FİİLLER

Hazırlayanlar
Ali ATASEVER
Cansel SUNGUR
Pınar KISACIK

KONU ANLATIMLARI
ETKİNLİKLER
KAZANIM TESTLERİ
 FİİLLER

ANLAMLARINA GÖRE FİİLLER • İşlerimi bitirdikten sonra koltuğa uzandım.

Anlamlarına göre fiiller; iş (kılış) fiili, durum fiili ve oluş • Onu bir anda karşımda görünce çok şaşırdım.
fiili olmak üzere üçe ayrılır:
3. OLUŞ FİİLLERİ

Öznenin kendi isteği dışında meydana gelen,

kendiliğinden oluşan değişikliği anlatan fiillere oluş fiili
denir. Bu eylemler nesne almaz. Bir fiilin oluş fiili olup
olmadığını anlamak için eylemin istem dışı ve
kendiliğinden oluşup oluşmadığına bakılır.

• Annemin gönderdiği orkide bir haftada soldu.

• Sonbahar gelince ağaçların yaprakları sararır.

1. İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ
• Bina yapımında kullanılacak demirler paslanmış.
İş (kılış), öznenin kendi isteği ile gerçekleşen ve
öznenin bir nesneyi etkilediği fiillerdir. Bu fiillerde
öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık)
vardır. Cümlede nesne olup olmadığını
belirleyebilmek için çekimli fiile (yükleme), “Neyi, kimi,
ne?” sorularını sorarız. Cevap alabiliyorsak o fiil, iş Bir fiilin iş fiili olup olmadığını anlamanın en pratik yo-
fiilidir. lu, fiilden önce “onu” sözcüğünü getirip “onu” sözcü-
ğünü ve fiili birlikte okumaktır. “Onu” sözcüğünün gel-
• Aradan uzun yıllar geçtiği için komşumuzu tanı- mesiyle fiil anlamlı oluyorsa bu, iş fiilidir.
yamadım. (Kimi tanıyamadım?)
• Yarın yeni arabamı alacağım.
• Başarılı olan insanları takdir etmesini bilmelisiniz. • Yarın onu alacağım.

• Farklılıkların hayatımıza renk kattığını öğrendik.

2. DURUM FİİLLERİ
Oluş fiilleri, insan iradesi dışında gerçekleşen deği-
Durum fiilleri, öznenin içinde bulunduğu durumu şimleri belirtir.
anlatır. Yapılan iş, öznenin iradesiyle gerçekleşir. Bu
bakımdan iş (kılış) fiiline benzer. Ancak durum • paslan- • kızar-
fiillerinde yapılan işten etkilenen bir varlık yoktur. Yani • çürü- • yeşer-
durum fiilleri nesne almaz. Dolayısıyla çekimli fiile • bayatla- • sarar-
sorulan “Neyi, kimi, ne?” sorularına cevap vermez. • uza- • morar-
• büyü- • küflen-
• Uyanamadığı için okula geç gitti.

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER
Basketbol toplarını altlarındaki fillerin anlam özelliklerine göre uygun potalara atınız.

Aşağıda verilen cümlelerde bulunan fiillerin mastar hâllerini yazıp anlam özelliğini işaretleyiniz.

2
bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

ÇEKİMLİ FİİL - KİŞİ EKLERİ -

HABER&DİLEK KİPLERİ
- İş, oluş, hareket bildiren sözcüklere fiil denir. Kip ve ki-
şi eki alan fiillere ise çekimli fiil denir. Çekimli fiiller, cüm-
lenin temel yargısını oluşturur ve cümlede yüklem olur.

ÇEKİMLİ FİİL = FİİL + KİP EKİ + KİŞİ (ŞAHIS) EKİ

Örnekler:
oku – du – nuz yaz – malı – sın
Fiil Kip Kişi Fiil Kip Kişi

Kişi Ekleri
Türkçede üç tekil, üç çoğul olmak üzere altı kişi vardır.
A) Haber (Bildirme) Kipleri:
Fiilde belirtilen hareketin, işin, oluşun hangi zamanda ya-
pıldığı belirtilir. Haber kipleri beşe ayrılır:

1. Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman

İfade edilen işin, hareketin bittiğini yani geçmişte kaldığı-

nı belirtir. Eylemi ifade eden kişi, eylemin gerçekleşme
anına tanık olmuş, eylemi görmüştür. Eylemin söylenme
zamanı gerçekleşme zamanından sonradır. Bilinen geç-
miş zaman ekleri, “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü”dür.
Kip Ekleri
Fiil kök veya gövdelerinin “zaman ve şekillere” göre tür- • Dünkü maçı bizim takım kazandı.
lü eklerle girdikleri kalıplara kip denir. Kipler, fiilde ifade • Sınıfça okulun bahçesine fidan diktik.
edilen işin, hareketin ne zaman veya nasıl yapıldığını • Onu karşımda görünce çok sevindim.
belirtir. Haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.
2. Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman

İfade edilen işin, hareketin geçmişte kaldığını yani bittiği-

ni belirtir ancak eylemi ifade eden kişi, eylemi görmemiş;
başkasından duymuş, öğrenmiştir. Öğrenilen geçmiş za-
man ekleri, “-mış, -miş, -muş, -müş”tür.

• Kardeşim, dolabın kapağını açık bıraktığı için pey-

nir küflenmiş.
• Ellerini, halktan iki vatandaşın omuzlarına dayamış.
• Ağabeyinin ısrarı üzerine memleketine kesin dönüş
3 yapmış.

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

3. Şimdiki Zaman

İfade edilen işin, hareketin, eylemin hâlâ devam ettiği-

ni belirtir. Eylemin “şu an” yapıldığını bildirir. Yani ey-
lemin söylenme zamanı ile yapılma zamanı aynıdır.
Şimdiki zaman eki, “-yor”dur.
• Misafir geleceği için odasını topluyor.
• Saatlerdir seni burada bekliyor.
• Konuyu iyi dinlememe rağmen anlamıyorum.
Geniş zaman dışındaki haber kiplerinin olumsuzu yapı-
lırken kip ekinin önüne “- me,-ma” olumsuzluk eki geti-
rilir. Geniş zamanın olumsuzu ise “-mez, -maz” eki ile
yapılır.
• Ahmet, arkadaşlarıyla dışarı çıktı.
• Ahmet, arkadaşlarıyla dışarı çıkmadı.

4. Gelecek Zaman • Osman, ödevlerini düzenli olarak yapar.

• Osman, ödevlerini düzenli olarak yapmaz.
Eylemin ifade ettiği işin, hareketin henüz gerçekleşme-
diğini belirtir. Eylem, söylendikten sonraki bir zamanda
gerçekleşecektir. Yani eylemin söylenme zamanı yapıl-
ma zamanından öncedir. Gelecek zaman eki, “-ecek,
-acak”tır. Kip ekleri fiillere gelir. Dolayısıyla cümlede temel yar-
gıyı bildiren sözcüğün isim mi, fiil mi olduğuna dikkat
• Olimpiyat oyunlarına katılabilmek için çok çalışa-
etmelisiniz.
cağım.
• Şenlikler, bu sene köyün meydanında düzenlene-
• Arkadaşım Ankara’ya varmış. (Bu cümlede “var”
cek.
sözcüğü fiil olduğu için “-mış” eki, kip ekidir.)
• Okuldan döner dönmez ödevlerimi yapacağım.
• Kitap fuarı için haftaya İstanbul’a gidecek.
• Arkadaşımın çok ödevi varmış. (Bu cümlede “var"
5. Geniş Zaman sözcüğü isim olduğu için “-mış” eki, kip eki değil-
dir.)
Fiilin ifade ettiği işin, hareketin “her zaman” veya “belir-
li aralıklarla” tekrar ettiğini belirtir. Diğer zamanları da B) Dilek Kipleri:
kapsar. Geniş zaman ekleri, “-r,-ar,-er,-ır,-ir,-ur,-ür”dür.
Olumsuz biçimi cümlede “-mez” şeklinde gözükür. Dilek kipleri, fiillere “dilek – şart, gereklilik, istek, emir” an-
lamları katar. Bu kipler, zaman anlamı taşımaz. Dilek kip-
• Her yaz, doğduğum köye giderim. leri, fiile kazandırdıkları anlam özelliklerine göre dörde
• Sofraya oturmadan önce ellerimi yıkarım. ayrılır:
• Fırsat buldukça bir araya gelip muhabbet ederiz.
• Az ve öz konuşurum, dinlemeyi daha çok severim.

“-makta, -mekte” ekleri de şimdiki zaman anlamı katan

eklerdir.

• Atlı ve yaya birlikler şehrimize yanaşmakta.

• Atlı ve yaya birlikler şehrimize yanaşıyor. 4

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

1. Gereklilik Kipi 4. Emir Kipi

İş, oluş ya da hareketin gerekliliğini bildiren kiplerdir.
Fiillere, “-meli, -malı” eklerinin getirilmesiyle oluşur.
• Başarılı olmak için çok çalışmalıyız.
• Bize iyilik yapanları üzmemeliyiz.
• Emniyet kemerini takmalısın.
Eylemin yapılmasını ya da yapılmamasını emir şek-
linde bildiren kiplerdir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ek-
leriyle çekimlenir.
• Sana zahmet gömleğimi bir ütüle.
• Kolileri derhal yukarı çıkarsınlar.
• Lütfen, dışarı çıkınız!

Gereklilik kipi, bazen cümlelere ihtimal anlamı katabilir.

• Bu hediyeyi Şevki getirmiş olmalı.
Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
2. Dilek – Şart Kipi
Eylemin gerçekleşmesinin bir şarta bağlı olduğunu bil-
diren kiplerdir. Ekleri, “-se, -sa”dır.
• Biraz gayret etse başarılı olacak.
Fiiller, önce kip eki sonra şahıs eki alır. Bir fiil kip al-
• İşini erken bitirirsen bana da yardım et. madan direkt şahıs eki almışsa emir kipi ile çekimlen-
• Üç gol atsak da şampiyon olsak. miştir. Örnek: gidin, oturun, kalkınız, geliniz, çıkınız,
bak, gelsinler, bırakınız…

Dilek – şart kipi, cümleye şart anlamı dışında dilek an-
lamı da katabilir.
• Keşke akşam yemeğini dışarıda yesek.
Fiillere gelen “-se, -sa” eki, kip ekidir ancak bu ek isme
isme gelirse kip eki olmaz.
• Hava güzelse dışarı çıkalım. (Dilek – şart kip eki
değildir.)
• Keşke biraz anlayışlı olsan. (Dilek – şart kip eki.)
3. İstek Kipi
Eylemin gerçekleşip gerçekleşmemesiyle ilgili isteği bil- dinden önce gelen sözcüklerden daima ayrı yazılır. An-
diren kiplerdir. Ekleri, “-e, -a”dır.
• Önümüzdeki hafta pikniğe gidelim.
• Sizinle bir anımı paylaşayım.
• Ben gidiyorum, size kolay gele.
FİİLLERDE OLUMSUZLUK
İşin, oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapıla-
mayacağını bildiren fiillere, olumsuz fiiller denir. Fiille-
rin olumsuz hâlleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, -ma,
-maz, -mez” ekleri getirilerek yapılır.
• Bugün kütüphaneye gitmeyeceğim.
• Bana hiç kaba davranmazdı.
FİİLLERDE SORU
Fiillere soru anlamı, “mı, mi, mu, mü” soru ekleri getiri-
lerek kazandırılır. Soru eki olan “mı, mi, mu, mü” ken-
cak bu soru eklerinden sonra gelen ekler, soru ekine
bitişik yazılır.
• Ödevini bitirdin mi?
• Sen de bizimle gelir misin?

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

Sorgunun bitmesini istemeyeceğiz.

Herkes tek bir sözünü merakla bekliyordu. Gördüklerimizi tümüyle unutmuşuz.

Öğrencilerin sınavları haftaya açıklanacak. Servisim hep buradan alıyor beni.

Geleceğimizin teminatı olduklarını söyledi. Bilgisayarın klavyesini temizlesen keşke.

Saatin kaç olduğunu sordu. Defterin ilk sayfasını koparıp attı.

Karşıdan tanıdık bir sima geliyor. Yarın sinemaya gidelim.

Her gün beş kilometre koşar. Evdeki eşyalarını topla.

Çevremizi temiz tutmalıyız. Bir bardak çay daha alayım.

"Alışmak, uyumak" gibi fiiller kip ve şahıs eki almadığı için "mastar" hâldedir.

bta_turkce
16 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

geliyor bırakırız

okuyacaklar oturun

sevdin yazmışsın

bilmelisiniz çıkayım

öğrensem

Çevre gönüllüleri sahillerdeki çöpleri topladılar.

Gerçekleştirilecek proje, sosyal medyada ilgi görmüş.

Konuştuğumuz gibi yarın erkenden aynı yerde olacağız.

Ailenden izin alıp bizimle gezmeye gelebilirsin.

Okul bitince eve birlikte gideriz.

İstediğimiz gibi bir ofis bulamadık.

Amcamlar da bu mahalleden bir ev alacaklar.

Benimle uzun zamandır görüşmüyorsun.

Bugün bir kişiye yol tarif ettim.

Nerede buluşacağınıza sonra da karar verebilirsiniz.

Bu köy büyük deprem sonrasında terk ediliyor.

bta_turkce 7 turkce_atolyesi babaturkce

Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

Kütüphanede başkalarını rahatsız etmeyelim.

Ah, şu çocuklar da büyüyüp bir meslek sahibi olsa!
Bu kadar çalışmışken şimdi pes etmemelisiniz.
Ankara‛ya dönmeden aile büyüklerimi de ziyaret edeyim.
Çaresiz kaldığın durumlarda mutlaka bir büyüğe danış.
Bu kitabı bitirince sana kütüphaneden başka kitap vereyim.
Dişini fırçalarken suyu gereksiz yere harcama.
Bence eve gidip ondan haber beklemeliyiz.
Planlarımızı tekrar gözden geçirelim.
Okuldan dönüşte yanıma uğra.
Sana olan desteğimi hatırlamalısın.
Yeni çıkan bu filme mutlaka git.
Son konuyu yine tekrar edelim.
Defterimin bir sayfası daha olsa.

Oku-
Sor-
Beklet-
Görüştür-
Hisset-
Sulandır-
Yazdır-
Gör-
Birik-

Korkut-

Büyük Türkçe Ailesi bta_turkce 8 turkce_atolyesi babaturkce

 FİİLLER

1) 4)

2)

5)

6)

3)

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

7)

11)

8)

12)

9)

10)

13)

10

Büyük Türkçe Ailesi bta_turkce turkce_atolyesi babaturkce

 FİİLLER

17)

14)

18)

15)

16) 19)

11

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

20) 23) Aşağıdaki dizelerin hangisinde iş fiili kullanılma-

mıştır?
A) Ne hasta bekler sabahı,
Ne taze ölüyü mezar.
Ne de şeytan, bir günahı,
Seni beklediğim kadar.

B) Art arda kaç zemheri,

Kurt uyur, kuş uyur, zindan uyurdu
Dışarda gürül gürül akan bir dünya…
Bir ben uyumadım

C) Kimi sevsem sensin hayret

Sevgi hepsini nasıl değiştiriyor
Gözleri maviyken yaprak yeşili
Senin sesinle konuşuyor elbet

D) Ağlasam sesimi duyar mısınız,

Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz,
Gözyaşlarıma, ellerinizle?

21)

24)

22)

25)

12

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

30)
26)

31)
27)

32)
28)

29) 33)

13

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

34)

38)

35) 39)

I. Gelen gideni aratır.

II. İyilik eden iyilik bulur.
III. Üzüm üzüme baka baka kararır.
IV. Üzümünü ye, bağını sorma.
40) Numaralanmış atasözlerindeki fiillerden hangi-
36) sinin anlam özelliği farklıdır?
A) I B) II C) III D) IV

37)

14

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi
 FİİLLER

CEVAP ANAHTARI
1)D 11)B 21)A 31)B
2)C 12)C 22)D 32)B
3)A 13)D 23)B 33)D
4)C 14)C 24)C 34)C
5)B 15)C 25)A 35)A
6)D 16)A 26)B 36)D
7)C 17)C 27)D 37)B
8)D 18)B 28)C 38)B
9)B 19)B 29)A 39)C
10)D 20)D 30)C 40)C

bta_turkce
1 turkce_atolyesi babaturkce
Büyük Türkçe Ailesi