Kopie Van Hoofdstuk 1 - 3

DEN5A16H_H1.
indd 7 14/08/13 13:19

Opdrachten
Opdracht 1 bladzijde 8
Uit een stuk karton met lengte 45 cm en breedte 28 cm knip je in de vier hoeken vierkantjes af met
zijde x cm. Zo verkrijg je een open doos.
x x
x x
28 cm
x x
x x
45 cm
1 Hoe groot is het volume van de doos als je vierkantjes met zijde 5 cm wegsnijdt?
V = (45 – 2 ⭈ 5)(28 – 2 ⭈ 5) ⭈ 5
fi V = 3150 cm3 = 3,15 dm3
2 Bepaal het volume V (in cm3) van de doos in functie van x.

V = (45 – 2x)(28 – 2x) ⭈ x
3 Welke waarden van x zijn zinvol?

De zijde x moet positief zijn en kleiner dan de helft van de breedte
28 cm. Dus 0 < x < 14. Anders genoteerd: x Œ ]0,14[.
Zonder water kan een mens niet
overleven. Wereldwijd worden er dan ook
al vele jaren inspanningen geleverd om
het tekort aan drinkwater aan te
pakken. Een oplossing daarvoor zou het
gebruik van Zuidpoolijs kunnen zijn. Een
ijsberg bevat immers miljoenen tonnen
zoet water, potentieel drinkwater dus.
De Franse ingenieur Georges Mougin ijvert al sinds 1975 om het verslepen van ijsbergen mogelijk te
maken, maar stuitte op tal van problemen (financiële, technische …). Het is pas sinds 2002 dat
men, dankzij o.a. simulatietechnieken, een beter zicht heeft op het verslepen van een ijsberg.
Hoeveel ijs er tijdens een dergelijke tocht smelt, is onder andere afhankelijk van de tijd die het
kost om de ijsberg naar de eindbestemming te slepen.
Stel dat men als model een bolvormige ijsberg neemt met straal 150 m en dat er per dag een laag
ijs van 2 m dikte smelt.
DEN5A16H_H1.indd 8 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1 Bepaal het voorschrift van het volume V van de ijsberg (in m3) als functie van de vaartijd t (in
dagen). Je mag aannemen dat het transport van de ijsberg begint op t = 0.
4
Vbol = pr3
3
4
V = p (150 – 2t) 3
3
2 Wat is het volume van de ijsberg na 20 dagen varen?

4
V = p (150 – 2 ⭈ 20) 3 = 5 575 279,763
3
Het volume is ongeveer 5 575 280 m3.
3 Na hoeveel dagen zou de ijsberg volledig gesmolten zijn?

V = 0 ¤ 150 – 2t = 0 ¤ t = 75
Na 75 dagen varen is het ijs gesmolten.
Opdracht 2(vervolg) bladzijde 11

4 Maak gebruik van de grafiek van V om na te gaan na hoeveel tijd het volume van de ijsberg
gehalveerd is.
GraÀsch:
15 000 000
0 80
Bereken dit tijdstip ook algebraïsch.

Algebraïsch:
4 1 4
p (150 - 2t) 3 = ⭈ p ⭈ 150 3
3 2 3
3
1503
150 – 2t =
2
3
150 3
150 –
t = 2
2
= 15,47246
Na ongeveer 16 dagen is het volume gehalveerd.
DEN5A16H_H1.indd 9 14/08/13 13:19

Opdrachten
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x3 - x2 - 9x + 9.
1 Welke nulpunten kun je aflezen uit de tabel van f ?
Uit de tabel van f lezen we 3 nulpunten af: –3, 1 en 3.
2 Ontbind het voorschrift van f in factoren. Dit kan bijvoorbeeld door de termen twee aan twee
samen te nemen.
x3 – x2 – 9x + 9 = x2(x – 1) – 9(x – 1) = (x – 1) (x2 – 9)
= (x – 1) (x – 3) (x + 3)
3 Hoe kun je uit die ontbinding de nulpunten van f algebraïsch bepalen?

(x – 1) (x – 3) (x + 3) = 0 ¤ x – 1 = 0 of x – 3 = 0 of x + 3 = 0
¤ x = 1 of x = 3 of x = –3
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x3 + x2 - 10x - 12. In een tabel kun je enkel het geheel
nulpunt -3 aflezen.
1 Bepaal m.b.v. de grafiek de overige nulpunten op 0,001 nauwkeurig.
Op de graÀek lezen we de nulpunten
–1,236 en 3,236 af.
10
DEN5A16H_H1.indd 10 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 Als -3 een nulpunt is van f, dan is x + 3 een deler van f(x) en geldt
f(x) = (x + 3) ⭈ q(x).
Bepaal het quotiënt q(x) en bereken de nulpunten van f exact.
M.b.v. de Hornerschema vinden we:
1 1 –10 –12
–3 –3 6 12
1 –2 –4 0
Het quotiënt is q(x) = x2 – 2x –4.

Dit betekent dat f(x) = (x + 3) (x2 – 2x – 4) en dus:
(x + 3) (x2 – 2x – 4) = 0
¤x + 3 = 0 of x2 – 2x – 4 = 0
D = 4 + 16 = 20
2 ± 2 5
¤ x = –3 of x = = 1 ± 5
2
nulpunten : –3, 1 – 5, 1 + 5
Opdracht 5 bladzijde 11 1 4 521 2 144

1 Plot de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x - x + .
200 400 25
Op basis van het standaardvenster
vermoeden we twee nulpunten.
11
DEN5A16H_H1.indd 11 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 Bereken de nulpunten van f door de bikwadratische vergelijking

1 4 521 2 144
x - x + = 0 op te lossen.
200 400 25
1 521 144
x4 – x2 + = 0
200 400 25
¤ 2x4 – 521x2 + 2304 = 0
D = 253 009 = 5032

521 ± 503
x21,2 =
4
2 9
¤x = of x2 = 256 = 162
2
3
x = ± of x = ± 16
2
¤x = ± 3 2 of x = ± 16
2
3 2 3 2
nulpunten : – , , –16, 16
2 2
Bepaal exact de nulpunten van de veeltermfuncties.
1 f(x) = 2x3 - 2x
2x3 – 2x = 0
¤ 2x (x2 – 1) = 0
¤ 2x = 0 of x2 – 1 = 0
¤x = 0 of x = –1 of x = 1
nulpunten: 0, –1, 1
12
DEN5A16H_H1.indd 12 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 f(x) = x3 + 4x2 - 11x - 30

x3 + 4x2 – 11x – 30 = 0
Via een tabel vinden we als nulpunten –5, –2 en 3.
Er kunnen niet meer nulpunten zijn.
Nulpunten: –5, –2, 3
3 f(x) = x3 - 3x2 + 2x - 6
x3 – 3x2 + 2x – 6 = 0
¤ x2 (x – 3) + 2 (x – 3) = 0
¤ (x – 3) (x2 + 2) = 0
¤x – 3 = 0 of x2 + 2 = 0
geen oplossing
¤x = 3
Nulpunt: 3
4 f(x) = 4x3 + 4x2 - 7x + 2

4x3 + 4x2 – 7x + 2 = 0
In de tabel lezen we het nulpunt –2 af.
Regel van Horner:
4 4 –7 2
–2 –8 8 –2
4 –4 1 0
Er geldt: f(x) = (x + 2) (4x2 – 4x + 1)

zodat: f(x) = 0
¤ (x + 2) (4x2 – 4x + 1) = 0
¤ (x + 2) (2x – 1)2 = 0
¤x + 2 = 0 of 2x – 1 = 0
1
¤ x = –2 of x =
2
1
Opmerkingen: 1) is een dubbel nulpunt.
2
1
2) Kies je voor de tabel stapgrootte ,
2
1
dan vind je ook als nulpunt via de tabel.
2
13
DEN5A16H_H1.indd 13 14/08/13 13:19

Opdrachten
5 f(x) = x4 - 5x2 + 6
x4 – 5x2 + 6 = 0 bikwadratische vergelijking:
¤ t2 – 5t + 6 = 0 stel x2 = t
S = 5
2 en 3
P = 6
¤t = 2 of t = 3
¤ x2 = 2 of x2 = 3
¤x = ± 2 of x = ± 3
Nulpunten: – 2, 2, – 3, 3
6 f(x) = x4 - 9
x4 – 9 = 0
¤ (x2 – 3) (x2 + 3) = 0
¤ x2 – 3 = 0 of x2 + 3 = 0
geen oplossing
¤x = ± 3
Nulpunten: – 3, 3
7 f(x) = x3 - 6x - 4
x3 – 6x –4 = 0
1 0 –6 –4
–2 –2 4 4
1 –2 –2 0
(x + 2) (x2 – 2x – 2) = 0
¤x + 2 = 0 of x2 – 2x – 2 = 0
D = 12
2 ± 2 3
¤ x = –2 of x = = 1 ± 3
2
Nulpunten: –2, 1 – 3, 1 + 3
14
DEN5A16H_H1.indd 14 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
8 f(x) = x4 - x3 - 5x2 + 4x + 4
x4 – x3 – 5x2 + 4x + 4 = 0
In de tabel lezen we de nulpunten –2 en 2 af.
1 –1 –5 4 4
–2 –2 6 –2 –4
1 –3 1 2 0
2 2 –2 –2
1 –1 –1 0
(x + 2) (x – 2) (x2 – x – 1) = 0
¤x + 2 = 0 of x – 2 = 0 of x2 – x – 1 = 0
D = 5
1 ± 5
¤ x = –2 of x = 2 of x =
2
1– 5 1+ 5
Nulpunten: –2, 2, ,
2 2
9 f(x) = 9x3 + 39x2 - 29x + 5

9 39 –29 5
–5 –45 30 –5
9 –6 1 0
(x + 5) (9x2 – 6x + 1) = 0
¤x + 5 = 0 of (3x – 1)2 = 0
1
¤ x = –5 of x =
3
1
Nulpunten: –5,
3
15
DEN5A16H_H1.indd 15 14/08/13 13:19

Opdrachten
10 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

4x6 – 9x4 – 4x2 + 9 = 0
¤ x4 (4x2 – 9) – (4x2 – 9) = 0
¤ (4x2 – 9) (x4 – 1) = 0
¤ (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1) = 0

¤ 2x – 3 = 0 of 2x + 3 = 0 of x – 1 = 0 of x + 1 = 0 of
x2 + 1 = 0
geen oplossing
3 3
¤x = of x = – of x = 1 of x = –1
2 2
3 3
Nulpunten: ,– , 1, –1
2 2
Een veeltermfunctie van de derde graad heeft een (enkelvoudig) nulpunt 3 en een dubbel nulpunt
-2. De grafiek van deze functie gaat door het punt P(-3, 3).
Het voorschrift is bijgevolg van de vorm f(x) = a ⭈ (x - 3)m ⭈ (x + 2)n, met a π 0.
1 Bepaal m en n.
f(x) = a(x – 3)m • (x + 2)n
3 is een enkelvoudig nulpunt: m = 1, 3…
–2 is een dubbel nulpunt: n = 2, 4…
Omdat de veeltermfunctie van de derde graad is, is m = 1 en n = 2.
2 Bereken a.
Het punt P (–3, 3) ligt op de graÀek van f:
a (–3 – 3) (–3 + 2)2 = 3
¤ –6a = 3
1
¤a = –
2
16
DEN5A16H_H1.indd 16 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal het voorschrift van de vierdegraadsfunctie f met -1 en 1 als dubbele
nulpunten en waarvan de grafiek door het punt P(2, 3) gaat.
f(x) = a (x + 1)2 (x – 1)2
De graÀek gaat door het punt P (2,3):
a (2 + 1)2 (2 – 1)2 = 3
¤ 9a = 3
1
¤a =
3
1
Voorschrift : f(x) = (x + 1) 2 (x – 1) 2
3
Geef een voorbeeld van een vierdegraadsfunctie met
1 geen nulpunten
f(x) = x4 + 1, g(x) = 2x4 + 3…
2 één nulpunt
f(x) = (x – 1)4, g(x) = (x – 1)2 (x2 + 1)…
3 twee nulpunten
f(x) = x4 – 1, g(x) = (x – 1) (x + 1)3…
4 drie nulpunten
f(x) = (x – 1) (x + 1) (x – 2)2, g(x) = (x – 1)2 (x2 – 4)…
5 vier nulpunten
f(x) = x(x – 1) (x + 1) (x – 2), g(x) = (x2 – 1) (x2 – 4)…
17
DEN5A16H_H1.indd 17 14/08/13 13:19

Opdrachten
Het voorschrift f(x) = 2x3 + x2 - 6x kan ontbonden worden als f(x) = x(x + x f(x)
2)(2x - 3). -3 -27
In de tabel vind je de functiewaarden bij een aantal originelen. -2,5 -10
1 Leid uit deze gegevens af voor welke intervallen van x de grafiek van f -2 0
boven, respectievelijk onder de x-as ligt. -1,5 4,5
Doe dit zonder een grafiek te maken. -1 5
De graÀek van f ligt boven de x–as voor –2 < x < 0 en -0,5 3
voor x > 1,5 want daar zijn de functiewaarden positief. 0 0
De graÀek van f ligt onder de x–as voor x < –2 en 0,5 -2,5
voor 0 < x < 1,5 want daar zijn de functiewaarden 1 -3
negatief. 1,5 0
Omdat de functie van de derde graad is kunnen er 2 8
maximum 3 nulpunten zijn. Een andere mogelijkheid voor 2,5 22,5
de graÀek is er niet. 3 45
2 Voor x = -3 en x = 1 zijn de functiewaarden negatief:

f(-3) = -27 en f(1) = -3. Bepaal voor x = -3 het teken van elk van de factoren in de ontbinding
van f.
Doe dit ook voor x = 1.
x = –3: –3 < 0
3 negatieve factoren
–3 + 2 < 0
–3 (–3 + 2) (2 (–3) – 3) < 0
2 (–3) – 3 < 0
x = 1: 1 > 0
2 positieve en 1 negatieve factor
1 + 2 > 0
1 • (1 + 2) • (2 • 1 – 3) < 0
2 • 1 – 3 < 0
3 Voor x = -1 en x = 2 zijn de functiewaarden positief. Wat kun je voorspellen over het aantal
positieve factoren voor deze twee x-waarden? Controleer je bewering.
x = –1: even aantal negatieve factoren
–1 < 0
2 negatieve factoren
–1 + 2 > 0
–1 • (–1 + 2) (2 • (–1) – 3) > 0
2 (–1) – 3 < 0
x = 2: 2 > 0
3 positieve factoren
2 + 2 > 0
2 • (2 + 2) (2 • 2 – 3) > 0
2 • 2 – 3 > 0
18
DEN5A16H_H1.indd 18 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los de volgende ongelijkheden op met behulp van een tekentabel.
1 x 3 - x2 - x - 2 > 0
* nulpunten:
x3 – x2 – x – 2 = 0
Tabel: 2
1 –1 –1 –2
2 2 2 2
1 1 1 0
(x – 2) (x2 + x + 1) = 0
¤x – 2 = 0 of x2 + x + 1 = 0
D = – 3 < 0
¤x = 2
* tekentabel:
x 2
x – 2 – 0 +
2
x + x + 1 + + +
f(x) – 0 +
* x3 – x2 – x – 2 > 0 als x > 2
2 -3x4 - x3 + 2x2 £ 0
* nulpunten:
–3x4 – x3 + 2x2 = 0
¤ –x2 (3x2 + x – 2) = 0
¤ x = 0 (2x) of 3x2 + x – 2 = 0
D = 25
–1
–1 ± 5
x 1,2 = 2
6
3
* tekentabel:
2
x –1 0
3
2
–x – – – 0 – – –
2
3x + x – 2 + 0 – – – 0 +
f(x) – 0 + 0 + 0 –
* – 3x 4 – x3 + 2x2 £ 0 als x £ –1 of x = 0 of x ≥ 2
3
19
DEN5A16H_H1.indd 19 14/08/13 13:19

Opdrachten
Los grafisch op: f(x) > g(x).
y
3
2
y = g(x)
1
x
–3 –2 –1 0 1 2 3
y = f(x) –1
–2
–3
f(x) > g(x) als –1 < x < 0 of x > 2
Voor welke waarden van x ligt de grafiek van f: x |A x3 + x2 - 4 onder de grafiek van
g: x |A -3x2 - x + 2 ?
De voorwaarde vertaalt zich in:
x2 + x2 – 4 < –3x2 – x + 2
¤ x3 + x2 – 4 + 3x2 + x – 2 < 0
¤ x3 + 4x2 + x – 6 < 0
* nulpunten: –3, –2, 1 (tabel)
x3 + 4x2 + x – 6 < 0
¤ (x + 3) (x + 2) (x – 1) < 0
* tekentabel:
x –3 –2 1
x + 3 – 0 + + + + +
x + 2 – – – 0 + + +
x – 1 – – – – – 0 +
f(x) – g(x) – 0 + 0 – 0 +
* De graÀek van f ligt onder de graÀek van g als

x < –3 of –2 < x < 1
20
DEN5A16H_H1.indd 20 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los op.
1 x4 - 5x2 + 4 ≥ -x2 + 4
x4 – 5x2 + 4 ≥ –x2 + 4
f(x) g(x)
¤ x4 – 5x2 + 4 + x2 – 4 ≥ 0
¤ x4 – 4x2 ≥ 0
¤ x2 (x2 – 4) ≥ 0
* nulpunten: 0, –2, 2
* tekentabel:
x –2 0 2
x2 + + + 0 + + +
x2 – 4 + 0 – – – 0 +
f(x) – g(x) + 0 – 0 – 0 +
* x4 – 5x2 + 4 ≥ –x2 + 4
als x £ –2 of x = 0 of x ≥ 2
21
DEN5A16H_H1.indd 21 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 2x3 - x2 - x < x - 1
2x3 – x2 – x < x – 1
f(x) g(x)
¤ 2x3 – x2 – x – x + 1 < 0
¤ 2x3 – x2 – 2x + 1 < 0
1
* nulpunten: –1, 1, (tabel)
2
2x3 – x2 – 2x + 1 = 0
⎛ 1⎞
¤2 ( x + 1) ( x – 1) ⎜x - ⎟ = 0
⎝ 2⎠
¤ (x + 1) (x – 1) (2x – 1) = 0
* tekentabel:
1
x –1 1
2
x + 1 – 0 + + + + +
x – 1 – – – – – 0 +
2x – 1 – – – 0 + + +
f(x) – g(x) – 0 + 0 – 0 +
* 2x3 – x2 – x < x – 1 als x < –1 of 1 < x < 1

2
22
DEN5A16H_H1.indd 22 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1
De functies f in deze opdracht hebben als voorschrift f( x ) = of f( x ) = x of f( x ) = 3 x
x
of f( x ) = x 3.
Op de grafiek van zo’n functie f wordt een transformatie (spiegeling, uitrekking, verschuiving)
uitgevoerd. Zo ontstaat de grafiek van een functie g.
Bepaal telkens het voorschrift van f en g.
1 x f(x) g(x) y
8 y = g(x)
-1 / /
0 0 0
1 1 5
4
2 1,4142 7,0711
3 1,7321 8,6603 y = f(x)
4 2 10
x
5 2,2361 11,18
–1 0 1 2 3 4 5
f( x) = x
g( x ) = 5 x
2 x f(x) g(x) y
2
-3 -0,3333 0,3333
-2 -0,5 0,5 1 y = f(x)
-1 -1 1 x
0 / / –3 –2 –1 0 1 2 3
1 1 -1 –1
2 0,5 -0,5 y = g(x)
3 0,3333 -0,3333 –2
1
f( x) =
x
1
g( x ) = –
x
23
DEN5A16H_H1.indd 23 14/08/13 13:19

Opdrachten
3 x f(x) g(x) y
2
-3 -0,3333 0,6667
-2 -0,5 1 1 y = f(x)
-1 -1 2 x
0 / / –3 –2 –1 0 1 2 3
1 1 -2 –1
2 0,5 -1 y = g(x)
3 0,3333 -0,6667 –2
1
f( x) =
x
2
g( x ) = –
x
Opdracht 15(vervolg) bladzijde 20

4 x f(x) g(x) y
2 y = f(x)
-4 -1,587 -1,817
-2 -1,26 -1,587 1
0 0 -1,26 x
2 1,2599 0 –6 –4 –2 0 2 4 6
4 1,5874 1,2599 –1 y = g(x)
6 1,8171 1,5874
8 2 1,8171 –2
3
f( x) = x
3
g( x ) = x –2
5 x f(x) g(x) y
2
-5 -125 -28 y = g(x) y = f(x)
-3 -27 -2 1
-1 -1 0 x
1 1 26 –3 –2 –1 0 1 2 3
3 27 124 –1
5 125 342
–2
f(x) = x3
g(x) = (x + 2)3 – 1
24
DEN5A16H_H1.indd 24 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
1 Op de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x4 past men, in de gegeven volgorde, de
volgende transformaties toe:
1
– een verticale uitrekking met factor
2
– een spiegeling om de x-as
– een verschuiving volgens de vector v (-2,3)
Je krijgt de grafiek van een functie g.
Bepaal het voorschrift van deze functie.
y = x4
1
verticale uitrekking met factor
2
1 4
y = x
2
spiegeling om de x–as
1
y = – x4
2
verschuiving volgens Æ
v (–2, 3)
1
y = – (x + 2) 4 + 3
2
1
g(x) = – (x + 2) 4 + 3
2
2 Je verandert nu de volgorde van de transformaties als volgt:

– eerst een verschuiving volgens de vector v (-2,3)
– daarna een spiegeling om de x-as
1
– tenslotte een verticale uitrekking met factor
2
Je krijgt de grafiek van een functie h.
Bepaal het voorschrift van deze functie.
y = x4
v (–2, 3)
y = (x + 2)4 + 3
spiegeling om de x–as
y = – (x + 2)4 – 3
1
2
1 3
y = – (x + 2) 4 –
2 2
1 3
h( x) = – (x + 2) 4 –
2 2
25
DEN5A16H_H1.indd 25 14/08/13 13:19

Opdrachten
1 Teken de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = | x |.
2 Welke transformaties zijn er nodig om deze grafiek om te vormen tot de nevenstaande grafiek?
y
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
y: - |x| +1
–4
spiegeling om de x–as Æ y = – |x|

v (0,1) Æ y = – |x| + 1
3 Geef het voorschrift dat hoort bij die grafiek.

y = – |x| + 1
26
DEN5A16H_H1.indd 26 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Gegeven zijn een aantal functiegrafieken.
Bepaal de eventuele symmetrieassen en symmetriemiddelpunten van de grafieken.
1 y
y = f(x)
4
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
–4
symmetriemiddelpunt: (0,0)
2 y
6
y = f(x)
4
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
geen symmetrie
3 y
y = f(x)
2
1
x
–1 0 1 2 3
–1
–2
symmetriemiddelpunt (2, –1)
27
DEN5A16H_H1.indd 27 14/08/13 13:19

Opdrachten
4 y
6
y = f(x)
4
2
x
–p 0 p
–2
oneindig veel symmetrieassen

« [0, p] verdelen in 3 delen
p 2p 4p
« x = 0, x = , x = , x = p, x = , ...
3 3 3
p 2p
x = – , x = – , ...
3 3
5 y y = f(x)
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
1 symmetrieas: x = 0
28
DEN5A16H_H1.indd 28 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
6 y
y = f(x)
4
2
x
–2p –p 0 p 2p
–2
–4
3p 7p p
oneindig veel symmetrieassen: x = , , – ,...
4 4 4
Onderzoek algebraïsch of de functies met gegeven voorschrift even, oneven of geen van beide zijn.
Controleer daarna d.m.v. een grafiek.
1 f(x) = x4 + 5
f(–x) = (–x)4 + 5
= x4 + 5
= f(x)
f is even
2 f(x) = x5 - 3x + 2
f(–x) = (–x)5 – 3(–x) + 2
= –x5 + 3x + 2
π f(x)
π –f(x)
f is even, noch oneven
3 f(x) = -2x3 + 5x
f(–x) = – 2(–x)3 + 5(–x)
= 2x3 – 5x
= – (–2x3 + 5x)
= – f(x)
f is oneven
29
DEN5A16H_H1.indd 29 14/08/13 13:19

Opdrachten
Hieronder zie je een aantal grafieken met voorschrift f(x) = axn.
Maak een classificatie van de vorm van de grafiek van deze functies op basis van de waarde van
a en n.
f(x) = axn
n even n oneven
a > 0 f5(x) f1(x)
f3(x)
f9(x) f7(x)
f11(x)
a < 0 f2(x) f4(x)
f6(x) f8(x)
f10(x) f12(x)
In welke kwadranten liggen de grafieken van de volgende functies, voor zeer grote absolute
waarden van x?
1 f(x) = 3x4 - 5x3 + x
a > 0 eerste en tweede kwadrant
n even
2 f(x) = -x3 + 1000 x2 + 10 000 000 x + 1 000 000 000

a < 0 tweede en vierde kwadrant
n oneven
3 f(x) = -0,8x6 - 1,2x4 + x2 + 1

a < 0 derde en vierde kwadrant
n even
4 f(x) = 0,01x5 + 100x4 + x3

a > 0 eerste en derde kwadrant
n oneven
30
DEN5A16H_H1.indd 30 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bij een rechthoekige metalen plaat van 30 cm bij 20 cm worden in de hoeken kleine vierkanten
weggesneden. Daarna wordt van de plaat een bakje gebogen.
De hoogte van de rand is x (in cm).
x x
x x
20 cm
x x
x x
30 cm
De inhoud I van dit bakje kunnen we uitdrukken in functie van x:

I(x) = (30 - 2x)(20 - 2x)x
1 Welke inhoud heeft het bakje als x = 3? En als x = 11?
x = 3: I(x) = (30 – 6) (20 – 6) • 3 = 1008 fi 1008 cm3
x = 11: I(x) = (30 – 22) (20 – 22) • 11, geen oplossing want
< 0
de inhoud kan niet negatief zijn.
2 Welke zijn de zinvolle waarden voor x?

De zijde van het vierkantje moet positief zijn en moet kleiner zijn dan de
helft van de kortste zijde van de rechthoek (20 cm), dus
0 < x < 10
3 Stel een tabel op van I, waarbij x zinvolle gehele waarden aanneemt. Voor welke waarde van x,
bij benadering, is de inhoud maximaal?
x 1 2 3 4 5 6 7 8 9
I(x) 504 832 1008 1056 1000 864 672 448 216
x ª 4 cm
31
DEN5A16H_H1.indd 31 14/08/13 13:19

Opdrachten
4 Kies vensterinstellingen op basis van de tweede en de derde vraag en plot de grafiek van I. Ga
op deze grafiek na voor welke x-waarde de inhoud maximaal is. Geef het resultaat in mm.
x ª 3,9237 cm ª 39 mm
Bepaal grafisch de relatieve extrema van de veeltermfunctie met voorschrift
f(x) = x4 - 0,7x3 - 0,6x2 + 1.
Via een tabel bepalen we de
geschikte vensterinstelling
De functie bereikt een minimum voor x = – 0,345 met waarde 0,971 en

voor x = 0,870 met waarde 0,658.
De functie bereikt een maximum voor x = 0 met waarde 1.
32
DEN5A16H_H1.indd 32 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Uit een rechthoek van 40 cm lang en 20 cm breed snijden
we zes gelijke vierkanten weg zoals aangegeven op de
figuur.
Met het overblijvende deel maken we een taartdoosje.
Hoe groot moet de zijde van de vierkantjes zijn opdat de
doos een maximale inhoud zou hebben?
⎛ 40 – 3x ⎞
De inhoud van de doos = I(x) = ⎜
⎝ 2
⎟ 20 – 2x
⎠
( ) x
De zijde van het vierkantje moet
ongeveer 3,77 cm zijn opdat de
inhoud van de doos maximaal is
(± 673,84 cm3).
Welke van de onderstaande grafieken zijn functiegrafieken?
Bepaal in dit geval het domein en het bereik van de functie.
1 y geen functie
x
0 1
33
DEN5A16H_H1.indd 33 14/08/13 13:19

Opdrachten
2 y geen functie
x
0 1
3 y functie
x
0 1
⎡ 3⎤
dom f = [–2, 2] ber f = ⎢ –1, ⎥
⎢⎣ 2 ⎥⎦
4 y geen functie
1
x
0 1
34
DEN5A16H_H1.indd 34 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
5 y functie
x
0 1
dom f = [–3, 2] ber f = [–3, –2[ » [–1, 3]
6 y functie
1
x
0 1
dom f = [1, 5] ber f = [2, 7]
35
DEN5A16H_H1.indd 35 14/08/13 13:19

Opdrachten
Druk de oppervlakte A van een gelijkzijdige driehoek met zijde x uit in functie van x.
Oppervlakte driehoek
basis hoogte
x x =
2
2
⎛1 ⎞
x 2
x – ⎜ x⎟
⎝2 ⎠
=
2
x
3
x x2
= 4
2
x 3x
=
4
3
= x2
4
Beschouw een kegel waarvan de straal van het grondvlak 6 cm is en de hoogte 10 cm.
In die kegel is een cilinder ingeschreven.
1 Druk de hoogte h van de cilinder uit in functie van de straal r.
A Ą AED ~ Ą ABC:
r 10 – h
=
6 10
10 r = 60 – 6 h
r 6 h = 60 – 10 r
E D
10 5
h = 10 – r
3
h
B 6 C
36
DEN5A16H_H1.indd 36 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 Druk het volume V van de cilinder uit in functie van r.

V = px2 • h
⎛ 5 ⎞
= pr2 ⎜10 – r⎟
⎝ 3 ⎠
Beantwoord de volgende vraag zonder je rekentoestel te gebruiken.
⎡ 1⎤
Beschouw de functie f: x |A x17 + x16 + x15 +... + x2 + x met domein ⎢0 , ⎥.
⎣ 2⎦
Welke van de volgende beweringen geldt dan?
1 f neemt alleen waarden aan in [0,1[
2 f neemt alle waarden aan in [0,17]
1
3 f wordt nooit groter dan
2
4 f neemt alle reële waarden aan
5 f neemt alle positieve waarden aan
⎡ 1⎤
f(x) = x17 + x16 + x15 + … + x2 + x dom f = ⎢ 0, ⎥
⎢⎣ 2 ⎥⎦
1
Tussen 0 en is de functie f stijgend.
2
f(0) = 0
18
⎛ 1⎞
2 17 ⎜ ⎟ –1 18
⎛ 1⎞ 1 ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1 ⎝ 2⎠ ⎛ 1⎞
f ⎜ ⎟ = + ⎜ ⎟ + ... + ⎜ ⎟ = = 1 – ⎜ ⎟ ª 1
⎝ 2⎠ 2 ⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠ 2 –1 ⎝ 2⎠
2
1
MR, q =
2
qn – 1
Sn = un
q –1
« Antwoord 1
37
DEN5A16H_H1.indd 37 14/08/13 13:19

Opdrachten
Hieronder vind je een overzicht van de geziene ontbindingstechnieken.
Om een veelterm te ontbinden in factoren, kun je de volgende methodes volgen.
• Zonder alle gemeenschappelijke factoren af.
• Maak gebruik van de formules voor merkwaardige producten:
A2 - B2 = (A - B)(A + B)
A2 + 2AB + B2 = (A + B)2
A2 - 2AB + B2 = (A - B)2
A3 - B3 = (A - B)(A2 + AB + B2)
A3 + B3 = (A + B)(A2 - AB + B2)
• Maak gebruik van de formule voor het ontbinden van een drieterm van de tweede graad:
−b ± D
ax2 + bx + c = a(x - x )(x - x ) als D ≥ 0 met x =
1 2 1,2 2a
• Neem termen samen zodat een gemeenschappelijke factor voorop kan.
• Bepaal delers van de vorm x - a.
Ontbind met deze methodes f(x) in factoren met een zo laag mogelijke graad.
1 f(x) = x3 + 4x2 + 3x
f(x) = x (x2 + 4x + 3) S = –4
–1 en –3
= x (x + 1) (x + 3) P = 3
2 f(x) = x6 - 1
f(x) = (x3 – 1) (x3 + 1)
= (x – 1) (x2 + x + 1) (x + 1) (x2 – x + 1)
3 f(x) = x4 - 4x2 + 3
x4 – 4x2 + 3 = 0
stel x2 = t, dan is
t2 – 4t + 3 = 0
S = 4
1 en 3
P = 3
t = 1 of t = 3
x = ± 1 of x = ± 3
f(x) = (x – 1) (x + 1) (x – 3) (x + 3)
38
DEN5A16H_H1.indd 38 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
4 f(x) = 2x4 - 32
f(x) = 2 (x4 – 16)
= 2 (x2 – 4) (x2 + 4)
= 2 (x – 2) (x + 2) (x2 + 4)
5 f(x) = 4x6 - x4 + 4x2 - 1

f(x) = x4 (4x2 – 1) + (4x2 – 1)
= (4x2 – 1) (x4 + 1)
= (2x – 1) (2x + 1) (x4 + 1)
6 f(x) = 5x4 - 10x3 - 5x2 + 10x

f(x) = 5x (x3 – 2x2 – x + 2)
= 5x (x2 (x – 2) – (x – 2))
= 5x (x – 2) (x2 – 1)
= 5x (x – 2) (x – 1) (x + 1)
7 f(x) = 2x2 + x - 6
D = 49
3
–1 ± 7 2
x1,2 =
4
– 2
3
f(x) = 2 (x – ) (x + 2)
2
= (2x – 3) (x + 2)
8 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

f(x) = x4 (4x2 – 9) – (4x2 – 9)
= (4x2 – 9) (x4 – 1)
= (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1)
9 f(x) = -x3 + x2 + 14x - 24

Tabel, nulpunten: –4, 2, 3
f(x) = – (x + 4) (x – 2) (x – 3)
39
DEN5A16H_H1.indd 39 14/08/13 13:19

Opdrachten
10 f(x) = 27x3 + 8
f(x) = (3x + 2) (9x2 – 6x + 4)
Als je er mag van uitgaan dat de nulpunten van de onderstaande functies geen irrationale getallen
zijn, welke zijn dan naar alle waarschijnlijkheid de exacte waarden van de aangeduide nulpunten?
1
2
– 0,666… fi –
3
0,535353…
100q = 53,5353…
q = 0,5353…
–
99q = 53
53
q =
99
53
fi
99
40
DEN5A16H_H1.indd 40 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal exact de nulpunten van de veeltermfuncties met gegeven voorschrift.
1 f(x) = x3 - 2x2 - 8x
f(x) = x (x2 – 2x – 8)
x = 0 of x2 – 2x – 8 = 0
S = 2
4 en –2
P = –8
Nulpunten: 0, 4, –2
4 3 2
2 f(x) = x - 4x + 2x - 4 2x
f(x) = x ⎛ x3 – 4x2 + 2 x – 4 2⎞
⎝ ⎠
= x ⎛ x2
⎝ ( x - 4) + 2 ( x – 4)⎞⎠
= x ( x – 4) ⎛⎝ x +
2
2⎞
⎠
Nulpunten: 0, 4
3 f(x) = 20x3 + 19x2 - 2x - 1

Tabel, nulpunt: –1
20 19 –2 –1
–1 –20 1 1
20 –1 –1 0
(x + 1) (20x2 – x – 1) = 0
x + 1 = 0 of 20x2 – x – 1 = 0
D = 81
1
1± 9 4
x1,2 =
40 8 1
- = -
40 5
1 1
Nulpunten: –1, ,–
4 5
4 f(x) = x3 + 7x2 + 7x - 15
Tabel, nulpunten: –5, –3, 1
Nulpunten: –5, –3, 1
41
DEN5A16H_H1.indd 41 14/08/13 13:19

Opdrachten
5 f(x) = 2x3 - 5x2 + x + 2

Tabel, nulpunten: 1, 2
(x – 1) (x – 2) (2x + 1) = 0 2 –5 1 2
1 2 –3 –2
1 2 –3 –2 0
Nulpunten: 1, 2, – 2 4 2
2 2 1 0
6 f(x) = x3 + x2 - 8x - 8
f(x) = x2 (x + 1) – 8 (x + 1)
= (x + 1) (x2 – 8)
= (x + 1) (x - 2 2) (x + 2 2)
Nulpunten: –1, 2 2, –2 2
7 f(x) = x4 + 3x3 - 3x2 - 11x - 6

Tabel, nulpunten: –3, –1, 2
(x + 3) (x + 1) (x – 2) (x + 1) = 0 1 3 –3 –11 –6
–3 –3 0 9 6
Nulpunten: –3, –1, 2 1 0 –3 –2 0
–1 –1 1 2
1 –1 –2 0
2 2 2
1 1 0
8 f(x) = x5 - 2x4 - x3 - 2x2 - 20x + 24

Tabel, nulpunten: –2, 1, 3
2
(x + 2) (x – 1) (x – 3) (x + 4) = 0 1 –2 –1 –2 –20 24
Nulpunten: –2, 1, 3 –2 –2 8 –14 32 –24
1 –4 7 –16 12 0
1 1 –3 4 12
1 –3 4 –12 0
3 3 0 12
1 0 4 0
9 f(x) = 3x3 + x2 - 48x - 16

f(x) = x2 (3x + 1) – 16 (3x + 1)
= (3x + 1) (x2 – 16)
= (3x + 1) (x – 4) (x + 4)
Nulpunten: 1
– , 4, – 4
3
42
DEN5A16H_H1.indd 42 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
10 f(x) = 15x3 - x2 - 114x + 72

15x3 – x2 – 114x + 72 = 0
Tabel, nulpunt: –3
15 –1 –114 72
–3 –45 138 –72
15 –46 24 0
(x + 3) (15x2 – 46x + 24) = 0
¤ x + 3 = 0 of 15x2 – 46x + 24 = 0
D = 676 = 262
12
46 ± 26 5
x1,2 =
30 2
3
12 2
Nulpunten: –3, ,
5 3
11 f(x) = 9x4 + 18x3 + 29x2 + 20x + 4

9x4 + 18x3 + 29x2 + 20x + 4 = 0
⎛ 1⎞ 2 1
Via grafiek of tabel ⎜ stapgrootte ⎟ : – , –
⎝ 3⎠ 3 3
9 18 29 20 4
2
– –6 –8 –14 –4
3
9 12 21 6 0
1
– –3 –3 –6
3
9 9 18 0
9(x2 + x + 2) = 0
D < 0
2 1
Nulpunten : – ,–
3 3
12 f(x) = 6x3 - 4x2 + 3x - 2

f(x) = 2x2 (3x – 2) + (3x – 2)
= (3x – 2) (2x2 + 1)
2
Nulpunt:
3
43
DEN5A16H_H1.indd 43 14/08/13 13:19

Opdrachten
13 f(x) = 10x4 + 9x3 + 17x2 - 4x - 4

1
10x4 + 9x3 + 17x2 - 4x = 0 Tabel, nulpunt:
2
1 2
grafiek : , –0,4 = –
2 5
10 9 17 –4 –4
1
5 7 12 4
2
10 14 24 8 0
2
– –4 –4 –8
5
10 10 20 0
10 (x2 + x + 2) = 0
D < 0
1 2
Nulpunt: ,–
2 5
14 f(x) = 27x3 + 27x2 + 9x + 1

f(x) = (3x + 1)3
1
Nulpunt: –
3
15 f(x) = 4x4 + 12x3 - 11x2 - 30x + 25

4x4 + 12x3 - 11x2 - 30x + 25 = 0 Tabel, nulpunt: 1
5
Grafiek : 1, –
2
4 12 –11 –30 25
1 4 16 5 –25
4 16 5 –25 0
5
– –10 –15 25
2
4 6 –10 0
2x2 + 3x – 5 = 0
D = 49
1
–3 ± 7
x1,2 =
4 5
–
2
5
Nulpunten : 1, –
2
44
DEN5A16H_H1.indd 44 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal de coördinaten van de snijpunten van de grafieken van de functies f en g.
1 f(x) = 3x3 - 3x2 - 6x + 3 en g(x) = 3
Voor de snijpunten geldt:
3x3 – 3x2 – 6x + 3 = 3
¤ 3x3 – 3x2 – 6x = 0
¤ 3x (x2 – x – 2) = 0
¤ x = 0 of x2 – x –2 = 0
S = 1
2 en – 1
P = –2
De snijpunten zijn: S1 (0, 3), S2 (2, 3) en S3 (–1, 3)
2 f(x) = x5 en g(x) = 2x3 - 2x2 + 3x - 2

Voor de snijpunten geldt:
x5 = 2x3 – 2x2 + 3x – 2
¤ x5 – 2x3 + 2x2 – 3x + 2 = 0
Tabel, nulpunten: – 2, 1
1 0 –2 2 –3 2
–2 –2 4 –4 4 –2
1 –2 2 –2 1 0
1 1 –1 1 –1
1 –1 1 –1 0
x3 – x2 + x – 1= x2 (x – 1) + (x – 1) = (x – 1) (x2 + 1)
Ø Ø
1 /
De snijpunten zijn: S1 (–2, –32) en S2 (1, 1)
45
DEN5A16H_H1.indd 45 14/08/13 13:19

Opdrachten
Bepaal het voorschrift van een veeltermfunctie f van de derde graad met drie nulpunten 0, 5 en 8
en waarbij f(10) = 17.
f(x) = ax (x – 5) (x – 8)
f(10) = 17
fi 17 = 10a • 5 • 2
17 = 100a
17
a =
100
17
f(x) = x (x – 5) (x – 8)
100
Bepaal een voorschrift van een derdegraadsfunctie die enkel -1 en 1 als nulpunten heeft.
Voorbeelden: f(x) = (x + 1)2 (x – 1)
f(x) = (x + 1) (x – 1)2
Bepaal een voorschrift van een vijfdegraadsfunctie die enkel 2 als nulpunt heeft.
Voorbeelden: f(x) = (x – 2)5
f(x) = (x – 2) (x4 + 1)
46
DEN5A16H_H1.indd 46 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Bepaal zonder rekentoestel welk functievoorschrift bij de grafiek kan horen.
A f(x) = 2(x + 1)(x - 3) D f(x) = 2(x - 1)(x + 3)
B f(x) = x(x + 1)(x - 3) E f(x) = x(x - 1)(x + 3)
C f(x) = x2(x + 1)(x - 3) F f(x) = x2(x - 1)(x + 3)

y y = f(x)
x
–1 0 1 2 3
Op de graÀek lezen we de nulpunten – 1, 0 en 3 af.

Het voorschrift bevat de factoren x + 1, x en x – 3.
De nulpunten zijn enkelvoudig want de graÀek snijdt de x–as in de punten
(–1, 0) (0, 0) en (3, 0).
Antwoord B is het juiste.
47
DEN5A16H_H1.indd 47 14/08/13 13:19

Opdrachten
Bepaal zonder rekentoestel welk functievoorschrift bij de grafiek kan horen.
Er kunnen meerdere oplossingen zijn.
A f(x) = (x - 2)(x - 4) D f(x) = 3x(x - 2)2(x - 4)

B f(x) = x(x + 2)(x + 4) E f(x) = x(x - 2)2(2x - 8)
C f(x) = 2x(x - 2)(x - 4) F f(x) = x(x - 2)(4x - 1)

y y = f(x)
x
0 1 2 3 4 5
We lezen de nulpunten 0, 2 en 4 af. Het nulpunt 2 is een dubbel nulpunt.

Het voorschrift bevat de factoren x, (x – 2)2 en x – 4.
Antwoord D en antwoord E zijn juist.
Bepaal algebraïsch de nulpunten van de volgende veeltermfuncties.
1 1 2
1 f(x) = x 3 - x 2 - x + 1
12 12 3
1 1 2
x3 – x2 – x + 1 =0
12 12 3
¤ x3 – x2 – 8x + 12 = 0
Tabel: –3, 2
1 –1 –8 12
–3 –3 12 –12
1 –4 4 0
2 2 –4
1 –2 0
x – 2 = 0 ¤ x = 2
Nulpunten: –3, 2
48
DEN5A16H_H1.indd 48 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
2 f(x) = x4 - 2,5x3 - 7,5x2 + 7,5x + 9
5 15 15
x4 – x3 – x2 + x + 9 =0
2 2 2
¤ 2x4 – 5x3 – 15x2 + 15x + 18 = 0
Tabel: –2
3
Grafiek : –2,
2
2 –5 –15 15 18
–2 –4 18 –6 –18
2 –9 3 9 0
3
3 –9 –9
2
2 –6 –6 0
x2 – 3x – 3 = 0
D = 21
3 ± 21
x1,2 =
2
3 3 – 21 3 + 21
Nulpunten : –2, , ,
2 2 2
49
DEN5A16H_H1.indd 49 14/08/13 13:19

Opdrachten
Het aantal oplossingen in R van de vergelijking |1 - x2| = 1 - x is gelijk aan
A 0 B 1 C 2 D 3 E 4
(Bron © VWO, eerste ronde 1999)
2 2
1) 1 – x ≥ 0: 1 – x = 1 – x
(1 – x) (1 + x) – (1 – x) = 0
(1 – x) (1 + x – 1) = 0
x (1 – x) = 0
x = 0 of x = 1
2) 1 – x2 £ 0: –1 + x2 = 1 – x
(x – 1) (x + 1) – (1 – x) = 0
(x – 1) (x + 1) + (x – 1) = 0
(x – 1) (x + 1 + 1) = 0
(x – 1) (x + 2) = 0
x = 1 of x = –2
3 oplossingen: 0, 1, –2, dus antwoord D is juist.
50
DEN5A16H_H1.indd 50 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Los algebraïsch op.
1
1 x3 + x2 + x = −
3
3 2 1
¤ x + x + x+ = 0
3
¤ 3x3 + 3x2 + 3x + 1 = 0
2x3 + x3
¤ 2x3 + (x + 1)3 = 0
¤ (x + 1)3 = –2x3
3
¤ x + 1 = –2 x
3
¤ x + 1 = – 2 x
3
¤ x + 2 x = –1
⎛ 3
2 ⎞ = –1
¤ x 1 +
⎝ ⎠
1
¤ x = –
3
1+ 2
1 3 2 2
2 x - x + x+ =0
3 3
¤ x3 – 3x2 + 3x + 2 = 0
¤ x3 – 3x2 + 3x – 1 + 3 = 0
¤ (x – 1)3 = –3
3
¤ x – 1 = –3
3
¤ x = 1 – 3
51
DEN5A16H_H1.indd 51 14/08/13 13:19

Opdrachten
Welke van de volgende beweringen over de veeltermfunctie
f(x) = 6acx3 + 4bcx2 + 9adx + 6bd is niet juist?
f(x) = 6acx3 + 4bcx2 + 9adx + 6bd
= 2cx2 (3ax + 2b) + 3d (3ax + 2b)
= (3ax + 2b) (2cx2 + 3d)
A Als a = 0 en bcd π 0 dan heeft de veeltermfunctie hoogstens 2 nulpunten.

a = 0 fi f(x) = 2b (2cx2 + 3d) = 0
2 3d
fi x = –
bcd 0 c
3d
als – > 0, dan zijn er 2 nulpunten
c
3d
en als – < 0 zijn er geen nulpunten.
c
Juiste uitspraak.
B Als 2c + 3d = 0 dan heeft de veeltermfunctie -1 en 1 als nulpunten.

2c + 3d = 0 fi 2c = –3d
fi (3ax + 2b) (–3dx2 + 3d) = 0
3d (1 – x2)
Æ –1 en 1 zijn nulpunten.
Juiste uitspraak.
C Als cd > 0 dan heeft de veeltermfunctie 2 tegengestelde nulpunten.

cd > 0 2cx2 + 3d = 0
3d
2
¤ x = – < 0 Æ geen nulpunten.
2c
Antwoord C is een foutieve uitspraak.
b
D Als a = 2 dan heeft de veeltermfunctie − als nulpunt.
3
a = 2 Æ 6x + 2b = 0
1
x =– b
3
D is een juiste uitspraak.
fi uitspraak C is niet juist
52
DEN5A16H_H1.indd 52 14/08/13 13:19

Veeltermfuncties
Hoeveel uitspraken over de reële nulpunten van x7 + x + 1 zijn juist?
1 Ze zijn alle positief.
2 Minstens één is positief.
3 Ze zijn alle negatief.
4 Ze zijn alle begrepen tussen -1 en 0.
5 Er zijn precies vier verschillende reële nulpunten.
A 1 B 2 C 3 D 4 E 5
x7 + x + 1 = 0
x7 = –x – 1
GraÀek:
Er is één nulpunt tussen –1 en 0.

Uitspraak 3 en uitspraak 4 zijn juist.
Dus B
53
DEN5A16H_H1.indd 53 14/08/13 13:19

Opdrachten
Los de volgende ongelijkheden op.
1 (3x - 4)(8x2 - 22x + 15) > 0 6 x4 + 4x3 - x2 - 16x - 12 ≥ 0
2 (-7x2 + x)(7x2 - 8x + 1) < 0 7 x4 - 6x3 + 10x2 - 6x + 9 £ 0
3 6x3 - 5x2 - 12x - 4 £ 0 8 36x4 - 12x3 - 11x2 + 2x + 1 ≥ 0
4 x3 - 2x2 - 5x + 7 ≥ 2x - 1 9 x4 + 3x2 < 7x3
5 x2(x + 3) ≥ 4 10 x4 - 10x2 < -24 - x(x2 - 4)
1) (3x – 4) (8x2 – 22x + 15) > 0
* nulpunten: 3x – 4 = 0 of 8x2 – 22x + 15 = 0

4
¤ x = D = 4 3
3
22 ± 2 2
x1,2 =
16 5
4
4 3 5
¤ x = of x = of x =
3 2 4
* tekentabel
5 4 3
x
4 3 2
3x – 4 – – – 0 + + +
8x2 – 22x + 15 + 0 – – – 0 +
(3x – 4) (8x2 – 22x + 15) – 0 + 0 – 0 +
5 4 3
* (3x – 4) (8x2 – 22x + 15) > 0 als < x < of x >
4 3 2
2) (–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) < 0
* nulpunten: –7x2 + x = 0 of 7x2 – 8x + 1 = 0
¤ x (–7x + 1) = 0 D = 36
1
8 ± 6
x1,2 =
14 1
1 7
¤ x = 0 of x = of x = 1
7
54
DEN5A16H_H1.indd 54 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
* tekentabel
1
x 0 1
7
–7x2 + x - 0 + 0 – – –
7x2 – 8x + 1 + + + 0 – 0 +
(–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) – 0 + 0 + 0 –
* (–7x2 + x) (7x2 – 8x + 1) < 0 als x < 0 of x > 1
3) 6x3 – 5x2 – 12x – 4 £ 0
* nulpunten: 6x3 – 5x2 – 12x – 4 = 0
Tabel: 2
6 –5 –12 –4
2 12 14 4
6 7 2 0
x – 2 = 0 of 6x2 + 7x + 2 = 0
D = 1
1
–
2
–7 ± 1
x1,2 = 2
12 –
3
1 2
¤ x = 2 of x = – of x = –
2 3
* tekentabel
2 1
x – – 2
3 2
x – 2 – – – – – 0 +
6x2 + 7x + 2 + 0 – 0 + + +
(x – 2) (6x2 + 7x + 2) – 0 + 0 – 0 +
2 1
* 6x3 – 5x2 – 12x – 4 £ 0 als x £ – of – £ x£ 2
3 2
55
DEN5A16H_H1.indd 55 14/08/13 13:20

Opdrachten
4) x3 – 2x2 – 5x + 7 ≥ 2x – 1
¤ x3 – 2x2 – 5x + 7 – 2x + 1 ≥ 0
¤ x3 – 2x2 – 7x + 8 ≥ 0
* nulpunten:
x3 – 2x2 – 7x + 8 = 0
Tabel 1:
1 –2 –7 8
1 1 –1 –8
1 –1 –8 0
x – 1 = 0 of x2 – x – 8 = 0
D = 33
1 – 33
≈ –2,37
1 ± 33 2
x1,2 =
2 1 + 33
≈ –3,37
2
1 – 33 1 + 33
¤ x = 1 of x = of x =
2 2
* tekentabel
1 – 33 1 + 33
x 1
2 2
x – 1 – – – 0 + + +
x2 – x – 8 + 0 – – – 0 +
(x – 1) (x2 – x – 8) – 0 + 0 – 0 +
1 – 33
* x3 – 2x2 – 5x + 7 ≥ 2x – 1 als £ x £ 1
2
1 + 33
of x ≥
2
56
DEN5A16H_H1.indd 56 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
5) x2 (x + 3) ≥ 4
¤ x3 + 3x2 – 4 ≥ 0
* nulpunten:
x3 + 3x2 – 4 = 0
Tabel: –2, 1
1 3 0 –4
–2 –2 –2 4
1 1 –2 0
1 1 2
1 2 0
¤ x = –2 of x = 1 of x + 2 = 0
¤ x = –2 of x = 1
* tekentabel
x –2 1
x + 2 – 0 + + +
x – 1 – – – 0 +
x + 2 – 0 + + +
x3 + 3x2 – 4 – 0 – 0 +
* x2 (x + 3) ≥ 4 als x = –2 of x ≥ 1
6) x4 + 4x3 – x2 – 16x –12 ≥ 0
* nulpunten:
x4 + 4x3 – x2 – 16x – 12 = 0 Tabel: –3, –2, –1, 2

¤ (x + 3) (x + 2) (x + 1) (x – 2) = 0
57
DEN5A16H_H1.indd 57 14/08/13 13:20

Opdrachten
* tekentabel
x –3 –2 –1 2
x + 3 – 0 + + + + + + +
x + 2 – – – 0 + + + + +
x + 1 – – – – – 0 + + +
x – 2 – – – – – – – 0 +
(x + 3) (x + 2) (x + 1) (x – 2) + 0 – 0 + 0 – 0 +
* x4 + 4x3 – x2 – 16x – 12 ≥ 0
als x £ –3 of –2 £ x £ –1 of x ≥ 2
7) x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 £ 0
* nulpunten:
x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 = 0 Tabel: 3
1 –6 10 –6 9
3 3 –9 3 –9
1 –3 1 –3 0
3 2
x – 3x + x – 3 = 0
¤ x2 (x – 3) + (x – 3) = 0
¤ (x – 3) (x2 + 1) = 0
¤ x = 3
* tekentabel:
x 3
(x – 3)2 + 0 +
x2 + 1 + + +
(x – 3)2 (x2 + 1) + 0 +
* x4 – 6x3 + 10x2 – 6x + 9 £ 0 als x = 3
58
DEN5A16H_H1.indd 58 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
8) 36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 ≥ 0

* nulpunten:
1 1
36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 = 0 grafiek : - ,
3 2
36 –12 –11 2 1
1
18 3 –4 –1
2
36 6 –8 –2 0
1
– –12 2 2
3
36 –6 –6 0
6x2 – x – 1 = 0
D = 25
1
1 ± 5 2
x1,2 =
12 1
–
3
* tekentabel:
1 1
x –
3 2
1
x – – – – 0 +
2
1
x + – 0 + + +
3
36x2 – 6x – 6 + 0 – 0 +
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
⎜
⎝
x – ⎟ ⎜
2⎠ ⎝
x + ⎟
3⎠
(36x 2
– 6 x– 6 ) + 0 + 0 +
* 36x4 – 12x3 – 11x2 + 2x + 1 ≥ 0 als – < x < +
59
DEN5A16H_H1.indd 59 14/08/13 13:20

Opdrachten
9) x4 + 3x2 < 7x3

¤ x4 – 7x3 + 3x2 < 0
* nulpunten:
x2 (x2 – 7x + 3) = 0
¤ x = 0 of x2 – 7x + 3 = 0
(dubbel) D = 37
7 ± 37
x1,2 =
2
* tekentabel:
7 – 37 7 + 37
x 0
2 2
x2 + 0 + + + + +
x2 – 7x + 3 + + + 0 – 0 +
x2 (x2 – 7x + 3) + 0 + 0 – 0 +
7 – 37 7 + 37
* x4 + 3x2 < 7x3 als < x <
2 2
10) x4 – 10x2 < –24 – x (x2 – 4)

¤ x4 – 10x2 < –24 – x3 + 4x
¤ x4 + x3 – 10x2 – 4x + 24 < 0
* nulpunten:
x4 + x3 – 10x2 – 4x + 24 = 0 Tabel: –3, –2, 2
1 1 –10 –4 24
–3 –3 6 12 –24
1 –2 –4 8 0
–2 –2 8 –8
1 –4 4 0
2 2 –4
1 –2 0
x – 2 = 0 ¤ x = 2
* tekentabel:
x –3 –2 2
x + 3 – 0 + + + + +
x + 2 – – – 0 + + +
(x – 2)2 + + + + + 0 +
(x + 3) (x + 2) (x – 2)2 + 0 – 0 + 0 +
* x4 – 10x2 < –24 – x (x2 – 4) als –3 < x < –2
60
DEN5A16H_H1.indd 60 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Teken de grafiek van een functie die voldoet aan de gegeven voorwaarden.
x -2 0 4
1 f(5) = 1, f(-3) = -2 en als tekentabel
y - 0 + 0 - 0 +
Voorbeeld:
y
y = f(x)
1
x
0 1
x -2 2
2 g(0) = 4, g(4) = 2 en als tekentabel
y - 0 + 0 +
Voorbeeld:
y
y = g(x)
1
x
0 1
61
DEN5A16H_H1.indd 61 14/08/13 13:20

Opdrachten
x -3 0 3
3 Een functie h met als tekentabel
y - 0 + 0 + 0 -
Voorbeeld:
y
1
x
0 1
y = h(x)
2 2
1 f(x) > g(x) met f(x) = x 3 + x 2 - x + 1 en g(x) = x + 3
9 9
f(x) > g(x)
2 2
¤ x3 + x2 – x + 1 > x + 3
9 9
¤ 2 x3 + 2 x2 – x + 1 – x – 3 > 0
9 9
¤ 2x3 + 2x2 – 18x – 18 > 0
* nulpunten:
2 (x3 + x2 – 9x –9) = 0
¤ x2 (x + 1) – 9 (x + 1) = 0
¤ (x + 1) (x2 – 9) = 0
¤ x = –1 of x = –3 of x = 3
62
DEN5A16H_H1.indd 62 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
* tekentabel:
x –3 –1 3
2 + + + + + + +
x + 1 – – – 0 + + +
x2 – 9 + 0 – – – 0 +
2 (x + 1) (x2 – 9) – 0 + 0 – 0 +
* f(x) > g(x) als –3 < x < –1 of x > 3
2 f(x) £ g(x) met f(x) = x3 - x + 1 en g(x) = 2x - 1

f(x) £ g(x)
¤ x3 – x + 1 £ 2x – 1
¤ x3 – x + 1 – 2x + 1 £ 0
¤ x3 – 3x + 2 £ 0
* nulpunten:
x3 – 3x + 2 = 0 Tabel: –2, 1
1 0 –3 2
–2 –2 4 –2
1 –2 1 0
1 1 –1
1 –1 0
(x + 2) (x – 1) (x – 1) = 0
(x + 2) (x – 1)2 = 0
* tekentabel:
x –2 1
x + 2 – 0 + + +
(x – 1)2 + + + 0 +
(x + 2) (x – 1)2 – 0 + 0 +
* f(x) £ g(x) als x £ –2 of x = 1
63
DEN5A16H_H1.indd 63 14/08/13 13:20

Opdrachten
Voor welke waarden van x ligt de grafiek van f boven die van g?
⎛ 5⎞
1 f(x) = (x - 1)(x + 1)(x + 3) met g(x) = −2( x - 1)⎜ x + ⎟
⎝ 2⎠
f(x) > g(x)
⎛ 5⎞
¤ (x – 1) (x + 1) (x + 3) > –2 (x – 1) ⎜ x + ⎟
⎝ 2⎠
¤ (x – 1) (x + 1) (x + 3) + (x – 1) (2x + 5) > 0
¤ (x – 1) (x2 + 4x + 3 + 2x + 5) > 0
¤ (x – 1) (x2 + 6x + 8) > 0
* nulpunten:
x – 1 = 0 of x2 + 6x + 8 = 0
S = –6
–4 en –2
P = 8
¤ x = 1 of x = –4 of x = –2
* tekentabel:
x –4 –2 1
x – 1 – – – – – 0 +
x2 + 6x + 8 + 0 – 0 + + +
(x – 1) (x2 + 6x + 8) – 0 + 0 – 0 +
* f(x) > g(x) als –4 < x < –2 of x > 1
2 f(x) = x4 + 3x3 - 2x2 + 1 en g(x) = 3x3 - 3x2

f(x) > g(x)
¤ x4 + 3x3 – 2x2 + 1 > 3x3 – 3x2
¤ x4 + 3x3 – 2x2 + 1 – 3x3 + 3x2 > 0
x4 + x2 + 1 > 0: is waar voor elk reëel getal
f(x) > g(x) als – < x < +
64
DEN5A16H_H1.indd 64 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Kostenfuncties zijn vaak 'S-vormig'.
kosten K (in €)
Bij een kleine productie liggen de
kosten relatief hoog omdat de
productiecapaciteit niet ten volle
benut wordt. Bij toenemende
productie groeien de totale kosten
eerst trager en daarna weer sneller,
wegens o.a. hogere lonen voor
overuren en nachtarbeid.
'S-vormige' krommen worden
hoeveelheid x
meestal benaderd door 0
derdegraadsfuncties.
Een firma produceert potloden. De totale productiekosten K(x) per tijdseenheid (in €) zijn een
functie van de geproduceerde hoeveelheid x (per 1000 stuks).
Deze functie heeft als voorschrift K(x) = 5x3 - 37,5x2 + 135x + 121. De potloden worden verkocht
aan € 125 per 1000 stuks. De omzet is dus O(x) = 125x.
1 Plot de kostenfunctie en de omzetfunctie in één venster.
K(x) = 5x3 – 37,5x2 + 135x + 121
0(x) = 125x
2 Bij welke productie wordt er winst gemaakt?

Er wordt winst gemaakt als O(x) > K(x).
GraÀsch: O(x) = K(x)
fi x ª 2377,5 en x ª 6652,6
Er wordt winst gemaakt bij een productie tussen 2378 en 6652 stuks.
65
DEN5A16H_H1.indd 65 14/08/13 13:20

Opdrachten
Voor welke waarden van x geldt: h(x) ≥ f(x) ≥ g(x)?
De bijbehorende functievoorschriften zijn:
2 8 8 2
f(x) = x 3 + x 2 - x - , g(x) = 2x2 - 2 en h(x) = -2x + 2
5 5 5 5
y
8
2
y = g(x)
x
–4 –2 0 2 4
y = f(x) –2 y = h(x)
GraÀsch aÁezen:
h(x) ≥ f(x) ≥ g(x) als – 2 £ x £ 1
Bepaal een ongelijkheid van de derde graad met als oplossing
1 x £ -2 of 1 £ x £ 3
x – 2 1 3
f(x) – 0 + 0 – 0 +
of f(x) + 0 – 0 + 0 –
Voorbeeld: (x + 2) (x – 1) (x – 3) ≥ 0
of (x + 2) (x – 1) (x – 3) £ 0
66
DEN5A16H_H1.indd 66 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
2 0 < x < 2 of x > 5

x 0 2 5
f(x) – 0 + 0 – 0 +
of f(x) + 0 – 0 + 0 –
Voorbeeld: x (x – 2) (x – 5) > 0
of x (x – 2) (x – 5) < 0
3 x≥1
x 1
f(x) – 0 +
of f(x) + 0 –
Voorbeeld: (x – 1)3 ≥ 0
of (x – 1)3 £ 0
De ongelijkheid (x - a)(x - b)(x - c)2 > 0 heeft als oplossing x < -2 of -2 < x < 2 of x > 3.
Bepaal a, b en c.
(x – a) (x – b) (x – c)2 > 0
c b a
a b
x –2 2 3
f(x) + 0 + 0 – 0 +
a = 2, b = 3, c = –2
of a = 3, b = 2, c = –2
67
DEN5A16H_H1.indd 67 14/08/13 13:20

Opdrachten
In de volgende figuur staat een schets van een brandweeractie.
h
x
O C A B
Het gedeelte tussen A en B staat in brand met | AB | = 10 m. A bevindt zich op

20 m van O. In C, gelegen op 5 m van O, staat een 4 m hoge muur. De waterstraal begint in O en is
begrensd door twee parabolen.
1 Stel het functievoorschrift op voor de onderste parabool.
0 (0,0), C (5,0), A (20,0), B (30,0)
De lage parabool gaat door de punten (0,0), (20,0) en (5,4):

y = ax (x – 20)
4 = 5a (–15)
4
a = –
75
4
Het functievoorschrift is y = – x (x – 20)
75
4 16
= – x2 + x
75 15
2 Wat is het zinvolle domein van deze functie?

dom f = [0,20]
3 Tussen welke grenzen liggen de zinvolle functiewaarden?

⎡ 16 ⎤
ber f = ⎢ 0, ⎥
⎢⎣ 3 ⎥⎦
4 16 16
max: f(10) = – 100 + 10 =
75 15 3
68
DEN5A16H_H1.indd 68 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 Op welke afstanden van O bevindt deze waterstraal zich minstens 4 m boven de grond? En 5 m
boven de grond? Controleer dit met je rekentoestel.
4 16
f(x) ≥ 4 ¤ – x2 + x ≥ 4
75 15
4 16
¤ – x2 + x – 4 ≥ 0
75 15
¤ –4x2 + 80x – 300 ≥ 0
¤ x2 – 20x + 75 £ 0
x 5 15
x2 – 20x + 75 + 0 – 0 +
De waterstraal bevindt zich minstens 4 m boven de grond voor afstanden

tussen 5 en 15 meter van 0.
f(x) ≥ 5
4 2 16
– x + x – 5 ≥ 0
75 15
– 4x2 + 80x – 375 ≥ 0
x 7,5 12,5
2
–4x + 80x – 375 – 0 + 0 –
De waterstraal bevindt zich op minstens 5 m van de grond voor afstanden

tussen 7,5 en 12,5 meter van 0.
69
DEN5A16H_H1.indd 69 14/08/13 13:20

Opdrachten
5 Welke zijn mogelijke functievoorschriften voor de ‘hoge’ parabool? Controleer dit met je
rekentoestel.
Voor de hoge parabool geldt:
y = ax (x – 30)
Deze parabool mag de kleine parabool enkel snijden in 0.
4 16
– x2 + x = ax2 – 30ax
75 15
⎛ 4⎞ 2 ⎛ 16 ⎞
⎜a + ⎟x – ⎜ + 30a⎟ x = 0
⎝ 75 ⎠ ⎝ 15 ⎠
⎛⎛ 4⎞ ⎛ 16 ⎞⎞
x ⎜⎜a + ⎟ x – ⎜ + 30a ⎟⎟ = 0
⎝ ⎝ 75 ⎠ ⎝ 15 ⎠⎠
mag enkel 0 als oplossing hebben,
16
dus moet + 30a = 0
15
16
a = –
15 30
8
a = –
225
GraÀsch zien we dat de parabolen met voorschrift
8
y = a x (x – 30) met a £ –
225
beantwoorden aan de opgave.
70
DEN5A16H_H1.indd 70 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
6 Wat is het zinvolle domein van deze functie?

door f = [0,30]
7 Wat is het bijbehorend bereik van deze functie?

8
ber f = [0, –225a] met a £ –
225
ytop = f(15)
= a ⭈ 15 (–15)
= –225a
71
DEN5A16H_H1.indd 71 14/08/13 13:20

Opdrachten
Beschouw de functies met voorschrift
f(x) = | 1 - x |, g(x) = 1 - | x | en h(x) = | 1 - | x | |.
Dan geldt, voor alle x in R:
A f(x) £ g(x) £ h(x) B g(x) £ h(x) £ f(x) C g(x) £ f(x) £ h(x)
D h(x) £ f(x) £ g(x) E h(x) £ g(x) £ f(x)
y
y = f(x)
y = h(x)
1
x
0 1 Antwoord B
y = g(x)
f(x) = 1 – x als 1 – x ≥ 0 ¤ x £ 1
x – 1 als x ≥ 1
g(x) = 1 – x als x ≥ 0
1 + x als x £ 0
h(x) = |1 – x| als x ≥ 0
= 1 – x als x ≥ 0 en 1 – x ≥ 0
0 £ x £ 1
= x – 1 als x ≥ 0 en 1 – x £ 0
x ≥ 1
h(x) = |1 + x| als x £ 0
= 1 + x als x £ 0 en 1 + x ≥ 0
–1 £ x £ 0
= –1 – x als x £ 0 en 1 + x £ 0
x £ –1
72
DEN5A16H_H1.indd 72 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hoeveel positieve natuurlijke getallen voldoen aan de ongelijkheid
1 3 4021
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞ ⎛ 4021 ⎞
⎜⎝ x - ⎟⎠ ⎜⎝ x - ⎟⎠ ... ⎜⎝ x - ⎟ <0?
2 2 2 ⎠
A 503 B 999 C 1005 D 1006 E 1995
(Bron © University of South Carolina High School Math Contest, 2011)
1 3 4021
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞ ⎛ 4021⎞
⎜ x – ⎟ ⎜ x – ⎟ ... ⎜ x – ⎟ < 0
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠ ⎝ 2 ⎠
1 3 5 7 9 11 13 15 pos. nat.
x …
2 2 2 2 2 2 2 2 getallen
1
⎛ 1⎞
⎜x – ⎟ – 0 + 0
⎝ 2⎠
1 3
⎛ 1⎞ ⎛ 3⎞
⎜x – ⎟ ⎜x – ⎟ + 0 – 0 + 1
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠
)
…
– 0 + 0 – 0 + 1
…
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 2
– 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 2 )
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 3
– 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 3 )
+ 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 0 – 0 + 4
…
…
macht pos. nat. getallen

1 0
3 1 8 ⭈ 1 Æ 1
5 1
7 2 16 = 8 ⭈ 2 Æ 2
9 2
11 3 24 = 8 ⭈ 3 Æ 3
13 3
15 4 32 = 8 ⭈ 4 Æ 4
17 4
19 5
… …
4019
8040 = 8 ⭈ 1005
4021
73
DEN5A16H_H1.indd 73 14/08/13 13:20

Opdrachten
4021
8044 niet deelbaar door 8
4023
Antwoord C
Gegeven is de grafiek van de functie met voorschrift y
f(x) = x4 - 4x3 + 10. 40
f(x) = x4 - 4x3 + 10
Op de grafiek van f passen we de volgende 20
transformaties toe: een verticale uitrekking met
1 x
factor en een spiegeling om de x-as. –2 0 2 4
2
–20
Ga na dat het voorschrift van de bijbehorende functie
1
g( x ) = − x 4 + 2 x 3 - 5 is. y
2
20
x
–2 0 2 4
–20
1
g( x ) = − x 4 + 2x 3 − 5
2
f(x) = x4 – 4x3 + 10
1
Ø verticale uitrekking met factor
2
1
y = x 4 – 2x3 + 5
2
Ø spiegeling om de x-as
1
y = – x 4 + 2x3 – 5
2
74
DEN5A16H_H1.indd 74 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Op de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = x3 - x passen we achtereenvolgens de volgende
transformaties toe:
– een verticale uitrekking met factor 2,
– een verschuiving over de vector v (-1,1).
Bepaal het voorschrift van de nieuwe functie g.
y = x3 – x
Ø verticale uitrekking met factor 2
y = 2x3 – 2x
Ø verschuiving volgens de vector Æ
v (–1,1)
y = 2 (x + 1)3 – 2 (x + 1) + 1
= 2x3 + 6x2 + 6x + 2 – 2x – 2 + 1
= 2x3 + 6x2 + 4x + 1
g(x) = 2x3 + 6x2 + 4x + 1
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = -x2 + 4x.
Door spiegeling om de rechte met vergelijking y = 3 ontstaat de grafiek van een functie g.
Bepaal het voorschrift van g.
f(x) = – x2 + 4x nulpunt: 0, 4 y = –x2 + 4x
y top (2, 4) Ø spiegelen om de x–as
y = x2 – 4x
y = g(x) Ø verschuiving volgens de
y=3 vector Æ
v (0,6)
1
x
y = x2 – 4x + 6
0 1
y = x2-4x
g(x) = x2 – 4x +6
75
DEN5A16H_H1.indd 75 14/08/13 13:20

Opdrachten
Elke parabool met vergelijking y = ax2 + bx + c kan door middel van verschuivingen en verticale
uitrekkingen afgeleid worden uit de parabool met vergelijking y = x2.
Kan men op dezelfde manier zeggen dat elke derdegraadskromme met vergelijking y = ax3 + bx2 +
cx + d ook door dergelijke transformaties uit de kromme met vergelijking y = x3 afgeleid kan
worden?
Indien je antwoord ‘ja’ is, bewijs dit dan. Is je antwoord ‘neen’, geef dan een tegenvoorbeeld.
y = x3 Æ 1 nulpunt : 0
Ø uitrekking | verschuiving
q
y = a (x – p)3 + q Æ 1 nulpunt: 3 – + p
a
maar bijvoorbeeld y = x3 – 2x2 + x heeft 2 nulpunten 0 en 1 en kan dus

niet afgeleid worden uit y = x3 m.b.v. de transformaties.
Als P met coördinaat (-x, y) in het derde kwadrant ligt, wat is dan de coördinaat van het
spiegelbeeld van P ten opzichte van de bissectrice van het tweede en het vierde kwadrant?
A (x, y) B ( y,x) C ( y,-x) D (x,- y) E (- y, x)
(Bron © VWO, tweede ronde 1997)
y Antwoord: E (–y, x)
Q(-y, x)
x
0
P(-x, y)
76
DEN5A16H_H1.indd 76 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Spiegeling om de y-as en horizontale uitrekking
Als de grafiek van de
functie y = f(x)
gespiegeld wordt om
de x-as, verkrijg je de
grafiek van de functie
y = -f(x).
Als de grafiek van de
functie y = f(x)
gespiegeld wordt om
de y-as, verkrijg je de
y = f(-x).
Als je de grafiek van de
functie y = f(x)
verticaal uitrekt met
factor k, verkrijg je de
y = kf(x).
Als je de grafiek van de
functie y = f(x)
horizontaal uitrekt met
factor k, verkrijg je de
⎛1 ⎞
y = f ⎜ x⎟ .
⎝k ⎠
Gegeven is de grafiek van de functie met y
voorschrift f(x) = x4 - 4x3 + 10. 40
f(x) = x4 - 4x3 + 10
Op de grafiek van f passen we de volgende 20
transformaties toe: een horizontale uitrekking
1 x
met factor en een spiegeling om de y-as.
2 –2 0 2 4 6
Ga na dat het voorschrift van de bijbehorende
–20
functie h(x) = 16x4 + 32x3 + 10 is.
y
40
h(x) = 16x4 + 32x3 + 10
20
x
–2 0 2 4 6
–20
77
DEN5A16H_H1.indd 77 14/08/13 13:20

Opdrachten
y = x4 – 4x3 + 10
1
Ø horizontale uitrekking met factor
2
4 3
y = (2x) – 4(2x) + 10
y = 16x4 – 32x3 + 10
Ø spiegeling om de y–as
y = 16(–x)4 – 32(–x)3 + 10
y = 16x4 + 32x3 + 10
Welk voorschrift hoort bij de volgende grafiek?
y
A y = |x - 1| + 1
3
B y = || x | - 1 | + 1
2
C y = |x - 1| + |x + 1|
1
x D y = || x | + 1 | + 1
–2 –1 0 1 2
E y = | x2 - 1 | + 1
(0,2) Æ A, B, C, D, E
(1,1) Æ A, B, E
(–1,1) Æ B, E
(2,2) Æ B
fi B
78
DEN5A16H_H1.indd 78 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
De grafieken van f, g, h en k zijn gegeven.
Welke van deze functies zijn even? En welke oneven?
1 y 3 y
h
20 20
f
x x
–4 –2 0 2 4 –4 –2 0 2 4
–20 –20
2 y 4 y
1 1
k
g
x x
–8 –4 0 4 8 –4 –2 0 2 4
–1 –1
1: oneven 2: 3: oneven 4: even
Ga algebraïsch na of de volgende functies even, oneven of geen van beide zijn.
1 f(x) = 3 4 f(x) = x4 + 3x2 - 1
f(–x) = 3 = f(x) f(–x) = (–x)4 + 3(–x)2 – 1
f is even = x4 + 3x2 – 1
= f(x)
f is even
2
2 f(x) = x + 1 5 f(x) = 1 + 3x3 - x5
f(–x) = (–x)2 + 1 f(–x) = 1 + 3(–x)3 – (–x)5
= x2 + 1 = 1 – 3x3 + x5
= f(x) π f(x)
f is even π –f(x)
f is even, noch oneven
3
3 f(x) = x + x 6 f(x) = x2 + x
f(–x) = (–x)3 + (–x) f(–x) = (–x)2 + (–x)
= –x3 – x = x2 – x
= –(x3 + x) π f(x)
= –f(x) π –f(x)
f is oneven f is even, noch oneven
79
DEN5A16H_H1.indd 79 14/08/13 13:20

Opdrachten
1 Als het punt A(5,3) op de grafiek van een even functie ligt, welk ander punt moet dan ook op
de grafiek liggen?
Als A (5,3) op de graÀek ligt, ligt ook B (–5,3) op de graÀek.
2 Als het punt A(5,3) op de grafiek van een oneven functie ligt, welk ander punt moet dan ook op
de grafiek liggen?
Als A (5,3) op de graÀek ligt, ligt ook B (–5, –3) op de graÀek.
Een functie f heeft als domein [-4,4] en een deel van haar grafiek is getekend.
Vervolledig de grafiek als
1 de functie even is; y
4
2 de functie oneven is.
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
–4
1) 2)
y y
4 4
2 2
x x
–4 –2 0 2 4 –4 –2 0 2 4
–2 –2
–4 –4
80
DEN5A16H_H1.indd 80 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hiernaast zie je de onvolledige grafiek van een even vierdegraadsfunctie.
1 Vervolledig deze grafiek. y
16
2 Bepaal het voorschrift van
deze functie. 8
x
–6 –4 –2 0 2 4 6
–8
–16
1)
y
16
x
–6 –4 –2 0 2 4 6
–8
–16
2)
f(x) = a (x + 5) (x + 2) (x – 2) (x – 5)
16 = a ⭈ 5 ⭈ 2 ⭈ (–2) ⭈ (–5)
16 = 100a
4
= a
25
4
f(x) = (x2 – 4) (x2 – 25)
25
1 Toon aan dat de functie met voorschrift f(x) = ax3 + bx2 + cx + d met a π 0 oneven is als en
slechts als b = d = 0.
f(x) = ax3 + bx2 + cx + d
f(–x) = –ax3 + bx2 – cx + d = –ax3 – bx2 – cx – d
¤ b = d = 0
81
DEN5A16H_H1.indd 81 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Toon aan dat de functie met voorschrift f(x) = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e met
a π 0 even is als en slechts als b = d = 0.
f(x) = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e
f(–x) = ax4 – bx3 + cx2 – dx + e = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e
¤ b = d = 0
3 Verklaar nu vanwaar de benaming ‘even’ en ‘oneven’ functie vermoedelijk komt.

even Æ even exponenten
oneven Æ oneven exponenten
Gegeven is de grafiek van een functie met y
voorschrift 4
f(x) = x4 - 8x3 + 19x2 - 12x. y = f(x)
3
Deze functie is niet even, want de y-as is geen
symmetrieas. We vermoeden echter dat de grafiek 2
de verticale rechte met vergelijking x = 2 als
symmetrieas heeft. 1
Om na te gaan of dit vermoeden correct is, kunnen x
we als volgt te werk gaan.
–1 0 1 2 3 4
–1
–2
82
DEN5A16H_H1.indd 82 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
– We verschuiven de grafiek van f volgens de vector v (-2,0). We verkrijgen dan de grafiek van de
functie met voorschrift
g(x) = f(x + 2)
= (x + 2)4 - 8(x + 2)3 + 19(x + 2)2 - 12(x + 2)
= (x + 2) (x + 2)3 - 8(x + 2)2 + 19(x + 2) - 12
[ ]
3 2 2
= (x + 2)[x + 6x + 12x + 8 - 8x - 32x - 32 + 19x + 38 - 12]
= (x + 2)[x3 - 2x2 - x + 2]
= x4 - 5x2 + 4
y
4
y = g(x) y = f(x)
3
1
x
–2 –1 0 1 2 3 4
–1
–2
– Vervolgens tonen we aan dat de verschoven grafiek de y-as als symmetrieas heeft en dat de
functie g dus even is.
g(-x) = (-x)4 - 5(-x)2 + 4 = x4 - 5x2 + 4 = g(x)
Omdat deze gelijkheid geldt voor alle waarden van x, is g inderdaad een even functie en dus
heeft de grafiek van de oorspronkelijke functie f de rechte met vergelijking x = 2 als
symmetrieas.
83
DEN5A16H_H1.indd 83 14/08/13 13:20

Opdrachten
Beschouw de functie met voorschrift f(x) = x4 + 4x3 + 5x2 + 2x.

1 Bepaal de nulpunten van deze functie.
nulpunten
x4 + 4x3 + 5x2 + 2x = 0
¤ x (x3 + 4x2 + 5x + 2) = 0
tabel: –2, –1
1 4 5 2
–2 –2 –4 –2
1 2 1 0
–1 –1 –1
1 1 0
x + 1 = 0 ¤ x = –1
nulpunten: 0, –2, –1
2 Stel een tabel op voor x gaande van -5 tot 5.

x –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5
f(x) 240 72 12 0 0 0 12 72 240 600 1260
3 Plot de grafiek van deze functie.
84
DEN5A16H_H1.indd 84 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 Welke rechte is volgens jou een symmetrieas van de grafiek? Toon dit aan m.b.v. de hierboven
geziene methode.
We vermoeden dat de rechte x = –1 een symmetrieas is van de graÀek
van f.
We verschuiven de graÀek van f volgens de vector Æ
v (1,0).
We krijgen dan de graÀek van de functie
g(x) = f (x – 1)
= (x – 1) ((x – 1)3 + 4 (x – 1)2 + 5 (x – 1) + 2)
= (x – 1) (x3 – 3x2 + 3x – 1 + 4x2 – 8x + 4 + 5x – 5 + 2)
= (x – 1) (x3 + x2)
= x4 + x3 – x3 – x2
= x4 – x2
g is even want g(–x) = x4 – x2 = g(x), dus heeft de graÀek van f de

rechte x = –1 als symmetrieas.
85
DEN5A16H_H1.indd 85 14/08/13 13:20

Opdrachten
Functiegrafieken met een symmetriemiddelpunt
Gegeven is de grafiek van een functie met voorschrift y
f(x) = x3 + 3x2 - x - 1. y = f(x)
4
Deze functie is niet oneven, want de oorsprong is geen
symmetriemiddelpunt. We vermoeden echter dat de 2
grafiek het punt M(-1,2) als symmetriemiddelpunt heeft. M
x
Om na te gaan of dit vermoeden correct is, kunnen we als
–3 –2 –1 0 1
volgt te werk gaan.
–2
–4
– We verschuiven de grafiek van f volgens de vector v (1,-2). We verkrijgen dan de grafiek van de
functie met voorschrift
g(x) = f(x - 1) - 2
= (x - 1)3 + 3(x - 1)2 - (x - 1) - 1 - 2
= x3 - 4x
y
y = f(x) y = g(x)
4
2
M
x
–3 –2 –1 0 1 2 3
–2
–4
– Vervolgens tonen we aan dat de verschoven grafiek de oorsprong als symmetriemiddelpunt

heeft en dat de functie g dus oneven is.
g(-x) = (-x)3 - 4(-x) = -(x3 - 4x) = -g(x)
Omdat deze gelijkheid geldt voor alle waarden van x, is g inderdaad een oneven functie en dus
heeft de grafiek van de oorspronkelijke functie f het punt M(-1,2) als symmetriemiddelpunt.
Toon aan dat M(1,-3) een symmetriemiddelpunt is van de grafiek van de functie met voorschrift
f(x) = -x3 + 3x2 - 5.
86
DEN5A16H_H1.indd 86 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
We vermoeden dat M (1, –3) een symmetriemiddelpunt is en verschuiven

de graÀek van f volgens de vector Æ
v (–1, 3).
We krijgen dan de functie
g(x) = f (x + 1) + 3
= – (x + 1)3 + 3 (x + 1)2 – 5 + 3
= – x3 – 3x2 – 3x – 1 + 3x2 + 6x + 3 – 2
= – x3 + 3x
g is oneven want g(–x) = x3 – 3x = –g(x) en dus heeft de graÀek van g het
punt M (1, –3) als symmetriemiddelpunt.
Ga grafisch na of de grafieken van de volgende functies een symmetrieas of een
symmetriemiddelpunt hebben. Bepaal die vervolgens en toon je bewering aan met behulp van de
passende transformaties van de grafiek van f.
1 f: x |A 1 - 2x + 3x2 - x3
We vermoeden dat M (1, 1) een symmetriemiddelpunt is van de graÀek

van f.
v (–1, –1) en krijgen
de functie.
g(x) = f (x + 1) – 1
= 1 – 2 (x + 1) + 3 (x + 1)2 – (x + 1)3 – 1
= 1 – 2x – 2 + 3x2 + 6x + 3 – x3 – 3x2 – 3x – 1 – 1
= – x3 + x
g is oneven want g(–x) = x3 – x = –g(x) en dus heeft de graÀek van f het

punt M (1, 1) als symmetriemiddelpunt.
87
DEN5A16H_H1.indd 87 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 f: x |A x3 + 9x2 + 28x + 30
We vermoeden dat M (–3, 0) een symmetriemiddelpunt is van de graÀek

van f en verschuiven de graÀek volgens de vector Æ
v (3, 0).
Zo verkrijgen we de functie
g(x) = f (x – 3)
= (x – 3)3 + 9 (x – 3)2 + 28 (x – 3) + 30
= x3 – 9x2 + 27x – 27 + 9x2 – 54x + 81 + 28x – 84 + 30
= x3 + x
g is oneven want g(–x) = –x3 – x = –g(x) en dus heeft de graÀek van f het
punt M (–3, 0) als symmetriemiddelpunt.
105 2
3 f: x |A x4 - 12x3 + x - 99x + 68
2
We vermoeden dat x = 3 een symmetrieas is van de graÀek van f.

v (–3, 0) en krijgen
dan de functie
88
DEN5A16H_H1.indd 88 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
g(x) = f (x + 3)
105
= (x + 3)4 – 12 (x + 3)3 + (x + 3)2 – 99 (x + 3) + 68
2
105
= (x2 + 6x + 9)2 – 12 (x3 + 9x2 + 27x + 27) + (x2 + 6x + 9)
2
– 99x – 297 + 68
= x4 + 36x2 + 81 + 12x3 + 18x2 + 108x – 12x3 – 108x2
105 945
– 324x – 324 + x2 + 315x + – 99x – 297 + 68
2 2
3 1
= x4 – x2 +
2 2
g is even want g(–x) = g(x) en dus heeft de graÀek van f de rechte x = 3

als symmetrieas.
4 f: x |A 12x4 + 97x3 + 245x2 + 196x + 94
x –5 –4 –3 –2 –1 0 1
f(x) 614 94 64 98 58 94 644
GraÀsch vermoeden we x = –2 als symmetrieas maar dit klopt niet met de

tabel.
Æ geen symmetrie
89
DEN5A16H_H1.indd 89 14/08/13 13:20

Opdrachten
Welk voorschrift hoort thuis bij welke grafiek? Los op zonder rekentoestel.
1 y = x4 2 y = x7 3 y = x10
y
y = g(x) y = f(x)
x
0
y = h(x)
y = x4 y = g(x)
y = x7 y = h(x)
y = x10 maar smaller dan y = x4 y = f(x)
Verklaar aan de hand van de vorm van de grafiek: een derdegraadsfunctie heeft altijd minstens
één nulpunt.
y = ax3 + bx2 + cx + d ~ y = ax3 voor x Æ ± •
a > 0 a < 0
y y
x x
0 0
De graÀek moet minstens 1 keer de x–as snijden en dus heeft een derde-
graadsfunctie minstens één nulpunt.
90
DEN5A16H_H1.indd 90 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hieronder vind je vier grafieken en vier voorschriften van veeltermfuncties. Zet bij elke grafiek het
juiste voorschrift zonder je rekentoestel te gebruiken.
a b c d
y y y y
2 2 2 2
x x x x
–2 0 2 –2 0 2 –2 0 2 –2 0 2
–2 –2 –2 –2
⎛ x⎞
1 f1(x) = (x2 - 1)⎜ 1 - ⎟ 3 f3(x) = 5x(x - 1)2(x - 2)
⎝ 2⎠
⎛ x⎞
2 f2(x) = 3x(x - 1)(x - 2) 4 f4(x) = (x - 1)2 (x + 1) ⎜ 1 - ⎟
⎝ 2⎠
a b c d
f2(x) f3(x) f1(x) f4(x)
Hieronder zie je drie grafieken van vijfdegraadsfuncties. De coëfficiënt van x5 is 1 of -1. Bepaal
het voorschrift van deze functies.
1 y
10
5
x
–2 –1 0 1 2
–5
–10
y = (x + 2) (x + 1) (x – 1) (x – 2) (x – 3) coëfÀciënt = 1
want
dus a > 0
91
DEN5A16H_H1.indd 91 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 y
10
5
x
–1 0 1 2 3
–5
–10
y = x (x + 1) (x – 1) (x – 3)2 coëfÀciënt = 1
want
dus a > 0
3 y
40
30
20
10
x
–3 –2 –1 0 1 2
–10
–20
y = –x (x + 3)2 (x – 2)2 coëfÀcient = –1

want
dus a < 0
92
DEN5A16H_H1.indd 92 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Gegeven zijn de functies met voorschrift
1 f(x) = 0,1x4 + x3 + x2 + x + 50 (twee nulpunten, één extremum)
a)
b) S1 (–7,86; 0)
S2 (–5,49, 0)
S3 (0, 50)
minimum voor x = –6,82 met waarde –11, 18
2 f(x) = 0,007x5 - 0,2x4 + 1,332x3 - 0,004x2 + 10 (drie nulpunten,

twee extrema)
a Plot de grafiek van de gegeven functies zo dat de snijpunten met de assen en de extrema
goed in beeld komen. Noteer je vensterinstellingen.
b Bepaal de snijpunten met de assen en de extrema m.b.v. je rekentoestel.
a)
b) S1 (–1,80; 0)
S2 (10,72; 0)
S3 (17,97; 0)
S4 (0, 10)
minimum voor x = 15,49 met waarde –312,15
maximum voor x = 7,37 met waarde 105,15
93
DEN5A16H_H1.indd 93 14/08/13 13:20

Opdrachten
1 2
Een verticale rechte snijdt de parabool met vergelijking y = x in het punt A en de rechte met
vergelijking y = x - 2 in het punt B. 2
Bepaal de coördinaten van A en B zodat de afstand tussen A en B minimaal is.
y 1 ⎛
y = x2
2 1 2⎞
A ⎜ x, x ⎟
⎝ 2 ⎠
B (x, x – 2)
1 A y = x-2 AB =
1
2
x2 – x + 2 » ()
x 1
0 1 minimum voor x = = 1
B 1
2 ⭈
2
⎛ 1⎞
De coördinaten zijn A ⎜1, ⎟ en B 1, –1 .
⎝ 2⎠
( )
Een veranderlijke rechthoek heeft een deel van de x-as als basis y
en een deel van de y-as als hoogte.
Het vierde hoekpunt ligt op de parabool y = 4 - x2. 4
y = 4 - x2
Men laat deze rechthoek wentelen om de y-as.
Zo ontstaat een cilinder. 2
Bepaal de afmetingen van die cilinder met de grootste inhoud. x

Rond je resultaten af op 2 cijfers na de komma. –2 0 2
We noemen x de basis van de rechthoek,

de hoogte is dan 4 – x2.
De inhoud van de cilinder is I(x) = p ⭈ x2 (4 – x2)
De inhoud is maximaal voor x ª 1,414.
Dan is h ª 4 – (1,414)2 = 2.
De straal van het grondvlak is 1,41
en de hoogte 2.
94
DEN5A16H_H1.indd 94 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Een sportstadion bestaat uit een rechthoek,
begrensd door twee halve cirkelschijven. De
omtrek van het stadion moet 400 m bedragen. breedte b
Hoe moeten de lengte l en de breedte b

genomen worden, opdat de oppervlakte van het lengte l
rechthoekig middenveld maximaal zou worden?
Stel y = oppervlakte middenveld = l ⭈ b

Gegeven: omtrek = 400
omtrek cirkel + 2l = 400
b
2p ⭈ r = 2p ⭈ = pb
2
pb + 2l = 400
2l = 400 – pb
1
l = 200 – pb
2
Hieruit volgt:
⎛ 1 ⎞
y = ⎜ 200 – p b⎟ b
⎝ 2 ⎠
1
= – p b2 + 200b
2
De oppervlakte is maximaal in de top van de parabool.

200 200
b =– = ª 63,66
⎛ 1⎞ p
2 ⎜– ⎟ p
⎝ 2⎠
1 200
l = 200 – p = 200 – 100 = 100
2 p
Als we de lengte 100 m nemen en voor de breedte ª 63,66 m zal de
oppervlakte maximaal zijn.
95
DEN5A16H_H1.indd 95 14/08/13 13:20

Opdrachten
Een goudsmid vervaardigt een rechthoekig kadertje waarvan twee overstaande zijden gouden
staafjes zijn van € 100 per cm lengte en de twee andere, zilveren staafjes van € 75 per cm lengte.
Wat is de grootst mogelijke oppervlakte die hij kan verkrijgen als de totale kostprijs € 1500 mag
zijn?
x
a a Æ € 75/cm
x Æ € 100/cm
Stel y = oppervlakte rechthoek

= x ⭈ a
We weten dat 1500 = 2x ⭈ 100 + 2a ⭈ 75
200x + 150a = 1500

4x + 3a = 30
30 – 4x
a =
3
4
= 10 – x
3
⎛ 4 ⎞
Zodat y = x ⎜ 10 – x⎟
⎝ 3 ⎠
4
= – x2 + 10x
3
y is maximaal in de top van de bergparabool:
–10 30 15
x = = = = 3,75
–8 8 4
3
4 15
a = 10 – ⭈
= 10 – 5 = 5
3 4
Kiezen we voor x een afstand van 3,75 cm en voor de andere zijde 5 cm,
dan zal de oppervlakte een maximale waarde hebben, namelijk 18,75 cm2.
96
DEN5A16H_H1.indd 96 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
1 + a2 2
Voor elke waarde van a stelt de functie met voorschrift f( x ) = ax - x een andere
parabool voor. 24
Hieronder zie je enkele van die parabolen. We beperken ons in deze oefening tot a > 0.
y
5
a = 1,75
a = 1,50
4
a = 1,25
3 a = 1,00
a = 0,75
2
a = 0,50
1
a = 0,25
x
0 2 4 6 8 10 12
1 Bepaal de nulpunten van f in functie van a.

1 + a2 a > o
f(x) = ax – x2
24
1 + a2
ax – x2 = 0
24
⎛ 1 + a2 ⎞
¤ x ⎜a – x⎟ = 0
⎝ 24 ⎠
1 + a2
¤ x = 0 of a = x
24
24a
¤ x = 0 of x =
1 + a2
24a
nulpunten: 0,
1 + a2
97
DEN5A16H_H1.indd 97 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Bepaal voor welke waarde van a het strikt positief nulpunt zo groot mogelijk is.
Wat is de waarde van dat nulpunt?
24a
is maximaal
1 + a2
voor a = 1,
dan is 24a gelijk aan 12.

2
1+ a
15
0 5
3 Noem de twee snijpunten met de x-as A en B. Bepaal de coördinaat van de top T.

Voor welke waarde van a is de oppervlakte van de driehoek ABT maximaal?
A (0, 0)
⎛ 24a ⎞
B ⎜ , 0⎟
⎝ 1 + a2 ⎠
–a 12a
xT = = of via midden van [AB]
⎛ 1 + a2 ⎞ 1 + a2
2 ⎜– ⎟
⎝ 24 ⎠
12a 1 + a2 144a2
yT = a ⭈ – ⭈
(1 + a )
2
1 + a2 24 2
12a2 6a2
= –
1 + a2 1 + a2
6a2
=
1 + a2
⎛ 12a 6a2 ⎞
T ⎜ , ⎟
⎝1 + a
2
1 + a2 ⎠
98
DEN5A16H_H1.indd 98 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
⎛ 12a 6a2 ⎞
T ⎜ , ⎟
⎝ 1 + a2 1 + a2 ⎠
⎛ 24a ⎞
A (0, 0) B ⎜ , 0⎟
⎝1 + a
2
⎠
y = oppervlakte ⌬ABT
24a 6a2
2
⭈
= 1+ a 1+ a2
2
72 ⭈ a3
=
( )
2
1 + a2
De oppervlakte is maximaal voor a ª 1,73.
Gegeven is de functie f: x |A (x + 4)(x2 - 6)(x - 1)2(x - 3).
1 Bepaal de graad van deze functie.
graad = 6
2 Bepaal de nulpunten van deze functie.

nulpunten: –4, – 6, 6, 1, 3
3 In welke punten snijdt de grafiek de x-as?

⎛
( )
⎞ ⎛ ⎞
( )
De graÀek snijdt de x–as in –4, 0 , ⎝ – 6, 0⎠ , ⎝ 6, 0⎠ en 3,0 .
99
DEN5A16H_H1.indd 99 14/08/13 13:20

Opdrachten
4 In welke punten raakt de grafiek de x-as?

De graÀek raakt de x–as in (1, 0).
5 Los op: f(x) £ 0.
x –4 – 6 1 6 3
x + 4 – 0 + + + + + + + + +
x2 – 6 + + + 0 – – – 0 + + +
(x – 1)2 + + + + + 0 + + + + +
x – 3 – – – – – – – – – 0 +
f(x) + 0 – 0 + 0 + 0 – 0 +
f(x) £ 0 als –4 £ x £ – 6 of x = 1 of 6 £ x £ 3
6 Tot welk van de volgende types behoort de grafiek van f?

a b c d
n even
type d
a > 0
Bepaal het voorschrift van een veeltermfunctie f van de vierde graad met nulpunten -3,-1, 0 en 2
en waarbij f(3) = 288.
f(x) = ax (x + 3) (x + 1) (x – 2)
f(3) = 288
¤ 3a ⭈ 6 ⭈ 4 ⭈ 1 = 288
¤ a = 4
f(x) = 4x (x + 3) (x + 1) (x – 2)
100
DEN5A16H_H1.indd 100 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Beschouw een kubus waarvan de ruimtediagonaal lengte x heeft.
r
1 Druk het verband uit tussen x en de totale lengte L van alle ribben van de kubus.
Totale lengte van alle ribben = 12r
r r
r 2r
2r x
r
x2 = r2 + 2r2 = 3r2
1
r2 = x2
3
1
r = x
3
fi 12r = 12 x
3
= 4 3x
2 Schrijf nu ook het volume V van de kubus als functie van x.

V = r3
3
⎛ 1 ⎞
= ⎜ x⎟
⎝ 3 ⎠
1
= x3
3 3
3
= x3
9
101
DEN5A16H_H1.indd 101 14/08/13 13:20

Opdrachten
Een kubusvormig aquarium is gevuld tot op 20 cm van de bovenrand en bevat 1440 liter water.
Bereken de zijde van het aquarium.
20 cm
Stel z = zijde aquarium
I = z2 ⭈ (z – 2) = 1440 1 l = 1 dm3
20 cm = 2 dm
z3 – 2z2 = 1440
¤ z3 – 2z2 – 1440 = 0
Æ Tabel: 12
De zijde van het aquarium is 12 dm.
102
DEN5A16H_H1.indd 102 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hieronder zie je zes grafieken en zes voorschriften van veeltermfuncties.
Geef bij elke grafiek het juiste voorschrift zonder je rekentoestel te gebruiken.
1 3 5
y y y
x x x
0 0 0
2 4 6
y y y
x x x
0 0 0
f1(x) = 2x - 3 f3(x) = x2 - 4x + 7 f5(x) = -2x2 + 3x + 1

f2(x) = x3 - 4x f4(x) = x4 - 5x2 + 4 f6(x) = -x4 + 6x3 - 9x2 + 2
f1(x) = 2x – 3 : de graÀek is een stijgende rechte fi Àguur 4
f2(x) = x2 – 4x + 7: de graÀek is een dalparabool fi Àguur 2
f3(x) = –2x2 + 3x + 1: de graÀek is een bergparabool fi Àguur 3
f4(x) = x3 – 4x = x (x2 – 4): nulpunten 0, –2, 2 fi Àguur 1
f5(x) = x4 – 5x2 + 4: even functie fi Àguur 6
f6(x) = –x4 + 6x3 – 9x2 + 2: type fi Àguur 5
Àguur 1 2 3 4 5 6
functie f4 f2 f3 f1 f6 f5
103
DEN5A16H_H1.indd 103 14/08/13 13:20

Opdrachten
Welke van de volgende combinatie van transformaties mag je van volgorde verwisselen, zonder dat
het uiteindelijke voorschrift verandert?
1 verticale uitrekking met factor 2 en spiegeling om de x-as
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø spiegeling om de x–as
met factor 2
y = 2f(x) y = –f(x)
Ø spiegeling om de x–as Ø verticale uitrekking
met factor 2
y = –2f(x) y = 2 (–f(x)) = –2f(x)
Æ volgorde mag verwisseld worden
2 verticale uitrekking met factor 2 en verticale verschuiving over 3 eenheden naar boven
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø verticale verschuiving
met factor 2 volgens de vector Æv (0,3)
y = 2f(x) y = f(x) + 3
Ø verticale verschuiving volgens Ø verticale uitrekking
de vector Æv (0,3) met factor 2
y = 2f(x) + 3 y = 2 [f(x) + 3]
= 2f(x) + 6
Æ je mag de volgorde niet wisselen
3 verticale uitrekking met factor 2 en horizontale verschuiving over 2 eenheden naar links
y = f(x) y = f(x)
Ø verticale uitrekking Ø horizontale verschuiving over
met factor 2 2 eenheden naar links
y = 2f(x) y = f (x + 2)
Ø horizontale verschuiving Ø verticale uitrekking
over 2 eenheden naar links met factor 2
y = 2f(x + 2) y = 2f(x + 2)
Æ de volgorde mag verwisseld worden
104
DEN5A16H_H1.indd 104 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
4 spiegeling om de x-as en verticale verschuiving over 3 eenheden naar boven

y = f(x) y = f(x)
Ø spiegeling om de x–as Ø verschuiving volgens de vector
Æ
v (0,3)
y = – f(x) y = f(x) + 3
Ø verticale verschuiving volgens Ø spiegeling om de x–as
de vector Æv (0,3)
y = – f(x) + 3 y = – (f(x) + 3)
= – f(x) – 3
Æ de volgorde mag niet verwisseld worden
Een symmetrische puntgevel heeft bij de basis een
breedte van 10 m en een hoogte van 4 m.
In deze puntgevel wil men een rechthoekig ateliervenster 4m
inbouwen zoals op de figuur is aangegeven.
Om zoveel mogelijk licht binnen te krijgen, wil men een zo
groot mogelijk venster.
10 m
1 Kies een variabele x.

4 m
5 m x
10 m
x = halve breedte ateliervenster
105
DEN5A16H_H1.indd 105 14/08/13 13:20

Opdrachten
2 Druk de oppervlakte A van dit venster uit in functie van x.

A = 2 x ⭈ h
Om h uit te drukken in functie van x gebruiken we de eigenschap bij
gelijkvormige driehoeken:
A ⌬ACE ~ ⌬ABF
fl overeenkomstige zijden
4 m B x F
h zijn evenredig
C D E 4 5
=
5 m 4 – h x
fl
4x = 20 – 5h
5h = 20 – 4x
4
h = 4– x
5
⎛ 4 ⎞
Dus A = 2x ⎜ 4 – x⎟
⎝ 5 ⎠
8
= – x2 + 8x
5
3 Bepaal grafisch de afmetingen van het venster zodat de oppervlakte ervan maximaal is.
De oppervlakte is maximaal in de top van de bergparabool:
–8 5
x = =
–16 2
5
4 5
h = 4– ⭈ = 2
5 2
⎛ 5⎞
Kiezen we voor de basis 5 m ⎜ 2 x ⎟ en voor de hoogte 2 m, dan zal de
⎝ 2⎠
oppervlakte maximaal zijn.
106
DEN5A16H_H1.indd 106 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
En functie y = f(x) heeft als domein [0,2] en als bereik [0,1].
Bepaal het domein en het bereik van de volgende functies.
dom f = [0,2] y
ber f = [0,1]
1
x
0 2
1 y = f(x) + 2
y = f(x) + 2: verschuiving volgens de vector Æ
v (0,2)
Æ dom g = [0,2]
ber g = [2,3]
2 y = 2 f(x)
y = 2f(x): verticale uitrekking met factor 2
Æ dom g = [0,2]
Æ ber g = [0,2]
3 y = f(x + 2)
y = f(x + 2): verschuiving volgens de vector Æ
v (–2,0)
Æ dom g = [–2,0]
Æ ber g = [0,1]
4 y = -f(x)
y = f(x): spiegeling om de x–as
Æ dom g = [0,2]
Æ ber g = [–1,0]
5 y = -f(x + 1) + 1
y = –f(x + 1) + 1: spiegeling om de x–as en verschuiving volgens de vector
Æ
v (–1,1)
Æ dom g = [–1,1]
Æ ber g = [0,1]
107
DEN5A16H_H1.indd 107 14/08/13 13:20

Opdrachten
6 y = f(-x)
y = f(–x): spiegeling om de y–as
Æ dom g = [–2,0]
Æ ber g = [0,1]
1 De ongelijkheid (x + 1)(x - a)(x - b) < 0 heeft als oplossing x < -1 of 2 < x < 4.
Bepaal a en b.
(x + 1) (x – a) (x – b) < 0
x –1 2 4 a = 2 en b = 4
f(x) – 0 + 0 – 0 + of
a = 4 en b = 2
2 De ongelijkheid (x + a)(x - b)(x - 2) ≥ 0 heeft als oplossing -1 £ x £ 2 of x ≥ 3.

Bepaal a en b.
(x + a) (x – b) (x – 2) ≥ 0
x –1 2 3 a = 1 en b = 3
f(x) – 0 + 0 – 0 + of
a = –3 en b = –1
108
DEN5A16H_H1.indd 108 14/08/13 13:20

Veeltermfuncties
Hoeveel reële oplossingen heeft de vergelijking 1 + x - x2 = | x3 |?
A 0 B 1 C 2 D 3 E 4
1) x ≥ 0: 1 + x – x2 = x3 y = –x2 + x + 1
y de graÀek is een bergparabool
y = x3
1 negatief
1 –1 ± 5
2 nulpunten: =
x 2 1 positief
0 1
-x2 + x + 1 ⎛ 1 –1 1 ⎞
en door (0,1) en top ⎜ , + +1⎟
⎝ 2 4 2 ⎠
5
één snijpunt
4
2) x £ 0: 1 + x – x2 = –x3
y
y = –x2 + x + 1
1
x
0 1
y = -x3
één snijpunt
fi 2 oplossingen fi antwoord C
109
DEN5A16H_H1.indd 109 14/08/13 13:20

Opdrachten
Hersenbrekers
1 Drie cirkelvormige hoepels zijn aan elkaar gelijmd. Ze snijden elkaar
onder rechte hoeken. Een lieveheersbeestje vliegt naar een snijpunt.
Daar begint het een wandeling. Het wandelt een kwart hoepel en slaat
daarna linksaf naar een andere hoepel. Het beestje wandelt weer een
kwart hoepel en slaat dan rechtsaf. En zo gaat het door, telkens om
en om links of rechts afslaand.
Na hoeveel kwart hoepels komt het lieveheersbeestje terug in het
beginpunt?
A 6 B 9 C 12 D 15 E 18
(Bron © wizPROF 2009)
start op hoepel 1, links op hoepel 2, rechts op hoepel 3, links op hoepel

1, rechts op hoepel 2, links op hoepel 3: terug bij startpunt
antwoord A: 6
2 Een kikker zit op een waterlelie en ziet 3 meter verder een vlo. De kikker achtervolgt de vlo met
sprongen van 20 cm en de vlo vlucht met sprongen van 10 cm.
Voor elke twee sprongen van de kikker doet de vlo er drie.
Waar pakt de kikker de vlo?
A op 3 m van de lelie
B op 6 m van de lelie
C op 12 m van de lelie
D op 30 m van de lelie
E op 60 m van de lelie
(Bron © JWO, eerste ronde 2006)
tijdstip afstand kikker t.o.v. lelie afstand vlo t.o.v. lelie

0 0 3
1 0,4 3,3
2 0,8 3,6
…
t 0,4t 3+0,3t
0,4t = 3 + 0,3t
0,1t = 3
t = 30
fi afstand = 0,4 ⭈ 30 = 3 + 0,3 ⭈ 30 = 12
Antwoord C: op 12 m van de lelie
110
DEN5A16H_H1.indd 110 14/08/13 13:20

DEN2A16H_H2.indd 111 14/08/13 13:03
Opdrachten
Gegeven zijn een aantal grafieken en een aantal functievoorschriften.
Welke grafiek hoort bij welk functievoorschrift? Los op zonder rekentoestel.
x
• graÀek A hoort bij 6 f(x) =
x + 3
x + 2
• graÀek B hoort bij 2 f(x) =
x – 3
x
• graÀek C hoort bij 4 f(x) =
x2 + 9
x + 2
• graÀek D hoort bij 1 f(x) =
x2 – 9
Bepaal het domein en de nulpunten van de functies met voorschrift
1 domf= R\ {1, –2, 3}

1 f( x ) =
( x - 1)( x + 2)( x - 3) geen nulpunt
x2 - 4
2 f( x ) = 2
x + 5x + 6
• x2 – 4 = 0 ¤ x = 2 of x = –2 domf= R\ {–2, –3}
D = 1
• x2 + 5x + 6 = 0 ¤ x = –2 of x = –3 nulpunt : 2
x2 + 9
3 f( x ) =
x 3 - 2x 2 - 5x + 6
• Horner : 1 –2 –5 6
1 1 –1 –6
1 –1 –6 0
x3 – 2x2 – 5x + 6 = 0 ¤ x – 1 = 0 of x2 – x – 6 = 0 domf= R\ {1, 3, –2}

¤ x = 1 of x = 3 of x = –2 geen nulpunt
112
DEN2A16H_H2.indd 112 14/08/13 13:03

Rationale functies
3x
4 f( x ) =
x 2 - 3x 4
⎧
⎪ 3 3 ⎫⎪
• x – 3x = 0 ¤ x = 0 of 1 – 3x = 0
2 4 2 2
domf= R\ ⎨0, – , ⎬
⎪⎩ 3 3 ⎪⎭
3 3 geen nulpunt
¤ x = 0 of x = of x = –
3 3
Los de ongelijkheden op m.b.v. een tekentabel.
−4 x + 3
1 >0
2x + 5
3
• –4x + 3 = 0 ¤ x =
4
–5
• 2x + 5 = 0 ¤ x =
2
–5 3
x
2 4
–4x + 3 + + + 0 – –4x + 3 –5 3
> 0 ¤ < x <
2x + 5 – 0 + + + 2x + 5 2 4
y – | + 0 –
3x 2 - x
2 £0
64 - x 3
1
• 3x2 – x = 0 ¤ x = 0 of x =
3
• 64 – x = 0 ¤
3
x = 4
1
x 0 4
3
3x2 – x + 0 – 0 + + + 3x2 – x 1
£ 0 ¤ 0 £ x £ of x > 4
3
64 – x 3
+ + + + + 0 – 64 – x 3
y + 0 – 0 + | –
8.a
DEN2A16H_H2.indd 113 14/08/13 13:03

Opdrachten
x 3 - 4x 2 + 5x - 2
3 ≥0
x 2 + 2x + 1
• 1 –4 5 –2
1 1 –3 2
1 –3 2 0
x3 – 4x2 + 5x – 2 = 0
¤ x = 1 of x2 – 3x + 2 = 0
D = 1
¤ x = 1 of x = 1 of x = 2
• x2 + 2x + 1 = 0 ¤ (x + 1)2 = 0 ¤ x = –1
(dubbel)
x –1 1 2
x3 – 4x2 + 5x – 2 – – – 0 – 0 +
x2 + 2x + 1 + 0 + + + + +
y – | – 0 – 0 +
x3 – 4x2 + 5x – 2
≥ 0 ¤ x ≥ 2 of x = 1
x2 + 2x + 1
1 Voor welke waarden van x ligt de grafiek van de functie met voorschrift
x
f( x ) = boven die van g(x) = 1?
1- x
x x x – (1 – x) 2x – 1
> 1 ¤ –1 > 0 ¤ > 0 ¤ > 0
1 – x 1 – x 1 – x 1 – x
1 1
• 2x – 1 = 0 ¤ x = x 1
2 2
• 1 – x = 0 ¤ x = 1 2x – 1 – 0 + + +
1 – x + + + 0 –
f – g – 0 + | –
1
De grafiek van f ligt boven de grafiek van g ¤ < x < 1
2
114
DEN2A16H_H2.indd 114 14/08/13 13:03

Rationale functies
2 Voor welke waarden van x ligt de grafiek van de functie met voorschrift
x 1- x
f( x ) = onder die van g( x ) = ?
1- x 1+ x
x 1 – x x 1 – x x (1 + x) – (1 – x) 2
< ¤ – < 0 ¤ < 0
1 – x 1 + x 1 – x 1 + x (1 – x) (1 + x)
x + x2 – 1 + 2x – x2 3x – 1
¤ < 0 ¤ < 0
1 – x2 1 – x2
1
• 3x – 1 = 0 ¤ x =
3
• 1 – x = 0 ¤ x = 1 of x = –1
2
1
x –1 1
3
3x – 1 – – – 0 + + +
1 – x 2
– 0 + + + 0 –
f – g + | – 0 + | –
1
De grafiek van f ligt onder die van g ¤ – 1 < x < of x > 1
3
Los de ongelijkheden op.
1 x -1 ≥ 1
2
( x + 1) 2
x2 – 1 x2 – 1 x 2 – 1 – (x + 1) 2
≥ 1 ¤ – 1 ≥ 0 ¤ ≥ 0
(x + 1) 2 (x + 1) 2 (x + 1) 2
x2 – 1 – x2 – 2x – 1 –2x – 2
¤ ≥ 0 ¤ ≥ 0
(x + 1) 2
(x + 1) 2
• –2x – 2 = 0 ¤ x = –1
• (x + 1)2 = 0 ¤ x = –1 (dubbel nulpunt)
x –1 x2 – 1
≥ 1 ¤ x < –1
–2x – 2 + 0 –
2
(x + 1)
(x + 1) 2
+ 0 +
y + | –
115
DEN2A16H_H2.indd 115 14/08/13 13:03

Opdrachten
x 4x + 2
2 £
4x - 2 x
x 4x + 2 x 4x + 2 x2 – 16x2 + 4
£ ¤ – £ 0 ¤ £ 0
4x – 2 x 4x – 2 x (4x – 2) x
–15x 2 + 4
¤ £ 0
(4x – 2) x
2 15 –2 15
• –15x2 + 4 = 0 ¤ x = of x =
15 15
1
• (4x – 2) x = 0 ¤ x = 0 of x =
2
x –2 15 1 2 15
0
15 2 15
–15x + 4 2
– 0 + + + + + 0 –
(4x – 2) x + + + 0 – 0 + + +
y – 0 + | – | + 0 –
x 4x + 2 –2 15 1 2 15
£ ¤x £ of 0 < x < of x ≥
4x – 2 x 15 2 15
1 1 −5
3 + > 2
x -3 x +3 x -9
1 1 –5 1 1 5
+ > ¤ + + > 0
x – 3 x + 3 x2 – 9 x – 3 x +3 x2 – 9
x + 3 + x – 3 +5 2x + 5
¤
2
> 0 ¤ > 0
x – 9 x2 – 9
–5
• 2x + 5 = 0 ¤ x =
2
• x2 – 9 = 0 ¤ x = 3 of x = –3
–5
x –3 3
2
2x + 5 – – – 0 + + +
x2 – 9 + 0 – – – 0 +
y – | + 0 – | +
1 1 –5 –5
+ > ¤ –3 < x < of x > 3
2
x – 3 x + 3 x – 9 2
116
DEN2A16H_H2.indd 116 14/08/13 13:03

Rationale functies
Een breuk mag geen noemer gelijk aan nul hebben.
Maar wat wanneer de noemer bijna gelijk is aan nul? In de volgende twee situaties is dat het geval.
Bereken de quotiënten en voorspel wat er zou gebeuren mocht het gegeven patroon zich
verderzetten.
1 1,9 ; 1,99 ; 1,9999 ; 1,999999
0,1 0,01 0,0001 0,000001
1,9 1,99 1,9999 1,999999
= 19 = 199 = 19999 = 1999999
0,1 0,01 0,0001 0,000001
Als het patroon zich verder zet nadert het quotiënt tot oneindig.
2 0,3 ; 0,039 ; 0,0003999 ; 0,00000399999

0,1 0,01 0,0001 0,000001
0,3 0,039 0,0003999 0,00000399999
= 3 = 3,9 = 3,999 = 3,99999
0,1 0,01 0,0001 0,000001
Als het patroon zich verder zet nadert het quotiënt tot 4.
Een grafiek van een rationale functie kan in de buurt van een verticale asymptoot op vier manieren
liggen:
1 Onderzoek de ligging van de grafieken van de volgende functies in de buurt van x = 1.

1 – x2
a) f(x) = type B d) f(x) = type A
x – 1 (x – 1) 2
1 –x
b) f(x) = 2
type C e) f(x) = type D
(x – 1) x – 1
x
c) f(x) = type B
x – 1
117
DEN2A16H_H2.indd 117 14/08/13 13:03

Opdrachten
2 Kun je een methode vinden om enkel op basis van het voorschrift te bepalen hoe de grafiek van
een functie f ligt t.o.v. de verticale asymptoot met vergelijking x = a?
d.m.v. tekenonderzoek
a) x 1 d) x 0 1
1 + + + –x2 – 0 – – –
x – 1 – 0 + (x – 1)2 + + + 0 +
f(x) – ˆ |Ë + f(x) – 0 – ˆ |Ê –
Ø Ø
type B type A
b) x 1 e) x 0 1
1 + + + –x + 0 – – –
(x – 1)2 + 0 *+ x – 1 – – – 0 +
f(x) + ¯ |Ë + f(x) – 0 + ¯ |Ê –
Ø Ø
type C type D
c) x 0 1
x – 0 + + +
x – 1 – – – 0 +
f(x) + 0 – ˆ |Ë +
Ø
type B
3 Stel een voorschrift op van een functie met een grafiek die zoals C ligt t.o.v. de verticale
asymptoot met vergelijking x = 3 en waarvan de grafiek door de oorsprong gaat.
x
f(x) = (bijvoorbeeld)
(x – 3) 2
118
DEN2A16H_H2.indd 118 14/08/13 13:03

Rationale functies
Schets de grafiek van een functie met een opening voor x = 3, twee verticale asymptoten met
vergelijking x = -1 en x = 5 en een nulpunt voor x = 2.
6
y = f(x)
x
–4 –2 0 2 4 6 8
–2
Ga bij de onderstaande functies na of de grafiek een opening of een verticale asymptoot heeft
voor x = 2.
Zie je een verband met het voorschrift?
1 f( x ) = x - 1
x -2
verticale asymptoot, 2 is een nulpunt van de noemer en niet van de teller
( x - 1)( x - 2)
2 f( x ) =
( x - 2)( x + 4)
opening, 2 is een nulpunt van teller en noemer
119
DEN2A16H_H2.indd 119 14/08/13 13:03

Opdrachten
( x + 3)( x - 2)
3 f( x ) =
( x - 2) 2
verticale asymptoot, 2 is nulpunt van de teller en een dubbel nulpunt van
de noemer
Voor x = -2 zijn de teller en de noemer van de functie met voorschrift
x 3 + 3x 2 + 3x + 2
f( x ) = nul. Beide bevatten dus een factor x + 2.
x2 + x -2
( x + 2)( x 2 + x + 1)
Na ontbinden vind je f( x ) = .
( x + 2)( x - 1)
Verklaar waarom f niet dezelfde functie is als de functie g met voorschrift
x2 + x +1
g( x ) = .
x -1
–2 behoort niet tot domf en wel tot domg. De graÀek van f ziet
er hetzelfde uit als die van g, met dat verschil dat er een opening
is voor x = –2 bij de graÀek van f.
Voor de functie f is –2 een nulpunt van de teller en van de noemer, bij de
functie g van geen van beiden.
Plaats bij elke grafiek het juiste functievoorschrift. Los op zonder rekentoestel.
graÀek 1 2 3 4
functievoorschrift B D F E
120
DEN2A16H_H2.indd 120 14/08/13 13:03

Rationale functies
Bepaal voor de volgende functies de eventuele verticale asymptoten en openingen van de grafiek.
x 2 - 2x - 8
1 f( x ) =
x 2 - 16
D = 36
• x2 – 2x – 8 = 0 ¤ x = 4 of x = –2
• x2 – 16 = 0 ¤ x = 4 of x = –4
(x – 4) (x + 2)
f(x) =
(x – 4) (x + 4)
VA x = –4
3
opening (4, ) (vereenvoudigd functievoorschrijft :
4
x + 2
f(x) = mits x π 4)
x + 4
x 2 - 2x - 8
2 f( x ) = 2
x - 8 x + 16
D = 36
• x – 2x – 8 = 0 ¤ x = 4 of x = –2
2
• x2 – 8x + 16 = 0 ¤ (x – 4)2 = 0 ¤ x = 4 (dubbel)
(x – 4) (x + 2)
f(x) =
(x – 4) 2
VA x = 4
(vereenvoudigd functievoorschrijft :
x+2
f(x) = )
x – 4
x -1
3 f( x ) =
x + 4x + 4
2
• x – 1 = 0 ¤ x = 1
• x2 + 4x + 4 = 0 ¤ (x + 2)2 = 0 ¤ x = –2 (dubbel)
VA x = –2
121
DEN2A16H_H2.indd 121 14/08/13 13:03

Opdrachten
x2 - 4
4 f( x ) =
x 2 + 5x + 6
• x2 – 4 = 0 ¤ x = 2 of x = –2
D = 1
• x2 + 5x + 6 = 0 ¤ x = –2 of x = –3
(x – 2) (x + 2)
f(x) =
(x + 2) (x + 3)
VA x = –3
opening (–2, –4) (vereenvoudigd functievoorschrijft :

x – 2
f(x) = mits x π –2)
x + 3
Welke van de volgende functies zijn gelijk aan elkaar?
De functies f, g en i zijn gelijk aan elkaar
Geef een mogelijk voorschrift van een rationale functie met 0 als nulpunt en waarvan de grafiek
een opening in (3,4) heeft en als verticale asymptoten de rechten met vergelijking x = 1 en x = 2.
ax (x – 3)
f(x) =
(x – 1) (x – 2) (x –3)
ax
g(x) = (3, 4) is opening van f dus g(3) = 4
(x – 1) (x – 2)
a⭈3 8
¤ = 4 ¤ a =
(3 – 1) (3 – 2) 3
8x (x – 3)
dus f(x) =
3(x – 1) (x – 2) (x – 3)
122
DEN2A16H_H2.indd 122 14/08/13 13:03

Rationale functies
De volgende functies zijn gegeven.
2x - 3 -3 x 2 - x x 2 + 2x
f1 ( x ) = 2 f2 ( x ) = 2 f3 ( x ) =
x +5 x + x -2 x -1
Wat gebeurt er met de functiewaarden voor zeer grote waarden van x?
Verklaar dit op basis van het voorschrift.
2x – 3
f1 (x) = Æ 0 als x Æ + •
x2 + 5
De graad van de noemer is hoger dan de graad van de teller, de noemer
zal dus sneller stijgen voor grote waarden van x. Hierdoor zal de breuk
tot 0 naderen.
–3x2 – x
f2 (x) = Æ –3 als x Æ + •
x2 + x – 2
De graad van de teller en die van de noemer zijn gelijk, de teller en de

noemer stijgen dus even snel voor grote waarden van x. Daardoor zal de
breuk naderen tot –3 (het quotiënt van de coëfficiënten van de
hoogstegraadstermen in teller en noemer).
x2 + 2x
f3 (x) = Æ + • als x Æ + •
x –1
De graad van de teller is groter dan die van de noemer; de teller zal dus
sneller stijgen voor grote waarden van x. Wanneer we de deling uitvoeren,
kunnen we aantonen dat de breuk nadert tot de rechte y = x + 3.
x2 + 2x x – 1
x2 – x x + 3
–
3x
3x – 3
–
3
123
DEN2A16H_H2.indd 123 14/08/13 13:03

Opdrachten
Bepaal de verticale, horizontale en schuine asymptoten van de grafiek van de volgende functies.
2x - 1 4 –2
1 f: x |A VA x = HA y = geen SA
4 - 3x 3 3
-x 2 + 5
2 f: x |A 2 VA x = –1 HA y = –1 geen SA
x + 2x + 1
2x 2 - 1
3 f: x |A VA x = –2 geen HA SA y = 2x – 4
x +2
2x2 –1 x + 2
2x + 4x 2
2x – 4
–
–4x – 1
–4x – 8
–
7
( x - 3)(5 - x )
4 f: x |A geen VA HA y = –1 geen SA
x2 + 4
x 2 + 2x
5 f: x |A VA x = 1 geen HA SA y = x + 3
x -1
x2 + 2x x – 1
x – x
2
x + 3
–
3x
3x – 3
–
3
x2
6 f: x |A 3 VA x = –2 HA y = 0 geen SA
x +8
124
DEN2A16H_H2.indd 124 14/08/13 13:03

Rationale functies
x3 - x
7 f: x |A geen VA geen HA SA y = x
x2 +1
x3 – x x2 + 1
x3 + x x
–
–2x
x 3 - 2x
8 f: x |A VA x = –3 geen HA geen SA
x +3
Geef het voorschrift van een functie met nulpunt 2 en waarvan de grafiek een verticale asymptoot
met vergelijking x = 4 en een horizontale asymptoot met vergelijking y = 0 heeft.
x – 2
bijvoorbeeld f(x) =
(x – 4) 2
Geef het functievoorschrift van een gebroken rationale functie waarvan de grafiek een schuine
asymptoot met vergelijking y = x heeft.
1 x2 + 1 x2 + 1 x
bijvoorbeeld f(x) = x + = want
x x x 2
x
–
1
125
DEN2A16H_H2.indd 125 14/08/13 13:03

Opdrachten
Welke grafiek hoort bij welke functie? Los op zonder rekentoestel.
1
grafiek A hoort bij f1 (x) =
x + 2
5x – 25
grafiek B hoort bij f5 (x) =
x2
x – 2
grafiek C hoort bij f3 (x) =
–x3 + 9x
Geef van elke functie het domein, de nulpunten en de tekentabel.
x 2 + 2x - 3
1 f( x ) =
x +1
• domf = R \ Ì–1˝
D = 16
• nulpunten : x + 2x –3 = 0 ¤ x = 1 of x = –3
2
x –3 –1 1
x2 + 2x – 3 + 0 – – – 0 +
x + 1 – – – 0 + + +
f(x) – 0 + | – 0 +
-x 3 + x 2 - 2
2 f( x ) =
x2
• domf = Ro
• nulpunten : –x3 + x2 – 2 = 0 –1 1 0 –2
(x + 1) (–x2 + 2x – 2) = 0 –1 1 –2 2
geen nulpunten –1 2 –2 0
¤ x = –1 D = –4
x –1 0
–x + x – 2
3 2
+ 0 – – –
x2
+ + + 0 +
f(x) + 0 – | –
126
DEN2A16H_H2.indd 126 14/08/13 13:03

Rationale functies
x2 - 9
3 f( x ) =
x 4 + 2x 2 + 1
• x4 + 2x2 + 1 = 0 ¤ (x2 + 1)2 = 0 geen opl.

domf = R
• nulpunten x2 – 9 = 0 ¤ x = 3 of x = –3
x –3 3
x2 – 9 + 0 – 0 +
x4 + 2x2 + 1 + + + + +
f(x) + 0 – 0 +
15 x 2 - 13 x + 2
4 f( x ) =
-15 x 3 - 7 x 2 + 2 x
• –15x3 – 7x2 + 2x = 0 ¤ x = 0 of –15x2 – 7x + 2 = 0
D = 169
–2 1
¤ x = 0 of x = of x =
3 5
⎧ ⎫
domf = R\ ⎪⎨ –2 , 0, 1 ⎪⎬
⎩⎪ 3 5 ⎭⎪
D = 49
2 1
• nulpunten 15x2 – 13x + 2 = 0 ¤ x = of x =
3 5
–2 1 2
x 0
3 5 3
15x – 13x + 2
2
+ + + + + 0 – 0 +
–15x – 7x + 2x
3 2
+ 0 – 0 + 0 – – –
f(x) + | – | + | + 0 –
127
DEN2A16H_H2.indd 127 14/08/13 13:03

Opdrachten
Bepaal de verticale asymptoten en de openingen van de grafieken van de functies met voorschrift
1
1 f( x ) =
( x - 1)( x - 2)( x - 3)
VA x = 1, x = 2, x = 3
geen openingen
x 2 - 3x
2 f( x ) =
x +2
• x2 – 3x = 0 ¤ x = 0 of x = 3 VA x = –2
• x + 2 = 0 ¤ x = –2 geen openingen
3x
3 f( x ) =
x( x - 1)
• 3x = 0 ¤ x = 0 VA x = 1
• x (x – 1) = 0 ¤ x = 0 of x = 1 opening (0, –3)
vereenvoudigd functievoorschrift
3
f(x) = mits x π 0
x – 1
x 2 - 2x + 1
4 f( x ) =
x 2 + 2x - 3
• x2 – 2x + 1 = 0 ¤ (x – 1)2 = 0 ¤ x = 1 (dubbel)
D = 16
• x + 2x – 3 = 0 ¤ x = 1 of x = –3
2
x – 1
f(x) = mits x π 1 VA x = –3
x + 3
opening (1,0)
x3 - 8
5 f( x ) = 2
x -4
• x3 – 8 = 0 ¤ x = 2
• x2 – 4 = 0 ¤ x = 2 of x = –2
x2 + 2x + 4
f(x) = mits x π 2 VA x = –2
x + 2
opening (2,3)
128
DEN2A16H_H2.indd 128 14/08/13 13:03

Rationale functies
x +2 x -1
6 f( x ) = -
x -1 x +2
(x + 2) 2 – (x – 1) 2 x2 + 4x + 4 – x2 + 2x – 1
= =
(x – 1) (x + 2) (x – 1) (x + 2)
6x + 3
=
(x – 1) (x + 2)
1
• 6x + 3 = 0 ¤ x = -
2
• (x – 1) (x + 2) = 0 ¤ x = 1 of x = –2 VA x = 1 en x = –2
geen openingen
Hoeveel reële nulpunten heeft de functie met voorschrift
x( x 2 + 1)( x 2 - x - 6)
f( x ) = ?
( x - 3) 2 (5 - x )
A 1 B 2 C 3 D 4 E 5
(Bron © VWO 1985-1986, eerste ronde)
x (x + 1) (x – x – 6) = 0 ¤ x = 0 of x + 1 = 0 of x2 – x – 6 = 0
2 2 2
¤ x = 0 of x = –2 of x = 3
(x – 3)2 (5 – x) = 0 ¤ x = 3 (dubbel) of x = 5
3 is geen nulpunt van de functie, dus zijn er 2 nulpunten (0 en –2) Æ
antwoord B
129
DEN2A16H_H2.indd 129 14/08/13 13:03

Opdrachten
Schets de grafiek van een functie met nulpunten 1 en -1, waarvan de grafiek als verticale
asymptoten de rechten met vergelijking x = 2 en x = -2 heeft en openingen voor x = 3 en voor x =
-3 heeft.
y
6
y = f(x)
x
–4 –2 0 2 4 6 8
–2
Bepaal telkens het voorschrift van een rationale functie
1 met nulpunt 2 en waarvan de grafiek als verticale asymptoten de rechten met vergelijking x = 4
en x = -3 heeft;
x – 2
f(x) =
(x – 4) (x + 3)
2 waarvan de grafiek door de oorsprong gaat, de rechte met vergelijking x = 1 als verticale
asymptoot heeft en voor x = 3 een opening heeft.
x(x – 3)
f(x) =
(x – 1) (x – 3)
130
DEN2A16H_H2.indd 130 14/08/13 13:03

Rationale functies
Beantwoord de vragen voor de gegeven functies.
a Bepaal de eventuele verticale asymptoten en openingen van de grafiek van f.
b Voor de ligging van de grafiek t.o.v. de verticale asymptoot zijn er vier

mogelijkheden:
y y y y
x x x x
0 0 0 0
A B C D
Bepaal hoe de grafiek van f ligt t.o.v. elke verticale asymptoot.
c Geef, indien mogelijk, het vereenvoudigd functievoorschrift.
x 2 - 3x + 2
1 f( x ) =
x +2
D = 1
a) • x2 – 3x + 2 = 0 ¤ x = 2 of x = 1 VA x = –2
• x + 2 = 0 ¤ x = –2 geen openingen
b) x –2 1 2
x2 – 3x + 2 + + + 0 – 0 +
x + 2 – 0 + + + + +
f(x) – | + 0 – 0 +
type B : als x Æ –2 dan f(x) Æ – •

<
als x Æ –2 dan f(x) Æ + •

>
c) geen vereenvoudigd functievoorschrift want geen opening
131
DEN2A16H_H2.indd 131 14/08/13 13:03

Opdrachten
x2 - 4
2 f( x ) =
x 2 - 5x + 6
a) • x2 – 4 = 0 ¤ x = 2 of x = –2 VA x = 3
D = 1
• x2 – 5x + 6 = 0 ¤ x = 2 of x = 3 opening voor x = 2
b) x –2 2 3
x2 – 4 + 0 – 0 + + +
x2 – 5x + 6 + + + 0 – 0 +
f(x) + 0 – | – | +
type D : als x Æ 3 dan f(x) Æ – •
<
als x Æ 3 dan f(x) Æ + •
>
c) vereenvoudigd functievoorschrift
x + 2
f(x) = mits x π 2 (opening is dus (2,–4))
x – 3
x3 -1
3 f( x ) = 2
x -1
a) • x3 – 1 = 0 ¤ x = 1 VA x = –1
• x2 – 1 = 0 ¤ x = 1 of x = –1 opening voor x = 1
b) x –1 1
x3 – 1 – – – 0 +
x2 – 1 + 0 – 0 +
f (x) – | + | +
type B : als x Æ –1 dan f (x) Æ – •
<
als x Æ –1 dan f (x) Æ + •
>
c) vereenvoudigd functievoorschrift
x2 + x + 1 mits x π 1
3
f(x) = (opening is dus (1, ))
x + 1 2
132
DEN2A16H_H2.indd 132 14/08/13 13:03

Rationale functies
3x 3 + 4x + 1
4 f( x ) =
−x + 1
a) • 3x3 + 4x + 1 = ¤ x ª –0,2397 (met rekentoestel) VA x = 1
• – x + 1 = ¤ x = 1 geen openingen
b) x –0,2397 1
3x + 4x + 1
3
– 0 + + +
–x + 1 + + + 0 –
y – 0 + | –
type D : als x Æ 1 dan f (x) Æ + •
<
als x Æ 1 dan f (x) Æ – •
>
c) geen openingen dus geen vereenvoudigd functievoorschrift
x3 -1
5 f( x ) =
x2 +1
a) • x3 – 1 = 0 ¤ x = 1 geen VA
• x2 + 1 = 0 geen oplossingen geen openingen
b) geen VA dus geen type wat betreft de ligging
c) geen openingen dus geen vereenvoudigd functievoorschrift
x 4 - 5x 2 + 4
6 f( x ) =
x2 -1
D = 9
a) • x4 – 5x2 + 4 = 0 ¤ x2 = 4 of x2 = 1 ¤ x = 2 of x = –2 of x = 1 of x = –1
b) • x2 – 1 = 0 ¤ x = 1 of x = –1
geen VA
opening voor x = 1 en voor x = –1
geen VA dus geen type wat betreft de ligging
c) f(x) = (x – 2) (x + 2) mits x π –1 en x π 1
(dus openingen (1, –3) en (–1, –3))
133
DEN2A16H_H2.indd 133 14/08/13 13:03

Opdrachten
x-a
Stel f( x ) = voor zekere constanten a, b Œ R.
x-b
Als f(1) niet gedefinieerd is en f(2) = 0 , dan is f(0,5) gelijk aan
A 0 B 1 C 2 D 3 E 4
(Bron © VWO 2007–2008, tweede ronde)
• f(1) is niet gedefinieerd, dus 1 is een nulpunt van de noemer, dus b = 1

• f(2) = 0 dus a = 2
x – 2
• f(x) =
x – 1
–3
• f(0,5) = 2 = 3 Æ antwoord D
–1
2
-3 x 2 + 4 x - 5
1 >0
2x - 7
D = –44
• –3x + 4x – 5 = 0 ¤ geen oplossingen

2
7
• 2x – 7 = 0 ¤ x =
2
7 7
x f(x) > 0 ¤ x <
2 2
–3x + 4x – 5
2
– – –
2x – 7 – 0 +
f(x) + | –
134
DEN2A16H_H2.indd 134 14/08/13 13:03

Rationale functies
x3 -1
2 £0
4x 3 + 4x 2 + x
• x3 – 1 = 0 ¤ x = 1
• 4x3 + 4x2 + x = 0 ¤ x = 0 of 4x2 + 4x + 1 = 0
–1
¤ x = 0 of (2x + 1)2 = 0 ¤ x = 0 of x = (dubbel)
2
–1
x 0 1
2
x3 – 1 – – – – – 0 +
4x3 + 4x2 + x – 0 – 0 + + +
f(x) + | + | – 0 + fx) £ 0 ¤ 0 < x £ 1
3 -x - 3 x + 4 ≥ 0
2
x
D = 25
• –x – 3x + 4 = 0 ¤ x = –4 of x = 1
2
• x = 0
x –4 0 1
–x2 – 3x + 4 – 0 + + + 0 –
x – – – 0 + + +
f(x) + 0 – | + 0 –
f(x) ≥ 0 ¤ x £ –4 of 0 < x £ 1
135
DEN2A16H_H2.indd 135 14/08/13 13:03

Opdrachten
x6 - x4 + x3 - x
4 <0
5 x 2 + 12 x + 4
• x6 – x4 + x3 – x = 0 ¤ x4 (x2 – 1) + x (x2 – 1) = 0 ¤ (x4 + x) (x2 – 1) = 0
¤ x = 0 of x = –1 of x = 1 of x = –1
D = 64
–2
• 5x2 + 12x + 4 = 0 ¤ x = –2 of x =
5
–2
x –2 –1 0 1
5
x6 – x4 + x3 – x + + + 0 + + + 0 – 0 +
5x2 – 12x + 4 + 0 – – – 0 + + + + +
f(x) + | – 0 – | + 0 – 0 +
–2
f(x) < 0 ¤ –2 < x < –1 of –1 < x < of 0 < x < 1
5
24 x + 12
5 x -7+ ≥0
x 2 + 3x + 2
(x – 7) (x2 + 3x + 2) + 24x + 12 x3 + 3x2 + 2x – 7x2 – 21x – 14 + 24x + 12
=
x2 + 3x + 2 x2 + 3x
x +2
x3 – 4x2 + 5x – 2
=
x2 + 3x + 2
• x3 – 4x2 + 5x – 2 = 0 1 –4 5 –2
¤ x = 1 of x2 – 3x + 2 = 0 1 1 –3 2
¤ x = 1 of x = 1 of x = 2 1 –3 2 0
D = 1
• x2 – 3x + 2 = 0 ¤ x = –2 of x = –1
x –2 –1 1 2
x – 4x + 5x – 2
3 2
– – – – – 0 – 0 +
x + 3x + 2
2
+ 0 – 0 + + + + +
f(x) – | + | – 0 – 0 +
f(x) ≥ 0 ¤ –2 < x < –1 of x > 2 of x = 1
136
DEN2A16H_H2.indd 136 14/08/13 13:03

Rationale functies
1 x - 12 < 1 ¤
2
x2 – 12 x2 – 12 – x
– 1 < 0 ¤ < 0
x x x
D = 49
• x – 12 – x = 0 ¤ x = 4 of x = –3
2
• x = 0
x –3 0 4
x2 – x – 12 + 0 – – – 0 +
x – – – 0 + + +
y – 0 + | – 0 +
x2 – 12
< 1 ¤ x < –3 of 0 < x < 4
x
6x 2 + 5x + 5 6x2 + 5x + 5
2 < 7 ¤ – 7 < 0
x2 + x +1 x2 + x + 1
6x2 + 5x + 5 – 7 (x2 + x + 1) –x2 – 2x – 2

¤ < 0¤ < 0
x2 + x + 1 x2 + x + 1
D = –4
• –x2 – 2x – 2 = 0 ¤ geen oplossingen

D = –3
• x2 + x + 1 = 0 ¤ geen oplossingen
x
–x – 2x – 2
2
–
x2 + x + 1 +
y –
6x2 + 5x + 5
< 7 ¤ x ŒR
x2 + x + 1
137
DEN2A16H_H2.indd 137 14/08/13 13:04

Opdrachten
x 1 -x x 1 – x x – (1 – x) (1 – x)
3 ≥ ¤ – ≥ 0 ¤ ≥ 0
1- x 2
1+ x 1 – x 2
1 + x 1 – x2
x – (1 – 2x + x2 ) –x2 + 3x – 1
¤ ≥ 0 ¤ ≥ 0
1 – x2 1 – x2
D = 5
3 – 5 3 + 5
• –x + 3x – 1 = 0 ¤ x =
2
of x =
2 2
•1 – x2 = 0 ¤ x = 1 of x = –1
3 – 5 3 + 5
x –1 1
2 2
–x2 + 3x – 1 – – – 0 + + + 0 –
1 – x2 – 0 + + + 0 – – –
y + | – 0 + | – 0 +
x 1 – x 3 – 5 3 + 5
2
≥ ¤ x < –1 of £ x < 1 of x ≥
1 – x 1 + x 2 2
1 1 −8 x – 4 + x + 4 –8 2x + 8
4 + £ 2 ¤ £ 0 ¤ £ 0
x+4 x-4 x - 16 x2 – 16 x2 – 16
• 2x + 8 = 0 ¤ x = –4
• x2 – 16 = 0 ¤ x = 4 of x = –4
x –4 4
2x + 8 – 0 + + +
x2 – 16 + 0 – 0 +
y – | – | +
1 1 –8
+ £ 2
¤ x < –4 of –4 < x < 4
x + 4 x – 4 x – 16
138
DEN2A16H_H2.indd 138 14/08/13 13:04

Rationale functies
x 2 x 2
5 > ¤ – > 0
x - 5x + 6
2
x -4
2
(x – 2) (x – 3) (x – 2) (x + 2)
x (x + 2) – 2 (x – 3) x2 + 2x – 2x + 6
¤ > 0 ¤ > 0
(x – 2) (x – 3) (x + 2) (x – 2) (x – 3) (x + 2)
x2 + 6
¤ > 0
(x – 2) (x – 3) (x + 2)
• x2 + 6 = 0 geen oplossingen
• (x – 2) (x – 3) (x + 2) = 0 ¤ x = 2 of x = 3 of x = –2
x –2 2 3
x2 + 6 + + + + + + +
(x – 2) (x – 3) (x + 2) – 0 + 0 – 0 +
y – | + | – | +
x 2
2
> 2
¤ –2 < x < 2 of x > 3
x – 5x + 6 x – 4
x 2 1
6 + 2 <
x - 6 x + 9 x - 7 x + 12
2
x -3
x 2 1
¤ + – < 0
(x – 3) 2 (x – 3) (x – 4) x – 3
x (x – 4) + 2 (x – 3) – (x – 3) (x – 4)
¤ < 0
(x – 3) 2 (x – 4)
x2 – 4x + 2x – 6 – x2 + 4x + 3x – 12
¤ < 0
(x – 3) 2 (x – 4)
5x – 18
¤ < 0
(x – 3) 2 (x – 4)
18
• 5x – 18 = 0 ¤ x =
5
• (x – 3) (x – 4) = 0 ¤ x = 3 (dubbel) of x = 4
2
18
x 3 4
5
5x – 18 – – – 0 + + +
(x – 3)2 (x – 4) – 0 – – – 0 +
y + | + 0 – | +
x 2 1 18
+ < ¤ < x < 4
x2 – 6x + 9 x2 – 7x + 12 x–3 5
139
DEN2A16H_H2.indd 139 14/08/13 13:04

Opdrachten
Bepaal het voorschrift van een rationale functie
1 die even is en waarvan de grafiek de rechte met vergelijking x = 3 als verticale asymptoot
heeft;
1
f(x) = 2
(bijvoorbeeld)
x – 9
2 die oneven is en waarvan de grafiek de rechte met vergelijking x = -1 als verticale asymptoot
heeft;
x
x2 – 1
3 waarvan de grafiek door de oorsprong gaat, de rechte met vergelijking x = -1 als verticale
asymptoot heeft en een opening heeft in het punt met coördinaat (6,3).
a (x – 6)x
f(x) =
(x + 1) (x – 6)
ax 6a 7
stel g(x) = dan is g(6) = 3 ¤ = 3 ¤ a =
x + 1 7 2
7x (x – 6)
dus f(x) = (bijvoorbeeld)
2(x + 1) (x – 6)
Opdracht 30 bladzijde 91 3x 2 + 1
Bepaal c als je weet dat de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = 3 als
verticale asymptoot de rechte met vergelijking x = 2 heeft. x - cx 2 + x - 2
2 is geen nulpunt van de teller, dus moet het een (minstens) enkelvoudig
nulpunt van de noemer zijn als x = 2 een verticale asymptoot is, dus
23 – c ⭈ 22 + 2 – 2 = 0
¤ 8 – 4c = 0
¤ c = 2
140
DEN2A16H_H2.indd 140 14/08/13 13:04

Rationale functies
Bepaal een mogelijk voorschrift van de functies waarvan de grafiek gegeven is. De verticale
asymptoten zijn in het rood getekend.
a (x2 – 16) –16a –9
1) f(x) = f(0) = –1 ¤ = –1 ¤ a =
x2 – 9 – 9 16
–9 (x2 – 16)
dus f(x) =
16 (x2 – 9)
x (x – 2) (x – 1) (x + 1) (x + 2) x (x2 – 1) (x2 – 4)
2) f(x) = =
(x – 2) (x – 1) (x + 1) (x + 2) (x2 – 1) (x2 – 4)
a a
3) f(x) = f(0) = 10 ¤ = 10 ¤ a = 1440
2
(x – 9) (x – 16) 2
–9 ⭈ (–16)
1440
dus f(x) =
(x – 9) (x2 – 16)
2
(–x2 + 4) (x – 1)
4) f(x) =
x – 1
Een cilindervormig blikje frisdrank heeft een inhoud van 0,33 l. De oppervlakte van het materiaal
dat nodig is om dit blikje te maken, hangt af van de hoogte h en van de straal r van het boven– en
grondvlak.
330
1 Toon aan dat h = 2 (met h en r in cm).
pr
0,33 l = 0,33 dm2 = 330 cm2
V = pr2 h
330
330 = pr2h ¤ h =
pr2
2 Noem A de totale oppervlakte van het blikje.

2p r 3 + 660
Toon aan dat A = .
r
2pr ⭈ 330 2pr3 + 660
A = 2 ⭈ pr2 – 2pr ⭈ h = 2pr2 + =
pr2 r
141
DEN2A16H_H2.indd 141 14/08/13 13:04

Opdrachten
3 Hoe groot is de straal r, op 1 mm nauwkeurig, bij een minimale totale oppervlakte van het
blikje?
Wat is de hoogte van zo’n blikje?
We plotten de graÀek van A met het graÀsch rekentoestel, met
bijvoorbeeld als vensterinstellingen: xmin = 0; xmax = 6
ymin = –100; ymax = 500.
We vinden een minimum voor r ª 3,75 cm;

nl. A ª 264 cm2
330
De hoogte is dan h = = 7,50 cm
p ⭈ 3,752
Thomas wil een rechthoekig gedeelte van een stuk grond omheinen. Het moet een oppervlakte van
1200 m2 hebben. Het stuk grond grenst aan een gebouw dat aan één zijde als afsluiting dient. De
afsluiting evenwijdig met het gebouw kost € 30 per meter en die aan de andere twee zijden € 20
per meter.
Voor welke afmetingen van het stuk grond is de kostprijs minimaal?
gebouw 1200
xy = 1200 ¤ y =
x x
kostprijs: f(x) = 2x 20 + y 30
y
36000
= 40x +
x
We plotten de graÀek met

bijvoorbeeld als vensterinstellingen
xmin = 0; xmax = 50;
ymin = 0; ymax = 5000
We vinden een minimum voor x = 30 m; dan is de kostprijs € 2400.

De zijden loodrecht op het gebouw meten 30 m, de zijde parallel aan het
gebouw meet 40 m.
142
DEN2A16H_H2.indd 142 14/08/13 13:04

Rationale functies
Het bedrukte gedeelte van een rechthoekig blad is 200 cm².
Bepaal het voordeligste formaat (dit is het formaat met de kleinste oppervlakte) als er links en
rechts 1 cm en onder en boven 2 cm wit moet blijven.
200
h . b = 200 ¤ h =
b
oppervlakte blad : A = (h + 4) (b + 2)
= hb + 2h + 4b + 8
400
= 208 + 4b +
b
Plot de graÀek met mogelijke

vensterinstellingen
xmin = 0; xmax = 30;
ymin = 0; ymax = 400
We vinden een minimum voor x = 10 cm. De oppervlakte van het blad is

dan 288 cm2. De breedte van het bedrukt gedeelte is 10 cm, de hoogte
20 cm.
1 1
Hoeveel gehele oplossingen heeft de ongelijkheid > ?
x-1 4
A 5 B 6 C 7 D 8 E 9
(Bron © VWO 2007–2008, tweede ronde)
1 1
> ¤ Íx – 1 Í < 4 mits x π 1
x – 1 4
x mag gelijk zijn aan 4, 3, 2, 0, –1, –2
dus antwoord B: 6
143
DEN2A16H_H2.indd 143 14/08/13 13:04

Opdrachten
Bepaal alle horizontale, verticale en schuine asymptoten van de grafiek van de functies met voorschrift
x +2
1 f( x ) =
x -2
VA x = 2
gr (t(x)) = gr(n(x)) dus HA y = 1
geen SA
x3
2 f( x ) =
( x + 1) 2
VA x = –1
gr (t(x)) = gr(n(x))+1 dus SA y = x – 2
x3 x2 + 2x + 1
x3 + 2x2 + x x – 2
–2x2 – x
–2x2 – 4x – 2
3x + 2
geen HA
x
3 f( x ) = 4 +
x -1
2
x 4x2 – 4 + x
f(x) = 4 + =
x2 – 1 x2 – 1
VA x = 1 of x = –1
gr (t(x)) = gr(n(x)) dus HA y = 4
144
DEN2A16H_H2.indd 144 14/08/13 13:04

Rationale functies
1- x
4 f( x ) =
x + x-6
2
D = 25
x2 + x – 6 = 0 ¤ x = 2 of x = –3
VA x = 2; x = –3
gr (t(x)) < gr(n(x)) dus HA y = 0
x 2 + 3x - 4
5 f( x ) =
x +1
D = 25
x2 + 3x – 4 = 0 ¤ x = –1 of x = 4
geen VA want –1 is ook nulpunt van de teller
gr (t(x)) = gr(n(x)) +1 dus SA y = x + 2
x2 + 3x – 4 x + 1
x2 + x x + 2
2x – 4
2x + 2
–6
Toon aan dat de grafiek van de functie met voorschrift g(x) = x2 - 2x + 7 de asymptotische
x3 + x2 + x +1
kromme is van de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = .
x +3
x3 + x2 + 3x + 1 x + 3 y = x2 – 2x + 7 is de
x3 + 3x2 x2 –2x + 7 asymtotische kromme van de
–2x2 + 3x + 1 graÀek van f(x)
–2x2 – 6x
7x + 1
7x + 21
–20
145
DEN2A16H_H2.indd 145 14/08/13 13:04

Opdrachten
Maak een ruwe schets van de grafiek van de gegeven functies.
Gebruik geen rekentoestel.
( x + 2)( x - 1)
1 f: x |A
( x + 2)( x 2 - 9)
y = f(x)
4
x
–8 –6 –4 –2 0 2 4 6 8
–2
–4
2 f: x |A x( x - 1)
( x - 2)
12
y = f(x)
8
x
–16 –12 –8 –4 0 4 8 12 16
–4
–8
146
DEN2A16H_H2.indd 146 14/08/13 13:04

Rationale functies
3 f: x |A 3( x - 2)
( x - 1)
y
4
y = f(x)
2
x
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
–2
–4
Gegeven is de familie van functies met voorschrift f( x ) = ax + 27 (a Œ R).
2
x-a
1 Bepaal a zodat de grafiek van f een verticale en een horizontale asymptoot heeft.
horizontale asymptoot: gr(t(x)) £ gr(n(x)); dus a = 0
Dan is er ook een VA: x = 0
2 Bepaal a zodat de grafiek van f een rechte is met een opening voor x = a.
a moet nulpunt zijn van de teller (en van de noemer)
dus a3 + 27 = 0 ¤ a = –3
3 Bepaal a zodat de grafiek van f een verticale en een schuine asymptoot heeft.
a π 0 en a π –3
Dan is gr(t(x)) = gr(n(x)) + 1 dus is er een schuine asymptoot.
a is dan geen nulpunt van de teller dus x = a is VA.
147
DEN2A16H_H2.indd 147 14/08/13 13:04

Opdrachten
Opdracht 40 bladzijde 94 x2 + x - a
Gegeven is de familie van functies met voorschrift f( x ) = (a Œ R).
x +2
1 Voor welke waarde van a is de grafiek van f een rechte met een opening?
–2 moet een nulpunt zijn van de teller, dus 4 – 2 – a = 0 ¤ a = 2
2 Bepaal vergelijkingen van de asymptoten van de grafiek van f voor de andere waarden van a.
VA x = –2
gr(t(x)) = gr(n(x)) dus SA y = x – 1
x2 + x – a x + 2
x2 + 2x x – 1
–x – a
–x – 2
–a + 2
ax 3 + x 2 - 9ax - 7
Gegeven is de familie van functies met voorschrift f( x ) = (a Œ R).
x2 - 9
1 Voor welke waarde van a heeft de grafiek van f een horizontale asymptoot?
gr(t(x)) £ gr(n(x)) dus a = 0
2 Geef een vergelijking van deze horizontale asymptoot.

y = 1
3 Waarom heeft de grafiek van f geen opening voor x = 3 en ook niet voor x = -3, ongeacht de
waarde van a?
3 en –3 zijn geen nulpunten van de teller, ongeacht de waarde van a:
a . 33 + 32 – 9a . 3 – 7 = 2 π 0
a(–3)3 + (–3)2 – 9a(–3) – 7 = 2 π 0
148
DEN2A16H_H2.indd 148 14/08/13 13:04

Rationale functies
4 Bepaal een vergelijking van elke verticale asymptoot van de grafiek van f.
x = 3; x = –3
5 Bepaal een vergelijking van de schuine asymptoot van de grafiek van f, in functie van a.
ax3 + x2 – 9ax – 7 x2 – 9 SA y = ax + 1
ax3 – 9ax ax + 1
x2 – 7
x2 – 9
2
6 Door welk punt gaan al deze schuine asymptoten?

door (0,1)
Bereken a en b zodat y = 4x + 3 een vergelijking is van de schuine asymptoot van de grafiek van
ax 2 + bx + 3
de functie met voorschrift f( x ) = .
x -2
ax2 + bx + 3 x – 2 ax + b + 2a = 4x + 3
ax2 – 2ax ax + b + 2a a = 4
(b + 2a)x + 3 b + 2a = 3
(b + 2a)x – 2b – 4a ¤ a = 4
3 + 2b + 4a b = 3 – 8 = –5
149
DEN2A16H_H2.indd 149 14/08/13 13:04

Opdrachten
ax 2 + bx + 4
Bepaal a, b en c als de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = de rechten met
vergelijking x = 2 en y = x + 4 als asymptoten heeft. x + c
VA x = 2 dus c = –2
SA y = x + 4
ax2 + bx + 4 x – 2
ax2 – 2ax ax + b + 2a
(b + 2a)x + 4
(b + 2a)x – 2b – 4a
+ 2b + 4a
x + 4 = ax + b + 2a a = 1 ¤ a = 1
b + 2a = 4 b = 4 – 2 = 2
Opdracht 44 bladzijde 95 ax 3 + b
Bepaal a en b als de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = de parabool met
x-b
vergelijking y = 3x2 + 6x + 12 als asymptotische kromme heeft.
ax3 + b x – b
ax3 – abx2 ax2 + abx + ab2
abx2 + b
abx2 – ab2x
ab2x + b
ab2x – ab3
b + ab3
ax2 + abx + ab2 = 3x2 + 6x + 12

a = 3
ab = 6
ab2 = 12
¤ a = 3
6
b = = 2
3
12
b2 = = 4
3
dus a = 3 en b = 2
150
DEN2A16H_H2.indd 150 14/08/13 13:04

Rationale functies
Bepaal een gebroken rationale functie
1 met 3 en 4 als nulpunten en waarvan de grafiek als asymptoten de rechten met vergelijking
x = 2 en y = 1 heeft;
(x – 3) (x – 4)
(x – 2) 2
2 waarvan de grafiek als asymptoten de rechten met vergelijking x = -3 en y = 2 heeft;

2x
x + 3
3 waarvan de grafiek als asymptoten de rechten met vergelijking y = x + 2 en

x = 4 heeft;
ax2 + bx + c
f(x) =
x – 4
ax2 + bx + c x – 4
ax2 – 4ax ax + (b + 4a)
(b + 4a)x + c
(b + 4a)x – 4b – 16a
c + 4b + 16a
ax + b + 4a = x + 2
a = 1 a = 1 c is willekeurig, bijv. c = 0
¤
b + 4a = 2 b = 2 – 4 = –2
x2 – 2x
Dus: f(x) = (bijvoorbeeld)
x – 4
151
DEN2A16H_H2.indd 151 14/08/13 13:04

Opdrachten
4 waarvan de grafiek als asymptoten de rechten met vergelijking y = -x -1,

x = 1 en x = 3 heeft.
ax3 + bx2 + cx + d
f(x) =
(x – 1) (x – 3)
ax3 + bx2 + cx + d x2 – 4x + 3
ax3 – 4ax2 + 3ax ax + (b + 4a)
(b + 4a)x2 + (c – 3a)x + d
(b + 4a)x2 + (–4b – 16a)x + (3b + 12a)
(c – 3a + 4b + 16a)x + (d – 3b – 12a)
ax + b + 4a = –x – 1
a = –1 a = –1 c en d zijn willekeurig, bijv. c = d = 0
¤
b + 4a = –1 b = 3
–x3 + 3x2
Dus: f(x) = (bijvoorbeeld)
(x – 1) (x – 3)
Opdracht 46 bladzijde 95 x 2 - 2x + 1
Gegeven is de functie met voorschrift f( x ) = .
x +1
1) Bepaal de asymptoten van de grafiek van f.

VA x = –1
SA y = x – 3 x2 – 2x + 1 x + 1
x2 + x x – 3
–3x + 1
–3x – 3
4
2) Bepaal de coördinaat van het snijpunt S van deze asymptoten.

snijpunt S (–1, –4)
152
DEN2A16H_H2.indd 152 14/08/13 13:04

Rationale functies
3) Toon aan dat S een symmetriemiddelpunt is van deze grafiek.

Æ
Verschuif de graÀek van f over v (1, 4), zo ontstaat de graÀek van g:
(x – 1) 2 – 2(x – 1) + 1
g(x) = f(x – 1) + 4 = + 4
(x – 1) + 1
x2 – 2x + 1 – 2x + 2 + 1 4x
= +
x 4
x2 + 4
=
x
(–x) 2 + 4
g(–x) = = –g(x) dus g is oneven, dat betekent dat de graÀek
–x
van f het punt S(–1, –4) als symmetriemiddelpunt heeft.
Opdracht 47 bladzijde 95 x 2 + 2x
Gegeven is de functie met voorschrift f( x ) = .
( x + 1) 4
1) Bepaal het domein en de eventuele nulpunten van f.

domf = R\ Ì–1˝
nulpunten: 0, -2
2) Geef een vergelijking van elke asymptoot van de grafiek van f.

HA y = 0
VA x = –1
3) Plot de grafiek van f.

5
-5 5
-5
153
DEN2A16H_H2.indd 153 14/08/13 13:04

Opdrachten
4) Toon aan dat de rechte met vergelijking x = -1 een symmetrieas is van de grafiek van f.
Æ
We verschuiven de graÀek van f over v (1, 0), dan ontstaat de graÀek
van g :
(x – 1) 2 + 2 (x – 1) x2 – 2x + 1 + 2x – 2 x2 – 1
g(–x) = f(x – 1) = = =
(x – 1 + 1) 4 x4 x4
(–x) 2 – 1 x2 – 1
g(–x) = = = g(x) dus g is een even functie, dat wil
4 4
(–x) x
zeggen dat x = –1 een symmetrieas is van de graÀek van f.
De gegeven grafieken zijn die van de asymptotische krommen van de functies waarvan het
voorschrift gegeven is. Bepaal zonder rekentoestel welke asymptotische kromme bij welk
voorschrift hoort.
x3 – 1
1) f1 (x) =
x + 1
2
= x2 – x + 1 – Æ graÀek B
x + 1
–x 4 + 16
2) f2 (x) = quotiënt is een dalende functie van de 3e graad
x +3
Æ graÀek F
x 4 – 16
3) f (x) = quotiënt is een tweedegraadsfunctie met als graÀek
3
x2 – 9
een dalparabool
Æ graÀek E
–2x3
4) f (x) = quotiënt is een tweedegraadsfunctie, de graÀek is de
4
x – 1
smalste bergparabool
(q(x) = –2x2 ....) Æ graÀek D
2x 4 – x2 + 1
5) f (x) = quotiënt is stijgende derdegraadsfunctie
5
x – 2
Æ graÀek C
154
DEN2A16H_H2.indd 154 14/08/13 13:04

Rationale functies
–x 4
6) f (x) = quotiënt is tweedegraadsfunctie met graÀek de
6 2
x – 1
breedste bergparabool
(q(x) = –x2 ....) Æ graÀek A
Opdracht 49 bladzijde 97 x -2
Gegeven is de functie met voorschrift f( x ) = 2 .
x - 4x
1) Bepaal het domein en de eventuele nulpunten van f.

domf = R\ Ì0,4˝ nulpunt 2
2) Geef een vergelijking van elke asymptoot van de grafiek van f.

VA x = 0 ; x = 4
HA y = 0
3) Plot de grafiek van f.

5
-4 6
-5
4) Toon aan dat het punt P (2,0) een symmetriemiddelpunt is van de grafiek van f.
Æ
Verschuif de graÀek van f over v (–2, 0), zo ontstaat de graÀek van g:
x + 2 –2 x x
g(x) = f(x + 2) = = =
(x + 2) 2 – 4 (x + 2) x2 + 4x + 4 – 4x – 8 x2 – 4
–x –x
g(–x) = = = –g(x) Æ g is een oneven functie, P(2,0) is
2 2
(–x) – 4 x – 4
dus een symmetriemiddelpunt van de graÀek van f.
155
DEN2A16H_H2.indd 155 14/08/13 13:04

Opdrachten
-3 x - 10 r( x )
1) a) Schrijf de functie f( x ) = als f( x ) = q( x ) + m.b.v. de euclidische deling.
x+4 n( x )
–3x – 10 x + 4
– –3x – 12 –3
2
2
f(x) = –3 +
x + 4
⎛ –3x – 12 + 2 –3 (x + 4) 2 ⎞
⎜ of f(x) = = + ⎟
⎝ x + 4 x + 4 x + 4⎠
b) Toon aan dat de grafiek van de functie f ontstaat uit die van de functie met voorschrift
1
g( x ) = door een aantal transformaties.
x
1
y =
x
verticale uitrekking met factor 2
2
y =
x
Æ
verschuiving volgens v (–4, –3)
2
y = – 3
x + 4
c) Geef vergelijkingen van de asymptoten van de grafiek van f.

VA x = –4
HA y = –3
156
DEN2A16H_H2.indd 156 14/08/13 13:04

Rationale functies
2) Bepaal bij de volgende functies de asymptoten van de grafiek. Geef eveneens de

1
transformaties waardoor de grafiek is ontstaan uit de grafiek van y = .
x
2x – 1 2x + 8 – 9 9
a) f(x) = = = 2 –
x +4 x +4 x + 4
VA x = –4
HA y = 2
1
y =
x
9
y =
x
spiegeling om de x – as
–9
y =
x
Æ
verschuiving over v (–4, 2)
9
y = 2 –
x + 4
157
DEN2A16H_H2.indd 157 14/08/13 13:04

Opdrachten
3 18 18
x – +
x + 3 1 5 5 1 5
b) f(x) = = = +
5x – 3 5 3 5 5x – 3
x –
5
3
VA x =
5
1
HA y =
5
1
y =
x
18
25
18
y = 5
5x
Æ ⎛ 3 1⎞
verschuiving over v ⎜ , ⎟
⎝ 5 5⎠
18
1 5
y = +
5 5x – 3
158
DEN2A16H_H2.indd 158 14/08/13 13:04

Rationale functies
10
4x – 2 4 3
c) f(x) = = +
3x – 1 3 3x – 1
1
VA x =
3
4
HA y =
3
1
y =
x
10
9
10
y = 3
3x
Æ ⎛ ⎞
verschuiving over v ⎜ 1 , 4 ⎟
10 ⎝ 3 3⎠
4 3
y = +
3 3x – 1
x 3
d) f(x) = = 1 +
x – 3 x – 3
VA x = 3
HA y = 1
1
y =
x
3
y =
x
Æ
verschuiving volgens v (3, 1)
3
y = 1 +
x – 3
159
DEN2A16H_H2.indd 159 14/08/13 13:04

Opdrachten
ax + b r( x )
3) a) Schrijf de functie f( x ) = als f( x ) = q( x ) + m.b.v. de euclidische deling.
cx + d n( x )
Veronderstel hierbij dat a, b, c, d Œ R, c π 0 en
ad - bc π 0.
ax + b cx + d b –
ad
ad a a c
ax + f(x) = +
c cx + d
– c c
ad a bc – ad
b – = +
c c c(cx + d)
b) Geef vergelijkingen van de asymptoten van de grafiek van f. Maak hierbij gebruik van de
resultaten uit de vorige opdracht.
–d
VA x =
c
a
HA y =
c
c) Leg uit wat er gebeurt als c = 0 en als ad - bc = 0.

c = 0 : f is eerstegraadsfunctie, dus geen gebroken rationale functie.
Er zijn dus geen VA en HA.
bc – ad = 0 : de rest is dan nul, dus teller en noemer zijn veelvoud

van elkaar.
a
De graÀek van f is dan een constante rechte y = met
⎛ –b a ⎞ ⎛ –d a ⎞ c
een opening
⎜ , ⎟ = ⎜ , ⎟
⎝ a c⎠ ⎝ c c⎠
4) Geef een voorschrift van een homografische functie waarbij de grafiek als verticale asymptoot
de rechte x = -5 heeft en als horizontale asymptoot de rechte y = 4.
1 4x + 21
f(x) = 4 + =
x + 5 x + 5
160
DEN2A16H_H2.indd 160 14/08/13 13:04

Rationale functies
5) Geef een voorschrift van een homografische functie waarvan de grafiek ontstaat uit de grafiek
1
van g( x ) = door een verticale uitrekking met factor 3 en een verschuiving over de
x
vector v (-1,2).
1
y =
x

3
y =
x
Æ
verschuiving volgens v (–1, 2)
3
y = 2 +
x +1
2x + 5
f(x) =
x + 1
1) Voer deze data in in de lijsten L1 en L2 van je rekentoestel.
2) Plot de grafiek van deze punten met L1 op de x–as.
3) N = 1 + r ¤ N – 1 = r ¤ H– H = r ¤ H= H + r
0 0
H – H0 H – H0 N – 1 N – 1
161
DEN2A16H_H2.indd 161 14/08/13 13:04

Opdrachten
1
4) De punten lijken op een kromme te liggen die nogal lijkt op de grafiek van y = . Uit de
context vermoeden we echter een horizontale asymptoot met x
vergelijking N = 1: naarmate de valhoogte H toeneemt (H Æ +•) zal het benodigd gemiddeld
aantal worpen afnemen, met als minimum N = 1 (N Æ 1).
Verder vermoeden we een verticale asymptoot: hoe lager de hoogte H, hoe groter het gemiddeld
aantal worpen N en vanaf een bepaalde hoogte H0 zal de schelp zelfs niet meer breken.
Wiskundig: als H Æ H0, zal N Æ +•.
Een vergelijking van de verticale asymptoot is bijgevolg H = H .
0
Het eenvoudigste model voor N en H is dus
r
N =1+
H - H0
Toon aan dat je dit kunt herschrijven als
1
H = H0 + r
N -1
m.b.v. LinReg (ax + b) L1, L2, y1 vinden we a ª 19,704 = r
b ª 1,047 = Ho
5) Toon nu aan dat je de gemiddelde vereiste arbeid W om een schelp te breken kunt benaderen
19,7
door W = k H 1 + .
H - 1,05
19,7
N = 1 +
H – 1,05
⎛ 19,7 ⎞
W = k.H.N = k.H. ⎜1 + ⎟
⎝ H – 1,05 ⎠
6) Aangezien die k grafisch overeenkomt met een verticale uitrekking, heeft ze geen invloed op de
waarde H waarvoor W een minimum bereikt en kunnen we voor dit probleem k = 1 stellen.
Bepaal nu de H–waarde waarvoor de vereiste arbeid voor de kraai minimaal wordt.
(Bron © Renée Gossez – T3 symposium, Oostende 2000)
W bereikt een minimum voor H ª 5,6 m.

Deze hoogte komt ongeveer overeen met de gemiddelde hoogte waarvan
kraaien de schelp laten vallen.
162
DEN2A16H_H2.indd 162 14/08/13 13:04

Rationale functies

-2 x 2
1 f1 ( x ) = hoort bij graÀek C
3x + 3
2x + 1
2 f2 ( x ) = hoort bij graÀek A
x2
x2 - 4
3 f3 ( x ) = hoort bij graÀek D
-x 2
x3
4 f4 ( x ) = hoort bij graÀek F
x2 + 4
x3 - 8
5 f5 ( x ) = hoort bij graÀek E
4x 2
2x
6 f6 ( x ) = hoort bij graÀek B
x2 + 4

x 3 - 2x 2 - x + 2
Heeft de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = voor
x 2 - 4x + 4
x = 2 een opening of is de rechte met vergelijking x = 2 een verticale asymptoot?
Verklaar.
• x3 – 2x2 – x + 2 = 0 ¤ x2 (x – 2) – (x – 2) = 0 ¤ (x2 – 1) (x – 2) = 0
¤ x = 1 of x = –1 of x = 2
• x2 – 4x + 4 = 0 ¤ (x – 2)2 = 0 ¤ x = 2 (dubbel)
x = 2 is een VA want 2 is een dubbel nulpunt van de noemer en slechts een
enkelvoudig nulpunt van de teller.
(x2 – 1) (x – 2) x2 – 1
f(x) = =
(x – 2) 2 x – 2
163
DEN2A16H_H2.indd 163 14/08/13 13:04

Opdrachten

Koppel elk voorschrift aan de bijbehorende grafiek zonder je rekentoestel te gebruiken.
x 2 + x - 12 (x + 4) (x – 3)
f
1 1 ( x ) = = hoort bij graÀek A
x2 - x - 6 (x + 2) (x – 3)
x( x - 1) 2
2 f2 ( x ) = hoort bij graÀek C
( x + 3) 2
1
3 f3 ( x ) = hoort bij graÀek B
4- x2
x 4 + 4x 2
4 f4 ( x ) = hoort bij graÀek D
x2 - 4

Maak een schets van de grafiek van volgende functies. Gebruik geen rekentoestel.
1
1 f( x ) = 3
x -x
y
6
y = f(x)
x
–8 –6 –4 –2 0 2 4 6 8
–2
–4
2x
2 f( x ) =
x -3
y
y = f(x)
12
x
–16 –12 –8 –4 0 4 8 12 16
–4
–8
164
DEN2A16H_H2.indd 164 14/08/13 13:04

Rationale functies
x - x2
3 f( x ) =
x -2
y
x
–16 –12 –8 –4 0 4 8 12 16
–4
–8
–12

Los op.
x 2 + 8 x + 15
1 =0
x 2 - 2x - 8
D = 4
• x2 + 8x + 15 = 0 ¤ x –3 of x = –5
D = 36
• x2 – 2x – 8 = 0 ¤ x – 2 of x = 4
x2 + 8x + 15
= 0 ¤ x = –3 of x = –5
x2 – 2x – 8
-3 x 2 - 2 x + 1
2 >0
x 3 - 500
D = 16
1
• –3x2 – 2x – 1 = 0 ¤ x = of x = –1
3
• x3 – 500 = 0 ¤ x = 3
500
1
x –1 3
500
3
–3x2 – 2x + 1 – 0 + 0 – – –
x – 500
3
– – – – – 0 +
y + 0 – 0 + | –
–3x2 – 2x + 1 1 3
3
> 0 ¤ x < –1 of < x < 500
x – 500 3
165
DEN2A16H_H2.indd 165 14/08/13 13:04

Opdrachten
x2 + x - 6
3 <0
x( x 3 - 8)
D = 25
• x2 + x – 6 = 0 ¤ x = –3 of x = 2
• x (x3 – 8) = 0 ¤ x = 0 of x = 2
x –3 0 2
x2 + x – 6 + 0 – – – 0 +
x(x3 – 8) + + + 0 – 0 +
y + 0 – | + | +
x2 + x – 6
< 0 ¤ –3 < x < 0
x(x3 – 8)
x( x + 3) 2
4 =0
x 2 + 4x + 3
• x (x + 3)2 = 0 ¤ x = 0 of x = –3 (dubbel)
D = 4
• x2 + 4x + 3 = 0 ¤ x = –3 of x = –1
x(x + 3)2
= 0 ¤ x = 0
x2 + 4x + 3

Bepaal vergelijkingen van alle asymptoten van de grafiek van de functies met voorschrift
x -2
1 f( x ) = 2
x -9
VA x = 3 ; x = –3
HA y = 0 (gr(t(x)) < gr(n(x)))
5 x 2 - 22
2 f( x ) =
3( x 2 - 4)
VA x = 2 ; x = –2
5
HA y = (gr(t(x)) = gr(n(x)))
3
166
DEN2A16H_H2.indd 166 14/08/13 13:04

Rationale functies
9x 3
3 f( x ) =
3( x - 1)
VA x = 1
geen HA en geen SA want gr(t(x)) = gr(n(x)) + 2
x2 -2
4 f( x ) =
x +1
VA x = 1 x2 – 2 x + 1
x + x
2
x – 1
–
SA y = x – 1 –x – 2
–x – 1
–
–1
x 2 - 2x - 8 (x + 2) (x – 4)
5 f( x ) = 2 =
x - 4x x(x – 4)
VA x = 0
HA y = 1
1- x3
6 f( x ) =
x
VA x = 0
geen HA en geen SA want gr(t(x)) = gr(n(x)) + 2

Bepaal een mogelijk voorschrift van de functies waarvan de grafiek gegeven is.
De asymptoten zijn in het rood getekend.
a (x – 1)x
1) f(x) = HA y = 4 dus a = 4
(x + 1) (x – 1)
4x2 – x
f(x) =
x2 – 1
167
DEN2A16H_H2.indd 167 14/08/13 13:04

Opdrachten
x – 1 x – 1
2) f(x) = =
(x – 2) (x + 2)x x (x2 – 4)
a (x + 2) (x – 2) a (x2 – 4)
3) f(x) = =
x x
SA y = –x dus a = –1
want dan –x2 + 4 x

–x 2
–x
–
4
4 – x2
f(x) =
x

De functie met voorschrift f( x ) = ax 2 + b is even, heeft 0 als nulpunt en de grafiek van f
( x - c)( x - d)
heeft als asymptoten de rechte met vergelijking x = 1 en y = 2.
Bepaal a, b, c en d.
even functie met VA x = 1 ; dus ook x = –1 moet VA zijn
fi c = 1 en d = –1 (of omgekeerd)
f(0) = 0 ¤ b = 0
HA y = 2 ¤ a = 2
Opdracht 60 bladzijde 103 x 2 + bx

Bepaal a en b zodat de grafiek van de functie met voorschrift f( x ) = als asymptoten de
rechten met vergelijking x = -2 en y = x + 1 heeft. x-a
VA x = –2 dus a = –2
SA y = x + 1 dus
x2 + bx x + 2
– x + 2x
2
x + (b – 2)
(b – 2)x
– (b – 2) x + 2 (b – 2)
–2 (b – 2)
b – 2 = 1 ¤ b = 3
168
DEN2A16H_H2.indd 168 14/08/13 13:04

Rationale functies

Je wil een balkvormige kartonnen doos met een vierkant grond– en bovenvlak en een inhoud van
1 m3 maken.
1) Wat is de minimale hoeveelheid (in m2) karton die je nodig hebt om een dergelijke doos te
maken? Geef ook de afmetingen van de doos.
inhoud balk = z2 h = 1 m3
1
¤ h =
z2
Oppervlakte = hoeveelheid karton
= 2z2 + 4zh
4z
= 2z2 + 2
z
2z3 + 4
=
z
10
-3 3
-5
We vinden een minimum voor z = 1 en h = 1, de minimale hoeveelheid
karten is dan 6 m2.
2) In de rechthoek OPQR is |OP| = 1 en |OR| = 2. De rechte r draait om het hoekpunt Q van de

rechthoek en snijdt de assen in de punten A(x,0) en B(0, y).
4z 3,4
prijs = 2z2 + 0,85 ⭈ = 2z2 +
z2 z
We vinden een minimum voor z = 0,947 m en h = 1,115 m. De minimale
kostprijs is dan € 5,384.
10
-3 3
-5
169
DEN2A16H_H2.indd 169 14/08/13 13:04

Opdrachten

In de rechthoek OPQR is |OP| = 1 en |OR| = 2. De rechte r draait om het hoekpunt Q van de
rechthoek en snijdt de assen in de punten A(x,0) en B(0, y).
2x
1 Toon aan dat y = .
x -1
y – 2 1
D RBQ ~ D RBQ ¤ =
2 x – 1
2
¤y = + 2
x – 1
2 + 2x + –2
=
x – 1
2x
=
x – 1
2x
2 Welke asymptoten heeft de grafiek van de functie y = ?
x -1
Wat betekent dit voor de figuur?
VA x = 1 ; HA y = 2
Ø Ø
als A Æ P als A naar rechts
dan zal B blijft bewegen dan
steeds hoger zal B Æ R
liggen (x Æ + • dan y Æ 2)
(y Æ + • want
>
x Æ 1)
3 Stel de oppervlakte van de driehoek OAB gelijk aan S.

x2
Toon aan dat S( x ) = .
x -1
x ⋅ y x 2x x2
S(x) = = ⋅ =
2 2 x - 1 x - 1
170
DEN2A16H_H2.indd 170 14/08/13 13:04

Rationale functies
4 Bepaal de coördinaten van A en B in het geval dat de oppervlakte van de driehoek OAB
minimaal is.
S(x) is minimaal voor x = 2 en y = 4
10
-10 10
-10
Hersenbrekers
1 Hoeveel wegen de drie bevers samen?
Stel x de massa van de grootste bever, y de massa van de middelste

en z van de kleinste.
Dan geldt:
x + y = 14,4
x + z = 12,7
y + z = 8,1
Uit de eerste en de tweede vergelijking vinden we dat y í z = 1,7.

Uit de derde vergelijking vinden we dat y = 8,1 í z.
Uit bovenstaande kan je z berekenen: z = 3,2.
Dus x + y + z = 14,4 + 3,2 = 17,6.

De drie bevers wegen samen 17,6 kg.
(Wanneer je het stelsel verder oplost, vind je dat de grootste bever
9,5 kg weegt en de middelste 4,9 kg.)
171
DEN2A16H_H2.indd 171 14/08/13 13:04

Opdrachten
2 Van de bouwplaat hiernaast wordt een kubus gevouwen.

Welke kubus kun je dan krijgen?
A B C D E
(Bron: WizBRAIN 2005)
• Antwoord E is correct.
Verklaring: De vlakken grenzend aan het gekleurde vlak moeten
allemaal wit zijn, dus A en B kunnen niet. De twee kleine groene
vierkantjes kunnen niet naast elkaar liggen (dus C kan niet), maar
moeten in eenzelfde vlak liggen (dus B kan alweer niet). D kan niet
want er kunnen geen drie witte vlakken in deze positie staan, een van
de vlakken moet groen zijn. Antwoord E is het enige mogelijke
antwoord. Het linkervlak van E moet dan groen zijn (dat zien we niet).
172
DEN2A16H_H2.indd 172 14/08/13 13:04

Opdrachten

De stralen van 3 bollen verhouden zich als 1 : 2 : 3.
Ze hebben samen een inhoud van 250 cm3.
Bereken de straal van de kleinste bol op 0,1 cm nauwkeurig.
Noem de straal van de kleinste bol r, dan is
4 4 4
p r3 + p (2r) 3 + p (3r) 3 = 250
3 3 3
4
¤ p r3 ⭈ (1 + 8 + 27) = 250
3
3 250 ⭈ 3 125
¤ r = =
4 ⭈ p ⭈ 36 24p
125
¤ r= 3 ª 1,184
24p
De straal van de kleinste bol is 1,18 cm.

Bepaal alle mogelijke waarden van x als
1 x5 = 32 3 x4 = 16
¤ x = 2 ¤ x = 2 of x = –2
2 x5 = -32 4 x4 = -16
¤ x = –2 heeft geen reële oplossingen.

Bereken zonder rekentoestel.
1 3
64 = 4 6 5
2 15 = 23 = 8
2 4
81 = 3 7 3
( -3) 9 = (–3)3 = –27
3 - 4 81 = –3 8 4
( -3) 12 =
4
312 = 33 = 27
2
⎡⎛ ⎞⎤
3
4 5
100 000 = 10 9 ( 3 10 ) 6
= ⎢⎜ 10 ⎟ ⎥ = 102 = 100
⎢⎣⎝
3
⎠ ⎥⎦
5 19
-1 = -1 10 6
27 4 = 6
312 = 32 = 9
174
Irrationale functies

Bereken indien mogelijk. Rond, indien nodig, af op 3 cijfers na de komma.
1 5
-248 832 = –12 3 6
-100 bestaat niet in R
2 4 39,0625 = 2,5 4 15
15 = 1,198

Los de volgende vergelijkingen op.
1 x5 = 10
¤ x = 10 ª 1,585
5
2 x6 = 102
¤ x = 102 ª 2,162 of x = – 102 ª –2,162
6 6
3 2x7 - 5 = 0
7 5
¤ x =
2
5
¤ x = 7 ª 1,140
2
4 4x8 + 8 = 0
¤ x8 = -2
geen reële oplossingen
5 4(x + 1)4 - 1 = 63
¤ (x + 1)4 = 16
¤ x + 1 = 2 of x + 1 = –2
¤ x = 1 of x = –3
6 (2x3 + 1)6 = 64
¤ 2x3 + 1 = 2 of 2x3 + 1 = –2
1 3
¤ x3 = of x3 = –
2 2
1 –3
¤ x = 3
ª 0,794 of x = 3
ª -1,145
2 2
175
Opdrachten
7 (x4 - 1)–3 = 8
4 3 1
¤ (x – 1) =
8
1 1
¤ x4 - 1 = 3
=
8 2
3
¤ x4 =
2
3 3
¤ x = 4
ª 1,107 of x = –4 ª -1,107
2 2
8 -2(x + 3)–5 + 1 = 12
–5 11
¤ (x + 3) = –
2
2
¤ (x + 3)5 = –
11
–2
¤ x + 3 = 5
11
–2
¤ x = 5
– 3 ª –3,711
11

Bewijs de volgende eigenschappen als m, n Œ N0 en a, b Œ R+.
1 n a⭈ b = n a ⭈ n b
Te bewijzen: als n Œ N0 en a, b Œ R+,
dan is n
a⭈b=
n
a⭈ b
n
Bewijs
n
⎛ n a ⭈ n b⎞
Aangezien = rekenregel machten
⎝ ⎠
( a)
n n
⎛ n a⎞ ⭈ ⎛ n b⎞ n
=
n
= a
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
a ⭈ b
is volgens de deÀnitie
n n n
ab = a⭈ b
176
2 m n
a = mn a
Te bewijzen: als m, n Œ N0 en a Œ R+,
dan is m n
a =
mn
a
Bewijs n
⎛m ⎞
mn ⎡⎛ ⎞ ⎤
m
Aangezien ⎜ n a ⎟ = ⎜
⎢ a⎟ ⎥
m n
rekenregel machten
⎝ ⎠ ⎢⎣⎝ ⎠ ⎥
⎦
( a)
n n
= ⎛⎝ a ⎞⎠
n n
= a
= a
is volgens de deÀnitie
mn m n
a= a

Vereenvoudig de volgende uitdrukkingen, met x > 0.
= x2 want (x2) = x6
3
3
1 x6
= x3 want (x3) = x12
4
4
2 x 12
x −42 = x–7 want (x-7) = x–42

6
6
3

1
1 100 2 = 100 = 10
–1
1 1
2 81–0,25 = 81 4 = =
4
81 3
2 2
= 27 2 = ⎛⎝ 27 ⎞⎠ = 32 = 9
3 3
3 27 3
( )
2 2 2
3 ⭈
of 27 3 = 33 3
=3 3 = 32 = 9
4 491,5 = (72)
1,5
= 73 = 343
177
Opdrachten

Bepaal x op 0,001 nauwkeurig als
4
1 x = 1000
5
¤ x = 1000 4 ª 5623,413
2 4x–6 = 5
4 6
¤ = x
5
4 4
¤ x = 6
ª 0,963 of x = –6 ª – 0,963
5 5
3 x1,75 = 2
1
¤ x = 2 1,75
ª 1,486
4 3x–1,3 = 13
3 1,3
¤ = x
13
1
⎛ 3 ⎞ 1,3
¤ x = ⎜ ⎟ ª 0,324
⎝ 13 ⎠

Herleid de volgende formules tot de vorm Q = a ⭈ Pb en bereken a en b op 0,01 nauwkeurig.
1
1 P = ⭈ Q3 ¤ 2P = Q3
2 1
¤ Q = (2P) 3 = a ⭈ Pb
1
1
met a = 23 ª 1,26 en b = ª 0,33
3
5 5
P
2 P=3⭈Q4 ¤ = Q4
3
4
⎛ P⎞ 5
¤ Q = ⎜ ⎟ = a ⭈ Pb
⎝ 3⎠
4
⎛ 1⎞ 5 4
met a = ⎜ ⎟ ª 0,42 en b = = 0,80
⎝ 3⎠ 5
178
P – 0,33
3 P = 0,22 ⭈ Q–0,33 ¤ = Q
0,22
1
⎛ P ⎞ –0,33
¤ Q = ⎜ ⎟ = a ⭈ Pb
⎝ 0,22 ⎠
1
1
met a = (0,22) 0,33
ª 0,01 en b = – ª -3,03
0,33
4 7
P 2Q 3 = 2 ¤ P2Q3 = 27 = 128
¤ Q3 = 128 ⭈ P–2
1
¤ Q = (128 ⭈ P ) –2 3
= a ⭈ Pb
1
2
met a = 128 3 ª 5,04 en b = – ª -0,67
3

De tienkamp is een sportwedstrijd waarbij de atleten in twee dagen tijd tien atletieknummers
moeten afleggen. Bij elke discipline kunnen de atleten punten verdienen, volgens een systeem dat
is vastgelegd door de wereld-atletiekbond (IAAF).
De looponderdelen zijn hardlopen over verschillende afstanden en hordelopen.
De prestatie (tijd) wordt gegeven in seconden.
De springonderdelen zijn verspringen, hoogspringen en polsstokspringen.
De prestatie (afstand of hoogte) wordt in centimeter gegeven.
De werponderdelen zijn kogelstoten, speerwerpen en discuswerpen. De prestatie (afstand) wordt
in meter gegeven.
Om het aantal punten P voor een atleet bij een prestatie M te berekenen, gebruikt men de
volgende formules:
P = a(b - M)c bij de looponderdelen
P = a(M - b)c bij de spring- en werponderdelen
In de formules staan a, b en c voor coëfficiënten die verschillen per discipline.
Je vindt ze in de tabel.
De punten worden altijd naar beneden afgerond op een onderdeel a b c
geheel getal. 100 m 25,4347 18 1,81
1 Waarom is de formule bij de looponderdelen van een verspringen 0,14354 220 1,4
andere vorm dan die bij de spring- en werponderdelen? kogelstoten 51,39 1,5 1,05
hoogspringen 0,8465 75 1,42
Bij lopen presteer je het best bij een zo
400 m 1,53775 82 1,81
klein mogelijke tijd. 110 m horden 5,74352 28,5 1,92
Bij spring- of werponderdelen krijg je discuswerpen 12,91 4 1,1
polsstokhoogspringen 0,2797 100 1,35
meer punten bij een zo groot mogelijke speerwerpen 10,14 7 1,08
afstand. 1500 m 0,03768 480 1,85
179
Opdrachten
2 Tijdens de Olympische spelen van 2012 behaalde de Belg Hans

Van Alphen de volgende resultaten tijdens de eerste dag van de
tienkamp:
100 m: 11,05 s
verspringen: 764 cm
kogelstoten: 15,48 m
Bereken zijn puntentotaal na deze drie onderdelen.
100 m: P1 = 25,4347 (18 – 11,05)1,81 ª 850
verspringen: P2 = 0,14354 (764 – 220)1,4 ª 970
kogelstoten: P3 = 51,39 (15,48 – 1,5)1,05 ª 819
Totaal na 3 onderdelen: 2639 punten.
3 De Nederlander Ingmar Vos liep de 100 m in 10,98 s en haalde bij het verspringen 727 cm.
Hoe ver moest hij bij het kogelstoten gooien om in de voorlopige stand vóór Hans Van Alphen te
eindigen?
100 m: P1 = 25,4347 (18 – 10,98)1,81 ª 865
verspringen: P2 = 0,14354 (727 – 220)1,4 ª 878
Hij moet minstens 2640 – 865 – 878 = 897 punten halen bij het
kogelstoten.
51,39 ⭈ (M – 1,5)1,05 ≥ 897

897
¤ (M – 1,5)1,05 ≥
51,39
1
⎛ 897 ⎞ 1,05
¤ M – 1,5 ≥ ⎜ ⎟
⎝ 51,39 ⎠
1
⎛ 897 ⎞ 1,05
¤ M ≥ 1,5 + ⎜ ⎟ = 16,7326...
⎝ 51,39 ⎠
Ingmar Vos moet bij het kogelstoten minstens 16,74 m halen.
Opdracht 12 bladzijde 116 1

Gegeven de functies met voorschrift f(x) = x2 - 1 en g(x) = .
x
1 Bereken f(2), g(2), g(f(2)) en f(g(2)).
g(f(2)) = g(3) =
1
f(2) = 3
3
⎛ 1⎞
f(g(2)) = f⎜ ⎟ = –
1 3
g(2) =
2 ⎝ 2⎠ 4
180
2 Welke van de drie voorschriften is het juiste?

g(f(x)) =
x 2 -1 1 1
a b c -1
x x -1
2
x2
g(f(x)) = g(x – 1) =
2 1
2
« b
x –1
3 Bepaal het voorschrift van de functie y = f(g(x)).
⎛ 1⎞
f(g(x)) = f⎜ ⎟ = 2 – 1
1
⎝ x⎠ x

1
Als f(x) = x - 1 en g(x) = , bepaal dan
x +1
1 ⎛ 2⎞ 1
1 f g = f⎜ ⎟ = –
2 ⎝ 3⎠ 3
1 ⎛ 1⎞ 1
2 g f = g⎜– ⎟ = =2
2 ⎝ 2⎠ 1
2
⎛ 1 ⎞ 1 1– x –1 –x
3 f( g(x)) = f⎜ ⎟ = – 1= =
⎝ x + 1⎠ x + 1 x +1 x +1
1
4 g( f(x)) = g(x – 1) =
x
5 f( f(2)) = f(1) = 0
⎛ 1⎞ 1 3
6 g( g(2)) = g⎜ ⎟ = =
⎝ 3⎠ 1 4
+1
3
7 f( f(x)) = f(x – 1) = x – 2
⎛ 1 ⎞ 1 1 x +1
8 g( g(x)) = g⎜ ⎟ = = =
⎝ x + 1⎠ 1 1+ x +1 x+2
+1
x +1 x +1
181
Opdrachten

De grafieken van de functies f en g zijn gegeven.
Bepaal hiermee
1 f( g(2)) = f(5) = 4 y
6
2 g( f(0)) = g(0) = 3 y = g(x)
4
y = f(x)
3 ( f ∞ g)(0) = f(g(0)) = f(3) = 0
2
4 ( g ∞ f)(2) = g(f(2)) = g(-2) = 1 x
–6 –4 –2 0 2 4 6
5 ( g ∞ g)(-2) = g(g(-2)) = g(1) = 4
–2
6 ( f ∞ f)(4) = f(f(4)) = f(2) = -2

Gegeven de functie met voorschrift f(x) = x3 + 6.
1 Bepaal a als f(a) = 70.
f(a) = a3 + 6 = 70
¤ a3 = 64
¤ a = 4
2 Bepaal b als f(b) = 2.

f(b) = b3 + 6 = 2
¤ b3 = – 4
¤ b =
3
–4
3 Bepaal x als f(x) = y.

f(x) = x3 + 6 = y
¤ x3 = y – 6
¤ x =
3
y – 6
182

Welke van de volgende functies zijn elkaars inverse? Verklaar.
3 x
f1(x) = g1(x) =
x 3
f2(x) = x + 3 g2(x) = x - 3
x
f3(x) = 2x + 1 g (x) = - 1
3
2
f (x) = 5 x - 2 g4(x) = x5 + 2
4
x -2
f5(x) = g5(x) = 7x + 2
7
• f2 en g2 zijn elkaars inverse
nl. f2(g2(x)) = f2(x – 3) = x
en g2(f2(x)) = g2(x + 3) = x
nl. f4(g4(x)) = f4(x5 + 2) = x = x

5 5
⎛5 ⎞
en g4(f4(x)) = g4⎝ x – 2 ⎠ = x

7x + 2 – 2
nl. f5(g5(x)) = f5(7x + 2) = = x
7
⎛ x – 2⎞
en g5(f5(x)) = g5⎜
x –2
⎟ = 7⭈ +2 = x
⎝ 7 ⎠ 7

Bepaal algebraïsch het voorschrift van f -1.
1 f(x) = 5x
y
• f: y = 5x ¤ x =
5
x
• x ´ y: y =
5
x
• f-1(x) =
5
183
Opdrachten
-5
2 f(x) =
3x + 4
–5
• f: y =
3x + 4
4
x≠–
3
¤ y(3x + 4) = -5
y 0
–5
¤ 3x + 4 =
y
–5 –5 – 4y
¤ 3x = – 4 =
y y
–5 – 4y
¤ x =
3y
–5 – 4x
• x ´ y: y =
3x
–5 – 4x
• f-1(x) =
3x
2x - 1
3 f(x) =
3x + 2
2x – 1
• f: y =
3x + 2
2
x≠–
3
¤ 3xy + 2y = 2x – 1
¤ x(3y – 2) = -2y – 1
2
y≠
3 –2y – 1
¤ x =
3y – 2
–2x – 1
• x ´ y: y =
3x – 2
–2x – 1
• f-1(x) =
3x – 2
184
x
4 f(x) = 3
x +1
x 3 x
• f: y = 3
¤ y =
x +1 x + 1
x –1
¤ y3x + y3 = x
¤ x(y3 – 1) = –y3
y 1
y3
¤ x =
1 – y3
x3
• x ´ y: y =
1 – x3
x3
• f (x) =
-1
1 – x3

Gegeven is de functie met voorschrift f(x) = 3x3 + x2 + x - 1.
Bepaal x als f –1(x) = -3.
f(f-1(x)) = x
fi f(-3) = x
fi x = 3 ⭈ (-3)3 + (-3)2 - 3 - 1 = -76

De functies met voorschrift f(x) = x3 + 6 en g(x) = 3 x − 6 zijn inverse functies.
1 Het punt P(2,a) ligt op de grafiek van f en het punt Q(14,b) ligt op de grafiek van g.
Bepaal a en b.
a = 14 en b = 2
2 Als het punt P(a,b) op de grafiek van f ligt, welk punt Q ligt dan zeker op de grafiek van g?
Q(b, a)
185
Opdrachten

De grafiek van de functie f is gegeven. Teken de grafiek van haar inverse functie f-1.
1 y 2 y
6 6 y = x
4 y = x 4 y = f(x)
2 y = f(x) 2
y = f-1(x)
x x
–4 –2 0 2 4 6 –4 –2 0 2 4 6
–2 –2
-1
y = f (x)
–4 –4
–6 –6
3 y
-1
y = f (x)
4
y = x
3
1
x
–4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5
–1
–2 y = f(x)
–3
–4

Gegeven is de functie met voorschrift f(x) = x2 - 1.
1 Bepaal a als f(a) = 48.
f(a) = a2 - 1 = 48 ¤ a2 = 49
¤ a = 7 of a = -7
2 Bepaal x als f(x) = y en y ≥ -1.
f(x) = x2 - 1 = y ¤ x2 = y + 1
¤ x = y +1 of x = - y + 1 als y ≥ -1
186

Geef een mogelijke beperking van dom f zodat f inverteerbaar wordt.
1 f(x) = x2 - 2x + 1
f(x) = x2 - 2x + 1 = (x - 1)2 y
8
Beperking: dom f: [1, +•[ y = f(x)
of ]-•, 1] 6
of ]-•, 0] 4
of ...
2
x
–4 –2 0 2 4
–2
2 f(x) = -2x2 + x
f(x) = –2x2 + x y
2
–b –1 1
xT = = = x
2a –4 4
⎡ ⎡ –4 –2 0 2 4
Beperking: dom f: ⎢ 1 , + • ⎢
–2
⎢⎣ 4 ⎢⎣
of
⎤ 1⎤ –4
⎥-•, ⎥
⎥⎦ 4 ⎥⎦ y = f(x)
–6
of [1, +•[
of ... –8
1
3 f(x) =
x +4
2
1 y
f(x) =
x2 + 4 0,5
Beperking: dom f: ]–•, 0]

of [0, +•[ y = f(x)
of ... x
–4 –2 0 2 4
187
Opdrachten
10
4 f(x) =
x 4 − 16
10 y
f(x) = 6
x 4 – 16
4
Beperking: dom f: [0, 2[ ]2, +•[ y = f(x)
of ]-•, -2[ ]-2, 0] 2

of ... x
–4 –2 0 2 4
–2
–4

Ga grafisch na welke van de volgende functies inverteerbaar zijn.
4 y
1 f1(x) = 6
x+4
4
f1 is inverteerbaar.
2
x
–8 –6 –4 –2 0 2 4 6
–2
y = f1(x)
–4
–6
2 y
2 f2(x) = x 10
x -2
8
f2 is niet inverteerbaar.
6
x
–6 –4 –2 0 2 4 6 8
–2
–4
y = f2(x)
–6
188
y
3 f3(x) = 4 - 3 x - x 2
3
f3 is niet inverteerbaar. y = f3(x)
2
x
–4 –3 –2 –1 0 1 2
–1
4 f (x) = 2x - | x + 2 | y
4 y = f4(x)
2
f4 is inverteerbaar. x
–4 –2 0 2 4 6
–2
–4
–6
–8
y
5 f (x) = x + | x |
5 y = f5(x)
4
f5 is niet inverteerbaar want de
2
rechte met vergelijking y = 0 heeft
x
oneindig veel snijpunten met de
–6 –4 –2 0 2 4
graÀek van f.
–2
y
6 f (x) = x + x 2 - 4 6
6
f6 is inverteerbaar. 4
y = f6(x)
2
x
–6 –4 –2 0 2 4
–2
189
Opdrachten

Kies de juiste grafiek bij elk van de voorschriften zonder een rekentoestel te gebruiken.
A y D y
2
3
1
2
x
–2 –1 0 1 2
1
–1
x
–2 –1 0 1 2
–2
B y E y
6 6
4 4
2 2
x x
–4 –2 0 2 4 –4 –2 0 2 4
C y F y
6 6
4 4
2 2
x x
–4 –2 0 2 4 –6 –4 –2 0 2
1 f( x ) = -2 x - 4
f(x) = –2x – 4 is enkel gedeÀnieerd als -2x - 4 ≥ 0 ¤ -2x ≥ 4 ¤ x £ -2

fi graÀek F
2 g( x ) = x 2 - 4
g(x) = x2 – 4 is enkel gedeÀnieerd als x2 - 4 ≥ 0 ¤ x £ -2 of x ≥ 2

fi graÀek B
3 h( x ) = 3 4 - x 2
h(x) = 4 – x2 is gedeÀnieerd voor elke x en heeft 2 en -2 als nulpunten.

3
fi graÀek A
190

Bepaal het domein en de nulpunten van de irrationale functies met voorschrift
1 f(x) = x 2 - 8 x + 4
• f(x) bestaat
¤ x2 - 8x + 4 ≥ 0
x 4 - 2 3 4 + 2 3
x2 - 8x + 4 + 0 - 0 +
¤ x £ 4 - 2 3 of x ≥ 4 + 2 3
⎤ ⎤ ⎡ ⎡
dom f = ⎥ -•, 4 - 2 3 ⎥ •⎢
⎢⎣ 4 + 2 3, +•
⎦ ⎦ ⎣
• f(x) = 0
¤ x2 - 8x + 4 = 0
¤ x = 4 - 2 3 of x = 4 + 2 3
Nulpunten van f: 4 - 2 3 en 4 + 2 3.
2 f(x) = x 3 − 5 x 2 + 6 x
• f(x) bestaat
¤ x3 - 5x2 + 6x ≥ 0
x 0 2 3
x - 0 + + + + +
x2 - 5x + 6 + + + 0 - 0 +
x3 - 5x2 + 6x - 0 + 0 - 0 +
¤ 0 £ x £ 2 of x ≥ 3
dom f = [0, 2] [3, +•[
• Nulpunten van f: 0, 2 en 3.
191
Opdrachten
x -8
3 f(x) = 3
x - 7 x 2 + 10
4
• f(x) bestaat ¤ x4 - 7x2 + 10 0

Nu is x4 - 7x2 + 10 = 0
¤ x2 = 2 of x2 = 5
¤ x = 2 of x = - 2 of x = 5 of x = - 5
dom f = R \ { 2, - 2, 5, - 5 }
• f(x) = 0
¤ x - 8 = 0 ¤ x = 8 (Œ dom f)
fi Nulpunt f: 8.

Bepaal vergelijkingen van de asymptoten van de grafiek van de functie met voorschrift
3x 2 - x +1
f(x) = .
x2 +x
• dom f
x -1 0
3x2 - x + 1 + + + + +
x2 + x + 0 - 0 +
2
3x – x + 1
+ | - | +
x2 + x
dom f = ]-•, -1[ ]0, +•[ y
• Aangezien -1 en 0 nulpunten zijn van de 6
noemer die geen nulpunten van de teller y = f(x) 4

zijn, zijn de V.A. x = 0 en x = -1.
2 y= 3
2
3x – x + 1
• Als x Æ +• , zal Æ 3 x
x2 + x
–4 –2 0 2 4
zodat f(x) Æ 3. –2
x = 0
x = -1
y = 3 is H.A. van de graÀek van f.
192

x −1 x −1
Zijn de functies met voorschrift f(x) = en g(x) = gelijk? Verklaar.
x +1 x +1
x –1
• f(x) =
x +1
x -1 1
x - 1 - - - 0 +
x + 1 - 0 + + +
x –1
+ | - 0 +
x +1
fi dom f = ]-•, -1[ [1, +•[
x –1
• g(x) =
x +1
is gedeÀnieerd als x - 1 ≥ 0 én x + 1 ≥ 0 dus enkel als x ≥ 1
fi dom g = [1, +•[
• dom f dom g zodat f en g verschillende functies zijn.

Gegeven de cirkel c(M,4) met M(2,3).
1 Bepaal een vergelijking van c.
c ´ (x - 2)2 + (y - 3)2 = 16
2 De cirkel kan opgevat worden als de unie van twee functiegrafieken.
Bepaal het voorschrift van de bijbehorende functies.
(x - 2)2 + (y - 3)2 = 16
¤ (y - 3)2 = 16 - (x - 2)2
= 16 - (x2 - 4x + 4)
= -x2 + 4x + 12
¤ y - 3 = –x2 + 4x + 12 of y - 3 = - –x2 + 4x + 12
¤ y = 3 + –x2 + 4x + 12 of y = 3 - –x2 + 4x + 12
De twee bijbehorende functies zijn
f1(x) = 3 + –x2 + 4x + 12
en f2(x) = 3 - –x2 + 4x + 12
193
Opdrachten

In de cirkel c(M,10) snijdt de verticale koorde [AB] de horizontale koorde [DE]
in P. Stel | MP | = x.
1 Bereken de oppervlakte van de driehoek ABD als x = 7.
c A
Als x = |MP| = 7,
dan is |AP| = 102 – 7 2 = 51 10
en |AB| = 2 51. D M P E
x
De oppervlakte van D ABD is dan
2 51 ⭈ 17
= 17 51 .
2 B
2 Toon aan dat voor de oppervlakte A van de driehoek ABD geldt:

A(x) = (10 + x) 100 − x 2 .
|AB| ⭈ |DP|
A(x) = = |AP| ⭈ |DP|
2
met |AP| = |AM|2 – |MP|2 = 100 – x2
en |DP| = |DM| + |MP| = 10 + x
zodat A(x) = (10 + x) ⭈ 100 – x2
3 Voor welke x is de oppervlakte van de driehoek ABD maximaal?

Bepaal voor die waarde van x de zijden van de driehoek ABD.
Met het rekentoestel vinden we dat de oppervlakte A(x) maximaal is voor
x = 5.
Dan is |AB| = 2 100 – 25 = 2 75 = 10 3 ,
|AD| = 152 + 75 = 300 = 10 3 en |DB| = |DA|
De driehoek is dan gelijkzijdig.
194

Om de vergelijking -x + 4 = 3 x - 2 op te lossen, gaan we beide leden kwadrateren.
Zijn de oplossingen van de vergelijking (-x + 4)2 = 3x - 2 dezelfde als die van
-x + 4 = 3 x - 2 ? Verklaar.
• (-x + 4)2 = 3x - 2
¤ x2 - 8x + 16 = 3x - 2
¤ x2 - 11x + 18 = 0
¤ x = 9 of x = 2
• x = 2 is een oplossing van –x + 4 = 3x – 2
want –2 + 4 = 3 ⭈ 2 – 2
2 4
• x = 9 is geen oplossing van –x + 4 = 3x – 2
want -9 + 4 ≠ 3 ⭈ 9 – 2
=
-5 5
Voor x = 9 is de getalwaarde in het linkerlid tegensteld aan die in het

rechterlid.
Via kwadrateren worden deze tegenstelde waarden gelijk, zodat 9 wel een
oplossing wordt van de 'gekwadrateerde' vergelijking.
De oplossingen van deze twee vergelijkingen zijn bijgevolg niet dezelfde.

Los de volgende irrationale vergelijkingen algebraïsch op.
1 5x - 1 + 2 = 5
¤ 5x – 1 = 3 1
BVW: 5x - 1 ≥ 0 ¤ x ≥
5
¤ 5x - 1 = 9
¤ x = 2
2 3 x - 6 + x = -5
¤ 3x – 6 = –5 – x
BVW: 3x - 6 ≥ 0 ¤ x ≥ 2
KWVW: -5 - x ≥ 0 ¤ x £ -5
Uit de bestaans- en kwadrateringsvoorwaarde is onmiddelijk duidelijk dat

deze vergelijking geen oplossingen kan hebben.
195
Opdrachten
3 2 3 x 2 - x + 15 = 5x
BVW: 3x2 - x + 15 ≥ 0 is oké " x Œ R

KWVW: 5x ≥ 0 ¤ x ≥ 0
4(3x2 - x + 15) = 25x2
-13x2 - 4x + 60 = 0
-30 -30 -30

x = 2 of x = x = wordt geschrapt omdat niet
13 13 13
voldoet aan de KWVW.

1 x - 4 + x +1 =5
BVW: x - 4 ≥ 0 en x + 1 ≥ 0 ¤ x ≥ 4
x – 4 + x + 1 + 2 (x – 4)(x + 1) = 25
2 x2 – 3x – 4 = 25 – 2x + 3
x2 – 3x – 4 = 14 – x
BVW: x2 - 3x - 4 ≥ 0 ¤ x £ -1 of x ≥ 4
KWVW: 14 - x ≥ 0 ¤ x £ 14
x2 - 3x - 4 = 196 - 28x + x2
25x = 200
x = 8
196
2 x + 5 + 3 = 12 - x
BVW: x + 5 ≥ 0 en 12 - x ≥ 0 ¤ -5 £ x £ 12
x + 5 + 6 x + 5 + 9 = 12 – x
6 x + 5 = –2 – 2x
3 x + 5 = –1 – x
BVW: x + 5 ≥ 0 ¤ x ≥ -5
KWVW: -1 - x ≥ 0 ¤ x £ -1 (*)
9(x + 5) = x2 + 2x + 1
0 = x2 - 7x - 44
x = -4 of x = 11 11 voldoet niet aan (*)
3 x + 4 - x - 4 = x -1
x+4 = x –1+ x – 4
BVW: x + 4 ≥ 0 en x - 1 ≥ 0 en x - 4 ≥ 0
¤ x ≥ 4 (*)
x + 4 = x – 1 + x – 4 + 2 (x – 1)(x – 4)
–x + 9 = 2 x2 – 5x + 4
BVW: x2 - 5x + 4 ≥ 0 ¤ x £ 1 of x ≥ 4
KWVW: -x + 9 ≥ 0 ¤ x £ 9
x2 - 18x + 81 = 4(x2 - 5x + 4)
-3x2 + 2x + 65 = 0
–13 –13
x= of x = 5 voldoet niet aan (*)
3 3
197
Opdrachten

Bepaal het domein en de nulpunten van de functie met voorschrift
f( x ) = 2 x + 1 + x - 5.
• f(x) bestaat
¤ 2x + 1 ≥ 0 en x ≥ 0
¤ x ≥ 0
dom f = [0, +•[
• f(x) = 0
¤ 2x + 1 + x =5 BVW: 2x + 1 ≥ 0 en x ≥ 0 ¤ x ≥ 0
¤ 2x + 1 + x + 2 (2x + 1)x = 25
2 1
¤ 2 2x + x = 24 – 3x BVW: 2x2 + x ≥ 0 ¤ x £ - of x ≥ 0
2
KWVW: 24 - 3x ≥ 0 ¤ x £ 8 (*)
¤ 4(2x2 + x) = 576 - 144x + 9x2

¤ -x2 + 148x - 576 = 0
¤ x = 144 of x = 4 144 voldoet niet aan (*)
Nulpunt f : 4.

Bereken, indien mogelijk, zonder rekentoestel.
1 4
10 000 = 10 6 6
1 000 000 = 10
2 3
-27 = -3 7 9
-1 = -1
3 7
1 = 1 8 4
-81 bestaat niet
4 5
-32 = -2 9 3
216 = 6
5 3
125 = 5 10 -10 1024 = -2

1
1 25 2 = 25 = 5
1
− 1 1
2 1000 3
= =
3
1000 10
0,25
1 1 1
3 = 4 =
16 16 2
198
2 2 2
1 3
1
⎛ 1⎞ 3 ⎛1 1
⎞3
4 ⭈ 16 3 = ⎜ ⎟ ⭈ ( 42 ) 3 = ⎜ ⭈ 4⎟ = 1
4 ⎝ 4⎠ ⎝4 ⎠
1 1 1 1 1 1
5 46 ⭈ 16 6 ⭈ 64 6 = (4 ⭈ 16 ⭈ 64)) = (4 ⭈ 4 ⭈ 4 ) = ( 4 ) = 4
6 2 3 6 6 6
1 1
320 5 ⎛ 320 ⎞ 1
5
5
6 1
=⎜ ⎟ = 32 5
= 32 = 2
⎝ 10 ⎠
10 5

Schrijf als een macht van 3.
3 4
4 4 3
1 1 -
1 27 = 3 = 3 4
4 5 = =3 5
81 5 4
3
1 1 4 1 3
1 - 3 –1 –
2 –1 2
= (3 ) = 3 2 5 =3 4
=3 4
3 3
( )
1
1 5 1 2 1
3 9 3 = 32 ⭈ 32 = 3 2 6 5
3 = 35 = 310

Welke van de volgende uitdrukkingen zijn gelijk?
1 4 1 −7 1
A 4x 7 C x7 E x G 7 x −4 I
4 4x7
7
B 74 x D 47 x F 4 H 4
x7 J 7
x4
x
1
A 4x = 4 ⭈ D
7
7
x
4
C x7 =
7
x4 J
1 1
E x –7 = I
4 4x 7
7
F 4
= 7x –4 G
x
199
Opdrachten

Los de volgende vergelijkingen op. Rond af op 3 cijfers na de komma.
5
1 x 3 = -4
¤ x3 = (-4)5
5
¤ x = (–4) 3 ª -10,079
5
2 (x - 2) 8 = 20,13
8
¤ x - 2 = 20,13 5
¤ x = 2 + 20,13 ª 123,941 5
3 x5,25 = 4589
1
¤ x = 4589 5,25
ª 4,983
4 (x3 + 1)4 = 5
¤ x3 + 1 = of x3 + 1 = - 4 5
4
5
¤ x3 = -1 + of x3 = -1 -
4 4
5 5
¤ x = 5 ª 0,791 of x = 5 ª -1,356
3 4 3 4
–1 + –1 –

x ⭈ x ⭈ x is gelijk aan
6 8 E 8 x7
A x x B x5 C x D x
1
⎛ 1⎞2
⎜ ⎛ 1 ⎞2⎟
x x x = ⎜x ⭈ ⎜x ⭈ x ⎟ ⎟
2
⎝ ⎝ ⎠ ⎠
1
⎛ ⎞2 3
= ⎜⎜ x ⭈ x ⎟⎟
4
⎝ ⎠
1
⎛ 7⎞2
= ⎜ x4 ⎟
⎝ ⎠
7
= x8
E
8
= x7
200

2 diersoort c
De formule H = c ⭈ M 3 geeft, bij benadering, het verband aan tussen de
muis 9,0
massa M (in kg) en de huidoppervlakte H (in dm2) van een diersoort. De
constante c, de zogenaamde Meeh-coëfficiënt, verschilt per diersoort. rat 9,1
Hiernaast vind je een tabel van c voor een aantal diersoorten. kat 10,0
konijn 9,8
schaap 8,4
varken 9,0
koe 9,0
paard 10,0
egel 7,5
vleermuis 57,5
slang 12,5
mens 11,2
1 Hoe groot is, volgens dit model, de huidoppervlakte van een mens met een massa van 75 kg?
2
H = 11,2 ⭈ 75 3 dm2 = 199,2 dm2
2 Schrijf de massa van de mens als functie van de huidoppervlakte.
( )
3 3
⎛ H ⎞ 2
2 2
3
⎜ ⎟ = M
⎝ 11, 2 ⎠
3
⎛ H ⎞2
¤M= ⎜ ⎟
⎝ 11, 2 ⎠
3 Wat is de massa van een mens met een huidoppervlakte van 150 dm2 volgens dit model?
3
⎛ 150 ⎞ 2
M=⎜ ⎟ kg ª 49, 0 kg
⎝ 11, 2 ⎠
4 Verklaar waarom in deze tabel de Meeh-coëfficiënt van een vleermuis de grootste is.
Een vleermuis heeft een kleine massa en een grote huidoppervlakte door
de enorme vleugels.

De figuur hiernaast is opgebouwd uit kubussen met ribben van r cm.
1 Druk r uit in functie van de inhoud I.
3
3 I I
I = 8r ¤ r = 3 =
8 2 2
2 Toon aan dat de oppervlakte A gelijk is aan 8,5I 3 .
2
⎛ 3 I⎞ 2
2
A = 34r ¤ A = 34 ⭈ ⎜ ⎟ = 8,5 I3
⎝ 2 ⎠
201
Opdrachten
3 Bereken de inhoud van de figuur en de lengte van de ribben als de oppervlakte gelijk is aan
80 cm2.
3
⎛ 80 ⎞ 2
2
A = 80 = 8,5 ⭈ I3 ¤ ⎜ ⎟ =I
⎝ 8, 5 ⎠
¤ I ª 28,874
1
I 1 ⎛ 80 ⎞ 2
3
r= = ⭈⎜ ⎟ ª 1,534
2 2 ⎝ 8, 5 ⎠
De inhoud is 28,874 cm3 en de lengte van de ribbe is 1,534 cm.

In de tabel staat voor een aantal planeten in ons zonnestelsel de afstand A tot de zon in miljoen
kilometer en de omlooptijd T in dagen.
planeet A T
Jupiter 778 4329
Saturnus 1427 10 753
Uranus 2870 30 660
Neptunus 4497 60 150
Het verband tussen A en T wordt gegeven door de formule T = c ⭈ A1,5 waarbij c een constante is.
1 Uit de tabel kun je afleiden dat voor de planeet Jupiter geldt dat 4329 = c ⭈ 7781,5.
Bereken c op twee cijfers na de komma nauwkeurig.
1,5 4329
4329 = c ⭈ 778 ¤ c = ª 0,20
7781,5
2 Ga na dat je voor de andere planeten dezelfde c krijgt.
10 753
Saturnus: c = ª 0,20
14271,5
30 660
Uranus: c = ª 0,20
28701,5
60 150
Neptunus: c = ª 0,20
44971,5
202
3 De omwentelingstijd van Mercurius is 88 dagen.

Hoe ver ligt Mercurius van de zon?
1
1,5
⎛ 88 ⎞ 1,5
T = 88 = 0,20 ⭈ A ¤ ⎜ ⎟ = A
⎝ 0, 20 ⎠
¤ A ª 58 Mercurius ligt ongeveer 58 miljoen km

van de zon.
4 Hoe ver ligt de aarde van de zon?
1
1,5
⎛ 365, 25 ⎞ 1,5
T = 365,25 = 0,20 ⭈ A ¤ ⎜ ⎟ = A
⎝ 0, 20 ⎠
¤ A ª 149 De aarde ligt ongeveer

149 miljoen km van de zon.

Vereenvoudig de volgende uitdrukkingen, met x > 0 en y > 0.
Schrijf het resultaat zonder negatieve en zonder gebroken exponenten.
1 1 1
4x 4 2 4 2 (x ) 4 2
2x2 2 2
1 = = = x y
9 y –2 1 1 -1
3y 3
9 2 y-2 ( ) 2
1 2
1 ⎛ 5⎞ 2 ⎛ 1⎞
x2 ⭈ y3 ⭈ x –2 ⭈ y –1 2
- 2 - ⎜⎜- ⎟⎟
⎝ 2⎠ 3
- 1 - ⎜⎜- ⎟⎟
⎝ 3⎠
2 5 1
= x ⭈y
- - 1 5 2 1
x 2 ⭈y 3
= x 2
- 2 +
2
⭈y 3
- 1 +
3
= x1 ⭈ y 0
= x
1
16 ⭈ 1 -24 ⭈ 1
(x ⭈
16 –24 8
y )
x 8
y 8
3 −4 −1 =
(x ⭈ y) x
(-4) ⭈ (-1)
⭈ y-1
x2 ⭈ y-3
=
x 4 ⭈ y-1
= x2 - 4 ⭈ y-3 - (-1)
= x-2 y-2
1
=
2 2
x y
203
Opdrachten
3 5
1 1 2 1 6 1 10 2 2
4 6 4
(2 x ) ⭈ (2 x )
10 12
⭈ (2 x ) 3 = 2 4
⭈x 42
⭈2 12
⭈x 12 6 3
⭈2 ⭈x 3
1 1 2 3 5 2
+ + + +
4 12 3 2 6 3
= 2 ⭈x
1 3 3
= 2 x = 2x
4 4
3
x4 ⭈ 3
y4 x3 ⭈ y 3
5 =
9
x3 ⭈ y 3
1
93
x ⭈y
4 1 4
- - 1
= x3 3
⭈ y3
1
1 3
= x ⭈y = x⭈ 3
y
1
2
1 5
42
3
x⭈ y5 ⭈ 4
y2 x3 ⭈ y 3 ⭈ y
6 =
3
x −2 ⭈ y −1 -2
3
-1
2
x ⭈y
1 2 5 1 1
+ + +
3 3 3 2 2
= x ⭈y
8
= x1 ⭈ y 3
= x ⭈ 3
y8

1
x-
1 2
Als f(x) = - x , bepaal dan zonder rekentoestel welk van de volgende getallen het grootst is.
2
1
A f - B f(0) C f(-1)
2
3 1
D f - E f
2 3
1 1
- -
⎛ 1⎞ ⎛ 1 1⎞ 2 2
A f ⎜- ⎟ = ⎜ + ⎟ = 1-1 = 1
⎝ 2⎠ ⎝ 2 2⎠
1
-
⎛ 1⎞ 2
1
B f( 0) = ⎜ ⎟ = 22 = 2
⎝ 2⎠
1 3 3
-1 - -
⎛1 ⎞ 2 ⎛ 3⎞ 2 ⎛ 2⎞ 2 2 2
C f(-1) = ⎜ + 1⎟ =⎜ ⎟ =⎜ ⎟ = <1
⎝2 ⎠ ⎝ 2⎠ ⎝ 3⎠ 3 3
3 1
- -
⎛ 3⎞ ⎛ 1 3⎞ 2 2 1
D f ⎜- ⎟ = ⎜ + ⎟ = 2-2 =
⎝ 2⎠ ⎝ 2 2⎠ 4
1 1 1
- -
⎛ 1⎞ ⎛ 1 1⎞ 3 2 ⎛ 1⎞ 6
1
E f⎜ ⎟ = ⎜ - ⎟ =⎜ ⎟ = 66 =
6
6
⎝ 3⎠ ⎝ 2 3⎠ ⎝ 6⎠
B 8 is het grootst.
3 6
2= 23 =
204

Bewijzen van de rekenregels van machten met rationale exponenten
Als a, b Œ R 0+ en p, q Œ T, dan geldt:
1 ap ⭈ aq = ap + q 4 (a ⭈ b)p = ap ⭈ bp
p
ap p-q a ap
2 q =a 5 = p
a b b
3 (ap)q = ap ⭈ q
Bewijs van 1
m r
Aangezien p, q Œ T, kunnen we p = en q = met m, r Œ Z en
n, s Œ N0 stellen. (*) n s
m r
a ⭈a
p q
=an ⭈a s
fl definitie macht met rationale exponent
a p ⭈aq = n am ⭈ s ar
fl beide leden tot eenzelfde macht verheffen
(n am ⭈ s ar )
ns
(a p ⭈ a q ) ns =
fl rekenregels machten met gehele exponenten
s n
⎡
(n am ) ( s ar )
n⎤ ⎡ s⎤
(a p ⭈ a q ) ns = ⎣ ⎦ ⭈⎣ ⎦
fl gevolg definitie n-de machtswortel
(a p ⭈ a q ) ns = (a m ) s ⭈ (a r ) n
(a p ⭈ a q ) ns = a ms ⭈ a rn
(a p ⭈ a q ) ns = a ms + rn
1 m
fl (a m ) n = n a m = a n
ms + rn
a ⭈a
p q
= a ns
fl rekenen in T
m r
+
a ⭈a = a n s
p q
fl (*)
p+q
a ⭈a = a
p q
205
Opdrachten
ap +
2 T.B.: q
= ap - q met a Œ R0 en p, q Œ T
a
m r
Bew.: Aangezien p, q Œ T, kunnen we p = en q = met m, r Œ Z en
n s
n, s Œ N0 stellen (*).
m
p
a an
= r
aq
as
fl def. macht met rationale exponent
n
ap am
=
aq s
ar
ns
⎛ ap ⎞
ns
⎛ n am ⎞
⎜ q⎟ =⎜ ⎟
⎝a ⎠ ⎜⎝ s r ⎟⎠
a
s
( a ) ⎦⎥
⎡ ⎤
ns n
⎛ ap ⎞ ⎣⎢
n m
⎜ q⎟ =
⎝a ⎠ n
⎣⎢( a ) ⎦⎥
⎡ ⎤ s r
s
fl gevolg deÀnitie n-de machtswortel
(a )
ns s
⎛ ap ⎞ m
⎜ q⎟ =
⎝a ⎠ (a )
n
r

ns
⎛ ap ⎞
⎜ q⎟ = ams - rn
⎝a ⎠
1 m
fl (a )
m n
=
n m
a = an
ms - rn
ap
q
=a ns
a
fl rekenen in T
m r
ap -
=a n s
aq
fl (*)
ap
q
= ap - q
a
206
3 T.B.: ( a ) = a
q +
p p⭈q
met a Œ R0 en p, q Œ T
m r
Bew.: Aangezien p, q Œ T, kunnen we p = en q = met m, r Œ Z en
n s
n, s Œ N0 stellen (*).
( )
r
m s
(a )
q
p n
= a
(a ) ( )
q r
p s n m
= a
ns
⎛s ⎞
( ) ⎟⎠
ns
⎡ p q⎤
⎣( a ) ⎦
r
= ⎜⎝
n
am
n
⎡⎡ ⎤ ⎤⎥
(( a ) )
s
ns
⎡ p ⎤ ⎢ s
⎣( a ) ⎦
q r
= ⎢⎣ ⎢⎣
n m ⎥ ⎥
⎦ ⎦
fl gevolgen deÀnitie n-de machtswortel
( ( ))
ns n
⎡ p q⎤
⎣( a ) ⎦
n r
= am
gevolg def. n-de machtswortel en rekenregel machten met
fl
gehele exponenten
ns
⎡ p q⎤
⎣( a ) ⎦ = am ⭈ r
1 m
fl (a )
m n
=
n
am = a n
mr
(a )
q
p
= a ns
fl rekenen in T
m r
(a ) ⭈
q
p n s
=a
fl (*)
(a )
q
p
= ap ⭈ q
207
Opdrachten
4 T.B.: ( ab) = ap ⭈ bp met a, b Œ R0 en p Œ T

p +
m
Bew.: Aangezien p Œ T, kunnen we p = met m Œ Z en n Œ N0 stellen (*).
n
m
( ab) = ( ab)
p
n
( ab) ( ab)
p n m
=
((ab) )
n
n
⎡n m⎤
= ⎣⎢ ( ab) ⎦⎥
p
fl gevolg deÀnitie n-de machtswortel
((ab) )
n
= ( ab)
p m
fl rekenregel machten met gehele exponenten
((ab) )
n
p
= a m ⭈ bm
1
fl (a )
m n
=
n
am
( ab)
p
= n
a m ⭈ bm
fl eigenschap n-de machtswortels (oefening 6/1)
( ab)
p
n n
= a m ⭈ bm
fl deÀnitie n-de machtswortel
m m
( ab)
p
= a ⭈ bn n
fl (*)
( ab)
p
= a p ⭈ bp
208
p
⎛ a⎞ ap +
5 T.B.: ⎜ ⎟ = = met a, b Œ R0 en p Œ T
⎝ b⎠ bp
p p
⎛ a⎞ ⎛ 1⎞
Bew.: ⎜ ⎟ = ⎜ a ⭈ ⎟
⎝ b⎠ ⎝ b⎠
p
⎛ 1⎞
=a ⭈⎜ ⎟
p
zie 4
⎝ b⎠
= ap ⭈ ( b-1 )
p
= ap ⭈ b-p zie 3
1
= ap ⭈ rekenen in R
bp
ap
=
bp

Gegeven zijn de functies met voorschrift f(x) = x2 + 3x en g(x) = -2x + 5.
Bepaal
1 ( f ∞ g)(0) = f(g(0)) = f(5) = 40
2 ( g ∞ f)(1) = g(f(1)) = g(4) = -3
3 ( g ∞ g)(3) = g(g(3)) = g(-1) = 7

2
4 [ f ∞ ( g ∞ f)](1) = f((g ∞ f)(1)) = f(-3) = 0
5 ( f ∞ g)(x) = f(g(x)) = f(-2x + 5)

= (-2x + 5)2 + 3(-2x+5)
= 4x2 - 26x + 40
6 ( g ∞ f)(x) = g(f(x)) = g(x2 + 3x)

= -2(x2 + 3x) + 5
= -2x2 - 6x + 5
7 ( f ∞ f)(x) = f(f(x)) = f(x2 + 3x)

= (x2 + 3x)2 + 3(x2 + 3x)
= x4 + 6x3 + 12x2 + 9x
8 [ g ∞ ( g ∞ g)](x) = g(g(g(x))) = g(g(-2x + 5))

= g(-2(-2x + 5) + 5) = g(4x - 5)
= -2(4x - 5) + 5 = -8x + 15
209
Opdrachten

Vervolledig de volgende tabel.
x f(x) g(x) g(f(x))

-1 3 1 8
1 -1 4 1
3 1 8 4
• g(f(1)) = g(-1) = 1
• g(f(-1)) = 8 en f(-1) = 3 fi g(3) = 8
• g(f(3)) = g(1) = 4

Welk paar grafieken hoort bij inverse functies?
y
6
y = f(x)
4
2
x
–6 –4 –2 0 2 4 6 8 10 12
–2
y = g(x)
y = h(x)
–4 y = i(x)
g en h zijn inverse functies want hun graÀeken zijn elkaars spiegelbeeld om

de rechte met vergelijking y = x

1 Verklaar waarom de functie met voorschrift f(x) = x2 + 3x - 4 niet inverteerbaar is.
Verwisselen we x en y in het voorschrift van f, dan vinden we
x = y2 + 3y - 4
¤ y2 + 3y - x - 4 = 0
D = 9 - 4 ⭈ 1 ⭈ (-x - 4)
D = 4x + 25
-3 ± 4 x + 25
¤ y =
2
Dit is niet het voorschrift van een functie.
Ofwel
De graÀek van f is een parabool, zodat meerdere x-waarden een zelfde
210
y-waarde hebben.
2 Hoe kun je het domein van f beperken zodanig dat functie met beperkt domein g wel
inverteerbaar is?
f(x) = x2 + 3x - 4
-3
xT =
2
⎤ ⎤ ⎡ ⎡
zodat we het domein van f bv. kunnen beperken tot ⎥-•, -3 ⎥ of ⎢ -3 , + • ⎢
⎥⎦ 2 ⎥⎦ ⎢⎣ 2 ⎢⎣
3 Bepaal het voorschrift van g –1.

⎡ ⎡ 3 4 x + 25
Nemen we als beperking ⎢ -3 , + • ⎢, dan is g-1(x) = - + .
⎢⎣ 2 ⎢⎣ 2 2

De volgende figuur is opgebouwd uit acht functiegrafieken.
Welke paren grafieken horen bij inverse functies?
y
5 y = f8(x)
y = f1(x)
4
y = f7(x) y = f2(x)
3
1 y = f3(x)
y = f6(x)
x
–1 0 1 2 3 4 5
y = f5(x) y = f4(x)
–1
f1 en f2 zijn inverse functies.

De graÀeken van inverse functies zijn elkaars spiegelbeeld om de rechte
met vergelijking y = x.
211
Opdrachten

De grafiek van een functie f is gegeven.
Bepaal
1 f –1(3) = -1 y
5
want f(-1) = 3
4
2 f (0) = 1
–1
3
want f(1) = 0
2
3 f –1(-1) = 4
want f(4) = -1 1
x
4 f –1(-8) = 25
–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7
1 1
want f(x) = - x+ –1
3 3 y = f(x)
voor x ≥ 1
–2
en f(25) = -8

Kies het juiste antwoord.
Het spiegelbeeld van de grafiek van de functie met voorschrift f(x) = 4x3 + 5 om de rechte
met vergelijking y = x is de grafiek van de functie met voorschrift
1 x -5 4
A g( x ) = B g( x ) = 3 C g( x ) = +5
4x + 5
3 4 x3
3
x
D g( x ) = 4 ⭈ 3 x + 5 E g( x ) = -5
4
f: y = 4x3 + 5
f-1: x = 4y3 + 5 ¤ 4y3 = x - 5
x-5
¤ y = 3 « B
4

Bepaal van de inverteerbare functies het voorschrift van de inverse functie.
1 f(x) = 3x + 4
y-4
• f: y = 3x + 4 ¤ x =
3
x-4
• x ´ y: y =
3
x-4
• f-1(x) =
3
212
2 f(x) = 5
f(x) = 5 is niet inverteerbaar.
3 f(x) = 2x5 - 32
y + 32
• f: y = 2x5 - 32 ¤ x5 =
2
y + 32
¤x = 5
2
x + 32
• x ´ y: y = 5
2
x + 32
• f-1(x) = 5
4 f(x) = -2 3 x - 1
• f: y = -2 ⭈ 3
x - 1 ¤ y3 = -8(x - 1)
y3
¤ - = x - 1
8
y3
¤ x = - + 1
8
x3
• x ´ y: y = - + 1
8
1
• f-1(x) = - x3 + 1
8
1
5 f(x) =
1- x
1 x 1
• f: y = ¤ y - xy = 1
1- x
¤ xy = y - 1
y 0 y -1
¤ x =
y
x -1
• x ´ y: y =
x
x -1
• f-1(x) =
x
213
Opdrachten
4x
6 f(x) =
x -3
4x x 3
• f: y = ¤ xy - 3y = 4x
x-3
¤ x(y - 4) = 3y
y 4 3y
¤ x =
y-4
3x
• x ´ y: y =
x-4
3x
• f-1(x) =
x-4
x -1
7 f(x) =
x +2
x - 1 x -2
• f: y = ¤ xy + 2y = x - 1
x+2
¤ x(y - 1) = -2y - 1
y 1 2y + 1
¤ x =
1- y
2x + 1
• x ´ y: y =
1- x
2x + 1
• f-1(x) =
1- x
x2 +2
8 f(x) =
x2
x2 + 2 x2 + 2
• f: y = ¤ y2 =
x2 x2
x 0
¤ x2y2 - x2 = 2
x ±1 2
¤ x2 = 2
y - 1
2
¤ x = ±
y2 - 1
f is niet inverteerbaar.
214

9
De functie met voorschrift f(x) = x + 32 zet een temperatuur x in
5
graden Celcius om in een temperatuur f(x) in graden Fahrenheit.
Bepaal het voorschrift van de inverse functie g van f en geef de
betekenis van dit voorschrift.
9 9 5
• f: y = x + 32 ¤ x = y - 32 ¤ x = (y - 32)
5 5 9
5
• x ´ y: y = (x - 32)
9
5
Het voorschrift g(x) = (x - 32) zet een
9
temperatuur x in graden Fahrenheit om in een
temperatuur g(x) in graden Celsius.

Bepaal het voorschrift van de inverse functie van
1 f: x |q x - 2
• f: y = x - 2 ¤ y + 2 = x
¤ x = (y + 2)2 met y + 2 ≥ 0
• x ´ y: y = (x + 2)2 met x ≥ -2
• f-1(x) = (x + 2)2 met x ≥ -2
2 f: x |q 4 3 x + 8
• f: y = 3x + 8 ¤ y4 = 3x + 8 met y ≥ 0
4
y4 - 8
¤ x = met y ≥ 0
3
x4 - 8
• x ´ y: y = met x ≥ 0
3
x4 - 8
• f-1(x) = met x ≥ 0
3
215
Opdrachten
3 f: x |q 1 - 6 2 - 4 x
• f: y = 1 - 2 - 4x = 1 - y
6 6
2 - 4x ¤
¤ 2 - 4x = (1 - y)6 met 1 - y ≥ 0 ¤ y £ 1
2 - (1 - y) 6
¤ x = met y £ 1
4
2 - (1 - x) 6
• x ´ y: y = met x £ 1
4
1 1
• f-1(x) = - (1 - x)6 met x £ 1
2 4
4 f: x |q x2 + x met x ≥ 0
• f: y = x2 + x met x ≥ 0 (en dus ook y ≥ 0 (*))
¤ x2 + x - y = 0 met x ≥ 0 en y ≥ 0 (*)
D = 1 + 4y > 0
-1 ± 1 + 4y
¤ x = met x ≥ 0 en y ≥ 0
2
Uit de voorwaarden volgt dat
-1 + 1 + 4y
x = met y ≥ 0
2
-1 + 1 + 4x
• x ´ y: y = met x ≥ 0
2
-1 + 1 + 4x
• f-1(x) = met x ≥ 0
2
216
5 f: x |q 2x2 - x met x £ 0
• f: y = 2x2 - x met x £ 0 en dus y ≥ 0
¤ 2x2 - x - y = 0 met x £ 0 en y ≥ 0
D = 1 + 8y > 0
1 ± 1 + 8y
¤ x = met x £ 0 en y ≥ 0
4
Uit de voorwaarden volgt:
1 - 1 + 8y
x = met y ≥ 0
4
1 - 1 + 8x
• x ´ y: y = met x ≥ 0
4
1 - 1 + 8x
• f-1(x) = met x ≥ 0
4

Welke van de volgende functies zijn gelijk aan hun inverse? Verklaar.
f1: x |q 4 - x 2 met 0 £ x £ 2
• f1: y = 4 - x2 met 0 £ x £ 2 (*)
¤ y2 = 4 - x2 met y ≥ 0
¤ x2 = 4 - y2
¤ x = 4 - y2 aangezien x ≥ 0 (*)
• x ´ y: y = 4 - x2 met x ≥ 0 zodat 0 £ x £ 2
f1 is gelijk aan haar inverse.
f2: x |q 4 - x 2 met -2 £ x £ 0
• f2: y = 4 - x2 met -2 £ x £ 0 (*)
¤ y2 = 4 - x2 met y ≥ 0
¤ x2 = 4 - y2
¤ x = - 4 - y aangezien x £ 0 (*)
2
• x ´ y: y = - 4 - x2 met x ≥ 0
f2 is niet gelijk aan haar inverse.

217
Opdrachten
f3: x |q - 4 - x 2 met 0 £ x £ 2
• f3: y = - 4 - x 2 met 0 £ x £ 2 (*)
¤ y2 = 4 - x2 met y £ 0
¤ x2 = 4 - y2
¤ x = 4 - y2 aangezien x ≥ 0 (*)
• x ´ y: y = 4 - x2 met x £ 0
f3 is niet gelijk aan haar inverse.
f4: x |q - 4 - x 2 met -2 £ x £ 0
• f4: y = - 4 - x2 met -2 £ x £ 0 (*)
¤ y2 = 4 - x2 met y £ 0
¤ x2 = 4 - y2
¤ x = - 4 - y aangezien x £ 0 (*)
2
• x ´ y: y = - 4 - x2 met x £ 0 zodat -2 £ x £ 0
f4 is gelijk aan haar inverse.

In een kartonfabriek worden open dozen gemaakt uit 20
vierkante stukken karton. Hiertoe worden aan de hoeken
vierkanten met zijde 20 cm weggesneden.
Het voorschrift van de functie die het volume V (in cm3) van
een doos uitdrukt in functie van de zijde z (in cm) is
V(z) = 20 ⭈ (z - 40)2.
1 Wat is de betekenis van V –1(1000)?
V-1(1000) is de zijde die hoort bij een inhoud
van 1000 cm3.
z
218
2 Bepaal het voorschrift van de functie V –1.

• V = 20(z - 40)2 met z > 40
V
¤ = (z - 40)2
20
V
¤ z - 40 = want z > 40
20
V
¤ z = 40 +
20
• De functie V-1 die de zijde in functie van het volume geeft, heeft als
voorschrift
V
z = 40 +
20
(Omwille van de context is het niet aangewezen de letters z en V om te
wisselen)

1 Bepaal grafisch de grootste waarde van a zodanig dat de functie met voorschrift
f(x) = x3 + 2x2 - 15x - 2 inverteerbaar is over [-a,a].
y
40 y = f(x)
34
30
646
20 27
10
5
3 x
–5 –3 5 0 5
-
3
–10
454
-
27 –20
Uit de graÀek leiden we het verloopschema af:

5
x -3
3
f(x) max min

454
34 -
27
⎡ 5 5⎤
f is inverteerbaar over ⎢- , ⎥.
⎣ 3 3⎦
219
Opdrachten
2 Bepaal voor de gevonden waarde van a het domein en het bereik van de inverse functie f –1 van
f met -a £ x £ a.
⎡ 5 5⎤
• dom f-1 = ber f over ⎢- , ⎥
⎣ 3 3⎦
⎛ 5 ⎞ 646 ⎛ 5⎞ 454
Aangezien f ⎜ - ⎟ = en f ⎜ ⎟ = - ,
⎝ 3⎠ 27 ⎝ 3⎠ 27
⎡ 454 646 ⎤
is dom f-1 = ⎢- , ⎥
⎣ 27 27 ⎦
⎡ 5 5⎤
• ber f-1 = dom f = ⎢- , ⎥
⎣ 3 3⎦

Toon aan dat de grafiek van de functie f: x |q ax + b met a π 0 een halve parabool is.
• f: y = ax + b
¤ y = ax + b
2
met y ≥ 0
2
y -b
¤ x = met y ≥ 0
a
• Spiegelen we de graÀek van f om de rechte y = x, dan vinden we als
spegelbeeld de graÀek van een functie g met voorschrift
x2 - b
y = met x ≥ 0.
a
Dit is een graÀek van een halve parabool zodat het spiegelbeeld om de
eerste bissectrice ook een halve parabool is.

2x + 1
1 Toon aan dat de functie met voorschrift f(x) = zichzelf als inverse heeft.
3x - 2
2x + 1 x 2/3
• f: y = ¤ 3xy - 2y = 2x + 1
3x - 2
¤ x(3y - 2) = 2y + 1
y 2/3 2y + 1
¤ x =
3y - 2
2x + 1
• x ´ y: y =
3x - 2
Dit is opnieuw het voorschrift van f.
220
2 Aan welke voorwaarden moeten a, b, c en d voldoen opdat de functie met voorschrift f(x) =
ax + b
met c π 0 gelijk zou zijn aan haar inverse?
cx + d
x -d
c
ax + b
• f: y = ¤ cxy + dy = ax + b
cx + d
¤ x(cy - a) = b - dy
y
a
c b - dy
¤ x =
cy - a
-dx + b
• x ´ y: y =
cx - a
-dx + b
• f-1(x) = = f(x) ¤ a = -d
cx - a

Kies de juiste grafiek nadat je het domein en de nulpunten van de functies hebt bepaald.
Los op zonder rekentoestel.
1 f(x) = -x + 3 2 g(x) = x 2 - 3 x
A y C y
6 6
4 4
2 2
x x
–4 –2 0 2 4 –2 0 2 4 6
B y D y
6 6
4 4
2 2
x x
0 2 4 6 8 10 –4 –2 0 2 4
1 f(x) = -x + 3
• f(x) bestaat ¤ -x + 3 ≥ 0
¤ x £ 3
• nulpunt f: 3
fi graÀek A
221
Opdrachten
2 g(x) = x2 - 3x
• g(x) bestaat ¤ x2 - 3x ≥ 0
¤ x £ 0 of x ≥ 3
• nulpunten g: 0 en 3
fi graÀek C

Bepaal algebraïsch het domein en de nulpunten van de functie met voorschrift
1 f(x) = -x 2 + 3 x + 10
• f(x) bestaat
¤ -x2 + 3x + 10 ≥ 0 x -2 5
¤ -2 £ x £ 5 -x2 + 3x + 10 - 0 + 0 -
dom f = [-2, 5]
• f(x) = 0 ¤ -x2 + 3x + 10 = 0
¤ x = -2 of x = 5
nulpunten f: -2 en 5
4- x
2 f(x) =
x3 -1
• f(x) bestaat
4-x x 1 4
¤ ≥ 0
x3 - 1
4 - x + + + 0 -
¤ 1 < x £ 4 x3 - 1 - 0 + + +
dom f = ]1, 4] 4-x
- | + 0 -
x3 - 1
4-x
• f(x) = 0 ¤ = 0
x3 - 1
¤ x = 4
nulpunt f: 4
222
x 2 - 3x + 2
3 f(x) = 3
x 3 - x 2 - 5x + 5
• f(x) bestaat niet
¤ x3 - x2 - 5x + 5 = 0
¤ x2(x - 1) - 5(x - 1) = 0
¤ (x - 1)(x2 - 5) = 0
¤ x = 1 of x = 5 of x = - 5
dom f = R \ - 5,1, 5 { }
x2 - 3x + 2
• f(x) = 0 ¤ = 0
x3 - x2 - 5x + 5
¤ x2 - 3x + 2 = 0 en x Œ dom f
¤ x = 1 of x = 2
1 œ dom f
nulpunt f: 2
x2 - 4
4 f(x) =
2x 3 + 4x 2 + 2x
• f(x) bestaat
x2 - 4
¤ ≥ 0
2x3 + 4x2 + 2x
x -2 -1 0 2
x2 - 4 + 0 - - - - - 0 +
2x3 + 4x2 + 2x - - - 0 - 0 + + +
x2 - 4
- 0 + | + | - 0 +
2x3 + 4x2 + 2x
¤ -2 £ x < -1 of -1 < x < 0 of x ≥ 2
dom f = [-2,-1[ ]-1,0[ [2,+•[
x2 - 4
• f(x) = 0 ¤ = 0
2x3 + 4x2 + 2x
¤ x = -2 of x = 2
nulpunten f: -2 en 2
223
Opdrachten

1 x2 + 4 = 7
x2 + 4 = 7
BVW: x2 + 4 ≥ 0 (overbodig)
x2 + 4 = 49
x2 = 45
x = 45 = 3 5 of x = -3 5
2 2x + 5 - x = 1
2x + 5 - x = 1
2x + 5 = x + 1
5
BVW: 2x + 5 ≥ 0 ¤ x ≥ -
2
KWVW: x + 1 ≥ 0 ¤ x ≥ -1 (*)
2x + 5 = x2 + 2x + 1
4 = x2
x = 2 of x = -2
voldoet niet aan (*)
3 2 2x + 1 = x - 2
2 2x + 1 = x - 2
1
BVW: 2x + 1 ≥ 0 ¤ x ≥ -
2
KWVW: x - 2 ≥ 0 ¤ x ≥ 2 (*)
4(2x + 1) = x2 - 4x + 4
-x2 + 12x = 0
x = 0 of x = 12
224
4 5x 2 + 2x + 6 - 4 = x
5 x2 + 2x + 6 - 4 = x
5 x2 + 2x + 6 = x + 4
BVW: 5x2 + 2x + 6 ≥ 0 (overbodig)
KWVW: x + 4 ≥ 0 ¤ x ≥ -4
5x2 + 2x + 6 = x2 + 8x + 16
4x2 - 6x - 10 = 0
5
x = -1 of x =
2

Stellen f en g dezelfde functies voor? Verklaar algebraïsch.
3- x 3- x
1 f( x ) = en g( x ) =
x +1 x +1
3-x
• f(x) = bestaat
x +1
¤
3-x
≥ 0 x -1 3
x +1
3 - x + + + 0 -
x + 1 - 0 + + +
3-x
¤ -1 < x £ 3 - | + 0 -
x +1
dom f = ]-1, 3]
3-x
• g(x) = bestaat
x +1
¤ 3 - x ≥ 0 én x + 1 > 0
¤ x £ 3 én x > -1
¤ -1 < x £ 3
dom g = ]-1, 3]
a a
Aangezien dom f = dom g en = als a ≥ 0 en b > 0, is f = g.
b b
225
Opdrachten
x2 - 4 x2 - 4
2 f( x ) = en g( x ) =
x 2 - 2x x 2 - 2x
x2 - 4
• f(x) = bestaat
x 2 - 2x
x2 - 4 x -2 0 2
¤ ≥ 0
2
x - 2x
x2 - 4 + 0 - - - 0 +
x2 - 2x + + + 0 - 0 +
x2 - 4
+ 0 - | + | +
x 2 - 2x
¤ x £ -2 of 0 < x < 2 of x > 2
dom f = ]-•, -2] ]0, 2[ ]2, +•[
x2 - 4
• g(x) = bestaat
x 2 - 2x
¤ x2 - 4 ≥ 0 én x2 - 2x > 0
¤ (x £ -2 of x ≥ 2) én (x < 0 of x > 2)
¤ x £ -2 of x > 2
dom g = ]-•, -2] ]2, +•[
dom f dom g zodat f g.

Bepaal exact de coördinaten van de eventuele snijpunten van de grafieken van de functies
met voorschrift f(x) = x + 6 en g( x ) = - x 2 - 12 x - 32 .
f(x) = g(x)
x + 6 = −x2 - 12x - 32
BVW: -x2 -12x - 32 ≥ 0 ¤ -8 £ x £ -4
KWVW: x + 6 ≥ 0 ¤ x ≥ -6 (*)
x2 + 12x + 36 = -x2 - 12x -32
2x2 + 24x + 68 = 0
x2 + 12x + 34 = 0
D = 144 - 4 ⭈ 1 ⭈ 34 = 8
-12 ± 2 2 -6 + 2
x =
2 -6 - 2 voldoet niet aan (*)
226
Het enige snijpunt van de graÀeken van f en g is S -6 + 2, 2 . ( )

1 x - 1 - x + 4 = -1
x -1 - x + 4 = -1
x - 1 + 1= x+4
BVW: x - 1 ≥ 0 en x + 4 ≥ 0 ¤ x ≥ 1
x - 1 + 1 + 2 x -1 = x + 4
x -1 = 2
BVW: x - 1 ≥ 0 ¤ x ≥ 1
x - 1 = 4
x = 5
2 x -2 - 1- x =1
x -2 - 1- x = 1
x -2 = 1 + 1- x
BVW: x - 2 ≥ 0 en 1 - x ≥ 0
¤ x ≥ 2 en x £ 1
onmogelijk
De vergelijking heeft geen oplossingen.
3 x + 2 + 2x + 3 = 2
x+2 + 2x + 3 = 2
3
BVW: x + 2 ≥ 0 en 2x + 3 ≥ 0 ¤ x ≥ -
2
x + 2 + 2x + 3 + 2 (x + 2)(2x + 3) = 4
2 2x2 + 7x + 6 = -1 - 3x
3
BVW: 2x2 + 7x + 6 ≥ 0 ¤ x £ -2 of x ≥ -
2
1
KWVW: -1 - 3x ≥ 0 ¤ x £ - (*)
3
4(2x2 + 7x + 6) = 1 + 6x + 9x2 227

Opdrachten
-x2 + 22x + 23 = 0
x = 23 of x = -1
4 2x + 1 + 2 = 2 x + 9 - 3
2x + 1 + 2 = 2 x + 9 - 3
2x + 1 + 5 = 2 x + 9
1
BVW: 2x + 1 ≥ 0 en x + 9 ≥ 0 ¤ x ≥ -
2
2x + 1 + 25 + 10 2x + 1 = 4(x + 9)
10 2x + 1 = 2x + 10
5 2x + 1 = x + 5
1
BVW: 2x + 1 ≥ 0 ¤ x ≥ -
2
KWVW: x + 5 ≥ 0 ¤ x ≥ -5
25(2x + 1) = x2 + 10x + 25
-x2 + 40x = 0
x = 0 of x = 40
228
5 3 - 4x = x + 5 - 5x + 2
3 - 4x = x+5 - 5x + 2
3 - 4x + 5x + 2 = x+5
BVW: 3 - 4x ≥ 0 en 5x + 2 ≥ 0 en x + 5 ≥ 0
-2 3
¤ £ x £
5 4
3 - 4x + 5x + 2 + 2 (3 - 4x)(5x + 2) = x + 5
2 -20x2 + 7x + 6 = 0
-20x2 + 7x + 6 = 0
-2 3
BVW: -20x2 + 7x + 6 ≥ 0 ¤ £ x £
5 4
-20x2 + 7x + 6 = 0
3 -2
x = of x =
4 5
1
6 x+4- 4x + 6 - x = 0
2
1
x+4 - 4x + 6 - x = 0
2
2 x+4 = 4x + 6 + 2 x
BVW: x + 4 ≥ 0 en 4x + 6 ≥ 0 en x ≥ 0
¤ x ≥ 0 (*)
4(x + 4) = 4x + 6 + 4x + 4 x(4 x + 6)
4 4 x2 + 6x = -4x + 10
2 4 x2 + 6x = -2x + 5
3
BVW: 4x2 + 6x ≥ 0 ¤ x £ - of x ≥ 0
2
5
KWVW: -2x + 5 ≥ 0 ¤ x £
2
4(4x2 + 6x) = 4x2 - 20x + 25

229
Opdrachten
12x2 + 44x - 25 = 0
25 1
x = - of x =
6 2

Bepaal vergelijkingen van de eventuele horizontale en verticale asymptoten van de grafieken
van de volgende irrationale functies.
x +2
1 f: x |q
x - 3x - 4
2
x+2
f(x) = 2
x - 3x - 4
• x -2 -1 4
x + 2 - 0 + + + + +
x2 - 3x - 4 + + + 0 - 0 +
x+2
- 0 + | - | +
x2 - 3x - 4
dom f = [-2, -1[ ]4, +•[
• x = -1 en x = 4 zijn V.A.
want -1 en 4 zijn nulpunten van
y
de noemer die geen nulpunten van 4
de teller zijn. 2
y = f(x)
x+2
• Als x « +•, dan « 0 y = 0 x
x2 - 3x - 4
–2 0 2 4 6 8
zodat ook f(x) « 0. x = -1 x = 4
–2
y = 0 is H.A.
230
4 x 3 + 32
2 f: x |q
x 3 + 3x 2 + 3x + 1
4 x3 + 32
f(x) =
x3 + 3x2 + 3x + 1
• x -2 -1
4x3 + 32 - 0 + + +
(x + 1)3 = x3 + 3x2 + 3x + 1 - - - 0 +
4 x3 + 32
+ 0 - | +
x3 + 3x2 + 3x + 1
dom f = ]-•, -2] ]-1, +•[
• x = -1 is V.A.
y
want -1 is een nulpunt van
de noemer dat geen nulpunt 8
van de teller is. 6
• Als x « ±•, y = f(x)

4
4 x3 + 32 y = 2
dan « 4 2
x3 + 3x2 + 3x + 1
zodat f(x) « 2. x
–6 –4 –2 2 2 4 6 8 10
y = 2 is H.A. van de x = -1
–2
graÀek van f.
3x 2 - x
3 f: x |q 3
6x 2 - 5x + 1
3x 2 - x
f(x) = 3
6x2 - 5x + 1
• 6x2 - 5x + 1 = 0
1 1
¤ x = of x =
3 2
3x2 - x = 0
1
¤ x = 0 of x =
3
x(3x - 1) x
fi f(x) = 3 = 3
(3x - 1)(2x - 1) 2x - 1
⎪⎧ 1 1 ⎪⎫
met dom f = R \ ⎨ , ⎬
⎪⎩ 2 3 ⎪⎭
231
Opdrachten
1 1
• x = is V.A. want is een nulpunt van de noemer
2 2
y
dat geen nulpunt van de teller is. y = f(x)
1
3x 2 - x 1 y =3 2
• Als x « ±•, dan 2
« 2
6 x - 5x + 1 2 x
1 –2 0 2
zodat f(x) « 3 . –2 1
2 x =
1 2
y = 3 is H.A. van de graÀek van f.
2

Bepaal het voorschrift van een mogelijke irrationale functie f die voldoet aan de volgende
voorwaarden:
– het nulpunt van f is -1
– dom f = ]- •,-1] ]3,+ •[
– de rechte y = 2 is de horizontale asymptoot van de grafiek van f
x -1 3
x + 1 - 0 + + +
x - 3 - - - 0 +
x +1
+ 0 - | +
x-3
x +1
fi f(x) = a ⭈
x-3
x +1
en y = 2 is H.A. zodat f(x) = 2 ⭈ een mogelijk voorschrift is.
x-3

Op de schuine zijde van een rechthoekige driehoek ABC wordt
een halve cirkel geconstrueerd.
Zo ontstaat de plattegrond van een zwembad met | AB | = 6 m. C
Bepaal | AC | op 1 cm nauwkeurig als de omtrek van het
zwembad gelijk moet zijn aan 18 m.
A B
232
C
|AB| = 6 en |AC| = x
x fi |BC| = 36 + x2
A 6 B
p
De omtrek van de halve cirkel is bijgevolg ⭈ 36 + x2 .
2
De totale omtrek is 18 m zodat
p
x + 6 + ⭈ 36 + x = 18
2
2
p
⭈ 36 + x = 12 - x
2
¤ KWVW: 12 - x ≥ 0 ¤ x £ 12
2
p2
¤ ⭈ (36 + x2) = 144 - 24x + x2
4
⎛ p2 ⎞
¤ ⎜ - 1⎟ x2 + 24x + 9p2 - 144 = 0
⎝ 4 ⎠
¤ x = -18,40 of x = 2,043561722
|AC| heeft een lengte van 2,04 m.

Op een lijnstuk [AB] met lengte 4 ligt het punt C zo dat | AC | = 1.
Op [AC], [CB] en [AB] zijn halve cirkels getekend, alle drie aan dezelfde kant van [AB].
D is een punt op de grootste halve cirkel, verschillend van A en B.
AD en BD snijden de andere halve cirkels in E en F.
^ AE^C en CFB
ADB, ^ zijn rechte hoeken want het zijn omtrekshoeken op een halve cirkel.
Bijgevolg is de vierhoek E CFD een rechthoek.
We stellen | E C | = x.
D
x
A 1 C 3 B
233
Opdrachten
1 Bepaal een formule voor de oppervlakte A van de rechthoek E CFD in functie van x.
D AEC ~ D CFB (hh)
|FB| |CB|
fi =
|EC| |AC|
fi |FB| = 3x
In D CFB is dan |CF| = 9 - (3x) 2
= 3 1 - x2 .
De oppervlakte van ECFD is A(x) = 3x 1 - x2 .
2 Er zijn twee situaties waarin de oppervlakte van de rechthoek E CFD gelijk is aan 2.
Bereken de bijbehorende waarden van x.
A(x) = 2
¤ 3x 1 - x2 = 2 BVW: 1 - x2 ≥ 0 ¤ -1 £ x £ 1
en natuurlijk ook x > 0 (*)
¤ 9x2(1 - x2) = 2
¤ -9x4 + 9x2 - 2 = 0
2 1
¤ x2 = of x2 =
3 3
x > 0 (*) 2 1
¤ x = of x =
3 3
3 Gebruik je rekentoestel om de waarde van x te bepalen waarvoor de oppervlakte van de

rechthoek maximaal is.
(Bron © www.examenbundel.nl, examen VWO wiskunde B van 20 juni 2012)
x = 0,707107...
234

De kromme met vergelijking y2 = x2(3 - x) wordt weergegeven in de volgende figuur
y
Welke grafiek heeft als voorschrift y = x 3 - x ?

A y B y C y
x x x
D y E y
x x
(Bron © VWO 2011, tweede ronde)
x 0 3
x - 0 + + +
3-x + + + 0
y = x 3-x - 0 + 0
y = x 3 - x is het voorschrift van een functie, dus A is al uitgesloten.

Uit de tekentabel volgt dat voorschrift B het juiste is.
235
Opdrachten

5 x 2 - 3x + 4x - 6
Heeft de functie met voorschrift f( x ) = nulpunten?
x +1- x + x2
Verklaar algebraïsch.
5 x2 - 3x + 4x - 6
f( x) =
x +1- x2 + x
• Nulpunten teller:
5 x2 - 3x = 6 - 4x
BVW: x2 - 3x ≥ 0 ¤ x £ 0 of x ≥ 3
3
KWVW: 6 - 4x ≥ 0 ¤ x £ (*)
2
25(x2 - 3x) = 36 - 48x + 16x2
9x2 - 27x - 36 = 0
x = -1 of x = 4
• Noemer n(x) = x + 1 - x2 + x
n(-1) = -1 + 1 - 1 - 1 = 0
zodat -1 niet behoort tot dom f.
f heeft geen nulpunten.

Los op.
1 x 2 - 3x + 5 = | x | + 1
x2 - 3x + 5 = |x| + 1
BVW: x2 - 3x + 5 ≥ 0 is overbodig
KWVW: |x| + 1 ≥ 0 is ook overbodig

x - 3x + 5 = x + 2|x| + 1
2 2
–3x + 4 = 2|x|
4
KWVW: -3x + 4 ≥ 0 ¤ x £ (*)
3
9x2 - 24x + 16 = 4x2
236
5x2 - 24x + 16 = 0
4
x = of x = 4
5
2 2 - 3x + x 2 = | x | - 2
2 - 3x + x2 = |x| - 2
2 + 2 - 3x + x2 = |x|
BVW: x2 - 3x + 2 ≥ 0 ¤ x £ 1 of x ≥ 2
4 + 4 2 - 3x + x2 = 2 − 3x + x2 = x2
4 2 - 3x + x2 = 3x - 6
KWVW: 3x - 6 ≥ 0 ¤ x ≥ 2 (*)
16(2 - 3x + x2) = 9x2 - 36x + 36
7x2 - 12x - 4 = 0
2
x = - of x = 2
7

Los de volgende irrationale vergelijkingen op.
1 x 2 - 5 x + 20 + x 2 - 5 x + 4 = 4
x2 - 5x + 20 + x2 - 5x + 4 = 4
stel x2 - 5x + 4 = y
y + 16 + y =4
BVW: y + 16 ≥ 0 en y ≥ 0 ¤ y ≥ 0
y + 16 + y + 2 y 2 + 16y = 16
237
Opdrachten
y 2 + 16y = -y
KWVW: -y ≥ 0 ¤ y £ 0
y2 + 16y = y2
y = 0
x2 - 5x + 4 = 0
x = 1 of x = 4
2 2 x - x 2 - 6 x 2 - 12 x + 7 = 0
2x - x2 - 6 x2 - 12x + 7 = 0
2x - x 2 = 6 x2 - 12x + 7
BVW: 6x2 - 12x + 7 ≥ 0 (overbodig)
KWVW: 2x - x2 ≥ 0 ¤ 0 £ x £ 2 (*)
4x2 - 4x3 + x4 = 6x2 - 12x + 7
x4 - 4x3 - 2x2 + 12x - 7 = 0

1 -4 -2 12 -7
1 1 -3 -5 7
1 -3 -5 7 0
1 1 -2 -7
1 -2 -7 0
x = 1 of x2 - 2x - 7 = 0
D = 4 + 4 ⭈ 7 = 32
2+4 2
x = 1 of x = = 1+2 2 of x = 1-2 2
2
238

Voor welke waarden van p heeft de vergelijking x - p = x twee verschillende reële wortels?
GraÀsch zoeken we de snijpunten van de graÀeken van de functies met
voorschrift f(x) = x - p en g(x) = x.
Om het rekenwerk te vereenvoudigen, zoeken we de snijpunten van
f-1(x) = x2 + p met x ≥ 0 en g(x) = x.
y
y=x
y = x2 + p
y= x-p
x
0
x2 + p = x
¤ x2 - x + p = 0
Er zijn enkel 2 oplossingen als
1
D = 1 - 4p > 0 ¤ p <
4
1 + 1 - 4p 1 - 1 - 4p
Deze zijn dan x = of x = .
2 2
1 - 1 - 4p
Als p < 0, is 1 - 4p > 1 zodat < 0.
2
Bijgevolg hebben de graÀeken in dat geval ook maar 1 snijpunt.
1
Besluit: x - p = x heeft 2 verschillende reële wortels als 0 £ p < .
4
239
Opdrachten

Welke van de volgende uitdrukkingen, met x > 0, zijn gelijk?
• x-1
1
6
x8 • • x 12
3 1
x
4 • • x7
x
3
3 4
x • • x4
4
• x 3
8 4
6 8
x =x =x 6 3
3 1 1 1
x -
=x 3 4
=x 12
4
x
x = (x )
1
1 3 1
3 4 4
=x 12

Vereenvoudig, met x > 0 en y > 0.
6
x ⭈8 x3
1
12
x
1 3
6 8 1 3 1 1
x ⭈ x 3
x ⭈ x8
6 + -
= =x 6 8 24
= x2 = x
(x )
1
12
x 1 12
2
3 1
1 4 3 2
16 x 6 y 9 36 x 5 y 2
2 1
2 3
(27 y )
3 1
⎛ 1⎞4 ⎛ 3⎞2 3
−
9 1 1 5 3
⎜⎝ 16 x −6 y 9 ⎟⎠ ⭈ ⎜⎝ 36 x5 y 2 ⎟⎠ 16 ⭈ x 4 2
⭈y 12
⭈ 36 ⭈ x ⭈ y 4
2 2
1
= 1 2
(27y ) 2 3
27 ⭈ y 33
9 5 1 3 2
8⭈6 − + + -
= ⭈x 2 2
⭈y 12 4 3
3
1 6
y
= 16 x y = 16 ⭈ -2 6
x2
240

Het draagvermogen van een vliegtuig is de maximale massa van het vliegtuig, inclusief passagiers
en bagage. De grootte van het draagvermogen hangt onder andere af van de oppervlakte van de
vleugels.
Het verband tussen de oppervlakte A van de vleugels (in m2) en het draagvermogen D (in kg) wordt
gegeven door de formule A = 0,1 ⭈ D0,67.
1 Bereken de vleugeloppervlakte van een Boeing 747,
waarvan het draagvermogen 378 000 kg bedraagt.
D = 0,1 ⭈ 378 0000,67 ª 545,66
De vleugeloppervlakte is 545,66 m2.
2 Druk D uit in functie van A.
A = 0,1 ⭈ D0,67
¤ 10A = D0,67
1
¤ (10A) 0,67 = D
100
¤ D = (10A) 67
3 Bereken hoeveel kilogram vracht (passagiers en bagage) een vliegtuig met een
vleugeloppervlakte van 510 m2 en een massa van 174 000 kg maximaal mag meenemen.
100
D = (10 ⭈ 510) 67 = 341 733 kg

- 174 000 kg
167 733 kg
Het vliegtuig kan maximaal 167 733 kg vracht meenemen.
241
Opdrachten

2x 3 - x 2 - 2x + 1
Gegeven de functie met voorschrift f( x ) = .
6 x 3 - 11x 2 + 4 x
1 Bepaal algebraïsch het domein en de nulpunten van f.
= x2 (2x - 1) - (2x - 1) = (2x - 1)(x2 - 1)
2x3 - x2 - 2x + 1
• f(x) bestaat ¤ ≥ 0
6 x3 - 11x2 + 4x
= x(6 x2 - 11x + 4)
1 4
x -1 0 1
2 3
2x - 1 - - - - - 0 + + + + +
x2 - 1 + 0 - - - - - 0 + + +
x - - - 0 + + + + + + +
6x2 - 11x + 4 + + + + + 0 - - - 0 +
2x3 - x2 - 2x + 1
+ 0 - | + | + 0 - | +
6 x3 - 11x2 + 4x
⎤ 1⎡ ⎤1 ⎤ ⎤4 ⎤
dom f = ]-•, -1] ⎥ 0, ⎢ ⎥ , 1⎥ ⎥ , +• ⎥
⎥⎦ 2 ⎢⎣ ⎥⎦ 2 ⎥⎦ ⎥⎦ 3 ⎥⎦
• nulpunten f: -1 en 1
2 Bepaal vergelijkingen van de asymptoten van de grafiek van f.
(2x - 1)(x2 - 1) x2 - 1 1
f( x) = = als x
x(2x - 1)(3x - 4) x(3x - 4) 2
4 4
V.A.: x = 0 en x = nl. 0 en zijn nulpuntn van de
3 3
noemer die geen nulpunten van
de teller zijn.
1 1
H.A.: y = nl. als x « ±•, dan f(x) «
3 3
y
2 y = f(x)
1
y= 1
3
x
–2 –1 0 1 2 3
x=0
–1 4
x=
3
242

Bepaal de inverse functie indien f inverteerbaar is.
4x + 3
1 f: x |q
3x - 1
4x + 3
• f: y =
3x - 1
1
x
3
¤ 3xy - y = 4x + 3
¤ x(3y - 4) = y + 3
4
y
3 y+3
¤ x=
3y - 4
x+3
• x ´ y: y =
3x - 4
x+3
• f-1 ( x) =
3x - 4
1
2 f: x |q ( x + 2) 6 met x £ 0
5
1
• f: y = ( x + 2) 6 met x £ 0
5
¤ (x + 2)6 = 5y
¤ x + 2 = 6
5y of x + 2 = -6 5y
¤ x = -2 + 6
5y of x = -2 - 6
5y
• x £ 0 is mogelijk bij beide voorschriften.
f is niet inverteerbaar.
243
Opdrachten
1
3 f: x |q ( x + 2) 6 met x ≥ 0
5
1
• f: y = ( x + 2) 6 met x ≥ 0
5
¤ x = -2 + 6
5y of x = -2 - 6
5y
• x ≥ 0 is enkel mogelijk bij x = -2 + 6

5 y.
• x ´ y: y = -2 + met y ≥ 0.
6
5x
Nu is -2 + 5x ≥ 0 5x ≥ 2
6 6
¤
¤ 5x ≥ 64
64
¤ x ≥
5
64
• f-1(x) = -2 + met x ≥
6
5x
5
4 f: x |q 1 - 2x + 1
• f: y = 1 - 2x + 1
¤ 2x + 1 = 1 - y
¤ 2x + 1 = (1 - y)2 met 1 - y ≥ 0 ¤ y £ 1
(1 - y) 2 - 1 1 2
¤ x= = y - y met y £ 1
2 2
1
• x ´ y: y = x2 - x met x £ 1
2
1
• f-1 ( x) = x2 - x met x £ 1
2

Bepaal grafisch de grootste waarde van a zodanig dat de functie met voorschrift
1
f( x ) = x 4 - 4 x + 3 inverteerbaar is over ]- •,a].
8 y
6
1
f( x) = x - 4x + 3 heeft als verloopschema
4
y = f(x)
8 4
x 2 2
f(x) -3 x
f is inverteerbaar over ]-•, 2], dus a = 2. –2 0 2 4 6
–2
(2,-3)
–4
244

Er moet een gasleiding aangelegd worden van A (aan de kust) A
naar B (120 km het binnenland in). Omdat de aanlegkosten in
het binnenland € 300 000/km bedragen en langs de kustlijn P
€ 200 000/km, is het interessant de leiding eerst een stukje
[AP] van de kustlijn AC te laten volgen met
| AC | = 160 km. 160 km
x
C 120 km B
1 Schrijf de kostprijs K (in €) van de leiding als functie van x = | PC | (in km).
K(x) = (160 - x) ⭈ 200 000 + 1202 + x2 ⭈ 300 000
= 32 000 000 - 200 000x + 300 000 14 400 + x2
2 Bepaal met je rekentoestel voor welke waarde van x (op 0,1 km nauwkeurig) de kostprijs K
minimaal is.
Voor x = 107,3 km is de kostprijs minimaal.

Stel dat f(x) = ax + b met a en b reële getallen.
Als f(f(f(x))) = 8x + 21, dan is a + b gelijk aan
A 2 B 3 C 4 D 5 E 6
f(x) = ax + b
fi f(f(x)) = f(ax + b) = a(ax + b) + b
= a2x + ab + b
fi ( )
f f(f(x)) = f(a2x + ab + b)
= a(a2x + ab + b) + b
= a3x + a2b + ab + b
( )
Nu is f f(f(x)) = 8x + 21
⎧⎪a3 = 8
zodat ⎨ 2
⎩⎪a b + ab + b = 21
⎧⎪a = 2
¤ ⎨
⎩⎪ 4b + 2b + b = 21
⎪⎧a = 2
¤ ⎨
⎪⎩b = 3
a + b = 5 « D
245
Opdrachten

Bepaal algebraïsch het domein en de nulpunten van de functie met voorschrift
1+ x 2x + 1
f( x ) = - .
1- x 2x - 1
• f(x) bestaat
2x + 1
¤ ≥ 0 én 1 - x 0
2x - 1
1 1
x -
2 2
2x + 1 - 0 + + +
2x - 1 - - - 0 +
2x + 1
+ 0 - | +
2x - 1
⎤ 1⎤ ⎤1 ⎡
dom f = ⎥-•, - ⎥ ⎥ , 1⎢ ]1, +•[
⎥⎦ 2 ⎥⎦ ⎥⎦ 2 ⎢⎣
• f(x) = 0
2x + 1 1+ x
¤ =
2x - 1 1- x
2
⎛1 + x⎞
2x + 1 2x + 1
¤ =⎜ ⎟ BVW: ≥ 0
2x - 1 ⎝ 1 - x ⎠ 2x - 1
1+ x
KWVW: ≥ 0
1- x
¤ (2x + 1)(1 - 2x + x2) = (2x - 1)(1 + 2x + x2)
¤ 2x3 + x2 - 4x2 - 2x + 2x + 1 = 2x3 - x2 + 4x2 - 2x + 2x - 1
¤ -6x2 + 2 = 0
1
¤ x2 =
3
1 1
¤ x = of x = -
3 3
1 1
nulpunten f: en -
3 3
246
Hersenbrekers 1 bladzijde 154

Vier heren staan achter elkaar: een Belg, een Nederlander, een Chinees en een Engelsman. Er zijn
vijf hoeden waarvan iedereen weet dat er drie witte en twee zwarte zijn. Een dame neemt
willekeurig vier hoeden en zet vervolgens één hoed op het hoofd van de Belg, de Nederlander, de
Chinees en de Engelsman.
De Belg – die de Nederlander, de Chinees en de Engelsman kan zien – zegt: “Ik kan de kleur van
mijn hoed niet bepalen”. De Nederlander – die de Chinees en de Engelsman kan zien – zegt: “Nou,
ik vind hem hartstikke leuk, maar heb je hem niet in het oranje?”. De Chinees – die slechts de
Engelsman kan zien – zegt: “Ik kan de kleur van mijn hoed niet bepalen.”
Welke kleur van hoed draagt de Engelsman?

De Belg zou de kleur van zijn hoed kunnen bepalen als hij 3 witte ziet of
2 zwarte en 1 witte. Dit is niet het geval, dus ziet de Belg 1 zwarte en 2
witte.
De Chinees heeft de Belg gehoord en zou de kleur van zijn hoed kunnen
bepalen als hij een zwarte zou zien op het hoofd van de Engelsman.
Dit is niet het geval, de Engelsman draagt bijgevolg een witte hoed.
Hersenbrekers 2 bladzijde 154

Een mier bevindt zich in A, het midden van een ribbe van een massieve A
houten kubus met ribbe 2 (zie figuur). 2
Ze loopt over het oppervlak langs de kortste weg naar het hoekpunt B. 2
Hoe lang is die weg? 2
A 13 B 2+ 5 C 1+2 2
B
D 17 E 2+ 5
Op een (deel van) een ontwikkeling A 1
van de kubus, zien we de kortste

2
weg als de schuine zijde van een
rechthoekige driehoek:
|AB| = 12 + 42 = 17 2
Antwoord D.
B 247
Opdrachten
248

Kopie Van Hoofdstuk 1 - 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kopie Van Hoofdstuk 1 - 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DEN5A16H_H1.

indd 7 14/08/13 13:19

2 Bepaal het volume V (in cm3) van de doos in functie van x.

3 Welke waarden van x zijn zinvol?

DEN5A16H_H1.indd 8 14/08/13 13:19

2 Wat is het volume van de ijsberg na 20 dagen varen?

3 Na hoeveel dagen zou de ijsberg volledig gesmolten zijn?

Opdracht 2(vervolg) bladzijde 11

Bereken dit tijdstip ook algebraïsch.

DEN5A16H_H1.indd 9 14/08/13 13:19

3 Hoe kun je uit die ontbinding de nulpunten van f algebraïsch bepalen?

DEN5A16H_H1.indd 10 14/08/13 13:19

Het quotiënt is q(x) = x2 – 2x –4.

Opdracht 5 bladzijde 11 1 4 521 2 144

DEN5A16H_H1.indd 11 14/08/13 13:19

2 Bereken de nulpunten van f door de bikwadratische vergelijking

¤ 2x4 – 521x2 + 2304 = 0

D = 253 009 = 5032

DEN5A16H_H1.indd 12 14/08/13 13:19

2 f(x) = x3 + 4x2 - 11x - 30

4 f(x) = 4x3 + 4x2 - 7x + 2

Er geldt: f(x) = (x + 2) (4x2 – 4x + 1)

DEN5A16H_H1.indd 13 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 14 14/08/13 13:19

9 f(x) = 9x3 + 39x2 - 29x + 5

DEN5A16H_H1.indd 15 14/08/13 13:19

10 f(x) = 4x6 - 9x4 - 4x2 + 9

¤ (2x – 3) (2x + 3) (x – 1) (x + 1) (x2 + 1) = 0

a (–3 – 3) (–3 + 2)2 = 3

DEN5A16H_H1.indd 16 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 17 14/08/13 13:19

2 Voor x = -3 en x = 1 zijn de functiewaarden negatief:

DEN5A16H_H1.indd 18 14/08/13 13:19

* x3 – x2 – x – 2 > 0 als x > 2

DEN5A16H_H1.indd 19 14/08/13 13:19

f(x) > g(x) als –1 < x < 0 of x > 2

* De graÀek van f ligt onder de graÀek van g als

DEN5A16H_H1.indd 20 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 21 14/08/13 13:19

* 2x3 – x2 – x < x – 1 als x < –1 of 1 < x < 1

DEN5A16H_H1.indd 22 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 23 14/08/13 13:19

Opdracht 15(vervolg) bladzijde 20

DEN5A16H_H1.indd 24 14/08/13 13:19

2 Je verandert nu de volgorde van de transformaties als volgt:

DEN5A16H_H1.indd 25 14/08/13 13:19

spiegeling om de x–as Æ y = – |x|

3 Geef het voorschrift dat hoort bij die grafiek.

DEN5A16H_H1.indd 26 14/08/13 13:19

symmetriemiddelpunt (2, –1)

DEN5A16H_H1.indd 27 14/08/13 13:19

oneindig veel symmetrieassen

DEN5A16H_H1.indd 28 14/08/13 13:19

DEN5A16H_H1.indd 29 14/08/13 13:19

2 f(x) = -x3 + 1000 x2 + 10 000 000 x + 1 000 000 000

3 f(x) = -0,8x6 - 1,2x4 + x2 + 1

4 f(x) = 0,01x5 + 100x4 + x3

DEN5A16H_H1.indd 30 14/08/13 13:19

De inhoud I van dit bakje kunnen we uitdrukken in functie van x:

2 Welke zijn de zinvolle waarden voor x?

DEN5A16H_H1.indd 31 14/08/13 13:19

De functie bereikt een minimum voor x = – 0,345 met waarde 0,971 en

DEN5A16H_H1.indd 32 14/08/13 13:19