is één nulpunt tussen –1 en 0.

Uitspraak 3 en uitspraak 4 zijn juist.
Dus B
53
DEN5A16H_H1.indd 53 14/08/13 13:19

Opdrachten
Los de volgende ongelijkheden op.
1 (3x - 4)(8x2 - 22x + 15) > 0 6 x4 + 4x3 - x2 - 16x - 12 ≥ 0
2 (-7x2 + x)(7x2 - 8x + 1) < 0 7 x4 - 6x3 + 10x2 - 6x + 9 £ 0
3 6x3 - 5x2 - 12x - 4 £ 0 8 36x4 - 12x3 - 11x2 + 2x + 1 ≥ 0
4 x3 - 2x2 - 5x + 7 ≥ 2x - 1 9 x4 + 3x2 < 7x3
5 x2(x + 3) ≥ 4 10 x4 - 10x2 < -24 - x(x2 - 4)
1) (3x – 4) (8x2 – 22x + 15) > 0
* nulpunten: 3x – 4 = 0 of 8x2 – 22x + 15 = 0

4
¤ x = D = 4 3
3
22 ± 2 2
x1,2 =
16 5
4
4 3 5
¤ x = of x = of x =
3 2 4
* tekentabel
5 4 3
x
4 3 2
3x – 4 – – – 0 + + +
8x2 – 22x + 15 + 0 – – – 0 +
(3x – 4) (8x2 – 22x + 15) – 0 + 0 – 0 +
5 4 3
* (3x – 4) (8x2 – 22x + 15) > 0 als < x < of x >
4 3 2
2) (–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) < 0
* nulpunten: –7x2 + x = 0 of 7x2 – 8x + 1 = 0
¤ x (–7x + 1) = 0 D = 36
1
8 ± 6
x1,2 =
14 1
1 7
¤ x = 0 of x = of x = 1
7
54
DEN5A16H_H1.indd 54 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
* tekentabel
1
x 0 1
7
–7x2 + x - 0 + 0 – – –
7x2 – 8x + 1 + + + 0 – 0 +
(–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) – 0 + 0 + 0 –
* (–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) < 0 als x < 0 of x > 1
3) 6x3 – 5x2 – 12x – 4 £ 0
* nulpunten: 6x3 – 5x2 – 12x – 4 = 0
Tabel: 2
6 –5 –12 –4
2 12 14 4
6 7 2 0
x – 2 = 0 of 6x2 + 7x + 2 = 0
D = 1
1
–
2
–7 ± 1
x1,2 = 2
12 –
3
1 2
¤ x = 2 of x = – of x = –
2 3
* tekentabel
2 1
x – – 2
3 2
x – 2 – – – – – 0 +
6x2 + 7x + 2 + 0 – 0 + + +
(x – 2) (6x2 + 7x + 2) – 0 + 0 – 0 +
2 1
* 6x3 – 5x2 – 12x – 4 £ 0 als x £ – of – £ x£ 2
3 2
55
DEN5A16H_H1.indd 55 14/08/13 13:20

Opdrachten
4) x3 – 2x2 – 5x + 7 ≥ 2x – 1
¤ x3 – 2x2 – 5x + 7 – 2x + 1 ≥ 0
¤ x3 – 2x2 – 7x + 8 ≥ 0
* nulpunten:
x3 – 2x2 – 7x + 8 = 0
Tabel 1:
1 –2 –7 8
1 1 –1 –8
1 –1 –8 0
x – 1 = 0 of x2 – x – 8 = 0
D = 33
1 – 33
≈ –2,37
1 ± 33 2
x1,2 =
2 1 + 33
≈ –3,37
2
1 – 33 1 + 33
¤ x = 1 of x = of x =
2 2
* tekentabel
1 – 33 1 + 33
x 1
2 2
x – 1 – – – 0 + + +
x2 – x – 8 + 0 – – – 0 +
(x – 1) (x2 – x – 8) – 0 + 0 – 0 +
1 – 33
* x3 – 2x2 – 5x + 7 ≥ 2x – 1 als £ x £ 1
2
1 + 33
of x ≥
2
56
DEN5A16H_H1.indd 56 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
5) x2 (x + 3) ≥ 4
¤ x3 + 3x2 – 4 ≥ 0
* nulpunten:
x3 + 3x2 – 4 = 0
Tabel: –2, 1
1 3 0 –4
–2 –2 –2 4
1 1 –2 0
1 1 2
1 2 0
¤ x = –2 of x = 1 of x + 2 = 0
¤ x = –2 of x = 1
* tekentabel
x –2 1
x + 2 – 0 + + +
x – 1 – – – 0 +
x + 2 – 0 + + +
x3 + 3x2 – 4 – 0 – 0 +
* x2 (x + 3) ≥ 4 als x = –2 of x ≥ 1
6) x4 + 4x3 – x2 – 16x –12 ≥ 0
* nulpunten:
x4 + 4x3 – x2 – 16x – 12 = 0 Tabel: –3, –2, –1, 2

¤ (x + 3) (x + 2) (x + 1) (x – 2) = 0
57
DEN5A16H_H1.indd 57 14/08/13 13:20

Opdrachten
* tekentabel
x –3 –2 –1 2
x + 3 – 0 + + + + + + +
x + 2 – – – 0 + + + + +
x + 1 – – – – – 0 + + +
x – 2 – – – – – – – 0 +
(x + 3) (x + 2) (x + 1) (x – 2) + 0 – 0 + 0 – 0 +
* x4 + 4x3 – x2 – 16x – 12 ≥ 0
als x £ –3 of –2 £ x £ –1 of x ≥ 2
7) x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 £ 0
* nulpunten:
x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 = 0 Tabel: 3
1 –6 10 –6 9
3 3 –9 3 –9
1 –3 1 –3 0
3 2
x – 3x + x – 3 = 0
¤ x2 (x – 3) + (x – 3) = 0
¤ (x – 3) (x2 + 1) = 0
¤ x = 3
* tekentabel:
x 3
(x – 3)2 + 0 +
x2 + 1 + + +
(x – 3)2 (x2 + 1) + 0 +
* x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 £ 0 als x = 3
58
DEN5A16H_H1.indd 58 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
8) 36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 ≥ 0

* nulpunten:
1 1
36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 = 0 grafiek : - ,
3 2
36 –12 –11 2 1
1
18 3 –4 –1
2
36 6 –8 –2 0
1
– –12 2 2
3
36 –6 –6 0
6x2 – x – 1 = 0
D = 25
1
1 ± 5 2
x1,2 =
12 1
–
3
* tekentabel:
1 1
x –
3 2
1
x – – – – 0 +
2
1
x + – 0 + + +
3
36x2 – 6x – 6 + 0 – 0 +
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
⎜
⎝
x – ⎟ ⎜
2⎠ ⎝
x + ⎟
3⎠
(36x 2
– 6 x– 6 ) + 0 + 0 +
* 36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 ≥ 0 als – < x < +
59
DEN5A16H_H1.indd 59 14/08/13 13:20

Opdrachten
9) x4 + 3x2 < 7x3

¤ x4 – 7x3 + 3x2 < 0
* nulpunten:
x2 (x2 – 7x + 3) = 0
¤ x = 0 of x2 – 7x + 3 = 0
(dubbel) D = 37
7 ± 37
x1,2 =
2
* tekentabel:
7 – 37 7 + 37
x 0
2 2
x2 + 0 + + + + +
x2 – 7x + 3 + + + 0 – 0 +
x2 (x2 – 7x + 3) + 0 + 0 – 0 +
7 – 37 7 + 37
* x4 + 3x2 < 7x3 als < x <
2 2
10) x4 – 10x2 < –24 – x (x2 – 4)

¤ x4 – 10x2 < –24 – x3 + 4x
¤ x4 + x3 – 10x2 – 4x + 24 < 0
* nulpunten:
x4 + x3 – 10x2 – 4x + 24 = 0 Tabel: –3, –2, 2
1 1 –10 –4 24
–3 –3 6 12 –24
1 –2 –4 8 0
–2 –2 8 –8
1 –4 4 0
2 2 –4
1 –2 0
x – 2 = 0 ¤ x = 2
* tekentabel:
x –3 –2 2
x + 3 – 0 + + + + +
x + 2 – – – 0 + + +
(x – 2)2 + + + + + 0 +
(x + 3) (x + 2) (x – 2)2 + 0 – 0 + 0 +
* x4 – 10x2 < –24 – x (x2 – 4) als –3 < x < –2
60
DEN5A16H_H1.indd 60 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Teken de grafiek van een functie die voldoet aan de gegeven voorwaarden.
x -2 0 4
1 f(5) = 1, f(-3) = -2 en als tekentabel
y - 0 + 0 - 0 +
Voorbeeld:
y
y = f(x)
1
x
0 1
x -2 2
2 g(0) = 4, g(4) = 2 en als tekentabel
y - 0 + 0 +
Voorbeeld:
y
y = g(x)
1
x
0 1
61
DEN5A16H_H1.indd 61 14/08/13 13:20

Opdrachten
x -3 0 3
3 Een functie h met als tekentabel
y - 0 + 0 + 0 -
Voorbeeld:
y
1
x
0 1
y = h(x)
Los de volgende ongelijkheden op.
2 2
1 f(x) > g(x) met f(x) = x 3 + x 2 - x + 1 en g(x) = x + 3
9 9
f(x) > g(x)
2 2
¤ x3 + x2 – x + 1 > x + 3
9 9
¤ 2 x3 + 2 x2 – x + 1 – x – 3 > 0
9 9
¤ 2x3 + 2x2 – 18x – 18 > 0
* nulpunten:
2 (x3 + x2 – 9x –9) = 0
¤ x2 (x + 1) – 9 (x + 1) = 0
¤ (x + 1) (x2 – 9) = 0
¤ x = –1 of x = –3 of x = 3
62
DEN5A16H_H1.indd 62 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
* tekentabel:
x –3 –1 3
2 + + + + + + +
x + 1 – – – 0 + + +
x2 – 9 + 0 – – – 0 +
2 (x + 1) (x2 – 9) – 0 + 0 – 0 +
* f(x) > g(x) als –3 < x < –1 of x > 3
2 f(x) £ g(x) met f(x) = x3 - x + 1 en g(x) = 2x - 1

f(x) £ g(x)
¤ x3 – x + 1 £ 2x – 1
¤ x3 – x + 1 – 2x + 1 £ 0
¤ x3 – 3x + 2 £ 0
* nulpunten:
x3 – 3x + 2 = 0 Tabel: –2, 1
1 0 –3 2
–2 –2 4 –2
1 –2 1 0
1 1 –1
1 –1 0
(x + 2) (x – 1) (x – 1) = 0
(x + 2) (x – 1)2 = 0
* tekentabel:
x –2 1
x + 2 – 0 + + +
(x – 1)2 + + + 0 +
(x + 2) (x – 1)2 – 0 + 0 +
* f(x) £ g(x) als x £ –2 of x = 1
63
DEN5A16H_H1.indd 63 14/08/13 13:20

Opdrachten
Voor welke waarden van x ligt de grafiek van f boven die van g?
⎛ 5⎞
1 f(x) = (x - 1)(x + 1)(x + 3) met g(x) = −2( x - 1)⎜ x + ⎟
⎝ 2⎠
f(x) > g(x)
⎛ 5⎞
¤ (x – 1) (x + 1) (x + 3) > –2 (x – 1) ⎜ x + ⎟
⎝ 2⎠
¤ (x – 1) (x + 1) (x + 3) + (x – 1) (2x + 5) > 0
¤ (x – 1) (x2 + 4x + 3 + 2x + 5) > 0
¤ (x – 1) (x2 + 6x + 8) > 0
* nulpunten:
x – 1 = 0 of x2 + 6x + 8 = 0
S = –6
–4 en –2
P = 8
¤ x = 1 of x = –4 of x = –2
* tekentabel:
x –4 –2 1
x – 1 – – – – – 0 +
x2 + 6x + 8 + 0 – 0 + + +
(x – 1) (x2 + 6x + 8) – 0 + 0 – 0 +
* f(x) > g(x) als –4 < x < –2 of x > 1
2 f(x) = x4 + 3x3 - 2x2 + 1 en g(x) = 3x3 - 3x2

f(x) > g(x)
¤ x4 + 3x3 – 2x2 + 1 > 3x3 – 3x2
¤ x4 + 3x3 – 2x2 + 1 – 3x3 + 3x2 > 0
x4 + x2 + 1 > 0: is waar voor elk reëel getal
f(x) > g(x) als – < x < +
64
DEN5A16H_H1.indd 64 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Kostenfuncties zijn vaak 'S-vormig'.
kosten K (in €)
Bij een kleine productie liggen de
kosten relatief hoog omdat de
productiecapaciteit niet ten volle
benut wordt. Bij toenemende
productie groeien de totale kosten
eerst trager en daarna weer sneller,
wegens o.a. hogere lonen voor
overuren en nachtarbeid.
'S-vormige' krommen worden
hoeveelheid x
meestal benaderd door 0
derdegraadsfuncties.
Een firma produceert potloden. De totale productiekosten K(x) per tijdseenheid (in €) zijn een
functie van de geproduceerde hoeveelheid x (per 1000 stuks).
Deze functie heeft als voorschrift K(x) = 5x3 - 37,5x2 + 135x + 121. De potloden worden verkocht
aan € 125 per 1000 stuks. De omzet is dus O(x) = 125x.
1 Plot de kostenfunctie en de omzetfunctie in één venster.
K(x) = 5x3 – 37,5x2 + 135x + 121
0(x) = 125x
2 Bij welke productie wordt er winst gemaakt?

Er wordt winst gemaakt als O(x) > K(x).
GraÀsch: O(x) = K(x)
fi x ª 2377,5 en x ª 6652,6
Er wordt winst gemaakt bij een productie tussen 2378 en 6652 stuks.
65
DEN5A16H_H1.indd 65 14/08/13 13:20

Opdrachten
Voor welke waarden van x geldt: h(x) ≥ f(x) ≥ g(x)?
De bijbehorende functievoorschriften zijn:
2 8 8 2
f(x) = x 3 + x 2 - x - , g(x) = 2x2 - 2 en h(x) = -2x + 2
5 5 5 5
y
8
2
y = g(x)
x
–4 –2 0 2 4
y = f(x) –2 y = h(x)
GraÀsch aÁezen:
h(x) ≥ f(x) ≥ g(x) als – 2 £ x £ 1
Bepaal een ongelijkheid van de derde graad met als oplossing
1 x £ -2 of 1 £ x £ 3
x – 2 1 3
f(x) – 0 + 0 – 0 +
of f(x) + 0 – 0 + 0 –
Voorbeeld: (x + 2) (x – 1) (x – 3) ≥ 0
of (x + 2) (x – 1) (x – 3) £ 0
66
DEN5A16H_H1.indd 66 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
2 0 < x < 2 of x > 5

x 0 2 5
f(x) – 0 + 0 – 0 +
of f(x) + 0 – 0 + 0 –
Voorbeeld: x (x – 2) (x – 5) > 0
of x (x – 2) (x – 5) < 0
3 x≥1
x 1
f(x) – 0 +
of f(x) + 0 –
Voorbeeld: (x – 1)3 ≥ 0
of (x – 1)3 £ 0
De ongelijkheid (x - a)(x - b)(x - c)2 > 0 heeft als oplossing x < -2 of -2 < x < 2 of x > 3.
Bepaal a, b en c.
(x – a) (x – b) (x – c)2 > 0
c b a
a b
x –2 2 3
f(x) + 0 + 0 – 0 +
a = 2, b = 3, c = –2
of a = 3, b = 2, c = –2
67
DEN5A16H_H1.indd 67 14/08/13 13:20

Opdrachten
In de volgende figuur staat een schets van een brandweeractie.
h
x
O C A B
Het gedeelte tussen A en B staat in brand met | AB | = 10 m. A bevindt zich op

20 m van O. In C, gelegen op 5 m van O, staat een 4 m hoge muur. De waterstraal begint in O en is
begrensd door twee parabolen.
1 Stel het functievoorschrift op voor de onderste parabool.
0 (0,0), C (5,0), A (20,0), B (30,0)
De lage parabool gaat door de punten (0,0), (20,0) en (5,4):

y = ax (x – 20)
4 = 5a (–15)
4
a = –
75
4
Het functievoorschrift is y = – x (x – 20)
75
4 16
= – x2 + x
75 15
2 Wat is het zinvolle domein van deze functie?

dom f = [0,20]
3 Tussen welke grenzen liggen de zinvolle functiewaarden?

⎡ 16 ⎤
ber f = ⎢ 0, ⎥
⎢⎣ 3 ⎥⎦
4 16 16
max: f(10) = – 100 + 10 =
75 15 3
68
DEN5A16H_H1.indd 68 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 Op welke afstanden van O bevindt deze waterstraal zich minstens 4 m boven de grond? En 5 m
boven de grond? Controleer dit met je rekentoestel.
4 16
f(x) ≥ 4 ¤ – x2 + x ≥ 4
75 15
4 16
¤ – x2 + x – 4 ≥ 0
75 15
¤ –4x2 + 80x – 300 ≥ 0
¤ x2 – 20x + 75 £ 0
x 5 15
x2 – 20x + 75 + 0 – 0 +
De waterstraal bevindt zich minstens 4 m boven de grond voor afstanden

tussen 5 en 15 meter van 0.
f(x) ≥ 5
4 2 16
– x + x – 5 ≥ 0
75 15
– 4x2 + 80x – 375 ≥ 0
x 7,5 12,5
2
–4x + 80x – 375 – 0 + 0 –
De waterstraal bevindt zich op minstens 5 m van de grond voor afstanden

tussen 7,5 en 12,5 meter van 0.
69
DEN5A16H_H1.indd 69 14/08/13 13:20

Opdrachten
5 Welke zijn mogelijke functievoorschriften voor de ‘hoge’ parabool? Controleer dit met je
rekentoestel.
Voor de hoge parabool geldt:
y = ax (x – 30)
Deze parabool mag de kleine parabool enkel snijden in 0.
4 16
– x2 + x = ax2 – 30ax
75 15
⎛ 4⎞ 2 ⎛ 16 ⎞
⎜a + ⎟x – ⎜ + 30a⎟ x = 0
⎝ 75 ⎠ ⎝ 15 ⎠
⎛⎛ 4⎞ ⎛ 16 ⎞⎞
x ⎜⎜a + ⎟ x – ⎜ + 30a ⎟⎟ = 0
⎝ ⎝ 75 ⎠ ⎝ 15 ⎠⎠
mag enkel 0 als oplossing hebben,
16
dus moet + 30a = 0
15
16
a = –
15 30
8
a = –
225
GraÀsch zien we dat de parabolen met voorschrift
8
y = a x (x – 30) met a £ –
225
beantwoorden aan de opgave.
70
DEN5A16H_H1.indd 70 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
6 Wat is het zinvolle domein van deze functie?

door f = [0,30]
7 Wat is het bijbehorend bereik van deze functie?

8
ber f = [0, –225a] met a £ –
225
ytop = f(15)
= a ⭈ 15 (–15)
= –225a
71
DEN5A16H_H1.indd 71 14/08/13 13:20

Opdrachten
Beschouw de functies met voorschrift
f(x) = | 1 - x |, g(x) = 1 - | x | en h(x) = | 1 - | x | |.
Dan geldt, voor alle x in R:
A f(x) £ g(x) £ h(x) B g(x) £ h(x) £ f(x) C g(x) £ f(x) £ h(x)
D h(x) £ f(x) £ g(x) E h(x) £ g(x) £ f(x)
y
y = f(x)
y = h(x)
1
x
0 1 Antwoord B
y = g(x)
f(x) = 1 – x als 1 – x ≥ 0 ¤ x £ 1
x – 1 als x ≥ 1
g(x) = 1 – x als x ≥ 0
1 + x als x £ 0
h(x) = |1 – x| als x ≥ 0
= 1 – x als x ≥ 0 en 1 – x ≥ 0
0 £ x £ 1
= x – 1 als x ≥ 0 en 1 – x £ 0
x ≥ 1
h(x) = |1 + x| als x £ 0
= 1 + x als x £ 0 en 1 + x ≥ 0
–1 £ x £ 0
= –1 – x als x £ 0 en 1 + x £ 0
x £ –1
72
DEN5A16H_H1.indd 72 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hoeveel positieve natuurlijke getallen voldoen aan de ongelijkheid
1 3 4021
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞ ⎛ 4021 ⎞
⎜⎝ x - ⎟⎠ ⎜⎝ x - ⎟⎠ ... ⎜⎝ x - ⎟ <0?
2 2 2 ⎠
A 503 B 999 C 1005 D 1006 E 1995
(Bron © University of South Carolina High School Math Contest, 2011)
1 3 4021
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞ ⎛ 4021⎞
⎜ x – ⎟ ⎜ x – ⎟ ... ⎜ x – ⎟ < 0
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠ ⎝ 2 ⎠
1 3 5 7 9 11 13 15 pos. nat.
x …
2 2 2 2 2 2 2 2 getallen
1
⎛ 1⎞
⎜x – ⎟ – 0 + 0
⎝ 2⎠
1 3
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞
⎜x – ⎟ ⎜x – ⎟ + 0 – 0 + 1
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠
)
…
– 0 + 0 – 0 + 1
…
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 2
– 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 2 )
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 3
– 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 3 )
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 4
…
…
macht pos. nat. getallen

1 0
3 1 8 ⭈ 1 Æ 1
5 1
7 2 16 = 8 ⭈ 2 Æ 2
9 2
11 3 24 = 8 ⭈ 3 Æ 3
13 3
15 4 32 = 8 ⭈ 4 Æ 4
17 4
19 5
… …
4019
8040 = 8 ⭈ 1005
4021
73
DEN5A16H_H1.indd 73 14/08/13 13:20

Opdrachten
4021
8044 niet deelbaar door 8
4023
Antwoord C
Gegeven is de grafiek van de functie met voorschrift y
f(x) = x4 - 4x3 + 10. 40
f(x) = x4 - 4x3 + 10
Op de grafiek van f passen we de volgende 20
transformaties toe: een verticale uitrekking met
1 x
factor en een spiegeling om de x-as. –2 0 2 4
2
–20
Ga na dat het voorschrift van de bijbehorende functie
1
g( x ) = − x 4 + 2 x 3 - 5 is. y
2
20
x
–2 0 2 4
–20
1
g( x ) = − x 4 + 2x 3 − 5
2
f(x) = x4 – 4x3 + 10
1
Ø verticale uitrekking met factor
2
1
y = x 4 – 2x3 + 5
2
Ø spiegeling om de x-as
1
y = – x 4 + 2x3 – 5
2
74
DEN5A16H_H1.indd 74 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Op de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x3 - x passen we achtereenvolgens de volgende
transformaties toe:
– een verticale uitrekking met factor 2,
– een verschuiving over de vector v (-1,1).
Bepaal het voorschrift van de nieuwe functie g.
y = x3 – x
Ø verticale uitrekking met factor 2
y = 2x3 – 2x
Ø verschuiving volgens de vector Æ
v (–1,1)
y = 2 (x + 1)3 – 2 (x + 1) + 1
= 2x3 + 6x2 + 6x + 2 – 2x – 2 + 1
= 2x3 + 6x2 + 4x + 1
g(x) = 2x3 + 6x2 + 4x + 1
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = -x2 + 4x.
Door spiegeling om de rechte met vergelijking y = 3 ontstaat de grafiek van een functie g.
Bepaal het voorschrift van g.
f(x) = – x2 + 4x nulpunt: 0, 4 y = –x2 + 4x
y top (2, 4) Ø spiegelen om de x–as
y = x2 – 4x
y = g(x) Ø verschuiving volgens de
y=3 vector Æ
v (0,6)
1
x
y = x2 – 4x + 6
0 1
y = x2-4x
g(x) = x2 – 4x +6
75
DEN5A16H_H1.indd 75 14/08/13 13:20

Opdrachten
Elke parabool met vergelijking y = ax2 + bx + c kan door middel van verschuivingen en verticale
uitrekkingen afgeleid worden uit de parabool met vergelijking y = x2.
Kan men op dezelfde manier zeggen dat elke derdegraadskromme met vergelijking y = ax3 + bx2 +
cx + d ook door dergelijke transformaties uit de kromme met vergelijking y = x3 afgeleid kan
worden?
Indien je antwoord ‘ja’ is, bewijs dit dan. Is je antwoord ‘neen’, geef dan een tegenvoorbeeld.
y = x3 Æ 1 nulpunt : 0
Ø uitrekking | verschuiving
q
y = a (x – p)3 + q Æ 1 nulpunt: 3 – + p
a
maar bijvoorbeeld y = x3 – 2x2 + x heeft 2 nulpunten 0 en 1 en kan dus

niet afgeleid worden uit y = x3 m.b.v. de transformaties.
Als P met coördinaat (-x, y) in het derde kwadrant ligt, wat is dan de coördinaat van het
spiegelbeeld van P ten opzichte van de bissectrice van het tweede en het vierde kwadrant?
A (x, y) B ( y,x) C ( y,-x) D (x,- y) E (- y, x)
(Bron © VWO, tweede ronde 1997)
y Antwoord: E (–y, x)
Q(-y, x)
x
0
P(-x, y)
76
DEN5A16H_H1.indd 76 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Spiegeling om de y-as en horizontale uitrekking
Als de grafiek van de
functie y = f(x)
gespiegeld wordt om
de x-as, verkrijg je de
grafiek van de functie
y = -f(x).
Als de grafiek van de
functie y = f(x)
gespiegeld wordt om
de y-as, verkrijg je de
y = f(-x).
Als je de grafiek van de
functie y = f(x)
verticaal uitrekt met
factor k, verkrijg je de
y = kf(x).
Als je de grafiek van de
functie y = f(x)
horizontaal uitrekt met
factor k, verkrijg je de
⎛1 ⎞
y = f ⎜ x⎟ .
⎝k ⎠
Gegeven is de grafiek van de functie met y
voorschrift f(x) = x4 - 4x3 + 10. 40
f(x) = x4 - 4x3 + 10
Op de grafiek van f passen we de volgende 20
transformaties toe: een horizontale uitrekking
1 x
met factor en een spiegeling om de y-as.
2 –2 0 2 4 6
Ga na dat het voorschrift van de bijbehorende
–20
functie h(x) = 16x4 + 32x3 + 10 is.
y
40
h(x) = 16x4 + 32x3 + 10
20
x
–2 0 2 4 6
–20
77
DEN5A16H_H1.indd 77 14/08/13 13:20

Opdrachten
y = x4 – 4x3 + 10
1
Ø horizontale uitrekking met factor
2
4 3
y = (2x) – 4(2x) + 10
y = 16x4 – 32x3 + 10
Ø spiegeling om de y–as
y = 16(–x)4 – 32(–x)3 + 10
y = 16x4 + 32x3 + 10
Welk voorschrift hoort bij de volgende grafiek?
y
A y = |x - 1| + 1
3
B y = || x | - 1 | + 1
2
C y = |x - 1| + |x + 1|
1
x D y = || x | + 1 | + 1
–2 –1 0 1 2
E y = | x2 - 1 | + 1
(0,2) Æ A, B, C, D, E
(1,1) Æ A, B, E
(–1,1) Æ B, E
(2,2) Æ B
fi B
78
DEN5A16H_H1.indd 78 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
De grafieken van f, g, h en k zijn gegeven.
Welke van deze functies zijn even? En welke oneven?
1 y 3 y
h
20 20
f
x x
–4 –2 0 2 4 –4 –2 0 2 4
–20 –20
2 y 4 y
1 1
k
g
x x
–8 –4 0 4 8 –4 –2 0 2 4
–1 –1
1: oneven 2: 3: oneven 4: even
Ga algebraïsch na of de volgende functies even, oneven of geen van beide zijn.
1 f(x) = 3 4 f(x) = x4 + 3x2 - 1
f(–x) = 3 = f(x) f(–x) = (–x)4 + 3(–x)2 – 1
f is even = x4 + 3x2 – 1
= f(x)
f is even
2
2 f(x) = x + 1 5 f(x) = 1 + 3x3 - x5
f(–x) = (–x)2 + 1 f(–x) = 1 + 3(–x)3 – (–x)5
= x2 + 1 = 1 – 3x3 + x5
= f(x) π f(x)
f is even π –f(x)
f is even, noch oneven
3
3 f(x) = x + x 6 f(x) = x2 + x
f(–x) = (–x)3 + (–x) f(–x) = (–x)2 + (–x)
= –x3 – x = x2 – x
= –(x3 + x) π f(x)
= –f(x) π –f(x)
f is oneven f is even, noch oneven
79
DEN5A16H_H1.indd 79 14/08/13 13:20

Opdrachten
1 Als het punt A(5,3) op de grafiek van een even functie ligt, welk ander punt moet dan ook op
de grafiek liggen?
Als A (5,3) op de graÀek ligt, ligt ook B (–5,3) op de graÀek.
2 Als het punt A(5,3) op de grafiek van een oneven functie ligt, welk ander punt moet dan ook op
de grafiek liggen?
Als A (5,3) op de graÀek ligt, ligt ook B (–5, –3) op de graÀek.
Een functie f heeft als domein [-4,4] en een deel van haar grafiek is getekend.
Vervolledig de grafiek als
1 de functie even is; y
4
2 de functie oneven is.
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
–4
1) 2)
y y
4 4
2 2
x x
–4 –2 0 2 4 –4 –2 0 2 4
–2 –2
–4 –4
80
DEN5A16H_H1.indd 80 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hiernaast zie je de onvolledige grafiek van een even vierdegraadsfunctie.
1 Vervolledig deze grafiek. y
16
2 Bepaal het voorschrift van
deze functie. 8
x
–6 –4 –2 0 2 4 6
–8
–16
1)
y
16
x
–6 –4 –2 0 2 4 6
–8
–16
2)
f(x) = a (x + 5) (x + 2) (x – 2) (x – 5)
16 = a ⭈ 5 ⭈ 2 ⭈ (–2) ⭈ (–5)
16 = 100a
4
= a
25
4
f(x) = (x2 – 4) (x2 – 25)
25
1 Toon aan dat de functie met voorschrift f(x) = ax3 + bx2 + cx + d met a π 0 oneven is als en
slechts als b = d = 0.
f(x) = ax3 + bx2 + cx + d
f(–x) = –ax3 + bx2 – cx + d = –ax3 – bx2 – cx – d
¤ b = d = 0
81
DEN5A16H_H1.indd 81 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Toon aan dat de functie met voorschrift f(x) = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e met
a π 0 even is als en slechts als b = d = 0.
f(x) = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e
f(–x) = ax4 – bx3 + cx2 – dx + e = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e
¤ b = d = 0
3 Verklaar nu vanwaar de benaming ‘even’ en ‘oneven’ functie vermoedelijk komt.

even Æ even exponenten
oneven Æ oneven exponenten
Gegeven is de grafiek van een functie met y
voorschrift 4
f(x) = x4 - 8x3 + 19x2 - 12x. y = f(x)
3
Deze functie is niet even, want de y-as is geen
symmetrieas. We vermoeden echter dat de grafiek 2
de verticale rechte met vergelijking x = 2 als
symmetrieas heeft. 1
Om na te gaan of dit vermoeden correct is, kunnen x
we als volgt te werk gaan.
–1 0 1 2 3 4
–1
–2
82
DEN5A16H_H1.indd 82 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
– We verschuiven de grafiek van f volgens de vector v (-2,0). We verkrijgen dan de grafiek van de
functie met voorschrift
g(x) = f(x + 2)
= (x + 2)4 - 8(x + 2)3 + 19(x + 2)2 - 12(x + 2)
= (x + 2) (x + 2)3 - 8(x + 2)2 + 19(x + 2) - 12
[ ]
3 2 2
= (x + 2)[x + 6x + 12x + 8 - 8x - 32x - 32 + 19x + 38 - 12]
= (x + 2)[x3 - 2x2 - x + 2]
= x4 - 5x2 + 4
y
4
y = g(x) y = f(x)
3
1
x
–2 –1 0 1 2 3 4
–1
–2
– Vervolgens tonen we aan dat de verschoven grafiek de y-as als symmetrieas heeft en dat de
functie g dus even is.
g(-x) = (-x)4 - 5(-x)2 + 4 = x4 - 5x2 + 4 = g(x)
Omdat deze gelijkheid geldt voor alle waarden van x, is g inderdaad een even functie en dus
heeft de grafiek van de oorspronkelijke functie f de rechte met vergelijking x = 2 als
symmetrieas.
83
DEN5A16H_H1.indd 83 14/08/13 13:20

Opdrachten
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x4 + 4x3 + 5x2 + 2x.

1 Bepaal de nulpunten van deze functie.
nulpunten
x4 + 4x3 + 5x2 + 2x = 0
¤ x (x3 + 4x2 + 5x + 2) = 0
tabel: –2, –1
1 4 5 2
–2 –2 –4 –2
1 2 1 0
–1 –1 –1
1 1 0
x + 1 = 0 ¤ x = –1
nulpunten: 0, –2, –1
2 Stel een tabel op voor x gaande van -5 tot 5.

x –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5
f(x) 240 72 12 0 0 0 12 72 240 600 1260
3 Plot de grafiek van deze functie.
84
DEN5A16H_H1.indd 84 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 Welke rechte is volgens jou een symmetrieas van de grafiek? Toon dit aan m.b.v. de hierboven
geziene methode.
We vermoeden dat de rechte x = –1 een symmetrieas is van de graÀek
van f.
We verschuiven de graÀek van f volgens de vector Æ
v (1,0).
We krijgen dan de graÀek van de functie
g(x) = f (x – 1)
= (x – 1) ((x – 1)3 + 4 (x – 1)2 + 5 (x – 1) + 2)
= (x – 1) (x3 – 3x2 + 3x – 1 + 4x2 – 8x + 4 + 5x – 5 + 2)
= (x – 1) (x3 + x2)
= x4 + x3 – x3 – x2
= x4 – x2
g is even want g(–x) = x4 – x2 = g(x), dus heeft de graÀek van f de

rechte x = –1 als symmetrieas.
85
DEN5A16H_H1.indd 85 14/08/13 13:20

Opdrachten
Functiegrafieken met een symmetriemiddelpunt
Gegeven is de grafiek van een functie met voorschrift y
f(x) = x3 + 3x2 - x - 1. y = f(x)
4
Deze functie is niet oneven, want de oorsprong is geen
symmetriemiddelpunt. We vermoeden echter dat de 2
grafiek het punt M(-1,2) als symmetriemiddelpunt heeft. M
x
Om na te gaan of dit vermoeden correct is, kunnen we als
–3 –2 –1 0 1
volgt te werk gaan.
–2
–4
– We verschuiven de grafiek van f volgens de vector v (1,-2). We verkrijgen dan de grafiek van de
functie met voorschrift
g(x) = f(x - 1) - 2
= (x - 1)3 + 3(x - 1)2 - (x - 1) - 1 - 2
= x3 - 4x
y
y = f(x) y = g(x)
4
2
M
x
–3 –2 –1 0 1 2 3
–2
–4
– Vervolgens tonen we aan dat de verschoven grafiek de oorsprong als symmetriemiddelpunt

heeft en dat de functie g dus oneven is.
g(-x) = (-x)3 - 4(-x) = -(x3 - 4x) = -g(x)
Omdat deze gelijkheid geldt voor alle waarden van x, is g inderdaad een oneven functie en dus
heeft de grafiek van de oorspronkelijke functie f het punt M(-1,2) als symmetriemiddelpunt.
Toon aan dat M(1,-3) een symmetriemiddelpunt is van de grafiek van de functie met voorschrift
f(x) = -x3 + 3x2 - 5.
86
DEN5A16H_H1.indd 86 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
We vermoeden dat M (1, –3) een symmetriemiddelpunt is en verschuiven

de graÀek van f volgens de vector Æ
v (–1, 3).
We krijgen dan de functie
g(x) = f (x + 1) + 3
= – (x + 1)3 + 3 (x + 1)2 – 5 + 3
= – x3 – 3x2 – 3x – 1 + 3x2 + 6x + 3 – 2
= – x3 + 3x
g is oneven want g(–x) = x3 – 3x = –g(x) en dus heeft de graÀek van g het
punt M (1, –3) als symmetriemiddelpunt.
Ga grafisch na of de grafieken van de volgende functies een symmetrieas of een
symmetriemiddelpunt hebben. Bepaal die vervolgens en toon je bewering aan met behulp van de
passende transformaties van de grafiek van f.
1 f: x |A 1 - 2x + 3x2 - x3
We vermoeden dat M (1, 1) een symmetriemiddelpunt is van de graÀek

van f.
v (–1, –1) en krijgen
de functie.
g(x) = f (x + 1) – 1
= 1 – 2 (x + 1) + 3 (x + 1)2 – (x + 1)3 – 1
= 1 – 2x – 2 + 3x2 + 6x + 3 – x3 – 3x2 – 3x – 1 – 1
= – x3 + x
g is oneven want g(–x) = x3 – x = –g(x) en dus heeft de graÀek van f het

punt M (1, 1) als symmetriemiddelpunt.
87
DEN5A16H_H1.indd 87 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 f: x |A x3 + 9x2 + 28x + 30
We vermoeden dat M (–3, 0) een symmetriemiddelpunt is van de graÀek

van f en verschuiven de graÀek volgens de vector Æ
v (3, 0).
Zo verkrijgen we de functie
g(x) = f (x – 3)
= (x – 3)3 + 9 (x – 3)2 + 28 (x – 3) + 30
= x3 – 9x2 + 27x – 27 + 9x2 – 54x + 81 + 28x – 84 + 30
= x3 + x
g is oneven want g(–x) = –x3 – x = –g(x) en dus heeft de graÀek van f het
punt M (–3, 0) als symmetriemiddelpunt.
105 2
3 f: x |A x4 - 12x3 + x - 99x + 68
2
We vermoeden dat x = 3 een symmetrieas is van de graÀek van f.

v (–3, 0) en krijgen
dan de functie
88
DEN5A16H_H1.indd 88 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
g(x) = f (x + 3)
105
= (x + 3)4 – 12 (x + 3)3 + (x + 3)2 – 99 (x + 3) + 68
2
105
= (x2 + 6x + 9)2 – 12 (x3 + 9x2 + 27x + 27) + (x2 + 6x + 9)
2
– 99x – 297 + 68
= x4 + 36x2 + 81 + 12x3 + 18x2 + 108x – 12x3 – 108x2
105 945
– 324x – 324 + x2 + 315x + – 99x – 297 + 68
2 2
3 1
= x4 – x2 +
2 2
g is even want g(–x) = g(x) en dus heeft de graÀek van f de rechte x = 3

als symmetrieas.
4 f: x |A 12x4 + 97x3 + 245x2 + 196x + 94
x –5 –4 –3 –2 –1 0 1
f(x) 614 94 64 98 58 94 644
GraÀsch vermoeden we x = –2 als symmetrieas maar dit klopt niet met de

tabel.
Æ geen symmetrie
89
DEN5A16H_H1.indd 89 14/08/13 13:20

Opdrachten
Welk voorschrift hoort thuis bij welke grafiek? Los op zonder rekentoestel.
1 y = x4 2 y = x7 3 y = x10
y
y = g(x) y = f(x)
x
0
y = h(x)
y = x4 y = g(x)
y = x7 y = h(x)
y = x10 maar smaller dan y = x4 y = f(x)
Verklaar aan de hand van de vorm van de grafiek: een derdegraadsfunctie heeft altijd minstens
één nulpunt.
y = ax3 + bx2 + cx + d ~ y = ax3 voor x Æ ± •
a > 0 a < 0
y y
x x
0 0
De graÀek moet minstens 1 keer de x–as snijden en dus heeft een derde-
graadsfunctie minstens één nulpunt.
90
DEN5A16H_H1.indd 90 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hieronder vind je vier grafieken en vier voorschriften van veeltermfuncties. Zet bij elke grafiek het
juiste voorschrift zonder je rekentoestel te gebruiken.
a b c d
y y y y
2 2 2 2
x x x x
–2 0 2 –2 0 2 –2 0 2 –2 0 2
–2 –2 –2 –2
⎛ x⎞
1 f1(x) = (x2 - 1)⎜ 1 - ⎟ 3 f3(x) = 5x(x - 1)2(x - 2)
⎝ 2⎠
⎛ x⎞
2 f2(x) = 3x(x - 1)(x - 2) 4 f4(x) = (x - 1)2 (x + 1) ⎜ 1 - ⎟
⎝ 2⎠
a b c d
f2(x) f3(x) f1(x) f4(x)
Hieronder zie je drie grafieken van vijfdegraadsfuncties. De coëfficiënt van x5 is 1 of -1. Bepaal
het voorschrift van deze functies.
1 y
10
5
x
–2 –1 0 1 2
–5
–10
y = (x + 2) (x + 1) (x – 1) (x – 2) (x – 3) coëfÀciënt = 1
want
dus a > 0
91
DEN5A16H_H1.indd 91 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 y
10
5
x
–1 0 1 2 3
–5
–10
y = x (x + 1) (x – 1) (x – 3)2 coëfÀciënt = 1
want
dus a > 0
3 y
40
30
20
10
x
–3 –2 –1 0 1 2
–10
–20
y = –x (x + 3)2 (x – 2)2 coëfÀcient = –1

want
dus a < 0
92
DEN5A16H_H1.indd 92 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Gegeven zijn de functies met voorschrift
1 f(x) = 0,1x4 + x3 + x2 + x + 50 (twee nulpunten, één extremum)
a)
b) S1 (–7,86; 0)
S2 (–5,49, 0)
S3 (0, 50)
minimum voor x = –6,82 met waarde –11, 18
2 f(x) = 0,007x5 - 0,2x4 + 1,332x3 - 0,004x2 + 10 (drie nulpunten,

twee extrema)
a Plot de grafiek van de gegeven functies zo dat de snijpunten met de assen en de extrema
goed in beeld komen. Noteer je vensterinstellingen.
b Bepaal de snijpunten met de assen en de extrema m.b.v. je rekentoestel.
a)
b) S1 (–1,80; 0)
S2 (10,72; 0)
S3 (17,97; 0)
S4 (0, 10)
minimum voor x = 15,49 met waarde –312,15
maximum voor x = 7,37 met waarde 105,15
93
DEN5A16H_H1.indd 93 14/08/13 13:20

Opdrachten
1 2
Een verticale rechte snijdt de parabool met vergelijking y = x in het punt A en de rechte met
vergelijking y = x - 2 in het punt B. 2
Bepaal de coördinaten van A en B zodat de afstand tussen A en B minimaal is.
y 1 ⎛
y = x2
2 1 2⎞
A ⎜ x, x ⎟
⎝ 2 ⎠
B (x, x – 2)
1 A y = x-2 AB =
1
2
x2 – x + 2 » ()
x 1
0 1 minimum voor x = = 1
B 1
2 ⭈
2
⎛ 1⎞
De coördinaten zijn A ⎜1, ⎟ en B 1, –1 .
⎝ 2⎠
( )
Een veranderlijke rechthoek heeft een deel van de x-as als basis y
en een deel van de y-as als hoogte.
Het vierde hoekpunt ligt op de parabool y = 4 - x2. 4
y = 4 - x2
Men laat deze rechthoek wentelen om de y-as.
Zo ontstaat een cilinder. 2
Bepaal de afmetingen van die cilinder met de grootste inhoud. x

Rond je resultaten af op 2 cijfers na de komma. –2 0 2
We noemen x de basis van de rechthoek,

de hoogte is dan 4 – x2.
De inhoud van de cilinder is I(x) = p ⭈ x2 (4 – x2)
De inhoud is maximaal voor x ª 1,414.
Dan is h ª 4 – (1,414)2 = 2.
De straal van het grondvlak is 1,41
en de hoogte 2.
94
DEN5A16H_H1.indd 94 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Een sportstadion bestaat uit een rechthoek,
begrensd door twee halve cirkelschijven. De
omtrek van het stadion moet 400 m bedragen. breedte b
Hoe moeten de lengte l en de breedte b

genomen worden, opdat de oppervlakte van het lengte l
rechthoekig middenveld maximaal zou worden?
Stel y = oppervlakte middenveld = l ⭈ b

Gegeven: omtrek = 400
omtrek cirkel + 2l = 400
b
2p ⭈ r = 2p ⭈ = pb
2
pb + 2l = 400
2l = 400 – pb
1
l = 200 – pb
2
Hieruit volgt:
⎛ 1 ⎞
y = ⎜ 200 – p b⎟ b
⎝ 2 ⎠
1
= – p b2 + 200b
2
De oppervlakte is maximaal in de top van de parabool.

200 200
b =– = ª 63,66
⎛ 1⎞ p
2 ⎜– ⎟ p
⎝ 2⎠
1 200
l = 200 – p = 200 – 100 = 100
2 p
Als we de lengte 100 m nemen en voor de breedte ª 63,66 m zal de
oppervlakte maximaal zijn.
95
DEN5A16H_H1.indd 95 14/08/13 13:20

Opdrachten
Een goudsmid vervaardigt een rechthoekig kadertje waarvan twee overstaande zijden gouden
staafjes zijn van € 100 per cm lengte en de twee andere, zilveren staafjes van € 75 per cm lengte.
Wat is de grootst mogelijke oppervlakte die hij kan verkrijgen als de totale kostprijs € 1500 mag
zijn?
x
a a Æ € 75/cm
x Æ € 100/cm
Stel y = oppervlakte rechthoek

= x ⭈ a
We weten dat 1500 = 2x ⭈ 100 + 2a ⭈ 75
200x + 150a = 1500

4x + 3a = 30
30 – 4x
a =
3
4
= 10 – x
3
⎛ 4 ⎞
Zodat y = x ⎜ 10 – x⎟
⎝ 3 ⎠
4
= – x2 + 10x
3
y is maximaal in de top van de bergparabool:
–10 30 15
x = = = = 3,75
–8 8 4
3
4 15
a = 10 – ⭈
= 10 – 5 = 5
3 4
Kiezen we voor x een afstand van 3,75 cm en voor de andere zijde 5 cm,
dan zal de oppervlakte een maximale waarde hebben, namelijk 18,75 cm2.
96
DEN5A16H_H1.indd 96 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
1 + a2 2
Voor elke waarde van a stelt de functie met voorschrift f( x ) = ax - x een andere
parabool voor. 24
Hieronder zie je enkele van die parabolen. We beperken ons in deze oefening tot a > 0.
y
5
a = 1,75
a = 1,50
4
a = 1,25
3 a = 1,00
a = 0,75
2
a = 0,50
1
a = 0,25
x
0 2 4 6 8 10 12
1 Bepaal de nulpunten van f in functie van a.

1 + a2 a > o
f(x) = ax – x2
24
1 + a2
ax – x2 = 0
24
⎛ 1 + a2 ⎞
¤ x ⎜a – x⎟ = 0
⎝ 24 ⎠
1 + a2
¤ x = 0 of a = x
24
24a
¤ x = 0 of x =
1 + a2
24a
nulpunten: 0,
1 + a2
97
DEN5A16H_H1.indd 97 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Bepaal voor welke waarde van a het strikt positief nulpunt zo groot mogelijk is.
Wat is de waarde van dat nulpunt?
24a
is maximaal
1 + a2
voor a = 1,
dan is 24a gelijk aan 12.

2
1+ a
15
0 5
3 Noem de twee snijpunten met de x-as A en B. Bepaal de coördinaat van de top T.

Voor welke waarde van a is de oppervlakte van de driehoek ABT maximaal?
A (0, 0)
⎛ 24a ⎞
B ⎜ , 0⎟
⎝ 1 + a2 ⎠
–a 12a
xT = = of via midden van [AB]
⎛ 1 + a2 ⎞ 1 + a2
2 ⎜– ⎟
⎝ 24 ⎠
12a 1 + a2 144a2
yT = a ⭈ – ⭈
(1 + a )
2
1 + a2 24 2
12a2 6a2
= –
1 + a2 1 + a2
6a2
=
1 + a2
⎛ 12a 6a2 ⎞
T ⎜ , ⎟
⎝1 + a
2
1 + a2 ⎠
98
DEN5A16H_H1.indd 98 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
⎛ 12a 6a2 ⎞
T ⎜ , ⎟
⎝ 1 + a2 1 + a2 ⎠
⎛ 24a ⎞
A (0, 0) B ⎜ , 0⎟
⎝1 + a
2
⎠
y = oppervlakte ⌬ABT
24a 6a2
2
⭈
= 1+ a 1+ a2
2
72 ⭈ a3
=
( )
2
1 + a2
De oppervlakte is maximaal voor a ª 1,73.
Gegeven is de functie f: x |A (x + 4)(x2 - 6)(x - 1)2(x - 3).
1 Bepaal de graad van deze functie.
graad = 6
2 Bepaal de nulpunten van deze functie.

nulpunten: –4, – 6, 6, 1, 3
3 In welke punten snijdt de grafiek de x-as?

⎛
( )
⎞ ⎛ ⎞
( )
De graÀek snijdt de x–as in –4, 0 , ⎝ – 6, 0⎠ , ⎝ 6, 0⎠ en 3,0 .
99
DEN5A16H_H1.indd 99 14/08/13 13:20

Opdrachten
4 In welke punten raakt de grafiek de x-as?

De graÀek raakt de x–as in (1, 0).
5 Los op: f(x) £ 0.
x –4 – 6 1 6 3
x + 4 – 0 + + + + + + + + +
x2 – 6 + + + 0 – – – 0 + + +
(x – 1)2 + + + + + 0 + + + + +
x – 3 – – – – – – – – – 0 +
f(x) + 0 – 0 + 0 + 0 – 0 +
f(x) £ 0 als –4 £ x £ – 6 of x = 1 of 6 £ x £ 3
6 Tot welk van de volgende types behoort de grafiek van f?

a b c d
n even
type d
a > 0
Bepaal het voorschrift van een veeltermfunctie f van de vierde graad met nulpunten -3,-1, 0 en 2
en waarbij f(3) = 288.
f(x) = ax (x + 3) (x + 1) (x – 2)
f(3) = 288
¤ 3a ⭈ 6 ⭈ 4 ⭈ 1 = 288
¤ a = 4
f(x) = 4x (x + 3) (x + 1) (x – 2)
100
DEN5A16H_H1.indd 100 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Beschouw een kubus waarvan de ruimtediagonaal lengte x heeft.
r
1 Druk het verband uit tussen x en de totale lengte L van alle ribben van de kubus.
Totale lengte van alle ribben = 12r
r r
r 2r
2r x
r
x2 = r2 + 2r2 = 3r2
1
r2 = x2
3
1
r = x
3
fi 12r = 12 x
3
= 4 3x
2 Schrijf nu ook het volume V van de kubus als functie van x.

V = r3
3
⎛ 1 ⎞
= ⎜ x⎟
⎝ 3 ⎠
1
= x3
3 3
3
= x3
9
101
DEN5A16H_H1.indd 101 14/08/13 13:20

Opdrachten
Een kubusvormig aquarium is gevuld tot op 20 cm van de bovenrand en bevat 1440 liter water.
Bereken de zijde van het aquarium.
20 cm
Stel z = zijde aquarium
I = z2 ⭈ (z – 2) = 1440 1 l = 1 dm3
20 cm = 2 dm
z3 – 2z2 = 1440
¤ z3 – 2z2 – 1440 = 0
Æ Tabel: 12
De zijde van het aquarium is 12 dm.
102
DEN5A16H_H1.indd 102 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hieronder zie je zes grafieken en zes voorschriften van veeltermfuncties.
Geef bij elke grafiek het juiste voorschrift zonder je rekentoestel te gebruiken.
1 3 5
y y y
x x x
0 0 0
2 4 6
y y y
x x x
0 0 0
f1(x) = 2x - 3 f3(x) = x2 - 4x + 7 f5(x) = -2x2 + 3x + 1

f2(x) = x3 - 4x f4(x) = x4 - 5x2 + 4 f6(x) = -x4 + 6x3 - 9x2 + 2
f1(x) = 2x – 3 : de graÀek is een stijgende rechte fi Àguur 4
f2(x) = x2 – 4x + 7: de graÀek is een dalparabool fi Àguur 2
f3(x) = –2x2 + 3x + 1: de graÀek is een bergparabool fi Àguur 3
f4(x) = x3 – 4x = x (x2 – 4): nulpunten 0, –2, 2 fi Àguur 1
f5(x) = x4 – 5x2 + 4: even functie fi Àguur 6
f6(x) = –x4 + 6x3 – 9x2 + 2: type fi Àguur 5
Àguur 1 2 3 4 5 6
functie f4 f2 f3 f1 f6 f5
103
DEN5A16H_H1.indd 103 14/08/13 13:20

Opdrachten
Welke van de volgende combinatie van transformaties mag je van volgorde verwisselen, zonder dat
het uiteindelijke voorschrift verandert?
1 verticale uitrekking met factor 2 en spiegeling om de x-as
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø spiegeling om de x–as
met factor 2
y = 2f(x) y = –f(x)
Ø spiegeling om de x–as Ø verticale uitrekking
met factor 2
y = –2f(x) y = 2 (–f(x)) = –2f(x)
Æ volgorde mag verwisseld worden
2 verticale uitrekking met factor 2 en verticale verschuiving over 3 eenheden naar boven
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø verticale verschuiving
met factor 2 volgens de vector Æv (0,3)
y = 2f(x) y = f(x) + 3
Ø verticale verschuiving volgens Ø verticale uitrekking
de vector Æv (0,3) met factor 2
y = 2f(x) + 3 y = 2 [f(x) + 3]
= 2f(x) + 6
Æ je mag de volgorde niet wisselen
3 verticale uitrekking met factor 2 en horizontale verschuiving over 2 eenheden naar links
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø horizontale verschuiving over
met factor 2 2 eenheden naar links
y = 2f(x) y = f (x + 2)
Ø horizontale verschuiving Ø verticale uitrekking
over 2 eenheden naar links met factor 2
y = 2f(x + 2) y = 2f(x + 2)
Æ de volgorde mag verwisseld worden
104
DEN5A16H_H1.indd 104 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 spiegeling om de x-as en verticale verschuiving over 3 eenheden naar boven

y = f(x) y = f(x)
Ø spiegeling om de x–as Ø verschuiving volgens de vector
Æ
v (0,3)
y = – f(x) y = f(x) + 3
Ø verticale verschuiving volgens Ø spiegeling om de x–as
de vector Æv (0,3)
y = – f(x) + 3 y = – (f(x) + 3)
= – f(x) – 3
Æ de volgorde mag niet verwisseld worden
Een symmetrische puntgevel heeft bij de basis een
breedte van 10 m en een hoogte van 4 m.
In deze puntgevel wil men een rechthoekig ateliervenster 4m
inbouwen zoals op de figuur is aangegeven.
Om zoveel mogelijk licht binnen te krijgen, wil men een zo
groot mogelijk venster.
10 m
1 Kies een variabele x.

4 m
5 m x
10 m
x = halve breedte ateliervenster
105
DEN5A16H_H1.indd 105 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Druk de oppervlakte A van dit venster uit in functie van x.

A = 2 x ⭈ h
Om h uit te drukken in functie van x gebruiken we de eigenschap bij
gelijkvormige driehoeken:
A ⌬ACE ~ ⌬ABF
fl overeenkomstige zijden
4 m B x F
h zijn evenredig
C D E 4 5
=
5 m 4 – h x
fl
4x = 20 – 5h
5h = 20 – 4x
4
h = 4– x
5
⎛ 4 ⎞
Dus A = 2x ⎜ 4 – x⎟
⎝ 5 ⎠
8
= – x2 + 8x
5
3 Bepaal grafisch de afmetingen van het venster zodat de oppervlakte ervan maximaal is.
De oppervlakte is maximaal in de top van de bergparabool:
–8 5
x = =
–16 2
5
4 5
h = 4– ⭈ = 2
5 2
⎛ 5⎞
Kiezen we voor de basis 5 m ⎜ 2 x ⎟ en voor de hoogte 2 m, dan zal de
⎝ 2⎠
oppervlakte maximaal zijn.
106
DEN5A16H_H1.indd 106 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
En functie y = f(x) heeft als domein [0,2] en als bereik [0,1].
Bepaal het domein en het bereik van de volgende functies.
dom f = [0,2] y
ber f = [0,1]
1
x
0 2
1 y = f(x) + 2
y = f(x) + 2: verschuiving volgens de vector Æ
v (0,2)
Æ dom g = [0,2]
ber g = [2,3]
2 y = 2 f(x)
y = 2f(x): verticale uitrekking met factor 2
Æ dom g = [0,2]
Æ ber g = [0,2]
3 y = f(x + 2)
y = f(x + 2): verschuiving volgens de vector Æ
v (–2,0)
Æ dom g = [–2,0]
Æ ber g = [0,1]
4 y = -f(x)
y = f(x): spiegeling om de x–as
Æ dom g = [0,2]
Æ ber g = [–1,0]
5 y = -f(x + 1) + 1
y = –f(x + 1) + 1: spiegeling om de x–as en verschuiving volgens de vector
Æ
v (–1,1)
Æ dom g = [–1,1]
Æ ber g = [0,1]
107
DEN5A16H_H1.indd 107 14/08/13 13:20

Opdrachten
6 y = f(-x)
y = f(–x): spiegeling om de y–as
Æ dom g = [–2,0]
Æ ber g = [0,1]
1 De ongelijkheid (x + 1)(x - a)(x - b) < 0 heeft als oplossing x < -1 of 2 < x < 4.
Bepaal a en b.
(x + 1) (x – a) (x – b) < 0
x –1 2 4 a = 2 en b = 4
f(x) – 0 + 0 – 0 + of
a = 4 en b = 2
2 De ongelijkheid (x + a)(x - b)(x - 2) ≥ 0 heeft als oplossing -1 £ x £ 2 of x ≥ 3.

Bepaal a en b.
(x + a) (x – b) (x – 2) ≥ 0
x –1 2 3 a = 1 en b = 3
f(x) – 0 + 0 – 0 + of
a = –3 en b = –1
108
DEN5A16H_H1.indd 108 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hoeveel reële oplossingen heeft de vergelijking 1 + x - x2 = | x3 |?
A 0 B 1 C 2 D 3 E 4
1) x ≥ 0: 1 + x – x2 = x3 y = –x2 + x + 1
y de graÀek is een bergparabool
y = x3
1 negatief
1 –1 ± 5
2 nulpunten: =
x 2 1 positief
0 1
-x2 + x + 1 ⎛ 1 –1 1 ⎞
en door (0,1) en top ⎜ , + +1⎟
⎝ 2 4 2 ⎠
5
één snijpunt
4
2) x £ 0: 1 + x – x2 = –x3
y
y = –x2 + x + 1
1
x
0 1
y = -x3
één snijpunt
fi 2 oplossingen fi antwoord C
109
DEN5A16H_H1.indd 109 14/08/13 13:20

Opdrachten
Hersenbrekers
1 Drie cirkelvormige hoepels zijn aan elkaar gelijmd. Ze snijden elkaar
onder rechte hoeken. Een lieveheersbeestje vliegt naar een snijpunt.
Daar begint het een wandeling. Het wandelt een kwart hoepel en slaat
daarna linksaf naar een andere hoepel. Het beestje wandelt weer een
kwart hoepel en slaat dan rechtsaf. En zo gaat het door, telkens om
en om links of rechts afslaand.
Na hoeveel kwart hoepels komt het lieveheersbeestje terug in het
beginpunt?
A 6 B 9 C 12 D 15 E 18
(Bron © wizPROF 2009)
start op hoepel 1, links op hoepel 2, rechts op hoepel 3, links op hoepel

1, rechts op hoepel 2, links op hoepel 3: terug bij startpunt
antwoord A: 6
2 Een kikker zit op een waterlelie en ziet 3 meter verder een vlo. De kikker achtervolgt de vlo met
sprongen van 20 cm en de vlo vlucht met sprongen van 10 cm.
Voor elke twee sprongen van de kikker doet de vlo er drie.
Waar pakt de kikker de vlo?
A op 3 m van de lelie
B op 6 m van de lelie
C op 12 m van de lelie
D op 30 m van de lelie
E op 60 m van de lelie
(Bron © JWO, eerste ronde 2006)
tijdstip afstand kikker t.o.v. lelie afstand vlo t.o.v. lelie

0 0 3
1 0,4 3,3
2 0,8 3,6
…
t 0,4t 3+0,3t
0,4t = 3 + 0,3t
0,1t = 3
t = 30
fi afstand = 0,4 ⭈ 30 = 3 + 0,3 ⭈ 30 = 12
Antwoord C: op 12 m van de lelie
110
DEN5A16H_H1.indd 110 14/08/13 13:20

Wiskunde DN5 H1 Veeltermfuncties - Oplossingen

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wiskunde DN5 H1 Veeltermfuncties - Oplossingen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DEN5A16H_H1.

indd 7 14/08/13 13:19

2 Bepaal het volume V (in cm3) van de doos in functie van x.

3 Welke waarden van x zijn zinvol?

DEN5A16H_H1.indd 8 14/08/13 13:19

2 Wat is het volume van de ijsberg na 20 dagen varen?

3 Na hoeveel dagen zou de ijsberg volledig gesmolten zijn?

Opdracht 2(vervolg) bladzijde 11

Bereken dit tijdstip ook algebraïsch.

DEN5A16H_H1.indd 9 14/08/13 13:19

3 Hoe kun je uit die ontbinding de nulpunten van f algebraïsch bepalen?

DEN5A16H_H1.indd 10 14/08/13 13:19

Het quotiënt is q(x) = x2 – 2x –4.

Opdracht 5 bladzijde 11 1 4 521 2 144

DEN5A16H_H1.indd 11 14/08/13 13:19

2 Bereken de nulpunten van f door de bikwadratische vergelijking

¤ 2x4 – 521x2 + 2304 = 0

D = 253 009 = 5032

DEN5A16H_H1.indd 12 14/08/13 13:19

2 f(x) = x3 + 4x2 - 11x - 30

4 f(x) = 4x3 + 4x2 - 7x + 2

Er geldt: f(x) = (x + 2) (4x2 – 4x + 1)

DEN5A16H_H1.indd 13 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 14 14/08/13 13:19

9 f(x) = 9x3 + 39x2 - 29x + 5

DEN5A16H_H1.indd 15 14/08/13 13:19

10 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

¤ (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1) = 0

a (–3 – 3) (–3 + 2)2 = 3

DEN5A16H_H1.indd 16 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 17 14/08/13 13:19

2 Voor x = -3 en x = 1 zijn de functiewaarden negatief:

DEN5A16H_H1.indd 18 14/08/13 13:19

* x3 – x2 – x – 2 > 0 als x > 2

DEN5A16H_H1.indd 19 14/08/13 13:19

f(x) > g(x) als –1 < x < 0 of x > 2

* De graÀek van f ligt onder de graÀek van g als

DEN5A16H_H1.indd 20 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 21 14/08/13 13:19

* 2x3 – x2 – x < x – 1 als x < –1 of 1 < x < 1

DEN5A16H_H1.indd 22 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 23 14/08/13 13:19

Opdracht 15(vervolg) bladzijde 20

DEN5A16H_H1.indd 24 14/08/13 13:19

2 Je verandert nu de volgorde van de transformaties als volgt:

DEN5A16H_H1.indd 25 14/08/13 13:19

spiegeling om de x–as Æ y = – |x|

3 Geef het voorschrift dat hoort bij die grafiek.

DEN5A16H_H1.indd 26 14/08/13 13:19

symmetriemiddelpunt (2, –1)

DEN5A16H_H1.indd 27 14/08/13 13:19

oneindig veel symmetrieassen

DEN5A16H_H1.indd 28 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 29 14/08/13 13:19

2 f(x) = -x3 + 1000 x2 + 10 000 000 x + 1 000 000 000

3 f(x) = -0,8x6 - 1,2x4 + x2 + 1

4 f(x) = 0,01x5 + 100x4 + x3

DEN5A16H_H1.indd 30 14/08/13 13:19

De inhoud I van dit bakje kunnen we uitdrukken in functie van x:

2 Welke zijn de zinvolle waarden voor x?

DEN5A16H_H1.indd 31 14/08/13 13:19

De functie bereikt een minimum voor x = – 0,345 met waarde 0,971 en

DEN5A16H_H1.indd 32 14/08/13 13:19