Matematyka

P O D R Ę C Z N I K D L A S Z K O ŁY P O D S TA W O W E J

Podręcznik inspirowany postacią

Pitagorasa
5
twórcy podstaw matematyki

R E F O R M A 2 0 1 7
Spis treści

1. Liczby naturalne_____________________________________________________ 8
1. Z
 apisywanie i porównywanie liczb 8
2. R
 achunki pamięciowe – dodawanie i odejmowanie 12
3. R
 achunki pamięciowe – mnożenie i dzielenie 14
4. S
 zacowanie wyników działań 16
5. R
 achunki pisemne – dodawanie i odejmowanie 18
6. R
 ozwiązywanie zadań na dodawanie i odejmowanie 19
7. Rachunki pisemne – mnożenie i dzielenie 22
8. R
 ozwiązywanie zadań na mnożenie i dzielenie 24
9. K
 olejność wykonywania działań 25
10. Z
 adania tekstowe 28

2. Ułamki zwykłe______________________________________________________34
1. U
 łamki zwykłe i liczby mieszane 34
2. U
 łamek jako iloraz 37
3. R
 ozszerzanie i skracanie ułamków 38
4. P
 orównywanie ułamków 41
5. D
 odawanie i odejmowanie ułamków o jednakowych mianownikach 44
6. D
 odawanie i odejmowanie ułamków o różnych mianownikach 46
7. Z
 adania na dodawanie i odejmowanie ułamków 50
8. M
 nożenie ułamków przez liczby naturalne 53
9. O
 bliczanie ułamka danej liczby 55
10. M
 nożenie ułamków zwykłych 58
11. Z
 adania na mnożenie i dzielenie ułamków 60
12. D
 zielenie ułamków przez liczby naturalne 62
13. D
 zielenie ułamków zwykłych 64
14. D
 ziałania łączne na ułamkach zwykłych 68
15. Z
 adania tekstowe 71

Spis treści 3
 3. Figury na płaszczyźnie_____________________________________________ 76
1. P
 roste prostopadłe i proste równoległe 77
2. O
 dległość punktu od prostej 80
3. Kąty. Mierzenie kątów 83
4. K
 ąty przyległe, kąty wierzchołkowe 87
5. W
 ielokąty 90
6. Trójkąt. Rodzaje trójkątów 92
7. R
 ysowanie trójkąta o danych bokach 100
8. W
 ysokości w trójkącie 103
9. S
 uma miar kątów w trójkącie 106
10. P
 rostokąty i kwadraty 110
11. R
 ównoległoboki i romby 111
12. T
 rapezy 117
13. K
 lasyfikacja czworokątów 122

4. Ułamki dziesiętne________________________________________________130
1. Z
 apisywanie i odczytywanie ułamków dziesiętnych 130
2. Z
 aznaczanie ułamków zwykłych i dziesiętnych na osi liczbowej 134
3. P
 orównywanie ułamków dziesiętnych 136
4. R
 óżne sposoby zapisywania długości i masy 138
5. D
 odawanie i odejmowanie ułamków dziesiętnych 142
6. M
 nożenie i dzielenie ułamków dziesiętnych przez 10, 100, 1000… 145
7. M
 nożenie ułamków dziesiętnych przez liczby naturalne 148
8. M
 nożenie ułamków dziesiętnych 150
9. D
 zielenie ułamków dziesiętnych przez liczby naturalne 154
10. D
 zielenie ułamków dziesiętnych 157
11. S
 zacownie wyników działań na ułamkach dziesiętnych 160
12. D
 ziałania na ułamkach dziesiętnych 163
13. D
 ziałania na ułamkach zwykłych i dziesiętnych 165
*14. Procenty a ułamki 167
15. Z
 adania tekstowe 170

4 Spis treści
5. Pola figur___________________________________________________________ 176
1. P
 ole prostokąta i kwadratu 177
2. Z
 ależności między jednostkami pola 179
3. Z
 adania na obliczanie pola prostokąta 181
4. P
 ole równoległoboku 184
5. P
 ole rombu 188
6. P
 ole trójkąta 191
7. P
 ole trapezu 196
8. P
 ola wielokątów 200

6. Liczby całkowite___________________________________________________ 213

1. Liczby ujemne 214
2. W
 artość bezwzględna 217
3. P
 orównywanie liczb całkowitych 220
4. D
 odawanie liczb całkowitych 222
5. O
 dejmowanie liczb całkowitych 226
6. Ć
 wiczenia w dodawaniu i odejmowaniu liczb całkowitych 229
7. M
 nożenie i dzielenie liczb całkowitych 230
8. D
 ziałania w zbiorze liczb całkowitych 233

7. Graniastosłupy___________________________________________________ 239
1. P
 rostopadłościany i sześciany 239
2. P
 rzykłady graniastosłupów prostych 242
3. S
 iatki graniastosłupów 245
4. P
 ole powierzchni prostopadłościanu 252
5. O
 bjętość figury. Jednostki objętości 257
6. L
 itry i mililitry 261
7. O
 bjętość prostopadłościanu 263
8. Z
 adania na obliczanie objętości prostopadłościanu 266

8. Wybrane odpowiedzi do zadań_________________________________ 271

Spis treści 5
 14. Działania łączne na ułamkach zwykłych
Działania na ułamkach, w których występują nawiasy i więcej niż jedno działanie,
wykonujemy według tych samych praw i reguł, co działania na liczbach naturalnych.

Musimy pamiętać o kolejności wykonywania działań:

1. działania w nawiasach, które nie zawierają innych nawiasów,
WAŻNE 2. potęgowanie,
3. mnożenie i dzielenie w kolejności występowania,
4. dodawanie i odejmowanie w kolejności występowania.

32
+–
[()]
•÷

Ćwiczenie 1.
Oblicz.
1
 1 1  7  3  3 2  7  5 5 7 5 35
   
a)  + ⋅  : =  + ⋅  ⋅ = × × =
 
 2 3  10  5 6 6  10  3 6 2 10 3 36
1  5 1  17  17 51 17 1 1 1
b) 8 : 15 :  = 8 :  15 3 ⋅  = : = ⋅ =

2  17  2  
5 1 2 1 2 51 3 6

W działaniach arytmetycznych pojawia się czasem konieczność zastosowania

podwójnych nawiasów. Nawias kwadratowy może wtedy być nawiasem zewnętrz‑
nym, a nawias okrągły – wewnętrznym.
Ćwiczenie 2.
1 6 1
Oblicz średnią arytmetyczną liczb: 5 , 1 , 3 .
3 10 15
1 6 1 10 18 2
5 + 1 +3 5 + 1 +3
3 10 15 = 30 30 30 = 10 = 3 1
3 3 3 3

WAŻNE Średnią arytmetyczną oblicza się, dzieląc sumę składników przez ich liczbę.

68 2. Ułamki zwykłe
ZADANIA DO ROZWIĄZANIA
1. Przerysuj do zeszytu grafy i je uzupełnij.

: –1 . –1
.3 :2 2 10

1 1
– –
12 5

. .

2. Oblicz w zeszycie, wykonując działania zgodnie z ich kolejnością.

3 2 2 1
a) 18 − 3⋅ 1 b) 8 − 4 ⋅ 1
5 5 3 3
 4 11   2 3  1 1
c) 14 −3 + 9  d) 6 − 5  : 1  :
 15 15  
 3 4  12  13
3. Oblicz w zeszycie.
1 1 1 1 1 1 2 4
a) 2 : 15 + 1 : – 1 b) 30 ·  : 1 + 1 · 1 
7 6 3 14 4 2 5 7
 7 11  1  
1 1 11  1  1 6 11 
c)  −  : 1 + 6 − 5  : – d) 8 − 7  ⋅ 6 +  −  ⋅ 14
 8 14  4  5  4 14  10  2  7 14 
5 8 1 3
4. Do liczby 5 dodaj różnicy liczb 8 i 5 .
9 9 6 4
5 3 3
5. Jeżeli od pewnej liczby odejmiemy 2 i wynik pomnożymy przez 3 , otrzymamy
6 6 4 5
. Znajdź tę liczbę.
10
6. Oblicz w zeszycie średnią arytmetyczną podanych liczb.
1 2 1 1 1 1 1 1
a) 3 , 4 b) , , c) 2 , 3 , 4
4 3 2 4 5 3 4 6
2 1
7. Długość prostokątnego blatu stołu wynosi 3 m, a jego szerokość stanowi
10 4
długości. Jaka jest powierzchnia tego blatu? Ile wynosi jego obwód?
3
8. Rodzina państwa Sympatycznych na śniadanie zjada bochenka chleba, do
1 5 3
obiadu zużywa bochenka, a na pozostałe dwa posiłki po – bochenka. Czy
4 4
wystarczy kupić 3 chleby dziennie?
1 3
9. Zmieszano 2 litra soku z 3 litrami
2 4
wody. Następnie podzielono otrzymany
napój pomiędzy 10 osób. Ile napoju
otrzymała każda z osób?

14. Działania łączne na ułamkach zwykłych 69

 10. Oblicz w zeszycie bok kwadratu, którego obwód jest równy obwodowi
narysowanego prostokąta.

1
5 – cm
4

3
6 – cm
8

11*. Oblicz w zeszycie wartość wyrażenia.

1 1
a) 1 + b) 2 +
1 1
3+ 3+
1 1
2+ 2+
2 2
12. Wykonaj działania w zeszycie. Wyniki przedstaw w najprostszej postaci
i uszereguj malejąco. Następnie odszukaj litery odpowiadające otrzymanym
wynikom i odczytaj hasło.
 1 2  1
1. 2  : 5 : 1 = …

 2   4
3 2
 1  1 1 1m
2.   ⋅ 16 +  −  = … 15 u
 2   2 3 
1 1 1 2–1 a
3. 3 : 4 + 1 : = … 36
4 8 2
2 3
 3   1 
4.   +   = …
 4   2  –1 k
27
 2 2 1ł
5. 3 : + 15 :  : 2 = … 11 e
– 3–
16
 5 3 16
3 1   2 
6.  : 4  ⋅ 1 : 6 = …
 5 2   3 

ZADANIA SPRAWDZAJĄCE
1. Oblicz w zeszycie.
2 7 1 3 2 1 1 14
a) 2 ⋅  + 1 −  b) – + 2 : 1
3  8 2 4  3 6 10 10
2. Oblicz w zeszycie.
 1 3  1  1 5 1 1 1 1
a) 2 − 1 ⋅ 1  : 3 b) 2 · +3 : + 7
 2 4  3  3 10 5 4 4 2
 1 5 2 5 9   4 8  25
c) 1 − ⋅ 2 d)  − ⋅ +  :
 4 60  3 6 20   20 10  30

70 2. Ułamki zwykłe
3. Dane są liczby a i b:
1 2 4 4
a =2 · + · 1
10 7 9 5
 1 1   7 1 
b = 1 −  :  − 
 3 2   12 4 
Oblicz w zeszycie:
a) liczbę a i liczbę b,
b) sumę liczb a i b,
c) iloczyn odwrotności tych liczb,
d) porównaj liczbę a i liczbę b.
1 3
4. Z tasiemki o długości 25 m sprzedawczyni odcięła: 2 kawałki po m, 5 kawał‑
2 4
1 4
ków po m i 3 kawałki po 1 m. Ile tasiemki pozostało?
2 5 13
5. Mieszkanie składa się z 3 pokojów. Jeden z nich zajmuje powierzchni całego
1 2 36
mieszkania, drugi jest o 8 m większy niż trzeci. Oblicz w zeszycie powierzchnię
2 1
każdego pokoju, jeżeli metraż całego mieszkania wynosi 58 m2?.
2
1
5
2 3
6. Oblicz w zeszycie 1 wartości wyrażenia .
 1 
5 2 − 2 1 ⋅ 2 2
 4 5  3
15. Zadania tekstowe
Najważniejszym etapem w rozwiązywaniu zadania tekstowego jest dokładne za‑
poznanie się z jego treścią. Właściwe zrozumienie sytuacji opisanej w zadaniu wy‑
tycza kierunek poszukiwania rozwiązania.
Ćwiczenie 1.
1
Cena sukienki, która kosztowała 120 zł, wzrosła o .
5
Po miesiącu z powodu małego zainteresowania klientek nową
1
cenę obniżono o . Ile obecnie kosztuje sukienka?
4 1
Obliczamy, o ile wzrosła cena sukienki: · 120 = 24 (zł)
5
Obliczamy cenę sukienki po podwyżce: 120 + 24 = 144 (zł)
1
Obliczamy, ile wynosi obniżka: · 144 = 36 (zł)
4
Obliczamy nową cenę sukienki: 144 - 36 = 108 (zł)
Odpowiedź: Obecna cena sukienki wynosi 108 zł.

15. Zadania tekstowe 71

 Ćwiczenie 2.
3 1
Oblicz obwód prostokąta, którego jeden bok ma długość 3 cm, a drugi jest 1 razy
krótszy. 4 2
3
Długość boku prostokąta: a = 3 cm
4 3 1 15 3 15 2 5 1
Obliczamy długość drugiego boku: 3 : 1 = : = · = = 2
4 2 4 2 4 3 2 2
Obliczamy obwód prostokąta, korzystając ze wzoru: Obw = 2 · a + 2 · b
3 1 15 5 15 1 1
Obw = 2 · 3 + 2 · 2 = 2 · + 2 · = + 5 = 7 + 5 = 12
4 2 4 2 2 2 2
1
Odpowiedź: Obwód prostokąta wynosi 12 cm.
2
ZADANIA DO ROZWIĄZANIA
1. Oblicz w zeszycie powierzchnię trawnika w ogrodzie, którego plan przedstawiono
na rysunku.

trawnik
1
– ogrodu
3

pole ogrodu 2400 –3 m2

5

2 2
2. Jeden obrót śruby przesuwa ją o mm. Pracownik wykonał obrotu. O ile
10 5
milimetrów przesunęła się śruba?
3 1
3. W słoiku było l koncentratu pomidorowego. Gospodyni zużyła zawartości. Ile
4 4
litrów koncentratu pozostało w słoiku?
3
4. Aby przejechać rowerem 15 km Mateusz potrzebuje godziny, Michał – 37 minut,
5
a Jaś – 3 kwadranse. Który z chłopców potrzebuje najmniej czasu?
2 1
5. Mama kupiła 3 kg pomarańczy, 2 razy więcej mandarynek i o 1 kg mniej cytryn
3 2
niż pomarańczy. Ile ważyły owoce?
1
6. Marek jechał autobusem 1 godziny, pociągiem 3 razy dłużej, a następnie szedł
3 2
piechotą godziny. Ile minut poświęcił Marek, aby dotrzeć do celu?
4 6
7. Sprzedawczyni odliczyła 80 czekoladek. Ważyły one 1 kg. Ile kg waży jedna
czekoladka? Ile to gramów? 10
1
8. Mama kupiła koszyczek truskawek. Maja zjadła wszystkich truskawek, a Agata
5
– połowę tego co Maja. Jaka część truskawek pozostała w koszyczku?

72 2. Ułamki zwykłe
 1
9. Obwód kwadratu jest równy 133 m siatki. Ile wynosi pole tego kwadratu?
3 2 1
10. Komputer kosztuje 1488 zł, monitor jest 2 razy tańszy. Cena klawiatury to
5 10
ceny komputera. Ile kosztuje cały zestaw?
1
11. Kwadrans to godziny. Ile kwadransów mieści się w 12 godzinach?
4
ZADANIA SPRAWDZAJĄCE
1 1
1. Filiżanka mąki waży kg. Ile filiżanek potrzeba, aby odmierzyć kg mąki?
5 2
2. Na pewnym odcinku tunel metra w Warszawie ma 320 m długości. Z jednej stro‑
2 3
ny wywiercono tunelu, a z drugiej – . Ile metrów tunelu metra pozostało do
wywiercenia? 5 8
3. Do beczki (na rysunku) wlewano porcjami następujące ilości li‑
trów wody:
1 3 1 7 4 7
15 , 6 , 2 , 13 , 10 , 1
2 4 5 10 25 10
Czy wlewana woda zmieści się w beczce? Jeżeli nie, to ile zostanie?
1
4. Mateusz kupił 2 gry komputerowe. Jedną za 35 zł i drugą 2 razy
droższą. Ile kosztowały obie gry? 2

PODSUMOWANIE DZIAŁU
2 3
1. Po wykonaniu dodawania + otrzymasz:
7 5
5 5 31 20
A. B C. D.
12 35 35 35
1
2. 3 godziny to:
5
A. 320 minut B. 192 minuty C. 18 minut D. 190 minut
1 2
3. Iloczyn liczb 4 i 2 wynosi:
3 5 2 4
A. 10 B. C. 10 D. 8
5 15
4. Dzieląc ułamek przez ułamek:
A. dzielimy pierwszy ułamek przez odwrotność drugiego,
B. mnożymy pierwszy ułamek przez odwrotność drugiego,
C. mnożymy odwrotności ułamków,
D. mnożymy odwrotność pierwszego ułamka przez drugi ułamek.

15. Zadania tekstowe 73

 3
5. Odwrotnością liczby 7 jest liczba:
4
31 4 25 4
A. B. 7 C. D.
4 3 3 31
2  1 2
6. Po wykonaniu działań : 2 : 2  otrzymasz:
3  5 5 
22 8 2 1
A. B. C. D. 2
36 11 3 5
7. Stolarz pociął 18‑metrową deskę na mniejsze kawałki, każdy
1
o długości 1 m. Ile takich kawałków otrzymał?
5 5
8. Pirat Sinobrody zapisał żonie w spadku swojego majątku,
1 8
a synowi – reszty. Pozostałą część majątku pozostawił
3
trzem swoim kompanom. Jaką część majątku dostanie każ‑
dy z kompanów?
6
9. Na teście z matematyki Agata zdobyła punktów możli‑
5 7
wych do uzyskania, a Maja uzyskała tej samej liczby punk‑
6
tów. Która z dziewczynek zdobyła więcej punktów?
1
10. Do prania 10 kg bielizny w pralce automatycznej zużywamy 2 dozownika prosz‑
3 4
ku. Jeśli pierzemy ręcznie, zużywamy 1 dozownika proszku. Oblicz, ile gramów
4
proszku zużywa się do prania w pralce automatycznej, a ile podczas prania ręcz‑
nego, jeżeli pełny dozownik zawiera 120 g proszku.
2
11. Na budowie było w zwoju 38 m drutu. Jeden metr tego drutu waży 1 kg. Ze
1 3 10
zwoju odcięto najpierw 6 m, a potem – 16 m. Ile waży reszta drutu?
2 4
12. Diagram przedstawia udział związków organicznych wchodzących w skład or‑
ganizmu człowieka.
woda
65
–
100

cukry białka
1 20
– –
100 100
tłuszcze
sole mineralne 10
–
4 100
–
100

74 2. Ułamki zwykłe
 a) Oblicz masę poszczególnych związków w organizmie człowieka ważącego
60 kg.
b) Oblicz masę poszczególnych związków w twoim organizmie.
13. Oblicz:
a) obwody poniższych figur
1
8 – cm 3 3
4 1 – dm 1 – dm
8 8
2 2
3 – cm 3 – cm 1 1 3 3
3 3 8 – cm 8 – cm 1 – dm 1 – dm
4 4 8 8

3 3
2 1 1 – dm 1 – dm
3 – cm 8 – cm 8 8
3 4

b) pola poniższych figur

2 2 1
6 – cm – cm – dm
3 5 4
3
2 1 – dm
– cm 4
5
1
7 – cm
3

14. Ile mam lat?

2 5
—z—
5 8
moich
lat
to 3

15
15. Długość działki rekreacyjnej wynosi 800 m, a jej szerokość jest równa długości. 
2 16
powierzchni działki obsiano trawą. Na ilu arach tej działki nie posiano trawy?
3
1 3 1 1
16. Mama kupiła kg cukierków po 8 zł i kg cukierków po 10 zł. Ile mama zapła‑
2 4 4 2
ciła za zakupy?

15. Zadania tekstowe 75

 3 Figury na płaszczyźnie

Geometria to jedna z najstarszych nauk. Jej nazwa pochodzi od greckich słów geo (ziemia)
i metron (miara). Geometria powstała, gdy trzeba było zmierzyć pola uprawne.
Podstawowymi pojęciami w geometrii są punkt, prosta i płaszczyzna. Płaszczyznę można
wyobrazić sobie jako kartkę papieru, powierzchnię stołu czy płaskie pole rozciągające się
w nieskończoność. Figura geometryczna to zbiór punktów. Takimi właśnie figurami zajmuje
się dział matematyki nazywany geometrią.

Istotnym wydarzeniem dla rozwoju geometrii, było stworzenie przez greckiego matematyka
Euklidesa dzieła „Elementy”.

76 3. Figury na płaszczyźnie
1. Proste prostopadłe i proste równoległe
Do figur geometrycznych należą punkty, proste, odcinki i wielokąty.
Na rysunkach poniżej przestawiono proste:
a) prostopadłe b) równoległe
l

k s
m
t
n

k ^ l m  n s  t
  – ten znak oznacza proste prostopadłe,  – ten znak oznacza proste równoległe
^
Proste, które przecinają się pod kątem prostym, nazywamy prostymi prostopa-
dłymi. Punkt przecięcia jest ich punktem wspólnym. Proste, które nie przecinają się,
nazywamy prostymi równoległymi. Mogą one być od siebie równo oddalone, tak jak
proste m i n - wtedy nie mają żadnego punktu wspólnego. Możliwe jest także, że
będą się pokrywać, tak jak proste s i t, które mają wszystkie punkty wspólne.
Ćwiczenie 1.
Narysuj prostą przechodzącą przez punkt A, która jest do danej prostej k:
a) równoległa, b) prostopadła.

15
14
3
A 13 14
15
12
1
11 12 11
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

9 10
6 7 8 10
4 5 9
2 3 8
0 1 7
14 15 6
12 13 5
10 11 4
k 5 6 7
8 9 3
4
0 1
2 3 1
2 A
0

Dwa odcinki nazywamy prostopadłymi, jeżeli te odcinki lub ich

przedłużenia przecinają się pod kątem prostym.

WAŻNE

1. Proste prostopadłe i proste równoległe 77

 Odcinki nazywamy równoległymi, jeżeli proste
wyznaczone przez te odcinki są równoległe.
WAŻNE

ZADANIA DO ROZWIĄZANIA
1. Za pomocą linijki i ekierki sprawdź, które z narysowanych prostych są:
a) równoległe, b) prostopadłe.

c d e f g h

2. Wypisz z rysunku do zeszytu po trzy pary odcinków:

a) prostopadłych, b) równoległych.
G F E D

H K
I J

A B C

3. Narysuj w zeszycie prostą k oraz punkt A, który nie leży na tej prostej. Przez punkt
A poprowadź prostą prostopadłą do prostej k, a następnie prostą równoległą do
prostej k.
4. Narysuj w zeszycie proste a, b, c, d spełniające warunki: a ^ b, b  c, c ^ d. Określ
wzajemne położenie prostych: a i c oraz a i d.

78 3. Figury na płaszczyźnie
5. W trakcie podróży Sylwia zauważyła różne znaki drogowe:
A. B. C. D. E.

Przyporządkuj literę P tym znakom, na których dostrzegasz linie prostopadłe,

a R - tym, na których wykorzystano linie równoległe. Odpowiedzi zapisz w zeszycie.
6. Zapisz w zeszycie za pomocą symboli matematycznych, czy proste m i n są
równoległe, czy prostopadłe, jeżeli:
a) m ^ l i l ^ n b) m  l i l  n.
7. Narysuj w zeszycie łamaną otwartą ABCDEF złożoną z 5 odcinków takich, by kolejno
po sobie następujące odcinki były prostopadłe. Wypisz po trzy pary odcinków do
siebie:
a) prostopadłych, b) równoległych.
8. Odcinki AB i CD są równoległe, odcinki CD i DE są prostopadłe, a odcinki DE i EF
są prostopadłe. Określ wzajemne położenie odcinków AB i EF. Wykonaj w zeszycie
odpowiedni rysunek.

ZADANIA SPRAWDZAJĄCE
1. Wypisz z rysunku do zeszytu po dwie pary:
D E C

A B

a) odcinków prostopadłych,
b) odcinków równoległych,
c) odcinków, które nie są ani prostopadłe, ani równoległe.
2. Sprawdź, wykonując w zeszycie odpowiedni rysunek, czy jeśli każda z dwóch pro-
stych k i l jest równoległa do trzeciej prostej m, to k  l.

1. Proste prostopadłe i proste równoległe 79

 1. Liczby ujemne
Liczby ujemne mają zastosowanie w wielu dziedzinach życia. W geografii korzy-
sta się z nich do określania wysokości miejsc na Ziemi względem poziomu morza.
Przykładowo:
Morze Kaspijskie jest położone na wysokości -1053 metrów n.p.m. Także tempera-
tury powietrza poniżej 0° i przechowywania niektórych produktów notujemy w licz-
bach ujemnych. Podobnie określamy piętra w budynku znajdujące się poniżej parte-
ru. Piszemy na przykład, że garaż znajduje się na poziomie -1, a pralnia na poziomie
-2. Najczęściej jednak używa się liczb ujemnych na oznaczenie długu finansowego.
Ćwiczenie 1.
Ostatniego dnia lutego w podanych miastach wojewódzkich Instytut Meteorologii
i Gospodarki Wodnej zanotował następujące temperatury. Zapisz w zeszycie je za
pomocą liczb dodatnich i ujemnych.
Warszawa 2° powyżej 0 +2°
Kraków 5° poniżej 0 -5°
Gdańsk 4° powyżej 0 +4°
Kielce 1° poniżej 0
Łódź 3° powyżej 0
Radom 2° poniżej 0
Szczecin 5° powyżej 0
Lublin 1° poniżej 0

Ćwiczenie 2.
Zapisz w zeszycie liczby z wypowiedzi dzieci, używając znaków + lub -
Oszczędności Jasia zapisujemy +25 zł
Dług Małgosi zapisujemy -10 zł
Liczby ujemne zapisujemy ze zna-
Małgosiu!
kiem „-” . Przy liczbach dodatnich Zaoszczędzilem
możemy wstawić znak „+” lub go 25 złotych.
pominąć.

Jasiu!
Ja, niestety, mam
10 złotych długu.

214 6. Liczby całkowite

Ćwiczenie 3.
a) Zapisz, jaką temperaturę wskazują termometry.
b) Które z tych temperatur to liczby dodatnie, a które - ujemne?
c) Wskaż najniższą temperaturę.
I II III
25 25 25
20 20 20
15 15 15
10 10 10
5 5 5
0 0 0 0 0 0
–5 –5 –5
–10 –10 –10
–15 –15 –15
–20 –20 –20
–25 –25 –25
°C °C °C

a)
I. Temperatura 23°C powyżej 0 (+23°C)
II. Temperatura 0°C (0°C)
III. Temperatura 17°C poniżej 0 (-17°C)
b) Liczba +23 to liczba dodatnia, a liczba -17 to liczba ujemna. Zero nie jest ani
liczbą dodatnią, ani ujemną.
c) Najniższą temperaturę pokazuje termometr na rysunku III (-17°C).

Wszystkie liczby możemy podzielić na liczby dodatnie, ujemne i 0. Liczba dodatnia

i liczba ujemna to liczby różnych znaków.
Każdej z liczb możemy przyporządkować jeden punkt na osi liczbowej. Jeżeli prze-
dłużymy oś w lewo od punktu 0, możemy zaznaczyć dowolne liczby ujemne, a jeżeli
w prawo - dowolne liczby dodatnie.
Liczby ujemne Liczby dodatnie

Liczby ujemne to liczby mniejsze od 0,

WAŻNE a liczby dodatnie to liczby większe od 0.
Liczby …, -5, -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, … nazywamy liczbami całkowitymi.

1. Liczby ujemne 215

 ZADANIA DO ROZWIĄZANIA
1. Wypisz do zeszytu miasta, w których zanotowano temperaturę:
a) dodatnią, b) ujemną.

2. Agatka zapisywała w notesie swoje przychody i wydatki. Oto jej notatki

z poniedziałku: kieszonkowe od rodziców 20 zł, bilet do kina 12 zł, wafelki 3 zł,
kredki 5 zł, pieniądze od babci 10 zł, karnet na basen 50 zł.
Zapisz w zeszycie powyższe liczby, używając znaków „+” lub „-”.
3. Zapisz w zeszycie wielkości występujące w zdaniach za pomocą liczb ujemnych
lub dodatnich.
a) Magda ma 30 zł długu.
b) Żuławy są położone 3 m poniżej poziomu morza.
c) poziom wody na Odrze jest teraz o 10 m niższy od poziomu średniego (czyli tak
zwanego poziomu 0).
d) Poziom wody na Sanie jest o 5 cm wyższy od poziomu średniego.
e) Rysy, najwyższy szczyt w Polsce. Mają 2499 metrów n.p.m.
f) Temperatura skraplania chloru wynosi 34°C poniżej 0.
4. W szkole przeprowadzono zbiórkę makulatury. Samorząd szkolny ustalił, że każda
klasa ma przynieść 20 kg. Po zakończeniu zbiórki okazało się, że klasy zebrały:
Klasa 4a 4b 4c 5a 5b 5c 6a 6b 6c 6d
Ilość kilogramów 18 21 22 31 29 33 32 16 15 19

Zapisz w zeszycie za pomocą znaków „+” lub „-”, ile kilogramów makulatury
powyżej lub poniżej normy przyjętej przez samorząd przyniosła każda klasa.
5. Zaznacz w zeszycie na osi liczbowej punkty odpowiadające liczbom: -5, -7, 2, 0,
4, 7, 10, -1, -10, -2, -4. Liczby ujemne zaznacz kolorem zielonym.

216 6. Liczby całkowite

6. Odczytaj, jaką temperaturę wskazują termometry.
I II III IV
25 25 25 25
20 20 20 20
15 15 15 15
10 10 10 10
5 5 5 5
0 0 0 0 0 0 0 0
–5 –5 –5 –5
–10 –10 –10 –10
–15 –15 –15 –15
–20 –20 –20 –20
–25 –25 –25 –25
°C °C °C °C

ZADANIA SPRAWDZAJĄCE
1. Wypisz do zeszytu dziesięć liczb:
a) tego samego znaku, b) różnych znaków.
2. Zapisz w zeszycie za pomocą liczb ujemnych:
a) dług pani Zosi wynoszący 150 zł,
b) brak na koncie 1320 zł,
c) temperaturę w zimną styczniową noc wynoszącą 20°C poniżej 0,
d) temperaturę 196°C poniżej 0, w której zamarza azot,
e) głębokość Rowu Mariańskiego wynosząca 11022 m p.p.m.

2. W
 artość bezwzględna
Magda zaznaczyła na osi liczbowej punkty odpowiadające liczbom: 1, 2, 7, 10,
a Ania liczbom: -1, -2, -7, -10.
-10 -7 -2 -1 0 1 2 7 10
Dziewczynki zauważyły, że na prawo od 0 na osi liczbowej leżą punkty odpowia-
dające liczbom dodatnim, a na lewo - liczbom ujemnym, oraz że punkty odpowia-
dające liczbom -1 i 1, 2 i -2, 7 i -7, 10 i -10 leżą na osi liczbowej po przeciwnych
stronach punktu zerowego w tej samej odległości od niego.

Liczby -1 i 1, 2 i -2, 3 i -3 … to pary liczb przeciwnych.

WAŻNE Liczbom przeciwnym odpowiadają punkty leżące na osi liczbowej po
przeciwnych stronach punktu zerowego i w tej samej odległości od niego.

2. Wartość bezwzględna 217