PROWADZENIE PRZEDSIĘBIORSTW

ENERGETYCZNYCH NA RYNKU

Dr inż. Justyna Michalak

1
Rozwój gospodarczy państwa uwarunkowany jest rozwojem różnych
gałęzi gospodarki. Strategicznym zadaniem każdego kraju jest
zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego. Oprócz transportu to
wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej decyduje o sprawnym
funkcjonowaniu gospodarki. Prognozuje się, że w miarę upływu czasu
będzie spadać znaczenie źródeł konwencjonalnych na rzecz
odnawialnych źródeł energii. Rozwój gospodarczy każdego państwa
jest uzależniony od dostępu do energii, bez której nie istniałby świat.
Stąd tak istotną rolę odgrywają przedsiębiorstwa energetyczne
zajmujące się wytwarzaniem, przetwarzaniem, magazynowaniem,
przesyłaniem, dystrybucją paliw albo energii bądź obrotem nimi. Celem
strategicznym tych przedsiębiorstw jest wypracowanie zysku, inaczej
mówiąc nadwyżki. Można to osiągnąć, zakładając minimalizację
kosztów przy założonych wpływach bądź maksymalizację wpływów
przy określonych kosztach. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa
skupiają się zarówno na minimalizacji kosztów, jak i maksymalizacji
wpływów. Dlatego tak ważne jest zbadanie opłacalności ekonomicznej
poszczególnych inwestycji.
2
Energetyka jest specyficzną gałęzią gospodarki narodowej.
Zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw energii
odbiorcom wymaga podejmowania strategicznych decyzji
tak eksploatacyjnych, jak i rozwojowych, czyli
inwestycyjnych. Cechami charakterystycznymi inwestycji
energetycznych są z jednej strony wysokie nakłady
kapitałowe, a z drugiej – długi okres eksploatacji. Ta
specyfika wymaga od energetyków wiedzy z zakresu
ekonomii, aby podejmowane decyzje były efektywne
ekonomicznie oraz zapewniały ciągłość zasilania
odbiorców.

3
Decyzje inwestycyjne można podzielić na trzy grupy:
– decyzje dotyczące odrzucenia lub przyjęcia projektu
inwestycyjnego,
– decyzje związane z wyborem konkretnego wariantu
inwestycyjnego spośród kilku konkurencyjnych rozwiązań,
– decyzje dotyczące wyboru najkorzystniejszego programu
rozwoju przedsiębiorstwa będącego zbiorem
najkorzystniejszych przedsięwzięć.
Wyróżnia się różne metody oceny opłacalności inwestycji.
Należą do nich:
– metody proste oparte na relacjach między efektami i
kosztami a czasem,
– metody złożone oparte na stopie procentowej (stopie
dyskonta), uwzględniające zmianę wartości pieniądza w
czasie, ryzyko oraz inflację.
4
 Badanie efektywności ekonomicznej wykonywane jest
przed realizacją inwestycji. W związku z tym do oceny
przyjmowane są prognozowane wartości podstawowych
wielkości, takich jak np. poziom i wartość produkcji,
nakłady inwestycyjne, koszty eksploatacyjne stałe, koszty
eksploatacyjne zmienne. Wartości prognozowane z reguły
różnią się od wartości, które wystąpią w rzeczywistości.

5
Jeżeli wynik badań przy uwzględnieniu ryzyka, np.
wynikającego ze zwiększenia wartości stopy procentowej,
będzie nadal pozytywny to można się spodziewać, że
inwestycja przyniesie spodziewany zysk. W przeciwnym
razie inwestor powinien podjąć samodzielnie decyzję,
wiedząc, że może nie uzyskać spodziewanego efektu.

6
Dla każdej inwestycji można wyróżnić cztery zasadnicze
fazy jej realizacji: fazę przedinwestycyjną, inwestycyjną,
eksploatacyjną i poeksploatacyjną. Przebieg tych faz
uzależniony jest od wielu różnych czynników specyficznych
dla danego rodzaju elektrowni.

7
Faza przedinwestycyjna trwa od sformułowania intencji
stworzenia obiektu energetycznego do podjęcia decyzji o
jego realizacji. Główne zadania realizowane w tej fazie to:
– opracowanie danych programowych,
– przeprowadzenie studiów wykonalności,
– wykonanie różnych analiz (m.in. technicznych i
ekonomicznych),
– przygotowanie dokumentacji przedinwestycyjnej.
Wszystkie opracowania wykonane w pierwszej fazie mają
na celu gruntowne poznanie problematyki związanej z
zamierzoną inwestycją, tak aby decyzja o przystąpieniu do
jej realizacji była w pełni uzasadniona.

8
Faza inwestycyjna trwa od podjęcia decyzji o realizacji
inwestycji aż do momentu przekazania jej do eksploatacji.
Obejmuje ona [9]:
– akcję ofertową,
– organizację przetargów,
– opracowanie projektu podstawowego i projektów
wykonawczych,
– zawieranie kontraktów na dostawy i roboty,
– przygotowanie dokumentacji technicznej,
– przygotowanie terenu budowy do realizacji inwestycji,
– realizację inwestycji,
– szkolenie personelu eksploatacyjnego,
– rozruch inwestycji,
– próby odbiorcze i gwarancyjne,
– przygotowanie dokumentacji technicznej,
– przekazanie inwestycji do eksploatacji. 9
Faza eksploatacyjna obejmuje okres eksploatacji, czyli
użytkowania obiektu energetycznego. W przypadku
elektrowni jest to okres (czas), kiedy w obiekcie
realizowana jest produkcja energii elektrycznej, a w
przypadku elektrociepłowni - energii elektrycznej i ciepła.
W tej fazie dokonywane są restrukturyzacje obiektu
(modernizacje, inwestycje racjonalizatorskie i
odtworzeniowe) oraz może być również dokonana jego
rozbudowa, która traktowana jest jako nowa inwestycja lub
rozszerzenie inwestycji będącej w realizacji.

10
Faza poeksploatacyjna obejmuje utylizację obiektu
energetycznego po zakończeniu okresu użytkowania (na
koniec okresu trwałości inwestycji). Obejmuje ona
likwidację elektrowni, unieszkodliwienie odpadów i
pozostałości poprodukcyjnych [9]. W niektórych rodzajach
elektrowni faza ta ma bardzo istotne znaczenie i stanowi
bardzo wysokie koszty, np. w przypadku elektrowni
jądrowych.

11
W ramach wykładów skupię się na obiektach
energetycznych wytwarzających energię elektryczną,
uwzględniając specyfikę polskiej energetyki.
Charakteryzują się one dużą różnorodnością. Wśród
obiektów energetycznych wytwarzających energię
elektryczną występuje w praktyce wiele rodzajów
rozwiązań różniących się zasadniczo technologią
wytwarzania energii. Wpływa ona bezpośrednio tak na
nakłady inwestycyjne oraz okres budowy, jak i na koszty
eksploatacyjne, stopień wykorzystania mocy
zainstalowanej, okres eksploatacji. Różnorodność wynika
również ze stałego postępu technicznego
charakteryzującego się zarówno pojawieniem się coraz
sprawniejszych urządzeń, jak i nowych technologii oraz
nowych źródeł wykorzystywanej energii, jakie stanowią
źródła odnawialne.
12
Jednostkowy koszt inwestycyjny oraz czas budowy dla różnych rodzajów elektrowni

Rodzaj elektrowni Jednostkowe nakłady Czas budowy

inwestycyjne [mln zł/MW] [lata]

Elektrownia węglowa 6–8 4–5

Elektrownia jądrowa 17–20 5–6

Elektrownia gazowo-parowa 3–4 2

Elektrownia wiatrowa 6–7 1

Fotowoltaika 3–5 1

13
Przedstawione w zadaniach wartości nakładów
inwestycyjnych zawierają koszty występujące zarówno w
fazie przedinwestycyjnej, jak i inwestycyjnej.

14
Parametry związane z eksploatacją dla różnych rodzajów
elektrowni

Rodzaj elektrowni Projektowany Roczny Jednostkowa cena

czas eksploatacji czas pracy paliwa [zł/GJ]
[lata] [h]

Elektrownia węglowa 40 7000 11,4

Elektrownia jądrowa 60 8000 6,6
Elektrownia gazowo-parowa 30 7000 32
Elektrownia wiatrowa: 25 0
na lądzie 2000
na morzu 3100
Fotowoltaika 25 1000 0

15
Koszt likwidacji elektrowni w przypadku elektrowni jądrowych stanowi

nawet 15% bezpośrednich nakładów inwestycyjnych, a w przypadku

pozostałych technologii około 5%. Zakłada się, że jest on uwzględniany

w postaci rocznych odpisów na fundusz likwidacji określony

wskaźnikowo jako nakłady na likwidację obiektu po zakończeniu jego

eksploatacji. W analizach opłacalności przyjmuje się, że odpisy na

fundusz likwidacji obiektu zaliczane są do kosztów eksploatacyjnych

stałych.

16
 Wartość pieniądza w czasie
Wartość pieniądza zmienia się w czasie. Wraz z jego
upływem, w wyniku wydarzeń i działań praw ekonomii,
wartość posiadanych pieniędzy może być większa lub
mniejsza od wartości aktualnej. Pojęcie zmienności
wartości pieniądza w czasie jest bardzo istotne przy
podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Dowodem na to, że
pieniądze otrzymywane dzisiaj są więcej warte niż ta sama
kwota otrzymywana w przyszłości, świadczy chociażby
fakt, że posiadane dziś pieniądze można zainwestować i
dzięki temu wypracować zysk, który powiększy posiadany
kapitał. Podobna sytuacja występuje wówczas, gdy
zaciągnięty jest kredyt. Przy zwrocie kredytu należy
zwrócić sam kredyt i dodatkowo zapłacić odsetki, czyli
kredytodawca, użyczając kapitał, zyskuje na odsetkach
spłaconych przez kredytobiorcę 17
Czekanie na określone korzyści nominalne wiąże się z
pewnym kosztem, który jest tym wyższy, im dłuższy
horyzont czasowy do uzyskania korzyści z inwestycji.
Na wartość pieniądza w czasie głównie wpływają
następujące czynniki:
– makroekonomiczne,
– mikroekonomiczne.

18
 Do czynników makroekonomicznych zalicza się procesy
inflacyjne (nawet niewielka wartość wskaźnika inflacji oznacza,
że posiadane dzisiaj pieniądze będą miały z roku na rok coraz
mniejszą wartość) oraz zmiany kursów walut (obrót walutami
między krajami ma wpływ na wysokość wartości pieniądza w
czasie w odniesieniu do walut obcych, w zależności od
kształtowania się kursu walut). Natomiast do czynników
mikroekonomicznych zalicza się ryzyko, koszt utraconych
możliwości (koszt ten przedstawia stratę korzyści w wyniku
dokonanego wyboru) oraz preferencje inwestorów dotyczące
rozkładu konsumpcji w czasie

19
Wartość przyszła F (future value) dzisiejszej wartości P

Wartość przyszłą F określa się wzorem:

𝑭 = 𝑷(𝟏 + 𝒑)𝒕

gdzie:
F – wartość przyszła – kwota pieniędzy na koniec t-tego
okresu czasu
P – wartość obecna – obecna kwota pieniędzy
t – liczba okresów
p – stopa procentowa za jeden okres

20
Wzór na wartość przyszłą F przedstawia zależność między
obecną wartością kapitału a jego wartością przyszłą po upływie t
równych okresów pod warunkiem, że wartość kapitału na koniec
każdego okresu przyrasta zawsze o stały procent w stosunku do
wartości kapitału na początku okresu

21
 Wartość obecna P (present value) przyszłej wartości F

Wartość obecną P określa się wzorem:

𝐹 −𝑡
P= =F 1+𝑝
1+𝑝 𝑡

Wartość obecna kwoty F, którą mamy otrzymać w przyszłości

(po upływie t okresów bazowych, licząc od dzisiaj) jest równa
kwocie pieniędzy, która zainwestowana dziś (na okres czasu
równy t okresom bazowym) powiększy się o wypracowany
dochód do kwoty F. Rentowność inwestycji równa jest p procent
w jednym okresie bazowym.

22
 Przepływy pieniężne (cash flows)

Na każdą inwestycję składają się wydatki (koszty, wypływy) oraz przy-

chody (wpływy). Można je przedstawić jako serie wydatków i
przychodów w danym horyzoncie czasowym. W naukach
ekonomicznych wpływy i wypływy pieniędzy w czasie nazywane są
przepływami pieniężnymi, które są przedstawiane graficznie na osi
czasu w postaci wektorów. Graficznie wpływy ilustrowane są jako
wektory skierowane do góry, a wypływy jako wektory skierowane na
dół. Zazwyczaj przepływy oznacza się jako wartości pieniężne CF0,
CF1, CF2, …, CFn odpowiednio dla punktów na osi czasu 0, 1, 2, …, n.
Dla przepływów pieniężnych można liczyć wartość przyszłą i wartość
obecną. W związku z tym każdy składnik przepływów (wpływ lub
wypływ) sprowadza się do wybranego punktu (roku) na osi czasu, a
następnie się sumuje.

23
Rozkład wartości kosztów i wpływów w
funkcji czasu

24
Tak więc wartość obecna CF0 w roku 0 jest równa CF0/(1 + p)0 , czyli CF0,
wartość obecna CF1 w roku 1 jest równa CF1/(1 + p)1,
wartość obecna CF2 w roku 2 jest równa CF2/(1 + p)2 ,
…
wartość obecna CFn w roku n jest równa CFn/(1 + p)n.

25
Wartość obecna łącznych strumieni pieniędzy jest sumą zdyskontowanych
strumieni dla każdego roku.
𝐶𝐹0 𝐶𝐹1 𝐶𝐹2 𝐶𝐹𝑛
P= + + + ⋯+
1+𝑝 0 1+𝑝 1 1+𝑝 2 1+𝑝 𝑛

Stąd wartość obecna strumienia pieniędzy CF0, CF1, CF2, …, CFn jest równa:
𝐶𝐹𝑡
𝑃 = σ𝑛𝑡=0
(1 + 𝑝)𝑡

gdzie:
P – wartość obecna strumienia pieniędzy

26
 Analogicznie można obliczyć wartość przyszłą F na koniec t-tego
okresu przepływów pieniędzy CF0, CF1, CF2, …, CFt. W związku z tym każdy
składnik przepływów (wpływ lub wypływ) należy sprowadzić do jego
wartości przyszłej na koniec n-tego roku, a następnie zsumować. Zatem:
wartość przyszła CF0 jest równa CF0 (1 + p)n
wartość przyszła CF1 jest równa CF1 (1 + p)n-1
wartość przyszła CF2 jest równa CF2 (1 + p)n-2
…
wartość przyszła CFn jest równa CFn x (1+p)n-n , czyli CFn x (1+p)0, czyli CFn

27
 Stąd wartość przyszła strumienia pieniędzy F na koniec n-tego okresu jest
równa:

F = CF0 x (1+p)n+ CF1 x (1+p)n-1+ CF2 x (1+p)n-2+ … + CFn

czyli

F = σ𝑛𝑡=0 𝐶𝐹𝑡 x (1 + 𝑝)𝑛−𝑡

gdzie:
F – wartość przyszła strumienia pieniędzy na koniec n-tego roku

28
Koncepcja wartości pieniądza w czasie pozwala
porównywać ze sobą strumienie kosztów i wpływów
związane z różnymi inwestycjami, a tym samym
umożliwia porównywanie między sobą różnych
inwestycji.

29
Istotą rachunku efektywności ekonomicznej jest
porównywanie wartości nakładów (kosztów) i efektów
(korzyści) w przyjętym okresie istnienia danego obiektu.
W pierwszej fazie będącej fazą tworzenia dominują
nakłady (koszty inwestycyjne) mniej lub bardziej
równomiernie rozłożone w czasie. W następnej fazie,
fazie eksploatacji, oprócz kosztów eksploatacyjnych
pojawiają się korzyści, wpływy ze sprzedaży. Tak więc
rachunek efektywności ekonomicznej dotyczy
porównywania odległych od siebie w czasie nakładów i
efektów (faza tworzenia może trwać od kilku miesięcy
nawet do kilkunastu lat, a faza eksploatacji nawet do
kilkudziesięciu lat).

30
Czynnik czasu wiąże się z rozłożeniem w kolejnych
latach nakładów ponoszonych na realizację
określonych przedsięwzięć i osiąganych dzięki nim
efektów. Zarówno wartości nakładów, jak i efektów nie
są równomiernie cenne, ze względu na czas ich
występowania. Im później ponoszone są nakłady, a
wcześniej uzyskiwane dzięki nim efekty, tym wyższa
będzie opłacalność realizowanych przedsięwzięć. Tak
więc należy ponoszone w kolejnych latach nakłady
(koszty) i uzyskiwane w poszczególnych latach efekty
(przychody) doprowadzić do porównywalności. Można
to osiągnąć, stosując metody procentu składanego i
dyskonta, polegające na uaktualnianiu (przeliczaniu)
wartości planowanych na wybrany moment czasu.

31
Dyskontowanie jest to obliczanie wartości bieżącej danej
kwoty na pod-stawie jej wartości w określonym momencie
w przyszłości. Dzięki dyskontowaniu można ocenić
dzisiejszą wartość pieniądza, którą otrzyma się w
przyszłości. Inaczej mówiąc, dyskontowanie sprowadza
przyszłą wartość do roku zerowego, czyli roku, do którego
sprowadza się wszystkie wpływy i koszty. Procesem
odwrotnym do dyskontowania jest kapitalizacja. To
obliczanie, ile będzie warta w przyszłości obecna kwota
pieniędzy. Przyjmując wspólny moment kończący przyjęty
okres do analizy, można dokonać kapitalizacji, czyli
sprowadzenia wszystkich wartości na moment w
przyszłości.

32
W zależności od kryterium oceny inwestycji stopa p nazywana jest stopą
procentową w przypadku kapitalizacji, stopą dyskontową w przypadku
dyskontowania, a w przypadku kryterium kosztów rocznych stopą
akumulacji.

Stopa procentowa to koszt kapitału lub cena, jaka przysługuje

posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym na określony czas.

Stopa dyskonta to koszt kapitału umożliwiający przeliczenie stosunku

przyszłej wartości kapitału do jego wartości bieżącej wskutek
zmienności wartości pieniądza w czasie.

Stopa akumulacji to koszt, nazywany również nadwyżką akumulacyjną,

umożliwiający określenie wartości akumulacji. Wartość stopy akumulacji
z jednej strony to czynnik bilansujący, a z drugiej strony wskaźnik
postępu technicznego.

33