1.temel Devre Teorisi: Zkocabiyik

1.
TEMEL DEVRE TEORİSİ

http://www.academic.cankaya.edu.tr/
~zkocabiyik/
zkocabiyikoglu@gmail.com
zkocabiyikoglu@etu.edu.tr
1
1.TEMEL DEVRE TEORİSİ
Elektrik Mühendisliği nedir?
Yıldırım, elektrik enerjisinin kontrol edilemez ve tahrip edici bir şekilde serbest
kalmasıdır.
Elektrik Mühendisliği, elektrik enerjisini kontrol ederek insanlığın yararına

kullanılmasını sağlar.
Elektrik Mühendisliği, elektrik sinyallerini (signals)

 üreten,
 gönderen,
 ölçen,
 kontrol eden ve
 işleyen
sistemlerle ilgilenen bir meslek dalıdır. 2

Elektrik Mühendisliği doğa olaylarını,
fiziksel modellemelerle
matematiksel olarak, inceler, geliştirir
ve
ihtiyaç duyulan sistem ve ürünlerin üretilmesini sağlar.
3
Elektrik enerjisi, motorları çalıştırdığında veya marketleri aydınlattığında Elektriksel
Güç Mühendisliği aklımıza gelir.
4
Elektrik, içerisindeki bilgi içeriği ile ortaya çıktığında ise Elektronik Mühendisliği
aklımıza gelir.
Her ikisi de Elektrik mühendisliğinin branşlarıdır ve her ikisi de Elektrik Enerjisini

faydalı anlamda kullanmaya çalışır.
5
Elektrik sistemleri, genel olarak 5 temel konuda sınıflandırılabilir :
• Komünikasyon Sistemleri bilgiyi üretir, gönderir ve dağıtır
• Bilgisayar Sistemleri elektrik sinyallerini, bilgiyi işlemek için kullanır.
• Kontrol Sistemleri elektrik sinyallerini, prosesleri kontrol edebilmek için kullanır
• Güç Sistemleri elektriği üretir ve dağıtır
• Sinyal-İşleme Sistemleri bilgi taşıyan elektrik sinyallerini işler, daha uygun

formlara sokar.
6
Elektrik enerjisi genel olarak son ürün anlamında fayda sağlamaz. Genellikle
1. Mekanik Enerji (motorlar)
2. Isı enerjisi (fırınlar, sobalar)
3. Ses enerjisi (hoparlör)
4. Işık enerjisi ( lamba)
5. Kimyasal enerji (elektrolitik prosesler)
gibi başka enerjilere çevrilerek değerlendirilir.
8
Biz bu derste Elektrik Mühendisliğinin temel içeriğini ve temel tekniklerini anlatmaya

çalışacağız.
Amacımız sizlerin bazı temel Elektrik Mühendisliği problemlerini pratik olarak

çözebilecek alt yapıya sahip olmanızı sağlamaktır.
Giderek daha çok elektrik ağırlıklı olmaya başlayan teknolojiyle iş yapabilmek için
tüm mühendislik branşlarının bu bilgiye ihtiyacı vardır.
10
Neden devre teorisi ile başlıyoruz?
Hemen her elektriksel birim kendi içinde bir devredir.
Örneğin
– radyo veya telsiz
– güç dağıtım sistemi
kendi içinde birer elektriksel devredir.
Bir elektriksel devre, gerçek bir elektrik sisteminin matematiksel bir modeli olarak
tanımlanabilir.
Dolayısı ile elektrik sistemlerini anlamak için elektriksel devre teorisini kavramak
temel bir gerekliliktir.
11
Bir mühendislik probleminin çözümü (tasarım) normal olarak 4 etapta gelişir :

– İlk olarak yaşanan problem tesbit edilir; (tasarım spesifikasyonları)
– İkinci olarak problem modellenir;
– Üçüncü olarak model analiz edilir; ve
– Dördüncü olarak sonuçlar orijinal fiziksel probleme uygulanır.
• Elektrik mühendisliğinde, ikinci etapta model olarak “elektriksel devre” ‘ler
ve
• üçüncü etapta ise bu devreleri analiz etmek için “devre teorisi” kullanılır.
12
Bu derslerin ilk kısmında
• “Devre Teorisini" öğreneceğiz,
ve daha sonra da bunu
• Elektronik ve elektriğin bazı uygulamalarını öğrenmek için kullanacağız.
14
Şekilde bir otomobilin
• farlarını,
• far açma kapama anahtarını,
• onu besleyen aküyü ve
• bağlantıyı sağlayan kabloları görüyoruz.
15
Burda ise bu fiziksel olayın elektriksel devre

ile modellenmesi görülmektedir.
16
Uluslar arası Birim Sistemi Türetilmiş Birimler

(The İnternational System of Units (SI)) (Derived Units in SI)
17
10’nun katlarını gösteren Standart Prefix’ler
18
1.BASIC CIRCUIT THEORY
Question : 1000nF kaç piko Farad (pF) eder ?
1000nF kaç mikro Farad (μF) eder ?
Answer : 106pF
1 μF
Question : 1000 ohm (Ω) kaç kilo ohm (kΩ) eder ?
1000 ohm (Ω) kaç mega ohm (MΩ) eder?
Answer : 1 kΩ
0.001 MΩ
19
DEVRE TEORİSİNİN FİZİKSEL TEMELİ
1.YÜK
Yük maddenin hallerinden birisi olarak ortaya çıkar ve temel fiziksel kavramlardan
birisidir.
Yük tüm birimlerin türediği kütle, uzunluk ve zaman gibi temel birimler arasındadır.
Elektrik yükü tüm elektriksel olayların temelindeki nedendir.
Elektriksel yük birimi bu konuda başarılı çalışmaları olan Charles de Coulomb’un

hatırasına (1736-1806) Coulomb (C) olarak belirlenmiştir.
20
İki tip yük vardır,

• Pozitif Yük
ve
• Negatif Yük
Bu iki tip yük ters etkiler yaratır.
Geleneksel olarak
• elektron negatif,
• proton pozitif
yük sahibi olarak tanımlanmıştır.
21
– Bir elektronun yükü mümkün olabilecek en küçük yüktür. Yük, ayrık

değerler halinde ve elektron yükünün katları şeklindedir.
– MKS sisteminde bu e = -1.602 x 10-19 coulomb’ dur (C)
– Elektron’un kütlesi ise 9.11 x 10-31 kg’dır.
– Proton’un yükü elektron yüküne eşit ancak ters işarettedir, yani pozitifdir;
– Protonun kütlesi elektron’unkinden 1846 defa daha büyüktür.
22
3. AKIM
Akım kısaca yükün hareket halinde olmasıdır.
Elektriksel iletkenlerin mobil (hareketli) elektronları vardır ve bunlar elektriksel

bir kuvvet uygulandığında belli bir yönde hareket ederler.
İletken olmayan bir maddenin de pek çok elektronu vardır ama bunlar
elektriksel kuvvet ile hareket etmeye müsait değillerdir.
23
Kesit alanı A m2 olan bir tel içerisinde soldan sağa doğru yüklerin hareket
ettiğini düşünelim :
Şayet Δt saniyede, ΔQ coulomb kadar yük A kesitini gösterilen yönde geçerse :
Geçen akımı
i = ΔQ / Δt ........ Coulomb/second
olarak tanımlanır.
Bu şöylede ifade edilebilir : i = dq /dt
Burda
i = akım (C/s),
t = süre (saniye),
q = yük (coulomb).
24
Akımın birimi coulomb / saniyedir, ancak Andre Ampere’in (1775-1836)

hatırasına bu birime AMPER (A) adı verilmiştir,
Akımın tanımlabilmesi için iki şeyin bilinmesi gerekir :
1. Yönü
ve
2. Negatif veya pozitif bir sayısal değeri
25
Akım yönleri aşağıdaki notasyon ve şekillerle gösterilebilir:
1. İletkenleri temsil eden hatlar üzerinde çizilen ok yönleri (şek.a)
2. Hatların yanına çizilen oklar ile (şek.b)
3. Alt harflerle (şek.b)
26
“Bir elektriksel devrede akımın yönünü değiştirirsek, değerini de tersi işarete

değiştirmek gerekir.”
27
Bakır bir iletkende elektriksel akım için kullanılabilecek elektronların yoğunluğu
ne = 1.13 x 1029 elektron /m3’ dür.
Dolayısı ile şayet “s” elektronların , t zamanda kat ettiği mesafe (metre) ise,
i = Δq / Δt = e . ne . (s x A) / t olacaktır.
Şayet u elektronların vektör olarak hızını (metre/saniye) gösterirse ;
i = e . ne . u . A
e (-) değerde olduğuna göre akımın yönü elektronların akış yönünün tersi olacaktır.
“Yani akımın yönü pozitif yükün hareket yönünü gösterir”.
28
Örnek : Çapı 0.081 inch olan bakır telden aşağıya doğru geçen elektronların hızı 0.1
mm/sn ise telden geçen akım kaç amperdir ve yönü nasıldır?
Cevap :
i = e.ne .u.A = - (1.602 x 10-19) x (1.13 x 1029) x (0.1 x 10-3) x [3.14 x (0.0405 x 2.54 x 10-2)2]
= - 106x1.602 x 1.13x 3.14x (0.001)2 = - 1.602x1.13x3.14
= - 5.7Amper (aşağıya doğru)
= + 5.7 Amper (yukarıya doğru)
29
Soru : Çapı 0.001 inch olan bir bakır telden sağa doğru geçen akım 10-6 Amper ise
elektronların hızı ve yönü nedir?
Cevap :
Akım sağa doğru aktığına göre,
i = 10-6 = e . ne . u . A = (-1.602 x 10-19) x (1.13 x 1029) x [3.14 x (0.0005 x 2.54 x 10-2)2]x u
u = 10-6 / [(-1.602 x 10-19) x (1.13 x 1029) x 3.14 x (0.0005 x 2.54 x 0.01)2 ]

= 10-16 /(-1.602x1.13x3.14x161.29x10-12)
= -10-4 /916.8 = -10-4 x 1.09 x 10-3
= -1.09 x 10-7 m/s
Dolayısı ile elektronlar akım yönünün tersi, yani sağdan sola doğru akarlar.
30
Bir iletkenden geçen akım i (t) ise,
i = ΔQ / Δt
Eğim = akım = sabit
i = dQ / dt = Türev = Eğim Q
dQ = i.dt ΔQ
Δt
∫dQ = ∫ i.dt
İletkenin kesitinden tı < t < t2 zaman t

i
aralığında geçen yük Q,
i0 i (t)
t2
Q = ∫i (t) dt coulomb’ dur. Alan = Q
t1 = i0 x (t2-t1)
t2
= i0 . t | = i0 x (t2-t1) t1 t2 t
t1
31
Soru : Eğer yük aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi değişiyorsa, bu elemandan

geçen akım mA olarak nedir ?
q
C
t
  mS
Answer : i = dq/dt = -50x10-6/(10x10-3 )= -5 mA

32
SORU : Şekildeki grafikde i akımı saniyede 5A hızla artmaktadır. 4 saniyede

oluşan yük ne kadardır ?
Cevap : 40 Coulombs
33
3. Enerji
Bir fiziki nesne bir diğeri ile etkileşime girdiği zaman aralarında enerji alışverişi
meydana gelir.
Mekanikte, kuvvetin yarattığı hareket enerji değişimine ve iş yapılmasına neden

olur.
Elektrikte, elektriksel kuvvet ile yüklerin hareketi enerji değişimine ve iş

yapılmasına sebep olur.
Elektrikte,
elektriksel kuvvet voltaj (gerilim)dir ve yüklerin hareketi ise akımdır.
34
Pasif İşaret Konvansiyonu (Passive Sign Convention) :
Bir elektriksel devrede elektriksel sistem tarafından yapılan iş pozitifdir.
Otomobil far devresinde, R1 ve R2 farları (dirençleri) tarafından ışığa ve ısıya

çevrilen enerjiyi buna örnek olarak gösterebiliriz (pozitif enerji).
Bu tanıma göre bataryanın içinde kimyasal olarak üretilen elektrik enerjisi ise
negatif değerde olacaktır.
Kimyasal enerjiden
elektrik enerjisi üretimi Işık+ısı = elektriksel sistem
tarafından yapılan (+) iş
= elektriksel sistem
tarafından yapılan (-) iş
35
4. VOLTAJ (gerilim) ve AKIM
Devre teorisinde,
– yüklerin hareketi bir elektrik akımı yaratır.
ve
– yüklerin birbirinden uzaklaştırılması elektriksel bir güç (voltaj) yaratır,
36
“Voltaj bir elektriksel sistemin iş yapabilme potansiyelini ifade eder”.
Pasif işaret konvansiyonuna göre, a ve b noktaları arasındaki gerilim şöyle tanımlanır :
Vab =(Va- Vb)=(q yükünü a →b’ye götürmek için elektriksel sistem tarafından yapılan iş) / q
=W/q
Yine bu konvansiyona göre, şayet

güç elemana aktarılıyorsa (örneğin direnç) işareti pozitifdir
ve
güç elemandan alınıyorsa (örneğin güç kaynağı) işareti negatifdir
37
W+
VA VB
Şayet Va> Vb ise a b
+ _
Gerilimin tanımına göre ; +q (i)
Vab = (q yükünü a →b’ye götürmek için elektriksel sistem tarafından yapılan iş) / q
=W/q
“+q” yükünü a dan b’ye götürürken W pozitif olmalıdır (Vab ‘nin pozitif olabilmesi için).
“-q” yükünü a dan b’ye götürürken W negatif olmalıdır (Vab ‘nin pozitif olabilmesi için).
W-
VA VB
a b
+ _
+q (i)
38
Özet : Pasif İşaret Konvansiyonu (Passive Sign Convention) :
Eğer bir elektriksel elemanda “akım (+) gerilimden giriyor ve (-) gerilimden
çıkıyorsa güç pozitifdir ve elemana aktarılmaktadır (örneğin direnç).
Eğer “akım (-) gerilimden giriyor ve (+) gerilimden çıkıyorsa güç negatifdir ve
elemandan alınmaktadır (örneğin güç kaynağı).
39
Gerilimin tanımına göre eğer,
Δw , Δq (coulomb) yükünü a dan b’ye götürürken elektriksel sistem
tarafından dışarıya joules olarak verilen enerji ise
v gerilimini aşağıdaki gibi ifade edebiliriz :

v = Δw/Δq = dw /dq
Voltaj’ın birimi MKS sisteminde joules/coulomb’dur, ancak Alessandro Volta’nın

anısına (1745- 1827), özel bir isim olan volt (V) voltaj birimi olarak kullanılır.
40
Yerçekimsel potansiyel enerji ile, voltaj benzerlik gösterir.
• Kütlenin, yerçekimsel alanda, bir konumdan

başka bir konuma getirilmesi ile kazanılan
potansiyel enerji için kütlenin izlediği yol,
• Yükün, elektriksel bir devrede, bir konumdan

başka bir konuma getirilmesi ile kazanılan
gerilim için yükün izlediği yol
önemli değildir, gelinen konumda sahip

olunan enerji önemlidir
41
Vab geriliminin işaretini değiştirirsek harflerin de yerlerini değiştirmemiz
gerekecektir.
Vab = - Vba = - (Vb- Va )
Gerilim şekildeki gibi de gösterilebilir :
Vab = VL = Va- Vb
VL’nin uçlarındaki “+” ve “–” ‘nin yerleri

değiştirilirse gerilimin işaretini de
değiştirmek gerekecektir.
43
SORU : A ve B noktaları arasındaki gerilim VAB = 10V olduğuna göre +4

Coulomb’luk bir yükü B noktasından A noktasına götürmek için
elektriksel kuvvetler tarafından yapılacak iş ne kadardır ?
Answer : W = -4x10V = -40 Joule
44
4.3 Kirchhoff‘un Akım Yasası
Tüm göstergeler evrenin yük açısından NÖTR yaratıldığını göstermektedir.
Mevcut her pozitif yük için karşılığında mutlaka bir negatif yük vardır.
Daha ötesi, “elektriksel devrelerdeki yük yoktan yaratılamaz ve durup dururken

ortadan yok olamaz.”
Bu prensip, bir kavşakta toplanan akımların toplamı üzerinde bir kısıt yaratır.
45
Elektrik devrelerinde İki veya daha fazla iletkenin birleştiği noktaya “düğüm
noktası” adı verilir.
Kirchhoff‘un Akım Yasası (KAY) şöyle ifade edilir :
“Yükün korunumu ve toplamda nötr olması nedeniyle”, “elektrik devrelerinin

düğüm noktalarında, akımların toplamı sıfıra eşittir”.
veya bir düğüm noktasında, “ giren akımların toplamı = çıkan akımların toplamı ”.
i1 + i2 + i4 – i3 = 0
-i2 - i4 - i5 + i3 = 0
46
Superdüğüm
Kirchhoff‘un akım Yasası sadece basit (tekli) düğümler için değil, superdüğüm
olarak adlandırılan düğüm grupları için de geçerlidir.
Düğüm a’ da KAY : i1 + i2 + i4 – i3 = 0
Düğüm b’ de KAY : - i5 - i2 - i4 + i3 = 0
Süper Düğüm için ikisi toplandığında : i1 - i5 = 0
Bu da KAY’sının süperdüğüm için yazılmış halidir.
47
Örnek : Aşağıdaki devrede i2 akımını bulunuz.
Çözüm :
i1 + i2 = iL
8 + i2 = 12
İ2 = 4 Amperb15
48
SORU : Bir elektriksel devredeki düğüm noktasına i1, i2, i3 akımları girmekte ve
i4 akımı düğüm noktasından çıkmaktadır. i1= 1A, i2= -4A, i3= -2A olduğunda i4 ne
kadardır? Bütün akımlar pozitif olacak şekilde düğüm noktasına giren ve çıkan
akımları gösteriniz.
49
SORU : Bir elektriksel devredeki düğüm noktasına i1, i2, i3 akımları girmekte ve
i4 akımı düğüm noktasından çıkmaktadır. i1= 1A, i2= -4A, i3= -2A olduğunda i4 ne
kadardır? Bütün akımlar pozitif olacak şekilde düğüm noktasına giren ve çıkan
akımları gösteriniz. Cevap : a) i4 = 1 + (-4) + (-2) = -5 A ; b)
i1=1 A i3= -2 A
i1=1 A i3=2 A
İ2 = -4 A
i2=4 A
i4= ?
i4=5 A
50
4.3 Kirchhoff Voltaj Yasası (KVY) :
Kirchhoff voltaj Yasası, elektrik devrelerinde enerjinin korunumunu ifade eder.
Şayet sanal (hipotezsel) bir test yükü, tam kapalı bir elektriksel devre boyunca
hareket ettirilirse, toplam enerji sıfır olur.
Kapalı çevrimin belli bölümlerinde yükü hareket ettirmek için itmek gerekirken
belli bazı bölümlerinde ise hiçbir şey yapmak gerekmeyecektir.
51
Toplam enerji sıfır olması gerekeceğinden, voltajın tanımına göre bir kapalı devre
boyunca voltajların toplamı sıfırdır.
Bu Kirchhoff‘un VoItaj Yasasıdır (KVY):
∑ voltajlar = 0
kapalı devre
52
KVY’nı aşağıdaki devreye uygularsak :
vab+ vbf + vfe+ vea = 0 ................................................1
vab+ vbd+ vdc+ vca = 0 .............................................. 2
Vef + vfd+ vdc+ vce = 0 .............................................. 3
a ve c, d ve b, b ve f arasındaki doğrudan
bağlantı ideal iletkenliği ifade eder.
Dolayısı ile bu noktalar arasında herhangi

bir voltaj düşümü meydana gelmez.
Bu sonuca göre :
Vca = Vbd = Vbf = Vfd = 0

53
vab+ vbf + vfe+ vea = 0
vab+ vbd+ vdc+ vca = 0
Vef + vfd+ vdc+ vce = 0
Ve yukarda belirtilen üç denklem aşağıdaki şekle indirger,
Vab + Vfe + Vea = O
Vab + Vdc = O
Vef + Vdc + Vae = O
54
KVY eşitliklerini yazarken, döngü boyunca, şayet
 (+) gerilim önce ve (-) gerilim sonra ise gerilim değeri (+) olarak,
 (-) gerilim önce, (+) gerilim sonra ise (-) olarak yazılır
Vsw + VL -12.6 = O
55
Voltajın alt harflerle ifadesinde iki kural :
1. Vab = - Vba
Çünkü bir yükün bir noktadan başka bir noktaya taşınması ile yapılan iş, zıt
yönde taşınması ile yapılan işe eşit ve ters işarettedir.
2. KVY :
Vac + Vcb + Vba = 0
Vac = -Vcb - Vba = 0
Vac = Vbc + Vab = Vab + Vbc
Benzer şekilde
Vac = Vad + Vdc
56
Örnek : Aşağıdaki devrede “v” ve “vcd” voltajlarını bulunuz.
Çözüm :
Sağ küçük devreye KVY uygulanırsa
4v + 4v + v = 0
v = - 8v
Vcd = vca + vad
= 4 – 6v
= - 2v
57
SORU 3 : 10V DC gerilim kaynağı a ve c noktalarına bağlanmaktadır. Şayet b

üçüncü bir nokta ise, Vab + Vbc + Vca geriliminin toplam değeri nedir ?
Answer : 0V
58
5. ELEKTRİKSEL DEVRELERDE ENERJİ AKIŞI
– Voltaj, birim yüke isabet eden enerji (İş),
– Akım birim zamanda geçen yük miktarıdır.
Güç = birim zamanda harcanan enerji miktarı olduğuna göre,

= (voltaj x yük) /zaman = voltaj x (yük/zaman)
= voltaj x akım
Kısaca
P = V . I (volts x amperes = watts).
W = Yapılan iş = Enerji = P. t (watt x s = joule)
P = dw/ dt
59
tı < t < t2 zaman aralığında harcanan enerji aşağıdaki entegral ile

hesaplanabilir :
t2
w = ∫ p.dt
t1
t2
= ∫ P0.dt
t1 P
P0 P (t)
t2
= P0 . t | = P0 x (t2-t1)
Alan = w
t1
= P0 x (t2-t1)
t1 t2 t
60
Soru : Eğer bir devre elemanı şekildeki gibi güç çekiyorsa, t=1. saniyede ve t=2.
saniyedeki toplam enerji miktarlarını hesaplayınız.
P(t)
1W
0 1 2 T (s)
Cevap : W=0J ve W = 0.5J
61
Polarite referansları ve güç :
43. Yansıda belirtilen “Pasif İşaret Kuralını”nı hatırlayalım :
Eğer bir elektriksel elemanda “akım (+) gerilimden giriyor ve (-) gerilimden
çıkıyorsa güç pozitifdir ve elemana aktarılmaktadır (direnç gibi).
Eğer “akım (-) gerilimden giriyor ve (+) gerilimden çıkıyorsa güç negatifdir ve
elemandan alınmaktadır (kaynak) .
62
örnek:
i = 4A and v = -10V olduğunu kabul edelim.
Terminal çifti 1,2 ile ilgili güç
P = (-10)(4) = - 40 W.
Dolayısı ile kutu içerisindeki devreden 40W güç çekilmektedir.
63
Ancak bir kaynak daha güçlü bir kaynak ile ters bağlanıldığında akım kaynağın +
kutbundan girip – kutbundan da çıkabilir.
Böylece daha güçlü olan kaynak diğer kaynağa güç verebilir. Akülerin şarjı bu
şekilde olmaktadır.
+ +
8V 12V
- -
64
65
Birden fazla kaynak bulunan karmaşık bir

devrede akımın yönünü belirlemek zordur. R1
Bu nedenle _
V1 R3
“elektrik devrelerinde akım ve gerilim pasif +
işaret kuralına göre tahminen en doğru olacak R2
şekilde yerleştirilir ve kesin sonuç ancak devre +

_ V2
çözümlendikten sonra belli olur”.
66
Örnek : Aşağıdaki devrede dirençlerde açığa çıkan güçleri ve bataryanın
sağladığı gücü hesaplayınız.
Çözüm : Ps = (+10V)(-2A) = -20 Watt (verilen güç)
P1 = (+6V)(+2A) = 12 Watt (alınan güç)
P2 = (4V)(2A) = 8 Watt (alınan güç)
67
Örnek :
Bir otomobilin starter motoru, arabayı çalıştırırken 10 saniye süre ile 60 amper
akım çekmektedir. Akü voltajı 12.6v olduğuna göre, otomobilin çalışması için ne
kadar enerji harcanmaktadır?
Cevap :
Pout = v.i = 12.6 x 60 = 756 Watt
Enerji, w = 10 x 756 = 7560 Joule
Alternatif yol :
t
1 10
W = ∫ P.dt = P.t | = Px10 = 7560 Joule
t
2 0
68
6. DEVRE ELEMANLARI : DİRENÇLER VE KAYNAKLAR
Ohm Kanunu
İletkenlerin büyük bir kısmında, akım voltajla doğru orantılı olarak artar.
Bu malzemelerde fiziksel deneyler OHM Kanunu olarak bilinen aşağıdaki ifadeyi

doğrulamıştır:
i=v/R v = Ri
Bu ifadede R direnç’tir ve birimi volt/ampere’dir. Ancak Georg Ohm’un (1787-

1854) anısına, direnç birimi olarak Ohm kullanılır ve Ω (omega) olarak kısaltılır.
69
Ohm Yasasının geçerli olduğu malzemelere dirençsi (rezistif) elemanlar de
Daha sonraki derslerde kapasitör ve endüktanslar için voltaj-akım ilişkile

göreceğiz, ohm kanunu bunlar için geçerli değildir.
70
Dirençlerin devre sembolleri :

i
+ _
v
Bir direncin çektiği güç, P = +vi.
Bunu aşağıdaki şekillerde de gösterebiliriz :
p = + v.i = (Ri) i = i2 R
= v (v / R) = v2 / R watts
71
Soru : 4 Ω Değerindeki bir direncin çekebileceği maksimum güç 1W’dır. Bu

direncin dayanabileceği maksimum gerilim ve akım nedir ?
Answer : v2/4 = 1 → v = 2 V ; i2.4=1 → i = 1/2A = 0.5A
72
Ohm Kanunu’na göre,
– yatay eksen gerilimi,
– dikey eksen akımı
gösterirse gerilim ve akım doğrusal bir ilişki gösterir ve bu doğrunun
eğimi G = 1 / R = kondüktans adını alır.
Kondüktans birimi ampere/volt’dur, ancak resmi birim olarak siemens veya resmi
olmayan mho kullanılır.
Siemens’in sembolü S, ve mho’nun sembolü ise

ters omega’dır
73
Bir telin direnci,

– telin boyuna ve metalin “rezistivite” denilen “özdirencine” (ohm x
metre) doğrudan,
– kesit alanına ise ters orantılı olarak bağlıdır
R=lρ/A
Burda
– l telin uzunluğu (m),
– ρ telin rezistivitesi (öz direnci) (Ω.m)
– A kesit alanıdır (m2)
74
Telin hangi malzemeden çekildiği önemlidir :
– Bakır iyi bir iletkendir ve özdirenci (ρ) ve dolayısı ile direnci düşüktür
– Demir ise bakır kadar iyi bir iletken değildir ve özdirenci (ρ), ve dolayısı ile
direnci yüksektir.
75
SIGNIFICANT
COLOR DIGIT MULTIPLIER TOLERANCE
Black 0 1 -
Brown 1 10 -
Red 2 100 -
Orange 3 1000 -
Yellow 4 10,000 -
Green 5 100,000 -
Blue 6 1,000,000 -
Violet 7 10,000,000 -
Gray 8 - -
White 9 - -
Gold - - (+/-) 5%
Silver - - (+/-) 10%
No Color - - (+/-) 20%
Blue (6) Gray (8) Red (00) Gold (+/- 5%) = 6800 Ω
76
i
Açık devre ve Kısa devre :
+
Açık devre ve kısa devre iki özel direnç halidir. V=0
• Kısa devrede R = O dır.

_
V=IR, Ohm yasasına göre I ne olursa olsun
v = O olur. I=0
+
Direnci (0) olan malzeme herhangi bir voltaj
düşümüne neden olmadan akım geçmesini sağlar. V
_
• Açık devrede R = sonsuzdur (∞) .
I =v/R, Ohm yasasına göre v ne olursa olsun I = O dır.
Direnci “sonsuz” olan malzeme akım geçirmeden voltaj oluşmasına neden olur.
Her iki durumda da herhangi bir güç oluşmaz. 77

7. Voltaj ve Akım Kaynakları
78
7.1. Voltaj (Gerilim) Kaynağı :
ideal voltaj kaynağı, sürdüğü akım ne olursa olsun her zaman ayni voltajı verir.
Genel Voltaj Kaynağı DC Voltaj Kaynağı DC Voltaj Kaynağı

sembol sembol grafiksel gösterim
79
İdeal bir gerilim kaynağı

– pozitif veya negatif voltaj verebilir
ve
– DC (Doğru Akım “DA”) olabileceği gibi zamanla değişim gösteren bir
gerilim kaynağıda da olabilir.
80
7.2. Akım Kaynağı :
ideal akım kaynağı, sürdüğü gerilim ne olursa olsun her zaman ayni akımı verir.
Genel Akım Kaynağı DC Akım Kaynağı DC Akım Kaynağı

sembol sembol grafiksel Gösterim
81
Gerilim Kaynağından farklı olarak yukarda verilen özelliklerde bir Akım Kaynağı
marketlerden satın alınamaz ;
ancak akım kaynağı elektronik olarak yapılabilir.
İdeal voltaj ve akım kaynakları iki çeşit olabilir :

– bağımsız kaynaklar
– bağımlı kaynaklar
Bağımsız kaynaklar, devredeki başka voltaj veya akıma bağlı olmaksızın

gerilim/akım verirler
Bağımlı kaynaklar ise devredeki başka bir gerilim veya akıma bağlı olarak
gerilim/akım verirler.
82
1.TEMEL DEVRE TEORİSİBahar
Bağımsız Kaynak Sembolleri :
(a) ideal bağımsız gerilim kaynağı
(b) ideal bağımsız akım kaynağı
Bağımlı Kaynak Sembolleri :
• (a) ideal bağımlı, gerilim-kontrollü voltaj kaynağı
• (b) ideal bağımlı, akım-kontrollü voltaj kaynağı
• (c) ideal bağımlı gerilim-kontrollü akım kaynağı
• (d) ideal bağımlı akım-kontrollü akım kaynağı
83
Doğru akım (DC) devrelerinin Analizi
“Elektrik devrelerinde akım ve gerilimler pasif işaret kuralına göre yerleştirilmeye

çalışılır”. Bunu şöyle özetleyebiliriz :
1. Kaynaklarda akım, kaynağın + terminalinden çıkar ve dıştan – terminaline doğru

akar (- güç).
2. Güç harcayan bir devre elemanında (örneğin direnç) akım (+) terminalden girer ve
(–) terminalden çıkar (+ güç).
R1 R1 _
i + _ I +
Voltage Current
+V1 + +V1 +
Source + Source
+
_ V i R2 I I +V2 R2
+V2
_ _
_
84
Örnek bir DA (Doğru Akım) Analizi :
a) Anahtar açıkken :
Dirençleri ihtiva eden sağ devrede KVY
uygularsak
VL - VR = 0 → VL = VR
Anahtar açık olduğu için
VL = VR = 0
Sol devre üzerinde saat istikametinde
gidilirse KVY’na göre
Vsw + VL - 12.6 = 0
VL = VR = 0, Vsw = 12.6v
Bataryadan çıkan güç ve dirençlerin
harcadığı güç sıfırdır.
85
b) Anahtar kapalı iken
Vsw = 0, sol devre için KVY
VL - 12.6 = 0
VL = VR = 12.6 volt
iL = 12.6/5.25 = 2.40 Amper
Üst düğüm noktasına KAY’sını uygularsak
iB - iL - iR = O ==> iB = iL + iR
= 2.40 + 2.40 = 4.80 A
Bataryadan çıkan güç :
PBAT = (12.6)(-iB) = -12.6 x 4.80 = -60.5 W
Herbir direncin harcadığı güç :
Pdirenç = (12.6) (2.40) = 30.2 W 86

8. Seri ve Pararalel Kombinasyonlar:
8.1. Paralel Dirençler :
Şekilde iki direncin uçları birbirine bağlı olduğu için ayni vp voltajına
sahiptirler.
Bu bağlantı şekline Paralel Bağlantı diyoruz.
87
Üst düğüm noktası için KAY Yazarsak
i p = iL + iR
Ohm Kanununa göre ,
iL = vP/RL and iR = vP/RR
ip = vP/RL + vP/RR = vP (1/RL + 1/RR),

burdan
vP / ip = Reşdeğer = 1/(1/RL + 1/RR )
veya
1/ Req = (1/RL) + (1/RR)
88
Böylece iki paralel direnci (RL ve RR) aşağıda gösterildiği gibi tek bir eşdeğer
dirence dönüştürebiliriz.
vP / ip = Req
1/ Req = (1/RL) + (1/RR)
89
Eşdeğer direnç formülü biraz karmaşık görüntülü olduğu için aşağıdaki

notasyon kullanılır :
Req = RL II RR
Örnek :
2 II 5 = 1/ (1/2 + 1/5) = 10/7 = 1.43 Ω
90
8.2. Seri Dirençler :
Aşağıdaki devrede
• Rsw anahtarın direncini
• VB ise batarya gerilimini
göstermektedir.
Bu devredeki bağlantı şekline seri bağlantı denir ve her iki devre elemanından
da ayni akım geçer.
91
KVY’yi bu devre için yazarsak
Vsw + Vp - VB = O →VB = Vsw + Vp
Her iki direnç için Ohm Yasasını uygularsak :
Vsw = iB.Rsw ve Vp = iB.Rp
VB = (Rsw + Rp) iB
burdan VB / iB = Reşdeğer = Rsw + Rp
Req = Rsw + Rp
92
Böylece iki seri bağlı direnci (R1 ve R2) aşağıda gösterildiği gibi tek bir eşdeğer
dirence dönüştürebiliriz.
Req = R1 + R2
93
8.3 Seri Dirençler ve Voltaj Bölücüler :
Daha önce de belirttiğimiz gibi, iki devre elemanından ayni akım geçerse bu
devre elemanları birbirleri ile seri bağlıdırlar.
Şekilde birbirleri ile seri bağlı üç direnç ve bir batarya görülmektedir :
94
Bu devre için :
i = Vs/Req
Burda Req eşdeğer dirençtir.
Ohm Yasasını R1 direnci için uygularsak :
v1 = R1.i = R1 (Vs/Req) = (R1/Req). Vs = (10/50 ) Vs
v2 ve v3 de ayni şekilde hesaplanabilir.
95
Bu sonuçlar bir genelleme ile,
“i (tam sayı) kadar direncin üzerinde Vs gerilimi

olduğunda” her bir direncin üzerindeki gerilim
aşağıdaki formül ile bulunabilir :
Vi = (Ri / Req) Vs ..............(Voltaj Bölücü)
Burda
Req = R1+ R1 + ... + Ri + ... (seri dirençler)
96
Örnek : Şekildeki devrede, 2.5 Ω direncin uçları
arasında oluşan vb gerilimini hesaplayınız ?
i
Devrede iki adet, iç dirençleri 0.3 Ohm olan
batarya seri bağlanmış durumdadır.
R1=0.3 
Bağlanış şekillerine göre iki bataryanın verdiği
1.5V +
toplam gerilim
R1=2.5 
1.5V Vb
1.5 + 1.5 = 3v’dur.
_
Voltaj Bölücü uygulaması:
R1=0.3 
vB = 3 x [2.5 / (2.5 + 0.3 + 0.3)]
= 7.5 /3.1
= 2.42v
97
8.5 Paralel Dirençler ve Akım Bölücüler :
Şekilde paralel bağlı üç direnç ve bir akım kaynağı görülmektedir :
Ohm Kanununu uygularsak,
is = v / Req
Burda Req, R1, R2, ve R3 paralel bağlı
dirençlerinin eşdeğer direncidir :
i1 = v/R1 = Req .IS/ R1 = IS (Req / R1 )
Paralel bağlı dirençlerden geçen akımlar için için aşağıdaki genel formül yazılabilir :
ii = (Req / Ri ) IToplam
98
Akım-bölücü uygulaması :
Aşağıdaki devrede, v1 = ? ; v2 = ? ; v3= ?
Çözüm :
Reş
2A Akım R ve R üzerinden bölünür. Her bir koldan geçen akım= ii = i
2 3 Ri toplam
Reş 1 6x4 4
Bu formülü uygularsak : i = 2= x( ) = = 0.8A; v =v = i x6 = 4.8V,
3 6 3 6+4 5 3 2 3
ayrıca  v = 2x2 = 4V
1
99
Problem 1 : Find the voltages on the resistances
Cevap 1 :
Req = (4+4)Ω // (8+4)Ω
v4 v8
= 8Ω // 12Ω = 96/20 Ω = 4.8 Ω
Vs = 4.8 x 5 = 24v
Vs
Voltaj Bölücü : v4 = v′4 = 24 x 4/8 = 12v
v8 = 24 x 8/12 = 16v v′4 v′′4
v′′4 = 24 x 4/12 = 8v
Cevap 2 :
Akım Bölücü :
İ4 = (5 / 8) x 4.8 = 3 A → KCL : İ8 = 2 A
v4 = v′4 = 3 X 4 = 12v
v8 = 2 x 8 = 12v
v′′4 = 2 x 4 = 8v 100

1.temel Devre Teorisi: Zkocabiyik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1.temel Devre Teorisi: Zkocabiyik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

TEMEL DEVRE TEORİSİ

Elektrik Mühendisliği, elektrik enerjisini kontrol ederek insanlığın yararına

Elektrik Mühendisliği, elektrik sinyallerini (signals)

sistemlerle ilgilenen bir meslek dalıdır. 2

Elektrik Mühendisliği doğa olaylarını,

matematiksel olarak, inceler, geliştirir

ihtiyaç duyulan sistem ve ürünlerin üretilmesini sağlar.

Her ikisi de Elektrik mühendisliğinin branşlarıdır ve her ikisi de Elektrik Enerjisini

Elektrik sistemleri, genel olarak 5 temel konuda sınıflandırılabilir :

• Komünikasyon Sistemleri bilgiyi üretir, gönderir ve dağıtır

• Bilgisayar Sistemleri elektrik sinyallerini, bilgiyi işlemek için kullanır.

• Kontrol Sistemleri elektrik sinyallerini, prosesleri kontrol edebilmek için kullanır

• Güç Sistemleri elektriği üretir ve dağıtır

• Sinyal-İşleme Sistemleri bilgi taşıyan elektrik sinyallerini işler, daha uygun

2. Isı enerjisi (fırınlar, sobalar)

3. Ses enerjisi (hoparlör)

4. Işık enerjisi ( lamba)

5. Kimyasal enerji (elektrolitik prosesler)

gibi başka enerjilere çevrilerek değerlendirilir.

Biz bu derste Elektrik Mühendisliğinin temel içeriğini ve temel tekniklerini anlatmaya

Amacımız sizlerin bazı temel Elektrik Mühendisliği problemlerini pratik olarak

Hemen her elektriksel birim kendi içinde bir devredir.

kendi içinde birer elektriksel devredir.

Bir mühendislik probleminin çözümü (tasarım) normal olarak 4 etapta gelişir :

• Elektrik mühendisliğinde, ikinci etapta model olarak “elektriksel devre” ‘ler

Bu derslerin ilk kısmında

• “Devre Teorisini" öğreneceğiz,

ve daha sonra da bunu

• Elektronik ve elektriğin bazı uygulamalarını öğrenmek için kullanacağız.

• far açma kapama anahtarını,

• onu besleyen aküyü ve

• bağlantıyı sağlayan kabloları görüyoruz.

Burda ise bu fiziksel olayın elektriksel devre

Uluslar arası Birim Sistemi Türetilmiş Birimler

Question : 1000nF kaç piko Farad (pF) eder ?

1000nF kaç mikro Farad (μF) eder ?

Question : 1000 ohm (Ω) kaç kilo ohm (kΩ) eder ?

1000 ohm (Ω) kaç mega ohm (MΩ) eder?

Elektrik yükü tüm elektriksel olayların temelindeki nedendir.

Elektriksel yük birimi bu konuda başarılı çalışmaları olan Charles de Coulomb’un

İki tip yük vardır,

Bu iki tip yük ters etkiler yaratır.

yük sahibi olarak tanımlanmıştır.

– Bir elektronun yükü mümkün olabilecek en küçük yüktür. Yük, ayrık

– MKS sisteminde bu e = -1.602 x 10-19 coulomb’ dur (C)

– Elektron’un kütlesi ise 9.11 x 10-31 kg’dır.

– Protonun kütlesi elektron’unkinden 1846 defa daha büyüktür.

Akım kısaca yükün hareket halinde olmasıdır.

Elektriksel iletkenlerin mobil (hareketli) elektronları vardır ve bunlar elektriksel

Şayet Δt saniyede, ΔQ coulomb kadar yük A kesitini gösterilen yönde geçerse :

Bu şöylede ifade edilebilir : i = dq /dt

Akımın birimi coulomb / saniyedir, ancak Andre Ampere’in (1775-1836)

Akımın tanımlabilmesi için iki şeyin bilinmesi gerekir :

2. Negatif veya pozitif bir sayısal değeri

“Bir elektriksel devrede akımın yönünü değiştirirsek, değerini de tersi işarete

ne = 1.13 x 1029 elektron /m3’ dür.

Şayet u elektronların vektör olarak hızını (metre/saniye) gösterirse ;

“Yani akımın yönü pozitif yükün hareket yönünü gösterir”.

= - 106x1.602 x 1.13x 3.14x (0.001)2 = - 1.602x1.13x3.14

= - 5.7Amper (aşağıya doğru)

= + 5.7 Amper (yukarıya doğru)

u = 10-6 / [(-1.602 x 10-19) x (1.13 x 1029) x 3.14 x (0.0005 x 2.54 x 0.01)2 ]