Professional Documents
Culture Documents
Quarter 3 -
Module 1
Paglakas ng Europe
Araling Panlipunan - Grade 8
Alternative Delivery Mode
Quarter 3 – Module 1: Paglakas ng Europe
First Edition, 2020
Republic Act 8293, section 176 states that: No copyright shall subsist in
anywork of the Government of the Philippines. However, prior approval of the
government agency or office wherein the work is created shall be necessary for
exploitation of such work for profit. Such agency or office may, among other things,
impose as a condition the payment of royalty.
Management Team
Pablito B. Altubar
CID Chief
8
Araling Panlipunan
Quarter 3 - Module 1
Paglakas ng Europe
Tala ng mga Nilalaman
Paunang Salita........................................................................................................................................i
Alamin........................................................................................................................................................i
Pangkalahatang Panuto: ....................................................................................................................ii
Mga Icon ng Modyul na ito .............................................................................................................ii
Subukin..................................................................................................................................................... iii
Panimulang Pagtataya: ................................................................................................................... iii
Buod
......................................................................................................................................10
Pagtatasa .............................................................................................................................
11 Susi sa
Pagwawasto............................................................................................................13
Sanggunian...........................................................................................................................1
4
Paunang Salita
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang nagpasimula sa
pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa paglakas ng Europe, paglawak
ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga bagong kaalaman at ideya ay nagdala
ng transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig.
Sa module na ito tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng daigdig tungo
sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa kasalukuyan upang
makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa pagharap sa pagbabago ng
daigdig.
Alamin
Nagmula sa Europe ang pinakamayamang mga bansa sa daigdig. Malaki ang
bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe bilang isa sa
pinakamaunlad na kontinenente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula ang paglakas ng mga
mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng Europe sa bahaging ito ng
kasaysayan?
Paglakas ng Europe
i
Pangkalahatang Panuto
Ito ang magiging gabay sa paggamit ng modyul na ito:
1. Basahin at unawain nang mabuti ang bawat bahagi ng modyul at sundin ang mga
direksiyon o panuto habang binabasa ang materyales.
2. Sagutin ang lahat ng mga katanungan.
3. Maglaan ng sapat na oras sa pagsagot ng mga katanungan.
4. Gawing kasiya-siya ang bawat panahon sa paggamit ng modyul.
ii
Subukin
Panimulang Pagtataya
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na ito,
sagutin ang panimulang pagtataya. Isulat ang letra ng wastong sagot sa bawat bilang.
Bigyan pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking muling sagutan ang
nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
1. Ano ang tawag nga mga mamamayan sa medieval France na binubuo ng artisan at
mangangalakal?
a. Merkantilismo
b. Panginoong may-lupa
c. Knights
d. Bourgeoisie
2. Ano-anu ang dalawang uri ng bourgeoisie?
a. Artisan at mangangalakal
b. Panginoong may lupa at karpintero
c. Mangangalakal at Panginoong may lupa
d. Wala sa nabangit.
7. Ano ang uri ng pamahalaan sa kanlurang Europe na kung saan ito ay nasa
pamumuno ng hari?
a. Awtoritarismo
b. National monarchy
c. Aristokrasya
d. Oligarya
iii
8. Marami ang bahaging ginampanan ng hari sa bansa, alin dito ang hindi kasali?
a. Lumakas ang kapangyarihan ng hari
b. Napalawak ang mga teritoryo
c. Nagtatag ng sentralisadong Pamahalaan
d. Nagpabaya sa mga sundalo
9. Ano ang tawag sa mga Katolikong tumiwalag mula sa Simbahang Katoliko sa Rome?
a. Knights
b. Genisis
c. Orthodox
d. Protestante
1Pag-usbong ng Bourgeoisie,
Merkantilismo, National
Monarchy
Alamin
Pinaniniwalaan na sa kalagayang panlipunan ng Pilipinas, ang may pinakamaliit na
bilang na porsyento ng populasyon ay ang mga mayayaman na siyang nagmamay-ari ng
malaking lupain at kumpanya. Samantala, ang masa naman ang siyang halos bumubuo sa
kabuuang populasyon na kadalasang umaasa sa mga programang inilunsad ng
pamahalaan. Datapwa’t hindi natin kalimutan na sa ating lipunan ay mayroong ding
tinatawag na middle class o mga propesyunal sa iba’t ibang larangan. Ang mga middle class
na ito sa kasalukuyan, ay kilala bilang mga propesyunal na guro, doktor, inhinyero, abugado
at iba pa. Sa Europa, sa kasaysayan, sino naman kaya ang mga middle class o
bourgeoisie? Sila ba ay ang may
lupa, propesyunal o mangangalakal? Masasagot sa modyul na ito ang katanungang iyan.
Gawain 1: Sagutin Mo!
A. Kumpletohin ang pangalan na tinutukoy. Isulat ang mga akmang letra sa patlang.
Gawin ito sa sagutang papel.
Suriin
Gawain 2: Basahin at Matuto!
A. Pag-usbong ng Bourgeoisie
Iniuugnay ang terminong bourgeoisie sa mga mamamayan ng mga bayan sa
medieval France na binubuo ng mga artisano at mangangalakal. Ang mga manggagawang
may kasanayan sa paggawa ng mga kagamitang maaaring may partikular na gamit o
pandekorasyon lamang ay tinatawag na artisano. Sa uring panlipunan, mas mataas sa kanila
ang mga landlord o panginoong may lupa. Bourgeoisie ang termino na ginamit upang tukuyin
ang gitnang uri ng mga tao sa France at ng iba pa pang mga bansa sa Europe.
Ang bourgeoisie sa Europe ay naging isang makapangyarihang puwersa sa huling
bahagi ng ika-17 siglo. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker (nagmamay-ari o
namamahala ng bangko), mga ship owner (nagmamay-ari ng barko), mga pangunahing
mamumuhunan at mga negosyante.
1
Sinuportahan ng bourgeoisie ang mga prinsipyo ng konstitusyonalidad at likas na
karapatan (natural right) laban sa banal na karapatan (divine right) sa ika-17 at ika-18 siglo.
Halimbawa ng unibersal o likas na karapatan ay ang karapatang mabuhay ng may kalayaan.
Itinatakda ng banal na karapatan na ang hari ay hindi napapasailalim sa anumang
kapangyarihan dahil ang kapangyarihan niya ay nanggagaling sa diyos. Ang isang
kondisyon kung saan ang isang tao, grupo ng tao o bansa ay kumikilos batay sa isinasaad
ng konstitusyon o saligang batas ay tinatawag na konstitusyonalidad. Ang paniniwalang
liberalismo ay nag-ugat sa Europe na binibigyang-diin ang karapatan ng indibidwal.
B. Pag-iral ng Merkantilismo
Isang sistema ang merkatilismo na ang pangunahing mga layunin ay politikal gaya ng
magkaroon ng malaking kitang magbibigay-daan upang ang hari ay makapagpagawa ng
mga barko, at mapondohan ang kanyang hukbo. Ito din ay maging daan upang magkaroon
ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig. Sentral sa teorya ng
merkantilismo ang doktrina ng bullionism kung saan sa ilalim ng doktrinang ito, ang
tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal sa loob ng
hangganan nito.
Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga
nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko na ibig sabihin ay kayang
tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Kaakibat ng merkantilismo ang
konsepto ng paternalism na isang sistema ng pamamahala kung saan ang pamahalaan ay
namamahala na parang ama sa kanyang mamamayan.
Epekto ng Merkantilismo
Dahil sa kolonya nito sa Central at South America, yumaman ang Spain. Itinataas nito
ang butaw at dinagdagan ang mga produktong galing sa ibang bansa. Dahil ipinatupad ni
Jean Baptiste Colbert ang merkantilismo, umunlad ang komersyo sa France. Ang East India
Company ay pinahintulutan ni Queen Elizabeth I na palaganapin ang komersyo sa Asya at
kalapit-bansa sa Silangan.
Ang Navigation Acts at iba pang batas ay ipinairal upang madagdagan ang salapi at
kapangyarihan ng bansa. Nililimitahan ng batas na ito ang pagbibili ng asukal at tabako sa
England lamang na siyang dahilan na mapupunta ang tubo nito sa mga mangangalakal na
Ingles lamang.
Pagyamanin
Gawain 3: Tayain Mo!
Panuto: Sagutin ang tanong sa mga kahon. Isulat ang sagot sa ibabang bahagi ng
katanungan.
Sa
Panahong Medyebal, sino sino and Layunin ng Merkantilismo
itinuturing kabilang sa pangkat ng •
bourgeoisie?
• __________________
• _____________
__________________
__________________
• __________________
• __________________
Suriin
C. Pagtatatag ng National
Monarchy
Epekto ng Merkantilismo
2
Sa panahon ngayon, sino-sino na ang •
itinuturing na mga bourgeoisie?
__________________ •
• __________________
__________________
• __________________
• __________________
Ang pagtatatag ng national monarchy o pambansang monarkiya ay may malaking
naitulong sa paglakas ng Europe. Magunita natin na sa panahon ng piyudalismo, walang
sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari dahil siya ay itinuturing
lamang na pangunahing panginoong may-lupa.
Subalit sa tulong na mga bourgeoisie nagbago ang katayuan ng monarkiya. Unti unting
namayagpag ang hari na dating mahina ang kapangyarihan kaya ang katapatan ng
mamamayan ay lumipat mula sa panginoong may lupa tungo sa pamahalaan na may
kakayahang protektahan sila. Ang mga tao ay handang magbayad ng buwis para sa
proteksiyong ito.
Nagkaroon ng pondo ang hari, sa pamamagitan ng buwis, upang magbayad ng mga
sundalo kaya nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng
panginoong may-lupa.
Mga Dahilan ng Pagyabong ng Monarkiya
Unti-unting lumakas ang kapangyarihan ng mga hari sa huling bahagi ng
Kalagitnaang Panahon habang ang mga panginoong may-lupa at ang mga maharlika ay
nawalan ng kapangyarihan.
May mga salik o dahilan sa paglakas ng monarkiyang nasyonal at paghina ng
panginoong may-lupa at ito ang mga sumusunod:
Una, ang krusada kung saan maraming mga panginoon ng may-lupa ang nahalina na
sumama sa krusada. Humina at nabawasan nang malaki ang kanilang bilang sa Europa
nang hindi na nakabalik ang mga ito sa kanilang mga estado.
Ikalawa, nakapagtatag ng sundalong hukbo ang mga tagapamahala ng mga bayan at
lungsod dahil sa malawakang paggamit ng salapi at paggamit ng buwis na ibinabayad ng
mga mamamayan. Dahil dito, hindi na sila umaasa sa mga panginoong may-lupa sa
pagtatanggol ng kaharian.
Ikatlo, nagkaroon ng pagkakataon ang mga mangangalakal at mga alipin na bumili ng
kalayaan ng kanilang bayan at sarili mula sa mga panginoong may-lupa. Maliban dito, gusto
ng mga mangangalakal at ng mga alipin na mapasailalim at mapamunuan ng isang hari
kaysa sa isang panginoong may-lupa sapagkat binigyan sila ng hari ng proteksiyon,
sistemang batas, at pananalapi.
Ikaapat, ang pagkakaroon ng isang wika ng isang lugar kung saan ang mga
mamamayan na may magkakatulad na wika ay nagkaroon ng higit na pagkakaisa at naging
matapat sa kanilang estado at sa hari nito.
Isaisip
Gawain 4: Hagdan ng Pag-unawa!
Panuto: Magtala ng maikling pangungusap sa bawat hagdan ng diagram ukol sa mga
kaganapan ng pagyabong sa Nasyonalismong Monarchy.
PAGTATAG NATIONAL MONARCHY
4
Pag-usbong ng Renaissance at
Aralin
Simbahang Katoliko, Repormasyon at
2
2
Kontra-Repormasyon
Alamin
Gawain 1: Larawan Ko, Hulaan Mo!
1.
https://www.tripimprover.com/b
log/madonna-of-the-goldfinch by-raphael
https://en.wikipedia.org/wiki/Joha nnes_Kepler 4. 5.
2. 3.
https://en.wikipedia.org/wiki/Mo na_Lisa
http://www.seasky.org/space
exploration/astronomers-galileo galilei.html
https://www.biography.co m/scholar/erasmus
Suriin
Gawain 2: Basahin at Matuto!
Pag-aralan natin sa bahaging ito ng aralin ang pagsilang ng Renaissance sa huling
bahagi ng ika-14 na siglo.
Sa Gawain 1 natin unang nakikila ang terminong Renaissance. Ito ang
nangangahulugang ‘muling pagsilang’. Sa bahaging ito any malalaman mo kung ano-ano
mga pangyayari nagpa-usbong sa Renaissance? Saan ito nagsimula? Sino-sino ang ang
sikat na personalidad sa panahong ito? Ano-ano naman ang kanilang ambag? Bakit ang
Renaissance ay isa sa mga naging dahilan sa paglakas ng Europe?
Giovanni Boccaccio-
https://en.wikipedia.
“Decameron”
org/wiki/Petrarch isandaang (100)
Francesco Petrarch- koleksyon ng mga
“Ama ng nakakatawang
Humanismo” William salaysay Desiderius
https://www.theparisreview.org/blog/2019/10/0
9/
giovanni-boccaccios-one-and-only-good-book/
Shakespeare- Ang
“Makata ng mga
Makata”
https://www.history.com/topics/briti
sh-history/william-shakespeare
Erasmus- Ang
“Prinsipe ng mga
Humanista”
https://www.biography.com/scholar/erasmus
https://www.biography.com/sc
holar/niccolo-machiavelli https://www.britannica.com/
biography/Miguel-de
Niccolò Machiavelli Cervantes
Ang may-akda ng
“The Prince” Miguel de Cervantes- Ang
may-akda ng nobelang “Don
Quixote de la Mancha”
Pintor’’,
“Perpektong
B. Sa Larangan ng Pinta Pintor”
https://www.biography.com/
news/leonardo-da-vinci
genealogy
Michelangelo
Buonarotti
unang obra
maestra ay ang
estatwa ni David
Estatwa ni David
https://www.biography.com/sc
holar/niccolo-machiavelli
Leonardo da Vinci –
https://en.wikipedia.org/wiki/
isang pintor, David_(Michelangelo)
arkitekto, iskultor,
inhinyero, imbentor,
siyentista, musikero,
at pilosoper
https://www.biography.com/
news/leonardo-da-vinci
genealogy
https://www.biography.com/news/leonardo-da-vinci-genealogy
The Last Supper- Hindi malilimutang obra
Raffaello Santi or maestra ni Leonardo da Vinci
Sanzio da
Urbino- kilala
bilang “Ganap na
world/10-greatest-artworks
raphael-seraphic-genius
renaissance-ranked-1047047
La Belle
Jardinière (1507)
https://news.artnet.com/art
7
C. Sa Larangan ng Agham Gawain 3: Tayain Mo!
Nicolaus Copernicus
inilahad ang teoryang
Heliocentric: “Ang pag
ikot ng daigdig sa aksis
nito, kasabay ng ibang
planeta at umiikot din ito
sa paligid ng araw.”
https://www.britannica.com/biogra
phy/Nicolaus-Copernicus https://www.biography.com/new
s/isaac-newton-biography-facts
Pagyamanin
Mga Ambag ng Renaissance
Sining at Panitikan Pinta Agham
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
Ang Repormasyon
Isang kilusang tinawag na repormasyon ang nagbunsod ng malaking pagbabago ng
tao tungkol sa relihiyon at naglalayon na baguhin ang pamamalakad sa simbahan. Ito ang
dahilan ng simula ng paghihiwalay ng mga Protestante sa Simbahang Katoliko Romano kung
saan sinimulan nila ang pagbabago sa sariling relihiyon na hindi binabago ang kanilang
doktrina.
Ipinanganak noong Nobyembre 10, 1483, sa Eisleben, Germany si
Martin Luther. Si Hans Luther, ang kanyang ama, ay isang magsasaka na
naging minero ng tanso, habang ang kanyang ina na si Margareth Linderman
ay mula sa isang pamilyang kabilang sa gitnang uri.
Si Luther ay isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng
https://www.britan nica.com/biograp hy/Martin-Luther
mabasa niya ang kaibahan ng katuruan ng
Teolohiya sa Unibersidad ng Wittenberg na Simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa
nabagabag at nagsimulang magduda nang kaligtasan… “Ang pagpapawalang sala ng
Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya, at naging ganap sa pamamagitan ng
pananampalataya” (Romans 1:17). Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa
bias at kapangyarihan ng mga relikya ay kanyang napatunayan sa pagdalaw niya sa Rome
noong 1517.
Ang nagpasiklab ng galit ni Luther ay ang kasuklam suklam na gawain ng simbahan,
ang pagbebenta ng indulhensiya na isang kapirasong papel na nagsasaad at nagpapalabas
na ang grasya ng Panginoon ay maaring ipagbili o bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan
ng tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng Simbahan tungkol sa pagkamit ng
indulhensiya, ang nagtulak sa kanya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31 ng
Oktobre, 1517 ang kanyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon” (Nintey-five theses).
Naging kilala sa iba-ibang bayan ng Alemanya si Luther. Nagbigay ang mga
sumusuportang estado at bayang Aleman ng isang protestasyon - na siyang pinagmulan ng
salitang Protestante noong taong 1529. Sila ay nga sumasalungat sa mamamayang Katoliko
at sa emperador ng Banal na Imperyong Romano. Tinapos ni Charles V sa pamamagitan ng
paglagda sa Kapayapaang Augsburg noong 1555 ang ilang taong alitan ng Protestante at
Katoliko Romano na humantong sa digmaany. Nasasaad sa kasunduan na kilalanin ng mga
hari o namumuno ang malayang pagpigil ng relihiyon ang kanilang nasasakupan.
Kontre-Repormasyon
Nagsikap ang mga pinunong Katoliko na maituwid ang mga maling pamamaraan ng
Simbahan bago nagsimula ang Repormasyong Protestante. Si Papa Gregory VII (1037-
1085), na lalolng kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng tatlong
pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na mag-asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at
nang mailaan ang buong sarli sa paglilingkod sa Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa pagtanggap ng mga tauhan ng pagtatalaga sa anumang tungkulin sa
Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno.
Isang malakas na kilusan ang sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin
ang Simbahang Katoliko upang harapin ang hamon ng Protestantismo. Tinawag ang
kilusang ito na Catholic Reformation o Counter Reformation na isinagawa ng Konseho ng
Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus).
Isaisip!
Gawain 4: Halina’t Ating Isipin!
Punan ang hinihiling sa loob ng kahon.
1. Bunga ng Kontra-Repormasyon 2. Epekto ng Repormasyon
• •
• •
• •
Buod
Naniniwala ang mga Europeo na ang ginto at pilak ay makakatulong para sa kanilang
adhikain maging makapangyarihan at maunlad. Ang sistemang merkantilismo ay pang
ekonomiya na lumaganap sa Europa na naghahangad ng pagkakaroon ng maraming ginto at
pilak bilang tanda ng kayamanan at kapangyarihan ng bansa. Sa panahong iyon ang pera o
salapi ay higit na naging mahalaga bilang pinagkukunan ng kapangyarihan kaysa sa lupa.
Higit na marami ang iniluwas na produkto kaysa sa inangkat na produkto mula sa
mga kolonya ng bansa ang mga bansang sumunod sa sistemang merkantilismo. Sa
pagkawala ng kapangyarihan ng mga panginoong may-lupa, ang hari ang nagsilbing pinuno
at nagpatingkad sa pagtatatag ng monarkiyang nasyonal. Malaki ang ginampanan ng salapi
sa pag-unlad ng monarkiyang nasyonal sapagkat ang mga mamamayan ay nagkaroon ng
pagkakataon na bilhin ang kanilang kalayaan mula sa kanilang panginoong may-lupa.
Nabago ang pamumuhay ng mga kanluranin sa gawaing pang-ekonomiya sa
pagtatatag ng monarkiyang nasyonal sapagkat ang kabuhayan ay hindi lamang nakatuon sa
lupa kundi higit na naging malawak at aktibo na kinabibilangan ng iba’t ibang pangkat sa
lipunan.
10
Pagtatasa: (Post-Test)
Upang masubok ang iyong pag-unawa tungkol sa nilalaman ng Modyul na ito, sagutin
ang pagtatasa. Isulat ang letra ng wastong sagot sa bawat bilang. Bigyan pansin ang mga
aytem na hindi mo nasagot at subuking muling sagutan ang nasabing mga aytem habang
ginagamit ang Modyul na ito.
3. Ito ay isang uri ng pamahalaan kung saan ang emperador ang namamahala sa kapangyarihan
bilang pinuno ng estado at pinuno ng pamahalaanang kanyang kapangyarihan ay hindi limitado
sa pamamagitan ng saligang batas o batas.
a. Ganap na monarkiya
b. Limitadong monarkiya
c. Legal na monarkiya
d. Buo na monarkiya
6. Ang bawat planeta ay may kanya-kanyang lakas ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit
nasa wastong lugar ang kanilang pag-inog. Ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang
isang bagay na inihagis pataas. Ito ang ______________.
a. Teoryang Heliocentric
b. Teoryang Copernican
c. Universal Gravitation Law
d. Wala sa nabangit.
11
8. Ang sumusunod ay mga sekta ng Protestante MALIBAN sa isa.
a. Lutheran
b. Born Again
c. Anglican
d. Presbyterian
Susi sa Pagwawasto
A 10.
D 9.
D 8.
B 7. Madona of Goldfinch
A 6. 5. Mona
D 5. Lisa 4.
D 4. Galileo Galilei 3.
D 3. Johannes Kepler 2.
A 2. Desiderus Erasmun 1.
D 1. Gawain 1 -
agtataya: P Aralin 2
Luther
5. B 8.
Italy 4. A 7.
Artisan 3. C 6.
Repormasyon 2. C 5.
Bourgeosie 1. A 4.
Gawain 1: Sagutin Mo! B 3.
A 2.
C 1.
Pagtatasa:
D 10.
C 9.
13
Sanggunian:
A. Aklat
Antonio, Eleanor D., “Pana-Panahon III. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon.
Kasaysayan ng Daigdig”. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes St. St. Manila
Philippines. 1999.
Blando, Rosemarie C., Michael Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L.
De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo and Kalenna Lorene S.
Asis. Kasaysayan ng Daigdig. Philippines: Department of Education, 2014.
Camagay, Ma. Luisa T. et. al. “Kabihasnan ng Daigdig Kasaysayan at Kultura”. Vibal
Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010.
Vivar, Teofista L., Priscilla H. Rillo, Zenaida M. De Leon and Nieva J. Discipulo. Kasaysayan
ng Daigdig. Quezon City: SD Publications, Inc., 2000.
14