Tek Serbestlik Dereceli Yapıların Olasılığa Dayalı Deprem

Tepki Analizi

Proje No: 109M755

Y. Doç. Dr. Gülüm Birgören TANIRCAN

İnşaat Y. Müh.Gülçin TEKİN

EKİM 2010
İSTANBUL
 ÖNSÖZ

Depreme dayanıklı yapı tasarımında, tasarıma esas alınacak deprem yükünün hesaplanması
için günümüzde genel olarak spektrum kavramı kullanılmaktadır. Bilindiği gibi spektrum,
farklı doğal titreĢim periyodundaki sistemlerin, sabit bir sönüm oranı için, yer hareketi
etkisinde yapacağı en büyük davranıĢ değerini gösterir. Ancak yapıda oluĢacak toplam hasar
düĢünüldüğünde, yalnızca en büyük davranıĢ değerinin bilinmesi yeterli olmaz.

Deprem yer hareketinin yapısal hasar üzerindeki etkilerinin en iyi Ģekilde belirlenmesi adına
yapılacak olan bu çalıĢmada amaç; farklı salınım periyotlarına sahip tek serbestlik dereceli
yapıların, %5 sönüm oranı için, yer hareketi etkisi altında yapacakları en büyük, 2., 3. n. en
büyük vb yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin teorik dağılım fonksiyonlarını sıralı istatistiksel
değerlere bağlı olasılık teorisi ile belirlemektir.

ÇalıĢmanın sonunda, doğal titreĢim periyotları 0.1s ile 5s aralığında değiĢen tek serbestlik
dereceli yapıların, Pasific Earthquake Engineering Research/Next Generation Attenuations
(PEER/NGA) veritabanından alınmıĢ farklı büyüklüğe sahip ve en düĢük kullanılabilir
frekans içeriği 0.2 Hz olan çok sayıda ve gerçek kuvvetli yer hareketi ivme kayıtları etkisinde
yapacakları en büyük 50 yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımlarını tanımlayan
parametreler sunulmuĢtur.

Sunulan bu parametreler ile; yapıların sismik tasarımında kullanılabilecek ve bilinen standart

tepki spektrumundan elde edilmesi mümkün olmayan birçok faydalı bilgi elde edilecektir. Bu
çalıĢmanın literatüre katkı sağlayacağı ve bundan sonraki çalıĢmalara da destek olacağı
düĢünülmektedir.

Tek Serbestlik Dereceli Yapıların Olasılığa Dayalı Deprem Tepki Analizi ’’ baĢlıklı bu
çalıĢma, 109M75 nolu proje ile TÜBĠTAK tarafından desteklenmiĢtir.

2
 ĠÇĠNDEKĠLER

ÖNSÖZ....................................................................................................................................... 2

ĠÇĠNDEKĠLER........................................................................................................................... 3

ġEKĠL LĠSTESĠ ......................................................................................................................... 4

TABLO LĠSTESĠ ....................................................................................................................... 5

ÖZET .......................................................................................................................................... 6

ABSTRACT ............................................................................................................................... 7

GĠRĠġ ......................................................................................................................................... 8

GENEL BĠLGĠLER.................................................................................................................... 9

GEREÇ VE YÖNTEM ............................................................................................................ 11

BULGULAR VE TARTIġMA ................................................................................................ 19

SONUÇ VE ÖNERĠLER ......................................................................................................... 22

REFERANSLAR ..................................................................................................................... 23

EK-1 ......................................................................................................................................... 25

3
 ġEKĠL LĠSTESĠ

ġekil 1. Sönüm oranı % 5, periyodu 2s olan sistemin söz konusu yer hareketi altında yer
değiĢtirme değerlerinin zamana bağlı değiĢimi üzerinde sıra istatistiği yaklaĢımının
uygulanması .................................................................................................................... 13

ġekil 2. Farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, % 5 sönüm oranı için, 2001 Anza depremi
etkisi altında; 3 Boyutlu Yer değiĢtirme Spektrumu (3D Response Spectrum) ve
Standart Yer değiĢtirme Spektrumu (Response Spectrum) ............................................ 14

ġekil 3. Periyodu 0.5s olan sistemin, yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımının
belirlenebilmesi için, 4 farklı olasılık yoğunluk fonksiyonun test edilmesi ................... 16

ġekil 4. Periyodu 2s olan sistemin, yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımının

belirlenebilmesi için, 4 farklı olasılık yoğunluk fonksiyonun test edilmesi ................... 17

ġekil 5. % 5 Sönüm oranı için, periyotları farklı 6 ayrı tek serbestlik dereceli sistemin, farklı
depremler etkisi altında yaptıkları yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımları ..... 20

4
 TABLO LĠSTESĠ

Tablo 1. Olasılığa dayalı deprem tepki analizinde kullanılacak kuvvetli yer hareketi
kayıtları veri seti ............................................................................................................. 12

Tablo 2. Periyodu 0.5 s olan sistemin normalize edilmiĢ ve ortalaması alınmıĢ yer
değiĢtirme değerlerinin dağılımını bulmak için yapılmıĢ Chi-Square uygunluk
testi sonuçları .................................................................................................................. 18

Tablo 3. Farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, çok sayıdaki yer hareketi altında
yapacakları en büyük 50 yer değiĢtirme değerinin dağılımını tanımlayan
Rayleigh parametreleri .................................................................................................... 21

5
 ÖZET

TEK SERBESTLĠK DERECELĠ YAPILARIN OLASILIĞA DAYALI

DEPREM TEPKĠ ANALĠZĠ

Yapıların sismik güvenliğinin belirlenmesinde, dolayısıyla yapının kapasitesi ile maruz

kalınan kuvvetli yer hareketi talebinin karĢılaĢtırılmasında; en büyük davranıĢ değerinin
tahmin edilmesi baĢlıca hedeftir. Ancak, talebin yalnızca tek bir en büyük davranıĢ değeri ile
tanımlanması yeterli değildir. Özellikle toplam hasar düĢünüldüğünde, yapının performansı,
yer hareketi süresince gerçekleĢen diğer davranıĢ değerleri (2., 3. ve sonraki en büyük
değerler) ile de iliĢkilidir.

Bu çalıĢmada, farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, %5 sönüm oranı için (bu oran
birçok bina türü yapılar için karakteristik değer olarak kabul edilmiĢtir) yerel en büyük
davranıĢ büyüklüklerinin teorik dağılım fonksiyonlarının belirlenmesinde, sıralı istatistiksel
değerlere bağlı, olasılık teorisinden yararlanılmıĢtır.

Bu belirleme sürecinde, PEER/NGA veritabanından 317 çift kuvvetli yer hareketi ivme
kaydı kullanılmıĢtır. En düĢük frekans içeriği 0.2 Hz olan bu kayıtların, moment büyüklük
değerleri 4.5 ile 8 arasında değiĢmektedir. Ġlk olarak, farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin,
yerdeğiĢtirme – zaman iliĢkileri elde edilmiĢ, bütün uç noktaların mutlak değerleri (mutlak
maksimum değerleri) her yer hareketi için belirlenmiĢtir. Ġkinci olarak, her salınım
periyodundaki en büyük davranıĢ değerlerinin olasılık yoğunluk fonksiyonlarının
oluĢturulması için, kayıtların her iki yatay birleĢeninden normalize edilmiĢ 50 uç davranıĢ
değeri belirlenmiĢtir. Ayrıca bu çalıĢmada, literaturde bugüne kadar rastgele sayı
fonksiyonlarının ya da sistemlerin farklı metodlar kullanılarak oluĢturulmuĢ yer hareketleri
etkisindeki davranıĢlarının olasılığa dayalı analizleri üzerine yapılmıĢ çalıĢmalardan çıkan
sonuçlar ile bu çalıĢmadan çıkan sonuçların uyumu araĢtırılmıĢtır.

ÇalıĢmanın sonunda, doğal titreĢim periyodu 0.1 sn ile 5.0 sn arasında değiĢen tek
serbestlik dereceli sistemlerin yerdeğiĢtirme davranıĢ değerlerinin olasılığa dayalı
analizlerinde kullanılması için, bu değerlerin dağılımını tanımlayan parametreler sunulmuĢtur.

Anahtar Kelimeler:
Olasılığa dayalı deprem tepki analizi, PEER/NGA veritabanı, Sıralı istatiksel değerler, Tek
Serbestlik Dereceli Sistemler, DavranıĢ değerlerinin dağılımı

6
 ABSTRACT

PROBABILISTIC EARTHQUAKE RESPONSE ANALYSIS OF SINGLE

DEGREE OF FREEDOM STRUCTURES

For evaluation of seismic safety of structures, estimation of peak response values has an
important role, since the main principle is comparing the capacity of the structure and the
demand from exposed strong ground motion. However, the demand shall not be characterized
with only the highest peak of the response. Especially, considering overall damage,
performance of the structure is related with the amplitude of remaining peaks in the whole
duration of the ground motion.

In this study, a probabilistic theory, based on order statistics, has been utilized to
determine theoretical distribution functions for amplitudes of the local maximum values in the
response of different SDOF systems, having five per cent damping ratio, assumed as a
characteristic value for a wide range of structures.

In this determination procedure, a set of 317 pairs of horizontal earthquake acceleration

records from PEER/NGA database has been used, of which the Mw vary between 4.5 and 8
with lowest usable frequency of 0.2 Hz. At first, the amplitudes of all the absolute peaks were
calculated from the displacement response time histories of different SDOF systems for each
ground motion. Secondly, the highest 50 of normalized peaks were chosen from both
horizontal components of the records in order to analyze Probability Density Function (PDF)
of the peaks at different oscillator periods. Also alignment of the results of the previous
studies on the issue of probabilistic analysis of random functions or of the response of
structures under the earthquake excitations which were created by using different methods
with the results of this study was investigated.

At the end of this study, key parameters, which define the distribution of the peaks for
each oscillator period, have been presented for use in the probabilistic estimations of
displacement response values of SDOF systems, having a natural period of vibration vary
between 0.1 sec and 5 sec.

Keywords:
Probabilistic Earthquake Response Analysis, PEER/NGA Database, Order Statistics, Single
Degree of Freedom Systems, Distribution of response peaks

7
 GĠRĠġ

Depreme dayanıklı yapı tasarımının temel ilkesi, yapının hafif ve orta Ģiddetteki depremlerde
hasar görmemesi ya da oluĢacak hasarın onarılabilir düzeyde olması, Ģiddetli depremlerde ise
can güvenliğinin sağlanması için yapının kısmen veya tamamen göçmesinin önlenmesidir. Bu
ilkeden hareketle tasarımdaki esas amaç, yapıların sünek davranıĢ gösterecek Ģekilde
tasarlanmasıdır. Sünek davranıĢ sayesinde, yapı tekrarlanan tersinir yükler altında elastik ötesi
davranıĢ gösterecek, yani hasar görerek kendisine aktarılan deprem enerjisinin önemli bir
kısmını tüketebilecektir.

Bu ilkeden hareketle, tasarımda esas alınacak deprem yükü, elastik deprem yükü yerine ondan
daha küçük olan tasarım deprem yüküdür. Böylece daha ekonomik bir çözüm ile yapının
Ģidddetli depremleri hasar görerek, ancak göçme ve can kaybı olmadan atlatmasını sağlamak
hedeflenmiĢtir. Tasarım deprem yükü, elastik deprem yükünün, yapının sergiliyeceği tahmin
edilen süneklik düzeyine göre belirlenen düzeltme katsayısına (Ra: Deprem yükü azaltma
katsayısına) bölünmesi ile elde edilir.

Yapıların tasarımında kullanılacak deprem yükünün hesaplanması için günümüzde genel

olarak spektrum kavramı kullanılmaktadır. Bilindiği gibi spektrum, farklı doğal titreĢim
periyodudaki tek serbestlik dereceli sistemlerin sabit bir sönüm oranı için, belirli bir yer
hareketi etkisinde yapacağı en büyük davranıĢ değerini gösterir. Bu esasa dayalı yapılan
tasarımda, yapıda yer hareketi süresince gerçekleĢen davranıĢ değerlerinden yalnızca en
büyüğünün tanımlanması yeterli gibi görülmektedir ve farklı sistemler için sayı ve büyüklük
açısından farklılıklar gösteren diğer davranıĢ değerlerinin etkisi gözardı edilmektedir. Ancak,
yapıda oluĢacak toplam hasar düĢünüldüğünde; yalnızca en büyük davranıĢ değerinin
bilinmesi yeterli olmaz.
Farklı özellikteki depremlerin, farklı yapı sistemlerinin davranıĢı üzerindeki etkilerinin en iyi
Ģekilde belirlenebilmesi adına yapılmıĢ olan bu çalıĢmada, farklı salınım periyotlarına sahip
tek serbestlik dereceli sistemlerin, %5 sönüm oranı için, gerçek ve çok sayıda kuvvetli yer
hareketleri etkisindeki en büyük, 2., 3. ,n inci en büyük, yerdeğiĢtirme davranıĢ değerlerinin
(spektral yerdeğiĢtirme değerleri) teorik dağılım fonksiyonları belirlenmiĢ, ve bu dağılım
fonksiyonlarını tanımlayan parametreler sunulmuĢtur. Bu parametreler ile yapıların sismik
tasarımında kullanılabilecek ve günümüzde kullanılan standart tepki spektrumundan elde
edilmesi mümkün olmayan faydalı bilgiler sunulmuĢtur.

Yukarıdaki bilgilere ek olarak, bu proje ile literatürde bugüne kadar farklı kabüller ıĢığında ve
farklı metodlar kullanılarak yapılmıĢ çalıĢmaların sonuçları ile bu çalıĢmadan elde edilen
sonuçların uyumu araĢtırılmıĢtır.
Proje, aynı zamanda ĠnĢaat Mühendisliği Master Tezi konusu olarak sunulmuĢ, tamamlanmıĢ
ve 2010 yılında gerçekleĢtirilen Avrupa Deprem Mühendisliği Kongresi’nde bildiri olarak da
yayımlanmıĢtır.

8
 GENEL BĠLGĠLER
Yapı tasarımında çoğu zaman tasarıma esas olan, yapının yer hareketi etkisi altında gösterdiği
davranıĢın en büyük değeridir. Ancak, yapıların sismik güvenliğinin belirlenmesinde, talebin
yalnızca en büyük davranıĢ değeri ile tanımlanması ve söz konusu yer hareketi etkisi altında
oluĢacak diğer davranıĢ değerlerinin zamana bağlı değiĢiminin gözardı edilmesi yeterli
olmayacaktır. Özellikle toplam hasar düĢünüldüğünde, yapının performansı yer hareketi
süresince gerçekleĢen diğer davranıĢ değerleri ile de yakından iliĢkilidir. Bu sebeple literatür
analizi yapılırken; kuvvetli yer hareketi süresi ve olasılığa dayalı deprem tepki analizi
konularında yapılmıĢ olan çalıĢmalar incelenmiĢtir ve ikinci konu üzerine yoğunlaĢılmıĢtır.
Bu çalıĢmalardan bazıları kısaca Ģu Ģekilde özetlenmiĢtir.

Rastgele üretilmiĢ fonksiyonların istatiksel özellikleri konusunda yapılan ilk çalıĢma RICE
(1944, 1945) dir. Bu çalıĢmada; rastgele üretilmiĢ fonksiyonlar, bunların sıfır noktaları ve
maksimumları olasılık dağılım teorisi ile tanımlanmıĢtır.

CARTWRIGHT ve Longuet-Higgings (1956) çalıĢmaları ise, RICE (1944, 1945)

çalıĢmasının geniĢletilmiĢ versiyonudur. Bu çalıĢmada ise rastgele üretilmiĢ fonksiyonların
maksimum değerlerinin dağılımları için olasılık yoğunluk fonksiyonu elde edilmiĢtir.

Yukarıda söz edilen çalıĢmaların sonuçlarının uygulandığı ve geliĢtirildiği diğer çalıĢmalar ise
Ģu Ģekildedir.

UDWADIA ve Trifunac (1974) yaptıkları çalıĢmada, osilatör davranıĢının maksiumum

değerinin istatistiğini kullanarak, davranıĢ spektrumu hesabı yaptılar.

Diğer bir çalıĢma ise AMINI ve Trifunac (1981, 1985) tarafından yapılmıĢtır. Bu çalıĢmada;
uç değerlerin birbirinden bağımsız ve davranıĢ – zaman iliĢkisinin durağan (stationary)
olduğu kabülü ile, yapıların yer hareketi etkisinde gösterdikleri davranıĢın uç değerlerinin
dağılımları bulunmuĢtur.

GUPTA ve Trifunac (1988) , rastgele üretilmiĢ davranıĢ fonksiyonlarının bütün yerel en

büyük değerlerinin teorik dağılım fonksiyonlarını, sıra istatistiğine bağlı olarak sunmuĢlardır.
Bu çalıĢmadada, AMINI ve Trifunac (1981, 1985) çalıĢmasında olduğu gibi davranıĢ - zaman
iliĢkisinin durağan olduğu kabülü ve davranıĢın uç değerlerinin birbirinden bağımsız olduğu
kabülü yapılmıĢtır. Ancak, AMINI ve Trifunac (1981, 1985) çalıĢmasındaki sonuçlar özellikle
yüksek dereceli uç değerler için tutarlı görülmemiĢtir.

BASU ve diğerleri (1996), rastgele davranıĢ sürecindeki yüksek dereceli uç değerlerin

dağılımını belirlemek için, benzetilmiĢ (simulated) ortak yoğunluk fonksiyonu önermiĢlerdir.
Bu çalıĢmanın sonuçlarını sentetik olarak üretilmiĢ davranıĢ süreçlerinden elde edilen sıra
istatistikleriyle ve Markov teorisi sonuçlarıyla karĢılaĢtırmıĢlardır. Bu çalıĢmada, yukarıdaki
çalıĢmalardan farklı olarak uç değerlerin birbiriyle iliĢkili olduğu kabül edilmiĢtir.

GUPTA ve Trifunac (1998) tarafından yapılan çalıĢmada ise; AMINI ve Trifunac (1981),
GUPTA ve Trifunac (1988) ve, BASU ve diğerleri (1996) tarafından farklı dereceli uç
değerlerin büyüklüklerini belirlemek üzere yapılmıĢ çalıĢmaların sonuçları karĢılaĢtırılmıĢtır.
Bu karĢılaĢtırma için simulasyon deneyleri yapılmıĢtır. Bu deneylerde, durağan (stationary)

9
zaman serileri, dar bantlı, geniĢ bantlı ve bant sınırlı olmak üzere 3 farklı süreci temsil eden
güç spektrumu yoğunluk fonksiyonu (PSDF) için simule edilmiĢtir.

ġAFAK (1998) yaptığı çalıĢmada yeni bir davranıĢ spektrumu ‘3D Response Spectra (üç
boyutlu DavranıĢ Spektrumu) tanımlamıĢtır. Bu yeni davranıĢ spektrumu, bugüne kadar
bilinen spektrum kavramından farklı olarak, yer hareketi süresi hakkında fikir vermektedir.
Yapılan bu çalıĢmada yer hareketi süresi, tek serbestlik dereceli sistemlerin yer değiĢtirme
davranıĢlarındaki uç değerlerin dağılımlarından yararlanılarak bulunmuĢtur.

Yukarıda kısaca söz edilen çalıĢmalar (ġAFAK, 1998 hariç) genellikle teorik çalıĢmalardan
oluĢmakta gerçek ve çok miktardaki yer hareketi kayıtlarıyla sonuçların doğruluğunun ispat
edilmemektedir. ÇalıĢmalarda kullanılan yer hareketi kayıtları, farklı simulasyon
yöntemleriyle elde edilmiĢ yapay kayıtlar olmakla birlikte, kullanılmıĢ olan bu kayıtların
sayısı 3’ü geçmemektedir.

Bu projede temel amaç, çok sayıda kuvvetli yer hareketi verileri kullanılarak, farklı tek
serbestlik dereceli yapıların (titreĢim periyotları 0.1s ile 5s arasında değiĢen 50 farklı tek
serbestlik dereceli sistemin, % 5 sabit sönüm oranı için), yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin
olasılık teorisi ile analizini yapmak ve bu yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımlarını
tanımlayan parametreler sunmaktır. Sunulacak bu parametreler ile, çok geniĢ periyot aralığı
için, tek serbestlik dereceli sistemlerin en büyük yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin
hesaplanabilmesinin (yer değiĢtirme spektrumunun elde edilmesi) yanısıra, etkili deprem
süresinin doğal titreĢim periyodu ile olan iliĢkisi tanımlanabilecek, yer hareketi süresince
gerçekleĢen diğer yer değiĢtirme davranıĢ değerleri belirlenebilecek, herhangi bir davranıĢ
değerinin aĢılma(ma) olasılıkları hesaplanabilecek ve yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin
büyüklükleri ve sayıları ile yapısal sistemin fiziksel özellikleri (sistemin doğal titreĢim
periyodu ve sönüm oranı) arasındaki iliĢki belirlenebilecektir.

Bununla beraber sunulan bu yeni çalıĢma daha önceki çalıĢmalarda teorik olarak elde edilen
uyumların geçerliliğinin tespit edilmesi, ya da yeni uyum fonksiyonlarının önerilmesi
açısından önem taĢımaktadır.

10
 GEREÇ VE YÖNTEM

ÇalıĢmada kullanılan kuvvetli yer hareketi kayıtları Next Generation Attenuation (NGA) ve
Pacific Earthquake Enginnering Research Center (PEER) veritabanından alınmıĢ, büyüklüğü
4.5 ile 8 arasında değiĢen, kullanılabilir en düĢük frekans içeriği 0.2 Hz olan, 317 çift kuvvetli
yer hareketi ivme kaydı kullanılmıĢtır. Veri seti oluĢturulurken, deprem kayıtları arasında;
deprem büyüklükleri, deprem odağının kayıt yerinden olan uzaklığı, fay mekanizması,
deprem dalgalarının yayıldığı yerel zemin cinsi ve koĢulları vb. gibi özelliklere göre herhangi
bir sınıflandırma yapılmamıĢtır.
Analizlerde kullanılan deprem kayıtlarının listesi Tablo 1 ile verilmiĢtir.
Analizde izlenen adımlar Ģu Ģekilde sunulmuĢtur:
1.Adım: DavranıĢ Spektrumlarının Hesaplanması :Bu çalıĢmada ilk olarak, sönüm oranı
% 5 olmak kaydı ile, doğal titreĢim periyotları 0.1s ile 5s arasında değiĢen 50 ayrı tek
serbestlik dereceli sistemin (sdof), çok sayıda ve farklı özelliklerdeki yer hareketi etkisi
altında gösterecekleri davranıĢ değerleri belirlenmiĢtir. Bu belirlenme sürecinde kullanılan
veri seti, bugüne kadar bu konuda yapılan analizlerde kullanılmıĢ veri sayısına oranla oldukça
geniĢtir. Sistemlerin söz konusu yer hareketleri altında yer değiĢtirme değerleri zamana bağlı
olarak belirlenmiĢtir. Bu aĢamada bir sayısal çözümleme yöntemi olan Piecewise Linear
Exact Method (AYDINOĞLU, 2003) kullanılmıĢtır. Sistemlerin zamana bağlı olarak değiĢen
farklı yer ivmeleri altında oluĢacak yer değiĢtirme davranıĢ değerleri, sabit bir sönüm oranı
için, zamana bağlı olarak bulunmuĢ ve bu analizler Matlab yazılımı kullanılarak yapılmıĢtır.

2.Adım: Sıra Ġstatistiği YaklaĢımının Uygulanması: Her bir sistem için farklı yer
hareketleri etkisi altında elde edilmiĢ yer değiĢtirme davranıĢ değerlerine sıra istatistiği
yaklaĢımı uygulanmıĢtır. Bu yaklaĢım ilk olarak GUPTA ve Trifunac (1988) tarafından
rastgele üretilmiĢ davranıĢ fonksiyonlarının bütün yerel en büyük değerlerinin teorik dağılım
fonksiyonlarının belirlenmesi için kullanılmıĢtır. Bu çalıĢmaya ek olarak, BASU ve diğerleri
(1996), ve GUPTA ve Trifunac (1998) yaptıkları çalıĢmalarda rastgele üretilmiĢ davranıĢ
fonksiyonlarının farklı dereceli davranıĢ değerlerinin teorik olasılık dağılım fonksiyonlarını
sıra istatistiğine bağlı olarak sunmuĢlardır.

Bu çalıĢmaların sonuçları göstermiĢtir ki, sıra istatistiği yaklaĢımına bağlı olarak elde edilen
formülasyonlar, bu yaklaĢım kullanılmadan elde edilen formülasyonların sonuçları ile
karĢılaĢtırıldığında çok daha iyi sonuçlar vermiĢtir (GUPTA, 1988; BASU, 1996; GUPTA,
1998).

Sıra istatistiği yaklaĢımı, davranıĢ değerleri büyüklüklerinin azalacak Ģekilde

sıralandırılmasına dayanır. Bu nedenle, her sistemin yer değiĢtirme - zaman iliĢkileri elde
edildikten sonra, bütün uç noktaların (davranıĢın maksimum değerlerinin) mutlak değerleri,
sıra istatistiği yaklaĢımının gerektirdiği Ģekilde; yani büyüklükçe azalacak Ģekilde
sıralanmıĢtır.

ġekil 1’ te, sönüm oranı % 5, periyodu 2s olan tek serbestlik dereceli sistemin, 2001 Anza
depremi sırasında kaydedilmiĢ Seven Oaks Dam Downstream Surf. kaydı altında yer
değiĢtirme değerleri zamana bağlı olarak gösterilmiĢtir ve sıra istatistiği yaklaĢımı yukarıda
açıklandığı Ģekilde yer değiĢtirme - zaman değiĢimine uygulanmıĢtır.

11
 Deprem Kaydının 1. Deprem Kaydının 2.
Yatay Bileşeni için Yatay Bileşeni için
Kayıt Saat & Deprem
Deprem İsmi Yıl Ay & Gün Uygulanan Yüksek Uygulanan Yüksek İstasyon Sayısı
Numarası Dakika Büyüklüğü
Geçirimli Filtrenin Geçirimli Filtrenin
Köşe Frekansı (Hz) Köşe Frekansı (Hz)
1 Helena, Montana-01 1935 1031 1838 6 0.2 0.2 1
2 Imperial Valley-02 1940 0519 0437 6.95 0.2 0.2 1
3 Kern County 1952 0721 1153 7.36 0.2 0.2 1
4 Parkfield 1966 0628 0426 6.19 0.2 0.2 5
5 Borrego Mtn 1968 0409 0230 6.63 0.2 0.2 1
6 San Fernando 1971 0209 1400 6.61 0.2 0.2 8
7 Point Mugu 1973 0221 1445 5.65 0.2 0.2 1
8 Friuli, Italy-01 1976 0506 2000 6.5 0.2 0.2 2
9 Coyote Lake 1979 0806 1705 5.74 0.2 0.2 2
10 Imperial Valley-06 1979 1015 2316 6.53 0.2 0.2 4
11 Livermore-01 1980 124 1900 5.8 0.2 0.2 2
12 Mammoth Lakes-04 1980 0525 2035 5.7 0.2 0.2 1
13 Mammoth Lakes-06 1980 0527 1451 5.94 0.2 0.2 1
14 Victoria, Mexico 1980 609 328 6.33 0.2 0.2 4
15 Irpinia, Italy-01 1980 1123 1934 6.9 0.2 0.2 2
16 Taiwan SMART1(5) 1981 0129 0451 5.9 0.2 0.2 1
17 Coalinga-01 1983 0502 2342 6.36 0.2 0.2 40
18 Coalinga-02 1983 0509 0249 5.09 0.2 0.2 2
19 Coalinga-03 1983 611 309 5.38 0.2 0.2 1
20 Coalinga-04 1983 0709 0740 5.18 0.2 0.2 1
21 Taiwan SMART1(25) 1983 0921 1920 6.5 0.2 0.2 2
22 Borah Peak, ID-02 1983 1029 2329 5.1 0.2 0.2 1
23 Morgan Hill 1984 0424 2115 6.19 0.2 0.2 12
24 Taiwan SMART1(33) 1985 0612 1722 5.8 0.2 0.2 5
25 Taiwan SMART1(40) 1986 0520 0525 6.32 0.2 0.2 8
26 N. Palm Springs 1986 0708 0920 6.06 0.2 0.2 4
27 Chalfant Valley-03 1986 0721 1451 5.65 0.2 0.2 1
28 Kalamata, Greece-02 1986 0915 1141 5.4 0.2 0.2 1
29 San Salvador 1986 1010 1749 5.8 0.2 0.2 1
30 Whittier Narrows-01 1987 1001 1442 5.99 0.2 0.2 1
31 Superstition Hills-01 1987 1124 0514 6.22 0.2 0.2 1
32 Loma Prieta 1989 1018 0005 6.93 0.2 0.2 34
33 Georgia, USSR 1991 0615 0059 6.2 0.2 0.2 3
34 Big Bear-01 1992 0628 1506 6.46 0.2 0.2 5
35 Northridge-01 1994 0117 1231 6.69 0.2 0.2 26
36 Dinar, Turkey 1995 1001 1557 6.4 0.2 0.2 3
37 Chi-Chi, Taiwan 1999 0920 7.62 0.2 0.2 2
38 Sierra Madre 1991 0628 5.61 0.2 0.2 1
39 Northridge-06 1994 0320 2120 5.28 0.2 0.2 1
40 Hector Mine 1999 1016 7.13 0.2 0.2 1
41 Yountville 2000 0903 5 0.2 0.2 1
42 Big Bear-02 2001 0210 4.53 0.2 0.2 1
43 Mohawk Val, Portola 2001 0810 5.17 0.2 0.2 3
44 Anza-02 2001 1031 4.92 0.2 0.2 14
45 Gilroy 2002 0514 4.9 0.2 0.2 2
46 Big Bear City 2003 222 4.92 0.2 0.2 3
47 Chi-Chi, Taiwan-02 1999 0920 1757 5.9 0.2 0.2 2
48 Chi-Chi, Taiwan-03 1999 0920 1803 6.2 0.2 0.2 4
49 Chi-Chi, Taiwan-04 1999 0920 2146 6.2 0.2 0.2 16
50 Chi-Chi, Taiwan-05 1999 0922 0014 6.2 0.2 0.2 36
51 Chi-Chi, Taiwan-06 1999 0925 2352 6.3 0.2 0.2 41
Toplam=317

Tablo 1. Olasılığa dayalı deprem tepki analizinde kullanılacak kuvvetli yer hareketi kayıtları
veri seti

12
 Periyodu 2 s ve Sonum Orani %5 olan Tek Serbestlik Dereceli Sistemin
Yer degistirme - Zaman Iliskisi
0.1

4. en buyuk 1. en buyuk
0.08 Yer degistirme Degeri
Yer degistirme
Degeri
0.06 5. en buyuk
Yer degistirme Degeri
0.04

0.02
Yer degistirme (cm)

-0.02
15. en buyuk
-0.04
Yer degistirme Degeri

-0.06
2. en buyuk
Yer degistirme 3. en buyuk
-0.08
Degeri Yer degistirme Degeri
-0.1
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Zaman (s)

ġekil 1. Sönüm oranı % 5, periyodu 2s olan sistemin söz konusu yer hareketi altında yer
değiĢtirme değerlerinin zamana bağlı değiĢimi üzerinde sıra istatistiği yaklaĢımının
uygulanması

Sıra istatistiği yaklaĢımı uygulanarak derecelendirilmiĢ (sıralandırılmıĢ) bu davranıĢ değerleri,

ġAFAK (1998) tarafından yapılmıĢ çalıĢmada yer alan 3 Boyutlu DavranıĢ (Tepki) Spektrum
(3D Response Spectra) kavramı kullanılarak sunulmuĢtur. 3 Boyutlu Tepki Spektrumu,
günümüzde depreme dayanıklı yapı tasarımında çoğunlukla kullanılmakta olan Standart
Tepki Spektrumu (Response Spectrum) kavramına yeni anlam kazandırmıĢtır.

3 Boyutlu DavranıĢ spektrumu, Standart Tepki spektrumundan farklı olarak, tek serbestlik
dereceli sistemlerin, belirli bir yer hareketi etkisinde yapacakları davranıĢ değerlerinden en
büyük davranıĢ değerini göstermesinin yanısıra, diğer davranıĢ değerlerinin de büyüklüklerini
gösterir. Böylece, günümüzde kullanılan tepki spektrumundan farklı olarak; yapısal hasarın
belirlenmesinde çok önemli bir parametre olan, etkili deprem süresi hakkında da bilgi verir.

AĢağıda periyotları farklı (0.1s T 5s arasında 0.1s‘lik artırımlarla) çok sayıda tek
serbestlik dereceli sistemin, % 5 sönüm oranı için, ġekil 1’ deki yer hareketi altında elde
edilen yer değiĢtirme spektrumu (tepki spektrumu) ve 3 boyutlu yer değiĢtirme spektrumu (3
boyutlu tepki spektrumu) gösterilmiĢtir. ġekil 2’ de görüldüğü üzere, tepki spektrumu; belirli
bir yer hareketi etkisinde farklı salınım periyotlarındaki tek serbestlik dereceli sistemlerin

13
sabit bir sönüm oranı için yapacakları en büyük davranıĢ değerini gösterirken, 3 boyutlu tepki
spektrumu; herhangi bir yer hareketi etkisinde, sabit bir sönüm oranı için, periyotları farklı tek
serbestlik dereceli sistemlerin yapacakları davranıĢ değerlerinden en büyüğünün yanısıra 2. en
büyük, 3. en büyük, ..., n. en büyük davranıĢ değerlerini de gösterir.

ġekil 2. Farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, % 5 sönüm oranı için, 2001 Anza depremi
etkisi altında; 3 Boyutlu Yer değiĢtirme Spektrumu (3D Response Spectrum) ve Standart Yer
değiĢtirme Spektrumu (Response Spectrum)

Açıkca görülmektedir ki, 3 boyutlu tepki spektrumunda en büyük davranıĢ değerine (1.
davranıĢ değeri, maksimum büyüklükteki davranıĢ değeri) karĢılık gelen eğri standart tepki
sepktrumudur ve koyu çizgi ile gösterilmiĢtir.

3 boyutlu davranıĢ spektrumu, etkili deprem sürelerinin sistem periyoduyla olan değiĢimin,
davranıĢ değerlerinin büyüklük ve sayıları ile sistemin karakteristik özellikleri (sönüm oranı,
doğal titreĢim periyodu) arasındaki iliĢkinin belirlenmesine yardımcı olmanın yanısıra, 1., 2.,
3., ....., n. en büyük davranıĢ değerlerinin alması muhtemel olan büyüklük değerlerini de
göstermesi açısından önem taĢımaktadır.

3 boyutlu tepki spektrumlarının, bütün deprem kayıtlarının her iki yatay bileĢeninin (EW;
East-West ve NS; North-South) etkisi altında ayrı ayrı oluĢturulmasının ardından, her sistem
için; 50 tanesi EW bileĢeninden, 50 tanesi NS bileĢeninden olmak kaydı ile toplamda 100 adet
yer değiĢtirme davranıĢ değeri elde edilmiĢtir. Elde edilen bu 100 yer değiĢtirme değerlerinin

14
büyüklükleri, yeniden sıra istatistiği yaklaĢımının öngördüğü biçimde büyükten küçüğe
sıralanmıĢ ve bu iĢlem sonrasında da, tek serbestlik dereceli her sistem için, belirli yer
hareketi etkisinde, söz konusu yer hareketinin her iki bileĢeninden gelen en büyük 50 yer
değiĢtirme değeri elde edilmiĢtir.

3.Adım: Deplasmanların normalize edilmesi: Periyodu farklı birçok tek serbestlik dereceli
sistem için elde edilmiĢ bu en büyük 50 yer değiĢtirme davranıĢ değeri, o sistem için 1. en
büyük yer değiĢtirme değeri (maksimum yer değiĢtirme davranıĢ değeri) ile normalize
edilmiĢtir. Bu iĢlemin amacı; deprem büyüklüğü, deprem odağının kayıt yerinden olan
uzaklığı, fay mekanizması, deprem dalgalarının yayıldığı yerel zemin cinsi ve koĢulları vb.
gibi çeĢitli faktörlerin yer hareketine ait parametrelerin değerlerindeki ve dolayısı ile
sistemlerin yer hareketi atında gösterecekleri davranıĢ değerlerindeki değiĢime olan etkisini
ortadan kaldırmaktır.

Daha sonra, hesaplanan bu 50 en büyük yer değiĢtirme davranıĢının normalize edilmiĢ

değerlerinin ortalaması alınmıĢtır. Böylece, her salınım periyodu için, yer hareketinden
(depremden) bağımsız ve daha genelleĢtirilmiĢ yer değiĢtirme davranıĢ değerleri elde
edilmiĢtir.

4.Adım: Olasılık Dağılım Fonksiyonlarının Seçimi ve Hesabı : Her sistem için ayrı ayrı
normalize edilmiĢ ve ortalaması alınmıĢ 50 yer değiĢtirme değeri, teorik dağılım
fonksiyonlarının belirlenebilmesi için olasılığa dayalı analizler ile test edilmiĢtir.

Ġlk olarak, her sistem için, bu davranıĢ değerlerinin histogramı oluĢturulmuĢtur.

Histogramların oluĢturulmasındaki asıl amaç; davranıĢ değerlerini net bir Ģekilde
gruplandırabilmek ve bu değerlerin dağılımlarını tanımlayacak en iyi olasılık yoğunluk
fonksiyonunu belirleyebilmektir. Bu belirlenme sürecinde, 4 farklı olasılık dağılımı; Gaussian
(Normal), Rayleigh, Exponential ve Weibull dağılımları kullanılmıĢtır. Bilindiği gibi
literatürde birçok olasılık dağılımı mevcuttur. Ancak, bu çalıĢmada bunlardan yalnızca 4
tanesinin uygunluğu test edilmiĢtir. Gaussian (Normal) dağılım, inĢaat mühendisliği
uygulamalarında en çok kullanılan olasılık modelidir (DECANINI, 2003). Ayrıca, rastgele
üretilmiĢ davranıĢ fonksiyonlarının maksimum değerlerinin olasılık yoğunluk fonksiyonu,
geniĢ-bantlı davranıĢlarda (wide-band response) Gaussian (Normal) dağılım ile temsil
edilirken, dar-bantlı davranıĢlarda (narrow-band response) Rayleigh dağılımı ile temsil
edilmektedir (GUPTA, 1996; CARTWRIGHT, 1956; ġAFAK, 1988, 1998). Bu dağılımlara
ek olarak, bu proje kapsamında 2 farklı olasılık dağılımının; Weibull ve Exponential, daha
uygunluğu test edilmiĢtir. Bu olasılık dağılımlarının seçilmesindeki asıl neden ise, bunların
Rayleigh olasılık dağılımınının özel hallerini temsil etmesi ve olasılığa dayalı analizlerde
çoğunlukla kullanılan olasılık fonksiyonları arasında yer almalarıdır.

Ardından, her sistemin maksimum yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımını en iyi
tanımlayan olasılık yoğunluk fonksiyonun belirlenmesi için, yukarıda söz edilen 4 farklı
olasılık dağılımı arasında karĢılaĢtırma yapılmıĢtır. Bu raporda, yalnızca doğal titreĢim
periyotları 0.5s ve 2s olan tek serbestlik dereceli sistemler için karĢılaĢtırma sonuç resimleri
gösterilmiĢtir (ġekil 3 ve ġekil 4).

Test edilen 4 farklı dağılımın parametreleri belirlenirken, en çok kullanılan istatistiksel

yöntemlerden biri olan, en büyük olabilirlik kestirimi yöntemi (Maximum Likelihood
Estimation method) kullanılmıĢtır. Her dağılım için ilgili parametrelerin hesaplanmasının

15
ardından; hangi dağılımın, sistemlerin yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin olasılık yoğunluk
fonksiyonunu en iyi Ģekilde tanımlayacağını belirlemek için uyuĢum testi (Goodness of Fit
test) yapılmıĢtır.

Teorik (Beklenen, Ei) ve incelenen (Gözlenen, Oi) dağılım fonksiyonları arasındaki uyumun
derecesi belirlenirken, en çok kullanılan istatistiksel testler; Anderson-Darling (A-D),
Kolmogorov-Smirnov (K-S) ve Chi-squared testleridir. Bu çalıĢmada 4 farklı olasılık dağılım
fonksiyonunun uygunluğu araĢtırılırken, Chi-squared uyuĢum testi kullanılmıĢtır. Chi-square
istatiksel testi diğer testlerden farklı olarak birçok dağılım fonksiyonu türüne uygulanabilme
avantajına sahiptir.

2
k
2 Oi E i
X0 =
i=1 Ei

Yer degistirme Degerlerinin Histogrami

3 Normal Dagilim
Rayleigh Dagilim
Weibull Dagilim
2.5 Exponential Dagilim
Olasilik Yogunluk Fonksiyonu

1.5

0.5

0
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
Normalize Edilmis ve Ortalamasi Alinmis Yer degistirme Degerleri

ġekil 3. Periyodu 0.5s olan sistemin, yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımının
belirlenebilmesi için, 4 farklı olasılık yoğunluk fonksiyonun test edilmesi

16
 2.5 Yer degistirme Degerlerinin Histogrami
Normal Dagilim
Weibull Dagilim
Exponential Dagilim
2
Rayleigh Dagilim
Olasilik Yogunluk Fonksiyonu

1.5

0.5

0
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
Normalize Edilmis ve Ortalamasi Alinmis Yer degistirme Degerleri

ġekil 4. Periyodu 2s olan sistemin, yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımının

belirlenebilmesi için, 4 farklı olasılık yoğunluk fonksiyonun test edilmesi

Yukarıda formülasyonu verilen Chi-square testi ile bütün sistemlerin yer değiĢtirme davranıĢ
değerlerine en uygun olan olasılık yoğunluk fonksiyonu belirlenmiĢtir. Ancak, bu raporda
yalnızca 0.5s periyoda sahip tek serbestlik dereceli sistemin yer değiĢtirme değerlerinin test
sonuçları gösterilmiĢtir. Tablo 2’ de açıkça görülmektedir ki; Chi-square istatistiksel test
sonucu Rayleigh dağılımı için, en küçük değere sahiptir. Bu sonuç, gözlenen(Oi) ve beklenen
(Ei) sıklıklar arasındaki sapmanın, X 02 , diğer dağılımlar ile karĢılaĢtırıldığında; Rayleigh
dağılımı için daha az olduğunu ispatlamıĢtır.

Her sistem için ayrı ayrı oluĢturulan histogram resimleri incelendiğinde ve uyuĢum testi
(Goodness of Fit test) sonuçları, X 02 , değerlendirildiğinde görülmüĢtür ki; farklı
periyotlardaki tek serbestlik dereceli sistemlerin, farklı özellikteki depremlerin (yer
hareketlerinin) etkisi altında gösterdikleri yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin olasılık
yoğunluk fonskiyonu Rayleigh dağılımını takip etmektedir. Rayleigh dağılımı Ģu fonksiyon
ile tanımlanır.

2
x -x
f(x) = exp ; x 0;
σ 2
2σ 2

Bu formülasyondaki ise Rayleigh dağılımının parametresidir.

17
Sınıf Aralıkları Gözlenen Frekanslar, (Oi) Beklenen Frekanslar, (Ei) Chi-Square Test Sonucu
0.2 0 6.95 6.95
0.2<x<=0.28 16 5.86 17.56
0.28<x<=0.36 11 7.73 1.38

Normal Dagılım
0.36<x<=0.44 7 8.50 0.27
0.44<x<=0.52 5 7.80 1.00
0.52<x<=0.6 4 5.97 0.65
0.6<x<=0.68 2 3.81 0.86
0.68<x<=0.76 2 2.02 0.00
0.76<x<=0.84 1 0.90 0.01
0.84<x<=0.92 1 0.33 1.35
0.92<x<=1 1 0.10 7.88
Toplam 50 49.97 37.91
Sınıf Aralıkları Gözlenen Frekanslar, (Oi) Beklenen Frekanslar, (Ei) Chi-Square Test Sonucu

0.2 0 9.25 9.25

0.2<x<=0.28 16 7.26 10.51

Rayleigh Dagılım
0.28<x<=0.36 11 7.71 1.40
0.36<x<=0.44 7 7.19 0.01
0.44<x<=0.52 5 6.03 0.18
0.52<x<=0.6 4 4.61 0.08
0.6<x<=0.68 2 3.23 0.47
0.68<x<=0.76 2 2.09 0.00
0.76<x<=0.84 1 1.25 0.05
0.84<x<=0.92 1 0.70 0.13
0.92<x<=1 1 0.36 1.14
Toplam 50 49.70 23.22

Sınıf Aralıkları Gözlenen Frekanslar, (Oi) Beklenen Frekanslar, (Ei) Chi-Square Test Sonucu

0.2 0 19.60 19.60

0.2<x<=0.28 16 5.49 20.15

Exponential Dagılım
0.28<x<=0.36 11 4.50 9.41
0.36<x<=0.44 7 3.68 2.98
0.44<x<=0.52 5 3.02 1.30
0.52<x<=0.6 4 2.47 0.94
0.6<x<=0.68 2 2.03 0.00
0.68<x<=0.76 2 1.66 0.07
0.76<x<=0.84 1 1.36 0.10
0.84<x<=0.92 1 1.12 0.01
0.92<x<=1 1 0.92 0.01
Toplam 50 45.84 54.56

Sınıf Aralıkları Gözlenen Frekanslar, (Oi) Beklenen Frekanslar, (Ei) Chi-Square Test Sonucu

0.2 0 6.93 6.93

0.2<x<=0.28 16 6.93 11.86
0.28<x<=0.36 11 8.15 0.99
Weibull Dagılım

0.36<x<=0.44 7 8.12 0.15

0.44<x<=0.52 5 7.01 0.58
0.52<x<=0.6 4 5.31 0.32
0.6<x<=0.68 2 3.55 0.67
0.68<x<=0.76 2 2.09 0.00
0.76<x<=0.84 1 1.09 0.01
0.84<x<=0.92 1 0.51 0.48
0.92<x<=1 1 0.21 3.06
Toplam 50 49.89 25.07

Tablo 2. Periyodu 0.5 s olan sistemin normalize edilmiĢ ve ortalaması alınmıĢ yer değiĢtirm
değerlerinin dağılımını bulmak için yapılmıĢ Chi-Square uygunluk testi sonuçları

18
 BULGULAR VE TARTIġMA

Proje kapsamında yapılan analizlerden elde edilen sonuçlara göre, farklı tek serbestlik
dereceli yapıların, çok sayıda kuvvetli yer hareketi etkisi altında yapacakları yer değiĢtirme
değerlerinin olasılık yoğunluk fonksiyonu; Rayleigh dağılımı ile temsil edilir. Bu sonuç
doğrultusunda, aĢağıdaki tabloda; proje kapsamında analiz edilen bütün tek serbestlik dereceli
sistemlerin, yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımını tanımlayan parametreler
(Rayleigh parametreleri) sunulmuĢtur

Elde edilen bu sonucun, literatürde bu konuda farklı kabüller yapılarak ve farklı metodlar
kullanılarak yapılan diğer çalıĢmalardan elde edilen sonuçlar ile uyumlu olduğu tespit
edilmiĢtir ve ayrıntılar Ek-1 de verilmiĢtir.

Bu parametrelere ek olarak, ġekil 6 ‘ da periyodu 1s, 1.5s, 2.5s, 3.5s, 4.5s, ve 5s olan 6 farklı
sistem için oluĢturulmuĢ sonuç Ģekilleri yer almaktadır. Bu Ģekillerde yatay eksen; bu
sistemlerin çok sayıdaki deprem etkisi altında gösterdikleri yer değiĢtirme davranıĢ
değerlerinden, en büyük 50 tanesinin normalize edilmiĢ ve ortalaması alınmıĢ değerlerini
gösterirken, düĢey eksen ise bu davranıĢ değerlerinin dağılımını gösteren fonksiyonun
değerlerini vermektedir.

19
ġekil 5. % 5 Sönüm oranı için, periyotları farklı 6 ayrı tek serbestlik dereceli sistemin, farklı
depremler etkisi altında yaptıkları yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin dağılımları

20
 Yapı Periyodu (s) Rayleigh Parametresi Ortalama (Mean) Varyans (Variance)
0.1 0.309811 0.38829 0.0411961
0.2 0.310082 0.38863 0.0412682
0.3 0.310619 0.389304 0.0414115
0.4 0.311535 0.390452 0.041656
0.5 0.312727 0.391945 0.0419753
0.6 0.314298 0.393914 0.0423981
0.7 0.320729 0.401975 0.0441511
0.8 0.327006 0.409841 0.0458959
0.9 0.347457 0.435473 0.0518163
1 0.365031 0.457498 0.0571903
1.1 0.371144 0.46516 0.0591218
1.2 0.370542 0.464406 0.0589303
1.3 0.370201 0.463978 0.0588217
1.4 0.373587 0.468222 0.0599028
1.5 0.373348 0.467922 0.0598261
1.6 0.365057 0.457531 0.0571985
1.7 0.356595 0.446926 0.0545776
1.8 0.352473 0.441759 0.0533231
1.9 0.34639 0.434135 0.0514984
2 0.341033 0.427421 0.0499179
2.1 0.34024 0.426427 0.0496859
2.2 0.338313 0.424013 0.0491249
2.3 0.33419 0.418845 0.0479348
2.4 0.332178 0.416324 0.0473594
2.5 0.329485 0.412948 0.0465944
2.6 0.325796 0.408324 0.0455569
2.7 0.322428 0.404104 0.04462
2.8 0.32108 0.402414 0.0442475
2.9 0.319832 0.40085 0.0439043
3 0.318351 0.398994 0.0434987
3.1 0.317008 0.39731 0.0431323
3.2 0.315483 0.395399 0.0427184
3.3 0.312732 0.391952 0.0419767
3.4 0.309117 0.387421 0.0410118
3.5 0.306659 0.384341 0.0403623
3.6 0.303794 0.380749 0.0396115
3.7 0.300933 0.377164 0.038869
3.8 0.2982 0.373738 0.0381661
3.9 0.296297 0.371353 0.0376806
4 0.294197 0.368721 0.0371483
4.1 0.292077 0.366064 0.0366149
4.2 0.289831 0.363249 0.0360539
4.3 0.288019 0.360978 0.0356045
4.4 0.28653 0.359112 0.0352373
4.5 0.285162 0.357397 0.0349017
4.6 0.283739 0.355614 0.0345541
4.7 0.282482 0.354039 0.0342488
4.8 0.28172 0.353084 0.0340642
4.9 0.280975 0.35215 0.0338843
5 0.279875 0.350771 0.0336195

Tablo 3. Farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, çok sayıdaki yer hareketi altında
yapacakları en büyük 50 yer değiĢtirme değerinin dağılımını tanımlayan Rayleigh
parametreleri

21
 SONUÇ VE ÖNERĠLER

Tablo 3’ te sunulan parametreler kullanılarak, farklı salınım periyoduna sahip tek serbestlik
dereceli sistemlerin, % 5 sönüm oranı için, çok sayıda kuvvetli yer hareketi etkisindeki yer
değiĢtirme değerlerinin dağılımları (olasılık yoğunluk fonksiyonları) hesaplanabilir.

Bu parametrenin elde edilmesi, yapıların sismik tasarımında büyük katkılar sağlayacaktır.

Çünkü, tasarımcı sunulan bu parametrelerin ıĢığında Ģu bilgilere kolayca ulaĢabilecektir.

i. Herhangi bir davranıĢ değerinin kaç kere aĢıldığı hesaplanabilecektir.

ii. Yapısal hasarın belirlenmesinde çok önemli bir parametre olan, etkili deprem süresi
hesaplanabilecektir (ġAFAK, 1998) ve bu sürenin sistemin periyodu ile olan değiĢimi
belirlenebilecektir.

iii. Deprem etkisi altında oluĢan yer değiĢtirme davranıĢ değerlerinin sayları, ve
büyüklükleri ile söz konusu yapı sisteminin karakteristik özellikleri (sönüm oranı,
sistemin doğal titreĢim periyodu) arasındaki iliĢki belirlenebilecektir.

iv. Herhangi bir yer değiĢtirme davranıĢ değerinin aĢılma ve aĢılmama olasılıkları istenilen
doğal titreĢim periyodu için belirlenebilecektir.

v. Çok farklı özellikteki tek serbestlik dereceli sistemlerin, yer hareketi altında
gösterecekleri yer değiĢtirme değerlerinin büyüklükleri belirlenebilecektir (Örneğin,
maksimum yer değiĢtirme değeri belirlenerek standart tepki spektrumu
oluĢturulabilecektir).

Yukarıda söz edilen bilgilerin, günümüzde depreme dayanıklı yapı tasarımında çoğunlukla
kullanılan standart tepki spektrumundan elde edilmesi mümkün değildir ve bu sonuçların yapı
tasarımında, çok büyük katkılar sağlıyacağı açıktır.

Ayrıca, bu proje kapsamında yapılan analizlerde; literatürde bu konuda yapılmıĢ diğer

çalıĢmalardan farklı olarak, dünyanın her yerinden elde edilmiĢ, çok sayıda ve gerçek deprem
kayıtları kullanılmıĢtır. Dolayısı ile bu proje, literatürde teorik ya da sentetik kayıtlar
kullanılarak yapılan araĢtırmalardan elde edilen teorilerin doğruluğunun ispatı açısından
büyük önem taĢımaktadır.

Sonuç olarak, yapılan bu çalıĢmanın literatüre katkı sağlayacağı ve bundan sonraki

çalıĢmalara destek olacağı düĢünülmektedir.

Bu projede sunulan parametrenin, deprem kaydının özellikleriyle (depremin büyüklüğü ve

deprem merkezinin kayıt yerinden uzaklığı) ve sistemin frekans değiĢimiyle iliĢkilendirilmesi
halinde, depreme dayanıklı yapı tasarımında, standart tepki spektrumu yerine kolaylıkla
kullanılabileceği söylenebilir.

22
 REFERANSLAR

AMINI, A. and M. D. Trifunac, Distribution of Peaks in Linear Earthquake Response,

Journal of the Engineering Mechanics Division, Proceedings of the American Society of
Civil Engineers, 107, EM1, 207-227, (1981).

AMINI, A. and M. D. Trifunac, Statistical Extension of Response Spectrum Superposition,

Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 4, 2, 54-63, (1985).

AYDINOĞLU, M. N. and Y. M. Fahjan, A Unified Formulation of the Piecewise Exact

Method for Inelastic Seismic Demand Analysis Including the P-delta Effect, Earthquake
Engineering and Structural Dynamics, 32, 871-890, (2003).

BASU, B., V. K. Gupta, and D. Kundu, 1996, Ordered Peak Statistics through Digital
Simulation, Earthquake Engineering and Structural Dynamics, 25, 1061-1073, (1996).

BASU, B. and V. K. Gupta, Expected Seismic Damage During Narrow-Band Structural

Responses, Earthquake Engineering and Structural Engineering, 13, 2, 119-123,
(1996).

CARTWRIGHT, D. E. and M. S. Longuet-Higgins, The Statistical Distribution of the

Maxima of a Random Function, Proceedings of the Royal Society of London. Series A,
Mathematical and Physical Sciences, 237, 1209, 212-232, (1956).

CHOPRA, A. K., Dynamics of Structures: Theory and Applications to Earthquake

Engineering, ed: Prentice- Hall, Vol:1 , United States, America, (1995). Pp: 241

CLOUGH, R. W. and J. Penzien, Dynamics of Structures, ed: Computers & Structures, Inc,
Vol:1 , United States, America, (2003). Pp: 15.

DECANINI, L. D., L. Liberatore, and F. Mollaioli, Characterization of Displacement Demand

for Elastic and Inelastic SDOF Systems, Soil Dynamics and Earthquake Engineering,
23, 455-471, (2003).

GUPTA, I. D. and M. D. Trifunac, Order Statistics of Peaks in Earthquake Response, Journal

of Engineering Mechanics, 114, 10, 1605-1627, (1988).

GUPTA, I. D. and M.D. Trifunac, A Note on the Statistics of Ordered Peaks in Stationary
Stochastic Processes, Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 17, 317-328, (1998).

GUPTA, V.K., Probabilistic Response Analysis of MDOF Structures, Indian Institute of

Technology Kanpur,(1995) .

MORIKAWA, H. and A. Zerva, An Approximate Representation for Statistics of Maximum

Responses of One Degree-of-Freedom System, Proceedings of the JSCE Annual
Meeting, Science Links Japan,59, 1, (2004).

23
RICE, S. O., Mathematical Analysis of Random Noise, Bell System Technical Journal, 282-
332, (1944).

RICE, S. O., Mathematical Analysis of Random Noise, Bell System Technical Journal, 46-
156, (1945).

ġAFAK, E., Analytical Approach to Calculation of Response Spectra from Seismological

Models of Ground Motion, Earthquake Engineering and Structural Dynamics, 16, 121-
134, (1988).

ġAFAK, E., 3D Response Spectra: A Method to Include Duration in Response Spectra,

Proceeding of the Eleventh European Conference on Earthquake Engineering, Paris-
France, (1998), pp:1-9 .

UDWADIA, F. E. and M. D. Trifunac, Characterization of Response Spectra Through the

Statistics of Oscillator Response, Bull. Seismological Society of America, 64, 205-219,
(1974).

24
 EK-1

Literatürde, rastgele üretilmiĢ davranıĢ fonksiyonlarının maksimum değerlerinin (yerel

en büyük ya da uç değerlerinin) istatiksel dağılımının bulunması için yapılmıĢ
çalıĢmalar:

Rastegele üretilmiĢ davranıĢ fonksiyonlarının, olasılık dağılımlarının teorisi üzerinde yapılmıĢ

çalıĢmalar (RICE, 1944; RICE, 1945; CARTWRIGHT, 1956), deprem mühendisliği ve
kuvvetli yer hareketi sismolojisi alanlarında önemli uygulamalara katkıda bulunmuĢtur. Bu
çalıĢmalarda, rastgele üretilmiĢ ve zamana bağlı olarak değiĢen bu fonksiyon, f(t), aĢağıdaki
gibi verilmiĢtir.

f(t) = Σ Cn cos ωn t + Фn
n

Bu denklemde görülen ωn , açısal frekansı, Φn , 0 ile 2 π arasında uniform olarak değiĢen

rastgele fazları ve t ise zamanı ifade eder. Yukarıdaki denklemde görülen Cn , f(t)
fonksiyonunun enerji spektrumu, E(ω) , ile ilgili bir büyüklüktür ve aĢağıdaki denklemle ifade
edilir.

ω+dω 1 2
Σ Cn = E(ω) dω
ωn=ω 2

GUPTA ve Trifunac (1988), BASU ve diğerleri (1996) yaptıkları çalıĢmalarda, f(t)

fonksiyonunun, yapının deprem etkisi altındaki tepki davranıĢını tanımladığını belirtmiĢlerdir.

Yukarıda verilen tanımlamalar kullanılarak, CARTWRIGHT ve Longuet-Higgings (1956)

yaptıkları çalıĢmada, f(t) fonksiyonunun maksimum değerlerinin dağılımını tanımlayan
olasılık yoğunluk fonksiyonunu, f(t)’nin ortalama karekök değerini veren, a r ms ,
parametresine ve bu fonksiyonun enerji spektrumunun( E(ω) ) geniĢliğinin ölçüsü olan , ε ,
parametresine bağlı olarak elde etmiĢlerdir. Bu parametreler ise enerji spektrumunun 0., 2. ve
4. momentleri ile tanımlanmıĢ ve Ģu denklemlerle ifade edilmiĢlerdir.

1
a r ms = m0 2

1
m0 m4 - m22 2
ε=
m0 m 4

25
Enerji spektrumunun n. momenti olan m n ise aĢağıdaki gibi verilmiĢtir.

mn = ωn Ε(ω) dω n = (0,1,2,...)
0

F(t) fonksiyonunun maksimum değerlerinin olasılık yoğunluk fonksiyonu, bu fonksiyonun

ortalama karekök değeri olan, a r ms , ile normalize edilmiĢ ve aĢağıdaki Ģekilde verilmiĢtir
(CARTWRIGHT,1956).

1
1 2
2ε 2
2 12 2 η (1-ε 2 ) 2 ε 2 2
p(η) = ε e-η + 1- ε η e-η 2
e- x dx
2π -

Yukarıdaki denklemde; ε minumum değeri olan sıfıra eĢit iken, maksimum değerlerin
istatistiksel dağılımı Rayleigh dağılımınına yaklaĢır, ε maksimum değeri olan bire
yaklaĢırken de, maksimum değerlerin istatistiksel dağılımı Gausian (Normal) dağılıma
yaklaĢır (GUPTA, 1996; CARTWRIGHT, 1956; ġAFAK, 1988, 1998; GUPTA, 1995;
MORIKAWA, 2004).

ġAFAK (1998)’ e göre, tek serbestlik dereceli osilatörlerin yer değiĢtirme değerleri dar-bantlı
(narrow-band) bir tepkidir ve GUPTA (1995)’ e göre de dar-bant sürecinde, bant-geniĢlik
parametresi olan ε sıfıra eĢit olurken, geniĢ-bant süreci için bu değer 0 ile 1 arasında değer
alır (0< ε <1).

26
 TÜBİTAK
PROJE ÖZET BİLGİ FORMU

Proje No: 109M755

Proje Başlığı: Tek Serbestlik Dereceli Yapıların Olasılığa Dayalı Deprem Tepki Analizi

Proje Yürütücüsü ve Araştırmacılar: Y. Doç.Dr. Gülüm BirgörenTanırcan

İnşaat Y. Müh.Gülçin Tekin

Projenin Yürütüldüğü Kuruluş ve Adresi: Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve

Deprem Araştırma Enstitüsü
Kandilli Kampüsü, 34684, Çengelköy, Üsküdar / İSTANBUL

Destekleyen Kuruluş(ların) Adı ve Adresi: TÜBİTAK’tan başka destekleyen kuruluş yoktur.

Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: 01/03/2010 – 01/09/2010

Öz (en çok 70 kelime)

Yapıların sismik güvenliğinin belirlenmesinde; talebin yalnızca en büyük davranış değeri

ile tanımlanması yeterli gibi görülmekte, yer hareketi süresince gerçekleşen diğer
davranış değerlerinin (2., 3. ve sonraki en büyük değerler) yapının performansı üzerindeki
etkileri gözardı edilmektedir.
Bu çalışmada amaç; farklı tek serbestlik dereceli sistemlerin, %5 sönüm oranı için, yerel
en büyük davranış büyüklüklerinin teorik dağılım fonksiyonlarını, sıralı istatistiksel
değerlere bağlı, olasılık teorisi ile belirlemek ve yerdeğiştirme davranış değerlerinin
dağılımlarını tanımlayan parametreler sunmaktır.

Anahtar Kelimeler: Olasılığa dayalı deprem tepki analizi, PEER/NGA veritabanı, Sıralı
istatiksel değerler, Tek Serbestlik Dereceli Sistemler, Davranış değerlerinin dağılımı
Fikri Ürün Bildirim Formu Sunuldu mu? Evet Gerekli Değil
Fikri Ürün Bildirim Formu’nun tesliminden sonra 3 ay içerisinde patent başvurusu yapılmalıdır.
Projeden Yapılan Yayınlar:

Tekin G., Birgören Tanırcan G. and Şafak E., “Probabilistic Earthquake Response
Analyses of Single Degree of Freedom Structures” 14th European Conference on
Earthquake Engineering, Proceedings September 2010, Republic of Macedonia.

Tekin G, “Probabilistic Earthquake Response Analysis of Single Degree of Freedom

Structures”, (M.Sc Thesis), Boğaziçi University, Civil Engineering Department, (2010).

PSRYUK-01 Güncelleme Tarihi: 08/09/2010