19.3.

2020

KMÜ211-Elektrokimya

Kaynaklar:
Hayri Yalçın, Metin Gürü, «Elektrokimya ve
Uygulamaları» Palme Yayıncılık, Ankara, 2010.

1
 19.3.2020

ELEKTROKİMYASAL TERİM VE
KAVRAMLAR
• Elektrokimya, elektrik enerjisi ile birlikte
yürüyen kimyasal olayları inceleyen bir bilim
dalıdır.
• Elektrokimya esas olarak termodinamik, kimya
ve fizikokimyanın temel yasa ve kurallarına
dayanır. Ancak bunlara ilave olarak elektrik
bilgisini de gerektirir.
• Elektrokimyasal yasalar endüstride birçok
uygulama alanı bulmuştur.

Elektrokimya Uygulamaları
• Klor-alkali elektrolizi,
• Metal kaplamacılığı,
• Saf metal üretimi,
• Piller,
• Akümülatörler,
• Katodik ve anodik koruma ile metallerin
korozyondan korunması

2
 19.3.2020

ELEKTRONİK İLETKENLİK
• Elektrik akımı esas olarak bir elektron akımıdır.
Elektronlar metal atomları üzerinden hareket
ederek elektrik akımını taşır. Elektron akımı metal
üzerindeki yüksek negatif yüklü bölgelerden
düşük negatif yüklü bölgelere doğru tek yönlüdür.
Bu iletme biçimine "elektronik iletkenlik" denir.
Akım iletilirken metalin nötralliği bozulmaz. Metal
atomlarında bulunan (+) yüklü tanecikler
hareketsiz kaldıkları için metallerde (+) yük akımı
yoktur. Yani elektrik iletilirken madde taşınımı söz
konusu olmaz. Kimyasal bir olay da meydana
gelmez.

ELEKTRONİK İLETKENLİK
• Elektron akımı metallerin dış elektron
yörüngesinde bulunan elektronların hareketi
ile gerçekleşmiş olduğundan elektronik
iletkenlik metalin atomik yapısına yani cinsine
bağlıdır. Sıcaklığın düşmesi ile metalik
iletkenlik artar ve mutlak sıfır noktasında
metallerin elektriksel direnci sıfır olur.

3
 19.3.2020

ELEKTROLİTİK İLETKENLİK
• İyon içeren çözeltiler de elektrik akımını iletir.
Bunlara iyonik iletken veya "elektrolitik iletken"
denir. Elektrolitler içinde bulunan (+) ve (-) yüklü
iyonlar bir potansiyel farkı altında katoda ve
anoda doğru hareket ederek elektrik akımını
taşırlar. İyonların hareketi nedeniyle çözelti içinde
bir madde taşınması da söz konusu olur. Anot ve
katotta aynı anda meydana gelen kimyasal
reaksiyonlar ile elektron alınır veya verilir. Böylece
elektrik akımı çözelti içinden bir elektrottan
diğerine taşınmış olur.

ELEKTROLİTİK İLETKENLİK
• İyon konsantrasyonu arttıkça iyonik
iletkenlikte artış olur. Ancak her iyonun
iletkenliği, yani elektrik akımını taşıma gücü
birbirinden farklıdır, Metalik iletkenlikten farklı
olarak, sıcaklığın artması iyonik iletkenliğin de
artmasına neden olur. Çünkü sıcaklığın artışı
ile iyonların çözelti içinde hareketi kolaylaşır.

4
 19.3.2020

ELEKTRİK YÜKÜ
• Elektrik yükü miktarı kulon (Coulomb) ile
ölçülür. Tanım olarak, 6,24x1018 elektrik yükü
birimi 1 kulon' a eşittir. Kulon elektrik miktarı
birimi olarak da kullanılır. Bir elektroliz
hücresinin katodunda 1,118 mg gümüş ayıran
elektrik miktarı 1 kulondur.

AKIM ŞİDDETİ
• Birim zamanda geçen elektrik akımı miktarının, yani
akım şiddetinin birimi Amper ile ifade edilir. Bir elektrik
devresinden saniyede 1 kulon akım geçiyorsa, bu
akımın şiddeti 1 Amper olarak tanımlanır.
1 Amper = 1 Kulon/saniye (1.1)
• Bu tanıma göre pratikte çok kullanılan elektrik akım
miktarları aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.
1 Kulon = 1 Amper x saniye
1 Amper.saat = 1 Amper x 3600 saniye
1 Amper.saat = 3600 kulon

5
 19.3.2020

ELEKTRİKSEL DİRENÇ
• Elektriksel direnç birimi Ohm' dur. Her
noktada kesiti 1 mm2 olan 106,3 cm
uzunluğunda ve 14,4521 g ağırlığındaki cıva
sütununun 0°C deki elektriksel direnci 1 Ohm
olarak tanımlanır.

POTANSİYEL
• Ohm yasasına göre , direnci 1 Ohm olan bir
iletkenden, eğer 1 Amper şiddetinde bir
elektrik akımı geçiyorsa, bu iletkenin iki ucu
arasında 1 Volt' luk bir potansiyel farkı vardır.
1 Volt = 1 Amper x 1 Ohm (1.2)

6
 19.3.2020

ELEKTRİK ENERJİSİ
• SI birim sisteminde enerji birimi Joule'dür.
Joule tanımı iki ayrı yolla yapılabilir,
internasyonal joule elektrik enerjisine
dayanılarak tanımlanır. 1 Amper şiddetinde
olan bir elektrik akımının, 1 Ohm direncinde
olan bir iletkenden 1 saniye süre ile geçmesi
halinde 1 Joule ısı enerjisi açığa çıkar.
Enerji = Volt x Amper x Zaman
1 Joule = 1 Volt x 1 Amper x 1 saniye

ELEKTRİK ENERJİSİ
Enerji = Volt x Amper x Zaman
1 Joule = 1 Volt x 1 Amper x 1 saniye
• Veya, V = I R değeri yerine konularak,
Enerji = I2R t (1.3)
• elde edilir. Burada,
• I : Amper, R : Ohm ve t : saniye cinsinden
konulursa enerji Joule olarak çıkar.

7
 19.3.2020

ELEKTRİK ENERJİSİ
• Bir de mekanik olarak tanımlanan "Mutlak
joule" vardır. 1 Newton'luk kuvvetin 1 m
mesafede yapmış olduğu iş 1 mutlak joule
olarak tanımlanır. Bu iki joule arasında pratikte
ihmal edilecek kadar küçük bir fark vardır.

• SI birim sisteminin güç birimi Watt, enerji

birimi Joule'e göre tanımlanır. Saniyede 1 joule
enerji üreten makinanın gücü 1 Watt dır.

Güç = Enerji /Zaman

1 Watt = 1 Joule / saniye (1.4)

8
 19.3.2020

• Burada Joule yerine,

• 1 Joule = 1 Volt x 1 Amper x 1 saniye cinsinden
değeri konulursa,
1 Watt =1 Volt x 1 Amper (1.5)

FARADAY YASALARI
• Birinci Faraday Yasası:
Bir elektroliz hücresinden akım geçmesi halinde
elektrotlarda açığa çıkan ve azalan madde
miktarları, elektroliz devresinden geçen akım
miktarı ile doğru orantılıdır.

m gram α Q kulon = I .t (1.6)

9
 19.3.2020

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
Bir elektroliz hücresinden 96500 kulon akım
geçtiğinde elektrotlarda bir eşdeğer gram
madde açığa çıkar veya azalır. Bir eşdeğer gram
madde açığa çıkaran elektrik miktarına 1 Faraday
denir.

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
1 Faraday =96500 kulon
1 Amper x saat = 3600 kulon
1 Faraday = 96500 / 3600 = 26,8 A.saat
• Faraday yasası matematiksel olarak şöyle ifade
edilebilir.
(1.7)

10
 19.3.2020

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:

(1.7)

m : Elektrotlarda açığa çıkan madde miktarı, g

A : Atom ağırlığı, g
n : Tesir değerliği,
i : Devreden geçen akım şiddeti, Amper
t : Akımın geçme süresi, saniye

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
Pratikte yapılan bazı elektrolizlerde deneysel
olarak bulunan madde miktarı ile, Faraday yasası
ile bulunan madde miktarlarının birbirinden
farklı olduğu görülebilir. Bunun başlıca iki nedeni
vardır.

11
 19.3.2020

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
Elektrotlarda asıl reaksiyon yanında fark
edilemeyen başka bir yan reaksiyon da meydana
gelebilir. Devreden geçen akımın bir kısmı bu
reaksiyon için harcanmış olduğundan, deneysel
olarak daha küçük bir madde miktarı bulunur.

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
Elektrotlarda toplanan maddede mekanik
kayıplar olabilir. Devreden geçen akımın kısa
devre veya kaçak yapması omik direnç etkisi ile
ısı enerjisine dönüşmesi de söz konusudur. Bu
olaylar da elektrotlarda deneysel olarak ölçülen
miktarın teorik değerden daha küçük olmasına
neden olur.

12
 19.3.2020

FARADAY YASALARI
• İkinci Faraday Yasası:
Endüstride, elektrotlarda açığa çıkan gerçek
madde miktarının, Faraday Yasasına göre teorik
olarak elde edilmesi gereken madde miktarına
oranı akım verimi olarak tanımlanır.
Eğer yukarda açıklanan sakıncalar giderilirse,
elektroliz sonuçlarının Faraday yasasına tam
olarak uyduğu ve akım veriminin % 100 olduğu
görülür.

Örnek 1
Bir nikel kaplama işleminde 2,5 dm2 yüzey
alanındaki bir cisim 75 dakika akım geçirilerek
kaplanmaktadır. Akım şiddeti I = 1,25 A olarak
sabit tutulmaktadır. Akım verimi % 95 olduğuna
göre, kaplama kalınlığını hesaplayınız.
Not:
Nikelin atom ağırlığı = 58,7 g
Nikelin yoğunluğu = 8,9 g/cm3

13
 19.3.2020

Örnek 1
Faraday bağıntısı kullanılarak 1,25 A şiddetindeki
akım ile 75 dakika içinde metal yüzeyinde açığa
nikel miktarı hesaplanabilir.

Örnek 1

A = 58,7 g
n = +2 (değerlik)
i = 1,25 Amper
t = 75 dakika

14
 19.3.2020

Örnek 1

Muhtemel hata saniyeye çevrilmeyen zamandan

meydana gelecektir.
t = 75 dakika

Örnek 1

15
 19.3.2020

Örnek 1
• Akım verimi % 95 olduğuna göre, metal
yüzeyinde toplanan gerçek nikel kütlesi,

• Bu nikelin hacmi,

Örnek 1

• Bu nikelin hacmi,

16
 19.3.2020

Örnek 1
• Kaplama kalınlığı,

Örnek 2
Bir bakır sülfat çözeltisinden 1 saat süre ile,
ortalama 26 mA şiddetinde akım geçirilmiştir. Bu
süre sonunda katotta 0,03 g bakır birikmiştir. Bu
elektrolizde akım verimini hesaplayınız.
Not:
Bakırın atom ağırlığı = 63,5 g

17
 19.3.2020

Örnek 2
m = 0,03 g bakırın ayrılması için devreden geçen
teorik akım miktarı Faraday yasası ile
hesaplanabilir.

Örnek 2
m = 0,03 g
A = 63,5 g
n =2
i =?
t = 1 saat

18
 19.3.2020

Örnek 2

Verim = % 97,3

KULONMETRE
Elektrotlarda açığa çıkan madde miktarına bağlı
olarak devreden geçen elektrik akımı miktarının
ölçülmesinde kullanılan cihazlara "kulonmetre"
denir. İki çeşit kulonmetre vardır.

1- Ağırlık kulonmetresi,
2- Hacim kulonmetresi

19
 19.3.2020

Ağırlık Kulonmetresi
• Gümüş veya bakır iyonu içeren çözeltiler
uygun koşullarda elektroliz edilecek olursa,
akım verimi % 100 olur. Bu durumda katotta
yalnız bir kimyasal reaksiyon gerçekleşir. Eğer
katotta açığa çıkan metal kütlesi tartılarak
belirlenirse, bu değer kullanılarak Faraday
Yasasına göre devreden geçen akım miktarı
hesaplanabilir. Elektroliz süresi de belli ise,
devreden geçen ortalama akım şiddeti de
bulunabilir.

Hacim Kulonmetresi
• Seyreltik sülfürik asit çözeltisi
içine platin elektrotlar
daldırılır ve devreden akım
geçirilirse katotta hidrojen,
anotta ise buna eşdeğer
miktarda oksijen gazı çıkar.
Çıkan gazlar ayrı ayrı veya ikisi
birlikte bir bürette toplanarak
hacmi ölçülür. Faraday
Yasasına göre çıkan gazın
standart koşullardaki hacmi ile
devreden geçen akım miktarı
doğru orantılıdır.

20
 19.3.2020

Hacim Kulonmetresi
Faraday yasasına göre,
elektroliz hücresinden 96500
kulon (1 F) akım geçtiğinde 1
eşdeğer gram madde açığa
çıkacaktır.
O halde 96500 kulon akım ile
katotda 1 gram hidrojen
(standart koşullarda 11,2
litre) anotda 8 gram oksijen
(standart koşullarda 5,6 litre)
açığa çıkar.

Hacim Kulonmetresi
Kulonmetre büretinde okunan gazların hacmi
standart koşullardan farklı olduğu zaman bunun
standart koşullara (1 atm ve 273 K) çevrilmesi
gerekir. Bunun için aşağıdaki bağıntıdan
yararlanılır:

(1.8)

21
 19.3.2020

Hacim Kulonmetresi

(1.8)

• V0 : Standart koşullardaki gaz hacmi, cm3

• V1 : Bürette okunan gaz hacmi, cm3
• P1 : Deney ortamının barometrik basıncı, mmHg
• T1 : Deney ortamının sıcaklığı, K
• T0 : Standart sıcaklık, 273 K
• P0 : Standart basınç, 760 mmHg

Hacim Kulonmetresi
Ancak deney sırasında oluşan gaz genellikle
bürette bir su sütunu üzerinde toplanır. Bunun
sonucu olarak gaz içinde doygun halde su buharı
bulunur. Gerçek gaz basıncını bulmak için, su
buharı kısmi basıncının toplam basınçtan
çıkarılması gerekir. Su buharı kısmi basıncı ise,
söz konusu sıcaklıktaki suyun doygun buhar
basıncıdır.

22
 19.3.2020

Hacim Kulonmetresi
Bu durumda hacim düzeltme bağıntısı aşağıdaki
şekli alır:

(1.9)

b: Suyun T, sıcaklığındaki doygun buhar

basıncıdır ve mmHg olarak tablolardan okunur.

Örnek 3
Bir sülfürik asit çözeltisinden 1 saat süreyle
0,536 Amper şiddetinde akım geçirilmektedir.
Kulonmetre büretinde kaç cm3 (H2 + 02) gaz
karışımı toplanacağını hesaplayınız.
Not:
Sıcaklık : 25° C
Basınç : 700 mmHg
Su buharı kısmi basıncı: 23,5 mmHg (25°C’de)

23
 19.3.2020

Örnek 3
Devreden geçen akım miktarı,
Q = I x t = 0,536 x 3600 = 1929,6 kulon
Anot ve katotta açığa çıkan eşdeğer madde
miktarı,
x = 1929,6 / 96500 = 0,020 eşdeğer gram
Hidrojen gazı hacmi: 0,020 x 11,2 = 0,224 litre
Oksijen gazı hacmi: 0,020 x 5,6 = 0,112 litre
Toplam gaz hacmi: 0,224 x 0,112 = 0,336 litre

Örnek 3
Bu hacim, standart koşullardaki hacimdir.
Bürette toplanan gerçek gaz hacmi aşağıdaki
bağıntı ile bulunur:

V1 = 412 cm3 (Hidrojen + Oksijen)

24
 19.3.2020

Ödev 1
Bir gaz kulonmetresinde katotta 10 dakikada 120
cm3 hidrojen gazı toplanmıştır. Devreden geçen
akım şiddetini hesaplayınız.
Not:
1) Sıcaklık : 15 °C, Basınç : 750 mmHg
2) 15 °C deki suyun buhar basıncı : 12,8 mmHg
dır.

25