EKONOMIA ŚRODOWISKA

Ekonomia I stopnia, I rok

DR EDYTA SIDORCZUK-PIETRASZKO
Cele przedmiotu
• Student ma podstawową wiedzę z zakresu ekonomii środowiska i zasobów
naturalnych
• Student wyjaśnia zależności między zjawiskami ekonomicznymi a stanem i
ochroną środowiska
• Student umie podejmować decyzje dotyczące wykorzystania ograniczonych
zasobów, uwzględniając kryteria ekonomiczne i środowiskowe
• Student rozumie odpowiedzialność związaną z decyzjami ekonomicznymi i ich
konsekwencjami ekologicznymi
 Efekty kształcenia. Student:
Wiedza:
• ma podstawową wiedzą na temat relacji między gospodarką a środowiskiem przyrodniczym oraz
• zna rządzące nimi prawidłowości ma podstawową wiedzą o człowieku jako elemencie układu
gospodarka-społeczeństwo-środowisko
• Umiejętności
• potrafi, w oparciu o dyscyplinę naukową ekonomia środowiska i zasobów naturalnych ,
prawidłowo analizować i interpretować przebieg zależności zachodzących między elementami
układu gospodarka – społeczeństwo – środowisko
• potrafi wykorzystać wiedzę teoretyczną z zakresu ekonomii środowiska i zasobów naturalnych w
podejmowaniu decyzji, w tym związanych z wykonywaniem obowiązków zawodowych
Kompetencje
• prawidłowo identyfikuje dylematy związane z funkcjonowaniem konsumentów i przedsiębiorstw
w środowisku naturalnym
• jest przygotowany do udziału w projektach, w tym związanych z wyceną dóbr i usług
środowiskowych, a także ekonomiką ochrony środowiska
Treści wykładu
1. Środowisko a rozwój społeczno-gospodarczy
2. Ekonomiczna wartość środowiska
3. Teoria efektów zewnętrznych a zanieczyszczenie środowiska
4. Środowisko i jego ochrona jako dobro publiczne
5. Polityka ekologiczne i instrumenty jej realizacji
6. Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie
7. Gospodarowanie zasobami środowiska
• 1. Środowisko a gospodarka i rozwój gospodarczy: Zasoby, walory i usługi
środowiska. Pojęcie i klasyfikacja zasobów ekonomicznych i przyrodniczych.
Środowiskowe uwarunkowania a rozwój społeczno-gospodarczy
• 2. Wartość środowiska i metody jej wyceny
Koncepcja i kategorie wartości środowiska
Metody oparte na cenach rynkowych (metoda oddziaływanie-skutek,
odtworzeniowa, metoda kompensacyjna, utraconych korzyści, metoda
prewencyjna)
Metody oparte na funkcjach popytu i podaży (metoda cen hedonicznych,
metoda płac hedonicznych, metoda kosztów podróży, metoda wyceny
warunkowej,
• 3. Ekologiczne efekty zewnętrzne i ich internalizacja
Ekologiczne efekty zewnętrzne. Internalizacja niekorzyści zewnętrznych –
podatek Pigou i teoremat Coase’a. Koszty i korzyści zachowania zagrożonych
elementów środowiska.
• 4. Dobra publiczne a środowisko i jego ochrona
Komponenty środowiska jako dobra publiczne. Cechy dóbr publicznych. Dobra
publiczne a efekty zewnętrzne. Zjawiska w gospodarowaniu dobrami
publicznymi: efekt gapowicza, dylemat więźnia, tragedia wspólnego pastwiska.
Uklubowienie dóbr publicznych.
5. Polityka ekologiczna i instrumenty jej realizacji
Cele i zasady polityki ekologicznej. Instrumenty bezpośrednie i pośrednie:
instrumenty prawno-administracyjne, instrumenty ekonomiczne, instrumenty
informacyjne, instrumenty dobrowolnego stosowania

6. Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie

Istota i cele zarządzania środowiskowego. Systemy zarządzania środowiskowego.
Zarządzanie środowiskowe zgodnie z ISO 14001. Ekologiczna analiza cyklu życia

7. Gospodarowanie zasobami środowiska

Reguła Hotellinga i koncepcja technologii-cienia
Model Clarka i MSY
Dyskontowanie a gospodarowanie środowiskiem
Literatura
LITERATURA PODSTAWOWA:
• T. Żylicz, Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, Wyd. Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2004
• T. Żylicz, Cena przyrody, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2013
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:
• B. Fiedor i in., Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, Wyd. C.H.
Beck, Warszawa 2002
• B. Poskrobko, T. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem w Polsce, Wyd. Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012
• D.Kiełczewski, B.Dobrzańska, G.Dobrzański, Ochrona Środowiska, PWN Warszawa
2012.
Egzamin
• Pisemny test – pytania typu prawda-fałsz
• Ocena końcowa ustalana na podstawie liczby uzyskanych punktów (% liczby
maksymalnej):
• - 55-64% - dst
• - 65-73% - dst+
• - 75-82% - db
• - 85-90% - db+
• - 91-100% - bdb
Do egzaminu dopuszczeni zostają studenci, którzy zaliczyli z ćwiczenia.
Nie ma zwolnień z egzaminu
Kontakt ze mną

• e.sidorczuk@uwb.edu.pl
• Zakład Zrównoważonego Rozwoju, pok. 135
• Konsultacje środy 13-14
• proszę o kontakt mailowy w celu ustalenia terminu w innym dniu
"Wszystko podlega naturze”

Demokryt z Abdery
Czym zajmuje się ekonomia?
• → Ekonomia (jedna z definicji) – nauka o tym, w jaki sposób
jednostki gospodarujące podejmują decyzje o wykorzystaniu
ograniczonych zasobów do zaspokojenia nieograniczonych potrzeb
• Gospodarowanie -podstawowy proces aktywności ludzkiej,
umożliwiający byt i rozwój w sensie biologicznym i
społecznym.

• W teorii ekonomii gospodarowanie - proces wyboru

decyzyjnego dotyczącego sposobu gospodarowania,
warunkowany nieograniczonymi potrzebami człowieka oraz
ograniczonością zasobów. [Czaja, Becla, 2002]
Zasoby / kapitał w gospodarce
 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna Gosp. industrialna Gosp. oparta na wiedzy

Gosp. agrarna
 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna
 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna Gosp. industrialna

 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna Gosp. industrialna Gosp. oparta na wiedzy

 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna Gosp. industrialna Gosp. postindustrialna

/oparta na wiedzy
 Zasoby

Naturalne Ludzkie Kapitałowe Organizacja Technologia Wiedza

Odnawialne Pieniężne

Nieodnawialne
Rzeczowe
- Środki pracy
- Przedmioty pracy

Gosp. agrarna Gosp. industrialna Gosp. oparta na wiedzy

Percepcja zasobów i kapitału w ekonomii
Funkcja produkcji w modelu Cobba -
Douglasa
• Y=F(K,L) = Kα Lβ

• gdzie K – nakłady kapitału

• L nakłady pracy
• α – parametr wyrażający produktywność kapitału
• β – parametr wyrażający produktywność pracy

• GDZIE W TYM MODELU ŚRODOWISKO I

INNE RODZAJE KAPITAŁU?
Strumienie finansowe

Przedsiębiorstwa

Subwencje Podatki

państwo Wynagrodzenia
Zakup produktów

Podatki Transtery

Konsumenci
Strumienie fizyczne

Środowisko naturalne
Odpady nie poddane
odzyskowi i pozostałości
po procesach odzysku Surowce

Sektor gospodarki
odpadami Przedsiębiorstwa
Surowce z odzysku

Odpady Produkty

Konsumenci
Środowisko Gospodarka

Gospodarka Środowisko
Środowisko Gospodarka

Gospodarka Środowisko
Rola środowiska w rozwoju społeczno-
gospodarczym
• Fizyczne miejsce istnienia, w obrębie którego możliwe jest funkcjonowanie
biotycznych i abiotycznych elementów ziemskiego ekosystemu
• Funkcja produkcyjno-zaopatrzeniowa, czyli baza surowców niezbędnych do
zaspokojenia potrzeb rozwojowych ludzkiej populacji, w tym produkcji
przemysłowej
• Funkcja asymilacyjna – odbiornik zanieczyszczeń, zdolny do ich neutralizacji (w
pewnych granicach)

• Położenie geograficzne
• Zasoby i usługi środowiska
Środowisko jako źródło zaopatrzenia
gospodarki w energię i materię

• E=mc2
• Równoważność masy i energii
• Materia nie może powstać z niczego i zniknąć ‚w niebycie’
• Zasoby materialne wykorzystywane w gospodarce
pierwotnie zawsze pochodzą ze środowiska i ostatecznie
zawsze do niego trafią
 Usługi środowiska
Milenijna Ocena Ekosystemów (2005):
• Zaopatrzeniowe, regulacyjne (obieg wody, regulacje wielkości populacji
m.in. poprzez choroby, oczyszczanie wody, oczyszczanie powietrza,
kontrola klimatu), kulturowe (rekreacyjne, kultura, sztuka, estetyka),
wspierające (usługi podtrzymywania podstawowych funkcji ekosystemów)

wszystkie procesy ekologiczne przeprowadzane przez siły geofizyczne i

organizmy żywe, które przetwarzają materię, energię i informację, a także
przekształcają przestrzeń w sposób pozytywny z punktu widzenia
procesów gospodarowania (Michałowski 2010)
A. Michałowski (2012)
• materialne, energetyczne, informacyjne, przestrzenne
Związek gospodarowania ze środowiskiem i
zanieczyszczeniami
Zasoby i środowisko naturalne

Przetwarzanie Produkcja
energii handel i usługi

Konsumpcja gospodarstw Odpady

domowych zutylizowane

Odpady

Zneutralizowane przez
Zanieczyszczenia
środowisko
 Zasoby środowiska
• Zasoby użytkowe - te cechy i komponenty środowiska, które mają
znaczenie dla gospodarki człowieka,
• Zasoby „nieużytkowe” (walory środowiska) – te cechy i elementy
środowiska, które są cenne dla funkcjonowania środowiska
przyrodniczego (zachowania naturalnych cech i procesów
przyrodniczych), zwykle chronione (niekoniecznie formalnie) z
uwagi na swoje wartości konserwatorskie lub znaczenie dla
funkcjonowania środowiska
Zasoby naturalne
• G. Pichot w 1910 r.
• pięć rodzajów surowców niezbędnych do funkcjonowania cywilizacji ludzkiej: drzewo,
woda, węgiel, żelazo i produkty rolnicze.

• Z. Jakubczyk : „pod pojęciem zasobów naturalnych rozumie się bogactwa naturalne

(minerały, woda, powietrze, flora czy fauna), siły przyrody oraz walory środowiska
decydujące o jakości życia człowieka (przestrzeń geograficzna, piękno krajobrazu,
mikroklimat itp.)”
[Z. Jakubczyk, Teoretyczne podstawy gospodarowania zasobami naturalnymi, [w:]
Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, pod red. B. Fiedora,
Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 121]
• W ujęciu ekonomicznym : twory organiczne (rośliny, zwierzęta, ekosystemy) i
nieorganiczne (atmosfera, wody, minerały), wykorzystywane przez człowieka
w procesie produkcji
i konsumpcji (wszelkie występujące na Ziemi naturalne dobra możliwe
do wykorzystania przez człowieka)
• W ujęciu geograficznym: substancje, które znajdują się w środowisku
naturalnym
Dlaczego ekonomia zajmuje się
problemami środowiska?
Środowisko - fizyczna podstawa
funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa
jest systemem zamkniętym

• Ziemia jako planeta jest jako materia odizolowana od

otoczenia
• Wymiana energii z kosmosem
• Zasoby środowiska - ograniczone (wyjątek – energia
słoneczna)
• Pojemność asymilacyjna środowiska - również
skończona
Statek kosmiczny - Ziemia
• Kenneth Boulding — 'Anyone who believes that exponential
growth can go on forever in a finite world is either a madman or
an economist.’

• ur. 18 stycznia 1910 – zm. 18 marca 1993

ekonomista oraz filozof
• współtwórca ogólnej teorii systemów
 Dobra
Klasyfikacja dóbr w ekonomii Kryterium rzadkości
wg Stanisława Czai
ekonomiczne wolne

Kryterium
dysponowania

Publiczne Prywatne

Kryterium
Kryterium
odrzucalności
rywalizacyjności
użytkowania

Dobra
Publiczne sensu stricto odrzucalne

Dobra klubowe (w tym Dobra z przymusem

lokalne) konsumpcji
•
• Rzadkość – w danym czasie ilość dóbr jest ograniczona w stosunku do
zapotrzebowania na nie.
• istnieje więcej niż jeden sposób użytkowania danego zasobu
• z każdym dokonywanym wyborem łączy się koszt alternatywny.

• Koszt alternatywny - koszt utraconych korzyści lub możliwości – to koszt rozwiązania

drugiego po najlepszym. Każda decyzja oznacza konieczność wyboru spośród
alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów.
• koszt alternatywny nie musi mieć wymiaru finansowego. Kosztem alternatywnym
każdego dokonanego wyboru jest ta możliwość, którą odrzuciliśmy.
• Gospodarowanie – społeczeństwo musi gospodarować, czyli dokonywać wyborów
ekonomicznych – decydować, na co przeznaczyć rzadkie zasoby i które potrzeby
zaspokoić.
 Istota poszczególnych kategorii
• Rzadkość – ma charakter względny, zależy od relacji między dostępnością dobra a
zapotrzebowaniem na nie
• Kryterium rzadkości – konieczność podejmowania decyzji alokacyjnych względem
dóbr rzadkich
Zapotrzebowanie vs. ilość dostępna ? (<, =, >)
• O rzadkości możemy mówić w przypadku dóbr mających zdolność zaspakajania
dóbr (zapotrzebowanie > 0)
• Aspekt przestrzenny i temporalny (tu i teraz) – ocena rzadkości,
wyczerpywalności i odnawialności w ujęciu dynamicznym
Co jest obecnie dobrem wolnym?

• Proszę o podanie przykładów dóbr wolnych i dóbr

ekonomicznych wraz z krótkim uzasadnieniem
Położenie geograficzne i powiązane z nim
czynniki środowiskowe - czynnik
rozwoju krajów
Położenie geograficzne

Klimat

Wyposaże
nie w
zasoby

Izolacja
geograficzna
Izolacja geograficzna

Klimat

Wyposażen
ie w zasoby

Izolacja
geograficzna
Izolacja geograficzna

Źródło: R. Bartkowiak, Ekonomia rozwoju, Wyd. PWE, Warszawa 2013

Odległość od morza
• 17.4% terenów położonych jest w odległości do 100 km od morza
• 49.4% ludności zamieszkuje te tereny
• 67.6% światowego GDP wytwarza się na tych terenach
Gęstość zaludnienia na świecie
Izolacja geograficzna

Izolacja geograficzna

Niedorozwój
infrastruktury

Płytkie i lokalne
rynki

niedorozwój usług:
finansowych, eduka-
cyjnych, społecznych
oraz szoki podażowe
 Klimat

Wyposażenie
w zasoby

Izolacja geograficzna
Wyposażenie w zasoby

• do XIX w. żyzna ziemia była najważniejszym surowcem

• na przełomie XIX i XX posiadanie zasobów korelowało z bogactwem
kraju i dobrobytem
• po II wojnie światowej relacja między posiadanymi zasobami a
rozwojem przestała być jednoznaczna, np.:
• kraje Zatoki Perskiej, Norwegia, wzbogacają się dzięki ropie;
• Japonia, Belgia, Szwajcaria rozwijają się choć nie mają zasobów;
• kraje Afryki i Ameryki Płd. (Wenezuela, Ekwador, DRK, Sierra Leone) mimo
potężnych zasobów środowiska pozostają biedne
Przekleństwo zasobów naturalnych
• Im liczniejsze zasoby naturalne tym większe prawdopodobieństwo, że kraj będzie
się słabo rozwijał.
• Trzy wytłumaczenia tego paradoksu:
• uzależnienie od surowców naturalnych czyni gospodarkę narodową bardzo
wrażliwą na wahania światowych cen i uderzenia szoków popytowych;
• gospodarki blokują się na jednym torze rozwoju opartego o zasoby (tzw.
choroba holenderska);
• posiadanie atrakcyjnych surowców uruchamia wewnętrzne konflikty,
biurokrację i korupcję.
 Klimat

Wyposażeni
e w zasoby

Izolacja geograficzna
Klimat a rolnictwo
• Na plonowanie wpływa:
• temperatura,
• długość trwania okresu wegetacyjnego,
• ilość i rozkład opadów atmosferycznych,
• żyzność gleby;
Choroby a klimat
• Choroby tropikalne występują wyłącznie w krajach o klimacie tropikalnym lub
subtropikalnym, albo są w tych regionach szczególnie często spotykane, ale mogą się
szerzyć także w innych strefach klimatycznych.

Najważniejsze choroby tropikalne:

• malaria
• pełzakowica amebowa (ameboza)
• leiszmanioza trzewna i skórna
• riketsjozy
• gorączki krwotoczne
• schistosomoza
Malaria (dane WHO)
• 3.5 mld ludzi jest zagrożonych malarią
• w 2013 roku zanotowano 206 milionów zachorowań (630 tys. zgonów),
• w 2017 – 219 mln zachorowań (niepewność oszacowania 203-262 mln) (435 tys.
zgonów)
• 90% zgonów maiło miejsce w Afryce, w większości dzieci poniżej piątego roku życia
Klimat a choroby

Zasięg występowania malarii na świecie

Źródło: http://k12education.uams.edu/scvlab/malariaMap.htm
Malaria a rozwój
• Tam gdzie rozwija się malaria, tam ludzkie społeczności mają się najgorzej. Światowy
rozkład produktu krajowego brutto per capita wykazuje uderzającą korelację
pomiędzy malarią a ubóstwem, zaś kraje z endemiczną malarią charakteryzują się
niższym tempem wzrostu gospodarczego.

Źródło: J. Sachs, P. Malaney, The economic and social burden of malaria, „Nature”, Nature 415, 680-685 (7 February 2002)
http://www.nature.com/nature/journal/v415/n6872/full/415680a.html
Zależność między malarią a
PKB per capita

Źródło: J. Sachs, P. Malaney, The economic and social burden of malaria, „Nature”, Nature 415, 680-685 (7 February 2002)
http://www.nature.com/nature/journal/v415/n6872/full/415680a.html
Podsumowując
• Zasoby naturalne i warunki środowiska wpływają na poziom rozwoju i dobrobytu, ale
nie jest to związek jednoznaczny
• Jakość środowiska wpływa na poziom dobrobytu – zanieczyszczenie środowiska,
konieczność ponoszenia wydatków na ochronę środowiska i niwelowanie skutków
zanieczyszczenia obniżają dobrobyt
• Zasoby i środowiskowe podstawy funkcjonowania gatunku Homo sapiens wpływają na
trwałość procesów rozwojowych – koncepcja rozwoju zrównoważonego
Ekonomia środowiska i zasobów
naturalnych
• dziedzina teorii ekonomii, która bada statyczne i dynamiczne warunki
optymalności wykorzystania zasobów i walorów środowiska przyrodniczego
• Wykorzystuje kategorie ekonomii do analizy problemów środowiskowych i
gospodarowanie środowiskiem
Ekonomia środowiska
• Bada ekonomiczne konsekwencje ograniczoności zasobów
środowiska
• Bada zasady wykorzystania tych zasobów
• Stanowi podstawę do projektowania instrumentów rozwiązywania
problemów ekologicznych
Gospodarowanie środowiskiem
Gospodarowanie środowiskiem - korzystanie z zasobów i walorów przyrody dla
zaspokojenia potrzeb jednostkowych i społecznych ludzi (od społeczności
lokalnych do narodów) przy:
• ograniczaniu strat i zachowaniu największej ostrożności w przekształcaniu
ekosystemów lub tworów geologicznych przy eksploatacji zasobów
nieodnawialnych,
• wspomaganiu procesów przyrodniczych poddawanych antropopresji przy
eksploatacji z zasobów odnawialnych, celem zapewnienia trwałości i wydajności
ich funkcjonowania.
 Cel gospodarowania środowiskiem
• zapewnienie rozwoju gospodarczego i społecznego
• utrzymanie właściwych przyrodniczych podstaw długotrwałego rozwoju
gatunku Homo sapiens, w tym zachowanie różnorodności biologicznej na
wszystkich poziomach organizacji przyrody: krajobrazowym, ekosystemowym,
gatunkowym i genetycznym.
• Trzy procesy składowe:
• Bezpośrednie korzystanie, użytkowanie środowiska w procesach
gospodarczych,
• ochrona środowiska i
• kształtowanie ekosystemów i krajobrazu.
 Ochrona środowiska
• ograniczenie lub ukierunkowanie korzystania z ożywionych i nieożywionych
zasobów i walorów przyrody celem zapewnienia ciągłości ich użytkowania i
utrzymania właściwej jakości elementów biosfery;
• ograniczenie wolności osobistych, szczególnie w odniesieniu do dysponowania
prywatną własnością zasobów i walorów przyrody;
• ograniczenia co do rodzaju i zakresu prowadzenia działalności gospodarczej;
• racjonalność gospodarowania zasobami naturalnymi :
• kompleksowe przetwarzanie zasobów pobranych ze środowiska,
• materiało-, energo- i surowcooszczędności,
• redukcja zanieczyszczeń stałych, ciekłych i gazowych;
• nakłady na podtrzymanie specyficznych układów lub procesów przyrodniczych,
zakłóconych w wyniku antropogennego obciążenia;
• rozwijanie edukacji ekologicznej społeczeństwa.
PRZYKŁADY ???
Cel ochrony środowiska

• normalne funkcjonowanie ekosystemów, populacji i gatunków,

• wysoka produktywność i samoreprodukcja ekosystemów,
• możliwość neutralizowania antropogennych obciążeń
• przyrodnicze podstawy funkcjonowania i rozwoju obecnych i przyszłych
pokoleń ludzkich.
 Kształtowanie środowiska
• świadome wprowadzanie zmian w ekosystemach i krajobrazach w celu
ukierunkowania ich rozwoju, który zapewni wysoki stopień ich
samoreprodukcji i jednocześnie przyniesie możliwie największe korzyści
gospodarcze i społeczne, zarówno obecnie, jak i w bliższej oraz dalszej
perspektywie.
Nobel 2001 za dorobek w dziedzinie
analizy rynków z asymetrią informacji