თავი I.

სამოქალაქო მართლმსაჯულება

I.პროფესიული სასამართლო- სასამართლოები საქმეებს განიხილავენ მსაჯულების

გარეშე ერთი ან ამ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში - 3 პროფესიული
მოსამართლის შემადგენლობით.

საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დაინერგა სახალხო მსაჯულთა მონაწილეობით

საქმის განხილვა. მსაჯულები პროფესიულ მოსამართლესთან ერთად ქმნიდნენ
განუყოფელ კოლეგიას: მათ აქვთ თანაბარი უფლებები და მონაწილეობენ საქმის
განხილვის პროცესში წამოჭრილი ყველა საკითხის გადაწყვეტაში, ერთად გადიან
სათათბირო ოთახში გადაწყვეტილების გამოსატანად.

ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო - სახალხო მსაჯულთა სასამართლოს მსაგვსად,

მართლმსაჯულების განხორციელებაში ხალხის მონაწილეობის ერთერთი ფორმაა.
მისი ფუნდამენტური მახასიათებელია ფუნქციების გამიჯვნა. ნაფიც მსაჯულთა და
პროფესიულ მოსამართლეთა შორის: ნაფიცი მსაჯულები პროფესიულ
მოსამართლისაგან დამოუკიდებლად და მის გარეშე წყვეტენ ფაქტის საკითხს,
(მარტივად რომ ვქვათ ამბობენ დამნაშავეა თუ არა პირი),ხოლო იურიდიულ
საკითხს, უფრო ზუსტად, ნაფიც მსაჯულთა მიერ დადგენილ ფაქტებს, იურიდიულ
შეფასებას აძლევს ერთპიროვნულად პროფესიული მოსამართლე. თუ ნაფიც
მსაჯულთა სასამართლოს შექმნა გვსურს საჭიროა ფუნქციების გამიჯვნა და არა
ნაფიც მსაჯულთა რაოდენობის გაზრდა.

II. მოსამართლეთა კვალიფიციურობა და კომპენტენტურობა

კანონის სწორად გამოყენების გარანტირებისათვის სათანადო კვალიფიკაცია

საკმარისი არაა, მოსამართლემ თანამდებობაზე გამწესებამდე და შემდეგაც, მთელი
კარიერის განმავლობაში, სათანადო მომზადება უნდა გაიაროს.

ჩვენი კანონები სასამართლო რეფორმის სფეროში ეფუძნებიან იმ დებულებას, რომ

მხოლოდ მაღალპროფესიულ მაღალგანათლებულ მოსამართლეს შეიძლება მიენდოს
მართლმსაჯულების აღსრულება.

სამოქალაქო სასამართლო წარმოება, სამოქალაქო პროცესი აგებულია არა სამძებრო

(ინკვიზიციურ), არამედ შეჯიბრებითობისა და დისპოზიციურობის საწყისებზე.

III. მოსამართლეთა სპეციალიზაცია

1
შეუძლებელია მოვთხოვოთ ერთ რომელიმე მოსამართლეს ყველა იმ ნორმების
ცოდნა, რომლებიც სრულიად განსხვავებულ სფეროებს არეგულირებენ. აქედან
გამომდინარე, სასამართლო რეფორმის განხორციელების პროცესში აუცილებელი
გახდა სპეციალიზაციის შემოღება, არსებობდა 2 ვარიანტი: სპეციალიზებული
სასამართლოების შემოღება - სასამართლოები, რომლებიც თავისი კომპეტენციის
ფარგლებში განიხილავენ მხოლოდ გარკვეული კატეგორიის საქმეებს (მაგ:შრომის,
საფინანსო, ადმინისტრაციული..)

მოსამართლეთა სპეციალიზაცია - ე.ი. სასამართლო განიხილავს მის განსჯად ყველა

საქმეს, მაგრამ ამა თუ იმ კატეგორიის საქმეს განიხილავს ამ სასამართლოს ის
მოსამართლე, რომელიც დასპეციალებულია ასეთ საქმეების განხილვაში.
კანონმდებელმაც მოსამართლეთა სპეციალიზაციის ვარიანტი მიიღო.

სასამართლო რეფორმის პირველ ეტაპზე კანონი ითვალისწინებს პირველი

ინსტანციის დონეზე მოსამართლეთა სპეციალიზაციის მხოლოდ ორ სფეროს -
სამოქალაქო სამართალს და სისხლის სამართალს.

IV. სასამართლო ხელისუფლებისა და მოსამართლის დამოუკიდებლობა

მართლმსაჯულების განმახორციელებელი ორგანო აუცლილებლად გარკვეულ

მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს, რადგან მათ გარეშე მისი საქმიანობა
მართლმსაჯულებად ვერ ჩაითვლება, მთავარი და ძირითადი მოთხოვნაა
სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა. პირველ რიგში, სასამართლო
ხელისუფლების დამოუკიდებლობის სამართლებრივი უზრუნველყოფის
ფუნდამენტურმა პრინციპებმა თავისი ასახვა პოვეს საქართველოს კონსტიტუციაში.
სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების
პრინციპზე დაყრდნობით (მუხლი 4 პუნქტი 3). კონსტიტუციის 59.1 მუხლის
მიხედვით კი სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია.

მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა - სასამართლოს დამოუკიდებლობის

უმნიშვნელოვანესი ელემენტია. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებელ
ხელისუფლებად ჩამოყალიბების ინტერესები მოითხოვენ მოსამართლეთა
დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფას. შემუშავდა და საკანონმდებლო წესით
განმტკიცდა ის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპები, რომლებმაც მოსამართლეს
უნდა შექმნას დამოუკიდებლობის განწყობა. განმტკიცებულია სამართლებრივი
მექანიზმები როგორიცაა მოსამართლის გარკვეული ვადით დანიშვნა, სხვა
სამუშაოზე გადაყვანის/ვადამდე გათავისუფლების აკრძალვა, ხელშეუხებლობა,

2
საქმიანობაში ჩარევის/ზეწოლის/მუქარის აკრძალვა, მოსამართლის შერჩევისას
ობიექტური კრიტერიუმებით ხელმძღვანელობა...

V. მოსამართლეთა კანდიდატების შერჩევისა და დანიშვნის მოდელი

იდეალური მოდელის მიხედვით(რეკომენდირებულია ევროპის საბჭორს მინისტრთა

კომიტეტის 1994წ. 13 ოქტომბრის რეკომენდაციით):

1. მოსამართლის პროფესიულ კარიერასთან დაკავშირებული ყველა

გადაწყვეტილება ობიექტურ კრიტერიუმებს უნდა ეფუძნებოდეს.
2. შერჩევა/დაწინაურებაზე გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო ხელისუფლებისა
და ადმინისტრაციისაგან დამოუკიდებელი უნდა იყოს. ამისათვის ორგანოს
წევრები უნდა აირჩიოს სასამართლო ხელისუფლებამ და ამ ორგანომ თვითონ
უნდა შეიმუშავოს თავისი საპროცედურო წესები.

იდეალურ მოდელად ითვლება: აღმასრულებელი და საკანონმდებლო

ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი ორგანოს შექმნა, რომლის შემადგენლობის
ნახევარს (50%-ს) მაინც შეადგენენ მოსამართლეები, რომლებიც არჩეული არიან
მათივე თანასწორთა, ე.ი. მოსამართლეთა კორპუსის მიერ. ამ მოდელის გადმოღება
საქართველომ ვერ შეძლო, საჭირო გახდა სხვა მოდელი.

იქ სადაც კონსტიტუცია, სხვა კანონმდებლობა ანდა სამართლებრივი ტრადიციები

საშუალებას იძლევა მოსამართლე ინიშნებოდეს აღმასრულებელი ხელისუფლების
მიერ, უნდა არსებობდეს გარანტია რომ დანიშვნის პროცედურა გამჭვირვალე,
პრაქტიკულად დამოუკიდებელი იქნება, არჩევანზე გავლენას არ მოახდენენ. ეს
გარანტიებია:

1. სპეციალური დამოუკიდებელი და კომპეტენტური ორგანოს არსებობა

რომლის რჩევასაც, ხელისუფლება, როგორც წესი, გაითვალისწინებს.
2. ინდივიდის უფლება, გაასაჩივროს მის მიმართ მიღებული გადაწყვეტილება
დამოუკიდებელი ორგანოს წინაშე.
3. ხელისუფლება, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებას, უნდა უზრუნველყოფდეს
არასათანადო და დაუშვებელი ზეგავლენის თავიდან აცილებას.

VI. სამსაფეხურიანი სასამართლო სისტემა, კასაცია როგორც საბოლოო

ინსტანცია

საბჭოთა სასამართლო სისტემას 2 არსებითი ნაკლი ჰქონდა:

3
 1. არ არსებობდა სააპელაციო სასამართლოები, რომლებსაც შეეძლო
შეემოწმებინა გასაჩივრებული გადაწყვეტილებები, როგორც ფაქტობრივად,
ისე იურიდიულად.
2. სასამართლოს ძალაში შესული გადაწყვეტილებები შეიძლება
გადასინჯულიყო ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ ფარგლებში, აქედან
გამომდინარე, მხარეთა სამართლებრივი უსაფრთხოების ფუნდამენტურ
პრინციპი მთლიანად იგნორირებული იყო. ასეთი სასამართლო სისტემის
დროს პროცესი შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელეს.

ამ ყველაფრის აღმოფხვრის მიზნით შემოიღეს 3-საფეხურიანი სასამართლო სისტემა,

სადაც კასაცია, როგორც საბოლოო ინსტანცია ისე გვევლინება.

VII. კასაციის მხოლოდ ერთ სასამართლოში კონცენტრირების პრინციპი

პირველი ინსტანციის სასამართლო გადაწყვეტილებები რომლებიც არ შესულან

კანონიერ ძალაში, შეიძლება გასაჩივრდნენ - სააპელაციო სასამართლოში.
სააპელაციო-საკასაციოში. საკასაციოს გადაწყვეტილება კი საბოლოოა და მათი
გასაჩივრება აღარ დაიშვება. I ინსტანცია -> სააპელაციო -> საკასაციო

ორიენტაცია აიღეს არა ინსტანციურობის გაზრდისაკენ, არამედ მართლმსაჯულების

ორგანიზაციისა და ფუნქციონირების ისეთი პრინციპებით აღჭურვისაკენ,
რომლებმაც უნდა უზრუნველყონ საქმის სწორად გადაწყვეტა, შეცდომების დაშვების
ალბათობის მინიმუმამდე შემცირება. ასევე იქითკენ რომ ქვეყანაში 1 საკასაციო
სასამართლო ყოფილიყო.

კასაციას აქვს არამარტო ინდივიდუალური ინტერესების, ანუ კასატორის უფლების

დაცვის, არამედ საჯარო ინტერესის, ანუ სამართლის განვითარებისა და ერთიანი
მართლმსაჯულების უზრუნველყოფის მიზანიც, რომელთა რეალიზაცია
შესაძლებელი იქნება მხოლოდ იმ პირობებში, როცა ქვეყანაში მხოლოდ 1 საკასაციოა.
მის გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებული შეფასება სავალდებულო იქნება იმ
სასამართლოსთვის, რომელსაც საქმე მიუბრუნდება განსახილველად, საკასაციოს
იმავე ან სხვა შემადგენლობას ადრე სხვა საქმეზე ჩამოყალიბებული სამართლებრივი
შეფასებიდან გადახვევის უფლება არ ექნება(თვითშეზღუდვის პრინციპი).

&2. სამოქალაქო მართლმსაჯულების ორგანოები

I. სასამართლო ხელისუფლება. მართლმსაჯულების რაობა

4
სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა არ ნიშნავს რომ ყველა საქმის
განხილვა-გადაწყვეტა მოსამართლის შეხედულებით წარმოებს. მოსამართლეები,
რომლებიც ახორციელებენ სასამართლო ხელისუფლებას ემორჩილებიან მხოლოდ
კანონს. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა ნიშნავს იმას, რომ იგი
თავისი უფლებამოსილების განხორციელებისას არ შეიძლება რომელიმე
საკანონმდებლო თუ აღმასრულებელი ორგანოს, აგრეთვე თანამდებობის პირის
გავლენაში მოექცეს.

სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა მთელი თავისი არსით

მიმართულია არა მხოლოდ სასამართლოებისადმი, არამედ აგრეთვე ყველა ორგანოსა
და თანამდებობის პირისადმი, რომლებსაც ეკრძალებათ სასამართლოს საქმეებში
ჩარევა, სასამართლოზე რაიმე ზეგავლენის მოხდენა.

კონსტიტუციით სასამართლო გამოცხადებულია სასამართლო ხელისუფლების

ერთადერთ ორგანოდ.

მართლმსაჯულების ფორმით სასამართლოს საქმიანობის განხორციელება

განსხავდება ყოველგვარი სხვა საქმიანობისაგან იმით, რომ სასამართლომ
განუხრელად უნდა იხელმძღვანელოს საქმეთა განხილვა-გადაწყვეტის კანონით
წინასწარ დადგენილი წესით.

საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემა (საერთო სასამართლოების შესახებ

კანონის მუხლი 2.1)

საერთო სასამართლოებია:

1. რაიონული(საქალაქო) სასამართლო
2. სააპელაციო სასამართლო
3. საქართველოს უზენაესი სასამართლო

II. პირველი ინსტანციის სასამართლოები

2005 წლამდე არსებობდა რაიონული, საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო და

სამეწარმეო საქმეთა კოლეგია და ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი
სასამართლოს სამოქალაქო და სამეწარმეო საქმეთა კოლეგია. 2005 წლის 23 ივნისის
კანონით რაიონული(საქალაქო) სასამართლო განიხილავს ყველა კატეგორიის საქმეს
პირველი ინსტანციით, დანარჩენმა 2-მა კოლეგიამ კი არსებობა შეწყვიტა.

5
რაიონული (საქალაქო) სასამართლო იქმნება და მისი სამოქმედო ტერიტორია
განისაზღვრება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით.
რაიონული სასამართლო იქმნება მუნიციპალიტეტში (მუნიციპალიტეტებში).

საქალაქო სასამართლო იქმნება თვითმმართველ ქალაქებში.

საქმეთა წარმოების განსაკუთრებული ინტენსიურობის მქონე რაიონულ (საქალაქო)

სასამართლოში, სადაც ორზე მეტი მოსამართლეა, საქართველოს იუსტიციის
უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით შეიძლება განხორციელდეს მოსამართლეთა
უფრო ვიწრო სპეციალიზაცია ან შეიქმნას სპეციალიზებული სასამართლო
კოლეგიები.

სასამართლო კოლეგიებში მოსამართლეთა რაოდენობას ადგენს და სასამართლო

კოლეგიების შემადგენლობას განსაზღვრავს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი
საბჭო. კოლეგიას ჰყავს 5 თავმჯდომარე, რომელსაც ნიშნავს და ათავისუფლებს
იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კოლეგიის შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით, მაგრამ
არაუმეტეს სამოსამართლო უფლებამოსილების ვადისა.

რაიონული (საქალაქო) სასამართლოები, განიხილავენ საქმეებს ერთი პროფესიული

მოსამართლის შემადგენლობით ან, კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, –
კოლეგიურად, 3 მოსამართლის შემადგენლობით.

III. მეორე (სააპელაციო) ინსტანციის სასამართლოები

სააპელაციო სასამართლო იქმნება და მისი სამოქმედო ტერიტორია, ისევე როგორც

მოსამართლეთა რაოდენობა, განისაზღვრება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი
საბჭოს გადაწყვეტილებით.

სააპელაციო სასამართლოში იქმნება:

1. სამოქალაქო საქმეთა პალატა

2. ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
3. სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა
4. საგამოძიებო კოლეგია

თითოეულ პალატას და საგამოძებო კოლეგიას ჰყავს თავმჯდომარე, შესაბამისი

შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. მათ
დანიშვნამდე იუსტიციის საბჭოს გადაწყვეტილებით უფლებამოსილების

6
განხორციელება დააკისროს ერთ-ერთ მოსამართლეს. საბჭო უფლბამოსილია
მოსამართლეს ეს უფლებამოსილება შეუწყვიტოს.

სააპელაციო სასამართლო საპროცესო კანონით დადგენილი წესით, კოლეგიურად, 3

მოსამართლის შემადგენლობით განიხილავს სააპელაციო საჩივრებს რაიონული
(საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე.

სააპელაციო ასევე ახორციელებს არბიტრაჟის შესახებ კანონით გათვალისწინებულ

უფლებამოსილებებს.

IV. მესამე ინსტანციის (საკასაციო) სასამართლოები

საქართველოს უზენაესი სასამართლო (შემდგომში - უზენაესი სასამართლო)

საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე მართლმსაჯულების განხორციელების
უმაღლესი და საბოლოო ინსტანციის საკასაციო სასამართლოა. მის მოსამართლეთა
რაოდენობას განსაზღრავს უზენაესი სასამართლოს პლენუმი.

უზენაეს სასამართლოში იქმნება:

1. სამოქალაქო საქმეთა პალატა

2. ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
3. სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა
4. დიდი პალატა
5. პლენუმი
6. სადისციპლინო პალატა

უზენაესი სასამართლოს პალატა (სადისციპლინოს გარდა) საკასაციო ინსტანციის

სასამართლოა, რომელიც განიხილავს საკასაციო საჩივრებს სააპელაციო
სასამართლოების გადაწყვეტილებაზე. კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და
დადგენილი წესით მისი განსჯადობისთვის მიკუთვნებულ სხვა საქმეებსაც
განიხილავს.

უზენაესი სასამართლოს პალატა( გარდა დიდისა) საქმეს განიხილავს 3 მოსამართლის

შემადგენლობით.

დიდი პალატა, რომელიც არის საკასაციო სასამართლო და შედგება უზენაესი

სასამართლოს თავმჯდომარის, სხვა პალატების თავმჯდომარეებისა და პლენუმის
მიერ უზენაესი სასამართლოს პალატების შემადგენლობიდან 2 წლის ვადით

7
არჩეული არანაკლებ 12 მოსამართლისაგან საქმეს განიხილავს 9 მოსამართლის
შემადგენლობით.

დიდ პალატას, განჩინებით, საქმე განსახილველად შეიძლება გადასცეს მხოლოდ

უზენაესი სასამართლოს საკასაციო პალატამ, რომელიც განიხილავს საქმეს საკასაციო
საჩივრის საუძველზე.

დიდი პალატა საქმეებს განიხილავს თუ:

1. თავისი შინაარსით საქმე იშვიათი სამართლებრივი პრობლემაა

2. საკასაციო პალატა არ იზიარებს სხვა საკასაციო პალატის მიერ ადრე
ჩამოყალიბებულ სამართლებრივ შეფასებას
3. საკასაციო პალატა არ იზიარებს დიდი პალატის მიერ ადრე ჩამოყალიბებულ
სამართლებრივ შეფასებას.

საკასაციო საჩივარი არ შეიძლება დაიწეროს დიდი პალატის სახელზე. საქმის

განხილვას დიდ პალატაში თავმჯდომარეობს უზენაესის თავმჯდომარე ან მისი
დავალებით უზენაესის ერთ-ერთი პალატის თავმჯდომარე.

უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის სამართლებრივი შეფასება (ნორმის

განმარტება) სავალდებულოა ყველა ინსტანციის საერთო სასამართლოებისათვის.

&3 მოსამართლე

კონსტიტუციის 59ე მუხლის 1ელი პუნქტის მიხედვით ,,სასამართლო ხელისუფლება

დამოუკიდებელია და მას ახორციელებენ საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლო და საქართველოს საერთო სასამართლოები“.

სასამართლოები, უფრო ზუსტად, საქართველოს სასამართლო სისტემის ყველა

რგოლი - შედგება მოსამართლეეებისაგან, რომლებსაც მინდობილი აქვთ კანონით
დადგენილი წესით სასამართლო ხელისუფლების განხორციელება.

I. მოთხოვნები, რომელიც წაეყენება მოსამართლეს - კონსტიტუციის 63ე მუხლის 6

პუნქტის მიხედვით მოსამართლედ შეიძლება აირჩეს საქართველოს მოქალაქე 30
წლის ასაკიდან, თუ მას აქვს უმაღლესი იურიდიული განათლება და მუშაობის
არანაკლებ 5 წლიანი გამოცდილება.

უნდა ფლობდეს სახელმწიფო ენას. ჩაბარებული აქვს მოსამართლის საკვალიფიკაციო

გამოცდა.

8
ვერ დაინიშნება ნასამართლევი პირი. ის ვინც გაათავისუფლეს ამ თანამდებობიდან
დისციპლინური გადაცდომისთვის, შეუთავსებელი თანამდებობის ან
საქმიანობისთვის...

II. მოსამართლის თანამდებობის დაკავების წესი -პირი, რომელიც აკმაყოფილებს

ზემოთ აღნიშნულ მოთხოვნებს, ჩაითვლება მოსამართლეობის კანდიდატად მას
შემდეგ, რაც მოსამართლის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად საქართველოს
იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში წარადგენს განცხადებას. იუსტიცის უმაღლესი საბჭოს
გდაწყვეტილებით კანდიდატი მიიწვევა სხდომაზე.

თუ პირი იუსტიციის მსმენელთა საკვალიფიკაციო სიაში შეყვანის შემდეგ

მოსამართლის თანამდებობის დაკავებაზე უარის იტყვის უფლება არ აქვს
მოსამართლის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებლად იუსტიც. უმაღლესი
საბჭოში სიის დამტკიცებიდან 5 წლის განმავლობაში წარადგინოს განცხადება.

პირი, რომელიც განთავისუფლებულია იუსტიციის უმაღლეს სკოლაში სწავლისაგან,

მოსამართლის თანამდებობას იკავებს კონკურსის წესით. ეს პირი მოსამართლეობის
კანდიდატად ჩაითვლება მას შემდეგ, რაც შეიტანს განცხადებას საქართველოს
იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში გამოცხადებულ კონკურსში.

მოსამართლეობის კანდიდატმა განცხადების წარდგენიდან 7 დღეში საქართველოს

იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში უნდა წარადგინოს საქართველოს კანონმდებლობის
შესაბამისად გაცემული ცნობა საჯარო სამსახურის ბიუროში ქონებრივი
მდგომარეობის დეკლარაციის წარდგენის თაობაზე.

თუ კონკურსში ვერ შეირჩევა შესაბამისი კანდიდატი, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო

შედეგების გამოცხადებიდან 3 თვის ვადაში ახალ კონკურსს აცხადებს.

უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესების წესი -

პრეზიდენტი უფლებამოსილია, მოსამართლეობის საკვალიფიკაციო გამოცდის
ჩაბარების გარეშე უზენაესი სასამართლოს წევრის თანამდებობაზე ასარჩევად
საქართველოს პარლამენტს წარუდგინოს კანდიდატურა, რომლის პროფესიული
გამოცდილება უნდა შეეფერებოდეს უზენაესი სასამართლოს წევრის მაღალ
სტატუსს.

ამ გამოცდის ჩაბარებისაგან თავისუფლდება აგრეთვე უზენაესი სასამართლოს

თავმჯდომარის თანამდებობაზე ასარჩევად წარდგენილი პირი.

9
უზენაესის თავმჯდომარესა და წევრებს პრეზიდენტის წარდგინებით, სიითი
შემადგენლობის უმრავლესობით 10 წლის ვადით ირჩევს პარლამენტი.

მოსამართლე ხელშეუხებელია. დაუშვებელია მისი სისხლის სამართლის

პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო
ადგილის ან პირადი ჩხრეკა უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თანხმობის,
ხოლო უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარისა და მოსამართლეთა - საქართველოს
პარლამენტის თანხმობის გარეშე. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა,
რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს შესაბამისად უზენაესი სასამართლოს
თავმჯდომარეს ან საქართველოს პარლამენტს. თანხმობის არ მიცემის შემთხვევაში
მოსამართლე დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.(საერთო სასამართლოების
შესახებ კანონის მე40 მუხლი)

&4. მოსამართლის აპარატი

მოსამართლის აპარატი შედგება მოსამართლის თანაშემწისა და სხდომის

მდივნისგან.

I. მოსამართლის თანაშემწე- შეიძლება დაინიშნოს პირი, რომელსაც აქვს უმაღლესი

იურიდიული განათლება, გავლილი აქვს სპეციალური სასწავლო კურსი იუსტიციის
უმაღლეს სკოლაში ან აქვს მოსამართლედ, პროკურორად, გამომძიებლად,
ადვოკატად ან სასამართლოში სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ 1 წლის
გამოცდილება ანდა ჩაბარებული აქვს მოსამართლეობის საკვალიფიკაციო გამოცდა.
თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს სასამართლოს თავმჯდომარე.

ფუნქციები: იღებს მოქალაქეებს, მათ საჩივრებს, განცხადებებს, ამზადებს საქმეებს

სასაამართლო სხდომაზე განსახილველად. ეძებს სათანადო სამართლებრივ
ლიტერეატურას, სასამართლო პრაქტიკის მასალებს...

II. სხდომის მდივანი- მას ევალება შეადგინოს ოქმი სხდომის, თითოეული

საპროცესო მოქმედების შესახებ. მან სწორად უნდა ასახოს ოქმში მოსამართლის
ცალკეული მოქმედება, სხდომის მონაწილეთა მოქმედებების შინაარსი,
განცხადებები, ჩვენებები...

გარდა ამისა ევალება შეამოწმოს მხარეებისა და საქმეში მონაწილე სხვა პირთა

გამოცხადება, გამოუცხადებელმა პირებმა რამდენად მიიღეს უწყებები, რა ცნობებია
მათი გამოუცხადებლობის მიზეზის შესახებ.

10
ოქმის მომზადებისას მას ტექნიკური საშუალებების გამოყენება შეუძლია, მათი
ჩანაწერები თან ერთვის ოქმს.

სასამართლო აპარატის თანამშრომლები არიან სახელმწიფო მოსამსახურეები და

მათზე ვრცელდება შესაბამისი კანონმდებლობა.

&5.ადვოკატი

მხარეებს შეუძლიათ საქმე სასამართლოში აწარმოონ პირადად ან წარმომადგენლის

მეშვეობით. წარმომადგენლად შეიძლება გამოვიდეს ადვოკატი. ადვოკატი არის
თავისუფალი პროფესიის პირი, რომელიც ემორჩილება მხოლოდ კანონსა და
პროფესიული ეთიკის ნორმებს და შეყვანილია საქართველოს ადვოკატთა ერთიან
სიაში. მოთხოვნები:

1. ადვოკატი შეიძლება იყოს ფიზიკური პირი

2. კანონით დადგენილი წესით გავლილი უნდა ჰქონდეს ადვოკატთა ტესტირება
3. დადებული უნდა ჰქონდეს ადვოკატის ფიცი
4. უნდა ჰქონდეს იურისტად ან ადვოკატის სტაჟიორად მუშაობს არანაკლებ 1
წლიანი გამოცდილება.

თავი II. სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ცნება და მნიშვნელობა.

&სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ცნება

1. საზოგადოებრივ ურთიერთობათა რეგულირების აუცილებლობა. ადამიანთა

საზოგადოებას არ შეუძლია წინსვლა და განვითარება ქცევის გარკვეული წესების
არსებობისა და ამ წესების განუხრელად დაცვის გარეშე.

ნორმები, რომლებიც არეგულირებენ ადამიანების ქცევას, ადამიანებს შორის

ურთიერთობებს, წარმოადგენენ სოციალურ ნორმებს. სოციალური ნორმების ერთ-
ერთ სახეს წარმოადგენენ სამართლებრივი ნორმები.

2.უფლების დაცვის აუცილებლობა. საზოგადოებრივი ურთიერთობის

რეგულირებისათვის სამართალი იყენებს სხვადასხვა ხერხებსა და საშუალებებს.
ერთ-ერთი ასეთი საშუალებაა ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის
გარკვეული უფლების მინიჭება და მათზე გარკვეული მოვალეობების დაკისრება.

ზოგჯერ მოვალეობა არ სრულდება და უფლება ირღვევა, ან მის განხორციელებას

ვინმე უქმნის დაბრკოლებას, ურთიერთობის მონაწილეთა შორის წარმოიქმნება
კონფლიქტი, რა დროსაც არ სრულდება მოვალეობა, ვერ ხორციელდება უფლება.
11
პირებს შორის წამოჭრილი დავის (კონფლიქტის) დროულად და სამართლიანად
გადაწყვეტით დაინტერესებული უნდა იყოს არამარტო მხარეები, არამედ
სახელმწიფოც.

3.სასამართლოს შექმნის აუცილებლობა - მართლწსრიგის განმტკიცებისთვის,

სამართალდარღვევის აღმოსაფხვრელად, მხარეთა შორის წამოჭრილი კონფლიქტის
გადასაწყვეტად. სასამართლო საზოგადოებრივი წესრიგის საყრდენია.

სამართლებრივი ნორმების ერთობლიობას, რომლებიც განსაზღვრავენ

სასამართლოში სამოქალაქო საქმეთა წარმოების პრინციპებსა და წესებს - უწოდებენ
სამოქალაქო საპროცესო სამართალს.

II. სამოქალაქო საპროცესო სამართალი და მისი ამოცანა

სასამართლო ხელისუფლების განმახორციელებელ ერთადერთ ორგანოდ გვევლინება

სასამართლო, კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლო და საერთო სასამართლო.

სამოქალაქო საპროცესო სამართალი - ესაა ნორმათა ერთობლიობა, რომელიც

განსაზღვრავს სამოქალაქო საქმეების წარმოების წესებს სასამართლოში.

სამოქალაქო საპროცესო სამართალმა უნდა დაამკვიდროს სამათალწარმოების ისეთი

პრინციპები და წესები, რომლებიც უზრუნველყოფენ როგორც ინდივიდუალური
ინტერესების, ანუ კონკრეტულ პირთა შორის წამოჭრილი სამართლებრივი დავის
დაცვასა და გადაწყვეტას, ისე საჯარო ინტერესების, ანუ სამართლებრივი
მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვასა და აღდგენას.

სამოქალაქო საპროცესო სამართალი მხედველობაში იღებს და სრულად უწევს

ანგარიშს კერძო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპებს და დებულებებს.

III. საგანი და სისტემა

სამართლის ამა თუ იმ დარგის საგანი არის ის რასაც ეს დარგი არეგულირებს.

სამოქალაქო საპროცესო სამართლის რეგულირების საგანი: სამოქალაქო საპროცესო
ურთიერთობები, რომლებიც წარმოიშვება სასამართლოში სამოქალაქო საქმის
განხილვა - გადაწყვეტასთან დაკავშირებით.

სამოქალაქო საპროცესო სამართლის სიტემა ერთმანეთთან თანმიმდევრულად

დაკავშირებული ნორმათა ერთობლიობაა, რომელიც განპირობებულია იმ
ურთიერთობათა თავისებურებით და ხასიათით, რომლებსაც ეს ნორმები
არეგულირებენ.

12
სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ნორმების 3 ჯგუფი:

1. ზოგადი დებულებები - პროცესის ყველა სტადიისთვის აქვთ მნიშვნელობა

2. ნორმები, რომლებიც აწესრიგებენ საქმეების წარმოებას პირველი ინსტანციის
სასამართლოებში
3. ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავენ სასამართლო გადაწყვეტილებათა
გასაჩივრების წესებს.

V.წყაროები

წყარო სოციოლოგიური გაგებით-რეალური სინამდვილის ფაქტები, რომელთა

გავლენით ყალიბდება სამართალი და წყარო იურიდიული გაგებით -
კანონმდებლობა, იურიდიული სამეცნიერო ლიტერატურა, სასამართლო პრაქტიკა.

სამოქალაქო საპროცესო სამართლის წყაროები შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც

ისეთი ფორმები,რომლებშიაც გამოიხატება სამოქალაქო საპროცესო ნორმები. მათი
დაჯგუფება შემდეგნაირად შეგვიძლია: საქართველოს კონსტიტუცია,
კანონი ,,საერთო სასამართლოების შესახებ“, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, ადმინ.
საპროცესო კოდექსი, ,,კანონი საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“, კანონი
გადახდისუუნარობის შესახებ, მატერიალურ სამართლებრივი კანონი და
საერთაშორისო ხელშეკრულებები.

სამოქალაქო საპროცესო სამართალი არსებობს იმისათვის, რომ მოემსახუროს

მატერიალური სამართლის დარგებს, უზრუნველყოს საზოგადოებრივ
ურთიერთობათა წარმართვა იმ მიმართულებით, რაც მატერიალური სამართლითაა
განსაზღვრული, თუ ეს ურთიერთობები რატომღაც აღარ ვითარდება მატერიალური
სამართლით დასახული გზით.

&ნორმის მოქმედება დროსა და სივრცეში

სამოქალაქო საპროცესო კანონს უკუქცევითი ძალა არ აქვს. საქმეების წარმოება

სასამართლოში ხორციელდება იმ საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით,
რომელიც მოქმედებს საქმის განხილვის, ცალკეული საპროცესო მოქმედების თუ
გადაწყვეტილებათა აღსრულების დროს (საპროცესო კოდექსი 435 მუხლი).

როდესაც ახალი კანონით იცვლება საპროცესო მოქმედების შესრულების ვადა ასეთ

შემთხვევებში უნდა ვიხელმძღვანელოთ ერთი კრიტერიუმით: აუარესებს, თუ
აუმჯობესებს ახალი ვადის დადგენა იმ მხარის მდგომარეობას, რომელმაც

13
საპროცესო მოქმედება უნდა შეასრულოს და ამის მიხედვით გადავწყვიტოთ
საკითხი.

ძველი კანონის პირობებში შესრულებული ყველა საპროცესო მოქმედება ითვლება

მართლზომიერად შესრულებულად და ამ მოქმედების განმეორებით შესრულება
ახალი კანონით დადგენილი წესით - დაუშვებელია. საპროცესო მოქმედებები,
რომლებიც ახალი კანონმდებლობის პირობებში უნდა განხორციელდეს,
შესრულდება არა ძველი, არამედ ამ ახალი კანონით დადგენილი წესის შესაბამისად.

&4 კანონისა და სამართლის ანალოგია

სასამართლოს არა აქვს უფლება უარი თქვას სამოქალაქო საქმეებზე

მართლმსაჯულების განხორციელებაზე იმ შემთხვევაშიც, თუ სამართლის ნორმა არ
არსებობს.

დაუშვებელია უარი საპროცესო მოქმედების შესრულებაზე, მით უფრო, როცა ასეთი

მოქმედების შესრულებაზე დამოკიდებულია მხარის ინტერესების დაცვა, იმ
მოტივით, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს ასეთი
მოქმედების შესრულებას და წესს. ასეთ შემთხვევაში გამოიყენება კანონის ანალოგია
ან სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ანალოგია.

კანონის ანალოგია-თუ არ არსებობს სადავო ურთიერთობის მომწესრიგებელი

კანონი, სასამართლო იყენებს კანონს, რომელიც აწესრიგებს მსგავს ურთიერთობას.

სამართლის ანალოგია- თუ ასეთი კანონიც არ არსებობს, სასამართლო ემყარება

საქართველოს კანონმდებლობის ზოგად პრინციპებს. სამართლის ანალოგიის
გამოყენების დროს სასამართლო გვევლინება არამარტო როგორც
სამართალშემფარდებელი, არამედ როგორც სამართალშემოქმედებითი ორგანო,
რომელიც სამართლის ზოგად პრინციპებზე დაყრდნობით აყალიბებს ქცევის წესს
კონკრეტული საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის მიზნით.

როგორც კანონის, ისე სამართლის ანალოგიის გამოყენება ზედმიწევნით ნათლად და

გასაგებად უნდა იყოს მოტივირებული გადაწყვეტილებაში (განჩინებაში).

თავი III. სამოქალაქო საპროცესო სამართლის პრინციპები

პრინციპი(ლათ- დასაწყისი, დასაბამი). სამართლის პრინციპები ყოველთვის

განმტკიცებულია სამართლებრივი ნორმით.

14
სამოქალაქო საპროცესო სამართლის პრინციპი, შეიძლება ვუწოდოთ მხოლოდ ისეთ
დებულებას ან ისეთ იდეას, რომელიც სამართლის ნორმითაა განმტკიცებული და
გათვალისწინებული. ანუ სამოქალაქო საპროცესო სამართლის პრინციპი ეწოდება
ისეთ სახელმძღვანელო დებულებას, ისეთ ძირითად იდეას, რომელიც
განმტკიცებულია სამართლებრივი ნორმით და რომელზეც აგებულია სამოქალაქო
საპროცესო კანონმდებლობა, სამოქალაქო საპროცესო სამართალი მთლიანად.

პროცესის პრინციპების მნიშვნელობა, პირველ რიგში, ვლინდება საკანონმდებლო

საქმიანობის დონეზე, სამართალშემოქმედებითი საქმიანობის დროს. სასამართლო
ვალდებულია კონკრეტულ საქმეთა განხილვის დროს განუხრელად დაიცვას
საპროცესო სამართლებრივი პრინციპების მოთხოვნები.

კლასიფიკაცია- ყველა ავტორი მათ რაოდენობას სხვადასხვანაირად განსაზღვრავს,

კლასიფიკაციებიც არაერთგვაროვანია, თუ იმის მიხედვით დავყოფთ რომელ
საკანმონმდებლო აქტშია ჩამოყალიბებული, არსებობს კონსტიტუციური და
დარგობრივი პრინციპები.

მთავარია, რომ პრინციპი კანონში იყოს ასახული, კანონით იყოს განმტკიცებული,

ხოლო მისი განუხრელად გატარების თვალსაზრისით არანაირი მნიშვნელობა არ
აქვს, თუ რომელ კანონშია იგი ასახული. ძირითადი ანუ კონსტიტუციის და
არაძირითადი კანონის ყველა მოთხოვნა ერთნაირად სავალდებულოა
შესასრულებლად.

ორგანიზაციული პრინციპები - ის პრინციპებია რომლებიც სასამართლოს

ორგანიზაციის საკითხებს ეხება, ისინი ერთ ჯგუფად ერთიანდებიან და ეწოდებათ
მართლმსაჯულების ორგანიზაციული ან სამოქალაქო სამართალწარმოების
ორგანიზაციული პრინციპები.

ფუნქციონალური პრინციპები - ეს პრინციპები აწესრიგებენ კონკრეტული საქმის

განხილვის დროს სასამართლოსა და მხარეთა საქმიანობას.

დისპოზიციურობის პრინციპი - სამოქალაქო პროცესში ეს პრინციპი

მატერიალური სამართლის ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპის ნების
ავტონომიის ანარეკლს წარმოადგენს, გულისხმობს მხარეთა თავისუფლებას
განკარგონ არამარტო თავიანთი მატერიალური, არამედ ასევე საპროცესო უფლებები.
ამ პირნციპს ეთმობა საპროცესო კოდექსის მე3 მუხლი, მხარეები საქმის წარმოებას
იწყებენ სასამართლოში სარჩელის ან განცხადების შეტანის გზით. განსაზღვრავენ

15
დავის საგანს, იღებენ გადაწყვეტილებას სარჩელის შეტანაზე. შეუძლიათ მორიგება,
მოსარჩელეს სარჩელზე უარის თქმა, მოპასუხეს - მისი ცნობა.

დისპოზიციურობის პრინციპზეა აგებული სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა

ამ პრინციპითაა გამსჭვალული მისი ყოველი ნორმა.

დისპოზიციურობის პრინციპი სამოქალაქო სამართალწარმოებაში ესაა სამოქალაქო

საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული და გარანტირებული მხარეთა
შესაძლებლობა თავისუფლად ისარგებლონ ან განკარგონ თავიანთი მატერიალური
და საპროცესო უფლებებით.

უფლება - კანონით გათვალისწინებული დასაშვები ქცევის ზომა, პირს შეუძლია

ისარგებლოს რაღაც კონკრეტული უფლებით ან არ გამოიყენოს იგი. უფლების
გამოყენება არაა ვალდებულება.

ვალდებულება - არის პირის სავალდებულო ქცევის ზომა, რომლის შესრულება

კანონითაა გარანტირებული.

სამოქალაქო უფლების არსი ისაა, რომ ეს უფლება მისი მფლობელის სრულ

განკარგულებაშია. კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის ობიექტი შეიძლება იყოს
როგორც ქონებრივი ისე არაქონებრივი (პატივი ღირსება საქმიანი რეპუტაცია..)
სიკეთეები.

1.არავის არ აქვს უფლება აიძულოს პირი, მან მიიღოს ზომები თავისი დარღვეული
(სადავო) უფლების დასაცავად.

საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს მხარის საპროცესო უფლებას აწარმოოს საქმე

სასამართლოში პირადად ან წარმომადგენლის მეშვეობით.

2.პირს შეუძლია უფლების დამრღვევისაგან მოითხოვოს ანაზღაურება იმ ზომით და

ოდენობით, რამდენსაც თვითონ ჩათვლის საჭიროდ და მიზანშეწონილად.
სასამართლოს არ შეუძლია მხარეს მიაკუთვნოს იმაზე მეტი ვიდრე მან მოითხოვა, ან
რაც არ მოუთხოვია(საპროცესოს მუხლი 248), მაგრამ შეუძლია მიაკუთვნოს იმაზე
ნაკლები ვიდრე მხარე ითხოვს თუკი მტკიცებულებებით ან ექსპერტის დასკვნით
ამის საჭიროება დასტურდება.

3. ნების ავტონომიის შინაარსი და, აქედან გამომდინარე, გარიგების თავისუფლება

მატერიალურ სამართალში, მოიცავს პირის სრულ შესაძლებლობას დადოს
ნებისმიერი გარიგება(ცალმხრივი, 2-მხრივი ან მრავალმხირივი ნების გამოვლენა,

16
რომელიც მიმართულია სამართლებრივი ურთიერთობის
წარმოშობა/შეცვლა/შეწყვეტისკენ).

არსებობს საპროცესო კანონმდებლობის დანაწესი, რომლის თანახმად მოსარჩელეს,

რომელმაც გარკვეული მოთხოვნა წაუყენა მოპასუხეს, შეუძლია შეუთანხმდეს
(მოურიგდეს) მას, მორიგება სასამართლოში საქმის წარმოების შეწყვეტის
საფუძველია.

4.ნების ავტონომიას უკავშირდება მხარეთა თავისუფლება, მოსარჩელემ უარი თქვას

სასარჩელო მოთხოვნაზე,რასაც უკავშირდება საქმის წარმოების შეწყვეტა, სარჩელზე
უარის თქმა არის მატერიალურ სამართლებრივი განკარგვის აქტი საპროცესო
შედეგით. (შექუცევადია, ანუ საბოლოოდ უარს ამბობსმოთხოვნაზე).

ასევე არსებობს სარჩელის გამოთხოვა, მომავალში შეტანის პერსპექტივით.

მოსაპუხემ-აღიაროს, სარჩელის აღიარების საპროცესო შედეგია მისი

დაკმაყოფილება, სარჩელის ცნობაც უფლების განკარგვის აქტია.

5.ასევე დისპოზიციურობის პრინციპს უკავშირდება მხარეთა საპროცესო უფლება

გაასაჩივრონ სასამართლო გადაწყვეტილებები ან შეურიგდნენ ამ გადაწყვეტილებას,
ცნონ იგი, მოითხოვონონ/უარი თქვან მისი აღსრულებაზე...

დისპოზიციურობის პრინციპს აქვს საზღვრები: ის რისი უფლებაც მხარეს არ აქვს

პროცესის გარეთ, პროცესის ფარგლებს იქით, მას ასეთი უფლება არ შეიძლება
ჰქონდეს სასამართლოში საქმის განხილვის დროსაც.

II. შეჯიბრებითობის პრინციპი

ახალი საპროცესო კოდექსის მიღებამდე გაბატონებული იყო

სამძებრო(ინკვიზიციური) პრინციპი. ამ პრინციპს უპირისპირდება შეჯიბრებითობის
პრინციპი.

ინკვიზიციურ პრინციპს გარკვეული უარყოფითი მხარეები ჰქონდა:

1. შესუსტდა მხარეთა აქტივობა მტკიცებულებების მოძება/წარდგენაზე(მაინც

სასამართლოს ევალებოდა).
2. საქმის განხილვა უზომოდ ჭიანურდებოდა (სასამართლო ამდენ მოვალეობას
ვერ უმკლავდებოდა).
3. გადაწყვეტილებათა ხშირი გაუქმება ზემდგომი ინსტანციის მიერ იმ მიზეზით
რომ სასამართლომ საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტება ვერ დაადგინა.
17
ახალი საპროცესო კანონმდებლობა დაეყრდნო შეჯიბრებითობის პრინციპს სამძებრო
ელემენტების შეზავებით.

შეჯიბრებითობის პრინციპი, მხარეთა თანასწორობის პრინციპთან ერთად

დამკვიდრებულია საქართველოს კონსტიტუციით, რისი წყალობითაც ამ პრინციპმა
სახელმწიფოებრივ სამართლებრივი, ანუ კონსტიტუციური მნიშვნელობა შეიძინა.

კონსტიტუცის მუხლი 62.5. სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა

თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე.

1. შეჯიბრებითობის პრინციპი მოიცავს მხარეთა საქმიანობას მხოლოდ საქმის

ფაქტობრივი გარემოებებისა და მტკიცებულებების სფეროში.
2. მხარეთა მოთხოვნების თუ შესაგებლის ფაქტობრივი (და არა იურიდიული)
დასაბუთება (გამართლება) ეკისრებათ თვითონ მხარეებს.
3. მხარეებმა თვითონ უნდა განსაზღვრონ თუ რომელი ფაქტები დაედოს
საფუძვლად მათ მოთხოვნებს (შესაგებელს).
4. მხარეებმა თვითონ უნდა მიუთითონ მტკიცებულებებზე, რომელთა
საფუძველზე უნდა დამტკიცდეს (დადასტურდეს) მათ მიერ თავიანთი
მოთხოვნის (შესაგებლის) დასაბუთების მიზნით მითითებული ფაქტები

შეჯიბრებაში გამარჯვებულად გამოცხადდება მხარე, რომელმაც უკეთ შეძლო

სასამართლოს დარწმუნება თავისი მოთხოვნის დასაბუთებულობაში.

3.სასამართლოს ინიციატივისა და აქტიურობის ფარგლები

ფაქტებზე თვითონ მხარეებმა უნდა მიუთითონ. სასამართლო უბრალოდ

გამოკითხვით, შეკითხვებით მნიშვნელოვანი ფაქტების განსაზღვრას უწყობს ხელს.

შეუძლია მხარეთა ახსნა-განმარტების მოსმენის დროს შეკითხვების მიცემის

საშუალებით კიდევ ერთხელ დააზუსტოს ფაქტობრივი გარემოებები, რომლებსაც
ემყარება მხარეთა მოთხოვნა(შესაგებელი).

საპროცესოს 128ე მუხლი განსაზღვრავს რომ მოსამართლეს მხარეებისთვის

შეკითხვების დასმის უფლება აქვს საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანი
გარემოებების სრულად და ზუსტად განსაზღვრის მიზნით.

219ე მუხლი კი განსაზღვრავს რომ მხარეებს ახალ გარემოებებზე მითითება არ

შეუძლიათ თუ ისინი ნახსენები არ იყო სარჩელში, შესაგებელში ან საქმის
მომზადების სტადიაზე, გამონაკლისია საპატიო მიზეზის არსებობის შემთხვევა.

18
საოჯახო საქმეებთან დაკავშირებით ინკვიზიციური პრინციპი მოქმედებს,
სასამართლოს შეუძლია თავად გამოითხოვოს მტკიცებულებები, რომლებზეც
მხარეებს არ მიუთითებიათ.

 სასამართლოს ინიციატივის გამოჩენა შეუძლია გადაწყვეტილებისათვის

მნიშვნელოვანი გარემოებების გასარკვევად.
 ამ ინიციატივის ფარგლებს განსაზღვრავს კანონი, რათა არამართლზომიერად
არ დაირღვეს შეჯიბრებითობის პრინციპი. ეს ფარგლები შემდეგნაირია:

#სასამართლოს შეუძლია მხარეებს შესთავაზოს დამატებითი მტკიცებულებების

წარდგენა, თუ სასამართლო თვლის რომ მტკიცებულებები არასაკმარისია/ვერ
პასუხობენ დასაშვებობისა და განკუთვნადობის მოთხოვნებს

#მტკიცებულებებს წარადგენენ მხარეები, მაგრამ ის პირი ვინც ისინი უნდა გასცეს

უარს ამბობს მხარისთვის გადაცემაზე, მაშინ ამ მხარის შუამდგომლობით
სასამართლო თვითონ გამოითხოვს მტკიცებულებას იმ პირისგან.

#თუ მტკიცებულებათა წარდგენა რთული ან შეუძლებელია რაოდენობისა და

მოცულობის გამო, სასამართლო თავისი ინიციატივით ადგილზე დაათვალიერებს
მათ.

#თუ განსახილველ საკითხზე მოსამართლეს სპეციალური ცოდნა არ გააჩნია

სასამართლოს შეუძლია დანიშნოს ექსპერტიზა განხილვის ნებისმიერ სტადიაზე,
მხოლოდ მაშინ როცა საკითხის განმარტება საქმის გადასაწყვეტად არსებითი
მნიშვნელობის მქონეა და მის გარეშე შეუძლებელია.

III. მხარეთა თანასწორობის პრინციპი

მხარეთა ნამდვილი შეჯიბრება რეალურად შეუძლებელი იქნებოდა რომ არ იყოს ამ

შეჯიბრებაში მონაწილე მხარეები თანასწორნი.

საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს მოსარჩელის თავდასხმისაგან, ანუ

სარჩელისაგან, მოპასუხის თავდაცვის ისეთ საშუალებებს, როგორიცაა შესაგებელი
და შეგებებული სარჩელი.

მხარეებს აქვთ ერთნაირი უფლება გაასაჩივრონ სასამართლოს გადაწყვეტილებები და

განჩინებები, მათ აგრეთვე უფლება აქვთ უარი თქვან გასაჩივრებაზე.

თანასწორობის პროცესუალური პრინციპი ორგანულადაა დაკავშირებული

შეჯიბრებითობის პრინციპთან, მხარეთა თანასწორობის გარეშე მისი სამართლიანად

19
გატარება შეუძებელი იქნებოდა. სასამართლო ვერ გამოიტანს გადაწყვეტილებას თუ
მან არ მოუსმინა ორივე დაპირისპირებულ მხარეს ან არ მისცა მათ შესაძლებლობა
გამოიყენონ საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული ყველა უფლება და
მექანიზმები თავიანთი პოზიციის გასამართლებლად, თავიანთი უფლებების
დასაცავად.

თუ მხარე არ ესწრება საქმეს, რადგან არ მიუღია შეტყობინება კანონით დადგენილი

წესით და სასამართლო მაინც მიიღებს გადაწყვეტილებას, ეს საკასაციო საჩივრის
აბსოლუტური საფუძველია(გადაწყვეტილება გაუქმდება)

IV. საქმის განხილვის დაჩქარებისა და პროცესუალური ეკონომიის

პრინციპები

1. საქმის განხილვის დაჩქარება

საპროცესო ვადა - ესაა დროის გარკვეული მონაკვეთი, რომლის განმავლობაში უნდა

შესრულდეს ესა თუ ის საპროცესო მოქმედება.

იქ სადაც კანონი არ შეიცავს საქმეთა განხილვის კონკრეტულ ვადებს, საქმეები

განხილული უნდა იყოს გონივრულ ვადებში.

საპროცესოს 59ე მუხლით განსაზღვრულია რომ სასამართლომ სამოქალაქო საქმეები

განცხადების მიღებიდან არაუგვიანეს 2 თვეში უნდა განიხილოს. განსაკუთრებით
რთულ საქმეებზე - არაუგვიანეს 5 თვე.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა არა მარტო განსაზღვრავს

საქმეთა განხილვის ვადებს, არამედ ქმნის საქმის განხილვის ისეთ მოდელს,
აყალიბებს სამოქალაქო საქმის წარმოების ისეთ წესებსა და მექანიზმებს, რომლებმაც,
იმ პირობით თუ ისინი სწორად იქნებიან გაგებული და გამოყენებული, უნდა
უზრუნველყონ საქმეთა დროულად, ე.ი. კანონით განსაზღვრულ ვადებში განხილვა
და გადაწყვეტა.

საქმის დროულად განხილვას ემსახურება ვადები, რომლებიც მხარეთა მიერ

საპროცესო მოქმედების შესრულებისთვისაა გათალისწინებული.

მოსარჩელეს უფლება აქვს შეცვალოს სარჩელის საგანი ან საფუძველი, მაგრამ თუ

ასეთი შეცვლის საკითხი მან დააყენა საქმის მთავარ სხდომაზე განხილვის დროს,
მაშინ ასეთი შეცვლისათვის საჭიროა მოპასუხის თანხმობა.

20
სააპელაციო სასამართლოში შეიძლება მოყვანილი იყოს ახალი ფაქტები და
წარდგინონ ახალი მტკიცებულებები, მაგრამ სააპელაციო სასამართლო არ მიიღებს
მათ, თუ მხარეს შეეძლო წარედგინა ისინი ჯერ კიდევ პირველი ინსტანციის
სასამართლოში საქმის განხილვისას, მაგრამ არასაპატიო მიზეზით არ წარადგინა.

2.პროცესუალური ეკონომიის პრინციპი

ეკონომია-ბერძ. დაზოგვა,მომჭირნეობა.

ეკონომიის პრინციპმა თავისი პირდაპირი გამოხატულება ვერ ჰპოვა

კანონმდებლობაში, მაგრამ ამ პრინციპის მოთხოვნებით გაჯერებულია სამოქალაქო
სამართალწარმოების ყველა ნორმა და ინსტიტუტი. საპროცესო კანონმდებლობა ამ
პრინციპის ზემოქმედებას სხვადასხვა მიმართულებით განიცდის.

#სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობის, მისი ცალკეული ნორმებისა და

ინსტიტუტების აგება ისე, რომ სამართალწარმოების მიზანი - საქმის სწრაფად და
სწორად გადაწყვეტა, მიღწეულ იქნეს დროისა და საპროცესო საშუალებების, მათ
შორის ფულადი სახსრების, რაც შეიძლება მცირე დანახარჯებით.

#საპროცესო მოქმედებების შესრულება როგორც სასამართლოს, ისე მხარეები მიერ

კანონით ან სასამართლოს მიერ განსაზღვრულ ვადებში.

პროცესუალური ეკონომიის პრინციპის გამოვლინებაა სამართალწარმოების დაყოფა

2 დიდ ეტაპად: საქმის წინასწარი მომზადების და საქმის მთავარ სასამართლო
სხდომაზე ზეპირად განცილვის სტადიად.

ამ პრინციპის უშუალო ზემოქმედებითაა შემოღებული შეგებებული სარჩელის

აღძვრის შესაძლებლობა და მისი ძირითად სარჩელთან ერთად განხილვის
დასაშვებობა.

სარჩელის ობიექტური გაერთიანება - 1 სარჩელში რამდენიმე მოთხოვნის

გაერთიანება

სარჩელის სუბიექტური გაერთიანება - რამდენიმე მოსარჩელის მიერ რამდენიმე

მოპასუხის წინააღმდეგ სარჩელის აღძვრის შესაძლებლობა, ანუ სარჩელის
სუბიექტური გაერთიანება.

სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა რომ გაერთიანებული მოთხოვნებიდან 1 ან

რამდენიმე მოთხოვნა ცალკე წარმოებად გამოყოს თუკი მოთხოვნათა ასე გარჩევა
უფრო მიზანშეწონილია.

21
არასათანადო მხარის შეცვლა-თუ სარჩელს აღძრავს ის პირი, რომელსაც მოთხოვნის
უფლება არ აქვს, სასამართლოს მისი სათანადო მოსარჩელით (პირი, რომელსაც
მოთხოვნის უფლება აქვს) შეცვალოს, ასეთივე წესია არასათანადო მოპასუხის
შეცვლაზე.

V. საქვეყნოობის პრინციპი

საქვეყნოობის პრინციპი - ესაა კონკრეტულ სამოქალაქო საქმეთა განხილვა

სასამართლოს ღია სხდომებზე მხარეებისა და სასამართლო სხდომის დარბაზში მყოფ
პირთა დასწრებით.

მოქმედების სფერო - სასამართლოს მთავარი სხდომა, რომელზეც განიხილება

კონკრეტული სამოქალაქო საქმე.

ეს პრინციპი არ მოქმედებს საქმის წინასწარი მომზადების ან სხვა მიზნით

შესრულებული ცალკეული საპროცესო მოქმედებების დროს.

საქვეყნოობის პრინციპი ვიწრო გაგებით - საქვეყნოობა მხოლოდ მხარეებისთვის,

გულისხმობს მხარეების უფლებას საქმის მასალებს გაცენონ და საპროცესო
მოქმედებების შესრულებაში მონაწილეობა მიიღონ. ფართო გაგებით - საქვეყნოობა
ყველა მსურველისთვის.

რეალურად ამ პრინციპის შინაარსი მოიაზრებს იურ. დაინტერესებულ პირთა

მონაწილეობით საქმის განხილვის აუცილებლობიდან და მხარეთა თანასწორობის და
შეჯიბრებითობის პრინციპებიდან გამომდინარე მოთხოვნებს. შესაბამისად
საქვეყნოობის პრინციპი მხოლოდ ფართო გაგებით არსებობს, მისი მოქმედება
ვრცელდება სასამართლოს მთავარს სხდომებზე, მხარეებზე და საზოგადოების იმ
ნაწილზე რომელსაც საქმეზე დასწრება სურს.

მხოლოდ სასამართლო პროცესების ჩატარებას სამოქალაქო საპროცესო ნორმებით

დადგენილი წესითა და სხვა სოციალური ნორმების მოთხოვნათა სრული
გათვალისწინებით შეუძლია ჩამოუყალიბოს ნდობა საზოგადოებას თავისი
სასამართლოს მიმართ.

საქვეყნობის (საჯაროობის) პრინციპის დარღვევა წარმოადგენს გადაწყვეტილების

გაუქმების აბსოლუტურ საფუძველს.

კანონმდებლობა ითვალისწინებს საქვეყნოობის პრინციპის შეზღუდვის

შესაძლებლობას.

22
საქმის დახურულ სხდომაზე განხილვის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს
მოტივირებული განჩინება. სასამართლოს შეუძლია დახუროს სხდომა მთლიანად ან
ნაწილობრივ. ასეთ განჩინებაზე კერძო საჩივრის შეტანა არ შეიძლება, მისი
გასაჩივრება გადაწყვეტილებასთან ერთად შეიძლება.

VI.სახელმწიფო ენის პრინციპი

სამართალწარმოება ხორციელდება სახელმწიფო ენაზე. პირს, რომელმაც

სახელმწიფო ენა არ იცის მიეჩინება თარჯიმანი, მისი მომსახურება ანაზღაურდება
სახელმწიფოს ბიუჯეტიდან.

თარჯიმნის ფუნქციას ვერ შეითავსებს მოსამართლე, სხდომის მდივანი ან საქმეში

მონაწილე რომელიმე სხვა პირი. თარჯიმანს შესაძლოა ენის ცოდნის
დამადასტურებელი საბუთი არ ჰქონდეს.

VII. ზეპირობის პრინციპი და მისი წერილობით ფორმასთან შეხამება

ზეპირობა და წერილობითობა აზრის გადმოცემის ფორმებია.

#სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით საქმის სასამართლოში

წარმოება შეიძლება ორ დიდ ეტაპად (სტადიად) დავყოთ:

საქმის წინასწარი მომზადება სასამართლო განხილვისათვის და საქმის განხილვა

სასამართლოს მთვარ სხდომაზე.

საქმის მომზადება უნდა გაიაროს ყველა საქმემ.

#წინასწარი მომზადების ეტაპზე უპირატესად წერილობითი ფორმა გამოიყენება-

მხარეთა წერილობითი დოკუმენტებით შეჯიბრება.

#სარჩელის წარმოებაში მიღებისთანავე იწყება საქმის მომზადების ეტაპი, სარჩელისა

და მასზე თანდართული დოკუმენტის ასლები ბარდება მოპასუხეს, სასამართლო მას
უნიშნავს ვადას წერილობით გასცეს პასუხი სასამართლოს მიერ მის წინაშე დასმულ
ყველა საკითხზე. მოპასუხე მოსარჩელეს უგზავნის პასუხს (შესაგებელს) და
თანდართული დოკუმენტების ასლებს.

წინასწარი მომზადების ეტაპზე ყველაფერი წარმოებს წერილობითი ფორმით,

სასამართლოს მხარეებთან პირადი კონტაქტი არ აქვს.

# მოსამზამებელ სტადიაზე მოსამართლე შეიძლება შეხვდეს მხარეებს:

23
  მოსამზადებელ სხდომაზე
 მხარეებთან სატელეფონო გასაუბრებაზე
 ვიდეოკონფერენციაზე
 თუ მომზადების მიზნით სასამართლოს მიერ შესასრულებელი
საპროცესო მოქმედება მოითხოვს მხარეთა მონაწილეობას.

#მხარეები ვალდებულნი არიან საქმის მომზადების მიზნით შეასრულონ

მოსამართლის მითითებები. არასაპატიო მიზეზით წერილობითი მასალის
წარუდგენლობა ან სხვა მოქმედების შეუსრულებლობა მხარეს ასეთი მოქმედების
ზეპირი განხილვის, ანუ მთავარ სხდომაზე შესრულების უფლებას ართმევს.
მითითების შეუსრულებლობისას შესაძლებელია მხარის დაჯარიმება 50 ლარით.

მოსამართლეს უფლება აქვს თუ არსებობს სასამართლოს მთავარი სხდომის

გამართვის წინაპირობები, მოსამზადებელი სხდომა გადაზარდოს მთავარ სხდომაში.

საქმის ღია სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ განხილვის ეტაპი(აქ გაბატონებულია

ზეპირობის პრინციპი) იწყება, თუ მოხდება მოსამზადებელი სხდომის გადაზრდა
მთავარ სხდომაში ან თუ მოსამართლე გამოიტანს განჩინებას და დანიშნავს მთავარ
სხდომას.

თუ სხდომაზე ერთ-ერთი ან ორივე მხარე არ გამოცხადდა, ან მივიდა მაგრამ

განხილვაში მონაწილეობაზე უარს ამბობს სასამართლოს წერილობითი მასალის
მიხედვით გადაწყვეტილება არ გამოაქვს.

VIII. უშუალობის პრინციპი

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით საქმის წინასწარ

მომზადებას ახდენს ის სასამართლო (მოსამართლე), რომელმაც მიიღო სარჩელი
(განცხადება) წარმოებაში.

მტკიცებულებათა შეგროვებას შემოწმებას და შეფასებას ახდენს სასამართლო,

რომელსაც გადაეცა საქმე განსახილველად.

უშუალობის პრინციპის დედააზრი მდგომარეობს იმაში, რომ გადაწყვეტილება

საქმეზე შეუძლია გამოიტანოს იმ სასამართლომ, რომელმაც უშუალოდ გამოიკვლია,
შეამოწმა და შეაფასა მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებები და
დამტკიცებულად ჩათვალა ამ გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის მქონე
გარემოებები.

24
ამ პრინციპის განუხრელად გატარების ერთ-ერთი პირობაა მოსამართლეთა
უცვლელობა. თუ მოსამართლე მაინც შეიცვალა 2 გზა არსებობს:

 საქმის განხილვა უნდა დაიწყოს თავიდან

 საქმის მთავარ სხდომაზე განხილვა გაგრძლედება იმ ეტაპიდან, რომელ
ეტაპზეც მოხდა შეცვლა (ქართულმა საპროცესო კოდექსმა ეს გზა აირჩია)

------------------------------------------------------------------------------------------------------

თავი IV. სამართალწარმოების (სასამართლო წარმოების) სუბიექტები

1.სამოქალაქო საპროცესო უფლებაუნარიანობა

სამოქალაქო საპროცესო სამართლის სუბიექტებს წარმოადგენენ ფიზიკური და

იურიდიული პირები. მათ შეუძლიათ ისარგებლონ ყველა იმ უფლებით, რომლებიც
დამკვიდრებულია სამოქალაქო საპროცესო სამართლის ნორმებით.

საპროცესო უფლებაუნარიანობა - ფიზიკური და იურიდიული პირები აღჭურვილი

არიან უნარით, ჰქონდეთ სამოქალაქო საპროცესო უფლებები და მოვალეობები.

უფლებაუნარიანობა ფიზიკურ პირებს გააჩნიათ დაბადების მომენტიდან,

იურიდიულ პირებს კი რეგისტრაციის მომენტიდან

,,საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ კანონის მიხედვით, ეს

უფლებაუნარიანობა და ქმედუნარიანობა გააჩნია არამარტო საქართველოს
მოქალაქეებს, არამედ უცხოეთისას, მოქალაქეობის არ მქონე პირებს. გამონაკლისის
სახით, საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული უფლებებით ვერ
ისარგებლებენ იმ ქვეყნის ფიზიკური და იურიდიული პირები, რომელ ქვეყანაშიც
მოქმედებს საქართველოს ფიზიკური და იურიდიული პირების უფლებების
შემზღუდავი ნორმები.

საქართველოში მცხოვრებ უცხო ქვეყნის მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე

პირებს აქვთ თანაბარი უფლებები და მოვალეობები, გარდა კანონმდებლობით
გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.

უცხოელები - პირები, რომლებიც არ არიან საქართველოს მოქალაქეები და აქვთ სხვა

ქვეყნის მოქალაქეობის დამადასტურებელი საბუთი.

მოქალაქეობის არმქონე - ისეთი პირები, რომლებიც არ არიან არც საქართველოს

მოქალაქეები და არც სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის დამადასტურებელი საბუთი აქვთ.

25
უფლების დაცვის ყველაზე ეფექტიანი საშუალება სასამართლოა.

საქართველოს ყველა ფიზიკური და იურიდიული პირი აღჭურვილია უნარით

ჰქონდეს სამოქალაქო საპროცესო უფლებები და მოვალეობები (საპროცესოს მე80
მუხლი)

მატერიალურის მსგავსად სამოქალაქო საპროცესო უფლებაუნარიანობითაც

ფიზიკური და იურიდიული პირებია აღჭურვილი, მაგრამ მათ უფლებაუნარიანობას
გარკვეული თავისებურებები გააჩნია:

ფიზიკურ პირები- უნარი ჰქონდეს საპროცესო უფლებები და მოვალეობები

წარმოიშობა დაბადების მომენტიდან და შეწყდება მისი გარდაცვალებით. მათი
საპროცესო უფლებაუნარიანობის წარმოშობის დრო ზოგჯერ შეიძლება არ
დაემთხვეს სამოქალაქო მატერიალური უფლებაუნარიანობის წარმოშობის დროს.

(მაგალითად მემკვიდრეობის უფლება ჩასახვისთანავე წარმოიშობა განხორციელება

კი დამოკიდებულია დაბადებაზე, მაგრამ ამასთან დაკავშირებული საპროცესო
უფლება-მოვალეობი მხოლოდ დაბადების მომენტიდან წარმოიშვება). სამოქალაქო
საპროცესო უფლებაუნარიანობის წარმოშობისა და განვითარებისთვის არ არსებობს
ასაკობრივი ზღვარი, შეზღუდვები არაა არც ფიზიკური პირის ფსიქიკური
მდგომარეობის თვალსაზრისით.

იურიდიული პირები, ორგანიზაციები რომლებიც არ არიან იურ. პირები -

იურიდიულ პირებსაც შეუძლიათ მიმართონ სასამართლოს უფლების დასაცავად,
ასეთი უფლებაუნარიანობა წარმოიშობა მისი რეგისტრაციის მომენტიდან და წყდება
ლიკვიდაციის დასრულების ფაქტის რეგისტრაციის მომენტიდან.

ორგანიზაციები, რომლებიც არ არიან იურიდიული პირები, შეიძლება აღიჭურვონ

სამოქალაქო საპროცესო უფლებაუნარიანობით, ე.ი. უნარით იქონიონ საპროცესო
ულებები და მოვალეობები. მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში.
მაგალითად: ამხანაგობა არაა იურიდიული პირი, მაგრამ შესაძლებელია
სასამართლოში გამოვიდეს მხარედ, ასევე არაა იურიდიული პირი
არარეგისტრირებული კავშირები, მაგრამ იგი შეიძლება წარმოდგენილი იყოს
სასამართლოში და სასამართლოს გარეშე ურთიერთობებში თავისი წევრებით ან
საამისოდ უფლებამოსილი პირებით.

2.სამოქალაქო საპროცესო ქმედუნარიანობა

26
საპროცესო ქმედუნარიანობა - ფიზიკური და იურიდიული პირები აღჭურვილი
არიან უნარით, თავისი მოქმედებით განახორციელოს სასამართლოში საპროცესო
უფლებები და შეასრულოს საპროცესო მოვალეობები, დაავალოს საქმის წარმოება
წარმომადგენელს.

ყველა უფლებაუნარიან პირს არ შეუძლია თვითონ უშუალოდ მიმართოს

სასამართლოს თავისი უფლების დასაცავად, რაც სრულებით არ ნიშნავს იმას რომ
ასეთი პირის დარღვეული უფლება დაუცველი დარჩება. მათ უფლებებს იცავენ
კანონიერი წარმომადგენლები.

საპროცესო სამართალშიც მოქმედებს ქმედუნარიანობის ინსტიტუტი, სამოქალაქო

სამართლის მიხედვით პირის უნარი ,თავისი ნებითა და მოქმედებით სრული
მოცულობით განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები- წარმოიშობა
სრულწლოვანების მიღწევის შემდეგ. იგივე წესია საპროცესო სამართალშიც, ანუ
საპროცესო ქმედუნარიოანობისთვის ფიზიკური პირი უნდა იყოს სრულწლოვანი,
ანუ 18 წლის.

რაც შეეხება იურიდულ პირებს მათი ქმედუნარიანობის წარმოშობის მომენტი

ემთხვევა უფლებაუნარიანობის წარმოშობის მომენტს, იურიდიულ პირს
რეგისტრაციის მომენტიდან შეუძლია თავისი მოქმედებით შეიძინოს და
განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები.

შეზღუდული ქმედუნარიანობა

7-18 წლამდე ფიზიკური პირები ითვლებიან არასრულწლოვნებად. ისინი

სარგებლობენ შეზღუდული ქმედუნარიანობით, სასამართლოსთვის მიმართვა მათ
მხოლოდ კანონით გათალისწინებულ შემთხვევებში შეუძლიათ.( მინიჭებულია
უფლება დამოუკიდებლად განკარგონ ქონება, დადონ წვრლიმანი საყოფაცხოვრებო
გარიგებები, 16 წლის არასრულწლოვანის ემანსიპაცია საწარმოს დამოუკიდებლად
გაძღოლაზე).

შუზღუდული ქმედუნარიანად შეიძლება სასამართლო წესით იქნეს აღიარებული

სრულწლოვანი პირი, რომელიც ეძალება ალკოჰოლს ან ნარკოტიკულ ნივთიერებებს
და ამის გამო თავის ოჯახს მძიმე მატერიალურ მდგომარეობაში აყენებს.

შეზღუდულ ქმედუნარიანად აღიარებულ პირს არ გააჩნია საპროცესო

ქმედუნარიანობა. არასრულწლოვანთა და სასამართლოს მიერ შუზღუდულ
ქმედუნარიანად აღიარებულ პირთა უფლებებსა და ინტერესებს სასამართლოში

27
იცავენ მათი კანონიერი წარმომადგენლები, (მშობლები, მშვილებლები ან
მზრუნველები). ამასთანავე, სასამართლო ვალდებულია ასეთ საქმეებში ჩააბას თვით
არასრულწლოვნებიც.

მცირეწლოვნები და ქმედუუნარონი

თავისებური საპროცესო მდგომარეობა უჭირავთ მცირეწლოვნებს( 7 წლამდე პირები)

და სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ აღიარებულ პირებს (სსკ 326-ე მუხლის მე-2
ნაწილი - ეს ნორმა კოდექსიდან უკვე ამოღებულია). საპროცესო ქმედუნარიანობის
თვალსაზრისით ისინი გათანაბრებულნი არიან - მათ არ გააჩნიათ საპროცესო
ქმედუნარიანობა. სასამართლოში მათ უფლებებს კანონიერი წარმომადგენლები
იცავენ (მშობელი, მეურვე, მშვილებელი, მზრუნველი).

თუ სარჩელი შეტანილია ქმედუუნარო მხარის წინააღმდეგ, ან ქმედუუნარო მხარის

მიერ, რომლებსაც არ ყავთ კანონიერი წარმომადგენელი, სასამართლოს გარკვეული
პირობების არსებობისას შეუძლია დაუნიშნოს მას საპროცესო წარმომადგენელი
(მზრუნველი).

3.მხარეები სამოქალაქო პროცესში

საპროცესო უფლებაუნარიანობა უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას აღძრას

სარჩელი სასამართლოში.

ქმედუნარიანობა უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას თვითონ უშუალოდ

მიმართოს სასამართლოს სარჩელით, თვითონ უშუალოდ დაიცვას თავი
სარჩელისაგან, ე.ი. აწარმოოს საქმე პირადად, ან მიანდოს საქმის წარმოება
წარმომადგენელს.

სასამართლო საქმის განხილვას შეუდგება დაინტერესებული პირების

განცხადებით(საპროცესოს 79ე). მხარეებად სასამართლოში შეიძლება გამოვიდნენ
ფიზიკური და იურიდიული პირები.

სასარჩელო წარმოების დროს ყოველთვის გვყავს ორი, თავისი ინტერესებით

ურთიერთდაპირისპირებული მხარე - მოსარჩელე და მოპასუხე.

მხარეები სამოქალაქო პროცესში ეწოდება იმ პირებს, რომელთა სახელით

მიმდინარეობს საქმე და რომელთა შორის დავა სამოქალაქო უფლების შესახებ
სასამართლომ უნდა განიხილოს და გადაწყვიტოს.

28
თუ არ არსებობს მხარეთა ინტერესების დაპირისპირებულობა ან თუ არსებობდა,
მაგრამ შეწყდა სასარჩელო წარმოებაც უნდა შეწყდეს. სასარჩელო წარმოებისთვის
განმსაზღვრელია მოდავე მხარეთა ინტერესების დაპირისპირებლობა და არა მათი
სიმრავლე.

შეიძლება ორივე მხარეს რამდენიმე პირი იყოს, მაგრამ ეს არაფერს ცვლის, მაინც ორი:
მოსარჩელე და მოპასუხე მხარე იარსებებს.

მოსარჩელე - პირი, რომლემაც აღძრა სარჩელი თავისი დარღვეული ან სადავო

უფლების დასაცავად. მოსარჩელე ვერ იქნება ის პირი, რომელიც სხვა პირის
უფლების დასაცავად აღძრავს სარჩელს.

მოპასუხე - პირი, რომელმაც დაარღვია ან სადავო გახადა მოსარჩელის უფლება,

მოპასუხის დასახელება მოსარჩელის მოვალეობაა. მართლა არის თუ არა ეს ის პირი,
რომელმაც დაარღვია მოსარჩელის უფლება ეს პროცესის ბოლოს, სასამართლოს
გადაწყვეტილებით ირკვევა.

ორგნიზაციები რომლებიც არაა იურიდიული პირი: შესაძლებელია საწარმო ადრე

ყოფილიყო რეგისტრირებული, მაგრამ კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად საჭირო
გახდა ხელმეორედ რეგისტრაცია, თუ ისინი დათქმულ ვადაში არ გაივლიან ამ
რეგისტრაციას მათი რეგისტრაცია ითვლება გაუქმებულად, რაც ნიშნავს რომ ისინი
იურიდიული პირები აღარ არაიან, თუმცა არ შეიძლება მათ არ ჰქონდეთ
იურიდიული კავშირები სამართლის სხვა სუბიექტებთან, რომელთა საფუძველზეც
შესაძლოა წარმოიშვას სხვადსხვა დავა, ისინი უნდა გადაწყვიტოს სასამართლომ,
შესაბამისად შესაძლოა რომ მხარეებად მოგვევლინონ პროცესში, უბრალოდ იმის
გამო რომ არ გაიარეს ხელახალი რეგისტრაცია აღარ ითვლებიან იურიდიულ
პირებად.

აქვე უნდა ითქვას რომ ერთმანეთისგან განასხვავებენ აქტიურ და პასიურ

უფლებაუნარიანობას.

აქტიური-უნარი იყო მოსარჩელე ან მოპასუხე სასამართლოში.

პასიური- უნარი იყო მხოლოდ მოპასუხე და დაიცვა თავი სარჩელისგან, მაგრამ არ

შეიძლება იყო მოსარჩელე.

საპროცესო თანამონაწილეობა, მიზნები და სახეები

1.ცნება

29
სარჩელების სუბიექტური გაერთიანება, ანუ საპროცესო თანამონაწილეობა ერთ
საქმეში, მოსარჩელის, მოპასუხის ან ორივე მხარეზე ერთდროულად რამდენიმე
პირის მონაწილეობა. თანამოსარჩელე-მოსარჩელის მხარეზე მონაწილე პირები.
თანამოპასუხე-მოპასუხის მხარეზე მონაწილე პირები.

სუბიექტური გაერთიანება შეიძლება მოხდეს სამი ფორმით:

 პასიური თანამონაწილეობა-1 მოსარჩელე რამდენიმე მოპასუხის წინააღმდეგ.

 აქტიური თანამონაწილეობა-რამდენიმე თანამოსარჩელის მიერ 1
მოპასუხისადმი სარჩელის წარდგენა.
 შერეული თანამონაწილეობა-რამდენიმე თანამოსარჩელის მიერ რამდენიმე
თანამოპასუხის მიმართ სარჩელის წარდგენა.

არ შეიძლება ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდეს ერთ მხარეს მონაწილე

თანამონაწილეთა ინტერესები. მოსარჩელე მხარის თანამონაწილეთა ინტერესი
ყოველთვის ეწინააღმდეგება მოპასუხე მხარისას და პირიქით.

სწორედ ეს ხასიათი და შინაარსი განასხვავებს მას დამოუკიდებელი მოთხოვნით

მესამე პირისგან, რომლის ინტერესები ეწინააღმდეგება მოსარჩელისა და მოპასუხის,
ორივეს ინტერესებს. მესამე პირი თავის მოთხოვნას იმ საგანზე აცხადებს რომელზეც
მხარეები დავობენ.

საპროცესოს 86ე მუხლის თანახმად თანამონაწილეობა დასაშვებია თუ:

 სარჩელის საგანს წარმოადგენს საერთო უფლება

 სასარჩელო მოთხოვნები გამომდინარეობს ერთი და იმავე საფუძვლებიდან
 სასარჩელო მოთხოვნები ერთგვაროვანია, მიუხედავად იმისა რამდენად
ერთდგვაროვანია მათი საფუძველი და საგანი.

თანამონაწილეობის მიზანია საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის დაჩქარება,

ხარჯების შემცირება, სხდომების რაოდენობის შემცირება, სწორი და სამართლიანი
გადაწყვეტილებების გამოტანა...

თანამონაწილეობა შეიძლება განხორციელდეს მომზადების სტადიაზე.

საპროცესოს 182.4ე მუხლის მიხედვით თუ სასამართლოს წარმოებაში არის

რამდენიმე ერთგვაროვანი და სამართლებრივად ერთმანეთთან დაკავშირებული
საქმე, რომლებშიც ერთი და იგივე ან სხვადასხვა მხარე მონაწილეობს, სასამართლოს
შეუძლია თავისი ინიციატივით ან მხარის შუამდგომლობით გააერთიანოს ეს

30
საქმეები ერთ წარმოებად ერთად განხილვისათვის თუ ასეთ გაერთიანებას შედეგად
მოჰყვება დავის უფრო სწრაფად და სწორად განხილვა.

სხვა მოსამართლესთან არსებული საქმეების გაერთიანებისას მიზანშეწონილია

წინასწარი მოთათბირება მოსამართლესთან ან საჭიროებისას სასამართლოს
თავმჯომარესთან.

თანამონაწილეობა შეიძლება იყოს სავალდებულო და

ფაკულტატური(არასავალდებულო)

სავალდებულოა თუ შეუძლებელია ამ ურთიერთობის ყველა სუბიექტის

მონაწილეობის გარეშე საქმის განხილვა.(მაგალითად საერთო საკუთრების
უფლებაზე წილის გაყოფის საკითხში უნდა ჩაერთოს ყველა მესაკუთრე).

თუ სარჩელი არაა აღძრული საერთო უფლების ყველა თანამონაწილის ან საერთო

ვალდებულების მქონე ყველა პირის მიმართ, მაშინ სასამართლომ უნდა ჩააბას ისინი
საქმეში თავისი ინიციატივით. თუ ყველას ჩაბმის გარეშე გამოიტანს
გადაწყვეტილებას მისი აღსრულება ვერ მოხერხდება.

დაუსწრებელ გადაწყვეტილებას სასამართლო გამოიტანს იმ შემთხვევაში, როდესაც

სხდომაზე არ გამოცხადდება (რომელიმე მხარიდან) არცერთი თანამონაწილე
(თანამოსარჩელე ან თანამოპასუხე) რომელთაც კანონით დადგენილი წესით
გაუგზავნეს შეტყობინება.

თუ ერთ-ერთი თანამონაწილე, ვთქვათ თანამოსარჩელე გამოცხადდა, სასამართლო

ჩვეულებრივ გადაწყვეტილებას გამოიტანს საქმის მასალებიდან გამომდინარე.

სავალდებულო თანამონაწილეობის დროს ერთ-ერთი თანამონაწილის გამოცხადება

ნიშნავს ყველა თანამონაწილის გამოცხადებას, თუ ყველას გაეგზავნა შეტყობინება.

სარჩელის განუხილველად დატოვება შეუძლია თუ არცერთი მხარე, ანუ არცერთი

თანამოსარჩელე და არცერთი თანამოპასუხე არ გამოცხადდება.

ფაკულტატური თანამონაწილეობა - შეიძლება განპირობებული იყოს იმით, რომ

სასარჩელო მოთხოვნები გამომდინარეობს ერთი და იმავე საფუძვლებიდან, ან იმით
რომ სასარჩელო მოთხოვნები ერთგვაროვანია მიუხედავად იმისა რამდენად
ერთგვაროვანია მათი საფუძველი და საგანი(საპროცესოს 86 ბ და გ)

ბ.სასარჩელო მოთხოვნები ერთი და იმავე საფუძვლიდან გამომდინარეობს-

მაგალითად როცა ქონებას ზიანი რამდენიმე პირმა მიაყენა, დაზარალებულს

31
სარჩელის აღძვრა შეუძლია როგორც ყველას მიმართ ერთად, ისე ცალკეული ზიანის
მიმყენებლის მიმართ.

გ. სასარჩელო მოთხოვნები ერთგვაროვანია მიუხედავად იმისა ერთდგვაროვანია თუ

არა მათი საფუძველი და საგანი- მაგალითად რამდენიმე დაქირავებული პირი
მიმართავს სასამართლოს, რათა მან ორგანიზაციას, რომელთანაც დადეს შრომის
ხელშეკრულება დააკისროს ხელფასის გადახდა.

რამდენიმე მოსარჩელის მიერ ან რამდენიმე მოპასუხის მიმართ წარდგენილი

მოთხოვნების მიღებისას, სასარჩელო განცხადების მიმღებ მოსამართლეს შეუძლია
ცალკე წარმოებად გამოყოს ერთი ან რამდენიმე მოთხოვნა, თუ ცნობს, რომ
მოთხოვნათა განცალკევებული განხილვა უფრო მიზანშეწონილია.

სარჩელის ობიექტური გაერთიანება - რამდენიმე სასარჩელო მოთხოვნის

გაერთიანება ერთ სარჩელში ერთი და იმავე მოპასუხის მიმართ, უნდა განვასხვაოთ
თანამონაწილეობისგან.

 თუ ფაკულტატური თანამონაწილეობის დროს არ გამოცხადდა ერთ მხარეზე

მონაწილე არცერთი თანამონაწილე სასამართლოს შეუძლია გამოიტანოს
დაუსწრებელი გადაწყვეტილება ყველა გამოუცხადებელ მხარეთა
საწინააღმდეგოდ.
 თუ სხდომაზე გამოცხადდება ერთ მხარეზე მონაწილე მხოლოდ ერთი ან
ზოგიერთი, მაშინ სასამართლოს შეუძლია გამოიტანოს ჩვეულებრივი
გადაწყვეტილება მხოლოდ გამოცხადებული თანამონაწილის მიმართ და
დაუსწრებელი - გამოუცხადებელთა მიმართ.

არასავალდებულო თანამონაწილეობის დროს თითოეულ თანამონაწილეს შეეძლო

აღეძრა დამოუკიდებელი სარჩელი ცალკე აღებული მოპასუხის მიმართ.
არასავალდებულო თანამონაწილეობის დროს ერთ-ერთი თანამონაწილის
გამოცხადება არ ნიშნავს ყველა თანამონაწილის გამოცხადებას.

ერთი თანამონაწილის მიერ სარჩელზე უარის თქმა, ან სარჩელის ცნობა არ ნიშნავს

სარჩელზე უარის თქმას ან სარჩელის ცნობას სხვა თანამონაწილეების მიერ.

სასამართლო შეწყვეტს საქმის წარმოებას იმ მოსარჩელის მიმართ, რომელმაც უარი

თქვა სარჩელზე და სხვების მიმართ გააგრძელებს საქმის განხილვას. იგივე
პრინციპია მოპასუხის მიერ სარჩელის აღიარებაზე.

32
თანამონაწილეებს შეუძლიათ საქმის წარმოება სასამართლოში ერთ-ერთ
თანამონაწილეს მიანდონ. ასეთ შემთხვევაში თანამონაწილე 2 ფუნქციას ასრულებს:
მხარე, რომელიც იცავს თავის უფლებებს და იმავდროულად ის სხვა
თანამონაწილეების წარმომადგენელია. ამ ორი ფუნქციის შეთავსება დასაშვებია
მხოლოდ თანამონაწილეობის დროს. წარმოების მინდობა ერთ-ერთი
თანამონაწილისთვის აუცილებლად უნდა გაფორმდეს კანონით დადგენილი წესით.
თანამონაწილეს, რომელსაც მინდობილი აქვს საქმის წარმოება სხვა
თანამონაწილეების მიერ, თავის მხრივ, შეუძლია აიყვანოს ადვოკატი.

თანამონაწილეები (თანამოსარჩელეები, თანამოპასუხეები) არიან მხარეები,

რომლებიც იცავენ თავიანთ უფლებებს და კანონით გათვალისწინებულ ინტერესებს.
ამიტომ, ისინი სარგებლობენ ყველა იმ უფლებით, რა უფლებებიც აქვთ მხარეებს.

არასათანადო მხარე და მისი შეცვლის წესი

არასათანადო მოსარჩელე

კანონით დადგენილი წესის დაცვით სარჩელის სასამართლოში აღძვრა და

მოპასუხისადმი სრულიად გარკვეული მატერიალურ-სამართლებრივი მოთხოვნის
წამოყენება, უკვე ქმნის ვარაუდს, რომ როგორც მოსარჩელე, ისე მოპასუხე
წარმოადგენენ სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეებს. სარჩელის
წარმოებაში მიღების შემდეგ ზოგჯერ კი საქმის არსებითად განხილვის პროცესში
ირკვევა, რომ მოსარჩელე არაა ის პირი, რომელსაც ეკუთვნის სადავო უფლება, ან
კიდევ, მოპასუხე არაა ის პირი, რომელმაც პასუხი უნდა აგოს სარჩელზე. მსგავს
შემთხვევაში პრობლემის მოგვარების 2 გზაა:

 უარი უთხრას სარჩელის მიღებაზე, თუ შეცდომით მიიღებს არასათანადო

მოსარჩელისგან სარჩელს და ამის შემდეგ გაირკვევა რომ მას მოთხოვნის
უფლება არ აქვს - შეწყვიტოს საქმის წარმოება
 მიიღოს სარჩელი წარმოებაში და თუ აღმოჩნდება რომ მოსარჩელეს არ აქვს
მოთხოვნის უფლება შეცვალოს იგი სათანადოთი, თუ საქმის მასალებიდან
ცხადია ვის შეიძლება ჰქონდეს მოთხოვნის უფლება. (საქართველოში სწორედ
ეს ვარიანტი გამოიყენება).

არის თუ არა სარჩელის აღმძვრელი პირი სათანადო მოსარჩელე, განისაზღვრება

მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე.

33
არასათანადო მოსარჩელისგან უნდა განვასხვავოთ სარჩელის აღძვრაზე
არაულფლებამოსილი პირი- თუ პირი აღძრავს სარჩელს სხვა პირის უფლების
დასაცავად, მაგრამ მისი წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება არ იქნება
გაფორმებული კანონით დადგენილი წესით (სსკ 96-ე მუხლი), მაშინ ჩვენ საქმე გვაქვს
არაუფლებამოსილ პირთან. ასეთ შემთხვევაში სასამართლო არ მიიღებს სარჩელს.

სასამართლოს შეუძლია არასათანადო მხარე სათანადოთი შეცვალოს, მაგრამ ასევე

შეუძლია არ განახორციელოს შეცვლა და უარი თქვას სარჩელის დაკმაყოფილებაზე
თუ მოსარჩელეა არასათანადო, ან თუ ის დაასახელებს არსათანადო მოპასუხეს.

სასამართლო არ იკვლევს სპეციალურად თუ ვის შეიძლება ჰქონდეს აღძრული

მოთხოვნის უფლება, ან ვის წინააღმდეგ შეიძლება წაყენებული იქნეს ეს მოთხოვნა.
ამაზე ინფორმაცია საქმის მასალებიდან ან კანონიდან გამომდინარეობს.

არასათანადო მოსარჩელის შეცვლა-საჭიროა ამ არასათანადო მოსარჩელის თანხმობა,

თუ სათანადო მოსარჩელეც თანახმაა შეცვალოს საქმიდან გასული არასათანადო
მოსარჩელე საქმის განხილვა უკვე მის მიმართ გაგრძელდება, თუ - თანახმა არაა
მოსარჩელე სასამართლო განჩინებას გამოიტანს საქმის წარმოების შეწყვეტაზე.

თუ არასათანადო არაა თანახმა, სათანადო კი არის , ამ დროს სათანადო მოსარჩელე

მესამე პირად შეიძლება ჩაებას დამოუკიდებელი მოთხოვნით, ამაზე სასამართლოს
გამოაქვს განჩინება. არასათანადოს სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარს ეტყვის,
მესამე პირად ჩაბმული სათანადოს მიმართ კი საერთო საფუძველზე
დააკმაყოფილებს სარჩელს.

არასათანადო მოპასუხე

სათანადო მოპასუხეც შეიძლება მატერიალურსამართლებრივი ნორმით

განისაზღვროს.

მოპასუხის დასახელება მოსარჩელის უფლება და მოვალეობაა. სასამართლო ვერ

შეცვლის მოსარჩელის მიერ დასახელებულ მოპასუხეს სხვა მოპასუხით, ამისათვის
აუცილებელია მოსარჩელის თანხმობა.

თუ მოსარჩელე არაა თანახმა არასათანადო მოპასუხის შეცვლაზე სასამართლო უარს

იტყვის მის მიმართ სარჩელის დაკმაყოფილებაზე.

თუ მოსარჩელე თანახმაა თავდაპირველი მოპასუხე გადის საქმიდან და საქმე

სათანადო მოპასუხის მიმართ განიხილება.

34
არასათანადო მოპასუხის სათანადოთი შეცვლაზე საჭირო არაა ამ სათანადო
მოპასუხის თანხმობა.

თუ არასათანადო მოსარჩელე უარს ამბობს მის მიერ არასწორად აღძრულ სარჩელზე

– სასამართლომ უნდა შეწყვიტოს საქმის წარმოება განჩინების გამოტანით.

დაუშვებლად უნდა ვცნოთ არასათანადო მხარის შეცვლა ზემდგომ სასამართლოში,

კერძოდ აპელაციაში ან კასაციაში.

თუ გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით დაკმაყოფილდა არასათანადო მოსარჩელის

სარჩელი ან არასათანადო მოპასუხის მიმართ სარჩელი იგი უნდა გაუქმდეს.

მოსარჩელის მიერ სარჩელის გამოხმობა

• მოსარჩელეს უფლება აქვს, გამოიხმოს სარჩელი ისე, რომ უარი არ თქვას თავის
მოთხოვნაზე. სარჩელის გამოხმობა დასაშვებია საქმის განხილვის ნებისმიერ
ეტაპზე. სარჩელის გამოხმობა პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის
მთავარ სხდომაზე განხილვისას, ასევე სააპელაციო და საკასაციო წესით საქმის
განხილვისას დასაშვებია მოპასუხის თანხმობით. თუ მოპასუხე არ არის
თანახმა, სასამართლომ უნდა განიხილოს და გადაწყვიტოს საქმე.

• თუ სასამართლო დააკმაყოფილებს მოსარჩელის განცხადებას სარჩელის

გამოხმობის შესახებ, მას გამოაქვს განჩინება სარჩელის განუხილველად
დატოვებისა და მისი მოსარჩელისათვის დაბრუნების თაობაზე. ასეთ
შემთხვევაში მოსარჩელეს დაუბრუნდება მხოლოდ შესაბამისი ინსტანციის
სასამართლოში გადახდილი სახელმწიფო ბაჟი. ამასთანავე მას დაეკისრება
მოპასუხის მიერ გაწეული სასამართლო ხარჯების გადახდა. სააპელაციო ან
საკასაციო წესით საქმის განხილვისას სარჩელის გამოხმობის დაკმაყოფილების
შემთხვევაში სასამართლო აუქმებს ქვედა ინსტანციის სასამართლოების
გადაწყვეტილებებს.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

&3. მესამე პირები

ცნება და სახეები

35
სასარჩელო წარმოების დროს ყოველთვის 2 ურთიერთდაპირისპირებული მხარე -
მოსარჩელე და მოპასუხე გვყავს.

დავის საგანი ე.ი რის გამოც მხარეები უპირისპირდებიან ერთმანეთს, ვერ

თანხმდებიან და ამიტომაც დავის გადასაჭრელად მიმართავენ სასამართლოს.

ზოგჯერ რომელიმე ან ორივე მხარეზე რამდენიმე პირია, თუმცა ეს პირინციპულად

არაფერს არ ცვლის, კვლავ რჩება 2 მხარე მოსარჩელე და მოპასუხე, უბრალოდ მათ
მხარეზე გამოდის რამდნეიმე პირი.

ზოგჯერ ამ პროცესში შემოდის პირი, რომლის ინტერესები არ ემთხვევა არც

მოსარჩელის და არც მოპასუხის ინტერესებს. იგი ებმება პროცესში თავის უფლების
დასაცავად. მესამე პირი - ეს ისეთი პირია, რომელიც შემოდის მხარეთა შორის უკვე
დაწყებულ პროცესში თავისი საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების დასაცავად,
რომლებიც არამარტო არ ემთხვევა, არამედ პირიქით, ეწინააღმდეგება კიდეც
მხარეების (მოსარჩელის, მოპასუხის) ინტერესებს.

თავისი ხასიათითა და შინაარსით მესამე პირთა ინტერესები შეიძლება

განსხვავებული იყოს. 2 სახისაა:

 მესამე პირები, რომლებიც აცხადებენ დამოუკიდებელ მოთხოვნას დავის

საგანზე.
 მესამე პირები, რომლებიც არ აცხადებენ დამოუკიდებელ მოთხოვნას დავის
საგანზე, მაგრამ სურთ დაიცვან თავიანთი სხვა, იურიდიულად
ანგარიშგასაწევი ინტერესი.

მესამე პირები დამოუკიდებელი მოთხოვნით

თუკი პირს თავისი ინტერესი აქვს დავის საგნის მიმართ მას მათი დაცვა 2 გზით
შეუძლია:

 შეიტანოს თავისი სარჩელი სასამართლოში სანამ იგი მიიღებდეს

გადაწყვეტილებას და განაცხადოს თავისი დამოუკიდებელი მოთხოვნა ამ
დავის საგნის მიმართ მთლიანად ან ნაწილობრივ.
 დაელოდოს რანაირ გადაწყვეტილებას მიიღებს სასამართლო და შემდეგ
აღძრას სარჩელი იმ მხარის წინააღმდეგ, რომელსაც სასამართლომ მიაკუთვნა
დავის საგანი ან რომლის სასარგებლოთაც მან გამოიტანა გადაწყვეტილება.

36
არჩევანის გაკეთება დამოკიდებელია თვითონ დაინტერესებულ პირზე, ამ მხრივ
რაიმე სამართლებრივი შეზღუდვა არ არსებობს: მას ვერავინ აიძულებს აღძრას
სარჩელი და განაცხადოს დამოუკიდებელი მოთხოვნა სასამართლოში მიმდინარე
დავის საგანზე და მას ვერავინ ეტყვის უარს სარჩელის მიღებაზე და განხილვაზე იმ
მოტივით, რატომ თავის დროზე, არ განაცხადა.

სარჩელის აღძვრა პირის უფლებაა და არა მოვალეობა. სსკ 88ე მუხლის მიხედვით
ყოველ დაინტერესებულ პირს, რომელიც აცხადებს დამოუკიდებელ მოთხოვნას
დავის საგანზე ან მის ნაწილზე, შეუძლია აღძრას სარჩელი ორივე ან ერთ-ერთი
მხარის მიმართ მხარეთა პაექრობის დაწყებამდე - მესამე პირები დამოუკიდებელი
სასარჩელო მოთხოვნით. მათი სარჩელის მიღება - განხილვისთვის გარკვეული
პირობებია საჭირო:

 უნდა მიმართოს სასამართლოს წერილობით ჩამოყალიბებული სარჩელით

ორივე ან ერთ-ერთი მხარის მიმართ. ზეპირი ან სხვა ფორმით დაუშვებელია.
 მესამე პირის სარჩელიც სარჩელია და იგი უნდა პასუხობდეს ყველა იმ
მოთხოვნას რასაც ითვალისწინებს კანონი საერთოდ სარჩელების მიმართ.
გამონაკლისია მხოლოდ განსჯადობის წესები: მესამე პირს შეუძლია აღძრას
სარჩელი დამოუკიდებელი მოთხოვნით დავის საგანზე, იმ სასამართლოში,
სადაც ეს დავა განიხილება.
 სარჩელი უშუალოდ დავის საგანზე ან მის ნაწილზე უნდა იყოს მიმართული
და არა სხვა თუნდაც დაკავშირებულ საგანზე.
 სარჩელი შეიძლება წარდგენილი იყოს მხარეთა პაექრობის დაწყებამდე.

დამოუკიდებელი მოთხოვნით მესამე პირის სარჩელი რეგისტრირდება

სასამართლოს კანცელარიაში. რეგისტრაციის შემდეგ მოიპოვებს პირი
„დამოუკიდებელი მოთხოვნით მესამე პირის“ საპროცესო მდგომარეობას.
რეგისტრაციის მომენტიდან ეს პირი მოიპოვებს ყველა იმ უფლებას, რაც კანონითაა
მისთვის გათვალისწინებული. სასამართლომ მესამე პირის სარჩელის მიღებისას
უნდა გადადოს საქმის განხილვა.

სარჩელის მიღებიდან 5 დღის ვადაში არ მიიღებს სარჩელს თუ მე3 პირის სარჩელი:

 არ ექვემდებარება სასამართლო უწყებას.

 არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილება ან განჩინება მოსარჩელის მიერ
სარჩელზე უარის თქმის, მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობის ან მხარეთა
მორიგების დამტკიცების შესახებ.

37
  არსებობს აღსრულების ეროვნული ბიუროს თავმჯდომარის ბრძანება
დავალიანების გადახდევინების შესახებ ან მორიგების პირობების
დამტკიცების თაობაზე იმავე საქმესთან დაკავშირებით;
 ამ ან სხვა სასამართლოს წარმოებაშია საქმე დავაზე იმავე მხარეებს შორის,
იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით;
 მხარეებს დადებული აქვთ ხელშეკრულება, ან არსებობს მხარეთა შეთანხმება
რომ მათ შორის დავა გადასაწყვეტად გადაეცეს არბიტრაჟს;
 სამედიცინო მედიაციის მიერ განსჯადი საკითხია
 ამ სასამართლოს განსჯადი არაა საქმე
 სარჩელი ქმდუუნარომ შეიტანა
 სარჩელი დაინტ. პირის სახელით შეიტანა წარმოებაზე არაუფლებამოსილმა
პირმა
 სარჩელი სსკ 178ე მუხლში მითითებული პირობების დარღვევითაა შეტანილი
ან/და არ არსებობს მოსარჩელის სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან
გათავისუფლების, მისი გადახდის გადავადების ან მისი ოდენობის
შემცირების საფუძველი.

სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება,

რომელიც შეიძლება გასაჩივრდეს კერძო საჩივრით. გასაჩივრების ვადის ათვლა
მოსარჩელის მიერ განჩინების ჩაბარების დღიდან იწყება, ჩაუბარებლობისას კი - 14
დღის შემდეგ.

სასამართლოს განჩინებაზე მესამე პირის სარჩელის წარმოებაში მიღებაზე

უარისთქმის შესახებ, შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა

შეიძლება თუ არა მე3 პირმა სარჩელი სააპელაციოში აღძრას დამოუკიდებელი

მოთხოვნით? - არა.

სააპელაციო სასამართლო ამოწმებს გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებას სააპელაციო

საჩივრის ფარგლებში. სააპელაციო სასამართლო განიხილავს საჩივარს
გადაწყვეტილებაზე, რომელიც გამოტანილია პირველი ინსტანციის სასამართლოების
მიერ იქ აღძრულ სარჩელებზე და არა თვითონ ამ სარჩელებს. მესამე პირის სარჩელი,
არის ჩვეულებრივი სარჩელი და ასეთი სარჩელით სააპელაციო სასამართლოში (მით
უმეტეს კასაციაში) მიმართვა დაუშვებელია.

38
მესამე პირები დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნით იგივე მოსარჩელეებია და
ისინი სარგებლობენ ყველა იმ უფლებით, რა უფლებებითაც სარგებლობენ
მოსარჩელეები (მხარეები) საერთოდ.

მესამე პირებო დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე , მათი საქმეში ჩაბმის

სამართლებრივი საფუძველი

ყოველ დაინტერესებულ პირს, რომელიც არ აცხადებს დამოუკიდებელ მოთხოვნას

დავის საგანზე ან მის ნაწილზე, შეუძლია მიმართოს სასამართლოს განცხადებით,
რათა დაუშვას იგი საქმეში მესამე პირად მოსარჩელის ან მოპასუხის მხარეზე, რადგან
სასამართლო გადაწყვეტილებას ამ საქმეზე შეუძლია შემდგომში გავლენა მოახდინოს
მის უფლებებსა და მოვალეობებზე ერთ-ერთი მხარის მიმართ.

ყველა ის პირი, რომელმაც მიმართა სასამართლოს განცხადებით მესამე პირად

საქმეში მისი ჩართვის შესახებ, ვერ იქნება ჩართული მესამე პირად საქმეში. პირის
სუბიექტური დაინტერესება - საკმარისი არაა. საჭიროა რომ გადაწყვეტილებამ მის
უფლება მოვალეობებზე საქმეში მონაწილე ერთ-ერთი მხარის მიმართ იქონიოს
გავლენა. სასამართლომ ეს გარემოება ზუსტად უნდა გაარკვიოს.

საკითხი ეხება პირის უფლებასა და მოვალეობას ერთ-ერთი მხარის მიმართ, მათი

გარკვევისას სასამართლომ უნდა მიმართოს კანონს. როდესაც გადაწყვეტილებას
შეუძლია იქონიოს ზემოქმედება მესამე პირზე, ამ უკანასკნელის ჩაბმა პროცესში
პრაქტიკული მნიშვნელობისაა.

პრეიუდიუციული-წინასწარგადამწყვეტი ძალა სხვა საქმის მიმართ დამოკიდებულია

სწორედ იმაზე ჩაება თუ არა მესამე პირი (აქ ღიბრომ თუ იკითხა რა მნიშვნელობა
აქვს მესამე პირად ჩაებმება თუ მერე ცალკე განიხილავენო ბევრი ბოდიალი არ უნდა
ესაა პასუხი)

დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე მესამე პირის საქმეში ჩაბმით

დაინტერესებული უნდა იყოს როგორც უშუალოდ მხარე, ისე მის მხარეზე მონაწილე
მესამე პირი. უკუმოთხოვნის, ანუ რეგრესული მოთხოვნის წაყენების საშიშროება
მართალია არის მესამე პირისათვის პროცესში ჩაბმის ძირითადი, მაგრამ არა
ერთადერთი სამართლებრივი საფუძველი. (მაგ: ალიმენტის საქმე ბავშვის მშობელს
შეუძლია ჩაებას საქმეში თუ განიხილება მეორე ქორწინებაში დაბადებული
ბავშვისთვის ალიმენტი და ამან პირველი ალიმენტი შეიძლება შემციროს)

39
დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე მესამე პირი განსხვავდება თანამონაწილისგან,
რადგან თანამონაწილეობისას ყოველთვის მოწინააღმდეგე მხარესთან
დაპირისპირებულობა გვაქვს, მესამე პირები დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე კი
მატერიალურ სამართლებრივ ურთიერთობაშია მხოლოდ იმ პირთან, რომლის
მხარეზეც გამოდიან პროცესში და არანაირი სამართლებრივი ურთიერთობა
მოწინააღმდეგე მხარესთან მათ არ აკავშირებთ.

ეხმარება და ყველანაირად ცდილობს, პროცესი მოიგოს იმ მხარემ, რომლის

მხარეზეც იგი გამოდის პროცესში, მაგრამ, თუ მისმა მხარემ პროცესი წააგო, მაშინ
შეიძლება მესამე პირი დაუპირისპირდეს სწორედ იმას, ვის მხარეზეც გამოდიოდა
პროცესში.

დასკვნა: დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე მესამე პირის საქმეში ჩაბმის

სამართლებრივი საფუძველია ზეგავლენა, რომელიც შეიძლება იქონიოს ამ საქმეზე
გამოტანილმა გადაწყვეტილებამ ასეთი მესამე პირის უფლებებზე და მოვალეობებზე
ერთ-ერთი მხარის მიმართ.

მნიშვნელოვანია იურიდიული ინტერესიც, ანუ დაინტერესება რომ მხარემ მოიგოს

პროცესი. იურიდიული ინტერესი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო
კანონმდებლობითაც აუცილებელია, მაგრამ იგი არსებობს მაშინ, როდესაც
სასამართლოს გადაწყვეტილებას შეუძლია გავლენა მოახდინოს მესამე პირის
უფლებებზე და მოვალეობებზე ერთ-ერთი მხარის მიმართ.

დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე მესამე პირის საქმეში ჩაბმის წესი

შესაძლოა ჩაბმული იყოს თვით ამ მესამე პირის, ასევე მხარის ინიციატივის

საფუძველზე. სასამართლო ინიციატივით ჩაბმას კოდექსი არ ითვალისწინებს.

სასამართლოს შეუძლია ჯერ კიდევ საქმის მომზადების სტადიაზე წინადადება

მისცეს მხარეებს დროულად განაცხადონ, თუ ვინ შეიძლება ჩაებას საქმეში მესამე
პირად დამოუკიდებელი მოთხოვნის გარეშე.

განცხადებაში მითითებული უნდა იყოს საფუძველი, რის გამოც განმცხადებელი

მოითხოვს მესამე პირის საქმეში ჩამბას. განცხადებაში მითითებული უნდა იყოს
კონკრეტულად რაში გამოიხატება მისი იურიდიული ინტერესი, რა გავლენას
მოახდენს მის უფლება-მოვალეობებზე იმ საქმეზე გამოტანილი გადაწყვეტილება,
რომელში ჩაბმასაც ის მოითხოვს.

40
შვილად აყვანის გაუქმების ან ბათილად ცნობის საქმის განხილვისას მეურვეობისა
და მზრუნველობის ორგანო რა საპროცესო სუბიექტად უნდა მივიჩნიოთ? -
საქართველოს უზენაეს სასამართლოში სამოქალაქო სამართლის საკითხებზე
მოსამართლეთა შეხვედრების შედეგად რეკომენდაციის სახით ჩამოყალიბდა, რომ: ამ
საქმეებში მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოები უნდა გამოვიდნენ მესამე
პირებად დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნის გარეშე.

სასამართლო მთავარ სხდომაზე და ისიც ასე დაგვიანებით სასამართლოსათვის

მიმართვა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იყო საპატიო მიზეზი ამისათვის.

სასამართლოს განჩინება დამოუკიდებელი მოთოვნის გარეშე მესამე პირის საქმეში

ჩაბმის შესახებ

მოთხოვნა უნდა დაყენდეს ჩაბმაზე გადაწყვეტილების მიღებაზე

საკითხს სასამართლო გადაწყვეტს მხარეთა მოსაზრებების გათვალისწინებით.

თუ განცხადება მესამე პირის საქმეში ჩაბმის შესახებ შემოტანილია ამ საქმის
მომზადების სტადიაზე, მაშინ ეს განცხადება გადაეგზავნება მხარეს (მხარეებს),
რომელსაც დაენიშნება ვადა ამ საკითხზე მისი წერილობითი მოსაზრების
წარმოდგენისათვის. მოსაზრების წარმოუდგენლობა სასამართლოს არ აბრკოლებს
საკითხის გადაწყვეტაში. თუ განცხადება შემოტანილია სასამართლო სხდომაზე,
მაშინ მხარეთა მოსაზრებების მოსმენა ამავე სხდომაზე ხდება.

მესამე პირი რახან ჯერ არ მონაწილეობს ამის გამო ის ვერ ახერხებს მოთხოვნის
ზეპირად წაყენებას.

ჩაბმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს მოტივირებული განჩინება, რომელზეც კერძო

საჩივრის შეტანა არ შეიძლება. ხოლო განჩინება უარის თქმის შესახებ შეიძლება
გასაჩივრდეს გადაწყვეტილებასთან ერთად.

დამოუკიდებლად იმისა ვის მხარეზე ხდება მე3 პირის ჩაბმა ყოვლად დაუშვებელია
გადაწყვეტილება მოსარჩელის ნაცვლად ან მესამე პირის სასარგებლოდ იქნეს
გამოტანილი, ან მას დაეკისროს პასუხისმგებლობა მოპასუხის ნაცვლად.

საკასაციომ ერთ-ერთ საქმეში მიუთითა პირი არ ყოფილა ჩაბმული საქმეში

მოპასუხედ, ხოლო გადაწყვეტილებით იგი მოპასუხედ იყო მიჩნეული, რითაც
უხეშად დაირღვა ამ პირის უფლებები, რის გამოც გადაწყვეტილება უნდა გაუქმდეს.

41
მესამე პირს მინიჭებული აქვს ყველა ის საპროცესო უფლება, რაც აუცილებელია მისი
ინტერესების დასაცავად.

საპროცესო უფლებამონაცვლეობა

უფლებამონაცვლეობის ცნება და საფუძველი

სამოქალაქო უფლება ან მოვალეობა შეიძლება ერთი პირიდან მეორეზე გადავიდეს.

იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს უფლება თუ მოვალეობა სასამართლოს განხილვის
საგანია, წარმოიშობა საპროცესო უფლებამონაცვლეობის აუცილებლობა. ეს ხდება
როცა სადავო მატერიალურ სამართლებრივი ურთიერთობიდან გადის ერთ-ერთი
მხარე.

საპროცესო უფლებამონაცვლეობა - ესაა მხარეების და მესამე პირების შეცვლა იმ

პირებით, რომლებზეც მათი უფლებები და მოვალეობები გადავიდა.

მატერიალური სამართალი ითვალისწინებს უფლებამონაცვლეობას (უნივერსალური

ანუ ზოგადი უფლებმონაცვლეობა, როდესაც უფლებამონაცვლეზე გადადის მისი
წინამორბედის ყველა უფლება-მოვალეობა: მემკვიდრეობა, იურიდიული პირის
რეორგანიზაცია და სხვა) და

სინგულარული(კერძო)უფლებამონაცვლეობა, როდესაც უფლებამონაცვლეზე

გადადის მხოლოდ ცალკეული უფლება(მოთხოვნის დათმობა).

საპროცესო უფლებამონაცვლეობა მთლიანად ეფუძნება უფლებამონაცვლეობას

მატერიალურ სამართალში. მისი საფუძვლებია:

 მოქალქის გარდაცვალება
 იურიდიული პირის რეორგანიზაცია(შეერთება, მიერთება, გაყოფა, გარდაქმნა)
 მოთხოვნის დათმობა - გარკვეული პირობების არსებობისას მოთხოვნის
მფლობელს (კრედიტორს) შეუძლია მოთხოვნა მესამე პირს დაუთმოს.
(სინგულარული უფლებამონაცვლეობა)
 ვალის გადაკისრება - სკ მუხლი 203. მოთხოვნის მფლობელთან დადებული
ხელშეკრულებით ვალი შეიძლება თავის თავზე აიღოს მესამე პირმაც.
დაიკავებს თავდაპირველი მოვალის ადგილს.

უფლებამონაცვლეობა განსხვავდება პროცესში არასათანადო მხარის შეცვლისაგან,

უფლებამონაცვლეობის დროს თავდაპირველი მხარე იყო სათანადო მხარე.

42
როდესაც მატერიალური სამართლის ნორმების მიხედვით, დასაშვებია
სამართლებრივ ურთიერთობაში უფლებებისა და მოვალეობების სუბიექტების
შეცვლა, როდესაც ახალი სუბიექტი მთლიანად ან ნაწილობრივ იღებს თავის თავზე
წინამორბედის უფლებებს ან მოვალეობებს.

თუ უფლებამონაცვლეობა მატერიალური სამართლის მიხედვით დაუშვებელია,

მაშინ დაუშვებელია საპროცესო უფლებამონაცვლეობაც. ასეთ შემთხვევაში საქმის
წარმოება კი არ უნდა შეჩერდეს, არამედ უნდა შეწყდეს.

საპროცესო უფლებამონაცვლეობის დაშვების წესი

უფლებამონაცვლეობა მატერიალურ სამართლებრივ ურთიერთობაში ანუ სადავო

მატერიალურ სამართლებრივი უფლების გადასვლა ერთი პირიდან მეორეზე, არ
წარმოადგენს პროცესუალური უფლებამონაცვლეობის სავალდებულო საბაბს.
უფლებამონაცვლობა პროცესში დამოკიდებულია მხარეთა ნება-სურვილზე.
დაიკავოს თუ არა უფლებამონაცვლემ პროცესიდან გასული მოსარჩელის ადგილი -
ეს მთლიანად დამოკიდებულია თვითონ უფლებამონაცვლეზე, ხოლო როცა საქმე
ეხება პროცესიდან გასული მოპასუხის უფლებამონაცვლეს, მაშინ ჩაებას თუ არა ეს
უფლებამონაცვლე პროცესში მოპასუხედ, დამოკიდებულია არა ამ
უფლებამონაცვლეზე, არამედ მოსარჩელის ნება-სურვილზე.

საპროცესო უფლებამონაცვლეობა დასაშვებია პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე,

კერძოდ:

 სარჩელის წარმოებაში მიღებიდან გადაწყვეტილების გამოტანამდე,

 გადაწყვეტილების გამოტანიდან მის კანონიერ ძალაში შესვლამდე,
 გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან მის აღსრულებამდე. ცხადია,
რომ უფლებამონაცვლეობა დასაშვებია როგორც პირველ, ისე სააპელაციო და
საკასაციო ინსტანციის სასამართლოში.

უფლებამონაცვლის საპროცესო უფლებები

უფლებამონაცვლეს აქვს აბსოლუტურად ყველა ის საპროცესო უფლება, რაც ჰქონდა

მის წინამორბედს.

უფლებამონაცვლისათვის სავალდებულოა ყველა საპროცესო მოქმედება, რომელიც

შესრულებული იყო მის დაშვებამდე იმ ოდენობით, რაც სავალდებულო იქნებოდა
მისი წინამორბედისათვის. უფლებამონაცვლეს არ შეუძლია მოითხოვოს იმ

43
საპროცესო მოქმედების ხელმეორედ (განმეორებით) შესრულება, რომელიც მისმა
წინამორბედმა შეასრულა.

თუ უფლებამონაცვლეობა წარმოიშვა გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის

შემდეგ, ე.ი. წინამორბედის სიცოცხლეში ან იურიდიული პირის რეორგანიზაციამდე,
მაშინ უფლებამონაცვლეს არ შეუძლია გაასაჩივროს ეს გადაწყვეტილება,

თუ უფლებამონაცვლეობა წარმოიშვა გადაწყვეტილების გამოტანისთანავე, მაგრამ

მის კანონიერ ძალაში შესვლამდე, უფლებამონაცვლეს შეუძლია გაასაჩივროს ეს
გადაწყვეტილება (განჩინება).

წინამორბედის მიერ შესრულებული ყველა საპროცესო მოქმედება ითვლება

შესრულებულად უფლებამონაცვლის მიერ.

თუ წინამორბედს კანონის თანახმად შეუძლია უარი თქვას მის მიერ შესრულებულ

საპროცესო მოქმედებაზე, მაშინ ასეთივე უფლება აქვს უფლებამონაცვლესაც.

საქმის წარმოების შეჩერება და განახლება

თუ უფლებამონაცვლეობის აუცილებლობა წარმოიშვა გადაწყვეტილების

გამოტანამდე მაშინ სასამართლომ უნდა შეაჩეროს საქმის წარმოება, რის შესახებაც
სასამართლოს გამოაქვს განჩინება.

თუ საკითხი შეეხება მოპასუხეს, მაშინ მოსარჩელემ ან თვითონ მოპასუხის

უფლებამონაცვლემ უნდა მიმართოს სასამართლოს შესაბამისი განცხადებით.

თუ მოსარჩელის მიერ დასახელებული მოპასუხის უფლებამონაცვლე უარყოფს

თავის უფლებამონაცვლეობას, მან ეს უარყოფა უნდა დაადასტუროს.

აპელანტის თუ კასატორის უფლებამონაცვლის დასახელებით და შეჩერებული

სააპელაციო თუ საკასაციო წარმოების განახლებით შეიძლება დაინტერესებული
იყოს მოწინააღმდეგე (სააპელაციო თუ საკასაციო მოპასუხე) მხარეც.

თუ უფლებამონაცვლედ გვევლინება რამდენიმე პირი, მაშინ ყოველი მათგანი უნდა

იქნენ საქმეში ჩაბმული. უფლებამონაცვლის დადგენის შემდეგ, სასამართლომ უნდა
განაახლოს საქმე. შეჩერებული საქმის შემდეგ მისი განხილვა გაგრძელდება იმ
ეტაპიდან, რომელზეც მისი წარმოება შეჩერდა.

გადაწყვეტილების კანონიერი ძალა ვრცელდება უფლებამონაცვლეზე, მაგრამ თუ

უფლებამონაცვლეობა წარმოიშვა ამ გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის

44
შემდეგ - აღსრულების სტადიაზე, მაშინ ეს საკითხი შეიძლება მოგვარდეს
გადაწყვეტილების განმარტების წესით.

სასამართლოს განჩინებაზე უფლებამონაცვლეობის დადგენამდე საქმის წარმოების

შეჩერების შესახებ შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.

სასამართლოს განჩინებაზე უფლებამონაცვლის დადგენის გამო საქმის წარმოების

განახლების შესახებ კერძო საჩივრის შეტანა არ შეიძლება.

მხარეთა საპროცესო უფლებები და მოვალეობები

მხარეთა უფლებები

ცნებას „მხარე“ ჩვენ აქ ვიყენებთ ფართო გაგებით და ამ ცნებაში ვგულისხმობთ

არამარტო მოსარჩელეს და მოპასუხეს, არამედ აგრეთვე თანამონაწილეებს, ანუ
თანამოსარჩელეებს და თანამოპასუხეებს, მესამე პირებს დამოუკიდებელი
სასარჩელო მოთხოვნით, მათ უფლებამონაცვლეებს. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი
პირი აღჭურვილია ფართო საპროცესო უფლებებით, რაც საჭიროა მათი მატერიალურ
სამართლებრივი ინტერესების, მოთხოვნების, თუ შესაგებლის დაცვისათვის.

საპროცესო უფლებები შეიძლება 3 ძირითად ჯგუფად დავყოთ:

 ერთი ჯგუფი საპროცესო ულებებისა მიმართულია მხარეთა მატერიალურ

სამართლებრივი და საპროცესო სამართლებრივი უფლებების განკარგვის
უზრუნველყოფისაკენ. საგნის/საფუძვლის შეცვლის უფლება აქვთ. მოთხოვნის
ოდენობის გაზრდა/შემცირების. მორიგების, სარჩელის ცნობის, სარჩელზე
უარის თქმის..
 მეორე ჯგუფი მხარეთა საპროცესო უფლებებისა მთლიანად ემსახურება
მხარეთა აღჭურვას დაცვის საპროცესო საშუალებებით. საქმის მასალების
გაცნობის უფლება, ასლის გადაღების, ამონაწერების გაკეთების
მტკიცებულებათა წარდგენა, მათ გამოკვლევაში მონაწილეობა...
 მესამე ჯგუფი საპროცესო უფლებებისა მიმართულია სასამართლო
გადაწყვეტილებათა და განჩინებათა ფაქტობრივი და იურიდიული
დასაბუთებულობის შემოწმების უზრუნველყოფისაკენ.
გადაწყვეტილება/განჩინების გასაჩივრების უფლება, კერძო საჩივრის შეტანა..

მხარეთა საპროცესო მოვალეობები

45
მხარეებს ეკისრებათ თუ არა საპროცესო მოვალეობები ამაზე იურიდიულ
ლიტერატურაში არაერთგვაროვანი მოსაზრებებია.

ფართოდაა გავრცელებული აზრი იმაზე რომ უფლებასთან ერთად მხარეს ეკისრება

მოვალეობაც, თუ იგი მას არ შეასრულებს ამას შედეგად მოჰყვება არახელსაყრელი
შედეგი მისთვის.

რუსულ იურ. ლიტერატურაში გაზიარებულია მოსაზრება რომ მხარეებს

მოვალეობები არ ეკისრებათ პროცესში, ვინაიდან მათი დარღვევისთვის კანონით
არაა გათვალისიწინებული იძულების ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობა.

უფლება და მოვალეობა განუყრელადაა დაკავშირებული ერთმანეთთან. უფლება

ყოველთვის შეხამებულია მოვალეობასთან: არ არსებობს უფლება მოვალეობის
გარეშე და მოვალეობა უფლების გარეშე. ეს იმას ნიშნავს, რომ თუ ვინმე არ ასრულებს
თავის მოვალეობას, ამით იგი არღვევს ვიღაცის უფლებას. თუ მოვალეობის
შეუსრულებლობით არავის უფლება არ ირღვევა, ასეთი „მოვალეობა“ იურიდიული
თვალსაზრისით, არც შეიძლება განვიხილოთ როგორც მოვალეობა.

წმინდა იურიდიული თვალსაზრისით მხარეთა საპროცესო მოქმედებები, რომლებიც

უნდა შეასრულონ მხარეებმა, არ განეკუთვნებიან იურიდიულ ვალდებულებათა
კატეგორიას.

საპროცესო უფლებები განსხვავდება ერთმანეთისაგან იმით, რომ ზოგ შემთხვევაში

უფლების განუხორციელებლობას უკავშირდება სრულიად გარკვეული და
კონკრეტულად განსაზღვრული შედეგი, ხოლო ზოგჯერ ასეთი კონკრეტული შედეგი
არაა განსაზღვრული კანონით.

არცერთ შემთხვევაში საქმე არ გვაქვს ვალდებულებასთან, რომლის დროს

ვალდებული პირი მოვალეა შეასრულოს რაიმე მოქმედება მეორე (სხვა)
უფლებამოსილი პირის სასარგებლოდ. საპროცესო ურთიერთობებში მხარე
ასრულებს მოქმედებას მხოლოდ იმიტომ, რომ თავიდან აიცილოს მისთვის
არახელსაყრელი შედეგი, მისთვის არახელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანა.

სამოქალაქო სამართალწარმოებაში შეიძლება ვილაპარაკოთ მხარის მიერ ამა თუ იმ

საპროცესო მოქმედების შესრულების აუცილებლობაზე და არა ვალდებულებაზე.

როცა ვკითხულობთ ,,უნდა“ ,,მოვალეა“ აქ მისივე ინტერესებისთვის აუცილებლობა

იგულისხმება.

46
------------------------------------------------------------------------------------------------------

წარმომადგენლობა სასამართლოში.

სასამართლოს წარმომადგენლობის ცნება

სამართლიანი სასამართლოს ცნება კანონის უზენაესობის ქვაკუთხედია.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება კანონის უზენაესობის პრინციპზე
დაფუძნებული ყველა სამართლებრივი სისტემის უმთავრესი ნაწილია.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება ძირითადი საპროცესო უფლებაა და

წარმოადგენს საპროცესო სამართლის ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს, რომლის
საფუძელზეც ხორციელდება მატერიალური სამართალი, ამ უფლების მიხედვით
ყველას შეუძლია მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი
საჯარო სასამართლო მოსმენა, თუ მიაჩნია, რომ დაირღვა მისი უფლებები.

კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი ძირითადი საპროცესო უფლებები:

 სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლება

 უფლება კანონიერ სასამართლოზე
 ერთი და იმავე დანაშაულის 2-ჯერ დასჯის დაუშვებლობა (ne bis in idem)
 იმ დანაშაულის დასჯის დაუშვებლობა, რომელიც ჩადენის დროს
დანაშაულად არ ითვლებოდა (nulla poena sine lege)

ადამიანის ძირითადი უფლება კანონიერ სასამართლოზე, სხვა საპროცესო

უფლებებთან ერთად, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის შემადგენელ
ნაწილს და კონკრეტულ გამოხატულებას წარმოადგენს. იგი გარანტიაა, რომლის
საფუძველზე აცილებული უნდა იყოს ფიზიკური პირის სასამართლო გზით დაცვაზე
სხვადასხვა საშუალებით ზეგვალენის, პროცესის მანიპულირების საფრთხე. ამ
უფლების მფლობელია ყველა ფიზიკური პირი, განურჩევლად მოქალაქეობისა.

საპროცესოს 93-ე მუხლის მიხედვით მხარეებს შეუძლიათ სასამართლოში საქმე

პირადად ან წარმომადგელის მეშვეობით აწარმოონ. წარმომადგენლის მეშვეობით
წარმოება მხარეებს არ ართმევს იმის უფლებას, რომ პირადადაც მიიღონ
მონაწილეობა საქმეში. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით არაა
გათვალისწინებული წარმომადგენლის მეშვეობით საქმის წარმოების
სავალდებულოობა.

47
როგორც დარღვეული ან სადავოდ ქცეული უფლების დასაცავად სასამართლოსთვის
მიმართვაა მხარის უფლება და არა მოვალეობა, ასევე უფლების დაცვის სხვა
პირისთვის მინდობა, სასამართლოში საქმის წარმოება წარმომადგენლის მეშვეობით
არის უფლება და არა მოვალეობა.

სასამართლო წარმომადგენლობა საპროცესო სამართლის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

ინსტიტუტია, რომელიც ფიზიკური და იურიდიული პირების კანონიერი
ინტერსების დაცვის მტკიცე გარანტიას წარმოადგენს. მისი უმთავრესი ამოცანა
მხარეთათვის იურიდიული დახმარების აღმოჩენა და მათი საპროცესო უფლებების
სრულყოფილად განხორიცელებაა.

სასამართლო წარმომადგენელი არის პირი, რომელიც სასამართლოში მარწმუნებლის

სახელითა და მისი ინტერესების შესაბამისად ასრულებს ყველა იმ საპროცესო
მოქმედებას, რომელიც გათვალისწინებულია კანონითა და მარწმუნებლის მიერ
გაცემული მინდობილობით.

სასამართლო წარმომადგენლობის სახეები

სასამართლო წარმომადგენლობა დაიშვება სასამართლოსადმი უწყებრივად

ქვემდებარე ყველა საქმეზე (სასარჩელო, გამარტივებული, უდავო). წარმოშობის
მიხედვით იყოფა:

 ხელშეკრულებითი, ანუ ნებაყოფლობითი წარმომადგენლობა

 იურიდიული პირის წარმომადგენლობა
 კანონისმიერი წარმომადგენლობა

ნებაყოფლობითი (სახელშეკრულებო წამომადგენლობა)

სახელშეკრულებო, ანუ ნებაყოფლობითი წარმოიშობა სკ 709-ე მუხლით

გათვალისწინებული დავალების ხელშეკრულების საფუძველზე, დავალების
ხელშეკრულებით რწმუნებული ვალდებულია შეასრულოს მისთვის დავალებული
(მინდობილი) 1 ან რამდენიმე მოქმედება მარწმუნებლის სახელითა და ხარჯზე.

საპროცესოს 94-ე მუხლის მიხედვით, მხარეების ნებაყოფლობითი წარმომადგენლები

სასამართლოში შეიძლება იყვნენ:

 ადვოკატი - (ლათინურიდან ,,ვიხმობ, ვიწვევ). ადვოკატთა შესახებ კანონის

1ელი მუხლით, საქართველოში საადვოკატო საქმიანობას ახორციელებს
ადვოკატი. ის თავისუფალი პროფესიის პირია, რომელიც ემორჩილება

48
 მხოლოდ კანონსა და პროფესიული ეთიკის ნორმებს, გაწევრიანებულია
საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციაში. საადვოკატო საქმიანობა მოიცავს:
იურიდიული რჩევის მიცემას იმ პირისთვის, რომელმაც დახმარებისთვის
მიმართა, კლიენტის წარმომადგენლობას სასამართლოში, არბიტრაჟში,
დაკავების, გამოძიების ორგანოში, მე-3 პირისთვის სამართლებრივი
დოკუმენტების მომზადებას და კლიენტის სახელით ნებისმიერი
დოკუმენტაციის წარდგენას. ისეთი იურიდიული დახმარების გაწევას,
რომელიც არ უკავშირდება მე-3 პირის წინაშე წარმომადგენლობას.

ადვოკატი შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც: აქვს უმაღლესი

იურიდიული განათლება, კანონით დადგენილი წესით გავლილი აქვს ადვოკატთა
ტესტირება ან ჩაბარებული აქ მოსამართლის საკვალიფიკაციო გამოცდა, უნდა
ჰქონდეს იურისტად ან ადვოკატად მუშაობს არანაკლებ 1 წლიანი სტაჟი.

! ადვოკატი არ შეიძლება იყოს განზრახი მძიმე დანაშაულისითვის ნასამართლევი

პირი, თუ ნასამართლეობა არ აქვს მოხსნილი ან გაქარწყლებული. ასევე არ უნდა
იყოს პირი, რომლსაც კანონდმებლობით ეკრძალება საადვოკატო საქმიანობა,
ან ,,საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობის და კორუფციის შესახებ“
კანონის მე2 მუხლში მოცემული თანამდებობის პირი. ( პრეზიდენტი, პარლამენტის
წევრი, ავტ. რესპუბლიკების წარმომადგელობითი ორგანოების წევრები..)

 სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს, ადგილ.თვითმმართველობის ან

მმართველობის ორგანოს, ორგანიზაციების თანამშრომლები- ამ ორგანოსა და
ორგანიზაციების საქმეებზე. სახელმწიფოს, ასევე ორგანიზაციის
წარმომადგენლად შეიძლება გამოვიდეს ამ ორგანოს ნებისმიერი
თანამშრომელი რომელსაც გააჩნია წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებით
აღჭრუვილი პირის (ორგანოს) მიერ გაცემული მინდობილობა.
 ერთ-ერთი თანამონაწილე დანარჩენ თანამონაწილეთა დავალებით -
თანამონაწილეებს შეუძლიათ საქმის წარმოება სასამართლოში ერთ-ერთ
თანამონაწილეს მიანდონ. ასეთ შემთხვევაში თანამონაწილე 2 ფუნქციას
ასრულებს: მხარე, რომელიც იცავს თავის უფლებებს და იმავდროულად ის
სხვა თანამონაწილეების წარმომადგენელია. ასეთი შეთავსება მხოლოდ
თანამონაწილეობის დროს დაიშვება. თანამონაწილე არ შეიძლება იყოს სხვა
თანამონაწილის წარმომადგენელი თუ იგი არასრულწლოვანია ანდა ჰყავს
მერუვე/მზრუნველი.

49
  სხვა ქმედუნარიანი პირები - მხოლოდ 1-ელი ინსტანციის სასამართლოში,
ფიზიკური და იურ. პირის წარმომადგენლად სასამართლოში ნებისმიერი
ქმედუნარიანი( სრულწლოვანი ფიზიკური პირი, რომელიც არაა აღიარებული
ქმედუუნაროდ) პირის გამოსვლა შეიძლება.

პირს, რომელსაც ადვოკატთა ტესტირება არ გაუვლია და არაა რეგისტრირებული მათ

ასოციაციაში ეკრძალება წარმომადგენელობა სააპელაციო/საკასაციო სასამართლოში.
გამონაკლისია სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს, ადგილ.თვითმმართველობის
ან მმართველობის ორგანოს, ორგანიზაციების თანამშრომლები - ამ ორგანოებისა და
ორგანიზაციების საქმეებზე.

როცა მხარეს არ შეუძლია ადვოკატის ხარჯის ანაზღაურება და საქმის

მნიშვნელობისა და სირთულიდან გამომდინარე მისი მონაწილეობა მნიშვნელოვანია,
სასამართლოს უფლება აქვს ამ მხარის შუამდგომლობის საფუძელზე ადვოკატი
სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯზე მოიწვიოს. ბიუჯეტიდან მიიღებს დავის საგნის
ღირებულების 4%მ-დე. არაქონებრივი დავისას 2000 ლ-მდე.

 სპეციალური მოსარჩელის სტატუსის მქონე ორგანიზაციები -

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საქმეებზე;

წარმომადგენლის მონაწილეობს დაუშვებლობა

საპროცესო კანონმდებლობა ამომწურავად გვაძლევს იმ პირთა ჩამონათვალს

რომლების არ შეიძლება წარმომადგენლები იყვნენ სასამართლოში: მოსამართლე,
გამომძიებელი და პროკურორი, გარდა იმ შემთხვევისა როდესაც ისინი პროცესში
გამოდიან მშობლად, მშბილებლებად, მეურვეებად მზრუნველებად ან შესაბამისი
ორგანოს წარმომადგენლებად. ასევე ეკრძალება იმ პირს რომელიც ამ საქმეში
მედიატორად მონაწილეობდა.

საპროცესოს 97-ე მუხლის თანახმად სასამართლოს შეუძლია უარი თქვას პროცესში

იმ პირის წარმომადგენლობაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი, თუ მიიჩნევს რომ მას
საკმარისი მონაცემები არ გააჩნია რომ წარმოადგინოს მხარე და დაიცვას მისი
უფლებები. - ეს წესი მხარის უფლებების რეალურად დაცვის ინტერესებს
ემსახურება. უარის თქმაზე სასამართლოს გამოაქვს განჩინება, რომლის მიღებაც
საქმის წარმოების ნებისმიერ სტადიაზე შეუძლია. მასში მხარეს ასევე უნდა
განემარტოს რომ შეუძლია საქმის თვითონ წარმოება ან სხვისთვის მინდობა.
განჩინებაზე შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.

50
 იურიდიული პირის წარმომადგენლობა

საპროცესოს 93.1 იურიდიულ პირებს შეუძლიათ სასამართლოში საქმე აწარმოონ იმ

თანამდებობის პირების მეშვეობით, რომლებსაც წესდებით ან დებულებით
შეუძლიათ ამ იურიდიული პირის სახელით იმოქმედონ.

თუ წარმომადგენელობაზე რამდენიმე უფლებამოსილი პირი ჰყავს თითოეულ

მათგანს შეუძლია გასწიოს სასამართლოში წარმომადგენლობა. როცა ერთ-ერთი
რომელიმე ხელმძღვანელი პირია ამ უფლებით აღჭურვილი მან
წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილების დამადასტურებელი დოკუმენტი უნდა
წარადგინოს.

თუ მხარედ სააქციო საზოგადოება გვევლინება მისი დირექტორი სასამართლოს

უბრალოდ დირექტორობის დამადასტურებელ დოკუმენტს წარუდგენს.

წარმომადგენლის უფლებამოსილება

გაფორმება

თუ წარმომადგენლობა არაა გაფორმებული კანონით გათვალისწინებული წესის

დაცვით სასამართლო პირს არ დაუშვებს წარმომადგენლად. 96.1 მუხლის თანახმად
მისი ულფებამოსილება უნდა ჩამოყალიბდეს კანონის შესაბამისად გაფორმებულ და
გაცემულ მინდობილობაში. მინდობილობა უნდა დამოწმდეს სანოტარო წესით, ან იმ
ორგანიზაციის მიერ სადაც მუშაობს ან სწავლობს მარწმუნებელი, სტაციონარული
დაწესებულების ადმინისტრაციის მიერ თუ მკურნალობს პირი, თუ სამხედრო
მოსამსახურე გასცემს შესაბამისი სამხედრო დაწესებულების მიერ...

ორგანიზაციის სახელით მინდობილობას გასცემს შესაბამისი ორგანიზაციის

ხელმძღვანელი ან სხვა უფლებამოსილ პირი.

ადვოკატი საადვოკატო საქმიანობას ახორიცელებს ხელშეკრულების საფუძველზე.

საქმის განხილვისას ის ვალდებულია წარადგინოს საადვოკატო საქმიანობის
უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტი და კლიენტის მიერ მასზე გაცემული
მინობილობა ან ორდერი.

თუ არასამეწარმეო იურ. პირი ახორციელებს უფასო იურ. დახამრების საგრანტო ან

სახელმწიფო პროგრამას უფლება აქვს ადვოკატთან ხელშეკრულების საფუძველზე
გასცეს ორდერი. ნიმუშს შეიმუაშვებს და ამტკიცებს ადვოკატთა ასოციაციის
აღმასრულებელი საბჭო.

51
 წარმომადგენლის უფლებამოსილების ფარგლები

საქმის წარმოების შესახებ უფლებამოსილება შესაძლებლობას ანიჭებს

წარმომადგენელს ყველა საპროცესო მოქმედება შეასრულოს მარწმუნებლის
სახელით, გარდა: სარჩელის აღძვრის, არბიტრაჟისთვის საქმის გადაცემის,
სასარჩელო მოთხოვნაზე მთლიანად/ნაწილობრივ უარის თქმა, სარჩელის
ცნობა/საგნის შეცვლა, მორიგება, სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრება,
სააღსრულებო ფურცლის გადასახდევინებლად წარდგენა, მიკუთვნებული ქონების
ან ფულის მიღება. თითეული ამ მოქმედების შესრულებაზე მინდობილობაში
სპეციალურად უნდა იყოს აღნიშნული.

როცა მოქმედებას სჭირდება სპეციალური მინდობილობა და ის წარმომადგენელს არ

აქვს, ასეთი მოქმედების შესრულება მარწმუნებლისთვის სამართლებრივ შედეგს არ
წარმოშობს.

ორმაგი წარმომადგენლობა- 98.2 მუხლი უფლებას ანიჭებს წარმომადგენელს

ცალკეული საპროცესო მოქმედების შესრულება მიანდოს სხვა ადვოკატს ან მის
თანაშემწეს, ამისათვის ადვოკატმა მას უნდა მისცეს მინდობილობა იმ კონკრეტულ
საპროცესო მოქმედებაზე მითითებით, რომელიც უნდა შეასრულოს

წარმომადგენლის უფლებამოსილების შეწყვეტა

მარწმუნებლის მიერ

მარწმუნებელს უფლება აქვს არამარტო საქმის სასამართლოში წარმომადგენლის

მეშვეობით წარმოებაზე, არამედ ასევე წარმომადგენლის უფლებამოსილების
შეწყვეტაზე. წარმოების ყველა სტადიაზე შეუძლია მინდობილობის გაქუმება,რასაც
წერილობით(კანონი წერილობითი ფორმით ცნობას ავალდებულებს) აცნობებს
სასამართლოსა და წარმომადგენელს. თუ განცხადება გააკეთა სასამართლო
სხდომაზე საქმის განხილვისას მაშინ იგი შეიტანება სხდომის ოქმში.

წარმომადგენლის უფლებამოსილების შეწყვეტა არ წარმოადგენს წარმოების

შეჩერებისა და საქმის განხილვის გადადების საფუძველს. თუ ამაზე მხარე აღძრავს
შუამდგომლობას სასამართლომ იგი არ უნდა დააკმაყოფილოს. რაც შეეხება
უფლებამოისლების შეწყვეტის საკითხს ეს მხარის უფლებაა და თუნდაც რომ
წარომადგენელი ეწინააღმდეგებოდეს სასამართლომ იგი მაინც უნდა
დააკმაყოფილოს.

52
უფლებამოსილება შეწყვეტილი წარმომადგენლის მიერ კანონის შესაბამისად
შესრულებული მოქმედებები ინარჩუნებს მნიშვნელობას.

წარმომადგენლის მიერ

მარწმუნებლის მსგავსად, წარმომადგენელსაც აქვს ცალმხრივად მოტივირების

გარეშე სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება უფლებამოსილებაზე უარის თქმის
შესახებ. წარმოების ყველა სტადიაზე შეუძლია უარის თქმა, რაც დროულად უნდა
აცნობოს სასამართლოსა და მარწმუნებელს. ასეთი განცხადება სასამართლომ
ყოველთვის უნდა დააკმაყოფილოს, რადგან არ შეიძლება პირმა წარმომადგენლობა
იძულებით გასწიოს, მაგრამ დროს როცა უფლება ექნება რომ შეწყვიტოს პროცესში
მონაწილეობა ნიშნავს სასამართლო, იმ ვარაუდით რომ მარწმუნებელმა ან თვითონ
მიიღოს მონაწილეობა ან სხვა წარმომადგენელი აიყვანოს.

შესაძლებელია ურთიერთობის მხარეთა ნების გარეშე შეწყვეტაც, როცა სასამართლო

ეუბნება პირს უარს რომელიც არაა ადვოკატი.. ასევე მაწრმუნებლის ან რწმუნებულის
გარდაცვალება.

კანონისმიერი წარმომადგენლობა

კანონისმიერი წარმომადგენლის წრესა და მათი პროცესში მონაწილეობის პირობებს

უშუალოდ კანონი განსაზღვრავს.

საპროცესო ქმედუნარიანობა ყველა პირს არ გააჩნია, ასეთები არიან ქმედუუნარო და

შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირები, ასეთი პირების უფლებებსა და
კანონით დაცულ ინტერესებს საპროცესოს 101.1 მუხლის თანახმდ იცავენ მათი
მშობლები, მშვილებლები, მეურვეები და მზრუნველები, რომლებიც სასამართლოს
თავიანთი უფლებამოსილების დამადასტურებელ დოკუმენტებს წარუდგენენ.

საქმეში, რომელშიც უნდა მონაწილეობდეს უგზო უკვლოდ დაკარგულად ცნობილი

მოქალაქე, მის წარმომადგენლად ის პირი მონაწილებს, რომელსაც სამართავად მისი
ქონება გადეცა.

საქმეში, რომლეშიც უნდა მონაწილეობდეს გარდაცვლილის ან კანონით ასეთად

ცნობილი პირის მემკვიდრე, თუ მემკვიდრეობა არავის მიუღია მემკვიდრის
წარმომადგებლად სამკვიდრო ქონების დაცვისა და მართვისთვის დანიშნული პირი
გამოდის.

53
კანონისმიერი წარმომადგენელი პროცესში მონაწილეობს კანონის ძალით. ასეთი
წარმომადგენლის უფლებამოსილების დასადასტურებლად რაიმე სპეციალურად
გაფორმებული მინდობილობის წარდგენა საჭირო არაა. საჭიროა მხოლოდ
კანონისმიერი წარმომადგენლობის დამადასტურებელი დოკუმენტი.

სარგებლობენ ფართო საპროცესო უფლებებით, სპეციალური უფლებამოსილების

გარეშე შეუძლიათ შეასრულონ ყველა საპროცესო მოქმედება, რომელთა შესრულების
უფლება მათ წარმომდეგნთ აქვთ. კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული
შეზღუდვების ფარგლებს გარეთ, რაც ქმედუუნარო და შეზღუდულქმედუნარიანი
პირების ინტერესების დაცვისთვისაა დადგენილი წარმომადგენლებს შეუძლიათ
შეასრულონ ყველა საპროცესო მოქმედება.

შეუძლიათ სასამართლოში საქმის წარმოება მიანდონ ადვოკატებს, რაც მათ არ

ართმევს უფლებას თვითონაც მიიღონ მონაწილეობა.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

საპროცესო ვადების მნიშვნელობა და სახეები.

ვადების მნიშვნელობა და სახეები

დროის ფაქტორი ყოველთვის ასრულებდა ერთ-ერთ მთავარ როლს პირთა შორის

ურთიერთობის სამართლებრივ მოწესრიგებაში. სამართლით მოწესრიგებული
ურთიერთობიდან წარმოშობილი უფლებები და მოვალეობები ყოველთვის
არსებობენ დროში. დროის გასვლას კანონი ზოგჯერ უკავშირებს უფლების
წარმოშობას, ზოგჯერ კი პირიქით უფლება მოვალეობების შეწყვეტას.

დროის ფაქტორი დიდ როლს ასრულებს დარღვეული თუ სადავო უფლების დაცვის

შესაძლებლობის დაშვების თვალსაზრისითაც, მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ
ხანდაზმულობის ინსტიტუტი სამოქალაქო მატერიალურ სამართალში, რომელიც
ცნობილია მოთხოვნის ხანდაზმულობის სახელწოდებით. ხანდაზმულობის არსი
იმაში მდგომარეობს რომ მოთხოვნის წარმოშობის მომენტიდან გარკვეული დროის
გასვლის შემდეგ პირი კარგავს ამ მოთხოვნის იძულებით სასამართლო წესით
რეალიზაციის უფლებას. იგი მნიშვნელოვანია საპროცესო სამართალშიც. საქმის
განხილვასთან დაკავშირებული აუცილებელი საპროცესო მოქმედებები შეიძლება
შეასრულონ მხარეებმა მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ ვადებში.

საპროცესო ვადა- დროის გარკვეული მონაკეთი რომლის განმავლობაში უნდა

შესრულდეს ესა თუ ის საპროცესო მოქმედება.

54
მისი მნიშვნელობა უშუალოდ უკავშირდება სამოქალაქო საქმეთა სასამართლო
წარმოების მიზნებსა და ამოცანებს. სამართალწარმოების მიზანი არამარტო პირთა
უფლების დაცვა არამედ მისი დროულად და გონივრულ ვადაში დაცვაცაა.

საპროცესოს 59ე მუხლის მიხედვით სამოქალაქო საქმეებს სასამართლოები

განცხადების მიღებიდან 2 თვის ვადაში განიხილავენ, ხოლო რთულ საქმეებზე
არაუმეტეს 5 თვის ვადაში.

საპროცესო ვადის ერთ-ერთი მთავარი დანიშნულება ისაა რომ სასამართლომ

მხარეებზე ზემოქმედება მოახდინოს, რომ მოქმედებები დანიშნულ ვადაში
შეასრულონ. რომ არა ვადები სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება
შეუძლებელი იქნებოდა. გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადის გასვლის შემდეგ ის
კანონიერ ძალაში შედის და მოგებულ მხარეს შუძლია გადაწყვეტილების იძულებით
აღსრულება მოითხოვოს.

რომ არ იყოს განსაზღვრული დრო, რომლის განმავლობაშიც მოდავე მხარეებმა უნდა

შეასრულონ ესა თუ ის საპროცესო მოქმედება - სამოქალაქო საქმის განხილვა
საერთოდ ვერასდროს ვერ დამთავრდებოდა, უფლების დაცვა საერთოდ ვერ
განხორციელდებოდა, სამართალწარმოებაში დამკვიდრდებოდა ქაოსი და
თვითნებობა, მართლმსაჯულების განხორციელება მთლიანად იქნებოდა
დამოკიდებული იმ მხარის ნება-სუვრილზე, რომლის ინტერესებში არ შედის საქმის
დროული განხილვა.

სახეები:

 ვადები, რომლებიც სასამართლოს საქმიანობისთვისაა გათვალისწინებული ე.ი

ვადები, რომელთა განმავლობაში სასამართლომ უნდა შეასრულოს ესა თუ ის
მოქმედება
 საპროცესო ვადები, რომლებიც მხარეებისთვის, საქმეში მონაწილე სხვა
პირებისთვის, ხოლო ზოგჯერ საქმეში არ მონაწილე პირებისთვისაცაა
გათალისწინებული მაგ: საპროცესოს 155 მუხლის მიხედვით სასამართლოს
მიერ გამოთხოვილი მტკიცებულებები ფიზიკურმა და იურ. პირებმა
რომლებთანაც ისინი ინახება უნდა წარადგინონ სასამართლოში დანიშნულ
ვადაში.

იმის მიხედვით თუ ვინ დანიშნა განასხვავებენ:

55
  კანონისმიერი ვადა - კანონითაა განსაზღვრული და საპროცესო მოქმედება ამ
ვადაში უნდა შესრულდეს. ამ კატეგორიას განეკუთვნება ვადები, რომლებიც
განისაზღვრება არა რაიმე თარიღზე მითითებით, არამედ იმ გარემოებაზე
მითითებით, რომლის დადგომამდე/დადგომის შემდეგაც უნდა შესრულდეს
მოქმედება. მაგალითად შეგებებული სარჩელის აღძვრა მოპასუხეს შეუძლია
საქმის წინასწარი მომზადების დამთავრებამდე, ამ ვადის გაშვების შემდეგ
სასამართლო პაექრობის დაწყებამდე, თუ სასამართლო ვადის გაშვებას
საპატიოდ მიიჩნევს. ეს ვადები განსაზღვრულია არამარტო მხარეთათვის
არამედ სასამართლოსთვისაც. კონკრეტული საქმის განხილვის 2 თვიანი
ვადის გაგრძელების საკითხს წყეტს მისი განმხილველი სასამართლო,
გამოაქვს მოტივირებული განჩინება, რომელზეც კერძო საჩივრის შეტანა არ
შეიძლება, განჩინებაში მიეთითება რაში გამოიხატება განსაკუთრებული
სირთულე და რამდენი ხნით გაგრძელდა მისი განხილვა. კანონით
დადგენილი ვადები სავალდებულოა როგორც სასამართლოს ისე პროცესის
მონაწილეთათვის და ატარებს იმპერატიულ ხასიათს.

დაუშვებელია განსაკუთრებით რთული კატეგორიის საქმეებს მივაკუთვნოთ

საქმეები მხოლოდ იმიტომ, რომ არ დაგვერღვეს საქმის განხილვის ვადები.

კანონით დადგენილი ვადები თავს მხრივ იყოფა:

1. ზოგადი ანუ საერთო-მაგალითად 59ე მუხლის მე3 ნაწილში მოცემული 2 და 5

თვიანი ვადები
2. შემცირებული ანუ სპეციალური - მაგალითად 59.3 მუხლში აღნიშნული 1
თვიანი ვადა ალიმენტზე, მარჩენალის სიკვილით გამოწვეულ ზიანის
ანაზღაურებაზე, დასახიჩრება ჯანმრთელობის დაზიანება... დაუშვებელია
მათი 5 თვემდე გაგრძელება. საქმე ამ ვადაში უნდა განიხილებოდეს
განცხადების წარმოებაში მიღების დღიდან.

თუ 1 წარმოებაში გაერთიანებული და განსახილველია რამდენიმე მოთხოვნა,

რომელთაგან ერთისთვის დადგენილი შემცირებული, მეორესთის კი ზოგადი ვადაა,
ამ შემთხვევაში სასამართლომ საქმე საერთო, ანუ ზოგად ვადაში უნდა განიხილოს.

თუ კანონისმიერ ვადას არღვევს მოსამართლე მის მიმართ მხოლოდ

დისციპლინარული ზემოქმედების ღონისძიებათა გამოყენება შეიძლება. ზოგჯერ ის
შედეგი, რაც მოსამართლის მიერ შესასრულებელ მოქმედებას უნდა მოჰყოლოდა,
ვადაში მისი შეუსრულებლობის შემთხვევაშიც დამდგარად ჩაითვლება,

56
ხოლო თუ ვადას არღვევს პროცესის მონაწილე, მაშინ ამ ვადის გასვლის შემდეგ
საპროცესო მოქმედების შესრულების უფლება ქარწყლდება(ანუ პირი ამის უფლებას
კარგავს). თუ არ აღადგინეს.

საპროცესო კოდექსის თანახმად, სასამართლოს გადაწყვეტილებებისა და

განჩინებების გასაჩივრების ვადები საერთოდ არ შეიძლება აღდგეს ან გაგრძელდეს.

 სასამართლოსმიერი ვადები - სასამართლოს მიერ განსაზღვრული ვადები. ამა

თუ იმ საპროცესო მოქმედების შესრულებისათვის სასამართლოს შეუძლია
განსაზღვროს ვადა, მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ასეთი ვადა კანონით არაა
დადგენილი. ვადის განსაზღვრისას სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს იმ
საპროცესო მოქმედების შესრულების შესაძლებლობა, რისთვისაც ინიშნება ეს
ვადა.

საპროცესო ვადის გამოთვლა და დამთავრება

საპროცესო მოქმედების შესრულების ვადა შეიძლება განისაზღვროს:

 ზუსტი კალენდარული თარიღით

 იმ გარემოებაზე მითითებით, რომელიც უნდა დადგეს
 დროის მონაკვეთით

საპროცესოს მე60 მუხლი გასაზღვარვს თუ საიდან, ანუ რა დროიდან უნდა დაიწყოს

საპროცესო ვადი გამოთვლა.

საპროცესო ვადის დამთავრება. ამა თუ იმ მოქმედების შეუსრულებლობა კანონით ან

სასამართლოს მიერ განსაზღვრულ ვადაში, იწვევს ამ მოქმედების მოგვიანებით
შესრულებაზე უფლების დაკარგვას. შესაბამისად დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა
აქვს იმის ცოდნას საიდან იწყება ვადის ათვლა და მისი დამთავრება. საპროცესო
კანონმდებლობა განსაზღვრავს წლებით და თვეებით გამოსათვლელი ვადის
დამთავრების ერთიან წესს: წლებით გამოსათვლელი ვადა მთავრდება ვადის
უკანასკნელი წლის შესაბამის თვეასა და რიცხვში. მაგ: გადაწყვეტილება ძალში
შევიდა 2009 წლის 1 სექტემბერს და წარმოების განახლების მოთხოვნა ახლად
აღმოჩენილი გარემოებების გამო შეიძლება 5 წლის ვადაში. ვადის ათვლა 2
სექტემბრიდან დაიწყება და დამთავრდება 2014 წლის 2 სექტემბერს. იგივე წესია
დღეებით გამოსათვლელ ვადაზეც. (წლებით, თვეებით ან დღეებით გამოსათვლელი
საპროცესო ვადის დენა იწყება იმ კალენდარული თარიღის ან მოვლენის დადგომის
მომდევნო დღიდან, რომლითაც განსაზღვრულია მისი დასაწყისი - მუხლი 60.2).

57
იმ შემთვევაში როდესაც თვეობით გამოსათვლელი ვადის უკანასკნელ თვეს
სათანადო რიცხვი არ აქვს, მაშინ ვადა გასულად ჩაითვლება ამ თვის უკანასკნელ
დღეს.

ვადის უკანასკნელი დღე გასულად ჩაითველბა ამ ბოლო დღის 24 სთ-ის შემდეგ.

საპროცესო ვადის დენა განუწყვეტლივ მიმდინარეობს, ანუ არასამუშაო დღეებისა

თუ დღესასწაულების გამოკლება არ ხდება. თუ ვადა იწყება არასამუშაო დღეს ვადის
დენაც ამ დღიდან იწყება, მაგრამ თუ ვადა გადის არასამუშაო დღეს, მაშინ ვადის
დამთავრების დღედ მიიჩნევა მისი შემდგომი დღე.

საპროცესო ვადის შეჩერება, გაგრძლება და აღდგენა

ვადის შეჩერება უშუალოდაა დაკავშირებული და მთლიანად დამოკიდებულია

საქმის წარმოების შეჩერებასთან. თუ შეჩერდა საქმის წარმოება შეჩერდება საპროცესო
ვადის დენაც. საქმის წარმოების შეჩერება დასაშვებია მხოლოდ კანონით
გათვალისწინებული საფუძვლებით. ის ვადებიც უნდა შეჩერდეს რომლებიც
სასამართლომ გააგრძელა ან აღადგინა.

ვადის დენის განახლება. საპროცესო ვადის დენა კვლავ დაიწყება მხოლოდ მას
შემდეგ, რაც წარმოიშობა (აღდგება, შეიცვლება) გარემობა, რომელიც საფუძვლად
დაედო წარმოების შეჩერებას.

საპროცესო ვადის დენა შეჩერდება იმ დროიდან, როცა წარმოიშვა საქმის წარმოების

შეჩერების საფუძველი და არა საქმის წარმოების შეჩერების შესახებ სასამართლოს
განჩინების მიღებდან, ხოლო განახლდება არა იმ დროიდან როცა უკვე აღარ
არსებობს საფუძველი, რის გამოც შეჩერდა წარმოება, არამედ იმ დროიდან, როცა
სასამართლომ მიიღო განჩინება საქმის წარმოების განახლების შესახებ.

ვადის გაგრძელება და აღდგენა: კანონით დაგდენილი ან სასამართლოს მიერ

დანიშნული ვადის გასვლის შემდეგ საპროცესო მოქმედების შესრულების უფლება
ისპობა, რაც იმას ნიშნავს რომ მხარეს ან საქმის მონაწილე სხვა პირს აღარ შეუძლია
საპროცესო მოქმედების შესრულება. კანონით დასაშვებია სასამართლოს მიერ
დანიშნული ვადის გაგრძელება, კანონით განსაზღვრულის კი - აღდგენა.

გაგრძელება დასაშვებია როგორც დაინტერესებული მხარის მოთხოვნის ისე

სასამართლოს ინიციატივით, მხარის შუამდგომლობა უნდა იყოს დასაბუთებული,
უნდა მიეთითოს მიზეზი, რის გამოც დანიშნულ დროში მოქმედება ვერ ხერხდება.
გაგრძელების/უარის თქმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება. მისი

58
არარსებობისას ვადა გაგრძელებულად არ შეიძლება ჩაითვალოს. კერძო საჩივარი არ
შეიტანება. ვადის გაგრძელება ნიშნავს იმ საპროცესო მოქმედების შესრულებისთვის,
რომელიც არ შესრულდა დადგენილ ვადაში, ახალი ვადის განსაზღვრას
სასამართლოს მიერ. თუ ვადა სასამართლოს მიერ კოლეგიურადაა დანიშნული, მაშინ
ერთპიროვნულად მოსამართლე ვერ შეცვლის.

აღდგენა დასაშვებია თუ საპროცესო ვადა კანონითაა დადგენილი, გამონაკლისია

კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული აკრძალვები. აღდგენა დასაშვებია როდესაც
სასამართლო ცნობს რომ საპროცესო მოქმედების შეუსრულებლობა გამოწვეული
საპატიო მიზეზით იყო. კანონისმიერი საპროცესო ვადის აღდგენა სასამართლოს
ინიციატივით დაუშვებელია. შეიძლება განცხადებით მიმართონ მხარეებმა, ის
წერილობითი ფორმით უნდა წარედგინოს სასამართლოს უნდა მიეთითოს
მოქმედების ვადაში შეუსრულებლობის მიზეზები, დამადასტურებელი
მტკიცებულებები. ამ განცხადებას სასამართლო განიხილავს მხარეთათვის
შეუტყობინებლად, თუმცა შესაძლებელია შეატყობინოს კიდეც თუ სასამართლო
მიზანშეწონილად მიიჩნევს. სასამართლო ახალ ვადას არ ნიშნავს საპროცესო ვადის
შესრულებისთვის. გაშვებული ვადის აღდენის განცხადებასთან ერთად მხარემ უნდა
შეასრულოს ეს საპროცესო მოქმედებაც. თუ მოქმედებაც არ სრულდება სასამართლო
განცხადებას ვერ განიხილავს. უარის თქმის შემთხვევაში განჩინებაზე კერძო
საჩივრის შეტანა შეიძლება.

სასამართლო აღადგენს ვადას თუ რამდნეიმე პირობა იქნება სახეზე:

1. განცხადება საპროცესო ვადის აღდგენის შესახებ შეაქვს იმას, ვინც გაუშვა

კანონით დადგენილი ვადა, ან მის წარმომადგენელს.
2. განცხადება შეტანილი იმ სასამართლოში უნდა იყოს, რომელშიც უნდა
შესრულებულიყო ეს საპროცესო მოქმედება.
3. პირს, რომელიც შუამდგომლობს ვადის აღდგენაზე საპატიო მიზეზი უნდა
ჰქონდეს ვადის გაშვებისთვის.
4. ერთბაშად ვადის აღდგენაზე განცხადების შეტანასთან ერთად პირმა უნდა
შეასრულოს ის საპროცესო მოქმედებაც, რომლის ვადაც გასულია(ანუ
რომლისთვისაც ვადას ითხოვს).

მხარე რომელიც შესაბამის ვადაში ვერ ასრულებს მოქმედებას, ანუ განმცხადებელი

ანაზღაურებს ხარჯებს რაც დაკავშირებულია ვადის აღდგენის შესახებ განცხადების
განხილვასთან, მოწინააღმდეგე მხარის ბრალელულობა თუ იკვეთება მაშინ
ხარჯების მასზე გადაკისრებაც დასაშვებია.

59
 საპროცესო ვადის გასვლის შედეგები

საპროცესო მოქმედების შესრულების უფლება საპროცესოს 63ე მუხლის მიხედვით

გაქარწყლდება მას შემდეგ რაც კანონით დადგენილი ან სასამართლოს მიერ
დანიშნული ვადა გავა. ვადის გასვლის შემდეგ შეტანილი საჩივრები/საბუთები
განუხილველი დარჩება.

კანონის ეს დანაწესი მნიშვნელოვანია რადგან იგი ხელს უყწობს მხარეებში თუ

საქმეში მონაწილე სხვა პირებში კანონისადმი და სასამართლოსადმი პატივისცემის
განწყობის ჩამოყალიბებას, დისციპლინისა და ორგანიზებულობის აღზრდას.

ვადები დადგენლია არამარტო მხარეების ასევე სასამართლოსთვისაც.

სასამართლოსთვის ვადები ყოველთვის კანონით დგინდება ანუ იმპერატიული
ხასიათისაა და მისი შეცვლა არ შეიძლება სასამართლოსა და მხარეთა შეთანხმებით.
შესაძლოა სასამართლომ ვადები დაუდგინოს საქმეში არ მონაწილე პირებსაც.

თუ სასამართლომ გაუშვა საქმის განხილვის ვადა ის მაინც ვალდებულია რომ

განიხილოს იგი. სასამართლოს მიერ მოქმედების შეუსრულებლობა დადგენილ ან
გონივრულ ვადაში განიხილება სამსახურებრივი მოვალეობის დარღევად, მისი
გასაჩივრება შეუძლია მხარეს და შესაძლებელია დისციპლინარული დევნის აღძვრა
მოყვეს.

თუ პირმა, რომელთანაც მტკიცებულება ინახებოდა დადგენილ ვადაში არ წარადგინა

იგი მას მაინც რჩება წარდგენის ვალდებულება.

თუ ვადა მხარეემა გაუშვეს, მაშინ ისინი მოქმედების შესრულების უფლებას კარგავენ

იგულისხმება თუ არ ხდება ვადის გაგრძელება/აღდგენა.

სასამართლოს შემადგენლობა

საპროცესოს 25ე მუხლის მიხედვით სამოქალაქო საქმეები პირველი ინსტანციით

რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში, ასევე მაგისტრატი მოსამართლეების მიერ
განიხილება ერთპიროვნულად.

ერთპიროვნულად განხილვა ნიშნავს რომ ერთპიროვნულად საქმის არსებითად

განხილვისას, ასევე როდესაც მოსამართლეს მინიჭებული აქ ცალკეული საპროცესო
საკითხის ერთპიროვნულად გადაწყვეტის უფლება იგი ყოველთვის სასამართლოს
სახელით მოქმედებს. მოსამართლე ერთპიროვნულად მაშინ განიხილავს როცა
კანონი კოლეგიურად საქმის განხილვას არ ითვალისწინებს.

60
მაგისტრატი მოსამართლე ერთპიროვნულად მის კომპეტენციას მიკუთვნებულ
საკითხებს განიხილავს.

სამოქალაქო საქმის განხილვა სააპელაცო წესით ხორციელდება კოლეგიურად 3

მოსამართლის მიერ, რომელთაგან ერთ-ერთი თავმჯდომარეობს სხდომას,
თავმჯდომარე იმავდროულად საქმის მომხსენებელიცაა, თუმცა არაა სავალდებულო
რომ აუცილებლად ერთი და იგივე პირები იყვნენ. თავმჯდომარეობა რაიმე
პრივილეგიას არ ანიჭებს. კოლეგიაში შემავალი ყველა მოსამართლე თანასწორია. 25.3
განსაზღვარვს ერთპიროვნულად განხილვის უფლებასაც.(მაგ ქონებრივი დავა
რომელიც არ აღემატება 20 000 ლარს).

საკასაციო ყოველთვის კოლეგიურად განიხილავს საქმეს. საკასაციო პალატაში 3

მოსამართლე განიხილავს, დიდი პალატის შემთხვევაში 9. დიდი პალატისთვის
საქმის გადაცემა სამ შემთხვევაში შეიძლება:

 საქმე თავისი შინაარსით იშვიათ სამართლებრივ პრობლემას წარმოადგენს.

 საკასაციო პალატა არ იზიარებს სხვა საკასაციო პალატის მიერ ადრე
ჩამოყალიბებულ სამართლებრივ შეფასებას.
 საკასაციო არ იზიარებს დიდი პალატის მიერ ადრე ჩამოყალიბებულ
სამართლებრივ შეფასებას.

კასაციის ფუნქციაა სამართლის განვითარება და ერთგვაროვანი პრაქტიკის

ჩამოყალიებება. 3ვე შემთხვვეაში სახეზეა ისეთი სიტუაცია როცა მანამდე არსებული
პრაქტიკა შესაძლოა შეიცვალოს. დიდი პალატის სამართლებრივი შეფასება
სავალდებულოა ნებისმიერი ინსტანციის სასამართლოსთვის. თუ საკასაციო თავად
განიხილავს საქმეს იგი ვალდებულია იხელმძღვანელოს დიდი პალატის
განმარტებით, მას არ აქვს უფლება არ გაიზიაროს ამგვარი განმარტება, მაგრამ თუ
მაინც არ ეთანხმება ერთადერთი საპროცესო მოქმედება უნდა შესრულდეს - საქმის
დიდი პალატისთვის გადაცემა.

შესაბამისადზემოთ მოცემული 3 შემთხვევის არსებობისას საქმის გადაცემა

სავალდებულოა, როცა გადაცემა სავალდებულოა მაგრამ საკასაციომ იგი არ
განახორციელა საქმე სასამართლოს უკანონო შემადგენლობის მიერ განხილულად
უნდა ჩაითვალოს. 9 მოსამართლეში ის 3 მოსამართლეც უნდა იყოს რომელთა
განჩინებითაც დიდ პალატას გადაეცა საქმე(მიუხედავად იმისა არიან თუ არა ისინი
დიდი პალატის წევრები). შესაბამისად სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და
თავსებადობის პრინციპი დარღვეული არაა.

61
დიდი პალატა შედგება: უზენაესის თავმჯდომარის, სხვა პალატების
თავმჯდომარეების, პლენუმის მიერ უზენაესის პალატების შემადგენლობიდან 2 წ-ს
ვადით არჩეული არანაკლებ 12 მოსამართლისგან.

კოლეგიურად განხილვა არც 1ელ ინსტანციაშია გამორიცხული. მართალია

მაგისტრატი მოსამართლე ცალკეულ საქმეებს განიხილავს, მაგრამ მასაც შეუძლია
კოლეგიურად განხილვა დაადგინოს.

იმ შემთხვევაში როცა რაიონულ სასამართლოში მოსამართლეთა საკმარისი

რაოდენობაა კოლეგიურად განხილვისთვის ერთპიროვნულად განხმილველ
მოსამართლეს შეუძლია დაადგინოს კოლეგიურად განხილვა თუ:

1. საქმის განხილვასა და გადაწყვეტას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს

სასამართლო პრაქტიკისთვის
2. საქმე ფაქტობრივი და სამართლებრივი თვალსაზრისით განსაკუთრებული
სირთულით ხასიათდება.

ეს მოსამართლის უფლებაა და არა ვალდებულება. მოტივირებული განჩინებით

მოსამართლემ ეს საკითხი უნდა დაადგინოს მანამ სანამ მთავარ სხდომაზე საქმის
განხილვა დაიწყება. კოლეგიურ განხილვაზე განჩინება ერთპიროვნულმა
მოსამართლემ სასამართლოს თავმჯდომარეს უნდა გადასცეს. შემადგენლობას
სწორედ თავმჯდომარე განსაზღვრავს თავდაპირველი მოსამართლის აუცილებელი
მონაწილეობით. შემადგენლობის შესახებ წესების დარღვევა გადაწყვეტილების
უპირობოდ გაუქმების საფუძველია.

კოლეგიური სასამართლოს მიერ საკითხების გადაწყვეტის წესი

საკითხების გადაწყვეტის წესზე საუბარია საპროცესოს 27ე მუხლში. განხილვის

დროს წამოჭრილი ნებისმიერი საკითხის მოცემული ნორმის შესაბამისად
გადაწყვეტის წესი, ამგვარი წესის ზუსტად დაცვა, სამოქალაქო საქმის სწორად
განხილვისა და გადაწყვეტის, კანონიერი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების
გამოტანის გარანტიას წარმოადგენს. ამგვარი გადაწყვეტილების გამოტანა კი თავის
მხრივ პროცესის მიზანია. კოლეგიური სასამართლოს შემადგენლობიაში ნებისმიერი
საკითხის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაში თითოეული მოსამართლის ხმას
თანაბარი მნიშვნელობა აქვს. კოლეგიური სასამართლო თავის საპროცესო უფლება
მოვალეობებს ახორციელებს შესაბამისი საპროცესო მოქმედებების შესრულებით.
გადაწყვეტილებას ხმათა უმრავლესობით იღებენ. ხმის მიცემაში მონაწილეობა
კოლეგიური სასამართლოს შემადგენლობაში შემავალმა ყველა მოსამართლემ უნდა

62
მიიღოს. ხმის მიცემის შედეგი უნდა აისახოს სასამართლოს შესაბამის აქტში.
მოსამართლე რომელიც არ ეთანხმება უფლებამოსილია თავისი განსხვავებული აზრი
წერილობით ჩამოაყალიბოს. თუ რომელიმე მოსამართლე სხვა აზრზეა ეს მხარეებს
გადაწყვეტილების გამოცხადების დროს უნდა ეცნობოს. საქმის განხილვის შემდეგ
უნდა გამოცხადდეს მხოლოდ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.
საპროცესოს 83ე მუხლის მიხედვით შეუძლიათ გაეცნონ საქმის ყველა მასალას მათ
შორის განსხვავებულ აზრსაც, თუ იგი საქმეში არსებობს.

მაშინაც კი როდესაც მოსამართლე აღმოჩნდება უმცირესობაში ვალდებულია

უმრავლესობის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას ხელი მოაწეროს. უფლებამოსილია
გასნხვავებულ აზრში მიუთითოს კონკრეტულად რაში არ ეთანხმება და
ჩამოაყალიბოს საკუთარი არგუმენტები.

განსხვავებული აზრი ყალიბდება სათათბირო ოთახში, ამ ოთახიდან გამოსვლა

შეუძლიათ მას შემდეგ რაც შედგება გადაწყვეტილება და ჩამოყალიბდება
განსხვავებული აზრი. თათბირის დროს არსებული მსჯელობის გახმაურების
უფლება არ აქვთ. თუ საკითხის გადაწყვეტა ადგილზე თათბირით ხდება და ვერ
შეთანხმდნენ, ჩაითველბა რომ რთულად გადასაწყვეტია და გადავლენ სათათბირო
ოთახში.

განსხვავებული აზრი მოსამართლის დამოუკიდებლობის და კანონისადმი

დამორჩილების პრინციპის გარანტიაა, მნიშვნელოვანია გადაწყვეტილების
კანონიერება-დასაბუთებულობის შემოწმებისას.

კანონი ცალკეული მოქმედებების მოსამართლის მიერ ერთპიროვნულად

შესრულების შესაძლებლობას უშვებს: საქმის არსებითად განხილვის დაწყებამდე,
განხილვის დაწყების ან განხილვის დამთავრების შემდეგ, როდესაც კოლეგიური
სასამართლოს შემადგენლობაში შემავალი ყველა მოსამართლის მონაწილეობა არაა,
საჭირო მოქმედების შესრულებაში.

ერთპიროვნული ან კოლეგიური წესი უარყოფითად არ მოქმედებს

მართლმსაჯულების განხორციელების წესზე, რადგან ნებისმიერ შემთხვევაში
დაცული უნდა იყოს სამოქალაქო პროცესის ყველა წესი.

აცილება

აცილების საფუძველი შეიძლება ცნობილი იყოს სასამართლო განხილვის

დაწყებამდე. ამ შემთვევაში ეს საფუძელი საქმის განმხილველი სასამართლოს

63
შემადგენლობის ფორმირებისას უნდა გაითვალისწინონ, სასამართლოს
შემადგენლობაში არ უნდა შედიოდნენ ის პირები რომელთა მიმართაც სხდომაზე
შეიძლება დაისვას აცილების საკითხი. შესაბამისად აცილება უნდა განაცხადონ
წინასწარი განხილვის მომზადების დროს. თუ ეს საფუძველი მთავარი სხდომის
დაწყების შემდეგ გახდა ცნობილი აცილების განცხადება დაიშვება მხოლოს მხარეთა
პაექრობამდე. აცილების შუამდგომლობა არ უნდა იყოს ძალიან ზოგადი. აცილებაზე
ნორმის შემოღება ინტერესთა კონფლიქტითაა განპირობებული. რაშიც იგულსიხმება
შემთხვევა, რომლის დროსაც საქმის შედეგით მოსამართლის დაინტერესება
გავლენას ახდენს/შესაძლოა მოახდინოს მოსამართლის მიერ თანამდებობრივი
მოვალეობის სათანადოდ შესრულებაზე, წარმოიშობა/შესაძლოა წარმოიშვას
დაპირისპრიება მოსამართლის პირად და მხარეთა ინტერესებს შორის და მოხდეს
მხარეთა უფლებებისა და ინტერესის შელახვა.

მოსამართლე ვერ განიხილავს საქმეს და აცილებული უნდა იყოს თუ პირადად,

პირდაპირ ან არაპირდაპირ დაინტერესებულია საქმის შედეგით, ან სახეზეა
გარემოებები, რომლებიც ეწვს იჭვევს მის მიუკერძოებლობაში.

თუ განმცხადებელი არ ასახელებს კონკრეტულ ფაქტს მაშინ აცილების საუძველი არ

გვექნება.

განცხადება უნდა გამოქვეყნდეს სხდომაზე, პირველად სასამართლო მის ავტორს

მოუსმენს, შემდეგ მონაწილე სხვა პირებს. ვისაც აცილება განუცხადეს უფლება აქვს
განმარტებები მისცეს სასამართლოს აცილების თემის ირგვლივ. აცილება
განცხადებულის გარდა სხვა მოსამართლეები გადიან სათათბირო ოთახში საკითხის
გადასაწყვეტად. თუ აცილების მომხრეთა და მოწინააღმდეგედა ხმები თანაბარია,
მოსამართლე აცილებულად ითვლება. თუ კოლეგიურის მთელ შემადგენლობა ან მის
უმრავლესობას განუცხადეს აცილება, მაშინ ყველა მოსამართლე გადის
სათათბიროდ.

სასამართლოს კონტროლი სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და

მიუკერძოებლობის საფუძველზე სამართლებრივი დავების გადაწყვეტის
საშუალებაა.

საქმის ერთპიროვნულად განმხილველი მოსამართლის მიუკერძოებლობის

პრინციპის დაცვის გარანტია, ამ მოსამართლის მიმართ განცხადებული აცილების
საკითხის გადაწყვეტის დროს მის მიერ მოტივირებული განჩინების გამოტანაა,
რომლითაც უნდა დასაბუთდეს, რომ არ არსებობს გარემოებები, რომლებიც საქმის

64
განხილვის დროს მოსამართლის მიუკერძოებლობაში დაეჭვების საფუძველს შექმნის,
გარდა ამისა გარანტიას წარმოადგენს ზემდგომი ინსტანციების მიერ აქტების
შემოწმების პროცედურები. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა საერთო
იურისდიქციის სასამართლოს კომპეტენციაა, გარემოებათა დადგენის შემთხვევაში,
რომლებიც ეჭვს იწვევენ იმ მოსამართლის მიუკერძებლობაში, რომლის აქტებიც
ზემდგომმა ინსტანციამ გააუქმა არაა გამორიცხული საქმე სასამართლოს სხვა
შემადგენლობას დაუბრუნდეს ხელახლა განსახილველად.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

სასამართლო-უწყებრივი ქვემდებარობა და განსჯადობა

უწყებრივი ქვემდებარობის ცნება

უწყებრივი ქვემდებარობა არის უფლების შესახებ დავის ან სხვა იურიდიული საქმის

განსაზღვრული ორგანოს კომპეტენციისადმი მიკუთვნება. ძირითადად წყდება
სასამართლოების მიერ თუმცა შეიძლება ზოგიერთი დავის გადაწყვეტა სხვა ორგანოს
ჰქონდეს გადაცემული, თითოეული ორგანოს უფლებაა მხოლოდ ის საკითხი
გადაწყვიტოს, რომელიც უწყებრივად მას ექვემდებარება.

უწყებრივი ქვემდებარეობა ესაა იმ უფლებამოსილებათა ერთობლიობა და

ფარგლები, რომელიც ამა თუ იმ ორგანოს აქვს განსაზღვრული. სასამართლოებთან
მიმართებაში უწყებრივ ქვემდებარეობაში იგულისხმება ის სამოქალაქო საქმეები,
რომელთა განხილვისა და გადაწყვეტის უფლებამოსილება აქვთ ამ სასამართლოებს,
ანუ სასამართლოს უწყებრივი ქვემდებარეობა გულისხმობს იმ საქმეთა
ერთობლიობას, რომლის განხილვა-გადაწყვეტა უწყებრივად კანონით დაკისრებული
აქვს სასამართლოს.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი ძირითადად ითვალისწინებს

სამართალწარმოების შემდეგ სახეებს: ა)სასარჩელო წარმოება; ბ)გამარტივებული
წარმოება; გ)უდავო წარმოება; დ)საოჯახო ურთიერთობიდან წარმოშობილი
საქმეების წარმოება.

კანონით განსაზღვრულია, თუ რომელი საქმეები განიხილება გამარტივებული და

უდავო სამართალწარმოების წესებით.

ყველაზე გავრცელებული სახე სასარჩელო წარმოებაა. სასარჩელო წესით

სასამართლო განიხილავს საქმეებს დარღვეული თუ სადავოდ ქცეული უფლების,
აგრეთვე კანონით გათვალისწინებული ინტერესების დაცვის შესახებ, კერძოდ:

65
სამოქალაქო, საოჯახო,შრომის, საადგილმამულო(მიწაზე), ბუნებრივი რესურსების
გამოყენებისა და გარემოს დაცვის ურთიერთობებიდან წარმოშობილ დავებს.

საპროცესო კანონმდებლობა ერთმანეთისგან განასხვავებს სასამართლოს უწყებრივ

ქვემდებარეობას (საქვეუწყებობას) და განსჯადობას.

უწყებრივი ქვემდებარეობა განსაზღვრავს განეკუთვნება თუ არა საქმე საერთო

სასამართლოებს, შედის თუ არა ამ საქმის განხილვა საერთო სასამართლოების
კომპეტენციაში(იურისდიქციაში). ამის შემდეგ გასარკვევია, რომელმა სასამართლომ
უნდა განიხილოს უწყებრივად საერთო სასამართლოებისადმი დაქვემდებარებული
კონკრეტული სამოქალაქო საქმე, რაზეც გვპასუხობს- განსჯადობა.

სასამართლოსთვისაც ზუსტად განსაზღვრულია უფლებამოსილების სფერო და

ფარგლები, რომლებსაც იგი ვერ გასცდება.

უწყებრივი ქვემდებარეობა(კომპეტენცია, იურისდიქცია) კანონით განსაზღვრულ იმ

უფლებამოსილებათა ერთობლიობაა, რომელთა ფარგლებში სასამართლოს შეუძლია
მიიღოს და განიხილოს საქმეები. 1964 წლის კოდექსით ეს ფარგლები საკმაოდ
შეზღუდული იყო, დროთა განმავლობაში მათ გაფართოებაზე მოსაზრებები გაჩნდა,
ამბობდნენ: ყოველ დაინტერესებულ პირს თავისი უფლების დასაცავად
სასამართლოსთვის მიმართვა უნდა შეძლებოდა თუ ეს უფლება გამომდინარეობდა
სამართლით რეგულირებული საგნიდან, არ აქვს მნიშვნელობა სამართლის რომელი
დარგიდან რეგულირდება ურთიერთობა. ეს უფლება კონსტიტუციაშიცაა
განსაზღვრული და საპროცესოს მე2 მუხლიც ამბობს ,,ყოველი პირისათვის
უზრუნველყოფილია უფლების სასამართლო წესით დაცვა“. საპროცესო კოდექსის
მე11.1 მუხლის თანახმად სასამართლო განიხილავს საქმეებს დარღვეული თუ
სადავოდ ქცეული უფლების, აგრეთვე კანონით გათვალისწინებული ინტერესების
დაცვის შესახებ. ამ მუხლში ასევე ჩამოთვლილია განსახილველი საქმეები, მაგრამ
ისინი ამომწურავი ხასიათის არაა, მე2 ნაწილი განსაზღვრავს რომ შეიძლება
დაექვემდებაროს სხვა კატეგორიის საქმეთა განხილვაც. ნამდვილად დაირღვა თუ
არა უფლება და რამდენად საჭიროებს ის დაცვას ამას უკვე სასამართლო გადაწყვეტს.
საერთო სასამართლოები განიხილავენ დავებს იმ ურთიერთობებთან
დაკავშირებითაც, რომლებიც ადმინისტრაციული კანონმდებლობიდან
გამომდინარეობს.

სასამართლოს უწყებრივი ქვემდებარეობის შემოწმება შეუძლიათ სააპელაციო და

საკასაციო სასამართლოებს თავისი ინიციატივით

66
საქართველოს სასამართლოების საერთაშორისო კომპეტენცია

საპროცესოს მე11.4 მუხლის მიხედვით, სასამართლოები განიხილავენ საქმეებს,

რომლებიც საერთაშორისო ხელშეკრულებებიდან გამომდინარეობს, აგრეთვე იმ
საქმეებს, რომლებშიც მონაწილეობენ უცხო ქვეყნის მოქალაქეები, მოქალაქეობის
არმქონე პირები, საწარმოები და ორგანიზაციები. განიხილავენ საერთაშორისო
კერძო სამართლებრივი ურთიერთობინად წარმოშობილ დავებს. სასამართლოების
საერთაშორისო კომპეტენცია (განსჯადობა) ასევე განსაკუთრებული კომპეტენცია
განისაზღვება კანონით ,,საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“.

საერთაშორისო კომპეტენცია საერთაშორისო სამოქალაქო პროცესის მნიშვნელოვანი

ინსტიტუტია, იგი თავისი შინაარსით არ განსხვავდება იმისგან რასაც ჩვენ
განსჯადობას ვუწოდებთ. განსხვავება მხოლოდ მასშტაბებშია, განსჯადობა
განსაზღვრავს საქართველოს კონკრეტულად რომელმა სასამართლომ უნდა
განიხილოს საქმე, საერთაშორისო კომპეტენცია კი განსაზღვრავს დავა რომელი
ქვეყნის სასამართლომ უნდა განიხილოს. შესაბამისად საქართველოს საერთაშორისო
სასამართლოების კომპეტენცია მოწოდებულია განსაზღვროს საქართველოს
სასამართლოების განსჯადია თუ არა საერთაშორისო ელემენტით დატვირთული
საქმე, მაგრამ იგი არ ეხება იმ საკითხს თუ საქართველოს რომელმა სასამართლომ
უნდა განიხილოს საქმე. მარტივად რომ ვთქვათ განსაზღვრავს რომელი კატეგორის
საქმეები განეკუთვნება საქართველოს სასამართლოების განსჯადობას.

ქვეყნის შიგნით სასამართლო სისტემა თავად განსაზღრავს სასამართლოს

საერთაშორისო კომპეტენციის ფარგლებს. თითოეული ქვეყანის სასამართლო თავად
წყვეტს საერთაშორისო კომპეტენციის საკითხს და მას იმ ჩარჩოებში განიხილავს,
რომელშიც იგი მიიჩნევს რომ დავის განხილვა მის კომპეტენციაში შედის, ეს
თავისუფლება საერთაშორისო ნორმებითაც არაა შეზღუდული.

კომპეტენციის ეს საკითხები რეგულირდება საპროცესო კოდექსით მაგ: გერმანიაში

ანდა როგორც ჩვენთანაა კანონით საერთ. კერძო სამართლის შესახებ, რომლის მე-8
მუხლის თანახმად საქართველოს სასამართლოებს საერთაშორისო კომპეტენცია აქვთ,
თუ მოპასუხეს საქართველოში აქვს საცხოვრებელი ადგილი, რეზიდენცია ან
ჩვეულებრივი ადგილსამყოფელი. ეს ძირითადი პრინციპია უფრო კონკრეტულად კი
საკითხი ამავე კანონის მე9 მუხლითაა განსაზღვრული.

განსაკუთრებული საერთაშორისო კომპეტენცია- ძირითადად გამოიყენება

ცალკეული სახის სამოქალაქო-სამართლებრივი დავების მიმართ, რაც ზემოთ

67
ნახსენები კანონის მე10 მუხლშია განსაზღვრული. მაგ: უძრავ ქონებას, თუ იგი
საქართველოშია, იურ. პირის/მისი ორგანოს გადაწყვეტილების
ნამდვილობას/შეწყვეტას თუ მისი რეზიდენცია საქართველოშია...

უწყებრივი ქვემდებარობის წესების დარაღვევის შედეგები

როგორც სააპელაციო , ისე საკასაციო სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, ექვემდებარება

თუ არა საქმე სასამართლოს უწყებრივად და აქვს თუ არა მას მოცემულ კონკრეტულ
საქმესთან დაკავშირებით საერთაშორისო კომპეტენცია. უწყებრივი ქვემდებარეობის
შემოწმების დროს სასამართლოები ხელმძღვანელობენ საპროცესოს მე-11 მუხლით.
ხოლო საერთაშორისო კომპეტენციის შემოწმებისას - კანონით საერთ. კერძო
სამართლის შესახებ.

მუხლი 272. სასამართლო, მხარეთა განცხადებით ან თავისი ინიციატივით, შეწყვეტს

საქმის წარმოებას, თუ საქმე არ უნდა იქნეს განხილული სასამართლოში იმის გამო,
რომ კანონის თანახმად მისი განხილვა სხვა უწყების კომპეტენციაში შედის. აქ
უწყებრივი ქვემდებარეობა ანუ სასამართლო საქვეუწყებობა იგულისხმება და არა
განსჯადობა. ყველა დავა, რომელიც სამართლით მოწესრიგებული ურთიერთობიდან
გამომდინარეობს სასამართლოს ექვემდებარება, თუმცა შესაძლოა მიუხედავად ამ
საკითხისა განხილვის კომპეტენცია საკონსტიტუციო სასამართლოს ჰქონდეს. 273ე
მუხლი განსაზღვარვს რომ სარჩელის შეცდომით მიღების შემთხვევაში განჩინებით
წარმოება შეწყდება თუ კანონის თანახმად საქმე სასამართლოს არ ექვემდებარება,
საამართლო ვალდებულია მიუთითოს რომელ ორგანოს უნდა მიმართოს
განმცხადებელმა, ამ დროს სასამართლო თავდაპირველ განჩინებას სარჩელის
მიღებაზე არც კი აუქმებს. თუ სარჩელის განხილვა სასამართლოს კომპეტენციაში არ
შედის მაშინ მოსამართლე მას ვერ განიხილავს, რაზეც საუბარია 186. ა) მუხლში. ამ
დროს გამოაქვს განჩინება სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ იმ მოტივით
რომ მისი განხილვა სასამართლოს უწყებრივად არ ექვემდებარება.

პირთა თანასწორობაზე დამყარებული კერძო ხასიათის ქონებრივი დავა, რომლის

მოწესრიგებაც მხარეებს შეუძლიათ ერთმანეთს შორის, მხარეთა შეთანხმებით,
შეიძლება არბიტრაჟს გადაეცეს. თუკი ამაზე მხარეებმა დადეს ხელშერკულება, ან
შეთანხმდნენ მაშინ 186.ა მიხედვით მოსამართლე სარჩელს ჩაბარებიდან 5 დღის
ვადაში არ მიიღებს.

საარბიტრაჟო შეთანხმება არის შეთანხმება, რომლითაც მხარეები თანხმდებიან,

განსახილველად გადასცენ არბიტაჟს ყველა ან ზოგიერთი დავა, რომელიც წარმოიშვა

68
ან შეიძლება წარმოიშვას მათ შორის ამა თუ იმ სახელშეკრულებო ან სხვა
სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე. შეიძლება დაიდოს
ხელშეკრულებაში საარბიტრაჟო დათქმის/ ცალკე შეთანხმების ფორმით.

არბიტრაჟის უწყებრივი ქვემდებარეობის განსაზღვრისთვის კანონმდებლობით 2

კრიტერიუმი გამოიყენება: დავა უნდა იყოს სამოქალაქო სამართლებრივი(კერძოდ
ქონებრივი) და მხარეთა შეთანხმება(წერილობითი). თუ ფიზიკური პირები
თანხმდებიან დავის არბიტრაჟში განხილვაზე, მაშინ იგი სანოტარო წესით
დასტურდება. თუ საარბიტრაჟო შეთანხმება ზოგადი სახითაა ფორმულირებული და
მასში არაა მითითებული კონკრეტულად რომელმა არბიტრაჟმა უნდა განიხილოს
მაშინ უწყებრივად საქმე სასამართლოს ქვემდებარეა. თუ ალტერნატიული სახითაა
განსაზღვრული განიხილოს არბიტრაჟმა ან სასამართლომ ამ შემთხვევაშიც
უწყებრივად სასამართლოს ქვემდებარეა. როცა სარჩელში ერთმანეთთან
დაკავშირებული რამდენიმე მოთხოვნაა და ერთი სასამართლოს მეორე კი
არბიტრაჟის ქვემდებარეა, თუ მთხოვნათა განცალკევება შეუძლებელია მაშინ საქმე
უნდა განიხილოს საერთო იურისდიქციის სასამართლომ, თუ განცალკევებადია იმ
ნაწილში რომელშიც არბიტრაჟის ქვემდებარეა არ მიიღებს სარჩელს დანარჩენს კი
განიხილავს.

თუკი სასამართლოში სარჩელია ისეთ საკითხზე, რომელიც საარბიტრაჟო

შეთანხმების საგანია სასამართლომ საარბიტრაჟო განხილვის დაწყებაზე
შეტყობინების მიღებისთანავე უარი უნდა თქვას მიღებაზე/შეწყვიტოს წარმოება,
გამონაკლისია თუ საარბიტრაჟო შეთანხმება ბათილია/ ძალადაკარგულია/მისი
შესრულება შეუძლებელია. 272. სასამართლო მხარეთა ან თავისი ინიციატივით
წყვეტს წარმოებას ასეთ დროს.

გადაწყვეტილება იმ საქმეზე რომელიც სასამართლოს უწყებრივად არ ექვემდებარება

ზემდგომ ინსტანციაში საქმის განხილვისას მისი გაქუმების აბსოლუტური
საფუძველია.

განსჯადობის ცნება

მე13.1 რაიონული (საქალაქო) სასამართლო პირველი ინსტანციით განიხილავს

სასამართლოსადმი უწყებრივად დაქვემდებარებულ სამოქალაქო საქმეებს.
განსჯადობა არის სასამართლო ორგანოებისადმი უწყებრივად დაქვემდებარებული
საქმეების კანონით ზუსტად განსაზღვრული წესით განაწილება ცალკეული
სასამართლოების მიხედვით, რომლებიც 1ელი ინსტანციით განიხილავენ საქმეებს.

69
ჯერ კიდევ სარჩელის წარმოებაში მიღებამდე უნდა დაადგინოს სასამართლომ
უწყებრივი ქვემდებარეობის საკითხი და ასევე ის თუ რამდენადაა სარჩელი მისი
განსჯადი, ანუ მიეკუთვნება თუ არა მის კომპეტენციას.

მაგისტრატი მოსამართლე მე14 მუხლით განსაზღვრულ საქმეებს განიხილავს, იმ

ადმ.ტერიტორიულ ერთეულში სადაც მაგისტრატი მოსამართლე არ მოქმედებს, ასევე
მისი არყოფნისას მე14ში მოცემული საქმეები რაიონული სასამართლოს სხვა
მოსამართლემ შეიძლება განიხილოს. თუ ერთმანეთთან დაკავშირებული რამდენიმე
სასარჩელო მოთხოვნაა და აქედან ერთ-ერთი არ განეკუთვნება მაგისტრატი
მოსამართლის განჯადობას, მაშინ რაიონულის სხვა მოსამართლე განიხილავს.

მაგისტრატ მოსამართლეთა განსჯადი სამოქალაქო საქმეები

რაიონული სასამართლოს მოსამართლეა, რომელიც თავის უფლებამოსილებას

ახორციელებს რაიონული სასამართლოს სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებულ
ადმინ.ტერიტორიულ ერთეულში. მაგისტრატი მოსამართლის სამოქმედო
ტერიტორია და რაოდენობა, მათი შემადგენლობა რაიონულ სასამართლოებში
განისაზღვრება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით. მაგისტრატ
მოსამართლეს არ აქვს უფლება გააფართოვოს/შეამციროს კანონით განსაზრვრული
მისი საქმეების წრე, ანუ მისი კომპეტენცია ამომწურავადაა განსაზღვრული
საპროცესოს მე14 მუხლში. მას შეუძლია განიხილოს სასარჩელო წარმოების წესით
აღძრული ნებისმიერი ქონებრივი დავა, თუ სარაჩელის ფასი არ აღემატება 5000 ლ.
მაგისტრატი მოსამართლეების განსჯადია გამარტივებული წესით განსახილვევლი
ნებისმიერი საქმე, თუ მოთხოვნის ან ქონების ღირებულება არ არის 5000+ ლ.

სარჩელის ფასი დგინდება სარჩელის წარმოებაში მიღების ეტაპზე, რაც იძლევა იმის
საშუალებას,რომ ამ ეტაპზევე გაირკვეს განსჯადი სასამართლო.

თუ არაქონებრივ დავასთან ერთად განიხილება მისგან წარმოშობილი ქონებრივ

სამართლებრივი დავა (ან პირიქით), აღნიშნული არ წარმოდგენს მაგისტრატი
მოსამართლის განსჯად საქმეს.

შვილად აყვანის რეგისტრაციის ფაქტის დადგენა მაგისტრატი მოსამართლის მიერ

კანონით პირდაპირ არაა აკრძალული, რაც ნიშნავს რომ უდავო წარმოების წესით მას
ამ ფაქტის დადგენა შეუძლია.

მაგისტრატი მოსამართლე ვერ განიხილავს ბავშის მამობის სასამართლო წესით

დადგენასთან დაკავშირებულ საქმეს, ასევე მშობლის უფლების ჩამორთმევაზე საქმეც

70
არაა მისი განსჯადი. მათ რაიონული სასამართლო განიხილავს. განქორწინებზე
დავებს კი განიხილავს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ბავშის მიკუთვნების თაობაზე
დავა არ არსებობს

განჯადობის სახები

კონსტიტუციის 31ე მუხლის მე2 პუნქტის თანახმად ყოველი პირი უნდა განსაჯოს
მხოლოდ იმ სასამართლომ, რომლის იურისდიქციასაც ექვემდებარება მისი საქმე.
განსჯადობის წესების დაცვა ამას გარანტირებულს ხდის.

სამოქალაქო პროცესში ძირითადი ნიშნების მიხედვით განასხვავებენ 2 სახის

განსჯადობას: გვარეობითი, ანუ საგნობრივი და ტერიტორიული განსჯადობა.

გვარეობითი განსჯადობა - სამოქალაქო საქმეთა განაწილება ამ საქმეთა

გვარეობის/სახეობის/დავის საგნის მიხედვით. ანუ გვარეობითი განსჯადობა
განისაზღვრება საქმის ხასიათით, დავის საგნით. ზოგადი წესი გულისხმობს რომ
სასამართლოებისადმი უწყებრივად დაქვემდებარებული ყველა საქმე პირველი
ინსტანციით განიხილება რაიონული სასამართლოების მიერ. მაგ: 1ელი ინსტანციის
კომპეტენცია, სადაც გვარეობითი განსჯადობის წესის მიხედვით გამიჯნულია
რაიონულის მოსამართლეთა და მაგისტრატი მოსამართლეების საქმეები.

ტერიტორიული განსჯადობა ტერიტორიული განსჯადობის დროს ხდება

კომპეტენციის გამიჯვნა ერთი და იგივე ინსტანციის სასამართლოებს შორის მათი
სამოქმედო ტერიტორიის მიხედვით. თავის მხრივ აერთიანებს რამდენიმე სახეს:
საერთო განსჯადობა, განსაკუთრებული განსჯადობა, ქონებრივი, ნივთობრივი,
სახელშეკრულებო (იგივე ნებაყოფლობითი) განსჯადობა, ოჯახური დავებისა და
ალტერნატიული განსჯადობა.

მე15 მუხლი განსაზღვრავს მის საერთო წესს, სასამართლოს სარჩელი წარედგინება

მოპასუხის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით, თუ საცხოვრებელი ადგილი არ აქვს
მისი ადგილსამყოფელის მიხედვით, თუ ესეც უცნობია მაშინ მისი უკანასკნელი
საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით. მოპასუხის საცხოვრებელი ადგილის მითითება
მოსარჩელის ვალდებულებაა.

მაგისტრატი მოსამართლეების განსჯად საქმეებზე სარჩელი მათი სამოქმედო

ტერიტორიის მიხედვით შეიტანება. იმ ადმ.ტერიტ. ერთეულში სადაც მაგისტრატი
არაა- რაიონულ სასამართლოში.

71
 თუ სარჩელი არასრულწლოვანის მიმართაა მაშინ სარჩელი უნდა აღიძრას მისი
კანონიერი წარმომადგენლის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით, თუნდაც
არასრულწლოვანი სხვაგან ცხოვრობდეს.

ფიზიკურ პირს შეიძლება რამდენიმე საცხოვრებელი ბინა/სახლი ჰქონდეს, მის

საცხოვრებელ ადგილად მიიჩნევა ის ადგილი, რომელიც მან ჩვეულებრივ აირჩია
საცხოვრებლად. ამ საკითხის დაშვებიდან გამომდინარე სარჩელის ერთ-ერთი
სავალდებულო რეკვიზიტი მოპასუხის ძირითადი მისამართი, ანუ ფაქტობრივი
ადგილსამყოფელის მისამართია. აქ იგულისხმება რომ იგი ამ ადგილას საკმაოდ
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უნდა იმყოფებოდეს.

შესაძლებელია წარმოების გახსნის შემდეგ მოპასუხემ საცხოვრებელი შეიცვალოს

მაგრამ ეს არ ხდება საქმის სხვა სასამართლოსთვის გადაცემის საფუძველი. თუ
არსებობს რეგისტრაციის მისამართი და მასზე ინფორმაციას ფლობს მოსარჩელე მისი
ალტერნატიულ მისამართად მითითება შეიძლება. იმ შემთხვევაში თუ ფაქტობრივი
ადგილსამყოფელი უცნობია მაშინ რეგისტრაციის მისამართი შეუძლია ძირითადად
მიუთითოს.

დასკვნა: საერთო განსჯადობა მოპასუხის ადგილსამყოფელის მიხედვით

გულისხმობს განსჯადობას მოპასუხის ფაქტობრივი ადგილსამყოფელის მიხედვით,
თუ ეს მისამართი უცნობია, მაშინ განსჯად სასამართლოდ ჩაითვლება სასამართლო
მოპასუხის რეგისტრაციის მისამართის მიხედვით.

სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მყოფი პირების მიმართ საჭიროა

განსხვავებული მიდგომა, ამ დროს თუ მოპასუხის თავისუფლების აღკვეთის სახით
დადგენილი სასჯელის მოხდა იმგვარად წარმოებს, რომ მას ერთმევა შესაძებლობა ამ
პერიოდში სხვა საცხოვრებელი ადგილი გააჩნდეს, მაშინ სასჯელაღსრულების
დაწესებულების მისამართი ჩაითვლება ფაქტობრივ საცხოვრებელ ადგილად და ამ
მისამართის მიხედვით იქნება სარჩელი წარდგენილი. უფრო სწორი იქნება თუ ეს
მისამართი არა მის ფაქტობრივ საცხოვრებლად, არამედ ფაქტობრივ
ადგილსამყოფელად იქნება მიჩნეული.

იურიდიული პირის მიმართ სარჩელი მისი ადგილსამყოფელის(იურიდიული

მისამართის) მიხედვით წარედგინება. მის ადგილსამყოფლად ითვლება
ადმინისტრაციის მდებარეობის ადგილი. მას მხოლოდ 1 ადგილსამყოფელი
(იურიდიული მისამართი) შეიძლება ჰქონდეს. სხვა ადგილსამყოფელი მისი
ფილიალის ადგილსამყოფლად ჩაითვლება.

72
მეწარმე სუბიექტის რეგისტრაცია ხორციელდება მის მიერ განცხადებული
მისამართის მიხედვით. დაინტერესებულმა პირმა იურ. მისამართად უნდა
მიუთითოს კანონით დადგენილი წესით განსაზღვრული მისამართი (სამოქალაქო
კოდექსის 26ე მუხლი), რომელზედაც წერილობითი შეტყობინების
(კორესპონდენციის) გაგზავნა იქნება შესაძლებელი. იქ გაგზავნის შემდეგ
წერილობითი შეტყობინება ითვლება ოფიციალურად გაგზავნილად.

უდავო და გამარტივებული წარმოება. უდავო წარმოების წესით სასამართლო

საქმეებს განიხილავს საერთო წესებით. ამ წესებიდან გამონაკლისებიცაა დადგენილი,
მაგ: განცხადება იურ. მნიშვნელობის მქონე ფაქტის დადგენაზე შეიტანება
სასამართლოში განმცხადებლის საცხოვებელი ადგილის მიხედვით. ასეთივე წესია
ქმედუუნაროდ/შეზღუდულ ქმედუნარიადან პირის აღიარებაზე, ხოლო თუ ის
ფსიქიატრიულ დაწესებულებაშია მაშინ ამ დაწესებულების ადგილმდებარეობის
მიხედვით.

სარჩელი რამდენიმე მოპასუხის მიმართ სასამართლოს წარედგინება ერთ-ერთი

მოპასუხის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით (საპროცსოს მე16 მუხლი). ეს
ალტერნატიული განსჯადობისგან უნდა განვასხვავოთ, ალტერნატიულის დროს
მოსარჩელეს შეუძლია სარჩელი აღძრას მოპასუხის საცხოვრებელი ადგილის/მისი
ადგილსამყოფელის/მისი ქონების მდებარეობის მიხედვით, მე20 მუხლი
განსაზღვრვს რომ თუ საქმე რამდენიმე სასამართლოს განსჯადია მაშინ არჩევანის
თავისუფლება მოსარჩელეზეა.

ხოლო მე16 მუხლის მიხედვით მოსარჩელემ მხოლოდ ერთ-ერთი მოპასუხის

საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით უნდა აირჩიოს.

ხელშეკრულებიდან გამომდინარე სარჩელი სასამართლოს წარედგინება

ხელშეკრულების შესრულების ადგილის მიხედვით/სადაც უნდა შესრულებულიყო.

მე18 მუხლი ნივთობრივ განსჯადობაზე საუბრობს და ამბობს რომ თუ დავა უძრავ

ქონებას ეხება სარჩელი სასამართლოში ნივთის ადგილსამყოფელის მიხედვით
შეიტანება. ნივთობრივ განსჯადობას უძრავი ქონების მესაკუთრის წინაღმდეგ
მიმართული სარჩელი განეკუთვნება.

ამდენად უძრავ ქონებაზე დადებული ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოსარჩელეს

აქვს 2 სამართლებრივი შესაძლებლობა, მიმართოს სასამართლოს ხელშეკრულების
შესრულების ადგილის მიხედვით ან ნივთის ადგილსამყოფელის მიხედვით.

73
არ შეიცავს ალტერნატიული განსჯადობის მარეგულირებელ წესს, არამედ ამ
მუხლით გათვალისწინებული შესრულების ადგილი ხელშეკრულების არსიდან
გამომდინარეობს და იგი ემთხვევა უძრავი ქონების ადგილსამყოფელს.

ქონებრივი განსჯადობა - სარჩელი იმ მოპასუხის მიმართ, რომელსაც საქართველოში

არა აქვს საცხოვრებელი ადგილი, სასამართლოს შეიძლება წარედგინოს მოპასუხის
ქონების ადგილსამყოფლის მიხედვით, ხოლო თუ მოთხოვნა უზრუნველყოფილია
რაიმე ნივთით, სარჩელი შეიძლება აღიძრას ამ ნივთის ადგილსამყოფლის
მიხედვით(მე17 მუხლი). უზრუნველყოფის საშუალებებში უპირველესად გირავნობა
და იპოთეკა იგულისხმება, შესაძლებელია დაყადაღებული ქონების
ადგილსამყოფელის მიხედვითაც.

განსაკუთრებული განსჯადობა ეს ისეთი განსჯადობაა, რომელიც უშვებს სარჩელის

აღძვრის შესაძლებლობას მხოლოდ ერთ რომელიმე სასამართლოში და კრძალავს
სხვა სასამართლოში მისი აღძვრის შესაძლებლობას არ არის დამოკიდებული
მოსარჩელის ნებაზე. ასეთ დროს განსჯადი სასამართლო ზუსტად არის დადგენილი
კანონით. გამორიცხულია ტერიტორიული განსჯადობის სხვა სახეების გამოყენება.
მაგალითად მე16.3 იურიდიული პირის ფილიალის ადგილმდებარეობის მიხედვით
შეიტანება სარჩელი, სარჩელი თავად ფილიალის საქმიანობიდან უნდა
გამომდინარეობდეს.

მხარეთა შეთანხმება განსჯადობის წესებზე. დარღვევის შედეგები

21ე მუხლში სახელშეკრულებო, ანუ ნებაყოფლობთი განსჯადობაა

გათვალისწინებული. თუ ერთმნიშვნელოვნად განსჯადი სასამართლო არაა
დაგდენილი, მხარეებს შეუძლიათ შეთანხმების გზით დაადგინონ სასამართლო
განსჯადობა. განსაკუთრებული(მ.16) და გვარეობითი განსჯადობის შეცვლა მხარეებს
არ შეუძილიათ.(მ13-14). შეიძლება ითქვას რომ მხარეებს შეუძლიათ შეცვალონ
საერთო და ალტერნატიული განსჯადობა.

შეთანხმება უნდა იყოს წერილობით ჩამოყალიბებული და უნდა მიეთითოს ან

თვითონ მხარეთა მიერ დადებულ წერილობით გარიგებაში, ან სპეციალურად
განჯსადობის შესახებ დადებულ შეთანხმებაში. თუ მხარეთა წერილობითი
შეთანხმების შესაბამისად, სამოქალაქო საქმე განიხილა არაგანსჯადმა სასამართლომ,
მაშინ მხარეს ერთმევა უფლება ზემდგომ სასამართლოში არაგანსჯადობაზე
მითითებით დაასაბუთოს თავისი საჩივარი და ამ მოტივით გადაწყვეტილების
გაუქმებას ვეღარ მოითხოვს.

74
21.2 მუხლის მიხედვით, შესაძლებელია არაგანსჯადი სასამართლო განსჯადი
წინასწარი წერილობითი შეთანხმებითაც გახდეს თუ:

 მოპასუხე თანახმაა ასეთი სასამართლოს მიერ განხილულ საქმეში

მონაწილეობაზე, თანხმობა ოქმში უნდა იყოს შეტანილი.
 მოპასუხე წარმოდგენილია ადვოკატით, ხოლო თუ არ ჰყავს მიეცა განმარტება
იმის შესახებ, რომ არაგანსჯადობის მოტივით გადაწყვეტილების გასჩივრება
არ იქნება გაზიარებული ზემდგომი სასამართლოს მიერ, თუ ის არ
გამოიყენებს თავის უფლებას განუცხადოს პროტესტი არაგანსჯად
სასამართლოს საქმის განხილვის წინაღმდეგ
 მოპასუხისთვის ასეთი განმარტების მიცემის შესახებ სასამართლო ოქმში უნდა
აღინიშნოს.

იმისათვის რომ არაგანსჯადმა სასამართლომ განიხილოს საქმე აუცილებელია

მხარეთა წერილობითი შეთანხმება, რაც წინ უნდა უსწრებდეს სარჩელის აღძვრას,
იგი უნდა დაერთოს სარჩელს, წინააღმდეგ შემთხვევაში სასამართლო არაგანსჯად
სარჩელს არ მიიღებს. თუ არაგანსჯადობის საკითხი მოგიანებით გაირკვევა, ანუ
მომზადების, არსებითად განხილვის ეტაპზე აქ უკვე საჭიროა მსჯელობა 21.2
პირობების დაცვით განხილვის შესაძლებლობაზე. თუ ეს პირობები არ არსებობს
მაშინ განსჯად სასამართლოს გადასცემს.

22ე მუხლში იმპერატიული დანაწესია, რომ სასმართლომ განსჯადობის წესების

დაცვით თავის წარმოებაში მიღებული საქმე უნდა განიხილოს და არსებითად
გადაწყვიტოს, თუნდაც ეს საქმე შემდგომში სხვა სასამართლოს განჯსადი გახდეს.
მაგრამ თუ შეცდომით მაგალითად თანხის რაოდენობის 5000მდე შემცირების გამო
რაიონულის მოსამართლე მაგისტრატს გაუზგავნის, ის ვადებულია მიიღოს საქმე და
განიხილოს. შეცდომის გამო ამ მოსამართლის მიმართ შესაძლოა დისციპლინარული
პასუხისმგებლობის ღონისძიებები გატარდეს.

22ე მუხლიდან 2 გამონაკლისია:

1. საქმე საერთო ტერიტორიული განსჯადობის შესაბამისად იყო აღძრული

სასამართლოში მოპასუხის უკანასკნელი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით,
რადგან ფაქტობრივი საცხოვრებელი საქმის აღძვრისას უცნობი იყო, განხილვა
გადაწყვეტის პროცესში კი მოპასუხის საცხოვრებელი დადგინდა. მოპაასუხემ
შუამდგომლობა უნდა მოითხოვოს მისი საცხოვრებლის მიხედვით
სასამართლოსთვის გადაცემაზე.

75
 2. 1 ან რამდენიმე მოსამართლის აცილების შემდეგ გადაეცემა საქმე სხვა
სასამართლოს თუ ამ სასამართლოში მათი შეცვლა შეუძებელია. გამოიყენება
34ე მუხლის წესები.

1ელი ინსტანციის განსჯადობას სააპელაციო მხოლოდ მოპასუხის მოთხოვნით

ამოწმებს. ამგვარი მოთხოვნა დასაშვებია, თუ 1ელ ინსტანციაში განხილვის დროსაც
ეს მოთხოვნა წამოყენებული იყო მოპასუხის მიერ ან თუ რაიმე საპატიო მიზეზი
ჰქონდა რის გამოც ვერ მოახერხა წამოყენება. ამგვარი მოთხოვნა სააპელაციოში
მხოლოდ 21.2 გათვალისწინებული პირობების საფუძელზე შეუძლია წამოაყენოს.

სააპელაციოს მსგავსად საკასაციოც თავისი ინიციატივით 1ელი ინსტანციის

სასამართლოს განჯსადობას ვერ შეამოწმებს. მხოლოდ მოპასუხის მოთხოვნითაა
შესაძლებელი, თან თუ დაადასტურებს რომ სააპელაციშიც ჰქონდა ეს მოთხოვნა, ან
არსებობდა რაიმე საპატიო მიზეზი, რომლის გამოც მოთხოვნა ვერ წამოაყენა.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

პროცესის ხარჯები

ცნება და შინაარსი

საქმის განხილვა სასამართლოში ხარჯებს უკავშირდება, მათ დიდ ნაწილს ფარავს

თავად სახელმწიფო. ის კისრულობს ზოგიერთ ისეთ ხარჯსაც კი რაც უშუალოდ
კონკრეტული საქმის განხილვას უკავშირდება, მაგალითად როგორიცაა თარჯიმნის
ხარჯები, ადვოკატის ხარჯების ანაზღაურება, თუ მხარეს არ აქვს ამის
შესაძლებლობა... უნდა ითქვას რომ მოქალაქის ქონებრივი მდგომარეობიდან
გამომდინარე სასამართლოს შეუძლია მისი სასამართლო ხარჯებისგან
გათავისუფლება. ამგვარი პოზიცია პირდაპირ გამომდინარეობს ადამიანის
უფლებათა ევროპული კონვენციის მე6 მუხლით დამკვიდრებული პრინციპებიდან.

პროცესის ხარჯები 2 სახისაა:

 სასამართლო ხარჯები - ისინი ამომწურავადაა კანონით განსაზღვრული, მათ

მიეკუთვნება სახელმწიფო ბაჟი, მოწმეების, ექსპერტების,
სპეციალისტებისთვის მისაცემი ხარჯები, თარჯიმნის ხარჯები, მოპასუხის
მოძებნის, ადგილობრივ დათვარიელებაზე გაწეული, სასამართლო
გადაწყვეტილების აღსრულებასთან დაკავშირებული, ადვოკატისთვის
სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გადასახდელი თანხები.

76
 საქმის განხილვასთან დაკავშირებული ხარჯები - ისინი უნდა გადაიხადონ
ცალკეული საპროცესო მოქმედებების შესრულებისთვის, ასევე იმ პირებისთვის,
რომლებიც მართლმსაჯულების განხორციელებაში ეხმარებიან სასამართლოს.

 სასამართლოსგარეშე ხარჯები - არაა ამომწურავად განსაზღვრული. კანონში

მხოლოდ სანიმუშო ჩამონათვალია: ადვოკატისთვის გაწეული ხარჯი,
განაცდური..

განსხვავება სახელმწიფო ბაჟსა და საქმის განხილვასთან დაკავშირებულ ხარჯებს

შორის: სახელმწიფო ბაჟი სასამართლოში საქმის განხილვისთვის სავალდებულო
გადასახადია, წინასწარ არის კანონით განსაზღვრული. საქმის განხილვასთან
დაკავშირებული ხარჯები კი - ხარჯები, რომლებიც უნდა აუნაზღაურონ იმ პირებს,
რომლებიც დახმარებას უწევენ სასამართლოს. სასამართლოსგარეშე ხარჯების
ოდენობა კი განისაზღვრება ფაქტობრივად გაწეული დანახარჯებით, ამიტომ
დაინტერესებულმა მხარემ სასამართლოს უნდა წარუდგინოს ამ გაწეული ხარჯების
დამადასტურებელი მტკიცებულებები.(ამის გარეშე სასამართლო ვერ შეძლებს მხარეს
ამ ხარჯების ანაზღაურების მოვალეობა დააკისროს).

სახელმწიფო ბაჟი და მისი ოდენობის განსაზღვრის წესი

სახელმწიფო ბაჟი – ესაა საქართველოს ბიუჯეტში შენატანი, რომელსაც იხდიან

ფიზიკური და იურიდიული პირები სახელმწიფოს მიერ მათი ინტერესების
შესაბამისი იურიდიული მოქმედებების შესრულებისათვის და სათანადო საბუთების
გაცემისათვის.

სახელმწიფო ბაჟი სასამართლოში - მხარეების, დამოუკიდებელი მოთხოვნით მე3

პირების, განმცხადებლის შენატანები, რასაც ისინი სასამართლოში საქმის
განხილვისთვის იხდიან კანონით განსაზღვრული წესით და ოდენობით.

საპროცესოს 38ე მუხლში ამომწურავადაა მოცემული ჩამონათვალი იმ მოქმედებებზე,

რომლებზეც სახელმწიფო ბაჟი გადაიხდევინება, მაგალითად:

სარჩელი, განცხადება ლიზინგის საგნის გამცემის მფლობელობაში მის დაბრუნებაზე.

საარბიტრაჟო წარმოებაში/სამედიცინო მედიაციის პროცესში მოწმის დასწრების
უზრუნველყოფაში, მტკიცებულების მოპოვებაში სასამართლოს დახმარების
თაობაზე განცხადებაზე არბიტრაჟის დანიშვნა, აცილებასთან განცხადებაზე...

77
შეგებებულ სარჩელზე, დამოუკიდებელი მოთხოვნით მე3 პირის სარჩელზე, უდავო
წარმოების საქმეთა აღძვრაზე განცხადება, სააპელაციო/საკასაციო/კერძო საჩივრაზე...

სახელმწიფო ბაჟი წინასწარ შეაქვს მოსარჩელეს (მომჩივანს), სასამართლოს უფლება

არ აქვს განიხილოს სარჩელი, (საჩივარი) თუ ბაჟი არ არის გადახდილი.

თუ მხარე სასამართლოს წარუდგენს უტყუარ მტკიცებულებებს მის მძიმე ქონებრივ

მდგომარეობასთან დაკავშირებით სასამართლოს შეუძლია გაანთავისუფლოს იგი
ბაჟის გადახდისაგან ან გადაუვადოს ბაჟის გადახდა და განიხილოს საქმე ბაჟის
წინასწარი გადახდის გარეშე ან შეუმციროს ბაჟის ოდენობა და ისე განიხილოს საქმე.

ბაჟის ოდენობის განსაზღვრის ორი მეთოდი: მარტივი და პროპორციული.

მარტივი მეთოდის გამოყენების დროს კანონმდებელი წინასწარ განსაზღვრავს მის

ოდენობას ლარებით ან თეთრით. პროპორციული მეთოდის გამოყენების დროს
კანონმდებელი სახელმწიფო ბაჟის ოდენობას განსაზღვრავს იმ თანხების
მოცულობის პროცენტულად, რომელსაც შეადგენს სარჩელის, განცხადების თუ
საჩივრის ფასი.

სარჩელებზე, აგრეთვე განცხადებებზე გამარტივებული წესით გადახდის ბრძანების

მიღების შესახებ და განცხადებაზე ლიზინგის საგნის გამცემის მფლობელობაში
ლიზინგის საგნის დაბრუნების თაობაზე, შეგებებულ სარჩელზე, დამოუკიდებელი
მოთხოვნით მე3 პირის სარჩელზე, განცხადებაზე უდავო წარმოების საქმეთა აღძვრის
შესახებ, სარჩელზე სახელმწიფო-სამართლებრივი და ადმინისტრაციულ-
სამართლებრივი ურთიერთობიდან წარმოშობილი დავების შესახებ - სადავო საგნის
ღირებულების 3 პროცენტს, მაგრამ არანაკლებ 100 ლარისა.

სააპელაციო საჩივრისათვის - სადავო საგნის ღირებულების 4 პროცენტს, მაგრამ

არანაკლებ 150 ლარისა. საკასაციო საჩივრისათვის - სადავო საგნის ღირებულების 5
პროცენტს, მაგრამ არანაკლებ 300 ლარისა. კერძო საჩივრისათვის – 50 ლარს.

მაგისტრატის განსჯად საქმეზე - ყველა ინსტანციაში სახელმწიფო ბაჟი არის

საპროცესოს 39.1-ით დადგენილი ოდენობის ნახევარი.

მაქსიმალური ზღვარი: I ინსტანცია- ფიზიკური პირი - 3000ლ. იურიდიული პირი -

5000ლ. სააპელაციო- ფიზიკური პირი - 5000ლ. იურიდიული პირი - 7000ლ.
საკასაციო-ფიზიკური პირი - 6000ლ. იურიდიული პირი - 8000ლ.

78
დავის საგნის (სარჩელის საგნის) ღირებულების განსაზღვრის მოვალეობა ეკისრება
მოსარჩელეს. მან თავის სარჩელში უნდა მიუთითოს დავის საგნის ფასზე.
მოსამართლეს, რომელმაც უნდა გადაწყვიტოს საკითხი სარჩელის მიღების შესახებ,
უფლება აქვს შეამოწმოს შეესაბამება თუ არა მოსარჩელის მიერ მითითებული
სარჩელის ფასი მის ნამდვილ ღირებულებას. თუ გაირკვევა, რომ მოსარჩელის მიერ
მითითებული ფასი არ შეესაბამება სადავო ქონების ნამდვილ ღირებულებას, მაშინ ეს
ფასი თვითონ მოსამართლემ უნდა განსაზღვროს. (საპროცესოს მე40 მუხლი), თუ
გარკვევა მოსამართლისთვისაც რთულია შეუძლია მოიწვიოს ექსპერტი.

შეიძლება სარჩელის აღძვრის დროს ზუსტად ვერ ხერხდებოდეს საგნის

ღირებულების ზუსტად განსაზღვრა, კანონმდებელი უშვებს შესაძლებლობას
წინასწარ, დაახლოებით მაინც განისაზღვროს ბაჟის ოდენობა (და რა საგნის
ღირებულება), ხოლო შემდეგ კი შეიძლება მოხდეს დამატებით გადახდევინება ან
ზედმეტად გადახდილის უკან დაბრუნება იმის მიხედვით,თუ როგორ განისაზღვრა
სარჩელის ფასი საბოლოოდ.

მოსარჩელეს სარჩელის აღძვრის შემდეგ მოთხოვნის გადიდების/სარჩელის საგნის

შეცვლა შეუძლია, გადიდებისას შესაბამისად დამატებით გადახდევინება უნდა
მოხდეს, ასევე თუ საგნის შეცვლა გადიდებას იწვევს მისი გადახდევინებაც, ხოლო
თუ მოთხოვნა შემცირდა ან საგნის შეცვლამ გამოიწვია ეს მაშინ მცირდება ბაჟიც.

როცა 1 სარჩელში რამდენიმე სხვადასხვა მოთხოვნაა გაერთიანებული- ამ დროს

განისაზღვრება გაერთიანებული, ანუ შეჯამებული მოთხოვნების ფასი, რითაც
მიიღება მოთხოვნათა საერთო ფასი. ეს წესი არ გამოიყენება, როდესაც
სასამართლოში შემოსულია რამდენიმე ერთგვაროვანი საქმე და სასამართლომ
მიზანშეწონილად ცნო მათი გაერთიანება ერთ წარმოებად- ამ დროს ცალ-ცალკე
უნდა შეფასდეს.

საპროცესოს 41ე მუხლი ადგენს დავის საგნის ღირებულების განსაზღვრის წესს,

მაგალითად: ფულის გადახდევინების შესახებ სარჩელი- გადასახდელი თანხით.
ნივთის გადაცემის ან მიწოდების შესახებ სარჩელი- ამ ნივთის საბაზრო
ღირებულებით. უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების ცნობის შესახებ სარჩელიის -
უძრავი ნივთის საბაზრო ღირებულებით, 4000 ლარით, თუ ქონებრივ-
სამართლებრივ დავაში შეუძლებელია დავის საგნის ფასის განსაზღვრა.

სარჩელი შეიძლება მიმართული იყოს როგორც არაქონებრივი, ისე მისგან

წარმოშობილი ქონებრივი უფლებების დაცვისაკენ - ამ დროს უნდა განისაზღვროს

79
არაქონებრივი დავათა ღირებულება და ქონებრივი დავის ღირებულება. საბოლოოდ
კი დავის საგნის ღირებულება განისაზღვრება მათ შორის უფრო მაღალი საგნის
ღირებულებით. ამ დროს არ ხდება შეჯამება.

საქმის განხილვასთან დაკავშირებული ხარჯები

საქმის განხილვასთან დაკავშირებული ხარჯები, სახელმწიფო ბაჟთან ერთად

შეადგენს მათ ერთობლიობაში სასამართლო ხარჯებს. ხარჯები, რომლებიც უნდა
მიეცეთ მოწმეებს, ექსპერტებს, სპეციალისტებს და თარჯიმნებს,
გათვალისწინებულია კანონით, მათ უნდა აუნაზღაურდეთ მგზავრობის,
საცხოვრებელი სადგომის დაქირავების, კვების ხარჯები ქვეყნის შიგნით
მივლინებისთვის არსებული ტარიფების მიხედვით, თუ ტარიფები არ არსებობს
ფაქტობრივად გაწეული ხარჯებით უნდა მოხდეს(დასტურდება სასამართლოში
შესაბამისი დოკუმენტების წარდგენით). თუ ექსპერტი კერძო სპეციალური
საექსპერტო დაწესებულების თანამშრომელია, რომელსაც სამოქალაქო საპროცესო
კოდექსი „დამოუკიდებელ ექსპერტს‟ უწოდებს, მაშინ ისინი გასამრჯელოს იღებენ იმ
ოდენობით, რაც განსაზღვრულია მათსა და სასამართლოს შორის დადებული
შეთანხმებით. სახელმწიფო სპეციალური საექსპერტო დაწესებულებისათვის
სასამართლო-საექსპერტო მომსახურების (სპეციალისტის, თარჯიმნის) ანაზღაურება
ხდება საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი ნორმებისა და ტარიფების
შესაბამისად. ეს კრიტერიუმები მოითხოვს შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათისა და
სირთულის გათვალისწინებას, უნდა გაითვალისწინონ მასალები, დავალების
შესასრულებლად დახარჯული დრო.

მოწმეებად გამოსაძახებელ პირებს უნარჩუნდებათ საშუალო ხელფასი სამუშაო

ადგილზე. თუ ისინი არ არიან შრომით ურთიერთობაში, ანუ უმუშევრებია, მაშინ
მათ ეძლევათ გასამრჯელო ფაქტობრივად დახარჯული დროისა და შრომის
ანაზღაურების იმ მინიმალური ოდენობის გათვალისწინებით, რაც დადგენილია
ოფიციალურად მთელი ქვეყნის მასშტაბით.
სასამართლომ უნდა განსაზღვროს ადგილზე დათვალიერების ხარჯების ოდენობა და
დააკისროს მისი გადახდა ერთ-ერთ ან ორივე მხარეს, იმის მიხედვით თუ ვისი
ინიციატივით წარმოებს დათვალიერება.

მოპასუხის მოძებნის ხარჯები - განეკუთვნება საქმის განხილისათვის

დაკავშირებული ხარჯების კატეგორიას, დასაშვებია მხოლოდ კანონით
გათვალისწინებულ შემთხვევაში. მაგალითად რეკეტირის ძებნა, როდესაც
აღძრულია რეკეტული ქონების ჩამორთვევაზე საქმე, მარჩენალის სიკვდილით
80
გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების შესახებ, როდესაც მოვალის ადგილსამყოფელი
უცნობია, მოსამართლეს გამოაქვს განჩინება პოლიციის ორგანოების მეშვეობით
მოვალის ძებნის შესახებ. ასეთი განჩინების გამოტანა დასაშვებია მხოლოდ მას
შემდეგ, როდესაც სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება ზემოაღნიშნულ
საქმეებზე სარჩელის დაკმაყოფილების შესახებ და ეს გადაწყვეტილება შევიდა
კანონიერ ძალაში, ან სასამართლომ დაადგინა მისი დაუყოვნებლივ აღსრულება.
მოვალის ძებნის ხარჯები თავდაპირველად ბიუჯეტის სახსრებიდან ანაზღაურდება,
მაგრამ შემდგომში ამ ხარჯების ანაზღაურება დაეკისრება თვითონ მხარეებს.

სასამართლო ხარჯების გადახდისგან გათავისუფლება

სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან მხარეთა განთავისუფლება შეიძლება მოხდეს

კანონის ძალით და სასამართლოს მიერ. მაგრამ არცერთს არ შეუძლია მხარე
გაანთავისუფლოს ისეთი სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან, რომელიც მეორე
მხარეს უნდა აუნაზღაურდეს. გათავისუფლება შეიძლება მხოლოდ სახელმწიფო
ბიუჯეტის სასარგებლოდ გადასახდელი თანხებისაგან, ანუ სახელმწიფო ბაჟზე.

სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან სასამართლომ შეიძლება გაანთავისუფლოს

მხოლოდ ფიზიკური და არა იურიდიული პირი. იურიდიული პირის მიმართ
დასაშვებია მხოლოდ სასამართლო ხარჯების გადახდის გადადება ან მათი ოდენობის
შემცირება. სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს 2 გარემოება:

1. მოქალაქის ქონებრივი მდგომარეობა, რის გამოც მას არ აქვს საშუალება

გადაიხადოს სასამართლოს ხარჯები.
2. განთავისუფლება შეიძლება მხოლოდ ისეთი სასამართლო ხარჯების
გადახდისგან, რომლებიც სახელმწიფო ბიუჯეტში უნდა ჩარიცხოს.

თუ სასამართლომ გაანთავისუფლა მოსარჩელე ბაჟის გადახდისაგან, მაგრამ

მოსარჩელემ მოიგო პროცესი, ის რომც არ ყოფილიყო გათავისუფლებული ბაჟისგან
პროცესის მთელი ხარჯები დაეკისრებოდა მოპასუხეს, რადგან სასამართლო
ხარჯების გადახდა საბოლოო ანგარიშში უნდა დაეკისროს წაგებულ მხარეს. ამ დროს
თუ მოსარჩელემ რამე ხარჯები გასწია მის მიერ გადახდილი ბაჟი და პროცესის
მთელი ხარჯები უბრუნდება უკან. თუ გაათავისუფლეს გადახდისგან და პროცესიც
მოიგო გადახდა მოპასუხეს დაეკისრება.

სასამართლო ხარჯების გადახდის გადიდება და მათი ოდენობის შემცირება

81
კანონმდებლობა ითვალისწინებს ხარჯების გადახდის გადავადებასა და შემცირებას
(შესაძლოა ორივე ერთდროულად იყოს), ამ საკითხების გადაწყვეტისას სასამართლო
ხელმძღვანელობს - მხარეთა ქონებრივი მდგომარეობით, მათი დადასტურების
ტვირთი მხარეს ეკისრება.

ხარჯების შემცირება ყოველთვის არაა დამოკიდებული სასამართლოს

მიხედულებაზე. არსებობს კანონით გათვალისწინებული კონკრეტული საფუძვლები,
რომელთა არსებობის შემთხვევაში სასამართლო ვალდებულია შეამციროს ხარჯების
ოდენობა. კერძოდ, ბაჟის ოდენობა განახევრდება, თუ სასამართლოს მთავარ
სხდომაზე მოსარჩელემ უარი თქვა სარჩელზე, მოპასუხემ ცნო სარჩელი, მხარეები
მორიგდნენ. (49.1 მუხლი). სარჩელზე უარის თქმა, სარჩელის ცნობა
დისპოზიციურობის პრინციპის კონკრეტულ გამოვლინებას წარმოადგენს, მისი
პრაქტიკული რეალიზაციაა, იგი მხარეთა ასეთი მოქმედებების წახალისებას
ცდილობს, რადგან იგი პროცესის ეკონომიის პირინციპის მოთხოვნების
განხორციელებას, საქმის გადაწყვეტის დაჩქარებას, პროცესის ხარჯების შემცირებას
უწყობს ხელს.

54-ე მუხლით, რომლის თანახმად თუ მოსარჩელემ უარი თქვა სარჩელზე ბაჟის

ნახევარს გადაიხდის თვით ეს მოსარჩელე. თუ მოპასუხემ ცნო სარჩელი ბაჟის ამ
ნახევარს მოპასუხე გადაიხდის.

თუ მხარეები მორიგდებიან ბაჟის ნახევრის გადახდა განაწილდება ორივე მხარეს

შორის, მაგრამ თუ მხარეებმა თვითონ გაითვალისწინეს ბაჟის გადახდის
განაწილების წესი, სასამართლო ამ საკითხს გადაწყვეტს მათი შეთანხმების
შესაბამისად.

შესაძლებელია უარის თქმა/ ცნობა მხოლოდ დავის საგნის ნაწილს შეეხოს. ამ

შემთხვევაში ბაჟის ოდენობა განისაზღვრება დავის საგნის იმ ნაწილის ფასის
მიხედვით, რომელზეც უარს არ ამბობს მოსარჩელე, ან არ ცნობს მოპასუხე.

სასამართლო მედიაციის პროცესში დავის მხარეთა შეთანხმებით დასრულების

შემთხვევაში მოსარჩელეს დაუბრუნდება მის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის
70%.

სარჩელზე უარის თქმის, მორიგების შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება,

საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ, რომელზეც შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.
განჩინებაში უნდა აღინიშნოს სახელმწიფო ბაჟის განახევრების, თუ მისგან

82
მთლიანად გათავისუფლების შესახებ იმის მიხედვით რა ეტაპზე მოხდა უარის
თქმა/მორიგება.

უარის თქმა, სარჩელის ცნობა ან მხარეთა მორიგება დასაშვებია სააპელაციო და

საკასაციო ინსტანციის სასამართლოებშიც. მაგრამ ბაჟის განახევრება ან მისგან
გათავისუფლება შეიძლება მხოლოდ შესაბამის ინსტანციაში შეტანილ ბაჟს შეეხოს,
რაც ნიშნავს რომ სახელმწიფო ბაჟის ოდენობა, რომელიც პირველი ინსტანციით
საქმის განხილვისთვისაა შეტანილი უცვლელი რჩება.

სასამართლო ხარჯების განაწილება მხარეთა შორის

იმ მხარის მიერ გაღებული ხარჯების გადახდა, რომლის სასარგებლოდაც იქნა

გამოტანილი გადაწყვეტილება, ეკისრება მეორე მხარეს, თუნდაც ეს მხარე
განთავისუფლებული იყოს სახელმწიფო ბიუჯეტში სასამართლო ხარჯების
გადახდისაგან. თუ მოსარჩელე მოიგებს, რომელიც გათავისუფლებული იყო
გადახდისგან მოპასუხეს დაეკისრება. მაგრამ თუ მოპასუხემ მოიგო პროცესი, მაშინ
მოპასუხეს ვერ დაეკისრება ბაჟის გადახდა. მისი გადახდა ვერც მოსარჩელეს
დაეკისრება, რადგან იგი განთავისუფლებული იყო ბაჟისგან. სხვა ხარჯების,
რომლებიც მოპასუხის სასარგებლოდ უნდა იყოს გადახდილი, გადახდა მოსარჩელეს
დაეკისრება.

სარჩელზე უარის თქმა შეიძლება სხვადასხვა მოტივით იყოს განპირობებული. ყველა

შემთხვევაში ასეთი უარის შედეგად მოპასუხეს არ ეკისრება იმ ხარჯების
ანაზღაურება, რომელიც მოსარჩელემ გასწია. ერთადერთი შემთხვევა როდესაც
მოპასუხეს შეიძლება დაეკისროს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება ესაა -
მოსარჩელის მიერ სარჩელზე მხარის არ დაჭერა იმ მოტივით, რომ მოპასუხემ
ნებაყოფლობით დააკმაყოფილა იგი სარჩელის აღძვრის შემდეგ. ოღონდ აქ
აუცილებელია მოსარჩელის თხოვნა რომ ანაზღაურება დაეკისროს მოპასუხეს. ასეთი
თხოვნის გარეშე სასამართლო თავისი ინიციატივით ვერ დააკისრებს.

მორიგების შემთხვევაში, მათ შეუძლიათ ერთმანეთში შეთანხმდნენ სასამართლო

ხარჯების განაწილების წესზე, რაც სავალდებულოა სასამართლოსათვის. თუ
მხარეები არ შეთანხმებულან, მაშინ სასამართლომ თვითონ თავისი ინიციატივით
უნდა გაანაწილოს მხარეთა შორის სასამართლო ხარჯები.

უარის თქმისას თუ მხარეთა მორიგების გამო სასამართლოს გამოაქვს განჩინება,

მასში უნდა ჩაიწეროს, რომელ მხარეს რა ხარჯები და რა ოდენობით უნდა
დაეკისროს. შესაძლებელია ხარჯების განაწილებაზე მხარემ სასამართლოს მას

83
შემდეგ მიმართოს როცა უკვე განჩინება იქნება გამოტანილი, რომელშიც ხარჯებზე
არაფერია ნათქვამი, აქ ანალოგიის წესი გავრცელდება და მოუწევს დამატებითი
განჩინების გამოტანა, რომელშიც ეს ხარჯები იქნება განსაზღვრული.

კანონი განსაზღვრავს მხარის მიერ წარმომადგენლის დახმარებისათვის გაწეული

ხარჯების იმ ოდენობის მაქსიმუმს, რომელიც შეიძლება დაეკისროს მეორე მხარეს:
დავის საგნის ღირებულების 4% - მდე ოდენობით.

სასამართლო ხარჯების განაწილების იგივე წესები გამოიყენება სააპელაციო და

საკასაციო სასამართლოში იმ შემთხვევაში, როდესაც სააპელაციო ან საკასაციო
სასამართლო შეცვლის გადაწყვეტილებას ან გამოიტანს ახალ გადაწყვეტილებას.
მაშინ მას ევალება თვითონვე შეცვალოს სასამართლო ხარჯების განაწილებაც.
იგულისხმება არა მარტო სააპელაციო (საკასაციო) საჩივრისათვის გადახდილი ბაჟი,
არამედ ხარჯები, რომლებიც გაიღეს მხარეებმა ქვემდგომ ინსტანციებში საქმეთა
განხილვისას.

როცა ზემდგომი ინსტანცია აუქმებს გადაწყვეტილებას და ხელახლა განსახილველად

აბრუნებს, მაშინ სასამართლო, რომელსაც საქმე ხელახლა განსახილველად
დაუბრუნდა, ხელახლა გაანაწილებს სასამართლო ხარჯებს, იმის შესაბამისად, თუ
როგორ გადაწყვეტილებას გამოიტანს საქმის ხელახლა განხილვის შედეგად.
ხელახლა განაწილება მოიცავს სასამართლო ხარჯებს მთლიანად, რაც გაწეულია
სარჩელის აღძვრიდან საქმის ხელახლა განხილვის შედეგად მიღებული
გადაწყვეტილების გამოტანამდე.

ნებისმიერი განჩინება, გამოტანილი სასამართლო ხარჯებთან დაკავშირებულ

საკითხებზე, გარდა ისეთი საკითხებისა, რომლებიც პროცესის ბოლოს –
სასამართლოს გადაწყვეტილებით უნდა გადაწყდეს, შეიძლება გასაჩივრდეს კერძო
საჩივრით.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

სასამართლო უწყება, მისი ჩაბარების წესი

სასამართლოს მთავარ სხდომაზე განსახილველად საქმის ზეპირი განხილვის

დანიშვნის შემდეგ, დღის წესრიგში დგება პროცესის მონაწილეთათვის საქმის
განხილვის დროისა და ადგილის დროულად და კანონით დადგენილი წესით
შეტყობინება. ამაზე პროცესის მონაწილეთათვის შეტყობინება სასამართლოს მთავრი
სხდომის დაწყების აუცილებელი და სავალდებულო პირობაა, მასთანაა

84
დაკავშირებული იმის დადგენა ვინ გამოცხადდა პროცესზე, ეცნობათ თუ არა
გამოუცხადებელ პირებს სხდომის ადგილსა და დროზე ინფორმაცია კანონის
მოთხოვნათა დაცვით, რამდენად ჩაბარდა საქმის ყველა მონაწილეს სასამართლო
უწყება...

72ე მუხლის თანახმად, სასამართლო უწყებასთან ერთად მოსამართლე მოპასუხეს

უგზავნის სასარჩელო განცხადებას და თანდართული საბუთების ასლს, ხოლო
მოსარჩელეს უწყებასთან ერთად მოპასუხის წერილობითი ახსნა განმარტების ასლს
თუ უწყების გაგზავნის დროისთთვის სასამართლოში ასეთი შემოვიდა.

ამავე მუხლის მე2 ნაწილის მიხედვით სასამართლოში შესული ყველა ეს განცხადება

და დოკუმენტი მხარეებს ეგზავნებათ როგორც უწყების გაგზავნის დროისთვის, ისე
მანამდე და შემდეგაც, მთავარია ეს დოკუმენტები სასამართლოში შევიდეს.

სარჩელი შედის იმდენი ასლით რამდენი მოპასუხეცაა.

საქმის იმ მხარის დაუსწრებლად განხილვა, რომელიც არ იყო სხდომის დროსა და

ადგილზე ინფორმირებული სასამართლოს გადაწყვეტილების უპირობოდ გაუქმების
საფუძველია.

დროისა და ადგილის სათანადოდ შეტყობინება ის მოქმედებაა რომელსაც დიდი

მნიშვნელობა აქვს კანონიერების პრინციპის განსახორციელებლად და მას
მნიშვნელოვანი საპროცესო შედეგები მოსდევს. მაგ: სათანადო ინფორმირება
დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანის საშუალებას იძლევა და პირიქით.

ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს დადგენილება განსაზღვრავს რომ

კანონი სთხოვს შიდა სახელმწიფობრივ სასამართლოს მხარის სხდომაზე სათანადო
ფორმით მოიწვიონ. მხარეს უწყება უნდა გაეგზავნოს ფოსტით ან ჩაბარდეს
კურიერის მეშევობით. ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლო უწყება პირს უნდა
ჩაბარდეს პირადად ხელწერილით. სხდომის დასაწყისში სასამართლომ უნდა
გაარკვიოს იყო თუ არა მხარე დაბარებული სასამართლოში, ამის შემდეგ
განსაზღვრავს სხდომის გაგდადება რამდენადაა აუცილებელი. თუ არ ყოფილა
დაბარებული სხდომა აუცილებლად უნდა გადაიდოს. მხარეთა არყოფნა,
სასამართლოში დაბარების პირობები, გამოუცხადებლობის მიზეზები უნდა
მიეთითოს დადგენილებაში.

მოსამართლე ვალდებულია მხარეებს/მათ წარმომადგენლებს სასამართლო უწყება იმ

ვარაუდით ჩააბაროს რომ მათ მიიღონ შეტყობინება, მიეცეთ გონირვული ვადა

85
დროულად გამოსაცხადებლად და საქმისთვის( ზეპირი მოსმენა) მოსამზადებლად.
შესაბამისად დარღვევაა არამარტო ისეთ დროს ჩაბარება რაც გამორიცხავს მის
გამოცხადებას, არამედ ასევე როცა ისეთ ვადაში ჩაბარდა, რაც მხარეს მომზადების
საშუალებას არ აძლევდა.

კონკრეტულად როდის ჩაითვლება უწყება დროულად ჩაბარებულად ეს არაა

განსაზღვრული, სიტუაციიდან გამომდინარე სასამართლომ ეს თავად უნდა
განსაზღვროს. შესაბამისად თუ უწყება დროულად არ ჩაბარდა მხარეს უფლება აქვს
სხდომის გადადება მოითხოვოს, რათა მხარემ საქმის განხილვისთვის მოემზადოს.
მხარეთა შეტყობინებისა და დაბარებისთვის საჭირო და სათანადო ინფორმაციას
სასამართლო შეტანილ სარჩელში პოულობს. მოწმის დაბარების საჭიროების
შემთხევაში კი ინფორმაციას აწოდებს ის მხარე რომლის შუამდგომლობითაც
იბარებს.

შეტყობინება - გამოიყენება მხარეებისა და მათი წარომადგენლების მიმართ. მათ

ეცნობებათ, რადგან უფლება აქვთ გამოცხადდნენ სასამართლოში და არა
ვალდებულება.

დაბარება-მოწმეების, ექსპერტების, სპეციალისტებისა და თარჯიმნების მიმართ.

მათთვის გამოცხადება სავალდებულოა, შესაბამისად ხდება დაბარება.

შეტყობინებისა და დაბარების ძირითადი ფორმა უწყებაა. ის განსაზღვრულ

რეკვიზიტებს უნდა შეიცავდეს: 1ლ რიგში დროისა და ადგილის ინფორმაცია,
წინადადებას მხარეების მიმართ, წარმოადგინონ მათთან არსებული ყველა
მტკიცებულება და მითითებას გამოუცხადებლობის შედეგებზე, ვალდებულებას რომ
ამის მიზეზი აცნობოს სასამართლოს. მხარეები, წარმომადგენლები, მოწმეები,
ექსპერტები... შეიძლება დაიბარონ უწყების ნაცვლად ტელეფონით, დეპეშით, ფაქსით
ან სხვა ტექნიკური საშუალებით. ამის აუცილებელობა დგება როცა პირის
საცხოვრებელი ძალიან შორსაა სასამართლოს ადგილსამყოფელიდან, ან როდესაც
მისი სასწრაფოდ დაბარებაა აუცილებელი. ცხადია ეს დასაშვებია თუ პირს
შესაბამისი საშუალებით შეტყობინების მიღების შესაძლებლობა აქვს. ტექნიკური
საშუალებით მხარეთა და სხვა პირთა ინფორმირებისას უნდა შედგეს აქტი, რომელიც
ჩაიკერება საქმეში. მას სასამართლოს შესაბამისი მოხელე ადგენს.(მოსამართლის
თანაშემწე/მდივანი). მასში უწყებისთვის საჭირო ყველა ინფორმაცია უნდა იყოს
ასახული, წინააღმდეგ შემთხვევაში პირი არ ჩაითვლება კანონით დადგენილი წესით
ინფორმირებულად.

86
ტექნიკური საშუალებით გაგზავნილი სასამართლო უწყების ჩაბარება საპროცესოს
73ე მუხლით დადგენილი წესით დასტურდება. იგულიხმება შესაბამისი აქტის
შედგება, ასევე შესაბამისი საშუალებით მოწოდებული დადასტურება

72.1.ბ-ში ,,ადგილის მითითება“ გულისხმობს, რომ უწყებაში, რომლითაც მხარე

მოიწვევა სასამართლო პროცესზე მითითებული უნდა იყოს საქმის განხილვის
ადგილზე, ანუ საამართლოს სხდომის დარბაზზე, თუ ასეთი ერთზე მეტია უნდა
მიეთითოს დარბაზის ნომერიც.

ინფორმაცია ადგილსა და დროზე შეიძლება უშუალოდ სასამართლოშიც მიიღონ,

მაგალითად როცა ის პირი ვისაც ატყობინებენ იმყოფება სასამართლოს შენობაში. ამ
დროს ინფორმაციას სასამართლოშივე ატყობინებენ, რასაც ხელის მოწერით
ადასტურებს.

14 წმდე, ასევე სასამართლოს მიხედულებით 14-18მდე ასაკის მოწმეების სხდომაზე

დაბარება ხდება პედაგოგთან ერთად, აუცილებლობისას მოიწვევენ მშობლებს, სხვა
კანონიერ წარმომადგენლებს.

მუხლი 207 დან გამომდინარე უწყება უნდა გაიგზავნოს არა უგვიანეს 3 დღისა
სასამართლოს მთავარ სხდომაზე არსებითად განსახილველად საქმის დანიშვნის
შესახებ განჩინების მიღებიდან.

ადრესატს უწყება უნდა ჩაბარდეს ფაქტობრივი ადგილსამყოფელის,

ალტერნატიული მისამართის, სამუშაო ადგილის ან სასამართლოსთვის ცნობილი
სხვა მისამართის მიხედვით.

თუ სარჩელი ი.პ-ის ფილიალის საქმიანობიდან გამომდინარეობს უფრო მართებული

იქნება უწყების ფილიალისა და ი.პ-ისთვსაც გაგაზავნა.

73. სასამართლო უწყების გაგზავნა- იგზავნება ფოსტით, დამტარებლის მეშვეობით,

ტექნიკური საშუალებით, სასამართლო ფორმას თავად ირჩევს, ისევე როგორც არჩევს
რომელ მისამართზე გაგაზავნოს არაა ვალდებული დაიცვას თანმიმდევრობა.
მხარეთა ინფორმირების რა საშუალებაც უნდა შეირჩეს სასამართლოს ხელთ უნდა
ჰქონდეს შეტყობინების მიღების დამადასტურებელი მტკიცებულება, წინააღმდეგ
შემთხვევაში საქმის მოსმენა უნდა გადაიდოს.

თუ საქმის განხილვა გადაიდო და სხვა დროისთვის დაინიშნა, მაშინ დაბარებულ და

სხდომაზე გამოცხადებულ პირებს ჩაბარდებათ სასამართლოში დაბარების შესახებ
უწყებები, ანდა გამოეცხადებათ ამის შესახებ ცალკე ფურცელზე ხელმოწერით,

87
რომელიც დაერთვის სასამართლო სხდომის ოქმს, ამასთან, განემარტებათ მათი
გამოუცხადებლობის შედეგები.

მოსამართლეს შეუძლია მხარის თანხმობით ხელზე მისცეს მას სასამართლო უწყება

შესატყობინებელი ან გამოსაძახებელი პირისთვის ჩასაბარებლად. ვისაც დაევალა
უწყების მიტანა, ვალდებულია სასამართლოში მიიტანოს მე2 ეგზემპლარი
ადრესატის ხელმოწერით. უწყების დროულად ჩაბარების მიზნით მხარეს შეუძლია
სასამართლოს მიმართ წერილობითი განცხადების საფუძველზე, საკუთარი
ხარჯებით უზრუნველყოს კურიერის გადაადგილებაზე და მისი მეშვეობით უწყების
ჩაბარება. ეს წესი ასევე ვრცელდება მოწმე,ექსპერტ, თარჯიმებსა და პროცესის სხვა
მონაწილეებზე.

კანონი ზუსტად განსაზღვავს უწყების გაგზავნის, ჩაბარების და მიღებაზე უარის

თქმის შედეგებს. სასამართლო უწყების გაგზავნა გულისხმობს როგორც გაგზავნას,
ასევე მის ჩაბარებასაც. ფოსტით ან კურიერის მეშვეობით გაგზავნილი უწყება უნდა
ჩაბარდეს პირადად მიმღებ ფიზიკურ პირს. სამუშაო ადგილზე, ორგანიზაციის
შესაბამის უფლებამოსილ პირს, რომელიც უწყებას ადრესატს გადასცემს, ამ
შემთხვევაში ეს დასტურდება მეორე ეგზემპლარზე უწყების მიმღების ხელმოწერით.

ორგანიზაც. უფლებამ. პირში იგულისხმება კორესპონდენციის მიღებაზე

უფლებამოსილი პირი მაგალითად მენეჯერი, ხელმძღვანელი.. ხელმოწერილი
ეგზემპლარი როგორც უწყების მიღების მტკიცებულება უბრუნდება სასამართლოს.
შეტყობინების შესახებ ინფორმაცია უნდა იყოს საქმეში. სწორედ ამ დროსააა
შესაძლებელი რომ შედგეს სასამართლო სხდომა. ხელმოწერის დროის მიხედვით
განსაზღვრავს სასამართლო სასამართლოში დაბარებული პირისითვის უწყების
ჩაბარების დროსა და დროულობას.

თუ უწყების ჩამბარებელმა სასამართლოში გამოსაძახებელი ფიზიური პირი ვერ ნახა

მხარის მიერ მითითებულ მისამართზე მაშინ კანონი განსაზღვარვს თუ ვინ შეიძლება
იყოს უწყების მიმღები, ანუ ვის ჩაბარდეს ამ დროს. ასეთია ადრესატთან მცხოვრები
ქმედუნარიანი ოჯახის წევრი, თუ სამუშაო ადგილის მიხედვით ჩაბარდა სამუშაო
ადგილის ადმინისტრაცია, გამონაკლისია როცა ის მოწინააღმდეგე მხარეა. მიმღები
ვალდებულია მეორე ეგზემპლარზე საკუთარი სახელით მოაწეროს ხელი.

როცა ირღვევა მხარისთვის უწყებისა და სხვა დოკუმენტის ჩაბარების წესი, არ

შეიძლება დარღვევით ჩაბარების დღიდან მოხდეს საპროცესო ვადის ათვლა და ამ
ფაქტის საფუძველზე დავის დასრულება.

88
ადრესატის არყოფნის შემთხვევაში უწყების ჩამბარებელმა მეორე ეგზემპლარზე
უნდა მიუთითოს სადაა ადრესატი წასული და როდის დაბრუნდება.

მსჯავრდებულისთვის ჩაბარების წესი თავისებურებით ხასიათდება, ამაზე

საკასაციო პალატა ამბობს რომ მხარის მიერ წარდგენილი სასჯელაღსრულების
დაწესებულების სპეციალური ნაწილის უფროსის ხელმოწერითა და დაწესებულების
შესაბამისი ბეჭდით დამოწმებული ცნობა რომლის თანახმად მსჯავრდებულმა
სასამართლოს გადაწყვეტილება მიიღო გარკვეულ დღესა და საათზე სარწმუნოდ ვერ
ადასტურებს მსჯავრდებულისთვის ასლის ჩაბარებას, თუმცა აქვე აღნიშნავს რომ
ყოველგვარი ეჭვი დაინტერესებული მხარის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს.

საპროცესოს 74ე მუხლით გათვალისწინებულია სასამართლო უწყების ჩაბარების

ერთ-ერთი მნიშნელოვანი საშუალება, მათში მითითებული პირების ამგვარი
უწყების ჩაბარების შესაძლებლობის სახით.

თუ პირი 75.2-ში მითითებული გამონაკლისის გარდა უარს აცხადებს უწყების

ჩაბარებაზე ამაზე უწყების მიმტანი სათანადო აღნიშვნას აკეთებს უწყებაზე, ასევე
შეუძლია შეადგინოს აქტი იმის შესახებ რომ მხარე უარს აცხადებს უწყების მიღებასა
და ხელის მოწერაზე, რომელიც უბრუნდება სასამართლოს. ადრესატის მიერ
შეცდომის დაშვება ასევე აღინიშნება გზავნილზე.

მხარისთვის კანონით დადგენილი წესით გადაწყვეტილების ასლის ჩაბარების

დოკუმენტად უნდა ჩაითვალოს სასამართლოს გზავნილის მეორე ეგზემპლარი და
გასაჩივრების ვადის გამოთვლა უნდა დაიწყოს ამ დოკუმენტზე მითითებული
თარიღიდან.

უწყების ადრესატის ან 74 მუხლის 1ელი ნაწილით გათვალისწინებული სუბიექტის

უარი უთანაბრდება უწყების ჩაბარებას და ამიტომ ასეთი უარი არ წარმოადგენს
სხდომაზე საქმის განხილვის დამაბრკოლებელ გარემოებას, ჩვეულებრივად
ჩაბარებულად ჩაითვლება და სასამართლოს შეუძლია განიხილოს საქმე. აქვე უნდა
ითქვას რომ უწყების მიღებაზე 74.1 ის სუბიექტის უარის შემთხვევაში სასამართლო
უწყება მოპასუხისთვის ჩაბარებულად არ ითვლება თუ მას პირველად ეგზავნება
უწყება, გარდა იმ შემთხვევისა როცა უწყება გაგზავნილი იყო მოპასუხის მიერ
პასუხში მითითებულ მისამართზე.

მხარეები ვალდებული არიან საქმის წარმოების დაწყების შემდეგ სასამართლოს

თავიანთი მისამართის შეცვლის შესახებ ინფორმაცია მიაწოდონ. ამ ინფორმაციის
უქონლობისას უწყება სასამართლოსთვის ცნობილ ძველ მისამართზე იგზავნება და

89
თუნდაც ადრესატი იქ აღარ ცხოვრობდებს მაინც ჩაბარებულად ითვლება. ეს
გულისხმობს რომ პირები უნდა იყვნენ ინფორმირებული ამგვარი საქმის
სასამართლოს წარმოებაში არსებობის შესახებ და მხოლოდ მოცემული
ვალდებულების შეუსრულებლობის დროს სასამართლო ცნობილ უკანასკნელ
მისამართზე უგზავნის და ითვლება ჩაბარებულად თუნდაც აღარ ცხოვრობდეს იქ, ამ
ნორმას სასამართლო თვითნებურად ვერ გამოიყენებს.

თუ სათანადო ინფორმირების მიუხედავად პირს გამოუცხადებლობის საპატიო

მიზეზი გააჩნია, ასევე როცა პირი არ გამოცხადა და მისი ინფორმირების
დამადასტურებელი მტკიცებულება არ არსებობს სასამართლო ვალდებულია სხდომა
გადადოს. რამდენადაა მიზეზი საპატიო ეს სასამართლომ სიტუაციიდან
გამომდინარე უნდა განსაზღვროს.

სასამართლოს უფლება პირი სათანადოდ ინფორმირებულად/დაბარებულად

ჩათვალოს გამომდინარეობს სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის
პრინციპიდან, ამ უფლების გარეშე სასამართლოს წინაშე მდგარი ამოცანების
შესრულება გახდებოდა შეუძლებელი.

78ე მუხლის თანახმად თუ მხარის ადგილსამყოფელი უცნობია/ მისთვის უწყების

ჩაბარება სხვაგვარად ვერ ხერხდება სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს
განჩინება საჯაროდ შეტყობინების გავრცელებაზე. საჯაროდ ვრცელდება შესაბამისი
სასამართლოს შენობაში თვალსაჩინო ადგილას ან ვებგვერდზე განთავსებით.
შეიძლება დაინტერესებული მხარის ხარჯებით გაზეთში გამოქვეყნებაც. ამ დროს
ინფორმაცია მხარისთვის ჩაბარებულად ითვლება მისი გამოქვეყნება განთავსებიდან
მე7 დღეს. ან ნორმების სახით არსებული სამართლებრივი ფიქციების გარეშე საქმის
განხილვა დაბრკოლდებოდა.

ფიქციების დაწესების არსი მდგომარეობს იმაში, რომ იმ მხარის უფლებები იყოს

დაცული, ვისიც შეიძლება შეილახოს მეორე მხარის უდისციპლინობით.
გარკვეულწილად მათი იურიდიულ სანქციებად მიჩნევა შეიძლება
სამართალწარმოების მონაწილეთა მიმართ.

თუ საქმის წარმოება სასამართლოში ერთ-ერთ თანამონაწილეს აქვს მინდობილი,

მაშინ უწყება ჩაბარდევა მას, რომელსაც ვალდებულება აქვს თავის მხრივ ამის
თაობაზე აცნობოს სხვა თანამონაწილეებს. მისთვის ჩაბარება ნიშნავს ჩაბარებას
ყველა დანარჩენისთვის. თუ ერთ-ერთისთვის საქმისწარმოების მინდობა არ
მომხდარა ყველას უნდა ჩაბარდეს.

90
თუ საქმეში მხარე 10ზე მეტი პირია და საქმის წარმოება რომელიმეს თანამონაწილეს
არ აქვს მინდობილი სასამართლო უწყება ეგზავნება
სარჩელზე(საჩივარზე/შესაგებელზე) ხელის მომწერ პირველ 3 პირს. ერთ-ერთი
მათგანისთვის უწყების ჩაბარება ნიშნავს მის მხარეზე მონაწილე ყველა პირისთვის
ჩაბარებას.

იმ მონაწილეთა გამოუცხადებლობის შედეგი, რომლებსაც სათანადო წესით

მიიუღეს ინფორმაცია დროისა და ადგილის შესახებ

სასამართლოში გამოცხადებისგან მონაწილეთა მხრიდან თავის არიდება

წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყოენებისა და სასამართლოსადმი
უპატივცემულობის გამოვლენის ერთ-ერთ ფორმას. მთავარი სხდომის დაწყებამდე
სასამართლოს სხდომის მდივანი ვალდებულია შეამწომოს რამდენად გამოცხადდა
ყველა პირი, ვინც არ მივიდა რა გახდა ამის მიზეზი..

მართალია მხარე არაა ვალდებული გამოცხადდეს პროცესსზე, მაგრამ ვალდებულია

სასამართლოს აცნობოს ის მიზეზი თუ რის გამო ვერ ახერხებს გამოცხადებას და
წარადგინოს მტკიცებულება რომლითაც დაადასტურებს რომ მიზეზი არის საპატიო.
მართალია სპეციალური მუხლით ამ ვალდებულებას კოდექსი არ განუსაზღვრავს
მაგრამ ამის გარეშე შესაძლოა გამოუცხადებლობას მხარისთვის არახელსაყრელი
შედეგი მოჰყვეს, კერძოდ გაგრძელდეს საქმის განხილვა მხარის დაუსწრებლად და
გამოიტანონ დაუსწრებელი გადაწყვეტილება. განხილვის გადადადება დასაშვებია
მხოლოდ კანონით გათვალისიწინებულ შემთხვევაში. გადადებისას ნიშნავს ახალ
სხდომას ამაზე აცნობებს გამოცხადებულ პირებს, რასაც ისინი ადასტურებენ ხელის
მოწერით. გამოუცხადებელ და პროცესში ახლად ჩაბმული პირების ინფორმირებაზე
ვრცელდება კოდექსის 70-78 მუხლების წესები.

თუ სხდომაზე არ გამოცხადდა მოსარჩელე, რომელსაც კანონით დადგენილი წესით

გაეგზავნა შეტყობინება მოპასუხის შუამდგომლობით სასამართლოს შეუძლია
სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ დაუსწრებელი გადაწყვეტილება
გამოიტანოს, თუ მოპასუხე ამას არ მოითხოვს სასამართლოს გამოქავს განჩინება
განუხილველად დატოვებაზე, რაც იწვევს პროცესის დამთავრებას, თუ მოპასუხე ამას
ეწინააღმდეგება მაშინ სასამართლო გადადებს სხდომას, მოსარჩელის განმეორებით
გამოუცხადებლობის შემთხვევაში კი დაუსწრებელ გადაწყვეტილებას გამოიტანს.

არ გამოცხადდა მოპასუხე , რომელსაც სათანადო წესით გაეგზავნა შეტყობინება,

მოსარჩელეს შეუძლია იშუამდგომლოს დაუსწრებელი გადაწყვეტილების

91
გამოტანაზე, ამ დროს სარჩელში მითითებული გარემოებები დამტკიცებულად
ითვლება.

არცერთი მხარე არ გამოცხადდა და შეტყობინება მიღებული ჰქნდათ ამ დროს

სასამართლოს სარჩელის განუხილველად დატოვების განჩინებით დაამთავრებს
საქმის წარმოებას. ამას უკავშირდება 276, 278 მუხლებით განსაზღვრული შედეგი.

გამოუხადებლობას უთანაბრდება და ასეთად ითვლება მხარე რომელიც მართალია

გამოცხადდა, მაგრამ უარს ამბობს საქმის განხილვაში მონაწილეობაზე. მხარის
ინფორმირებული წარმომადგენლის გამოუცხადებლობამ საქმის განხილვა არ უნდა
შეაფრეხოს, ადვოკატით წარმომადგენლობის შემთხვევაშიც ეს წესი მოქმედებს. მხარე
თვითონაა ვალდებული თუკი წარმომადგენელი აიყვანა უზრუნველყოს მისი
გამოცხადებაც, ამის ვერ უზრუნველყოფამ ისევე როგორც შემთხვევისა როცა პირს არ
სურს მონაწილეობა მიიღოს განხილვაში არ უნდა იქონიოს გავლენა სხვა პირთა
უფლებებზე.

რაც შეეხება მოწმეს ის ვალდებულია გამოცხადდეს, არასაპატიო მიზეზით თუ არ

მივიდა დაჯარიმდება. შეიძლება დადგინდეს მოწმის იძულებით მოყვანა, რაზეც
გამოაქვს განჩინება, რომელსაც აღასრულებს აღმსრულებელი, როგორც წესი
გამოცხადებისგან თავის ამრიდებელი პირის ფაქტობრივი საცხოვრებელი ადგილის
მიხედვით. მოწმეს შეუძლია კანონით დადგენილი წესით მოითხოვოს
სასამართლოში დაბარებისთვის ხარჯების ანაზღაურება. ეს კი სასამართლოს
შეუძლია იმას დაავალოს ვინც მოწმის დაბარებაზე იშუამდგომლა.

ექსპერტი თუ მონაწილეობს ვალდებულია მივიდეს გამოცხადებისთანავე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში მის მიმართ სიხლის საართლის კოდექსით
გათვალისიწნებული ღონისძიებები გამოიყენება მის მიმართ.

საზღვარგარეთ მყოფ ფიზიკურ პირთა და ორგანიზაციებისთვის შეტყობინების

თავისებურებები

სამართლებრივ დახმარებაში იგულისხმება იმ საპროცესო და სხვა მოქმედებების

შესრულება, რომლებიც გათვალისწინებულია ხელშეკრულების დამდები მხარეების
კანონმდებლობით, კერძოდ დოკუმენტების შედგენა, გადაგზავნა, ჩაბარება.

საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით წესრიგდება

სასამართლოებისა და ნოტარიატის ორგანოებისთვის დახმარების აღმოჩენის
საკითხები, ის თუ რა წესით უნდა მიმართონ ამ ორგანოებმა საზღვარგარეთის

92
იუსტიცის დაწესებულებებს, სხვა სახელმწიფოებს და ვისი მეშვეობით, შესაბამისი
დავების განხილვის დროს. ამ საკითხების მომწესრიგებელი სხვა ნორმატიული აქტი
არ არსებობს.

სასამართლო რომელმაც გამოიტანა განჩინება საზღვარგარეთ მყოფი მოპასუხის

ინფორმირებაზე, იქ აგზავნის არა თვითონ განჩინებას არამედ საერთაშორისო
ხელშეკრულებით გათვალისიწინებულ სასამართლო დავალებებესა და
შეტყობინებებს, რომლებიც შედგენილია ნიმუშის შესაბამისად. სასამართლო
დავალებები იუსტიციის სამინისტროს მეშვეობით იგზავნება, ამ დოკუმენტს უნდა
ჰქონდეს იმ სახელმწიფოს ენაზე თარგამინც რომელსაც ეგზავება შეკითხვა,
მიმართვა, მოთხოვნა. გამონაკლისია თუ პირი თარგმნის გარეშე მიღებაზეც
თანახმაა.

საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო სასამართლო დავალებას აგზავნის საგარეო

საქმეთა სამინისტროში, ეს უკანასკნელი საელჩოთა საკონსულო განყოფილებების
საშუალების გადასცემს მათ დანიშნულების მიხედვით.

საზღვარგარეთ არსებულ საქრთველოს/უცხოეთის დაწესებულებებში მომუშავე

საქართველოს მოქალაქეებისთვის, ასევე მათთან მცხოვრები ოჯახის წევრებისთვის
გაგზავნილი უწყებები და სხვა დოკუმენტები იგზავნება იმ ცენტ. უწყებებისა და
დაწესებულებების მეშვეობით, რომლებმაც ეს მოქალაქეები გაუშვეს საზღვარგარეთ
სამუშოდ.

სასამართლო დავალების შესრულებათა ვადა საერთაშორისო ხელშეკრულებებების

მიხედვით შეიძლება განსხვავდებოდეს, სასამართლო დავალებათა შესრულების
ვადის განმავლობაში სასამართლო უნდა დაელოდოს თავისი დავალების
შესრულებას და შესაბამისად განსაზღვროს სასამართლო სხდომის თარიღი.

სასამართლოს დავალება საზღვარგარეთ იგზავნება არაუგვიანეს ხელშეკრულებაში

მითითებული ვადისა საქმის განხილვის დღემდე. სხვა სახელმწიფოთა
ტერიტორიაზე დოკუმენტის ჩაბარების წესი საქართველოს მონაწილეობით
დადებული საერთ. ხელშეკრულების და შეთანხმებით განისაზღვრება.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

სასამართლო მტკიცება და მტკიცებულებები

ცნება და მიზანი

93
ფაქტების დადგენის აუცილებლობა განპირობებულია იმით, რომ სასამართლო
იხილავს და წყვეტს მხარეთა შორის წარმოშობილ დავებს, რომლებიც სამართლით
რეგულირებული ურთიერთობებიდან წარმოიშვებიან. სამართლებრივი
ურთიერთობა შეიძლება აღმოცენდეს, განვითარდეს და შეწყდეს ისეთი ფაქტების
საფუძველზე, რომლებსაც სამართლის ნორმა უკავშირებს გარკვეულ იურიდიულ
შედეგს.

სასამართლო ვერ გადაწყვეტს ვერცერთ სამოქალაქო საქმეს, თუ მან წინასწარ არ

დაადგინა გარკვეული ფაქტები. ამ ფაქტების დადგენა ხორციელდება უმთავრესად
დამტკიცების გზით, შესაბამისი მტკიცებულებების გამოყენებით. სასამართლო
მტკიცება შემეცნების ერთ-ერთი სახესხვაობაა.

საპროცესო კანონმდებლობით განმტკიცებული დებულება, რომლის თანახმად

სასამართლოში საქმეთა განხილვისას უნდა იქნეს დადგენილი ფაქტიური
გარემოებები, ემყარება იმ დებულებას, რომ ადამიანის ცნობიერებას სინამდვილის
შეცნობის უნარი გააჩნია.

განსაზღვრულია მტკიცების საშუალებათა (მტკიცებულებათა) წრე, რომლებიც

შეიძლება გამოიყენოს სასამართლომ ფაქტობრივი გარემოებების დასადგენად, ამ
მტკიცებულებათა დასაშვებობა და განკუთვნადობა, მტკიცების ტვირთის
(მოვალეობის) განაწილება მხარეთა შორის, ანუ რომელმა მხარემ რა გარემოება უნდა
დაამტკიცოს, მტკიცებულებათა გამოკვლევის წესი.

სასამართლო მტკიცების პროცესი – ესაა საქმიანობა, რომელსაც ახორციელებენ

მხარეები და სასამართლო იმ ფარგლებში და წესით, რომლებიც განსაზღვრულია
კანონით.

სასამართლო მტკიცების პროცესის სხვადასხვა მონაწილე სხვადასხვა ფუნქციას

ასრულებს, მაგრამ ყველა მათგანის საქმიანობა მიმართულია ერთი მიზნისაკენ –
გაირკვეს სიმართლე, დადგინდეს საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის
მქონე გარემოებები.

ფაქტების დადგენა, მათი შემეცნება, შეიძლება ორგვარი იყოს: უშუალო და

შუალობითი. უშუალო ცოდნა დაკავშირებულია შეგრძნებასთან, აღქმებთან, იმასთან,
რასაც ჩვენ ვხედავთ, ვისმენთ, ვყნოსავთ, შევეხებით. უშუალო ცოდნა ეყრდნობა
ცოცხალ განჭვრეტას, რომელიც გვაძლევს ცოდნას სინამდვილის მოვლენების
გარეგანი, ზედაპირული თვისების შესეხებ.

94
როცა გარემოების დადგენა უშუალო შემეცნების გზით შეუძლებელია, მაშინ
მიმართავენ ე.წ. შუალობით შემეცნებას, რომლის დროს ჯერ წინასწარ ვადგენთ
გარკვეულ გარემოებებს, ხოლო შემდეგ მათი მეშვეობით ჩვენთვის საინტერესო სხვა
გარემოებებს.

საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებები შეიძლება ორ

ჯგუფად დავყოთ:

ა) გარემოებები, რომლებიც განაგრძობენ არსებობას სასამართლოს მიერ საქმის

განხილვის დროს (ე.წ. აწმყოს ფაქტები)

ბ) გარემოებანი, რომლებიც მოხდა წარსულში და ამიტომ მათი დადგენა უშუალო

შემეცნების გზით შეუძლებელია. ასეთი ფაქტები შეიძლება დადგინდეს მხოლოდ
გაშუალებული გზით, მტკიცებულების გამოყენებით.

კანონმდებელი მთელ რიგ სამართლებრივ პრინციპებთან ერთად, მხედველობაში

იღებს თვით დასადგენი გარემოების ხასიათს და მისი შემეცნების ფორმების
თავისებურებას.

120-ე მუხლი ითვალისწინებს ადგილზე დათვალიერებას, რომელსაც აწარმოებს

საქმის განმხილველი სასამართლო. მისი შედეგები შეიტანება ოქმში. სასამართლოს
მიერ საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების გრძნობადი აღქმის გზით
დადგენის დასაშვებობა შეიძლება იმით დასაბუთდეს, რომ ასეთი აღქმისას საჭირო
არ არის ლოგიკური, აზრობრივი პროცესების ჩარევა, რადგან ემპირიულ საფეხურზე
ხდება ფაქტის მხოლოდ კონსტატაცია.

არასდროს ადამიანის ფსიქიკა ისე ახლოს არ დგას სინამდვილესთან, როგორც აღქმის

შემთხვევაში, აქ სინამდვილე პირდაპირ მოქმედებს ჩვეენზე და აღქმამ მისი
მაქსიმალურად უშუალო ასახვა უნდა მოგვცეს.

გრძნობადი აღქმის შესაძლებლობები შეზღუდულია, რაც ძირითადად

განპირობებულია თვით გრძნობის ორგანოების ბუნებრივი შესაძლებლობებით.
სწორედ უშუალო აღქმის შესაძლებლობების შეზღუდულობის გამო შემეცნების
მთავარი გზა აზროვნებაა, რაც სინამდვილის გაშუალებულ ასახვას წარმოადგენს.

სასამართლო მტკიცება, საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე

ფაქტების დადგენის პროცესი, სწორედ გაშუალებული ასახვაა სინამდვილისა.

95
102-ე მუხლის თანახმად „თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი,
რომლებზეც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს“.

სასამართლო (საპროცესო) მტკიცება წარმოადგენს მტკიცებულებათა შეგროვების,

შემოწმებისა და შეფასებისათვის სასამართლოსა და მხარეების სამართლით
მოწესრიგებულ საქმიანობას, რომლის მიზანია საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის
მნიშვნელობის მქონე გარემოებების (ფაქტების) დადგენა. სასამართლო მტკიცების
სუბიექტებად სამოქალაქო პროცესში გვევლინებიან მხარეები, თანამონაწილეები,
მესამე პირები.

საამართლო მტკიცების შინაარსი მთლიანად ამოიწურება საქმიანობით, რომლის

მიზანია მტკიცებულებათა შეგროვება, სასამართლოში წარდგენა, შემოწმება
(გამოკვლევა) და შეფასება.

მტკიცებულებათა შეფასებას ახდენს სასამართლო თავისი შინაგანი რწმენით.

მტკიცება შეიძლება ორ ნაწილად გავყოთ, კერძოდ: მტკიცება ვიწრო გაგებით და

მტკიცება პროცესუალური გაგებით.

ვიწრო გაგებაში შეიძლება მოვიაზროთ მოსამართლის საქმიანობა, რომლის

შედეგადაც მას ექმნება საქმესთან დაკავშირებულ დასკვნებზე სამართლიანობის ან
უსამართლობის წარმოდგენა.

პროცესუალური გაგებით მტკიცება შეიძლება იყოს ორი სახის:

 მკაცრი მტკიცება მოიცავს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე სასამართლოს

მიერ დადგენილ ფაქტებს. ემყარება მხოლოდ სამოქალაქო საპროცესო
კოდექსით გათვალისწინებულ მტკიცებულებებს.
 თავისუფალი მტკიცების დროს, რაც გამონაკლის შემთხვევებში ხდება,
სასამართლო არ არის ვალდებული დაემყაროს სამოქალაქო საპროცესო
კოდექსით გათვალისწინებულ მტკიცებულებებს, მაგალითად ,,სასამართლოს,
განმცხადებლის თხოვნით ან თავისი ინიციატივით, შეუძლია გამოითხოვოს
საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებები."
(განმტკიცებულია საპროცესო კოდექსის მე4 მუხლის მე2 ნაწილით)

საყოველთაოდ აღიარებული შეხედულების თანახმად მტკიცების ეტაპებს

გამოყოფენ:

96
1) მტკიცების გარკვეული საშუალებებით სასამართლოში მტკიცებულებათა
წარდგენა

2) მტკიცებულებათა შეკრება, გამოკვლევა და შეფასება

წარდგენა მხარის მტკიცების ტვირთს წარმოადგენს, რადგანაც ის არის მოვალე

დაამტკიცოს ის გარემოება რასაც იგი ემყარება.

მტკიცების საგანი

ცნება

სასამართლო მტკიცება წარმოადგენს სასამართლოსა და მხარეთა საქმიანობას,

რომლის მიზანია საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე
გარემოებების (ფაქტების) დადგენა.

ის, რისი დამტკიცება – დადასტურების მიზნითაც ხორციელდება მტკიცებითი

საქმიანობა არის მტკიცების საგანი.

დასაბუთების ცნების არსიდან ჩანს, რომ დასაბუთება გულისხმობს გარკვეულ

მსჯელობას, რომლის გამართლება არის საჭირო, შეუძლებელია დასაბუთების
წარმოება, თუ წინასწარ არ ვიცით ის მსჯელობა, რომლის დასაბუთება გვინდა.

ჯერ კიდევ სარჩელის მიღების დროს სასამართლომ უნდა დაადგინოს ისეთი

გარემოებების არსებობა ან არარსებობა, რომლებსაც უკავშირდება მხოლოდ
სამოქალაქო საპროცესო სამართლებრივი შედეგი, როგორიცაა სარჩელის მიღება,
განუხლიველად დატოვება... ისინი მხოლოდ სამოქალაქო საქმის განხილვის,
სამოქალაქო პროცესის აღმოცენებისა და განვითარების წინაპირობებია, რომლებსაც
სარჩელის უფლების წინაპირობებსაც უწოდებენ. გარემოებებს კანონი უკავშირებს
მხოლოდ პროცესუალურ სამართლებრივ შედეგს, კერძოდ სარჩელის მიღებას
განსახილველად, თუ საამისო პირობები არსებობს ან მიღებაზე უარის თქმას.

დასაშვებობის საკითხის დადებითად გადაწყვეტის შემდეგ დგება ახალი საკითხი:

რომელი ფაქტები უნდა იქნეს დადგენილი იმისათვის, რომ სასამართლომ
გამოიტანოს სწორი გადაწყვეტილება. ესენია მატერიალურ სამართლებრივი ფაქტები,
რადგან მათ უკავშირდება მატერიალურ-სამარლებრივი შედეგები, კერძოდ,
მოსარჩელის მატერიალურ-სამართლებრივი მოთხოვნის, ან მოპასუხის
მატერიალურ-სამართლებრივი შესაგებლის დასაბუთებულად ცნობა და
დაკმაყოფილება, ან ასეთ დასაბუთებულობაზე და დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.

97
სამოქალაქო პროცესში საჭიროა დადგინდეს და დადასტურდეს აგრეთვე
მტკიცებულებითი ფაქტები, რომელთა მეშვეობით ხორციელდება საქმის სწორად
გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტების, ანუ მთავარი, საძიებელი
ფაქტების არსებობა – არარსებობის დამტკიცება.

სამოქალაქო პროცესში დადგენილია სამი სხვადასხვა ხასიათის, შინაარსისა და

შედეგების მიხედვით ფაქტები:

1. ფაქტები, რომლებსაც უკავშირდება მხოლოდ პროცესუალურ სამართლებრივი

შედეგი (სარჩელის მიღება წარმოებაში, ან ასეთ მიღებაზე უარისთქმა);

2. ფაქტები, რომლებსაც უკავშირდება მატერიალურ სამართლებრივი შედეგი, ანუ

მთავარი საძიებელი ფაქტები (სარჩელის დაკმაყოფილება, ან მის დაკმაყოფილებაზე
უარისთქმა);

3. მტკიცებულებითი ფაქტები, რომელთა მეშვეობით ხორციელდება მთავარი, ანუ

გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტების დამტკიცება – დადასტურება.

დაუშვებელია ამ კატეგორიების ერთმანეთში არევა. არ შეიძლება მაგალითად

მტკიცებულებები ან მტკიცებითი ფაქტები ვუწოდოთ ფაქტებს, რომლებიც
საფუძვლად უდევს სასარჩელო მოთხოვნას, ანუ სარჩელის საფუძვლის ფაქტებს,
აგრეთვე, შესაგებლის დასაბუთების მიზნით მითითებულ ფაქტებს.
მტკიცებულებით ფაქტებს, მტკიცებულებებს, სასამართლო აფასებს თავისი შინაგანი
რწმენით, ხოლო სარჩელის (შესაგებლის) საფუძვლის ფაქტებს, ანუ მთავარ საძიებელ
ფაქტებს, მათ სასამართლო აფასებს არა შინაგანი რწმენით, არამედ კანონის
(მატერიალურ სამართლებრივი ნორმის) საფუძველზე. მათი შეფასება მოსამართლის
შინაგანი რწმენით უეჭველად გადააქცევდა მოსამართლეს არამარტო
სამართალშემაფარდებელ, არამედ სამართალშემოქმედ პირად. არ შეიძლება
მტკიცებითი ფაქტი ვუწოდოთ უცხო ქვეყნის სამართლის ნორმის არსის დადგენას.

ნორმის არსის დადგენა სასამართლოს სამსახურებრივ მოვალეობას წარმოადგენს,

რადგანაც ეს ნორმა მან მის მიერ დადასტურებულ საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს
უნდა შეუფარდოს.

#ამ სხვადასხვა ხასიათის ფაქტების გაერთიანება ერთი საპროცესო კატეგორიის ქვეშ,

რომელსაც მტკიცების საგანი ეწოდება – პრაქტიკულად მიზანშეუწონელია, თუ
მტკიცების საგნის განსაზღვრისას გადამწვეტ მნიშვნელობას მივანიჭებთ იმას, რაც
უნდა გაირკვეს და დადასტურდეს პროცესში საერთოდ, მაშინ ცხადია მტკიცების

98
საგანში შევა ყველა ის ფაქტობრივი მონაცემი, რომელთა დადგენისა და გამოკვლევის
აუცილებლობაც წარმოიშვება საქმეთა განხილვის დროს.

ასეთ ვითარებაში მტკიცების საგნის წინასწარ ზუსტად განსაზღვრა შეუძლებელი

იქნება, არავინ არ შეიძლება იცოდეს რომელი მტკიცებულებითი ფაქტის
დადასტურების/ ფაქტის გარკვევის აუცილებლობა წარმოიშვება საქმის განხილვის
ამა თუ იმ სტადიაზე.

სამოქალაქო პროცესში მტკიცების საგანია მატერიალურ სამართლებრივი

მნიშვნელობის ფაქტები, რომლებზეც მიუთითებენ მხარეები თავიანთი
მოთხოვნების (შესაგებლის) დასაბუთება-გამართლების მიზნით. სარჩელის საგანს
ქმნის მოსარჩელის მოთხოვნის შინაარსი. მიუთითონ ფაქტებზე, რომლებიც
ასაბუთებენ მხარეთა მოთხოვნებს და შესაგებელს, არის თვითონ მხარეთა
მოვალეობა. მხარეებს აქვთ სრული უფლება მიუთითონ ნებისმიერ ფაქტებზე,
რომლებიც მათი აზრით ასაბუთებენ მოთხოვნას (შესაგებელს).

მხარეთა თავისუფლება თვითონ განსაზღვრონ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს

საფუძვლად მათ მოთხოვნებს, არ ზღუდავს და ვერც შეზღუდავს სასამართლოს, რომ
არ შეიტანოს მტკიცების საგანში ისეთი ფაქტები, რომლებზეც მართალია
მიუთითებენ მხარეები, მაგრამ სინამდვილეში არანაირი მნიშვნელობა მოთხოვნის
სამართლებრივი დასაბუთებისათვის არ აქვს.

მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტების სამართლებრივი შეფასების

უფლებამოსილება მხოლოდ სასამართლოს აქვს. სასამართლო არამარტო
უფლებამოსილი, არამედ მოვალეცაა მხარეთა მიერ მითითებულ ფაქტებს მისცეს
სამართლებრივი შეფასება იმ თვალსაზრისით, თუ რამდენად შეუძლიათ ამ ფაქტებს
მხარეთა მოთხოვნის (შესაგებლის) დასაბუთება იურიდიულად.

თუ ფაქტები იურიდიულად ვერ ამართლებენ ამ მოთხოვნებს – სასამართლომ არ

უნდა შეიტანოს ეს ფაქტები მტკიცების საგანში და უნდა მიიღოს მტკიცებულებები
მათ დასადასტურებლად.

მხარეთა მიერ დაშვებული შეცდომა ფაქტების მითითების დროს, რაც კონკრეტულად

იმაში გამოიხატა რომ მიუთითეს ისეთ ფაქტებზე, რომლებიც ვერ დაასაბუთებენ
იურიდიულად მოთხოვნას (შესაგებელს), შეუძლია და უნდა გამოასწოროს
სასამართლომ: მტკიცების საგანში მან უნდა შეიტანოს მხარეთა მიერ მითითებული
მხოლოდ ისეთი ფაქტები, რომლებიც სამართლებრივად ასაბუთებენ მხარეთა
მოთხოვნებს (შესაგებელს).

99
სასამართლოს მიერ ფაქტის არასწორი იურიდიული შეფასება, შეიძლება გამოიხატოს
იმით, რომ სასამართლომ სამართლებრივი მნიშვნელობა მიანიჭა ფაქტს, რომელსაც
სინამდვილეში არ აქვს და პირიქით.

თუ მხარეებმა არ მიუთითეს ყველა იმ ფაქტიურ გარემოებაზე, რომელსაც აქვს

მნიშვნელობა საქმისათვის, სწორი გადაწყვეტილების გამოტანისათვის. მხარეთა მიერ
დაშვებულ ამ შეცდომას სასამართლო ვერ გამოასწორებს: სასამართლო ვერ
გაამდიდრებს მხარეთა მიერ მითითებულ ფაქტებს რადგან მხოლოდ მხარეებს
შეუძლიათ განსაზღვრონ თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ
მოთხოვნებს. მტკიცების საგანში შედის მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტები,
რომლებიც სასამართლოს შეხედულებით სამართლებრივად ასაბუთებენ
(ამართლებენ) მათ მოთხოვნებსა და შესაგებელს.

კრიტერიუმი, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ იმისათვის, რომ

სწორად განსაზღვროს მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტებიდან, თუ რომელი
ამართლებს სამართლებრივად მხარეთა მოთხოვნებს (შესაგებელს) და რომელი არაა, -
ესაა სარჩელის საგანი (მოსარჩელის მოთხოვნის შინაარსი), მოპასუხის შესაგებელი
და მატერიალურ სამართლებრივი ნორმა,

ფაქტები, რომლებიც არ საჭიროებენ დამტკიცებას

მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტებიდან, სასამართლომ ამ ფაქტების

სამართლებრივი შეფასების შედეგად უნდა გამოყოს ისეთი ფაქტები, რომლებსაც
აქვთ მნიშვნელობა საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის. სამართლებრივად
მნიშვნელოვანი და მტკიცების საგანში შემავალი ფაქტებიდან უნდა გამიჯნოს
ისეთები, რომლებიც კანონის თანახმად არ საჭიროებენ დამტკიცებას. ასეთ
კატეგორიაშია საყოველთაოდ ცნობილი და პრეიუდიციულად დადგენილი ფაქტები.

საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტები – ეს ისეთი ფაქტებია, რომლებსაც სასამართლო

ასეთად მიიჩნევს არაა აუცილებელი, რომ ამ ფაქტის შესახებ მთელმა კაცობრიობამ
იცოდეს. მთავარია, რომ ამ ფაქტის შესახებ იცოდეს არამარტო საქმის განმხილველმა
სასამართლომ, არამედ ადამიანთა ფართო წრემ; საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტები
შეიძლება სამ ჯგუფად დავყოთ: 1) მსოფლიოში ცნობილი ფაქტები 2) საქართველოში
ცნობილი ფაქტები 3) ადგილობრივ ტერიტორიაზე (ქალაქში, რაიონში) ცნობილი
ფაქტები.

პრეიუდიციალურად დადგენილი ფაქტები – ეს ისეთი ფაქტებია, რომლებიც

დადგენილია სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით, თუ ამ

100
საქმეში იგივე მხარეები მონაწილეობენ პრეიუდიციალურად დადგენილი ფაქტები
უკავშირდება როგორც სამოქალაქო საქმეზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას, ისე
გამონაკლის შემთხვევაში, სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილ
გადაწყვეტილებას.

ფაქტები, რომლებიც დადგენილია ერთ სამოქალაქო საქმეზე სასამართლოს კანონიერ

ძალაში შესული გადაწყვეტილებით აღარ საჭიროებენ დამტკიცებას თუ სხვა
სამოქალაქო საქმის განხილვისას იგივე მხარეები მონაწილეობენ.

სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილ კანონიერ ძალაში შესულ სასამართლო

განაჩენს პრეიუდიციული ძალა აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ სასამართლო
გამარტივებული წესით განიხილავს დანაშაულით მიყენებული ზიანის
ანაზღაურების შესახებ სარჩელს.

რაც შეეხება უდავო ფაქტებს და პრეზუმფციებს, ამ ფაქტების მიმართ კოდექსი არ

შეიცავს ასეთივე მითითებას. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ აღნიშნული ფაქტები
საჭიროებენ დამტკიცებას.

მტკიცების საგანში შედიან მხოლოდ სადავო ფაქტები, ანუ ფაქტები, რომლებზეც

მხარეები დავობენ. უდავო ფაქტები – ეს ისეთი ფაქტებია, რომელთა შესახებ
მხარეები არ დავობენ.

მხარეები თვითონვე განკარგავენ თავიანთ უფლებებს, თვითონ იწყებენ საქმის

წარმოებას სასამართლოში, თვითონ განსაზღვრავენ დავის საგანს, თვითონვე
შეუძლიათ მორიგდნენ, უარი თქვან სარჩელზე, ცნონ სარჩელი...

რაც შეეხება ფაქტის აღიარებას, ის არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც უფლების

თავისუფლად განკარგვის აქტი. შეიძლება ემყარებოდეს მხარის რწმენას ამ ფაქტის
არსებობის შესახებ. მხარემ შეიძლება აღიაროს ფაქტი (მაგალითად, ხელშეკრულების
დადების ფაქტი), მაგრამ არ აღიაროს სარჩელი.

ამრიგად, უდავო ფაქტები – ფაქტის (და არა სარჩელის) აღიარების ერთ-ერთი

სახესხვაობაა. უდავო ფაქტებს უკავშირდება აბსოლუტურად ისეთივე შედეგები,
როგორიც მხარის მიერ ფაქტის აღიარებას. ერთ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ზეპირ ან
წერილობით გამოთქმულ აღიარებასთან, ხოლო მეორე შემთხვევაში დუმილით
გამოთქმულ აღიარებასთან.

უდავოა ფაქტი რაზეც არ დაობენ მხარეები და ასევე სასამართლოს მხრიდან არ

სჭირდება გადამოწმება.

101
არ უნდა შეგროვდეს მტკიცებულებები უდავო ფაქტების მიმართ, რადგან ისინი, ისე
როგორც ზეპირად თუ წერილობით განცხადებული აღიარება, ითვლებიან
დადგენილად.

პრეზუმფციები- ფართოდაა აგრეთვე გავრცელებული შეხედულება იმის შესახებ,

რომ დამტკიცებას არ საჭიროებენ ე.წ. პრეზიუმირებული, ანუ ნავარაუდევი ფაქტები.

პრეზუმფცია წარმოადგენს ვარაუდს ამა თუ იმ ფაქტის არსებობის შესახებ. თავის

მხრივ, შეიძლება წარმოიშვას მხოლოდ გარკვეული ფაქტების საფუძველზე,
რომლებიც წინასწარ ცნობილია ან უნდა დადგინდეს.

საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტების ნაწილი

ივარაუდება მოპასუხის სასარგებლოდ და ამიტომ ისინი უნდა დაამტკიცოს
მოსარჩელემ, თუ მოსარჩელე დაამტკიცებს ამ ფაქტებს, მაშინ წარმოიშობა
გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა ფაქტების არსებობის ვარაუდი
მის სასარგებლოდ და, ამიტომ მათ გასაქარწყლებლად მოპასუხემ უნდა დაამტკიცოს
გარკვეული ფაქტები.

პრეზუმფციების მეშვეობით კანონმდებელი ანაწილებს მტკიცების ტვირთს მხარეთა

შორის. პრეზუმფციების ანუ პრეზიუმირებული (ნავარაუდევი) ფაქტების
მიკუთვნება ისეთი ფაქტებისათვის, რომლებიც არ საჭიროებენ დამტკიცებას –
არასწორია. მოქმედებს იქამდე სანამ საპირისპირო არ დამტკიცდება, ვარაუდ
ყოველთვის სჭირდება გაქარწყელბა. ვის სასარგებლოდაცაა პრეზუმცია
მოწინააღმდეგემ უნდა დაადასტუროს საპირისპირო, რომ ვარაუდი არასწორია.

ფაქტების მითითების ტვირთი, რომელიც მხარეებს ეკისრებოდათ,

გათვალისწინებული იყო საქართველოს 1964 წლის კოდექსითაც. სასამართლომ
თავისი ინიციატივით უნდა შეიტანოს მტკიცების საგანში ისეთი გარემოებებიც,
რომლებზეც მხარეები რატომღაც არ მიუთითებენ, მაგრამ ასაბუთებენ (ამართლებენ)
მხარეთა მოთხოვნებს და შესაგებელს და ამიტომ, აქვთ მნიშვნელობა საქმის
არსებითად სწორად გადაწყვეტისათვის. ფაქტების მითითების ტვირთი, როგორც
მოვალეობა, საბჭოთა სამოქალაქო პროცესში არ არსებობდა. დღესაც კოდექსში
მითითებულია ,,მხარეები თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა
დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს
დადასტურებული ეს ფაქტები“.

მითითების ტვირთი გულისხმობს, რომ მხარე უფლებამოსილია გამოხატოს თავისი

მოსაზრება განსაზღვრულ ფაქტებთან დაკავშირებით, თუ მას სურს თავისი

102
უფლებების დაცვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში იძულება არ გამოიყენება, თუმცა იგი
წამგებიან მდგომარეობაში აღმოჩნდება, სახეზე გვაქვს ფაკულტატიური
მოვალეობები.

პროცესის წაგების საშიშროება, მისთვის არახელსაყრელი გადაწყვეტილების

გამოტანის საშიშროება უბიძგებს მხარეს, აიძულებს მას იყოს აქტიური, მიუთითოს
ყველა იმ ფაქტიურ გარემოებაზე რომლებიც ფაქტობრივად და იურიდიულად
გაამართლებენ მის მოთხოვნას (შესაგებელს).

იურიდიული ვალდებულება ამ ცნების კლასიკური და ტრადიციული გაგებით, აქ

ნამდვილად არ გვაქვს, მაგრამ მოვალეობა, რომლის შეუსრულებლობას შეიძლება
მოყვეს არახელსაყრელი შედეგი ამ მოვალე სუბიექტისათვის, აქ ნამდვილად გვაქვს.

რომელი ფაქტები დაუდონ საფუძვლად თავიანთ მოთხოვნებს – განსაზღვრავენ

თვითონ მხარეები.

მხარეები, სსკ მე-4 მუხლის თანახმად სრულიად თავისუფალნი არიან მიუთითონ

ნებისმიერ ფაქტზე.

იმის დადგენა და გარკვევა, თუ რამდენად ასაბუთებენ ეს ფაქტები იურიდიულად

მხარეთა მოთხოვნებს და შესაგებელს – ეს უკვე სასამართლოს პრეროგატივაა.

ფაქტების მითითების ტვირთი შესრულებულად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ იმ

პირობით, თუ მხარეები თავიანთი მოთხოვნის (შესაგებლის) დასაბუთების მიზნით
უთითებენ სამართლებრივად მნიშვნელოვან ფაქტებზე.

ფაქტების დამტკიცების ტვირთი

ცნება

დამტკიცების ტვირთიც არის მხარის ფაკულტატური მოვალეობა შეასრულოს

გარკვეული მოქმედება. სანქცია ამ მოვალეობის შეუსრულებლობისათვის
მდგომარეობს იმაში დაეკისრება ფაქტის დაუმტკიცებლობის მატერიალურ
სამართლებრივი თვალსაზრისით არახელსაყრელი შედეგი: უარის თქმა სარჩელის
დაკმაყოფილებაზე, თუ მოსარჩელემ ვერ დაამტკიცა ან სარჩელის დაკმაყოფილება,
თუ მოპასუხემ ვერ დაამტკიცა სარჩელის წინააღმდეგ მის მიერ მითითებული
შესაგებლის საფუძველი.

მხარემ უნდა წარმოადგინოს მტკიცებულებათა სასამართლოში იმ ფაქტის დადგენის

მიზნით, რომლის დამტკიცების მოვალეობაც მას ეკისრება.

103
მტკიცებულების წარმოდგენა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს იმას, რომ მხარემ უკვე
შეასრულა თავისი მოვალეობა და მას აღარ ემუქრება ფაქტის დაუმტკიცებლობის
არახელსაყრელი შედეგები. წარდგენილი მტკიცებულება უნდა პასუხობდეს
მტკიცებულებათა განკუთვნადობისა და დასაშვებობის კანონით
გათვალისწინებული პრინციპების მოთხოვნებს. მტკიცებულება ისეთ კავშირში უნდა
იყოს დასადგენ გარემოებასთან, რომ შეიძლებოდეს ამ გარემოების არსებობა –
არარსებობის შესახებ უტყუარი დასკვნის გაკეთება. ფაქტი დამტკიცებულად
(დადგენილად) ჩაითვლება, თუ სასამართლო ჩათვლის მას ასეთად, თუ სასამართლო
დარწმუნდება ამ ფაქტის არსებობაში. მხარეთა მტკიცებითი საქმიანობის საბოლოო
მიზანი – ესაა სასამართლოს დარწმუნება საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის
მნიშვნელობის მქონე გარემოების არსებობაში.

დამტკიცების ტვირთი – ესაა სამოქალაქო სამართალწარმოებაში საქმის სწორად

გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტების დამტკიცების მოვალეობის დაკისრება
მხარეებზე, რომლის შესრულება უზრუნველყოფილია მატერიალურ
სამართლებრივი თვალსაზრისით არახელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანით იმ
მხარის მიმართ, რომელმაც ეს მოვალეობა არ (ვერ) შეასრულა.

დამტკიცების ტვირთის განაწილება სუბიექტებს შორის

მტკიცებულებათა შეგროვება, შემოწმება და შეფასება წარმოადგენს მტკიცებულებით

საქმიანობას და შედიან სასამართლო მტკიცების ცნების შინაარსში. სასამართლო
არის მტკიცების, როგორც საპროცესო საქმიანობის სუბიექტი. სასამართლო არ არის
და არც შეიძლება იყოს დამტკიცების ტვირთის (მოვალეობის) სუბიექტი.
სასამართლოზე არ შეიძლება გავრცელდეს ფაქტის დაუმტკიცებლობის
არახელსაყრელი მატერიალურ სამართლებრივი შედეგები.

დამტკიცების ტვირთის სუბიექტები შეიძლება იყვნენ საქმეში მონაწილე ის პირები,

რომლებზეც შეიძლება გავრცელდეს ფაქტის დაუმტკიცებლობის არახელსაყრელი
შედეგები, ანუ გადაწყვეტილების კანონიერი ძალა. ესენია მხარეები და
თანამონაწილეები, აგრეთვე მესამე პირები დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნით
და მის გარეშე. კანონიერ წარმომადგენლები მოწოდებულნი არიან დაიცვან
სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ ან შეზღუდულ ქმედუნარიანად აღიარებული
პირების, აგრეთვე მცირეწლოვნებისა და არასრულწლოვნების უფლებები. ამიტომ,
ისინიც წარმოადგენენ დამტკიცების ტვირთის სუბიექტებს.

104
რაც შეეხება ნებაყოფლობით წარმომადგენლებს, ისინი ასრულებენ საპროცესო
მოქმედებას მარწმუნებლის სახელითა და ინტერესებისათვის. დამტკიცების
ტვირთის სუბიექტები სწორედ ეს მარწმუნებლებია და არა მათი წარმომადგენლები.

მნიშვნელობა

სამოქალაქო სამართლის პროცესში არ არის წინასწარი მოკვლევისა და გამოძიების

ორგანოები. ამიტომ, დამტკიცების ტვირთის დაკისრება საქმეში მონაწილე ერთ
რომელიმე პირზე არ იქნებოდა მიზანშეწონილი არც ფაქტის დადგენისა და არც
სამართლიანობის თვალსაზრისით. ცალკე აღებული ვერ შეძლებს ყველა იმ
გარემოების დამტკიცებას, რომელთა გარეშე შეუძლებელი იქნება სამოქალაქო საქმის
სწორად გადაწყვეტა. სამოქალაქო სამართლის პროცესში ოდითგანვე წარმოებს
დამტკიცების ტვირთის მხარეთა შორის განაწილება.

მტკიცების საგანში შემავალი გარემოებებიდან ერთი ნაწილი უნდა დაამტკიცოს

მოსარჩელემ, ხოლო მეორე ნაწილი – მოპასუხემ. ერთი მხარე, რომელმაც სრულიად
გარკვეული ფაქტები უნდა დაამტკიცოს თავისუფლდება იმ ფაქტების დადგენისაგან,
რომელიც მეორე მხარემ უნდა დაამტკიცოს. ანუ მოსარჩელე თავისუფლდება იმის
დამტკიცების ვალდბულებისგან რაც უნდა დაამტკიცოს მოპასუხემ და პირიქით.

მხარეთა შორის დამტკიცების ტვირთის განაწილება მხარეთა

თანასწორუფლებიანობის პრინციპის კონკრეტული გამოვლინებაა სამოქალაქო
პროცესში.

როდესაც ფაქტი ვერ დამტკიცდება, მაშინ სასამართლომ უნდა განსაზღვროს, თუ

რომელ მხარეს ეკისრებოდა ამ ფაქტის დამტკიცების ტვირთი და ისე გამოიტანოს
შესაბამისი გადაწყვეტილება.

მხარეთა შორის დამტკიცების ტვირთის განაწილების ინსტიტუტი სტიმულს აძლევს

მხარეთა აქტიურობას მოიძიონ და წარუდგინონ სასამართლოს მტკიცებულებები იმ
ფაქტების დასამტკიცებლად (დასადგენად) რომელთა დამტკიცების მოვალეობა მათი
ეკისრება.

დამტკიცების ტვირთის განაწილების ინსტიტუტს აქვს არამარტო საპროცესო

სამართლებრივი, არამედ მატერიალურ სამართლებრივი მნიშვნელობაც, რაც
მდგომარეობს იმაში, რომ ფაქტის დაუმტკიცებლობას არახელსაყრელი შედეგები
უნდა დაეკისროს იმ მხარეს, რომელსაც ამ ფაქტის დამტკიცება ევალებოდა.

პრეზუმციის მნიშვნელობა სამოქალაქო პროცესში

105
შეცდომას ამ ტვირთის განაწილებაში, ანუ გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის
მქონე ფაქტის დამტკიცების ტვირთის დაკისრებას იმ მხარეზე, რომელსაც
სინამდვილეში არ ეკისრება მისი დამტკიცება, შეიძლება მოყვეს არასწორი და
უსამართლო გადაწყვეტილების გამოტანა.

კონსტიტუციით დამკვიდრებულია უდანაშაულობის პრეზუმფცია, არავინ არ არის

ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა
ეკისრება ბრალმდებელს.

უდანაშაულობის პრეზუმფციის პროცესუალური მნიშვნელობა მთლიანად

ამოიწურება დამტკიცების ტვირთის დაკისრებით: ის, ვინც პირს დებს ბრალს
დანაშაულის ჩადენაში, მოვალეა დაამტკიცოს ეს ბრალეულობა. პრეზუმფციების
პროცესუალური მნიშვნელობა მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილებით
ამოიწურება.

სამოქალაქო პროცესში არის ორი თავისი ინტერესებით ერთმანეთისადმი

დაპირისპირებული მხარე – მოსარჩელე და მოპასუხე და არ არის არც ბრალმდებელი
და არც ბრალდებული, აგრეთვე წინასწარი გამოძიების ორგანოები. ნაწილი
მტკიცების საგანში შემავალი სადავო ფაქტებისა ივარაუდება მოსარჩელის
სასარგებლოდ, ნაწილი კი მოპასუხის სასარგებლოდ. ფაქტები, რომლებიც
ივარაუდება მოსარჩელის სასარგებლოდ, უნდა დაამტკიცოს მოსარჩელემ და
პირიქით. იმავე წესებს ემორჩილება მხარეთა შორის დამტკიცების ტვირთის
განაწილება.

პრეზუმფციები სამოქალაქო სამართალწარმოებაში დამტკიცებისაგან კი არ

ათავისუფლებს მხარეს, არამედ წარმოადგენს დაპირისპირებულ მხარეთა შორის
დამტკიცების ტვირთის განაწილების წესს. დამტკიცების ტვირთისაგან
განთავისუფლება წარმოადგენს არა მიზეზს, არამედ ამ ტვირთის განაწილების
შედეგს. პრეზუმფციები არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც გამონაკლისი
დამტკიცების ტვირთის მხარეთა შორის განაწილების საერთო წესიდან, სამოქალაქო
სამართალმა არ იცის პრეზუმფციების, ანუ მხარეთა შორის დამტკიცების ტვირთის
განაწილების დასრულებული სისტემა. ზოგჯერ კანონი არ შეიცავს პირდაპირ
მითითებას იმის თაობაზე, თუ რომელმა მხარემ კონკრეტულად რა ფაქტები უნდა
დაადგინოს.

ასეთი ვითარება ქმნის აუცილებლობას რათა გავარკვიოთ, თუ რა მოსაზრებით

შეიძლებოდა ეხელმძღვანელა კანონმდებელს იმ შემთხვევაში, როდესაც აყალიბებდა

106
პრეზუმფციებს, ანუ განსაზღვრავდა რომელმა მხარემ გადაწყვეტილებისათვის
მნიშვნელობის მქონე რომელი ფაქტი უნდა დაამტკიცოს.

კანონმდებელი ცალკეულ შემთხვევებში სხვადასხვა მოსაზრებებით

ხელმძღვანელობს, მაგალითად: რომელი მხარისთვის უფრო მოსახერხებელი და
მარტივია რარაცის დამტკიცება და რომლისთვისაა შეუძლებელი.

ხელშეკრულებით ურთიერთობებიდან წარმოშობილი ვალდებულების

შეუსრულებლობით გამოწვეულ სარჩელებში მოსარჩელემ უნდა დაამტკიცოს,რომ
ასეთი ურთიერთობა არსებობს, დადგა ამ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე
ვალდებულების შესრულების დრო, თუ მოპასუხე არ ცნობს ასეთი ურთიერთობის
წარმოშობას, მან უნდა დაამტკიცოს ფაქტები, რომლებიც კანონის თანახმად
აბრკოლებენ ურთიერთობის წარმოშობას... სხვა შემთხვევებში კანონმდებელი
ხელმძღვანელობს საზოგადოების რეალური სინამდვილისა და რეალური
ურთიერთობის განზოგადებული დასკვნებით, სინამდვილის მუდმივად
განმეორებადი ფაქტებით.

მოსარჩელე მოვალეა დაამტკიცოს ფაქტები, რომელთა საფუძველზე შეიძლება

გაკეთდეს დასკვნა გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა ფაქტების
არსებობის ვარაუდის შესახებ, ხოლო იმ ფაქტების დამტკიცების ტვირთი, რომლებიც
ასეთ ვარაუდს გააქარწყლებენ – დაკისრებული აქვს მოპასუხეს.

მტკიცების საგნის, ანუ გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტების წრიდან

ერთი ნაწილი უნდა დაამტკიცოს მოსარჩელემ, ხოლო მეორე ნაწილი – მოპასუხემ.
დამტკიცებას იწყებს მოსარჩელე, რომელმაც უნდა დაამტკიცოს მის მიერ
მოპასუხისადმი წაყენებული მოთხოვნის ფაქტობრივი საფუძველი, როცა მოსარჩელე
ფაქტებს დაამტკიცებს მტკიცების ტვირთი მოპასუხეზე გადადის.

საკითხი იმის შესახებ, თუ რომელი მხარისათვის უფრო ადვილია დაამტკიცოს ესა

თუ ის ფაქტი, აგრეთვე, რომელი ფაქტების დამტკიცების საფუძველზე წარმოიშობა
ვარაუდი (პრეზუმფცია) გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა
ფაქტების არსებობის შესახებ, განსაზღვრულია კანონით, ხოლო ზოგიერთ
შემთხვევაში სასამართლო პრაქტიკით.

ფაქტის დადგენის მიზნით სასამართლოსთვის მნიშვნელობა არ აქვს, თუ რომელმა

მხარემ წარმოადგინა ეს მტკიცებულება, მაგრამ ეს ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს
ყოველთვის, როცა მტკიცებულებას წარმოუდგენს სასამართლოს არა ის მხარე,
რომელსაც მისი წარმოდგენა არ ევალებოდა, დამტკიცების ტვირთი ამ მხარეზე

107
გადადის. გამოთხოვა ან მისი მიღება ისეთი მხარისაგან, რომელსაც ასეთი ფაქტის
დამტკიცების მოვალეობა არ ეკისრება, არ ანთავისუფლებს შესაბამის მხარეს
მოვალეობისაგან დაამტკიცოს ფაქტი, დამტკიცების ტვირთის განაწილებაში არაფერი
იცვლება.

გამონაკლის ამ თვალსაზრისით, წარმოადგენს სსკ 136-ე მუხლის მე-5 ნაწილი და 157ე

მუხლი. თუ წერილობითი ან ნივთიერი მტკიცებულების წარდგენაზე უარს ამბობს
ერთ-ერთი მხარე, რომელიც არ უარყოფს რომ მტკიცებულება მის ხელთაა/თუ ამ
მტკიცებულებათა წარდგენაზე უარს სასამართლო არასაპატიოდ მიიჩნევს, მას
შეუძლია აღნიშნულ მტკიცებულებათა გამოთხოვაზე შუამდგომლობის აღმძვრელი
პირი გაანთავისუფლოს იმ ფაქტის დამტკიცების მოვალეობისაგან, რომელიც ამ
მტკიცებულებით უნდა დაედასტურებინა და ასეთი მოვალეობა გადააკისროს მხარეს,
რომელიც უარს ამბობს მის ხელთ არსებული მტკიცებულების წარდგენაზე. ანუ
ფაქტის დამტკიცების ტვირთი გადადის იმ მხარიდან, რომელსაც ევალებოდა მისი
დამტკიცება, მეორე მხარეზე. ფაქტის დაუმტკიცებლობის არახელსაყრელი შედეგები
დაეკისრება არა იმ მხარეს, რომელსაც ეკისრებოდა მისი დამტკიცების მოვალეობა,
არამედ მოწინააღმდეგე მხარეს.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

მტკიცებულებები

ცნება

კონკრეტული საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის სასამართლომ წინასწარ უნდა

დაადგინოს მტკიცების საგნის, ანუ გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელობის მქონე
ფაქტები. ეს წარსულის ფაქტებია, ე.ი ფაქტები რომლებიც მოხდა წარსულში. მათი
ისე დადგენა როგორც წარსულში იყო მხოლოდ მტკიცებულებების მეშვეობით
შეიძლება. უნდა ითქვას რომ სასამართლო არ არის ერთადერთი ორგანო, სადაც
მტკიცებულებებს იყენებენ. მტკიცებულებებს იყენებენ ყველგან, სადაც საჭიროა
წარსულის რაიმე ფაქტის დადგენა, მათ შორის მეცნიერული კვლევის დროს და,
აგრეთვე, ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც. განსხვავება ისაა, რომ სასამართლო ფაქტს
ადგენს მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნებისათვის, კონკრეტული საქმის
გადაწყვეტისათვის და მტკიცებულებებს იყენებს კანონით ზუსტად განსაზღვრული
წესით.

მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნებისათვის გამოყენებულ

მტკიცებულებებს სასამართლო მტკიცებულებებს უწოდებენ. უნდა ითქვას რომ 1964

108
წლის კოდექსი მტკიცებულებებს უწოდებდა ფაქტიურ მონაცემებს, ხოლო რითაც ამ
მონაცემების დადგენა შეიძლებოდა – მტკიცების საშუალებებს. თუმცა ავტორების
აზრით ეს დაუშვებელია: ფაქტობრივი მონაცემები (ცნობები, ინფორმაციები),
მტკიცებულებად შეიძლება იწოდებოდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ მათი მეშვეობით
შეიძლება ჩვენთვის საინტერესო სხვა ფაქტის დადგენა. ამ თვალსაზრისით ისინი
მტკიცების საშუალებებია, ამასთანავე ის რაც მტკიცების საშუალებად იწოდება
(მაგალითად, მოწმის ჩვენება, ექსპერტის დასკვნა და ა.შ.). სინამდვილეში სხვა
არაფერია თუ არა მტკიცებულება. აქედან გამომდინარე, ვაკეთებდით დასკვნას, რომ
მტკიცებულებები და მტკიცების საშუალებები იდენტური ცნებებია და
ერთმანეთისაგან მათი გამიჯვნას შეიძლება სერიოზული გაუგებრობა მოჰყვეს. 1997
წლის კოდექსში ეს გამიჯვნა უკვე აღარაა მოცემული.

სამოქალაქო პროცესში მტკიცებულებებია კანონით განსაზღვრული მტკიცების

საშუალებები, რომელთა გამოყენებით სასამართლოს შეუძლია დაადგინოს საქმის
სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტიური გარემოებები.

კანონი ამომწურავად განსაზღვრავს მტკიცებულებათა, ანუ მტკიცების საშუალებათა

სახეებს, ესენია: მხარეთა (მესამე პირთა) ახსნა-განმარტება, მოწმეთა ჩვენება,
ფაქტების კონსტატაციის მასალები, წერილობითი მტკიცებულება, ნივთიერი
მტკიცებულება, ექსპერტის დასკვნა. მხარეებს შეუძლიათ წარუდგინონ სასამართლოს
მხოლოდ აქ ჩამოთვლილი მტკიცებულება, ხოლო სასამართლოს არ შეუძლია
გამოითხოვოს, მიიღოს ან შეამოწმოს და შეაფასოს სხვა სახის მტკიცებულება.

განკუთვნადობის პრინციპი მოწოდებულია თავიდან აგვაცილოს საქმეების

გადატვირთვა ისეთი მასალებით, რომლებსაც არავითარი მნიშვნელობა ამ საქმის
გადაწყვეტისათვის არ აქვთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში გართულდებოდა
გადაწყვეტილებათა დასაბუთებულობის შემოწმება ზემდგომი სასამართლოების
მიერ. მტკიცებულებათა განკუთვნადობას განიხილავს პროცესის ყველა სუბიექტი,
თუმცა კანონიდან გამომდინარე საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო.
სასამართლომ შეიძლება საქმის განხილვის გარკვეულ სტადიაზე უარი უთხრას
მხარეს მტკიცებულების წარმოდგენაზე, მაგრამ საქმის განხილვის დროს თუ მხარე
კვლად წამოაყენებს იმ მტკიცებულების წარმოდგენის საკითხს სასამართლომ
შეიძლება აზრი შეიცვალოს. მტკიცებულებათა განკუთვნადობის პრინციპის
კონკრეტული გამოვლინებაა წესი, რომლის თანახმად წერილობითი საბუთის
გამოთხოვის შესახებ შუამდგომლობის აღმძვრელი პირი ვალდებულია მიუთითოს
თუ რომელი გარემოების დადგენა შეიძლება ამ მტკიცებულებით. იგივე წესია
ჩამოყალიბებული სხვა სახის მტკიცებულებათა მიმართ.
109
უნდა განვასხვავოთ მტკიცებულებათა განკუთვნადობა და მტკიცებულებათა
უტყუარობა (სარწმუნობა): განკუთვნადია მხოლოდ ისეთი მტკიცებულება, რომელიც
მიმართულია საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ამა თუ იმ გარემოების
დადასტურებისაკენ. სხვა საკითხია რომ განკუთვნადი და სწორად მიღებული
მტკიცებულება შემდგომში შემოწმებისა და შეფასების შედეგად არ აღმოჩნდა
უტყუარი და სარწმუნო. სასამართლოს შეუძლია ამოიღოს საქმიდან შეცდომით
მიღებული არაგანკუთვნადი მტკიცებულება, მაგრამ ის ვერ ამოიღებს საქმიდან ისეთ
მტკიცებულებას, რომელიც განკუთვნადია, მაგრამ არაა სარწმუნო.

მტკიცებულებათა, თუ სხვა მასალათა მიღებაზე, გამოთხოვაზე ან შეცდომით

მიღებული მტკიცებულებების საქმიდან ამოღების თაობაზე სასამართლოს გამოაქვს
მოტივირებული განჩინება, მასში მითითებული უნდა იყოს ფაქტზე, რომლის
დასადასტურებლადაც ისინი იყო წარმოდგენილი, მაგრამ რომელიც სინამდვილეში
არაა მიმართული ამ ფაქტის დადასტურებისაკენ. ეს განჩინება ცალკე არ
გასაჩივრდება, შესაძლებელია მხოლოდ გადაწყვეტილებისათან ერთად.

დასაშვებობა. სამოქალაქაო საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული

ნებისმიერი მტკიცებულება დასაშვებია და მხარეს შეუძლია წარუდგინოს
სასამართლოს ისინი თავისი მოთხოვნის (შესაგებლის) ფაქტობრივი საფუძვლის
არსებობის დამტკიცების მიზნით. ასეთია დასაშვებობის პროცესუალური პრინციპი,
აზრი და შინაარსი. ამ წესიდან გამონაკლისისც არსებობს ფაქტები „რომლებიც
კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ
შეიძლება დადასტურდეს სხვა მტკიცებულებებით“. მაგალითად უძრავი ნივთის
შეძენის ფაქტის დადასტურებისათვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ
წერილობითი მტკიცებულება. სამისდღეშიო რჩენის ხელშეკრულება უნდა დაიდოს
წერილობით.

განკუთვნადობა და დასაშვებობა გამომდინარეობს მატერიალური ნორმებიდან.

მტკიცებულებათა შემოწმება და შეფასება

მტკიცებულებათა შეფასება სასამართლოს შემეცნებითი საქმიანობის ერთ-ერთი

უმნიშვნელოვანესი ეტაპია. მტკიცებულებათა შეფასების აუცილებლობა წამოიჭრება
მას შემდეგ, როდესაც სასამართლო ამ მტკიცებულებათა განკუთვნადობისა და
დასაშვებობის პრინციპების მოთხოვნათა გათვალისწინებით მიიღებს (დაუშვებს)
წარმოდგენილ მტკიცებულებას. დაშვებისა და მათი მიღების საკითხს წყვეტს
მხოლოდ სასამართლო. უნდა ითქვას რომ 105ე მუხლის თანახმად

110
„სასამართლოსათვის არავითარ მტკიცებულებას არ აქვს წინასწარ დადგენილი
ძალა“. რაც იმას ნიშნავს რომ არცერთ მტკიცებულებას არ გააჩნია ერთმანეთის
მიმართ რაიმე უპირატესობა. მხარეთა მიერ წარმოდგენილი და სასამართლოს მიერ
შეგროვილი მტკიცებულებების ძალა და უტყუარობა განისაზღვრება უშუალოდ
სასამართლოს მიერ.

მტკიცებულებათა სარწმუნობის, თუ არასარწმუნობის, უტყუარობის თუ სიყალბის

შესახებ თავიანთი მოსაზრება შეიძლება გამოთქვან მხარეებმა და პროცესის სხვა
მონაწილეებმა. მაგრამ საბოლოოდ მაინც სასამართლოს შესაფასებელია. სამოქალაქო
პროცესში მტკიცებულებათა შეფასების ერთადერთი სუბიექტი არის სასამართლო.
მტკიცებულებებს აფასებს თავისი შინაგანი რწმენით. შინაგანი რწმენა, რომელიც
თავისუფალია ყოველგვარი გარეგანი ზემოქმედებისაგან, წარმოადგენს სამოქალაქო
პროცესში მტკიცებულებათა შეფასების ერთადერთ კრიტერიუმს. სამოქალაქო
პროცესში დამკვიდრებულია სასამართლოს მიერ მტკიცებულებათა თავისუფალი
შეფასების პრინციპი.

სასამართლოს შინაგანი რწმენა – ეს შეფასების შინაგანი, სუბიექტური კრიტერიუმია,

რომელიც ყოველთვის უნდა ემყარებოდეს გარკვეულ ობიექტურ მონაცემებს,
ყოველთვის უნდა იყოს დასაბუთებული ამ ობიექტური მონაცემებით ანუ იმით, თუ
საიდან და როგორ ჩამოუყალიბდა სასამართლოს ასეთი შინაგანი რწმენა
მტკიცებულების უტყუარობის თუ მისი სიყალბის შესახებ.

მტკიცებულებათა შეფასება, ისე როგორც ყოველგვარი შეფასება, წარმოადგენს

აზრობრივ პროცესს და ასეთი შეფასების დროს სასამართლომ უნდა
იხელმძღვანელოს ლოგიკის კანონებით, რომელიც გვასწავლის სწორად აზროვნებას.
აზროვნების ლოგიკური კანონების სამართლებრივი მოწესრიგება (რეგულირება) არც
შესაძლებელია და არც დასაშვები: ობიექტური კანონები იმიტომ არიან ობიექტური,
რომ ისინი ყოველგვარი სუბიექტური ჩარევისა და, მით უმეტეს, სამართლებრივი
მოწესრიგება-რეგულირების გარეშე მოქმედებენ.

საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს მტკიცებულებათა შეფასების ზოგად

წესებს, რომლებსაც საპროცესო წესები შეიძლება ვუწოდოთ:

 უნდა შეაფასოს უშუალოდ საქმის განმხილველმა სასამართლომ. ვალდებულია

უშუალოდ გამოიკვლიოს ისინი, თუ მოსამართლის აცილება მოხდა და საქმის
განხილვა გადაიდო, მაშინ თავიდან უნდა დაიწყოს განხილვა.

111
  მტკიცებულებებზე მხარეებს საკუთარი აზრის გამოთმა უნდა შეეძლოთ, თუ
მხარის მიერ იქნება წარმოდგენილი და საქმის ზეპირი განხილვის დროს
მიღებული სასამართლოს მიერ, საჭიროა მისი შინაარსის სხდომაზე
გამოქვეყნება, ან მხარეებისთვის გასაცნობად წარდგენა.
 მხარეებს უფლება აქვთ შეკითხვა დაუსვან ექსპერტს, მოწმეს, სპეციალისტს,
ერთმანეთს.
 მტკიცებულებები სასამართლომ ერთობლიობაში უნდა შეაფასოს,
იზოლირებულად შეფასებით არ უნდა დაკმაყოფილდეს, ეს ისე არ უნდა იყოს
გაგებული თითქოს არ შეუძლია იზლოირებულად შეფასება რომ გაარკვიოს
დამატებით ხომარაა კიდევ რამის წარდგენა საჭირო, უბრალოდ საბოლოო
შეფასებისას ერთად უნდა შეფასდეს ისინი.
 თუ ერთობლიობაში შეფასებისას აღმოჩნდება რაიმე წინააღმდეგობა
სასამართლო ვალდებულია ახსნას რამ განაპირობა მისი არსებობა.
 სასამართლო მათ ყოველმხრივ სრულად და ობიექტურად აფასებს. პირველ
რიგში, უტყუარობის თალსაზრისით შეფასება იგულისხმება.

სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში უნდა მიუთითოს მოსაზრებებზე, რის

გამოც, ზოგიერთი მტკიცებულება ცნო უტყუარად, ხოლო სხვები არასარწმუნოდ.
ამის მთავარი მნიშვნელობა მდგომარეობს იმაში, რომ ზემდგომ ინსტანციის
სასამართლოს, კერძოდ სააპელაციო სასამართლოს შეუძლია შეამოწმოს
გადაწყვეტილების ფაქტობრივი დასაბუთებულობა, რაც შეუძლებელი იქნება, თუ
გადაწყვეტილებაში არ იქნება მითითებული რა მოსაზრებით გაიზიარა საქმის
პირველი ინსტანციით განმხილველმა სასამართლომ ესა თუ ის მტკიცებულება, ან
რატომ უარყო საქმეში არსებული სხვა მტკიცებულება.

მტკიცებულებათა სახეები

მხარის ახსნა განმარტება. მხარე სადავო საქმის ერთ-ერთი მონაწილეა, შესაბამისად

მისთვის საქმისთვის მნიშვნელოვანი გარემოებები ყველაზე კარგად უნდა იყოს
ცნობილი. ამ მოსაზრებით ხელმძღვანელობს კანონმდებელი, როდესაც მხარეთა
(მესამე პირთა, თანამონაწილეთა და კანონიერ წარმომადგენელთა) ახსნა-
განმარტებას თვლის მტკიცებულებად, მტკიცების ერთ-ერთ დამოუკიდებელ და
მნიშვნელოვან საშუალებად. გასათვალისწინებელია, რომ მხარეები და მესამე პირები
საქმის შედეგით დაინტერესებული პირებია. ამ გარემოებამ კი შეიძლება ზეგავლენა
მოახდინოს მათი ახსნა-განმარტების სისწორესა და უტყუარობაზე. მაგრამ ეს მათ
განმარტებებს ვერ წაართმევს მტკიცებულებით მნიშვნელობას, უბრალოდ ავალებს
სასამართლოს განსაკუთრებული ყურადღებით შეაფასოს მხარის ახსნა-განმარტება.
112
მხარის ყოველი განმარტება ფაქტების შესახებ, რომელიც გაკეთებულია მის
სასარგებლოდ, შესაძლოა სხვა მტკიცებულებებით დადასტურებასაც საჭიროებდეს.

მხარის ან მესამე პირის სახით ახსნა-განმარტება შეიძლება მისცეს ფიზიკურმა პირმა,

იურიდიულმა პირმა, კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში-ორგანიზაციამ,
რომელიც არ არის იურიდიული პირი. იურიდიული პირის შემთხვევაში ახსნა
განმარტებას იძლევა ის პირი, რომელსაც მესამე პირებთან წარმომადგენლობითი
უფლებამოსილება გააჩნია. ხელმძღვანელთა უფლებამოსილება გულისხმობს
უფლებამოსილების ფარგლებში საწარმოს სახელით გადაწყვეტილებების მიღებას,
ხოლო წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება გულისხმობს საწარმოს სახელით
გამოსვლას მესამე პირებთან ურთიერთობაში. დირექტორი-ავტომატურად არ
გულისხმობს წარმომადგნლობითი უფლებამოსილების მქონე პირს. შესაბამისად
ფიზიკურიმა პირმა, რომელიც ი.პ-ს სახელით იძლევა ახსნა განმარტებებს უნდა
წარმოადგინოს მეწარმეთა და არასამეწარმეო იურიდიულ პირთა რეესტრიდან
ამონაწერი წარმომადგენლობის უფლებამოსილების შესახებ.

თუ ორგანიზაცია არ არის იურიდიული პირი, მაგალითად, ბინათმესაკუთრეთა

ამხანაგობაა, მაშინ ახსნა-განმარტებას იძლევა მისი თავჯდომარე ან საამისოდ
უფლებამოსილი პირი. თავმჯდომარის არყოფნისას/ მის მიერ მოვალეობათა
შესრულების შეუძლებლობისას, მისი დავალებით- ამხანაგობის ერთ-ერთი წევრი.

მხარის ახსნა-განმარტება შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს როგორც წერილობით ასევე

ზეპირი ფორმით. ზეპირ განმარტებას მხარეები იძლევიან სასამართლო პროცესზე.
მოსამართლის გადაწყვეტილებით, მხარისაგან დისტანციური ახსნა-განმარტების
მიღება შეიძლება სატელეფონო გასაუბრების ან ვიდეოკონფერენციის გამოყენებით
სხვა სასამართლოდან ან ადმინისტრაციული ორგანოდან ან საზღვარგარეთ
საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობის/ საკონსულოს მეშვეობით თუკი
დაკითხვის ადგილის შესაბამისი ორგანოს მიერ შესაძლებელია ამ პირის
იდენტიფიცირება. ეს ახსნა განმარტება კრების ოქმში უნდა დაფიქსირდეს.

უნდა გაიმიჯნოს ახსნა-განმარტების ის ნაწილი, რომელიც მოთხოვნის

ჩამოყალიბებას დაზუსტებას, თუ დაკონკრეტებას ემსახურება და რომელიც საქმის
ფაქტიურ გარემოებას შეეხება. მტკიცებულებას წარმოადგენს მხარის ახსნა-
განმარტების მხოლოდ ის ნაწილი რომელიც საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის
მნიშვნელობის მქონე გარემოების არსებობა-არარსებობას ადასტურებს.
მტკიცებულებითი მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ ახსნა-განმარტების იმ ნაწილს,
რომელიც შეიცავს მითითებას ფაქტების შესახებ.

113
საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების დადგენის პროცესი იწყება მხარეთა
ახსნა განმარტების მიღებით: მხარეები იძლევიან ახსნა-განმარტებებს მათთვის
ცნობილი და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებათა შესახებ.

სახელშეკრულებო წარმომადგენელს ფართო საპროცესო უფლებები აქვს. მას

შეუძლია გაანალიზოს საქმის მასალები, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები საქმეში
არსებული მტკიცებულებების უტყუარობის შესახებ, იმის შესახებ, თუ რომელი
კანონი უნდა იქნეს გამოყენებული და როგორი გადაწყვეტილება უნდა იქნეს
გამოტანილი ... მაგრამ მას არ შეუძლია შეითავსოს მხარის როგორც მტკიცებულების
წყაროს ფუნქცია, ისე როგორც არ შეუძლია შეითავსოს მოწმის ან ექსპერტის ფუნქცია.
არ შეიძლება დაიკითხოს როგორც მოწმე, ისეთი გარემოების შესახებ, რომლებიც
მისთვის ცნობილი გახდა წარმომადგენლის მოვალეობის შესრულებასთან
დაკავშირებით.

მხარეებს უფლება აქვთ, სასამართლოს წინასწარი ნებართვის გარეშე დაუსვან

შეკითხვები მოწინააღმდეგე მხარეს და მის წარმომადგენელს. სასამართლო
ნებართვას იძლევა მხოლოდ შეკითხვების დასმის პროცედურის დაწყების თაობაზე.
თუ შეკითხვა უადგილოა ან შეუფერებელია და არ ემსახურება საქმის გარემოებების
გამოკვლევასა და დადგენას, სასამართლოს, მხარის თხოვნით ან თავისი
ინიციატივით, შეუძლია მოხსნას ასეთი შეკითხვა. მოხსნა შეუძლია მოსამართლეს
ერთპიროვნულად, ხოლო როცა საქმეს კოლეგიური სასამართლო იხილავს, მაშინ -
სხდომის თავმჯდომარეს.

მოსამართლეს უფლება აქვს შეკითხვები მისცეს მხარეებს, რომლებიც ხელს

შეუწყობენ საქმის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების სრულად
და ზუსტად განსაზღვრას. საპროცესოს 128ე მუხლის თანახმად მოსამართლეს
შეუძლია მხარეებს შეკითხვები მისცეს შემდეგი საკითხების გასარკვევად:

1.მტკიცების საგნის, ანუ იმ გარემოებების სრულად და ზუსტად განსაზღვრა,

რომლებზეც მოსარჩელე და მოპასუხე ამყარებენ თავიანთ მოთხოვნებსა და
შესაგებელს. მტკიცების საგანი საბოლოოდ უნდა დაზუსტდეს და დაკონკრეტდეს
მხარეთა ახსნა-განმარტებებისა და მათთვის შეკითხვების მიცემის მეშვეობით;

2.ყველა იმ მტკიცებულების გამოვლენა, რომლებიც, მართალია არ არის წარდგენილი

სასამართლოში, მაგრამ რომლებიც შეიძლება გააჩნდეთ მხარეებს, ასევე
წარდგენილის დასაშვებობისა და განკუთვნადობის (მნიშვნელობის) საკითხების
გარკვევა, არის თუ არა მტკიცების საგანში შემავალი ყველა გარემოების

114
დასადასტურებლად წარდგენილი შესაბამისი მტკიცებულება და ვინ უნდა
წარადგინოს.

3.რამდენად სარწმუნო და უტყუარია წარდგენილი მტკიცებულებები.

კანონმდებლობა კრძალავს ახსნა-განმარტების მიღებას ისეთი პირებისაგან,

რომლებსაც:

#თავისი ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლის გამო არ შეუძლია სწორად აღიქვას

ფაქტები.

#სასულიერო პირისაგან ისეთ გარემოებათა შესახებ, რომლებიც მას გაანდეს

აღსარების დროს, არ შეიძლება ასეთი ფაქტების შესახებ მოწმედაც დაიკითხოს.

#თანამდებობის პირისაგან, ისეთ გარემოებებზე, რომელთა შესახებ საიდუმლოების

დაცვა მის სამსახურებრივ მოვალეობაში შედის.

მხარეს უფლება აქვს გამოცხადდეს სასამართლო სხდომაზე, მაგრამ არ მისცეს ახსნა-

განმარტება ან საერთოდ არ მიიღოს მონაწილეობა საქმის განხილვაში. ასევე უფლება
აქვს საერთოდ არ გამოცხადდეს სასამართლო სხდომაზე. ასეთი უმოქმედობის
მიუხედავად მეორე მხარეს უფლება აქვს მისცეს ახსნა განმარტება სასამართლოს და
შეასრულოს ნებისმიერი საპროცესო მოქმედება.

სასამართლოს არ აქვს უფლება მხარეს ჩამოართვას სასამართლოსათვის

ახსნაგანმარტების მიცემის უფლება. ახსნა განმარტება შეიძლება სხვადასხვა სახის
იყოს, კერძოდ, მტკიცება და აღიარება.

მტკიცება გულისხმობს მხარის მიერ იმ ფაქტების აღნიშვნას რომლებიც ასაბუთებენ

მათ მოთხოვნებს ან შეპასუხებებს (შესაგებელს). შეპასუხებას ძირითადად
უკავშირებენ მოპასუხეს, რომელიც თავის შესაგებელში, ხშირად არ იზიარებს
სასარჩელო მოთხოვნას. შეიძლება ხდებოდეს სასამართლო პროცესებზე, როგორც
მოპასუხის ასევე მოსარჩელის მხრიდანაც, მაგალითად, როდესაც მოსარჩელე პასუხს
სცემს მოპასუხის შესაგებელს. პასუხის გაცემა შეიძლება განხორციელდეს როგორც
წერილობით ასევე ზეპირი ფორმით, რომელიც ფიქსირდება სასამართლო სხდომის
ოქმში. სასამართლოს შეუძლია დაეყრდნოს მტკიცებებს იმ შემთხვევაში თუ ისინი
გაკეთებულია სასამართლო პროცესზე და გამოკვლეულია სხვა მტკიცებულებებთან
ერთად.

115
ფაქტის აღიარება. ფაქტის აღიარება-ესაა მხარეთა ახსნა-განმარტების ერთ-ერთი
სახესხვაობა. აღიარების, როგორც მტკიცებულების თავისებურება იმაში
მდგომარეობს, რომ ამ მტკიცებულებით ხდება ისეთი ფაქტის დადასტურება,
რომელზეც მეორე მხარე ამყარებს თავის მოთხოვნას ან შესაგებელს. ფაქტს,
რომელიც უნდა დაედასტურებინა ერთ მხარეს, ადასტურებს მოწინააღმდეგე მხარე.
აღიარება როგორც მტკიცებულება ითვლება უტყუარ მტკიცებულებად.

ერთი მხარის მიერ ისეთი გარემოების დადასტურება, რომელზეც მეორე მხარე

ამყარებს თავის მოთხოვნას თუ შესაგებელს, სასამართლომ შეიძლება საკმარის
მტკიცებულებად ჩათვალოს და საფუძვლად დაუდოს თავის გადაწყვეტილებას.

ფაქტის აღიარება უნდა განვასხვავოთ სარჩელის აღიარებისაგან, სარჩელის აღიარება

ეს არის მხარის მიერ თავისი მატერიალურსამართლებრივი უფლების განკარგვის
აქტი, ამ დროს მხარე ცნობს სასარჩელო მოთხოვნის მართლზომიერებას და ასეთ
შემთხვევაში მტკიცებულებათა შეგროვება, შემოწმება და შეფასება აღარ არის საჭირო.
ფაქტის აღიარების დროს კი მხარე ცნობს მხოლოდ რომელიმე ფაქტობრივ
გარემოებას, მაგრამ არა სარჩელს. აღიარება მხარეს შეუძლია გააკეთოს წერილობითი
ან ზეპირი ფორმით. ზეპირი აღიარება შეიძლება გაკეთდეს მოსამზადებელ ან მთავარ
სხდომაზე, ამ სხდომის ოქმში აუცილებელი შეტანით. აღიარება შეიძლება იყოს
სრული ანუ როდესაც ყველა ფაქტს აღიარებს მხარე ან ნაწილობრივი ანუ როდესაც
მხოლოდ ზოგიერთ ფაქტს აღიარებს მხარე. წარმომადგენელს (ადვოკატს) არ
შეუძლია ფაქტის აღიარება. თუ მხარეს არ სურს, ან არ შეუძლია მონაწილეობა
მიიღოს საქმის ზეპირ განხილვაში, მას შეუძლია წერილობითი ფორმით წარუდგინოს
სასამართლოს თავისი აღიარება ფაქტის შესახებ. ვინც აღიარა უფლება აქვს შემდგომ
გააქარწყლოს (უარყოს) ეს აღიარება ოღონდ კანონი განსაზღვრავს ამისათვის
აუცილებელ პირობებს:

#გაქარწყლება დასაშვებია გადაწყვეტილების გამოტანამდე. სააპელაციო

სასამართლოში აღარ შეიძლება აღიარების გაქარწყლების საკითხი დაისვას.
გამონაკლისია თუ სააპელაციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე
იქნება დაყენებული მხარის მიერ და მან უხეში გაუფრთხილებლობის გამო არ დასვა
ეს საკითხი პირველი ინსტანციის სასამართლოს წინაშე.

#უნდა დაამტკიცოს რომ:

1. აღიარება იყო შეცდომის შედეგი;

2.მას დაემუქრა მოწინააღმდეგე მხარე

116
3. სცემეს ან დაემუქრნენ ფიზიკური განადგურებით.

ფაქტის აღიარება უნდა გამოხატავდეს ამღიარებლის თავისუფალ ნებას და თუ

ამღიარებელი დაამტკიცებს, რომ ასეთი ნება სინამდვილეში გამორიცხული იყო –
აღიარება გაქარწყლდება.

წერილობითი მტკიცებულება

134-ე მუხლის თანახმად წერილობით მტკიცებულებას წარმოადგენს აქტები,

საბუთები, საქმიანი და პირადი ხასიათის წერილები, რომლებიც შეიცავს ცნობებს
საქმისათვის მნიშვნელოვან გარემოებათა შესახებ. წერილობითი მტკიცებულება
განსხვავდება ნივთიერი მტკიცებულებისაგან იმით, რომ წერილობითი
მტკიცებულება წერილობითი ნიშნების გამოყენებით შეიცავს ცნობებს
დასამტკიცებელ ანუ საქმისათვის მნიშვნელოვან გარემოებათა შესახებ, ნივთიერი
მტკიცებულება ასეთ ცნობებს შეიცავს თავისი თვისებით ან ხარისხით. წერილობითი
მტკიცებულება არის აზრობრივი საგანი. უნდა ითქვას რომ ექსპერტის დასკვნა არ
წარმოადგენს წერილობით მტკიცებულებას, რადგან იგი შედგენილია სპეციალური
ცოდნით აღჭურვილი პირის მიერ.

ელექტრონული დოკუმენტი არის ელექტრონული, ოპტიკური ან სხვა მსგავსი

საშუალების გამოყენებით შექმნილი, გაგზავნილი, მიღებული ან შენახული
წერილობითი ინფორმაცია, რომელიც ადასტურებს იურიდიული მნიშვნელობის
ფაქტს ან იურიდიული მნიშვნელობის არმქონე ფაქტს.

ელექტრონული ხელმოწერა არის ნებისმიერი ელექტრონული საშუალების

გამოყენებით შექმნილ მონაცემთა ერთობლიობა, რომელსაც ხელმომწერი იყენებს
ელექტრონულ დოკუმენტთან მისი კავშირის აღსანიშნავად. ციფრულ ხელმოწერა კი
არის ელექტრონული ხელმოწერის ნაირსახეობა, მიღებულია ელექტრონულ
მონაცემთა კრიპტოგრაფიული გარდაქმნის შედეგად, ელექტრონულ დოკუმენტზე
ციფრული ხელმოწერა ითვლება მატერიალურ დოკუმენტზე პირადი ხელმოწერის
თანაბარი იურიდიული ძალის მქონედ, თუ ციფრული ხელმოწერა გამოიყენება
ელექტრონული დოკუმენტის ხელმოწერის მომენტში მოქმედ სერტიფიკატში
(მოწმობაში) მითითებული მონაცემების შესაბამისად და შესაძლებელია ციფრული
ხელმოწერის ნამდვილობის შემოწმება და დადასტურება.

სერთიფიკიატში მითითებული უნდა იყოს:

1. სერთიფიკატის მფლობელის სახელი და გვარი

117
2.მონაცემები გამოყენებული კრიპტოგრაფიული ალგორითმისა და ციფრული
ხელმოწერის საშუალებების შესახებ;

3. ციფრული ხელმოწერის ღია გასაღებს;

4.გაცემის დროსა და მოქმედების ვადას;

5.სერთიფიკატის მფლობელის მოთხოვნის შემთხვევაში მისი სამსახურებრივი

უფლებამოსილების, წარმომადგენლობისა და მიზნობრიობის ფარგლებს;

6.სერტიფიკატის გამცემის სრული რეკვიზიტი

თუ არ არის დაცული ელექტრონული ხელმოწერისა და ელექტრონული

დოკუმენტის შესახებ კანონით გათვალისწინებული პირობები, მაშინ ორი ან ორზე
მეტი პირის ელექტრონულ ხელმოწერაზე შეთანხმებას ამ პირებისათვის ექნება
მატერიალურ დოკუმენტზე პირადი ხელმოწერის თანაბარი იურიდიული ძალა.

სასამართლოს არ აქვს უფლება უარი თქვას ელექტრონული დოკუმენტისა და

ელექტრონული ხელმოწერის მტკიცებულების სახით დაშვებაზე მხოლოდ იმ
მოტივით, რომ ისინი წარმოდგენილია ელექტრონული ფორმით.

უნდა ითქვას რომ აკრძალულია ციფრული ხელმოწერით დამოწმებული ან/და

დადასტურებული ელექტრონული დოკუმენტის გამოყენება ზოგიერთ გარიგებაზე
ან ხელშეკრულებაზე, ელექტრონულ დოკუმენტს არ შეიძლება ქონდეს
ელექტრონული ასლი.

წერილობითი მტკიცებულებები ისეთი საგნებია, რომლებშიც წერილობითი თუ სხვა

ამგვარი ნიშნების საშუალებით ჩამოყალიბებულია აზრები თუ იდეები, რომლებიც
შეიცავენ ცნობებს გადაწყვეტილებისათვის მნიშვნელოვან გარემოებებზე.

მტკიცებულება რომ წერილობითს მივაკუთვნოთ, ჯერ-ერთი, მთავარია

შინაარსობრივი მხარე: იგი თავისი შინაარსით უნდა გვაწვდიდეს საჭირო ცნობებს და
მეორე, ამ ცნობებს უნდა ვიღებდეთ წაკითხვით.

წერილობითი მტკიცებულება შეიძლება იყოს სხვადასხვა სახის და ფორმის:

1.საქმიანი თუ პირადი წერილები, ხელწერილები, უბრალო წერილობითი ფორმით
შედგენილი დოკუმენტები.

2.ოფიციალური ფორმისა და შინაარსის აქტები( დაბადების, ქორწინების მოწმობა..)

3.ნოტარიულად დამოწმებული ხელშეკრულება.

118
წერილობითი მტკიცებულებები თვითონ მხარეებმა უნდა წარუდგინოს
სასამართლოს. თუ მხარემ ვერ მიიღო წერილობითი მასალები შეუძლია მიმართოს
სასამართლოს შუამდგომლობით (განცხადებით), რომ გამოითხოვოს ეს
წერილობითი მასალები. მასში მითითებული უნდა იყოს, რომ მიუხედავად
არაერთგზის მცდელობისა მან ვერ მიიღო ეს წერილობითი მასალები.
შუამდგომლობა წერილობითი მასალების გამოთხოვის შესახებ უნდა აღიძრას საქმის
მომზადების სტადიაზე, რადგან მომზადების დამთავრების შემდეგ, სასამართლომ
შეიძლება არ დააკმაყოფილოს იგი. შუამდგომლობის აღმძვრელი პირი ვალდებულია
დაასაბუთოს, თუ საქმისთვის მნიშვნელოვანი რა გარემოების დადგენა შეიძლება ამ
მტკიცებულებით და რას ეფუძნება მისი ვარაუდი, რომ მტკიცებულება მის მიერ
მითითებული პირის ხელთაა. სასამართლომ არ უნდა მიიღოს და არ უნდა
გამოითხოვოს ისეთი მტკიცებულება, რომელსაც არ აქვს მნიშვნელობა საქმისათვის.

წერილობითი მტკიცებულების გამოთხოვის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს

განჩინება, მაში უნდა მიუთითოს:

1. ვის ევალება წერილობითი მასალების წარმოდგენა

2. წერილობითი მასალების ინდივიდუალური ნიშნები

3.გადმოგზავნის ვადა

უნდა მოითხოვოს დედნის სახით. თუ გამოთხოვაზე სასამართლო უარს ამბობს

უარზე განჩინება შეიძლება დასაბუთდეს იმით, რომ გარემოებას, რომლის
დადასტურებაც უნდა შუამდგომლობის აღმძვრელ პირს, არ აქვს რაიმე მნიშვნელობა
საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის, ან შუამდგომლობა აღძრულია საქმის
მომზადების დამთავრების შემდეგ მთავარ სხდომაზე/ მისი დაწყების წინ საპატიო
მიზეზის გარეშე.

შინაარსის მიხედვით იყოფა:

1.განმკარგულებელ წერილობით მტკიცებულებად მიჩნეულია ისეთი დოკუმენტები,

რომლებშიაც გამოხატულია ნებითი აქტი, მიმართული იურიდიული ურთიერთობის
წარმოშობის, შეცვლის ან შეწყვეტისაკენ.

2.შემტყობინებელ წერილობით მტკიცებულებად მიჩნეულია ისეთი დოკუმენტები,

რომლებიც მხოლოდ ადასტურებენ ამა თუ იმ ფაქტს, როგორიცაა მაგალითად,
საქმიანი და პირადი ხასიათის წერილები.

119
ფორმის მიხედვით განასხვავებენ: უბრალო, ანუ მარტივ და კვალიფიციურ
წერილობით მტკიცებულებებს. კვალიფიციური წერილობითი მტკიცებულებები
შეიცავენ ფაქტის ოფიციალურ დადასტურებას. უბრალო (მარტივი) წერილობითი
დოკუმენტები არ საჭიროებენ ასეთ დამოწმებას. საკმარისია, რომ დოკუმენტი ან
მასზე ხელმოწერა შედგენილი იყოს ან ხელს აწერდეს მხარე.

წარმოშობის ხერხის ანუ წყაროს ხასიათის მიხედვით განასხვავებენ დედან

(ორიგინალ) დოკუმენტებსა და ამ დოკუმენტების პირებს ანუ ასლებს. მხარე
შეიძლება განთავისუფლდეს დედანი საბუთის წარდგენისაგან მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ დაამტკიცებს, რომ ასეთი საბუთის წარდგენა შეუძლებელია იმის
გამო, რომ მაგალითად იგი განადგურდა ხანძრის გამო ან სხვა რაიმე სტიქიური
უბედურების შედეგად და სხვა. საბუთის ასლისათვის მტკიცებულებითი
მნიშვნელობის მინიჭება დამოკიდებულია სასამართლოს შეხედულებაზე.
წერილობითი მტკიცებულების ასლისათვის მტკიცებულებითი მნიშვნელობის
მინიჭება ჯერ კიდევ არ ნიშნავს იმას, რომ საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ესა თუ
ის ფაქტი დადასტურებულად (დამტკიცებულად) ჩაითვალოს. ასლებიც
სასამართლომ შეიძლება უარყოს, როგორც არასარწმუნო, რომლებიც ეწინააღმდეგება
საქმეში არსებულ სხვა მტკიცებულებებს.

სუბიექტების მიხედვით განასხვავებენ:

1.ოფიციალურია ისეთი საბუთები, რომლებიც შედგენილია სახელმწიფო

ორგანიზაციების, საჯარო იურიდიული პირების თუ შესაბამისი თანამდებობის
პირების მიერ, აგრეთვე კერძო იურიდიული პირებისა და მათი თანამდებობის
პირების მიერ.

2.არაოფიციალურია წერილობითი საბუთები გაცემული ფიზიკური პირების მიერ.

იურიდიული პირები თუ მოქალაქეები ვალდებულნი არიან მიაწოდონ სასამართლოს

გამოთხოვილი წერილობითი მასალები ამ სასამართლოს მიერ დადგენილ ვადაში.
თუ ვადაში ვერ ახერხებენ ვალდებული არიან ეს აცნობონ სასამართლოს და
მიუთითონ მიზეზი. თუ საპატიო იქნება სასამართლო უფლებამოსილია დამატებითი
ვადა განუსაზღვროს. თუ პირი არ გადაუგზავნის და არც შეატყობინებს ამის მიზეზის
შესახებ ან შეატყობინა, მაგრამ სასამართლომ არასაპატიოდ მიიჩნია შეიძლება ეს
პირი დაჯარიმდეს, სასამართლომ თავისი ინიციატივით უნდა გაარკვიოს შესაბამისი
ორგანიზაციის რომელი თანამდებობის პირს მიუძღვის ბრალი გამოთხოვილი
მასალების გადაუგზავნელობაში ამისთვის ორგანიზაციის ხელმძღვანელს უნდა

120
გაუგზავნოს შეკითხვა, თუ ისიც არ უპასუხებს განჩინება გამოაქვს უშალოდ
ხელმძღვანელის დაჯარიმების შესახებ. მასში მიეთითება რომ განმეორებით
წერილობითი მასალების წარუდგენლობის შემთხვევაში პირი დაჯარიმდება სამმაგი
ოდენობით.

დაინტერესებულ მხარეს შეუძლია განაცხადოს, რომ წერილობითი საბუთი ყალბია.

ამაზე განცხადების გაკეთება დასაშვებია მხოლოდ საქმის მომზადების სტადიაზე.
სიყალბის შესახებ განცხადება გააკეთოს სასამართლოს მთავარ სხდომაზე მხოლოდ 2
შემთხვევაში შეუძლია. 1.როცა წერილობითი საბუთი წარდგენილი იქნა მთავარ
სხდომაზე და, ცხადია, ამიტომ გამორიცხული იყო ამ საბუთის სიყალბის შესახებ
განცხადების გაკეთება მომზადების სტადიაზე .

2.როცა საბუთის სიყალბე მისთვის ცნობილი გახდა სწორედ ამ სხდომაზე, რაც მან
უნდა დაუდასტუროს სასამართლოს. თუ ამათგან არცერთია სახეზე არ განიხილავს
საბუთის სიყალბის შესახებ განცხადებას, რის შესახებაც გამოიტანს განჩინებას,
რომელზეც საჩივრის შეტანა არ შეიძლება. სიყალბის დამტკიცების ტვირთი არ
ეკისრება მხარეს, რომელმაც გააკეთა განცხადება ასეთი სიყალბის შესახებ. პირიქით,
ვინც ეს საბუთი წარადგინა მას ეკისრება ნამდვილობის დამტკიცების ტვირთი.
ნამდვილობის პრეზუმცია გაქარწყლდება მოწინააღმდეგე მხარის უბრალო
განცხადებით მის სიყალბეზე.

ნამდვილობის დამტკიცების ტვირთი მოიხსნება იმ შემთხვევაში, როდესაც მხარე

მოითხოვს მის ამორიცხვას საქმის მასალებიდან. მოწინააღმდეგე მხარის თანხმობა
ასეთ ამორიცხვაზე საჭირო არაა. თუ არ არსებობს მხარის თხოვნა საბუთის
მტკიცებულებებიდან ამორიცხვის შესახებ, მაშინ თავად სასამართლომ უნდა
შეამოწმოს საბუთის ნამდვილობა, რისთვისაც შეუძლია დანიშნოს ექსპერტიზა.

უნდა განვასხვაოთ: მტკიცებულების სახით სასამართლოში წარმოდგენილი

დოკუმენტის სიყალბის საკითხის განხილვა, რაც მიმართულია ამ დოკუმენტის
მტკიცებულებითი მნიშვნელობის გაქარწყლებისაკენ და სარჩელები დოკუმენტის
სიყალბის დადგენის შესახებ, რომელთა განხილვის შედეგად სასამართლოს გამოაქვს
არა განჩინება, არამედ გადაწყვეტილება.

თუ საბუთის სასამართლოში წარდგენა გარკვეულ სიძნელეებს უკავშრდება

სასამართლოს შეუძლია:

121
1. სათანადოდ დამოწმებული ასლის წარგდენა მოითხოვოს, თუ ეს ხარჯებს
უკავშირდება ის მხარეებმა უნდა გაიღონ, როცა ეს სასამართლოს ინიციატივაა. როცა
ამას ერთ-ერთი მხარე მოითხოვს მაშინ ის გაიღებს წინასწარ ხარჯებს.

2.წერილობითი მტკიცებულებების ადგილზე დათვალიერება და გამოკვლევა

მოხდეს მათი შენახვის ადგილზე.

წერილობით მტკიცებულებებსაც შინაგანი რწმენით აფასებს მოსამართლე, რომელიც

უნდა ემყარებოდეს მათ ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ განხილვას.

ჰააგის 1961 წლის კონვენციის მიხედვით, ოფიციალური დოკუმენტებია:

დოკუმენტები სახელმწიფოს იურისდიქციას დაქვემდებარებული ორგანოსა ან
თანამდებობის პირისაგან, ადმინისტრაციული დოკუმენტები, ნორმატიული აქტები,
ოფიციალური შენიშვნები.

ერთადერთი ფორმალობა, რომელიც შეიძლება მოთხოვნილი იყოს იმის

დასადასტურებლად, რამდენად ნამდვილია არის იმ სახელმწიფოს კომპეტენტური
პირის აპოსტილი, რომელშიც ეს დოკუმენტი შესრულდა.

თუ დოკუმენტი დაწერილია უცხოურ ენაზე, მაშინ მას უნდა ახლდეს ქართულ ენაზე
თარგმანი, რომელიც დამოწმებული უნდა იყოს ნოტარიულად.

მოწმის ჩვენება

ცნება ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გამოყენებული მტკიცებულებაა სამოქალაქო

პროცესში. მოწმე სამოქალაქო პროცესში სასამართლოს მიერ საქმის გარემოებების
შესახებ ჩვენების მისაღებად გამოძახებული პირია, რომელსაც შესწევს უნარი სწორად
აღიქვას ფაქტები და მისცეს მათ შესახებ სწორი ჩვენება.

მოწმის ჩვენება – ესაა სასამართლოში მოწმედ გამოძახებული და კანონით

განსაზღვრული წესით დაკითხულ იურიდიულად დაუინტერესებელი პირის
ცნობები საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტობრივი
გარემოებების შესახებ.

მოწმეს შემდეგი მოთხოვნები წაეყენება:

1.შეიძლება იყოს ყოველი პირი, რომლისთვისაც ცნობილია რაიმე გარემოება საქმის

შესახებ.

122
თუმცა პირმა შეიძლება იცოდეს საქმის გარემოების შესახებ, მაგრამ მიუხედავად
ამისა არ შეიძლება, გამოძახებული და დაკითხული იქნეს მოწმის სახით.

მოწმე შეიძლება დაასახელოს მხოლოდ მხარემ. მოწმის დასახელება მხარეს შეუძლია

საქმის მომზადების სტადიაზე. მთავარ სხდომაზე ან უშუალოდ მისი დაწყების წინ,
მოწმის დასახელება და შუამდგომლობა მისი გამოძახების შესახებ დაუშვებელია, თუ
მხარეს არ ჰქონდა საპატიო მიზეზი.

შუამდგომლობის აღმძვრელი პირი მოვალეა მიუთითოს, მოწმის სახელი, გვარი, და

საცხოვრებელი ადგილი, ასევე თუ რომელი გარემოების დადასტურება შეუძლია
მოწმეს.

მოწმის დასახელების დროისათვის სასამართლომ უნდა იცოდეს მხარეთა სასარჩელო

მოთხოვნებისა და შესაგებლის ფაქტობრივი საფუძვლები.

გამოძახებაზე და დაკითხვაზე უარის თქმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს

განჩინება, რომელზეც არ შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა

2.მოწმედ შეიძლება იყოს პირი, რომელსაც შესწევს უნარი სწორად აღიქვას ფაქტები
და მისცეს მათ შესახებ სწორი ჩვენება

3. პირი, რომელიც არ არის იურიდიულად დაინტერესებული საქმის შედეგით.

იურიდიული ინტერესი, ანუ ისეთი ინტერესი, რომელიც გააჩნია მოსარჩელეს და
მოპასუხეს, რომლებისთვისაც საქმეზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას შეუძლია
გარკვეული სარგებლობის მოტანა. როცა იურიდიული ინტერესი აქვს ის უნდა ჩაებას
პროცესში როგორც მხარე, ან მესამე პირი. თუ დაინტერესებულია შედეგით
მხარეების მიმართ მეგობრული, ნათესაური თუ სხვა დამოკიდებულების გამო, ასეთი
არაიურიდიული დაინტერესება არ ართმევს პირს უფლებას დაკითხული იქნეს
მოწმედ.

მოწმემ შეიძლება მისცეს ჩვენება ისეთ ფაქტობრივ გარემოებებზე, რომელთა შესახებ

უშუალოდ კი არა, არამედ სხვებისგან გაიგო. ამ დროს უნდა მიუთითოს თუ ვისგან
მიიღო ცნობები. მოწმის ჩვენება, რომლის წყარო ცნობილი არ არის, მტკიცებულებად
ვერ გამოდგება.

ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის უფლება.

123
კანონი განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს რომელთა მოწმედ დაკითხვა არ შეიძლება. თუ
ასეთი პირები გამოძახებული იქნებიან, მათ შეუძლიათ უარი თქვან ჩვენების
მიცემაზე. ეს პირებია:

ა) პირი, რომელსაც არ შეუძლია სწორად აღიქვას ფაქტები თავისი ფიზიკური ან

ფსიქიკური ნაკლის გამო;

ბ) სასულიერო პირი - იმ გარემოებათა შესახებ, რომლებიც მას გაანდეს აღსარების

დროს; სხვა გარემოებების შესახებ მისი დაკითხვა შეიძლება.

გ) წარმომადგენლები სამოქალაქო საქმეებზე და დამცველები სისხლის სამართლის

საქმეებზე – ისეთი გარემოებებთან დაკავშირებით, რომლებიც მათთვის ცნობილი
მოვალეობის შესრულებისას გახდა.

დ)მედიატორი-ისეთ გარემოებებთან დაკავშირებით, რომლებიც მისთვის ცნობილი

გახდა მედიატორის მოვალეობის შესრულებისას.

კანონი განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, რომლებსაც შეუძლიათ უარი თქვან ჩვენების

მიცემაზე ნებისმიერი ფაქტის არსებობა-არარსებობის შესახებ: მხარეთა მეუღლეები/
ახლო ნათესავები, პირები, რომლებიც სამსახურებრივი მდგომარეობის გამო
ვალდებული არიან დაიცვან საიდუმლოება.

ჩამოთვლილ პირებს უფლება აქვთ არ მისცენ ჩვენება მხოლოდ იმ პირობით, თუ ეს

გამოიწვევს მის ან ახლო ნათესავის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრას, ან
მიაყენებს მათ ქონებრივ ზიანს.

ჩვენების მიცემაზე უარის თქმა დამაჯერებლად უნდა დაასაბუთოს მოწმემ.

შესაძლებელია არსებობდეს ჩვენების მიცმაზე უარის თქმის უფლება, მაგრამ პირი
მაინც ვალდებული იყოს მისცეს ჩვენება:

ა) თუ საჭიროა დადასტურდეს გარიგება, რომლის დადებისას იგი მიწვეული იყო

მოწმედ. მოწმეთა დასწრება სავალდებულოა იმ შემთხვევაშიც, როცა დასწრებას
მოითხოვს ნოტარიუსი ან სანოტარო აქტის რომელიმე მონაწილე. სანოტარო აქტში
აუცილებლად უნდა იყოს მითითებული სანოტარო აქტის ყველა მონაწილის სახელი,
გვარი, დაბადების ადგილი და თარიღი, საცხოვრებელი ადგილი და სხვა.
სასამართლოში დასადასტურებელი გარიგება უნდა შეიცავდეს ცნობებს იმის შესახებ,
თუ ვინ ესწრებოდა ამ გარიგების დადებისას მოწმედ. ვალდებული არიან
გამოცხადდნენ სასამართლოში და მისცენ ჩვენება იმ შემთხვევაშიც კი, როცა აქვთ
უფლება არ მისცენ ჩვენება სასამართლოს.

124
შესაძლოა პირი ნებით თუ უნებლიეთ ესწრებოდა გარიგების დადებას, მაგრამ არა
როგორც მოწმე და, ამიტომ, იგი არცაა მოხსენიებული ამ გარიგებაში როგორც მოწმე.
ამ დროს არაა ვალდებული მისცეს ჩვენება, რადგან იგი არ იყო მოწვეული როგორც
მოწმე.

ბ) საჭიროა გაირკვეს ოჯახის წევრის დაბადების, დაქორწინების ან გარდაცვალების

საკითხები;

გ) თუ პირი ამა თუ იმ სამართლებრივი ურთიერთობის წარმოშობისას მოქმედებდა

როგორც წარმომადგენელი.

კანონიერი წარმომადგენლის მოწმედ დაკითხვის საკითხი არ დგას მაშინ, როცა ისინი

ქმედუუნარო ან შეზღუდულ ქმედუნარიანობის მქონე პირის უფლებებს თვითონ
იცავენ. ამ დროს ისინი გვევლინება მხარეებად და მათგან შეიძლება ახსნა-
განმარტების მიღება.

როცა გარიგებას დებს წარმომადგენელი დავალების (მინდობილობის) საფუძველზე,

ვალდებულია მისცეს ჩვენება სასამართლოს ამ გარიგების დადებასთან
დაკავშირებულ საკითხებზე.

ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის უფლების დამტკიცების ტვირთი ეკისრება პირს,

რომელიც ასეთ უფლებაზე აკეთებს განცხადებას.

მოწმედ დასახელებული პირის ჩვენების მიცემისაგან გათავისუფლების, ან ასეთ

გათავისუფლებაზე უარის თქმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება,
რომელზეც არ შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.

მოწმის უფლებები: მისცეს ჩვენება მშობლიურ ენაზე, მიიღოს გაწეული მგზავრობისა

და საცხოვრებელი სადგომის დაქირავების ხარჯები. შეუნარჩუნდეს საშუალო
ხელფასი, თუ უმუშევარია გასამრჯელო ფაქტობრივად დახარჯული დროისა და
შრომის ანაზღაურების მინიმალური ოდენობის გათალისწინებით მიიღოს.

მოწმეს უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით და მოითხოვოს

ხარჯების წინასწარ გადახდა. თუ სასამართლომ მიზანშეწონილად მიიჩნია გამოსცემს
განჩინებას ასეთი ხარჯების იმ მხარისაგან წინასწარი გადახდის შესახებ, რომელმაც
იშუამდგომლა სასამართლოს წინაშე ამ მოწმის გამოძახების შესახებ. თუ მხარე
განჩინებაში მითითებულ ხარჯს არ გადაიხდის ვადაში მაშინ სასამართლო არ
გამოიძახებს მოწმეს ან გამოიძახებს, ოღონდ იმ პირობით, თუ ეს არ გამოიწვევს
საქმის განხილვის გაჭიანურებას და მთავარი სხდომის სხვა დროისათვის გადადებას.

125
ხარჯების დაგვიანებით გადახდა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საქმის განხილვის
გაჭიანურების მიზნით.

მოწმის მოვალებები: გამოცხადდეს სასამართლოში დანიშნულ დროს და მისცეს

სწორი ჩვენება. მათი შეუსრულებლობისთვის გათვალისწინებულია 50 ლარიანი
ჯარიმა/ იძულებით მოყვანა და ასევე შესაძლოა სისხლის სამართლებრივი
პასუხისმგებლობა.

დაკითხვის წესი:

ა) ყოველი მოწმე ცალკე უნდა დაიკითხოს, ვისაც ჯერ არ მიუცია ჩვენება სხდომის
დარბაზში არ უნდა იყოს, ხოლო ვინც უკვე დაკითხეს საქმის განხილვის
დამთავრებამდე დარბაზში რჩება, ეს ყველაფერი განპირობებულია იმით, რომ არ
მოახდინონ გავლენა ერთმანეთზე ჩვენების მიცემისას, დაკითხული მოწმის სხდომის
დარბაზში ყოფნას შეიძლება ის მნიშვნელობა ჰქონდეს, რომ შეიძლება საჭირო
გახდეს მისი განმეორებით დაკითხვა ან სხვა მოწმეებთან დაპირისპირება.

ბ) დაკითხვის დაწყების წინ სასამართლომ უნდა გაარკვიოს მოწმის პიროვნება. რათა

შეიმუშაოს ამ მოწმის დაკითხვის ტაქტიკა, გაირკვეს მისი დამოკიდებულება
მხარეებთან.

დაკითხვის დაწყების წინ სასამართლო აფრთხილებს მოწმეს არასწორი ჩვენების

მიცემისათვის პასუხისმგებლობის შესახებ. ასეთი გაფრთხილება შედის ოქმში,
რაზეც ხელს აწერს მოწმე.

გ) მოწმეს უნდა მიეცეს სრული შესაძლებლობა თავისუფალი თხრობით გადმოსცეს

ყველაფერი, რაც მან იცის საქმის გარემოებების შესახებ. სასამართლომ განუხრელად
უნდა დაიცვას შეკითხვების მიცემის კანონით დადგენილი რიგითობა, რომლის
მიხედვით პირველად შეკითხვას აძლევს მხარე, რომლის ინიციატივითაც დაიბარეს
მოწმე, ან ამ მხარის წარმომადგენელი, შემდეგ მოწინააღმდეგე მხარე ან მისი
წარმომადგენელი. მოსამართლეს შეუძლია შეკითხვა მისცეს დაკითხვის ყველა
მომენტში. აგრეთვე მოხსნას ნებისმიერი შეკითხვა, რომელიც არ ემსახურება
საქმისათვის მნიშვნელოვანი გარემოების გარკვევას, ან, თუ შეკითხვა შთამაგონებელ
ზეგავლენას ახდენს მოწმეზე.

დ)მოწმე უნდა დაიკითხოს სასამართლოს მთავარ სხდომაზე. მოწმის დაკითხვა მისი

ადგილსამყოფელის მიხედვით, დასაშვებია, თუ ავადმყოფობის, ინვალიდობის ან
სხვა საპატიო მიზეზით მას არ შეუძლია გამოცხადდეს სასამართლოში/დასაკითხია

126
მრავალი მოწმე, რომლებიც ერთ ადგილას ცხოვრობენ და მათი სასამართლოში
გამოცხადება დიდ ხარჯებს მოითხოვს.

ადგილსამყოფელის მიხედვით დაკითხვაზე სასამართლოს გამოაქვს განჩინება, იგი

ჩვეულებრივი რეკვიზიტების გარდა უნდა შეიცავდეს მითითებას დაკითხვის დროსა
და ადგილზე. ადგილზე დაკითხვის შესახებ აუცილებლად უნდა ეცნობოს მხარეებს,
თუ არ გამოცხადდებიან არ დააბრკოლებს დაკითხვას. განჩინება მოწმის
ადგილსამყოფელის მიხედვით დაკითხვის შესახებ არ გასაჩივრდება.

ე) მოწმის დაკითხვა შეიძლება მოხდეს სასამართლო დავალების წესითაც. მოწმე,

რომელიც სხვა ქალაქში, რაიონში ან სხვა ქვეყანაში ცხოვრობს (მუშაობს), შეიძლება
სასამართლოს დავალებით დაიკითხოს იმ სასამართლოს მიერ, რომლისთვისაც
ტერიტორიულად ეს უფრო მოსახერხებელია. დაკითხვის ოქმი უნდა გადაეგზავნოს
იმ სასამართლოს, რომლის დავალებითაც დაიკითხა მოწმე.

ვ) მოწმის დაკითხვა შეიძლება განმეორებით მოხდეს. ეს განპირობებული იმითაა

ხოლმე რომ ჩვენება შეუსაბამობაშია ან ეწინააღმდეგება სხვა მოწმეთა ჩვენებას ან
საერთოდ, საქმეში არსებულ მასალებს. შეუსაბამობის მოხსნის მიზნით იღებს
განჩინებას მოწმის განმეორებით დაკითხვის შესახებ. მოწმეთა განმეორებით
დაკითხვა და დაპირისპირება შეიძლება მოხდეს სასამართლოს პირადი
ინიციატივით ან მხარეთა შუამდგომლობით. განმეორებით დაკითხვისას წინასწარ
უნდა განსაზღვროს ასეთი დაკითხვისა და დაპირისპირების ტაქტიკა და წესი,
მიზანშეწონილია მოწმეს წინასწარ განემარტოს განმეორებით დაკითხვისა და
დაპირისპირების მიზანი.

ზ) მოწმის მიერ ჩანაწერებით სარგებლობა. მოწმე ყოველთვის აძლევს ჩვენებას

ზეპირად. შეუძლია მხოლოდ ისარგებლოს ჩანაწერებით და იმ პირობით, თუ ეს
ჩანაწერები დაკავშირებულია ციფრობრივ ან სხვა ძნელად დასამახსოვრებელ
ცნობებთან. ჩანაწერებით სარგებლობა არ შეიძლება განვიხილოთ, როგორც
გამონაკლისი საერთო წესიდან, რომლის თანახმად მოწმე ყოველთვის აძლევს
ჩვენებას ზეპირი ფორმით. სასამართლომ უნდა აღკვეთოს წერილობითი
ჩანაწერებით სარგებლობა თუ ეს ჩანაწერი არ განეკუთვნება ციფრობრივ ან სხვა
ძნელად დასამახსოვრებელ გაანგარიშებებსა და ცნობებს.

თ) სამოქალაქო საპროცსო კანონმდებლობა ითვალისწინებს ერთ მნიშვნელოვან

სიახლეს: მოწმის მიერ ფიცის დადებას. ამის შესაძლებლობა რომ მიეცეს საჭიროა 2
გარემოების არსებობა: მოწმის ჩვენებას უნდა ჰქონდეს გადამწყვეტი მნიშვნელობა

127
დავის გადაწყვეტისათვის და ფიცის დადებას სასამართლო მიზანშეწონილად
ჩათვლის. არასწორი ჩვენების მიცემაზე არსებული პასუხისმგებლობის, ასევე ფიცის
დადებით ზეწოლის გამო პირმა შეიძლება საერთოდ თქვას რომ არაფერი იცის,
ამიტომ ამის ასარიდებლად ფიცის დადების მომენტი, თუ ამას სასამართლო
მიზანშეწონილად ჩათვლის, უნდა მოხდეს მხოლოდ ჩვენების მიცემის შემდეგ და იმ
წესით, როგორც ეს სსკ 153-ე მუხლის მე-5 ნაწილშია ჩამოყალიბებული.

რელიგიური, თუ არარელიგიური ფიცის დადება, ან კიდევ თავისი რწმენის გამო,

ფიცის დადებაზე უარისქმა არ ათავისუფლებს სასამართლოს შეაფასოს მოწმის
ჩვენება თავისი შინაგანი რწმენით.

სასამართლომ უნდა შეაფასოს მოწმის ჩვენება მისი უტყუარობის თვალსაზრისით

ყველა შემთხვევაში, გამონაკლისის გარეშე.

საპროცესო სამართალი უფლებას აძლევს მხარეს უარი თქვას იმ მოწმის დაკითხვაზე,

რომლის გამოძახებასა და დაკითხვაზე თვითონ იშუამდგომლა სასამართლოს წინაშე.
მეორე მხარეს შეუძლია იშუამდგომლოს სასამართლოს წინაშე, რომ გამოცხადებული
მოწმე დაკითხულ იქნეს, ხოლო თუ დაკითხვა დაწყებულია - გაგრძელდეს. ასეთ
შემთხვევაში მოწმე უნდა დაიკითხოს.

14 წლის ასაკამდე მოწმის დაკითხვისას, ხოლო სასამართლოს შეხედულებით - 14-

დან 18 წლის ასაკამდე მოწმის დაკითხვის დროსაც, შეიძლება მოწვეულ იქნეს
პედაგოგი, აუცილებლობის შემთხვევაში შეიძლება მოიწვიონ აგრეთვე მშობლები,
მშვილებლები, მეურვეები ან მზრუნველები. გამონაკლის შემთხვევაში, თუ ეს
აუცილებელია სწორი და გულწრფელი ჩვენების მისაღებად, არასრულწლოვანი
მოწმის დაკითხვის დროს სასამართლოს წინადადებით სხდომის დარბაზიდან
შეიძლება რომელიმე მხარის გაყვანა. დარბაზში ამ მხარის დაბრუნების შემდეგ მას
უნდა ეცნობოს არასრულწლოვანი მოწმის ჩვენება და მიეცეს შესაძლებლობა დაუსვას
მოწმეს შეკითხვები. თუ 16 წელი არ შესრულებია, დაკითხვის შემდეგ ტოვებს
სასამართლო სხდომის დარბაზს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სასამართლო
აუცილებლად მიიჩნევს ამ მოწმის დარჩენას სხდომის დარბაზში.

ნივთიერი მტკიცებულება

ნივთიერი მტკიცებულებებია ნივთები, რომლებიც თავისი ხარისხით, თვისებებით ან

არსებობით წარმოადგენენ საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების
დადგენის საშუალებას.

128
წერილობითია ყოველი საგანი, რომელიც მასზე გამოხატული ნიშნებით და მათი
ამოკითხვის საშუალებით შეიცავს ცნობებს ფაქტების შესახებ, ნივთიერია საგნები,
რომლებიც თავისი თვისებით, ხარისხით, მდებარეობით და ა.შ. გვაწვდის ასეთ
ცნობებს.

ნივთიერ მტკიცებულებებს სასამართლოს წარუდგენენ მხარეები.

მხარემ შეიძლება სთხოვოს სასამართლოს თვითონ გამოითხოვოს ნივთიერი

მტკიცებულება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან უშუალოდ ვერ შეძლო მისი მიღება
იმ პირისაგან, რომელთანაც ეს მტკიცებულება ინახება. მხარე, რომელიც თხოვს
სასამართლოს მიიღოს მისგან ნივთიერი მტკიცებულება ან გამოითხოვოს იგი,
ვალდებულია მიუთითოს თუ საქმისათვის მნიშვნელობის რომელი გარემოების
დადასტურება შეიძლება. რასაც არ აქვს მნიშვნელობა საქმის სწორად
გადაწყვეტისათვის, სასამართლომ უარი უნდა უთხრას ამ მხარეს მის მიღებაზე და
გამოთხოვაზე.

ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული პირი, ნებისმიერი თანამდებობის პირი

ვალდებულია გადაუგზავნოს სასამართლოს მის მიერ გამოთხოვილი ნივთიერი
მტკიცებულება ამავე სასამართლოს მიერ დადგენილ ვადაში.

ნივთერი მტკიცებულების გამოთხოვის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება,

რომელშიც უნდა აღინიშნოს გამოსათხოვი ნივთიერი მტკიცებულების
განმასხვავებელი ნიშნები, წარდგენის ვადა, წარუდგენლობის მიზეზი დროულად
რომ აცნობონ სასამართლოს, მითითება არასაპატიო მიზეზით მოთხოვნის არ
შესრულების შემთხვევაში 150 ლარით დაჯარიმებაზე, განმეორებით შემთხვევაში
წარუდგენლობისთის კი მისი გასამმაგების შესახებ.

სასამართლომ დაჯარიმებამდე თავისი ინიციატივით უნდა გაარკვიოს შესაბამისი

ორგანიზაციის რომელი თანამდებობის პირს მიუძღვის ბრალი გამოთხოვილი
მასალების გადაუგზავნელობაში. გადაუგზავნის შეკითხვას ორგანიზაციის
ხელმძღვანელს. განმეორებით დაჯარიმების შემდეგაც თუ არ წარუდგენს პოლიციის
მეშვეობით ამოიღებს ან ადგილზე დაათვალიერებს.

საპატიო მიზეზით ნივთიერი მტკიცებულების წარუდგენლობის შემთხვევაში

სასამართლო უფლებამოსილია, პირებს განუსაზღვროს დამატებითი ვადა
მტკიცებულებათა წარმოსადგენად.

129
თუ ნივთიერი მტკიცებულების წარდგენაზე უარს ამბობს ერთ-ერთი მხარე რომელიც
არ უარყოფს, რომ ეს მტკიცებულება მის ხელთაა, მაშინ სასამართლოს შეუძლია
ნივთიერი მტკიცებულების გამოთხოვაზე შუამდგომლობის აღმძვრელი პირი
გაათავისუფლოს იმ ფაქტის დამტკიცების ტვირთისაგან, რომელიც ამ
მტკიცებულებით უნდა დაედასტურებინა და ასეთი ტვირთი გადააკისროს მხარეს,
რომელიც უარს ამბობს მის ხელთ არსებული ნივთიერი მტკიცებულების
წარდგენაზე. სასამართლო მათ შინაგანი რწმენით აფასებს. თუ ისინი, მათი
მოცულობის გამო ვერ იქნებიან წარმოდგენილი სასამართლოში, მაშინ სასამართლომ
ისინი უნდა დაათვალიეროს ადგილზე. მხარეებს მთავარ სხდომაზე შეუძლიათ
იშუამდგომლონ სასამართლოს წინაშე, რათა მათ ნივთიერ მტკიცებულებათა
შემოწმების მიზნით წარადგინონ ექსპერტის დასკვნები, თუ ასეთი შუამდგომლობა
საპატიო მიზეზით არ იყო მათ მიერ აღძრული საქმის მომზადების სტადიაზე.
მტკიცებულებათა შემოწმება თუ მოითხოვს სპეციალურ ცოდნა, სასამართლოს
შეუძლია თავისი ინიციატივითაც დანიშნოს ექსპერტიზა.

მალფუჭებადი პროდუქტების დათვალიერება დაუყოვნებლივ წარმოებს, რის შემდეგ

ისინი უბრუნდება მის მფლობელს. დაბრუნების შესახებ უნდა შედგეს აქტი,
რომელიც რჩება საქმეში.

თუ მათი დაბრუნება მფლობელისათვის ან იმ პირისათვის, ვისგანაც ისინი ამოიღო

სასამართლომ, ამა თუ იმ მიზეზით შეუძლებელია, მაშინ უნდა მოხდეს მათი
რეალიზაცია სასამართლო აღმასრულებლის მეშვეობით.

ნივთიერი მტკიცებულება ინახება საქმეში ან სასამართლოს შესანახ კამერაში, ხოლო

თუ მათი სასამართლოში მიტანა შეუძლებელია, მაშინ ისინი ინახება ადგილზე.

ნივთიერი მტკიცებულებების დაბრუნება ხდება მხოლოდ მას შემდეგ, როდესაც

გადაწყვეტილება შევა კანონიერ ძალაში. მხედველობაშია ისეთი ნივთები, რომლებიც
შეიძლება იყოს მოქალაქეთა მფლობელობაში. თუ ნივთებია, რომლებიც არ შეიძლება
იყოს მათ მფლობელობაში, ან შეიძლება, მაგრამ ამისათვის სპეციალური ნებართვაა
საჭირო, მაშინ ეს ნივთები გადაეცემა შესაბამის ორგანოებს.

ნივთები შეიძლება დაუბრუნდეს მის წარმომდგენ პირს გადაწყვეტილების კანონიერ

ძალაში შესვლამდე ორი პირობის ერთდროულად არსებობისას: თუ არის ნივთიერი
მტკიცებულებების მფლობელის ან წარმომადგენლის შუამდგომლობა და
სასამართლოს აზრით ნივთების დაბრუნება არ ეწინააღმდეგება საქმის განხილვის
ინტერესებს.

130
მტკიცებულებათა უზრუნველყოფა

ყოველთვის, როცა არსებობს საშიშროება, რომ საჭირო მტკიცებულებების წარდგენა

სასამართლოში შეუძლებელი ან ძნელი იქნება, დაინტერესებულ პირს შეუძლია
სთხოვოს სასამართლოს ამ

მტკიცებულებათა უზრუნველყოფა. აუცილებლობა შეიძლება სხვადასხვა მიზეზით

იყოს განპირობებული, რომლებიც მითითებული უნდა იყოს დაინტერესებული
მხარის განცხადებაში.

უზრუნველყოფა უნდა განვასხვავოთ სასამართლო დავალებისგან და სარჩელის

უზრუნველყოფისაგან.

სასამართლო დავალებით ხდება მტკიცებულებათა შეგროვება და შემოწმება იმ

შემთხვევაში, როცა მათი წარდგენა და შემოწმება საქმის განმხილველ სასამართლოში
ძნელია ან შეუძლებელია. სარჩელის უზრუნველყოფის მიზანია მომავალი
გადაწყვეტილების აღსრულების

უზრუნველყოფა. მტკიცებულებათა უზრუნველყოფის მიზანია საქმის სწორად

გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტის დადგენის უზრუნველყოფა.

მტკიცებულებათა უზრუნველყოფა- ესაა საპროცესო მოქმედება, რომელსაც

ასრულებს სასამართლო ან ერთპიროვნულად მოსამართლე იმ მიზნით, რათა
კანონით დადგენილი წესით დაამაგროს მტკიცებულებები სამოქალაქო საქმის
არსებითად განხილვის დროს მათი გამოყენებისათვის.

მტკიცებულებათა უზრუნველყოფა დასაშვებია სასამართლოში საქმის აღძვრის

შემდეგ და სასამართლოში საქმის აღძვრამდეც. სარჩელი თუ უკვე შეტანილია
უზრუნველყოფა უნდა განხორციელდეს მომზადების სტადიაზე. არაა
გამორიცხული, რომ ეს საკითხი დაისვას მთავარ სხდომაზეც საქმის სასამართლოს
მთავარ სხდომაზე არსებითად განხილვის დროს, სასამართლო ისედაც ვალდებულია
შეამოწმოს და შეაფასოს მტკიცებულებები.ასეთ შემთხვევაში მხარემ უნდა
დაამტკიცოს, რომ მომზადების სტადიაზე მას არ ჰქონდა საშუალება
უზრუნველყოფის საკითხი დაეყენებინა, ანუ რაღაც საპატიო მიზეზი არსებობდა.

თუ უზრუნველყოფა უნდა მოხდეს საქმის აღძვრამდე მაშინ დაინტერესებულ პირს

შეუძლია განცხადებით მიმართოს იმ რაიონის (ქალაქის) სასამართლოს, ან ამ
რაიონის (ქალაქის) მაგისტრატ მოსამართლეს რომლის ტერიტორიაზეც უნდა
შესრულდეს საპროცესო მოქმედება უზრუნველყოფის

131
მიზნით, ანუ იმ სასამართლოს, რომლის ტერიტორიაზეც იმყოფება
უზრუნველსაყოფი მტკიცებულება. სარჩელის აღძვრის შემდეგ შეკრებილი მასალები
საქმის გამხლილვე სასამართლოს გადაეგზავნება სასამართლოს ინიციატივით ან
თავად მხარეთა შუამდგომლობით.

განმცხადებელმა უნდა მიუთტს რა მტკიცებულების უზრუნველყოფაა საჭირო და

სად არის ეს მტკიცებულება. რომელი გარემოების დასადასტურებლადაა საჭირო ეს
მტკიცებულება. რა მიზეზითაა განპირობებული უზრუნველყოფის საჭიროება.

მოწინააღმდეგევ მხარის ვინაობა და მისამართი, თუ საქმის აღძვრამდეა ეს მოთხოვნა

მაშინ ვინ შეიძლება იყოს მოწინააღმდეგე.

მტკიცებულებათა გამოთხოვა საერთოდ და, მით უფრო, მტკიცებულებათა

უზრუნველყოფა დასაშვებია მხოლოდ იმ პირობით, თუ ამ მტკიცებულებით
შეიძლება დადასტურდეს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოება, ე.ი.
გარემოება, რომელიც ასაბუთებს მოსარჩელის მოთხოვნას ან მოპასუხის შესაგებელს.
იმ გარემოებაზე მითითება, რომლის დადასტურებისთვისაც საჭიროა
უზრუნველყოფა - წარმოადგენს განცხადების განხილვის წინაპირობას.
აუცილებელია აგრეთვე არსებობდეს რეალური საშიშროება, რომ ამ მტკიცებულების
წარდგენა ან გამოყენება მოგვიანებით ძნელი ან შეუძლებელი გახდება.

მტკიცებულებათა უზრუნველყოფის მიზნით სასამართლომ შეიძლება შეასრულოს

სხვადასხვა მოქმედება, კერძოდ, დაკითხოს მოწმე, დათვალიეროს ნივთიერი
მტკიცებულება, დანიშნოს ექსპერტი და სხვა. ყველა საპროცესო მოქმედება კანონით
დადგენილი წესით უნდა შესრულდეს. მხარეებს უნდა ეცნობოთ მტკიცებულებათა
უზრუნველყოფის დრო და ადგილი, მათი გამოუცხადებლობა ვერ დააბრკოლებს
შესაბამისი საპროცესო მოქმედებების შესრულებას. გადაუდებლობის შემთხვევაში
შეტყობინების გარეშეც შესაძლებელია.

უზრუნველყოფა ჩვეულებრივ ხარჯებს უკავშრდბეა, ოდენობა შესაძლებელია

სხვადასხვა იყოს. მტკიცებულებათა უზრუნველსაყოფად გაწეული ხარჯების
ოდენობას წინასწარ განსაზღვრავს სასამართლო, რომელიც შეიძლება არ აღმოჩნდეს
ზუსტი. დაზუსტებული ხარჯები განისაზღვრება უზრუნველყოფის ღონისძიებების
ჩატარების შემდეგ. საბოლოოდ სასამართლო ხარჯების განაწილება

მხარეთა შორის უნდა მოხდეს საქმის არსებითად გადაწყვეტისას მტკიცებულებათა

უზრუნველყოფის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება, უარის შესახებ თუა
მაშნ შეიძლება გასაჩივრება.

132
 ექსპერტის დასკვნა

სპეციალური ცოდნის რაობა. ფაქტების დადგენის დროს შეიძლება შეგვხვდეს ისეთი

ფაქტები, რომელთა დამტკიცება და დადასტურება ჩვეულებრივი მეთოდებითა და
ცნობილი საშუალებებით შეუძლებელია. ამ დროს მეცნიერულ ტექნიკურ პროგრესს
დახმარება შეუძლია. მისი ზეგავლენა სასამართლო შემეცნებაზე სხვადასხვა
მიმართულებით ვლინდება. ერთ-ერთი ასეთი მიმართულებაა საქმისათვის
მნიშვნელობის მქონე ფაქტიური გარემოებების დადგენისა და მტკიცებულებათა
დაფიქსირების მიზნით.

საპროცესოს 162-ე მუხლის თანახმად თუ საქმის განხილვასთან დაკავშირებულ

საკითხზე მოსამართლეს სპეციალური ცოდნა არ გააჩნია, სასამართლოს შეუძლია
თავისი ინიციატივით დანიშნოს ექსპერტიზა საქმის განხილვის ნებისმიერ
სტადიაზე, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული საკითხის განმარტებას
არსებითი მნიშვნელობა აქვს საქმის გადაწყვეტისათვის და მის გარეშე
გადაწყვეტილების გამოტანა შეუძლებელია.

ყოველგვარი ცოდნა, რომელიც სამართლებრივ სფეროს განეკუთვნება, არ შეიძლება

სპეციალურ ცოდნას მივაკუთვნოთ. ამავე დროს, არა ყოველი ცოდნა, რომელიც
სამართლებრივს არ განეკუთვნება, არის სპეციალური ცოდნა. სოციალური
თანაცხოვრების მორალის ან სხვა სოციალური ნორმების ცოდნა არ მიეკუთვნება
სპეციალური ცოდნის სფეროს.

სპეციალური ცოდნა – ეს ისეთი ცოდნაა, რომელიც სცილდება სამართლებრივი

ცოდნის, ადამიანების ემპირიული დაკვირვების შედეგად შემუშავებულ
საყოველთაოდ ცნობილ განზოგადებებისა და იმ წესებისა და ნორმების ფარგლებს,
რომლებიც ასახავენ საზოგადოების მორალურ თუ სხვა შეხედულებას და რწმენას.

მოსამართლეს შესაძლებელია სხვადასხვა სპეციალური ცოდნა ჰქონდეს, მაგრამ

მოსამართლის ასეთი სპეციალური ცოდნა ვერანაირად ვერ შეცვლის ექსპერტის
დასკვნას, რამდენადაც ეს უკანასკნელი წარმოადგენს მტკიცებულების საშუალებას,
რომელიც კვლევის შედეგად იქნა მიღებული.

ექსპერტიზის დანიშვნა. ექსპერტიზა შეიძლება დაინიშნოს მოსამართლის პირადი

ინიციატივით ან მხარის შუამდგომლობით. ასევე შესაძლებელია, მხარემ
სასამართლოსგან დამოუკიდებლად ჩაატაროს ექსპერტიზა. ექსპერტიზის დანიშვნა

133
ისეთი საკითხის გასარკვევად, რომელიც არ მოითხოვს სპეციალურ ცოდნას, არის
კანონის აზრისა და შინაარსის უხეში დარღვევა, პრინციპულად დაუშვებელია და
ფაქტობრივად წარმოადგენს სასამართლო ფუნქციის ექსპერტზე დელეგირების
შენიღბულ ფორმას.

შუამდგომლობები ექსპერტიზის დანიშვნის შესახებ მხარეებს შეუძლიათ აღძრან

საქმის მომზადების სტადიის დამთავრებამდე. მათ შეუძლიათ ექსპერტის დასკვნა
წარმოადგინონ საქმის აღძვრის სტადიაზეც. მთავარ სხდომაზე დასაშვებია მხოლოდ
ორ შემთხვევაში: 1.საქმის მომზადების სტადიაზე მისთვის ექსპერტის დასკვნის
წარდგენის საჭიროება ობიექტური მიზეზებით ვერ იქნებოდა ცნობილი და ასეთი
საფუძველი წარმოიშვა ამ სხდომაზე. 2. მხარემ საპატიო მიზეზით ვერ უზრუნველყო
შესაბამისი ექსპერტის დასკვნის წარმოდგენა საქმის მომზადების სტადიაზე.

ექსპერტის დასკვნის წარმოუდგენლობა არ იწვევს საქმის განხილვის გადადებას.

სასამართლოს შეუძლია მხარეს, მისი თხოვნის საფუძველზე მისცეს ვადა ექსპერტის
დასკვნის წარმოსადგენად. სასამართლოს ექსპერტიზის დანიშვნის შესახებ გამოაქვს
განჩინება მასში 285ე მუხლით გათვალისწინებულის გარდა უნდა იყოს
მითითებული სხვა საკითხებიც:

1.სპეციალურ სასამართლო საექსპერტო დაწესებულებას, რომელსაც მიენდო

ექსპერტის გამოყოფა და ექსპერტიზის ჩატარება;

2.ექსპერტად დანიშნული პირის ვინაობას, თუ ექსპერტიზა ტარდება არასპეციალურ

სასამართლო საექსპერტო დაწესებულებაში;

3.ფაქტების ზუსტ და სრულ ჩამონათვალს, რომლებზეც საჭიროა ექსპერტის დასკვნა

4.იმ მასალების ჩამონათვალს, რომლებიც წარედგინა ექსპერტს გამოსარკვევად.

ექსპერტების შერჩევის დროს სასამართლო უფლებამოსილია გაითვალისწინოს

მხარეთა მოსაზრებები. მხარეებს უფლება აქვთ, შესთავაზონ სასამართლოს
ექსპერტად დასანიშნი პირის კანდიდატურები. საბოლოოდ ვის მიენდობა
ექსპერტიზა სასამართლო წყვეტს. ასევე საბოლოოდ იმ საკითხთა წრეს,
რომლებზედაც საჭიროა ექსპერტის დასკვნა განსაზღვრავს სასამართლო, თუმცა აქ
მხარეებს შეუძლიათ წარუდგინონ სასამართლოს შეკითხვები.

როდესაც ექსპერტიზის ჩატარება მინდობილი აქვს სპეციალურ სასამართლო

საექსპერტო დაწესებულების ექსპერტს, სასამართლო უგზავნის თავის განჩინებას
ექსპერტიზის დანიშვნის შესახებ ამ დაწესებულების ხელმძღვანელს, რომელიც,

134
თავის მხრივ ექსპერტიზის ჩატარებას მიანდობს ამ დაწესებულების ერთ-ერთ ან
რამდენიმე ექსპერტს.

როდესაც მხარისათვის ცნობილი გახდება თუ ვის მიენდო ექსპერტიზის ჩატარება,

მას შეუძლია განაცხადოს აცილება ამ ექსპერტის მიმართ. აცილების საკითხს
განიხილავს სასამართლო.

სპეციალური საექსპერტო დაწესებულება არჩევს კონკრეტულ თანამშრომელს, ამის

შემდეგ საპროცესო ურთიერთობა სასამართლოსა და ამ ექსპერტს შორის მყარდება.
თუ ამ ექსპერტს სურს მიიღოს დამატებითი მასალები ექსპერტიზის ჩატარებისათვის
ან სხვა ნებისმიერ საკითხზე, მან უნდა მიმართოს უშუალოდ სასამართლოს.
ექსპერტიზას ატარებს არა იურიდიული პირი – სპეციალური საექსპერტო
დაწესებულება, არამედ ექსპერტი-ფიზიკური პირი.

აუცილებლობის შემთხვევაში ექსპერტიზის ჩასატარებლად სასამართლო ნიშნავს

რამდენიმე (მინიმუმ ორ) ექსპერტს. აუცილებლობა შეიძლება წარმოიშვას მხოლოდ
იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლოსათვის საინტერესო საკითხის გასარკვევად
საჭიროა სპეციალური ცოდნა მეცნიერების სხვადასხვა დარგში, ცოდნის სხვადასხვა
სფეროებში. ამას კომპლექსურ ექსპერტიზას უწოდებენ.

სასამართლოს ასევე უფლება აქვს დანიშნოს კომისიური ექსპერტიზაც ანუ როდესაც

საჭიროა ობიექტი გამოიკვლიოს ერთი სპეციალობის მქონე ორმა ან მეტმა ექსპერტმა.
კომისიური ექსპერტიზის აუცილებლობა შეიძლება გამოწვეული იყოს კვლევის
ობიექტის სირთულით. ექსპერტები იძლევიან საერთო დასკვნას, თუ ისინი
ერთნაირად ფიქრობენ გამოსაკვლევ საკითხზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათ
შეუძლიათ მისცენ თავიანთი (ცალკე) დასკვნა, რომლებიც მტკიცების
დამოუკიდებელი საშუალებებია (მტკიცებულებებია).

ექსპერტიზა შეიძლება დაინიშნოს როგორც სასამართლოში, ასევე სასამართლოს

გარეთ. საბოლოოდ ექსპერტიზის ჩატარების ადგილს სასამართლო განსაზღვრავს.
თუ სასამართლოს დავალებით ექსპერტიზის ჩატარება მინდობილი აქვს
სპეციალური სასამართლო-საექსპერტო დაწესებულების ექსპერტს, სასამართლო
უგზავნის ამ დაწესებულებას თავის განჩინებას ექსპერტიზის დანიშვნის შესახებ,
აგრეთვე ექსპერტიზის ჩატარებისათვის აუცილებელ მასალებს. ექსპერტს ნიშნავს არა
სასამართლო, არამედ ამ სპეციალური საექსპერტო დაწესებულების ხელმძღვანელი.
სასამართლო-საექსპერტო დაწესებულების ხელმძღვანელი თავის მხრივ ასრულებს
ყველა იმ მოქმედებას, რასაც შეასრულებდა მოსამართლე, მას რომ ექსპერტი

135
დაენიშნა უშუალოდ, კერძოდ, აფრთხილებს დასკვნის მიცემაზე უარის თქმისათვის
თავის არიდებისა თუ შეგნებულად ყალბი დასკვნის მიცემისათვის
პასუხისმგებლობის შესახებ, განუმარტავს მას ექსპერტის უფლება-მოვალეობებს.
ამის შესახებ მათ ჩამოერთმევათ ხელწერილი, რომელიც ექსპერტის დასკვნასთან
ერთად გადაეგზავნება სასამართლოს.

თუ ექსპერტიზა არ ტარდება სპეციალურ სასამართლო საექსპერტო

დაწესებულებაში, მაშინ ექსპერტს უშუალოდ სასამართლო ნიშნავს, მასალებსაც
განჩინებასთან ერთად უშუალოდ სასამართლო გადასცემს ექსპერტს.

პირის ექსპერტად დანიშვნამდე სასამართლო არკვევს ამ პირის სპეციალობას და

კომპეტენტურობას, მაგრამ შეიძლება მისი არაკომპეტენტურობა გამოვლინდეს
მოგვიანებით - ექსპერტიზის ჩატარების პროცესში. ამ დროს მას უფლება აქვს
დასკვნის მიცემაზე უარი თქვას, ასეთი უფლება მაშინაც აქვს, როცა მისთვის
საკმარისი მასალები არაა გადაცემული. ორივე ასეთ შემთხვევაში პასუხისმგებლობა
დასკვნის მიცემაზე უარის თქმისათვის გამორიცხულია, მაგრამ ექსპერტმა
წერილობით უნდა შეადგინოს უარი და დაწვრილებით დაასაბუთოს ამ უარის თქმა.
ექსპერტის წერილობით შედგენილი უარი დასკვნის მიცემაზე დროულად უნდა
გადაეცეს სასამართლოს.

ექსპერტი ვალდებულია მისცეს დასკვნა ამ ფაქტებისა და საკითხების შესახებ, მაგრამ

ექსპერტს შეუძლია გასცდეს სასამართლოს მიერ განჩინებაში დასმული საკითხების
წრეს და მისცეს თავისი დასკვნა ისეთ ფაქტებზე და საკითხებზე, რომელთა შესახებ
მას არ ჰქონდა კითხვები დასმული, მაგრამ გამოკვლევის შედეგები იძლევა ამ
საკითხებზე პასუხის გაცემის საშუალებას, რასაც შეიძლება ჰქონდეს მისი აზრით
მნიშვნელობა საქმისათვის.

ექსპერტიზის ჩატარებისათვის საჭირო მასალების შეგროვება. საჭირო მასალებს

სასამართლოს წარუდგენენ მხარეები, ექსპერტიზის ჩასატარებლად აუცილებელი
მასალების წრეს განსაზღვრავს სასამართლო, რომელსაც შეუძლია გაითვალისწინოს
როგორც მხარეების, ისე ექსპერტად დანიშნული პირის მოსაზრებები. მაგრამ
სასამართლომ შეიძლება არ მიანიჭოს მნიშვნელობა და არ გადაუგზავნოს ექსპერტს
ყველა ის მასალა, რომელიც საჭიროა მისთვის. ამიტომ, ექსპერტს მინიჭებული აქვს
ფართო უფლებები: გაეცნოს საქმის მასალებს, მონაწილეობა მიიღოს განხილვაში,
დასვას კითხვები მხარეებთან, მოწმეებთან...

136
მხოლოდ სასამართლოს მეშვეობით შეუძლია ექსპერტს მიიღოს მისთვის საჭირო
მასალები. თავისი ინიციატივით ექსპერტს უფლება არ აქვს შეაგროვოს ასეთი
მასალები.

თუ ექსპერტიზის ჩატარებისათვის საჭიროა მოწმის ჩვენება, სასამართლოს შეუძლია

გამოიძახოს და დაკითხოს იგი ექსპერტის თანდასწრებით. მხარეებს ეცნობებათ ამის
შესახებ, მაგრამ მათი გამოუცხადებლობა ვერ დააბრკოლებს მოწმის დაკითხვას. ამ
წესით დაკითხული მოწმე არ თავისუფლდება სასამართლო სხდომაზე
გამოცხადებისაგან და ზეპირ განხილვაზე განმეორებით დაკითხვისაგან. უშუალობის
პრინციპიდან გადახვევის ერთ-ერთ გამონაკლის შემთხვევას წარმოადგენს და იგი
განპირობებულია ექსპერტიზის დროულად ჩატარების ინტერესებით, აქედან
გამომდინარე სასამართლომ დასაშვებად ჩათვალა მოწმის დაკითხვა მთავარ
სხდომამდე, რომ დაჩქარდეს ექსპეტიზისათვის მასალების შეგროვება. იგივე მოწმე
შეიძლება გამოიძახონ და დაკითხონ სასამართლოს მთავარ სხდომაზე, ჩვენების
განმეორებით მიცემის მიზნით.

თუ მხარე არასაპატიო მიზეზით არ ასრულებს ექსპერტის მითითებებს ან თავისი

მოქმედებით ან უმოქმედობით ხელს უშლის ექსპერტიზის ჩატარებას, სასამართლო
მოწინააღმდეგე მხარის პოზიციას ჩათვლის დადასტურებულად.

თუ ექსპერტიზის ობიექტი სხვა პირთანაა და ეს პირი არ ასრულებს ექსპერტის

მითითებებს, მხარეს შეუძლია იშუამდგომლოს სასამართლოს წინაშე, რათა ამ პირს
განჩინებით დაევალოს ექსპერტის მითითებების შესრულება.

ექსპერტის დასკვნის უტყუარობის, მისი ობიექტურობისა და სისწორის

უზრუნველყოფის მიზნით სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს
ექსპერტის მიერ ფიცის დადებას. ფიცის დადება შეიძლება მოხდეს ექსპერტიზის
ჩატარებამდე ან მის შემდეგ. როდის დადოს ფიცი ამას სასამართლო განსაზღვრავს.
ფიცის შინაარსს კი კანონი. თუ ექსპერტი უარს ამბობს ფიცის დადებაზე, მაშინ
მოსამართლე მიმართავს ექსპერტს „ადასტურებთ თუ არა... რაზეც ექსპერტი
პასუხობს ,,დიახ ვადასტურებ".

ესქპერტის დასკვნა და მისი შეფასება სასამართლოს მიერ. ექსპერტის დასკვნა -

სპეციალური ცოდნით აღჭურვილი პირის მიერ ჩატარებული გამოკვლევის
(ექსპერტიზის) შედეგია. დასკვნას ყოველთვის აყალიბებს წერილობითი ფორმით,
მაგრამ ამ დასკვნის განმარტება მან უნდა მისცეს სასამართლოს ზეპირი ფორმით,
ზეპირი განმარტების დროს ექსპერტს შეიძლება შეკითხვები დაუსვან მხარეებმა და

137
მათმა წარმომადგენლებმა. ზეპირი განმარტება შეიტანება სასამართლოს სხდომის
ოქმში, რომელზეც, წაკითხვის შემდეგ, ექსპერტი აწერს ხელს.

ექსპერტის დასკვნა – ესაა მტკიცების დამოუკიდებელი საშუალება, რომელიც

შედგენილია სასამართლოს მიერ ექსპერტად დანიშნული სპეციალისტის მიერ
სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით ჩატარებული
გამოკვლევის შედეგად.

ექსპერტის დასკვნად, როგორც დამოუკიდებელი სახის მტკიცების საშუალება, ვერ

მივიჩნევთ დასკვნებს, რომლებიც თვითონ მხარეების უშუალო დავალებით შეადგინა
შესაბამისმა სპეციალისტებმა, ან კიდევ, უწყებრივი ექსპერტების დასკვნებს,
რომლებიც შედგენილია მათი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების გამო.

ექსპერტის დასკვნა, ყველა შემთხვევაში უნდა შედგებოდეს შესავალი,

გამოკვლევითი და დასკვნითი ნაწილებისაგან. შესავალში უნდა მიეთითოს
სასამართლო, რომელმაც დანიშნა ექსპერტიზა, ცნობები ექსპერტიზის შესახებ,
საექსპერტო მასალების შემოსვლის თარიღი და ამ მასალების დასახელება,
გამოკვლევით ნაწილში უნდა მიეთითოს გამოკვლევის მეთოდი. დასკვნითი ნაწილი,
უნდა შეიცავდეს პასუხებს მის წინაშე დასმული საკითხების შესახებ, იმ ფაქტების
არსებობა არარსებობის შესახებ, რომლებიც აინტერესებს სასამართლოს.

დასკვნა შეიძლება იყოს კატეგორიული – როცა ექსპერტი, ერთმნიშვნელოვნად

(ცალსახად) პასუხობს მის წინაშე დასმულ საკითხებზე, სავარაუდო – როცა ექსპერტი
არ გამორიცხავს საკითხის სხვანაირად გადაწყვეტის შესაძლებლობას და. ბოლოს,
საკითხის გადაწყვეტის შეუძლებლობის შესახებ. ექსპერტის დასკვნის შეფასება
იწყება ექსპერტის დასკვნის შემოწმებით.

მოსამართლეს უფლება აქვს ექსპერტს, მისი დაკითხვის პროცესში, ნებისმიერ დროს

დაუსვას შეკითხვა. ექსპერტის დასკვნა წარმოადგენს დამოუკიდებელ მტკიცების
საშუალებას (მტკიცებულებას). შეიძლება გამოყენებული იქნეს საქმისათვის
მნიშვნელობის მქონე გარემოებების დასადგენად, მაგრამ ვიდრე ამ მიზნით
იქნებოდეს გამოყენებული, ექსპერტის დასკვნა უნდა შეაფასოს სასამართლომ თავისი
შინაგანი რწმენით.

დასკვნის სისწორისა და დასაბუთებულობის მნიშვნელოვანი გარანტიაა ექსპერტის

დანიშვნისა და ჩატარების საპროცესო ფორმის (წესის) დაცვა. დასკვნის სისწორის
მნიშვნელოვანი გარანტიაა ექსპერტის მეცნიერული კომპეტენტურობა. ამიტომ
სასამართლომ კიდევ ერთხელ უნდა შეამოწმოს მისი კომპეტენტურობა.

138
ექსპერტის დასკვნის უარყოფის საბაბი შეიძლება გახდეს საპროცესო ფორმის არა
ყოველგვარი დარღვევა, არამედ მისი ისეთი დარღვევა, რომელსაც შეეძლო გავლენა
მოეხდინა ექსპერტის დასკვნის სისწორეზე და დასაბუთებულობაზე.

ექსპერტის დანიშვნისა და ჩატარების საპროცესო ფორმის (წესის) დაცვა ჯერ კიდევ

არ ნიშნავს იმას, რომ ექსპერტის დასკვნა დასაბუთებულია. უნდა შეფასდეს ის
ფაქტობრივი და მეცნიერული მონაცემები რაც საფუძვლად უდევს ამ დასკვნას.

თუ ექსპერტიზის დასკვნა არ არის სრული ან გარკვეველია, სასამართლოს შეუძლია

დანიშნოს დამატებითი ექსპერტიზა. თუ სასამართლო არ ეთანხმება ექსპერტის
დასკვნას დაუსაბუთებლობის მოტივით, აგრეთვე, თუ რამდენიმე ექსპერტის დასკვნა
ეწინაარმდეგება ერთმანეთს, სასამართლოს უფლება აქვს დანიშნოს განმეორებითი
ექსპერტიზა და მისი ჩატარება დაავალოს სხვა ექსპერტს ან ექსპერტებს თუ საკითხის
განმარტებას არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა საქმის გადასაწყვეტად და მის გარეშე
შეუძლებელი იქნება.

დამატებითი ექსპერტიზა განსხვავდება განმეორებითი ექსპერტიზისაგან:

დამატებითი ექსპერტიზა დაინიშნება თუ ექსპერტმა არ უპასუხა ყველა კითხვაზე,
რომელიც მის წინაშე იყო დასმული, აგრეთვე თუ დასკვნა გაურკვეველია და ამ
გაურკვევლობის მოხსნა ექსპერტის დახმარებით ვერ მოხერხდა. დამატებითი
ექსპერტიზა უნდა მიენდოს იმ ექსპერტს, რომელმაც შეადგინა და გადმოუგზავნა
სასამართლოს დასკვნა.

განმეორებითი ექსპერტიზა, რომლის ჩატარება უნდა მიენდოს სხვა ექსპერტს,

შეიძლება დაინიშნოს ორ შემთხვევაში, პირველი, როცა სასამართლოს აზრით
ექსპერტის დასკვნა არაა დასაბუთებული და მეორე, როცა ექსპერტების დასკვნა
ეწინააღმდეგებიან ერთმანეთს, განმეორებითი ექსპერტიზა წარმოადგენს ექსპერტის
დასკვნის შემოწმებისა და შეფასების ერთ-ერთ საშუალებას. ექსპერტი ვალდებულია
დაუბრუნოს სასამართლოს ექპერტიზისათვის გამოყენებული ყველა მასალა და
დოკუმენტი, თუ სასამართლო ამას მოითხოვს ან თუ არ ტარდება ექსპერტიზა.

ადგილზე დათვალიერება

1997 წლის სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი მტკიცებულებათა დათვალიერებას და

მათ შორის ამ მტკიცებულებათა ადგილზე დათვალიერებას უშუალოდ
სასამართლოს მიერ განიხილავს ორი მნიშვნელობით, როგორც მტკიცებულებათა
შემოწმების (გამოკვლევის) საშუალებას და როგორც სასამართლოს მიერ უშუალო

139
შემეცნების გზით საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების დადგენის
საშუალებას.

დათვალიერების ბუნება და მიზანი არ იცვლება იმის მიხედვით თუ სად ტარდება ეს

დათვალიერება – სასამართლოში, თუ დასათვალიერებელი ობიექტის სამყოფელ
ადგილზე.

სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს ადგილზე დათვალიერების

არამარტო შესაძლებლობას, არამედ განსაზღვრავს ასეთი დათვალიერების წესებსაც.
შეიძლება მოხდეს, როგორც მხარეთა შუამდგომლობით, ისე სასამართლოს
ინიციატივით. მხარეთა შუამდგომლობა მოტივირებული უნდა იყოს, ე.ი. მასში
მითითებული უნდა იყოს, თუ რა მიზეზითაა განპირობებული ადგილზე
დათვალიერების აუცილებლობა.

ადგილზე დათვალიერება უნდა მოხდეს საქმის მომზადების სტადიაზე.

დაგვიანებით აღძრული შუამდგომლობები ადგილზე დათვალიერების შესახებ
სასამართლომ არ უნდა დააკმაყოფილოს, თუ არ არსებობს საპატიო მიზეზი. საპატიო
მიზეზად ითვლება შუამდგომლობის წარდგენის შეუძლებლობა, რაც გამოწვეულია
ავადმყოფობით, ახლო ნათესავის გარდაცვალებით ან სხვა განსაკუთრებული
ობიექტური გარემოებით.

სასამართლოს განჩინებაზე ადგილზე დათვალიერების შესახებ არ შეიძლება კერძო

საჩივრის შეტანა, მაგრამ განჩინებაზე ადგილზე დათვალიერებაზე უარისთქმის
შესახებ შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.

ადგილზე დათვალიერების შესახებ ეცნობებათ მხარეებს და მათ წარმომადგენლებს,

რომლებსაც შეუძლიათ მოსამართლის ყურადღება მიაქცევინონ დასათვალიერებელი
ნივთების თუ წერილობითი მასალების ამა თუ იმ თვისებაზე, ნიშნებზე, ხარისხზე
და სხვა. ადგილზე დათვალიერებას, როგორც წესი, ატარებს ერთპიროვნულად
მოსამართლე, ხოლო თუ საქმეს კოლეგიური შემადგენლობა იხილავს, ადგილზე
დათვალიერების ჩატარება შეიძლება დაევალოს კოლეგიის ერთ-ერთ მოსამართლეს,
კოლეგიის თავმჯდომარის დავალებით, რომელიც მხედველობაში იღებს კოლეგიის
მოსაზრებას.

ფაქტების კონსტატაციის მიზნით ადგილზე დათვალიერების ჩატარება

სასამართლომ შეიძლება დაავალოს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს
მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირსაც -

140
აღსრულების ეროვნულ ბიუროს. ამ ბიუროს ფაქტების კონსტატაციისათვის
შეიძლება მხარემაც მიმართოს.

ფაქტის კონსტატაცია გულისხმობს ისეთი ფაქტობრივი გარემოებების შესახებ

არსებული მდგომარეობის ასახვას, რომელთა აღქმა და აღწერაც შესაძლებელია.
სასამართლოს დავალებით ფაქტების კონსტატაციის მომსახურება ანაზღაურდება იმ
პირის მიერ, რომლის შუამდგომლობითაც გამოიტანა სასამართლომ დავალება
ადგილზე დათვალიერების შესახებ. სასამართლოს ინიციატივით
განხორციელებული ფაქტების კონსტატაციის შემთხვევაში - მხარეების მიერ
თანაბრად. აღსრულების ეროვნულ ბიუროს შეიძლება მიმართონ სარჩელის
აღძვრამდეც.

განმცხადებლის (დაინტერესებული პირის) მიმართვა უნდა შეიცავდეს მის

საიდენტიფიკაციო მონაცემს, მისამართს, დასადგენ გარემოებას,
ადგილმდებარეობას, სადაც უნდა მოხდეს ფაქტების კონსტატაცია, ქონების
მფლობელს, რომლის საკუთრებაში ან/და მფლობელობაში უნდა განხორციელდეს
ფაქტების კონსტატაცია.

თუ პირი, ფაქტის კონსტატაციის მიზნით უარს აცხადებს თავის ტერიტორიაზე

დაუშვას ბიუროს წარმომადგენელი, მაშინ იგი ადგენს ოქმს და მიუთითებს იმ
გარემოებაზე, რომლებმაც ხელი შეუშალა ფაქტების კონსტატაციას. თანხმობას არ
საჭიროებს თუ ტერიტორია, სადაც უნდა განხორციელდეს ფაქტების კონსტატაცია,
საჯარო მოხმარების ობიექტია.

ფატქების კონსტატაციის შესახებ დგება ოქმი, რომელიც უნდა შეიცავდეს:

1.ოქმის შედგენის თარიღს

2.ფაქტის კონსტატაციის საფუძველს

3.დაინტერესებული მხარის მიმართვის შემთხვევაში – მის დასახელებას,

საიდენტიფიკაციო ნომერს და მისამართს;

4.მითითებას ადგილმდებარეობაზე, სადაც განხორციელდა ფაქტების კონსტატაცია,

5.რა გარემოების დასადგენად იყო მოთხოვნილი

6.ფაქტობრივი გარემოების ზუსტ აღწერას.

7.გამოყენებულ ტექნიკურ მოწყობილობებზე მითითებას.

141
8.იმ ბიუროს წარმომადგენლის ვინაობა და ხელმოწერა, რომელმაც განახორციელა
ფაქტების კონსტატაცია.

ფაქტის კონსტატაციასთან დაკავშირებით ბიუროს წარმომადგენლის ქმედება არ

საჩივრდება. ადგილზე დათვალიერებაში შეიძლება მონაწილეობა მიიღოს
სპეციალისტმა, რის შესახებაც სასამართლოს გამოაქვს განჩინება.

სპეციალისტი უნდა განვასხვავოთ ექსპერტისაგან. სპეციალისტი არ ატარებს

გამოკვლევას, არ წერს დასკვნას, მისი მთავარი ფუნქციაა დახმარება აღმოუჩინოს
მოსამართლეს, მიაპყროს მისი ყურადღება ამა თუ იმ გარემოებაზე, შეადგინოს
ნახაზები, მოახდინოს ფოტო გადაღებები, ურჩიოს სასამართლოს, რომ მან დანიშნოს
ექსპერტიზა...

დათვალიერების დროს ოქმის შედგენა სავალდებულოა და იგი უნდა პასუხობდეს

კანონის მოთხოვნებს. დათვალიერების ოქმი არის მტკიცების საშუალება, რომელიც
ემყარება მოსამართლის მაღალ ავტორიტეტს. ოქმი სრულყოფილად უნდა შედგეს და
განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს მასში დათვალიერების შედეგების
ზუსტად, ნათლად და ამომწურავად ასახვას.

სასარჩელო წარმოების არსი

უფლების სასამართლო წესით დაცა ყველასთვისაა გარანტირებული, სასამართლოს

განცხადების მიღებასა და საქმის განხილვაზე უარის თქმა მხოლოდ საპროცესო
კოდექსით დადგენილი საფუძვლებითა და წესით შეუძლია. სასარჩელო წარმოება
სამოქალაქო სამართალწარმოების ძირითადი სახეა. მოთხოვნათა უმეტესობა
უფლების შესახებ დავიდან გამომდინარეობს. სამოქალაქო საქმეების უმეტესობა
სასარჩელო საქმეებია.

თუ კანონი რაიმე სპეციალურ წესს, გამონაკლის არ განსაზღვრავს ნებისმიერი საქმე

ზოგადი ხასიათის ნორმებით დადგენილი წესით განიხილება.

უფლების დაცვის სასარჩელო ფორმისთვის დამახასიათებელი ნიშნები:

1. დარღვეული/სადავოდ ქცეული უფლებიდან გამომდინარე მატერიალურ

სამართლებრივი მოთხოვნის, ანუ სარჩელის არსებობა, რომელიც უწყებრივად
ექვემდებარება სასამართლოს.
2. უფლების შესახებ დავის არსებობა
3. 2 ურთიერდაპირისპირებული ინტერესის მქონე მხარის არსებობა.

142
სასარჩელო წარმოების აღძვრის სამართლებრივი საშუალება სარჩელია. სარჩელი
დარღვეული თუ სადავოდ ქცეული უფლების დაცვის უმნიშვნელოვანესი საპროცესო
საშუალებაა, მისი დაცვა სასარჩელო ფორმის მეშვეობით ხორციელდება.

სასარჩელო მოთხოვნები - სადავო მოთხოვნები, რომლებიც უნდა განიხილონ

შესაბამისი საპროცესო ფორმის ფარგლებში.

სასარჩელო წარმოება აღიძვრება სასამართლოში სარჩელის შეტანის გზით.

მოწესრიგებულია საპროცესო ნორმების სისტემით. მისი მიზანი უფლებაზე დავის
განხილვა - გადაწყვეტაა. უნდა გადაწყვიტოს სასამართლოსთვის უწყებრივად
დაქვემდებარებული საკითხები, რომლებიც იმ სამართლებრივი ურთიერთობიდანაა
წარმოშობილი სადაც მხარეებს თანასწორი მდგომარეობა უკავიათ. სასარჩელო
წარმოების მიზანია კანონით გათალისწინებული საშუალებებით უფლებებისა და
კანონიერი ინტერესების დაცვა. სამართლებრივი დავის სასარჩელო განხილვის
საგნად გახდომისთვის აუცილებელია მოდავე მხარეები სამართლებრივად თანასწორ
ურთიერთობაში იმყოფებოდნენ. (კერძო სამართლებრივისთვისაა
დამახასიათებელი).სასარჩელო წარმოების წესით განიხილება კერძო
სამართლებრივი ხასიათის დავები.

სარჩელის ცნება

საპროცესო კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს სარჩელის ცნებას. ზოგიერთი

იურისტი მიიჩვენს რომ სარჩელი არის დაინტერესებული პირის მიმართვა
სასმართლებრივი კონფლიქტის გადაწყვეტის თხოვნით, სასამართლოსადმი
მიმმართველი პირის კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების დაცვის მიზნით.
შუამდგომლობაა სასამართლოსადმი, მისი სამართლებრივი დაცვის შესახებ.
გერმანიაში სარჩელი მოსარჩელის სასამართლოსადმი შუამდგომლობაა მის
სამართლებრივ დაცვაზე. ზოგი იურისტი კი სარჩელს თავად მოთხოვნად, უფლებად
მიიჩნევს რომელიც დაუყოვნებლივ იძულებით უნდა განხორციელდეს. ერთი რამ
ცხადია სარჩელი არსებობს იქ სადაც სასარჩელო წარმოებაა, სასარჩელო წარმოების
აღძვრის საფუძველი სარჩელის წარდგენაა. სამოქალაქო საქმისწარმოებას
სასამართლო შეუდგება დაინტერესებული პირის სასარჩელო განცხადების
საფუძველზე. რაში მდგომარეობს სარჩელის(მოთხოვნის არსი) ეს სასარჩელო
განცხადებაშია ჩამოყალიბებული. ხშირად დარღვეული უფლების
დაცვასთან(აღდგენასთან ერთად) კანონით გათვალისიწნებული ინტერესის დაცვაც
ხორციელდება.

143
სარჩელის შეტანა იურიდიული მოქმედებაა, რომლითაც აღიძვრება სასამართლოს
საქმიანობა მართლმსაჯულების განსახორციელებლად, თავისი იურიდიული
ბუნებით იგი საპროცესო ინსტიტუტია. სარჩელი ეწოდება ერთი პირის მატერიალურ
სამართლებრივ მოთხოვნას მეორისადმი, რომელიც საპროცესო კანონით დადგენილი
წესით განიხილება. არც კანონში და არც სასამართლო პრაქტიკაში არაა საუბარი
სარჩელის როგორც მოსარჩელის მიერ სასამართლოსდმი მიმართვის შესახებ. კანონის
თანახმად ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს შეუძლია მიმართოს სასამართლოს
დარღვეული ან სადავო უფლების დასაცავად, ამას კი სარჩელის წარდგენა ეწოდება.
სასამართლოსადმი მიმართვა სარჩელი იქნება მხოლოდ მაშინ, თუ მას თან ახლავს
მეორე მხარისადმი მოთხოვნა და ასევე სასამართლოსადმი მოთხოვნა სასარჩელო
წესით საქმის განხილვის შესახებ. სასარჩელო მოთხოვნები სახეზეა როცა
მოსარჩელესა და მოპასუხეს შორის დავაა წარმოშობილი უფლების დარღვევის,
სადავოდ ქცევის გამო და მათ საკითხი ერთმანეთში ვერ გადაწყვიტეს.
სასამართლოსადმი სარჩელით მიმართვას ყოველთვის უნდა ახლდეს
მოპასუხისადმი, ანუ უფლების დამრღვევი კონკრეტული პირისადმი, მოთხოვნა.
სარჩელი შედგება მატერიალურ და საპროცესო სამართლებრივი მოთხოვნებისგან,
რომელიმეს გარეშე იგი არ არსებობს.

სასარჩელო ფორმა მოწოდებულია იმისთვის, რომ მოსარჩელის მიერ მოპასუხისადმი

წაყენებული მოთხოვნის დასაბუთებულობა შემოწმდეს და თუ დასაბუთებულია
დაკმაყოფილდეს. ნებისმიერ დავაში მოსარჩელის სასამართლოსადმი მოთხოვნას
აუცილებლად თან ახლავს მოსარჩელის მოპასუხისადმი მოთხოვნა.

სარჩელის ელემენტები

ცნება და სახეები. სარჩელის ელემენტები მისი შემადგენელი ნაწილებია, რომლებიც

სარჩელის შინაარს შეადგენს, განსაზღვრავს მის სამართლებრივ ბუნებას და ასევე
სარჩელის ინდვიდუალიზებას ახდენს. ისინი ინფორმაციას გვაძლევს მხარეების,
მატერიალური უფლების შესახებ, რომელიც დაცვას საჭიროებს, ასევე იმ
გარემოებებზე, რომლებიც მოსარჩელის მოთხოვნას დაედო საფუძვლად. ამ
ინფორმაციების წინასწარ გაგებიდან გამომდინარე მოპასუხეს შეუძლია მოემზადოს
თავისი უფლების დასაცავად. ამ ელემენტებზეა დამოკიდებული უფლების დაცვის
რა საშუალება იქნება გამოყენებული, რა ხასიათის გადაწყეტილება იქნება
მიღებული...

არსებობს 2 ელემენტი: სარჩელის საგანი და საფუძველი, სარჩელის შეცვლა კანონის

თანახმად სწორედ ამ ორი ელემენტის მიხედვით ხდება.

144
სარჩელის საგანი და ობიექტი. მოსარჩელემ სასარჩელო განცხადებაში უნდა
აღნიშნოს რაში გამოიხატება უფლებს დარღვევა, ან რაში მდგომარეობს ასეთი
საფრთხე, უნდა ჩამოაყალიბოს თავისი მოთხოვნის არსი. ანუ მიუთითებს
მოთხოვნასა და მის საფუძვლად არსებულ გარემოებებზე. სარჩელის საგანია ის
კონკრეტული მატერიალურ-სამართლებრივი მოთხოვნა რომელსაც მოსარჩელე
იყენებს მოპასუხეს და რომელთან დაკავშირებითაც სასამართლომ უნდა მიიღოს
გადაწყვეტილება.

ზოგჯერ მოსარჩელის ინტერესბის დასაცავად საკმარისი არაა მხოლოს მასსა და

მოპასუხეს შორის კონკრეტული მატერიალურ სამართალურთიერთობის არსებობის
ფაქტის დადასტურება, საჭიროა ასევე იურიდიული პასუხისმგებლობის ზომის
მიღება, ანუ მოპასუხისთვის ვალდებულების დაკისრება და შესაბამისად მისი
იძულება შეასრულოს მოქმედება მოსარჩელის სასარგებლოდ.

კანონით პირდაპირ გათვალისიწინებულ შემთხვევაში, სასამართლოს უფლება აქვს

თავისი გადაწყვეტილებით შეცვალოს ან შეწყვიტოს მხარეთა შორის არსებული
მატერიალური სამართალურთოერთობა. ამ დროს უბრალოდ მხარის ნების
გამოვლენა ამ ურთიერთობის ტრანსფორმაციისაკენ მიმართული, საკმარისი არაა,
საჭიროა სასამართლოს აქტი, ასევე პროცესზე იურიდიული ფაქტების დადგენის
სპეციალური პროცედურა, რომელიც უნდა იძლეოდეს საშუალებას იმაზე
მსჯელობაზე რომ ძველი სახით სამართალურთიერთობა აღარ შეიძლება
არსებობდეს.

სარჩელის საგნისგან უნდა განვასხვაოთ დავის ობიექტი (სადავო სამოქალაქო

სამართალურთიერთობის ობიექტი). ე.წ სარჩელის (დავის) მატერიალური ობიექტი.
სარჩელის ობიექტი არის მატერიალური სიკეთე, რომლის შესახებაც აღძრულია
სარჩელი და რომლის მიღებასაც მოსარჩელე ითხოვს. როცა საუბარია სასარჩელო
მოთხოვნების ოდენობის გადიდება/შემცირებაზე იცვლება სარჩელის მატერიალური
ობიექტის რაოდენობრივი მხარე და არა სარჩელის საგანი. მასთანაა დაკავშირებული
მოსარჩელის მიერ სასარჩელო მოთხოვნის ოდენობის შეცვლა. სარჩელის საგანი
შემდგომში ხდება სასამართლო გადაწყვეტილების საგანი.

სარჩელის საფუძველია ის გარემოებები, რომლებზეც მოსარჩელე ამყარებს მოპასუხის

წინააღმდეგ მიმართულ მატერიალურ სამართლებრივ მოთხოვნას. ისინი
მოსარჩელემ სარჩელში უნდა დაასახელოს. საქმისთვის მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ
იურიდიულ ფაქტებს- იმ გარემოებებს, რომლებიც იწვევენ სამართალურთიერთობის

145
წარმოშობას შეცვლას ან შეწყვეტას, რომელთა გამოც წარმოიშვა მხარეთა შორის დავა.
დანარჩენები ინფორმაციული ხასიათისაა და გადაწყვეტილებაში არ აისახება.

სარჩელის საფუძვლად არსებული იურიდიული ფაქტები უნდა ვეძებოთ სამართლის

იმ ნორმის ჰიპოთეზაში, რომლის საფუძელზედაც უდა გადაწყდეს სასამართლოში
კონკრეტული დავა. ყველა იურიდიული ფაქტი სარჩელის ფაქტობრივი საფუძველია.
მაგრამ მათ გარდა ასევე არსებობს სამართლებრივი საფუძლები. მხოლოდ იმ
მოთხოვნების დაცვა შეიძლება რომლებიც კანონს ეფუძნება, ანუ იურიდიული
ფაქტების გარდა უნდა დადგინდეს მატერიალურ სამართლებრივი ნორმაც, რომელიც
სარჩელის სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს. ყოველი მოთხოვნა, რომელსაც
განიხილავს სასამართლო მიმართული უნდა იყოს ამა თუ იმ პირის წინააღმდეგ და
უნდა ეფუძნებოდეს ფაქტობრივ და იურიდიულ მონაცემებს. მაგრამ ეს ისე არ უნდა
გავიგოთ თითქოს პირი ვალდებულია თავისი მოთხოვნის დასასაბუთებლად
კონკრეტულ სამართლებრივ ნორმაზე მიუთითოს, ეს მოსამართლის მოვალეობაა.

სარჩელის საფუძველია ის გარემოებები, რომელთა არსებობასაც მოარჩელე

უკავშირებს მატერიალურ სამართლებრივი მოთხოვნის წარმოშობას მოპასუხისადმი,
რომელიც თავის მხრივ სარჩელის საგანია. სარჩელის საფუძველი განსაზღრავს
სადავო სამართალურთიერთობისა და მისგან გამომდინარე მატერიალურ
სამართლებრივი მოთხოვნის იურიდიულ ბუნებას. სარჩელის საგანი განაპირობებს
სარჩელის შინაარსს. მატერიალურ სამართლებრივი მოთხოვნა შეიძლება დაცული
იყოს მხოლოდ მიკუთვნებით, ხოლო სადავო სამართალურთოერთობის არებობისა
თუ არარსებობის დაცვა სასამართლო აღიარებით ხდება.

სარჩელის საფუძველი ის ღერძია რომლის ირგვლივაც მიმდინარეობს მტკიცება

მხარეების მხრდიდან, მოსარჩელე ამტკიცებს სარჩელის საფუძვლის ფაქტებს ხოლო
მოპასუხე მათ უარყოფს. სარჩელის შინაარსი- მოიცავს სარჩელის ყველა შემადგენელ
ნაწილს: საგანს საფუძველს, რომელთა მეშვეობითაც არამარტო სარჩელის
ინდივიდუალიზაცია ხდება, არამედ შესაძლებლობას იძლევა სარჩელთა
განსხვავებისა და იგივეობის დადგენაზე.

იგივეობის ანდა განსხვავების დადგენის კრიტერიუმები- სარჩელები ერთნაირი

იქნება, ანუ იგივეობასთან გვექნება საქმე თუ მათში აბსოლუტური სახით ერთმანეთს
ემთხვევა ამ სარჩელების საგანი და საფუძველი და თუ საქმეში მონწილეობენ იგივე
მხარეები. იგივეობის შემთხვევაში განცხადების ხელმეორედ მიღება და განხილვა
დაუშვებელია. სასამართლო ვალდებულია არ მიიღოს სარჩელი, ან თუ შეცდომით
მიიღო და საქმეც აღიძრა შეცდომით, შეწყვიტოს წარმოება ან სარჩელი განუხილველი

146
დატოვოს. ერთი და იმავე საქმეზე სასამართლოსთვის მიმართვა შესაძლებელია
მხოლოდ ერთხელ.(ერთ სასამართლოში).

შესადარებელ სარჩელთა იგივეობა ან განსხვავება დგინდება 3 კრიტერიუმით:

1. სუბიექტი (იგივე მოსარჩელე წარადგენს იმავე მოპასუხის მიმართ სარჩელს,

ასევე ითვლება უფლებამონაცვლეობაც)
2. სარჩელის საგანი
3. სარჩელის საფუძველი.

თუ სამივე მათგანი იდენტურია სახეზეა სარჩელთა იგივეობა. წამოყენებული

სარჩელის ელემენტების შედარებული უნდა იყოს იმ სარჩელის ელემენტებზე,
რომელიც უკვე არსებითად განიხილეს. სარჩელები იგივეობრივია თუ სამივე
ელემენტი ემთხვევა, ანუ აბსოლუტურ თანხვედრაშია ერთმანეთთან.

იგივეობა იქნება მაშინაც თუ მხარეებმა ადგილები გაცვალეს, მაგრამ საგანი და

საფუძველი უცვლელია. ან შემხვედრი მოთხოვნების აღძვრას უკავშირდება
ადგილების გაცვლა. მაგალითად ითხოვენ იმ გარიგების ბათილობას, რომელიც
სასამართლომ ნამდვილად ჩათვალა, სადავო გახადა მამობა, რაც უკვე დაგდენილი
იყო გადაწყვეტილებით. ასევე როდესაც სარჩელს აღძრავს თავისი სახელით ის ვისაც
კანონით უფლება აქვს აღძრას სარჩელი სხვა პირთა სახელით ინტერესების
დასაცავდ, თუკი უკვე არსებობს თავად ამ პირის მოთხოვნის საფუძველზე
გამოტანილი გადაწყვეტილება

სარჩელთა საგნის იგივეობა იქნება მაშინ როცა შეიცვლება სასარჩელო მოთხოვნის

ოდენობა, ანუ სარჩელის ობიექტი, რადგან ასეთ დროს უცვლელი რჩება სარჩელის
საგანი. ერთი ალტერნატიული მოთხოვნის შეცვლა მეორით ასევე არ გამორიცხავს
სარჩელის საგნის იგივეობას კანონით გათვალისიწინებულ შემთხვევაში.

თუ მხარეები იგივეა, მაგრამ სარჩელის საფუძველი ან საგანი შეიცვალა

იგივეობრიობა აღარ გვექნება. სარჩელის საგნის არამარტო ზოგადი საერთო
ნიშნებით შეფასება უნდა მოხდეს, არამედ საგნის კონკრეტული შინაარსის
მიხედვით. მაგალითად მეუღლეთა დავა ქონების გაყოფაზე, ხელახლა მიმართეს
ისეთი ნივთის გაყოფაზე, რაც წინა გადაწყვეტილებაში არ ყოფილა.

იგივეობრიობა ასევე ვერ გვექნება მაშინაც როცა ახალ სარჩელს საფუძლად უდევს
ისეთი ფაქტები რაზეც სასამართლოს წინა გადაწყვეტილებაში არ უმსჯელია.

147
სარჩელზე უარის თქმისას ზოგადად დაუშვებელია იგივეობრივი სარჩელის აღძვრა,
მაგრამ უარის თქმა არ ართმევს მხარეს სასამართლოსადმი განმეორებით მიმართვის
უფლებას თუკი სამართლებრივი ურთიერთობა რომლის საფუძვლეზეც აღიძრა
სარჩელი საქმის შეწყვეტის შემდეგ კანონის ძალით გრძელდება მხარეთა შორის.

მორიგების დამტკიცების შესახებ განჩინებაც, როგორც სარჩელის მიღებაზე უარის

თქმის საფუძველი, ასევე უკავშირდება იგივეობის დადგენას. მორიგების დამდებ
მხარეებს იმავე საქმეზე მიმართვის უფლება აღარ აქვთ.

სარჩელის ფაქტობრივი საფუძველი შეილება იყოს ალტერნატიული და

უალტერნატივოც. სარჩელის ალტერნატიული ფაქტობრივი საფუძველი
გულისხმობს რამდენიმე იურიდიული ფაქტის არსებობას. თითოეულ ფაქტს ცალ-
ცალკე შეიძლება დაუკავშიროს მატერიალური სამართლის ნორმებმა სადავო
უფლების ან კანონიერი ინტერესის წარმოშობის, შეცვლის ან შეწყვეტის
შესაძლებლობა. ალტერნატიული საფუძვლით აღძრული მოთხოვნა შეიძლება
ეფუძნებოდეს როგორც ერთ ისე მეორე იურიდიულ ფაქტს, რაც თავის მხრივ
განაპირობებს ერთ-ერთი ალტერნატიული საფუძვლით სარჩელის დაკმაყოფილების
შესაძლებლობას. მაგ: მამობის დადგენის სარჩელი, შვილად აყვანის გაქუმების,
მშობლის უფლება მოვალეობის ჩამორთმევის.. თავისებურება ის აქვს რომ ერთ-ერთი
ალტერნატიული საფუძლით დაკმაყოფილებაზე უარის შემთხვევაში შესაძლებელია
სარჩელის აღძვრა სხვა ალტერნატიული საფუძვლით, რომელიც არ ყოფილა
სასამართლო განხილვის საგანი, იგივეობა აღარ იქნება, რაც იმას ნიშნავს რომ ახალი
ალტერნატიული საფუძლით საქმის აღძვრა შესაძლებელია. მაგალითად
გამქირავებელს ვადამდე უნდა ხელშეკრულების მოშლა იმის გამო რომ ნივთს
მნიშვნელოვნად აზიანებდა, ხელმეორედ კი ქირის 3 თვე გადაუხდელობის გამო
აღძრა სარჩელი.

უალტერნატივოს დროს იგივეობაა როცა ის ფაქტები რომლებიც ქმნის შესადარებელ

სარჩელთა საფუძველს გადაწყვეტილების გამოტანამდე არსებობდნენ. თუ თავის
დროზე ეს ფაქტები რაიმე მიზეზით არ ყოფილა სასამართლო განხილვის საგანი
მაშინ დაინტერესებულ პირს არ აქვს უფლება სასამართლოს იგივეობრივი სარჩელით
მიმართოს. ამ დროს მხოლოდ სააპელაციო წესით შემოწმების მოთხოვნა შეუძლია, ან
ახლად აღმოჩენილი გარემოებების გამო მოითხოვოს წარმოების განახლება. თუკი ეს
ფაქტები გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ წარმოიშვა, მაშინ ეს ფაქტები ახალ
საფუძველს ქმნიან, შესაბამისად სარჩელის ახალი საფუძვლით აღძვრა
შესაძლებელია. რამდენიმე მოთხოვნის აღძვრისას თუ სახეზეა სარჩელთა

148
ნაწილობრივი თანხვედრა, უნდა დადგინდეს რომელი ნაწილი უნდა იყოს
განხილული და რომელ ნაწილში შეწყდეს დავა.

სარჩელის სახეები

სარჩელთა კლასიფიკაცია საპროცესი მიზნის მიხედვით ხორციედება, ანუ საპროცესო

სამართლებრივი ნიშნით ან მატერიალურ სამართლებრივი მოთხოვნის ხასიათის
მიხედვით. იმისდა მიხედვით როგორი გადაწყვეტილების გამოტანას ითხოვს
მოსარჩელე გამოყოფენ აღიარებით (უფლებადამდგენი) და მიკუთვნებით სარჩელებს.
ასევე გარდაქმნითი- სამართალურთიერთობის შეცვლა-გარდაქმნისკენაა
მიმართული. მაგ: განქორწინება, ხელშეკრულების შეცვლა, საზიარო უფლებები.

მიკუთვნებითი სარჩელი ყველაზე უფრო გავრცელებულია სასამართლო პრაქტიკაში.

აღიარებითისგან განსხვავებით მას უფრო რთული საგანი გააჩნია, მოსარჩელე აქ
არამარტო სადავო მატერიალური უფლების აღიარებას ითხოვს არამედ, რომ
სასამართლომ მოპასუხე აიძულოს განსაზღვრული მოქმედება შეასრულოს ან თავი
შეიკავოს მოქმედებისგან. სარჩელი მიკუთვნებითი მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება
როცა მოპასუხეს მოქმედება ან მისგან თავის შეკავება ეკისრება. მაში ერთიანდება
ორი მოთხოვნა: სადავო უფლების აღიარება და მოპასუხისთვის მოსარჩელის
სასარგებლოდ მოვალეობის დაკისრების. ასეთ სარჩელზე სასამართლოს გამოტანილი
გადაწყვეტილება სააღსრულებო ფურცლის გაცემის საფუძველია და შეიძლება
იძულებით აღსრულდეს. მიკუთვნებით სარჩელს ასევე სააღსრულებო სარჩელსაც
უწოდებენ. პასიური მოქმედება- მოქმედების შესრულებისაგან თავის შეკავება როცა
ეკისრება. სარჩელის საფუძველია იურიდიული ფაქტები, რომლებთანაც
დაკავშირებულია თვითონ უფლების წარმოშობა და ფაქტები რომლებსაც
უკავშირდება მოთხოვნის უფლების წარმოშობა.

აღიარებითი სარჩელი- მოსარჩელე მოითხოვს მასსა და მოპასუხეს შორის სადავო

უფლების/ სადავო მატერიალური სამართალურთიერთობის არსებობის ან
არარსებობის ფაქტის აღიარებას სასამართლოს მიერ. დოკუმენტის სიყალბის
დადგენა. უფლებადამდგენ სარჩელსაც უწოდებენ. მხარეს უნდა ჰქონდეს
იურიდიული ინტერესი. მოსარჩელის მოთხოვნის ხასიათიდან გამომდინარე
შესაძლებელია იყოს დადებითი ან უარყოფითი შინაარსის:

დადებითი (პოზიტიური) - მოსარჩელე მასსა და მოპასუხეს შორის არსებული

მატერიალური სამართალურთიერთობის არსებობის დადგენას, დადასტურებას
მოითხოვს.

149
უარყოფითი(ნეგატიური) - თუ მოასრჩელე მოითხოვს იმ სამართალურთიერთობის
არარსებობის აღიარებას, რაზეც მოპასუხე ამბობს რომ არსებობს, ან მოსარჩელე მის
გაბათილებას მოითხოვს.

უფლების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვა შეიძლება აუცილებელი გახდეს

მის დარღვევამდე. მაგ: ხელშეკრულების მხარეებს უფლება მოვალეობები
სხვანაირად ესმით რაც უთანხმოებას წარმოშობს, შესაძლო სამართალდარღვევოს
თავიდან ასაცილებლად აღიძვრება აღიარებითი სარჩელი. აღიარებითი სარჩელი
ისეთი უფლების დაცვის საშუალებაა რომელიც არ დარღვეულა თუმცა სადავოდაა
ქცეული. მოსარჩელის მიზანია მიაღწიოს თავისი უფლების აღიარებას და მოიპოვოს
უდავო უფლება. მოპასუხეს მის სასარგებლოდ რაიმე მოქმედების შესრულება არ
ეკისრება. დამახასიათებელი ნიშნები:

1. სამართალურთიერთობის არსებობა/არარსებობის კონსტატაციის მიზანი

2. მასზე მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილება იძულებით არ აღსრულდება,
თუმცა იძულებითი ძალა აქვს. რაც გამოიხატება იმაში რომ გადაწყვეტილება
თავისთავად ბოჭავს, ზღუდავს მხარეებს, ავალდებულებს შეასრულოს
სამართალურთიერთობის არსებობა/არარსებობიდან გამომდინერე
მოქმედებები.
3. არ აღიძვრება უფლების დარღვევის გამო, არამედ შესაძლო
სამართალდარღვევის თავიდან აცილების მიზნით. ეს სარჩელი სადავო
უფლების არსებობას გულისხმობს.

მისი არსებობისას სასამართლოს მიზანია დაადგინოს არსებობს თუ არა სადავო

უფლება. აღიარებით სარჩელზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას შემდეგ შეტანილ
მიკუთვნებით სარჩელზე შესაძლებელია ჰქონდეს პრეიუდიციული ძალა.

აღიარებითი სარჩელის საგანია მოსარჩელესა და მოპასუხეს შორის არსებული

სამართალურთიერთობა, საფუძელია ფაქტობრივი გარემოებები, დადებითი
აღიარებითის- უფლებაწარმომშობი ფაქტები, უარყოფითისას უფლების შემწყვეტი
ფაქტები. ის ფაქტები რაც მოსარჩელეს უფლების იძულებით განხორციელების
შესაძლებლობას ანიჭებს აღიარებითის საფუძელი არაა, რადგან მისი მიზანი მხოლოს
უფლების სასამართლოს მიერ დადგენაა. შესაძლოა აღიარებით სარჩელი
მიკუთვნებითთან გაერთიანდეს, მაგ: გარიგების ბათილობას მოითხოვს და ამასთან
ბათილობით გამოწვეული შედეგების გამოყენებას. თუ სადავო
სამართალურთიერთობის არსებობა არ დადგინდა მოპასუხეს მოვალეობაც ვერ
დაეკისრება, ასევე შეუძლებელი იქნება სამართალურთიერთობის შეცვლა/შეწყვეტის

150
საკიტხის გადაწყვეტა. ამიტომ დადებითი აღიარებითი სარჩელი მოსარჩელის მიერ
აღძრულ ყოველ მიკუთვნებით სარჩელს ახლავს.

სარჩელი ვალდებულების მომავალში შესრულებაზეც აღიარებითი სარჩელია-

გულისხმობს ხელშეკრულების რომელიმე პუნქტის ნამდვილობის სადავოობას,
მხარის მოთხოვნას რომ სასამართლომ აქვე დაადგინოს ამ პუნქტის ნამდვილობა,
მიუხედავად იმისა რომ ჯერ ვალდებულება არაა შესასრულებელი, რომ მომავალში
მას მოთხოვნის უფლება ჰქონდეს.

მატერიალური სამართლებრივი ნიშნის, ანუ შესაბამისი სამართალურთიერთობის

სახის მიხედვით განასხვავებენ სამოქალაქო, შრომის, მიწის და სხვა
ურთიერთობიდან გამომდინარე სარჩელებს.

სარჩელის უფლება სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი და იურიდიულად

დაინტერესებული პირის კანონით გარანტირებული შესაძლებლობა, მასსა და
მოპასუხეს შორის არსებული მატერიალურ სამართლებრივი დავის განხლვისა და
გადაწყვეტის და დარღვეული ან სადავო უფლების დაცვის შესახებ თხოვნით.
განცხადების მიღება განხილვაზე უარი წარმოადგენს უარს მართლმსაჯულების
განხორციელებაზე, მხოლოდ კანონიერ საფუძველს უნდა ემყარებოდეს. სარჩელის
უფლება საქართველოს ყველა ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირს აქვს. უცხოელებსა და
აპატრიდებსაც ანიჭებს კანონი ამ უფლებას. შეიძლება შეზღუდოს თუ იმ
სახელმწიფოში სადიანაც ეს ფიზიკური ან იურ. პირია ასეთივე შეზღუდვები
ქართველებისთვისაცაა დაწესებული.

სარჩელის უფლება გულისხმობს: საპროცესო(სასამართლოსადმი მიმართვის) და

მატერიალურ სამართლებრივ(სარჩელის დაკმაყოფილების უფლება) მხარეს.
სარჩელის უფლება არაა მოსრჩელის დარღვეული უფლება, არამედ მისი საპროცესო
წესით დაცვის შესაძლებლობაა. რამდენად არსებობდა სარჩელის აღძვრის უფლება ეს
მოწმდება განცხადების წარმოებაში მიღების საკითხის გადაწყვეტის დროს. თუ
უფლება არ აქვს მიღებაზე უარს ეტყვის.

სარჩელის უფლების განხორციელება- ყოველთვის დაინტერესებული პირის ნებაზეა

დამოკიდებული. სარჩელის აღძვრის წინაპირობები იურიდიული ფაქტებია,
როემლთა არსებობა/არარსებობასთანაა დაკავშიებული კონკრეტულ საქმეზე
სარჩელის აღძვრის უფლების წარმოშობა.

ყველა კატეგორიის საქმისთვის საერთო წინაპირობებია:

151
 1. მოსარჩელის სამოქალაქო საპროცრესო უფლებაუნარიანობა, ანუ უნარი იყოს
პროცესის მხარე. ჰქონდეს სამოქალაქო საპროცესო უფლებები და
მოვალეობები.(დაბადების მომენტიდან). ქმედუნარიანობა არაა წინაპირობა,
რადგან საჭიროა მხოლოდ მხარედ ყოფნის უნარი და არა უნარი თავად
განახორციელოს უფლებები.
2. სასარჩელო განცხადება უწყებრივად იყოს სასამართლოს ქვემდებარე.
3. იმავე მხარეევს შორის, იმავე საფუძვლით იმავე საგანზე არ უნდა იყოს
კანონიერ ძალაში შესრული სასამართლოს გადაწყვეტილება. არ უნდა
არსებობდეს მორიგების, სარჩელზე უარის თქმის განჩინება.

ქონებრივი დავის არბიტრაჟისთვის გადაცემაზე ხელშეკრულება უკვე აღარაა

დამაბრკოლებელი ფაქტორი სარჩელის აღძვრაზე. არბიტრაჟის კანონის მე9 მუხლი.
თუ მეორე მხარე არ მიუთითებს არბიტრაჟზე, შესაგებლის წარდგენის ვადის
გასვლამდე უნდა მიუთითოს რომ არ სურს სასამართლოში განხილვა. 1-2 დადებითი
წინაპირობაა, ხოლო 3 უარყოფითი. ამ ზოგადი წინაპირობების გარდა ცალკეული
კატეგორიის საქმეებისთვის სპეციალური წინაპიროებბიც არსებობს. მაგალითად
ორსულობისას განქორწინებაზე ცოლის თანხმობა. წინაპირობების არსებობა
მოწმდება საქმის წარმოებაში მიღების საკითხის გადაწყვეტის დროს.

შეგებებული სარჩელი

უფლების სასამართლო წესით დასაცავად კანონი ორივე მხარეს თანაბარ

შესაძლებლობებს ანიჭებს, თანასწორობის პრინციპის შესაბამისად. თუ მოპასუხე
მოსარჩელეს ეთანხმება შეუძლია ცნოს სარჩელი, მაგრამ თუ არ ეთანხმება და მისი
მოთხოვნის გაბათილება სურს შეუძლია გამოიყენოს უფლების დაცვის ორი ფორმა
შესაგებელი და შეგებებული სარჩელი.

შესაგებელი( შეპასუხება) სარჩელის წინააღმდეგ წამოყენებული შესაბამისი

მტკიცებულებებით არგუმენტირებული მოსაზრებებია. რომლებზე დაყრდნობითაც
მოპასუხე უარყოფს, არ ცნობს სარჩელს, თავისი ხასიათით შეიძლება იყოს როგორც
მატერიალურ-სამართლებრივი ისე საპროცესო. საპროცესო-სამართლებრივი
შესაგებლის მიზანი ყოველთვის ისაა რომ უარყოფილი იყოს პროცესის, საქმის
აღძვრის მართლზომიერება, მისი გაგრძელების მიზანშეწონილობა. ძირითადად
მოპასუხე ამტკიცებს რომ მოსარჩელეს არ ჰქონდა სარჩელის უფლება ან აღძვრის
წესები დაარღვია, შესაძლოა ამით საქმის განუხილველად დატოვებას, ან საქმის
წარმოების შეწყვეტას მიაღწიოს. ყოველთვის პროცესის წინააღმდეგაა მიმართული
და ეფუძნება საპროცესო ნორმებს.

152
მატერიალურ სამართლებრივი შესაგებელი მიზნად ისახავს იმ ფაქტების უარყოფას,
რომლებიც სარჩელის საფუძველს წარმოადგენს. მოპასუხე ამტკიცებს რომ
მოსარჩელის მოთხოვნები უკანონო და დაუსაბუთებელია. უარყოფს სასარჩელო
მოთხოვნებს, მის როგორც ფაქტობრივ ისე სამართლებრვ დასაბუთებულობას.
ემყარება მატერიალური სამართლის ნორმებს და მიზანი სარჩელის
დაკმაყოფილებაზე უარის თქმაა.

შეგებებული სარჩელი მოპასუხეს ზოგჯერ შეიძლება მოსარჩელისადმი

დამოუკიდებელი მოთხოვნა ჰქონდეს, რომელიც თავისი შინაარსით მოსარჩელის
მოთხოვნის საპირისპიროა, იგი პროცესზე შეგებებული სარჩელის სახით შეიძლება
წამოაყენონ. შეგებებული სარჩელი მოპასუხის დამოუკიდებელი მატერიალურ
სამართლებრივი მოთხოვნაა მოსარჩელისადმი, რომელსაც მოპასუხე განაცხადებს
იმავე პროცესში ამ მოთხოვნის თავდაპირველ სარჩელთან ერთად განხილვის
მიზნით. დამოუკიდებელი ხასიათის გამო იგი განხილული უნდა იყოს ყველა
შემთხვევაში მიუხედავად იმისა თავდაპირველ სარჩელზე უკვე მიიღეს
გადაწყვეტილება თუ განუხილველი დარჩა, მასზე წარმოება შეწყდა თუ შეჩერდა.
მისი აღძვრა მოპასუხეს სარჩელის ჩაბარების დღიდან ზეპირი განხილვისთვის
წინასწარი მომზადების დამთავრებამდე შეუძლია. თუ საპატიო მიზეზი ჰქონდა
სასამართლო პაექრობის დაწყებამდე შეუძლია აღძრას.

შეგებებული სარჩელისთვის დამახასიათებელია:

1. მოპასუხის დამოუკიდებელი სარჩელია

2. ყოველთვის დაწყებულ პროცესში ხდება მისი აღძვრა.
3. პირვანდელ სარჩელთან ერთად განხილვის მიზნით აღიძვრება.

მატერიალურ სამართლებრივი შესაგებელიც და შეგებებული სარჩელიც მოსარჩელის

მოთხოვნის წინააღმდეგაა მიმართული. განსხვავება ისაა რომ შეგებებულ სარჩელში
მითითებული მოთხოვნა შეიძლება განიხილონ და გადაწყვიტონ პირვანდელ
სარჩელთან ერთადაც და მისგან დამოუკიდებლად, დამოუკიდებელ პროცესში.
მატერიალურ სამართლებრივი შესაგებელი კი პირვანდელ სარჩელზეა
დამოკიდებული და მისგან დამოუკიდებლად სასამართლო განხილვის საგანი ვერ
იქნება. შესაგებელი სასამართლოს მიერ დადგენილ ვადაში უნდა წარადგინონ,
შეგებებული სარჩელი კი კანონით დადგენილში- საქმის მომზადების
დამთავრებამდე.

153
შეგებებული სარჩელის წარმოებაში მისაღებად სასამართლომ ყურადღება უნდა
გაამახვილოს იმაზე რომ არსებობდეს სარჩელის აღძვრის უფლების განხორციელების
კანონით გათვალისწინებული ყველა წინაპირობა, ასევე დაცული იყოს სარჩელის
შეტანის წესები. შეგებებულ სარჩელსა და პირვანდელ სარჩელს შორის უნდა იყოს
ურთიერთკავშირი. ამ ორი სარჩელის გაერთიანება ერთად განსახილველად ხელს
უწყობს საპროცესო საშუალებათა ეკონომიას, პროცესის მონაწილეთა შორის
ეკონომიას, მათი ძალების დაზოგვას, იძლევა შესაძლებლობას მხარეთა შორის
არსებული ურთიერთობების უფრო სრულად გამოკვლევაზე. ამ სარჩელების
მოთხოვნები ერთგვაროვანი უნდა იყოს ან ერთი და იმავე სადავო საკითხის მიმართ
იყოს აღძრული.

შეგებებული სარჩელის მიღება მიუხედავად მისი განსჯადობისა ხდება იმ

სასამართლოში სადაც პირვანდელი სარჩელია აღძრული. პირვანდელი და
შეგებებული სარჩელის განხილვისას სასამართლოს გამოაქვს ერთობლივი
გადაწყვეტილება. შეგებებული სარჩელის დაკმაყოფილება იწვევს მოსარჩელის
მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმას, ან ნაწილის დაკმაყოფილებას.
შესაძლოა მორიგდნენ როგორც პირვანდელ ისე შეგებებულ სარჩელთან
დაკავშრებითაც.

მოსამართლე მოპასუხის შეგებებულ მოთხოვნას მიიღებს პირვანდელ სარჩელთან

ერთად განსახილველად მხოლოდ 189ეთი გათვალისწინებულ 3 შემთხვევაში.

1. თუ შეგებებული სასარჩელო მოთხოვნა მიმართულია პირვანდელი

მოთხოვნის ჩასათვლელად. ჩათვლა მაშინ გვექნება როცა ორივე საარჩელი
ქონებრივი ხასიათისაა. თუ შეგებებულის ფასი აღემატება პირვანდელისას
სასამართლო მათ ურთიერთგაქვითვას ახდენს. მოთხოვნათა შესაძლო
ჩათვლის მოტივით ამ სარჩელთა ერთ პროცესში განსახილველად მიღება
სასამართლოს უფლებაა და არა მოვალეობა.
2. თუ შეგებებული სარჩელის დაკმაყოფილება მთლიანად ან ნაწილობრივ
გამორიცხავს პირვანდელი სარჩელის დაკმაყოფილების შესაძლებლობას.
პირვანდელი და შეგებებული სარჩელები ეხება ერთ მატერიალურ ობიექტს,
ისინი შეუთავსებელია და შეიძლება დაკმაყოფილდეს ან ერთი მოთხოვნა ან
მეორე. შეგებებული სარჩელი პირვანდელი მოთხოვნის საფუძვლის სრულ ან
ნაწილობრივ გაბათილებაზეა მიმართული. ეს ორივე მოთხოვნა გამორიცხავს
ერთმანეთს, განცალკევებულად ვერ განიხილავენ, რადგან ეს
ურთიერთსაწინააღმდეგო გადაწყვეტილებების გამოტანას გამოიწვევს.

154
 სასამართლო ვალდებულია ეს მოთხოვნები ერთად განსახილველად მიიღოს
და ერთიანი გადაწყვეტილება გამოიტანოს.
3. კანონი პირვანდელ და შეგებებულ სარჩელთა შორის ურთიერთკავშირის სხვა
საშუალებებსაც უშვებს, კერძოდ ერთად განხილვის შემთხვევაში დავა უფრო
სწრაფად და სწორად გადაწყდება ამ შემთხვევაში სასამართლოს
შეხედულებაზეა დამოკიდებული ყველაფერი

თუ ამ საფუძვლებიდან რომელიმე არ არის სახეზე ან 188ე მუხლით დადგენილი

ვადის გაშვების შემდეგაა წარდგენილი სასამართლოს პირვანდელ სარჩელთან
ერთად განხილვაზე უარის თქმის შესახებ განჩინება გამოაქვს, რომელიც არ შეიძლება
გასაჩივრდეს.

თუ არ მიიღებს 186-ით გათვალისწინებული მოტივებით, მაშინ სასამართლოს

განჩინება შეიძლება დამოუკიდებლად გასაჩივრდეს. გადაწყვეტილების
სარეზოლუციო ნაწილი უნდა შეიცავდეს ცალ-ცალკე დასაბუთებულ დასკვნას
პირვანდელ და შეგებებულ სარჩელებთან დაკავშრებით, კერძოდ რომელი მხარის
უფლება აღიარა სასამართლომ და რომელს რა მიაკუთვნა, ვინ რა მოქმედება უნდა
შეასრულოს... ფაქტობრივად ეს 2 სხვადასხვა მოთხოვნის შესახებ გამოტანილი
ერთიანი გადაწყვეტილება, როცა თითოეული მხარე ერთბაშად იკავებს მოსარჩელის
და მოპასუხის მდგომარეობას.

შეგებებული სარჩელის მისაღებად საკმარისია დასახელებული სამი პირობიდან

ერთ-ერთის არსებობაც. თუ აღძრულია საქმის მომზადების დამთავრების შემდეგ
მოსარჩელის თხოვნით ან სასამართლოს ინიცატივთ შეიძლება საქმის განხილვის
სხვა დროისთვის გადადება.

უფლების დაცვის სასარჩელო საშუალებების განკარგვა

მხარეები თავიანთი შეხედულებით განსაზღვრავენ, თუ რა საშუალებებით დაიცვან

უფლებები. დისპოზიციურობის პრინციპის შესაბამისად მხარეები თვითონ იღებენ
გადაწყვეტილებას დაიცვან თუ არა თავიანთი დარღვეული უფლებები. არამხოლოდ
შეუძლიათ ისარგებლონ ყველა საპროცესო საშუალებით მატერიალური უფლებების
დასაცავად არამედ შეუძლიათ განკარგონ კიდეც ეს საპროცესო საშუალებები.
მხარეებს საქმის განხილვის დროს შეუძლიათ კანონით დადგენილ ფარგლებში
განახორციელონ თავიანთი მატერიალუი მოთხოვნების კორექტირება. ან საერთოდ
მათ დაცვაზე უარის თქმა. განკარგვის ფორმები: სარჩელზე უარის თქმა, მოთხოვნის
გაზრდა, შემცირება, სარჩელის გამოხმობა, ცნობა, მორიგება.

155
უარის თქმის, ცნობის, მორიგების პირობები უნდა აისახოს სხდომის ოქმში.

სარჩელის შეცვლა- მოსარჩელეს თავისი შეხედულებით შეუძლია განსაზღვროს

სარჩელის საგანი და საფუძველი, მათი შეცვლა სასამართლოს არ შეუძლია, არამედ
ეს უფლება მხოლოდ მოსარჩელეს აქვს, ეს შესაძლებელია სარჩელის თავდაპირველი
საგნის, საფუძვლის, ფასის სუბიექტური შემადგენლობის შეცვლით(გაზრდა
შემცირება). კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოების შეცვლა, რომელზეც მოსარჩელე
თავის მოთხოვნას ამყარებს მოპასუხისადმი, წარმოადგენს სარჩელის საფუძვლის
შეცვლას. შეიძლება შეიცვალოს როგორც ახალ გარემოებებზე მითითებით.
რომლებიც სასარჩელო მოთხოვნებს ადასტურებენ, ასევე მათ დასასაბუთებლად უკვე
მითითებული გარემოებების დასადასტურებლად ახალი მტკიცებულებების
წარდგენით ან პირვანდელი დასაბუთებიდან ზოგიერთი გარემოების ამორიცხვით.

თუ სარჩელის საგანი იცვლება საფუძვლის შეცვლაც გარდაუვალია. ამ დროს

თავდაპირველი საგანი სხვა მოთხოვნით იცვლება.

დაუშვებელია სარჩელის საგნისა და საფუძვლის ერთდროულად შეცვლა. ეს

ფაქტობრივად ნიშნავს ახალი სარჩელის წარდგენას, ეს კი მოპასუხეს უკიდურესად
არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩააგდება, თანასწორობის პრინციპი მხარეთა შორის
დაირღვეოდა. დაუშვებელია სარჩელის ელემენტების ერთდროულად შეცვლა, ხოლო
სარჩელის საგნის შეცვლის დროს იმ გარემოებათა შესაბამისი შეცვლა ხდება,
რომლებიც საფუძლად უდევს სარჩელს. ერთდროულად შეცვლასთან დაკავშირებით
რაიმე სპეციალური ჩანაწერი საპროცესოში არაა, მაგრამ უნდა დავასკვნათ რომ ასეთ
შემთხვევაში სასამართლომ უნდა შეწყვიტის საქმის წარმოება იმის გამო რომ
მოსარჩელემ უარი თქვა სარჩელზე და უნდა განემარტოს რომ ახალი სასარჩელო
მოთხოვნის აღძვრა შეუძლია დამოუკიდებელ პროცესში.

მოსარჩელეს შეუძლია თავისი შეხედულებით შეცვალოს დავის მონაწილეთა

შემადგენლობაც, კერძოდ საუბარია სოლიდარულ პასუხისმგებლობაზე. ასეთ დროს
სამოქალაქო კოდექსის 465ე მოსარჩელეს მოპასუხეთა რაოდენობის განსაზღვრის
შესაძლებლობას აძლევს საქმეში.

სასარჩელო მოთხოვნის ოდენობის შემცირება არ ითვლება სარჩელის საგნის

შეცვლად. საუბარი მხოლოდ სარჩელო მოთხოვნათა ოდენობის დაზუსტებაზეა.
საგანი და საფუძველი იგივე რჩება. ეს უფლება მხოლოდ მოსარჩელეს აქვს.

სარჩელის ელემენტების შეცვლა მითითებული გარემოებების მტკიცებულებების

შევსება ან სასარჩელო მოთხოვნის ოდენობის შემცირება გაზრდა ხდება საქმის

156
წინასწარი განხილვის მომზადების დამთავრებამდე. სასამართლო ვალდებულია
ამის შესახებ აცნობოს მოპასუხეს. მომზადების ეტაპის შემდეგ მოპასუხის
თანხმობითაა დასაშვები საფუძვლისა და საგნის შეცვლა და უფლებამოსილია
სხდომის გადადება ითხოვოს.

სასარჩელო მოთხოვნათა გაერთიანება და გამოყოფა 1 წარმოებაში დასაშვებია

რამდენიმე სასარჩელო მოთხოვნის გაერთიანება. სარჩელის უფლება
დაკავშირებულია სასარჩელო მოთხოვნების გაერთიანება გამოყოფის
შესაძლებლობასთან. მისი თვითნებურად გამოყენება დაუშვებელია. კონკრეტული
საქმის განხილვისას სასამართლომ ამ საქმის ყველა გარემოება უნდა
გაითვალისწინოს. მოსარჩელეს შეუძლია 1 სარჩელში ერთმანეთთან დაკავშირებული
რამდენიმე მოთხოვნა გააერთიანოს. სასარჩელო განცხადების მიმღებ მოსამართლეს
კი უფლება აქვს გამოყოს 1 ან რამდენიმე მოთხოვნა, თუ ჩათვლის რომ ცალკე
განხილვა უფრო მიზანშეწონილი იქნება.

სარჩელთა გაერთიანება სუბიექტის მიხედვით- ერთი და იმავე სადავო ობიექტზე

სარჩელს წარადგენს რამდენიმე პირი, ან როცა ერთი და იმავე სასარჩელო
მოთხოვნაზე რამდენიმე მოპასუხის ჩაბმა ხდება პროცესში. 1 წარმოებაში სხვადასხვა
პირის რამდენიმე სარჩელის გაერთიანება ხდება, საპროცესო თანამონაწილეობაა.

ობიექტის მიხედვით, ე.ი სარჩელთა გაერთიანება იმისთვის, რომ ერთ პროცესში

განხილული იყოს დავა სხვადასხვა ობიექტთან დაკავშირებით ხდება, როცა 1
სარჩელში რამდენიმე სასარჩელო მოთხოვნა ერთიანდება ერთი და იმავე
მოპასუხისადმი. ამ დროს ისეთი გაერთიანება ხდება რომ მოსარჩელედ და
მოპასუხედ ერთი და იგივე პირები გვევლინებიან.

სარჩელზე უარის თქმისას გამოაქვს განჩინება საქმის წარმოების შეწყვეტაზე,

გამოხმობისას განუხილველად ტოვებს.

შეიძლება უარი თქვას/გამოიხმოს მხოლოდ ნაწილობრივ(რამდენიმე სასარჩელო

მოთხოვნა როცაა) ან მთლიანად. თუ ნაწილობრივაა დანარჩენი მოთხოვნების
მიმართ განხილვა გაგრძელდება და გადაწყვეტილებასაც გამოიტანს. უარის თქმა
დასაშვებია ნებისმიერ ეტაპზე და ყველა ინსტანციაში. გამოხმობა კი პირველ
ინსტანციაში მთავარ სხდომაზე და სააპელაციო, საკასაციოში მოპასუხის თანხმობით
შეიძლება.

სარჩელის ცნობა - მოპასუხე ეთანხმება და აღიარებს მოსარჩელის მატერიალურ

სამართლებრივ მოთხოვნებს. თუმცა სასამართლომ შეიძლება არ მიიღოს იგი თუ

157
კანონს ეწინააღმდეგება ან სხვა პირთა უფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს არღვევს.
ნაწილობრივი აღიარებისას დავა მოსარჩელის მოთხოვნის იმ ნაწილში გრძლედება,
რომელსაც მოპასუხე უარყოფს და არ აღიარებს.

მარტივი აღიარება მოპასუხის მიერ სარჩელის ისეთი ცნობა, როცა ეთანხმება

აღძრულ სარჩელს რაიმე პირობის გარეშე.

კვალიფიციური ყოველთვის რაიმე პირობით ხდება, რაც არ გვაძლევს საშუალებას

მოსარჩელის მოთხოვნა უდავო ხასიათისად მივიჩნიოთ.

თუ სასამართლო ცნობას არ ეთანხმება მან ეს უნდა დაასაბუთოს.

მორიგება მოსარჩელისა და მოპასუხის შეთანხმებაა, მათ შორის წარმოშობილი

მატერიალურ სამართლებრივი დავის შეწყვეტის და ურთიეთშორის ახალი
ურთიერთობის დადგენის შესახებ, რომელიც ძალას იძენს მხოლოდ სასამართლოს
მიერ მისი დამტკიცების შემთხვევაში. მხარეები ამ დროს ერთმანეთისთვის მისაღებ
პირობებზე თანხმდებიან. მორიგების შედეგად საქმის წარმოება წყდება. მორიგებას
სასამართლო თავისი განჩინებით ამტკიცებს. მისი ძალაში შესვლის შემდეგ მხარეები
ვეღარ მიმართავენ იმავე სარჩელით სასამართლოს. სუბიექტები არიან მხოლოდ
მხარეები. მორიგება სამოქალაქო სამართლებრივი ხელშეკრულებაა(ორმხრივი
გარიგება), ამიტომ იგი არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს კანონს და არ უნდა არღვევდეს
სხვა პირთა კანონიერ უფლებებსა და ინტერესებს. მის კანონიერებას აკონტროლებს
სასამართლო. დაუშვებელია მორიგების დამტკიცება, როცა მისი მეშვეობით ისეთი
მოთხოვნების გაქვითვა ხდება, რომელთა გაქვითვაც დაუშვებელია. თუ მორიგება
სხვა პირებსაც ეხება თავისი პირობებით, მათ ისევე შეუძლიათ ამ განჩინების
გასაჩივრება, როგორც მხარეებს რომელთა მიმართაც გამოტანილია განჩინება. თუ
სასამართლო მორიგების დამტკიცებაზე უარს ეუბნება მხარეებს ამაზე უნდა
გამოიტანოს განჩინება, რომლეშიც უნდა დაასაბუთოს უარი. ამ დროს საქმე
არსებითად განიხილება და სასამართლოს გამოაქვს გადაწყვეტილება.

სარჩელის მიღება, მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები

სამოქალაქო საქმის აღძვრის სტადიაზე სასამართლოს მთავარი ამოცანა სარჩელის

მიღების საფუძვლების შემოწმებაა. თუ კანონით დაგდენილი საფუძვლები არსებობს
სასამართლო სარჩელს მიიღებს წარმოებაში. მათ გარეშე 186ე მუხლის მოტივებით
მოსამართლე არ მიიღებს სარჩელს. სარჩელის მისაღებად მისი შეტანის უფლების
წინაპირობების არსებობასთან ერთად მნიშვნელოვანია არსებობდეს მისი
განხორციელების წინაპირობებიც, ანუ დაცული უნდა იყოს სარჩელის შეტანის წესი.

158
უარის საფუძვლები ამომწურავია. სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას აქვს
პროცესუალური და არა მატერიალურ სამართლებრივი მნიშვნელობა. წინააღმდეგ
შემთხვევაში გამოვა რომ საქმის აღძვრის სტადიაზე, როდესაც არ ტარდება სხდომა
მხარეთა მონაწილეობით და მხოლოდ საპროცესო ხასიათის საკითხები წყდება,
სასამართლო განისაზღვრავს სადავო მატერიალურ-სამართლებრივი ურთიერთობის
სუბიექტის უფლებებისა და მოვალეობის შინაარსს. დაუშვებელია საქმის აღძვრაზე,
განცხადების მიღებაზე უარი მტკიცებულებათა არასაკმარისობის, მოთხოვნის
დაუსაბუთებლობის მოტივით, ხანდაზმულობის ვადის გაშვებით...

უარის თქმის მოტივები შეიძლება 2 ჯგუფად დავყოთ:

1. სარჩელის უფლების წინაპირობები

2. სარჩელის უფლების განხორციელების პირობები (წესი)

თუ პირველი ჯგუფის პირობა (შეტანის უფლება) არ არსებობს მაშინ საქმის განხილვა

შეუძლებელია და პროცესის დაწყება არ შეიძლება. მეორე ჯგუფის პირობები კი
დროებითაა დამაბრკოლებელი და მისი გამოსწორება შესაძლებელია.

186.1.ა მოსამართლე არ მიიღებს სარჩელს თუ იგი არ ექვემდებარება სასამართლო

უწყებას. შესაძლებელი უნდა იყოს საქმის განხილვა და გადაწყვეტა სასამართლოში
სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით. მოსამართლე არ მიიღებს სარჩელს თუ მისი
განხილვა სასამართლო უწყებას არ ექვემდებარება. არაქვემდებარობის საფუძვლით
მოთხოვნა საერთოდ არ შეიძლება იყოს დაცული და სარჩელი არ მიიღება.

საპროცესო კოდექსი უდავო წარმოების წესით განსახილველ საქმეებს ამომწურავად

განსაზღვრავს, შესაბამისად კანონით გაუთვალისწინებელ განცხადებას იურიდიული
ფაქტის დადგენაზე სასაამართლო არ მიიღებს.

დაუშვებელია სარჩელის განმეორებით აღძვრა, თუ ეს მოთხოვა იმავე მოთხოვნას

წარმოადგენს, რაც უკვე განხილული და გადაწყვეტილია სასამართლოს მიერ. ერთი
და იმავე საქმეზე სასამართლოსადმი მიმართვა შესაძლებელია მხოლოდ ერთხელ.
განმეორებით მიმართვის დამაბრკოლებელი ფაქტორია ასევე ამავე სარჩელზე
გამოტანილი განჩინება მოსარჩელის მიერ სარჩელზე უარის თქმის ან მხარეთა
მორიგების დამტკიცების შესახებ, პირველ შემთხვევაში მოსარჩელემ თქვა უარი,
მე2ში- მხარეებმა თვითონ მოაწესრიგეს დავა. სასამართლოს განჩინებით
საქმისწარმოება შეწყდება თუ ზემოაღნიშნული გარემოებები საქმის განხილვის
დროს გამოვლინდება. 273ე მუხლით დამაბრკოლებელია ნებისმიერი განჩინება
საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ, რომელიც გამოტანილია კანონით 272ე

159
მუხლით გათვალისწინებული ნებისმიერი საფუძვლით და არამარტო 186.1.ბ
ქვეპუნქტში. მოსამართლე ასევე არ მიიღებს სარჩელს, თუ დადგინდება, რომ ამ ან
სხვა სასამართლოს წარმოებაშია საქმე დავაზე იმავე მხარეებს შორის იმავე საგანზე
და იმავე საფუძლით.

სარჩელი არ მიიღება თუ იგი მოცემული სასამართლოს განსჯადი არაა, 187ე მუხლი

მოსამართლეს ავალდებულებს თავის განჩინებაში მიუთითოს, რომელ სასამართლოს
მიმართოს მოსარჩელემ.

სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის საფუძელი აღარაა შემთხვევა როცა მხარეს

დადებული აქვთ ხელშეკრულება ან შეთანხმება დავის არბიტრაჟის გადასაწყვეტად
გადაცემის შესახებ. ამ დროს მხოლოდ შეწყვეტაა შესაძლებელი, ისიც იმ შემთხვევაში
თუ შესაგებელში მოსარჩელე იშუამდგომლებს ამაზე. მხარეებს უფლება აქვთ
არბიტრაჟს განსახილველად მხოლოდ ქონებრივი დავა გადასცენ. ამაზე
ხელშეკრულება წერილობით იდება. ფიზიკურ პირებს შორის შეთანხმება სანოტარო
წესით დასტურდება.

ასევე არ მიიღებს თუ სარჩელი შეტანილია 178ეს პირობების დარღვევით

(გამონაკლისია 1.თ, ი და მე3 ნაწილი) ან ბაჟის გადახდასთან დაკავშირებით არ აქვს
შესაბამისი მითითება. სარჩელის შეტანის უფლების არარსებობისას სასამართლო მას
არ მიიღებს და სამომავლოდაც განმეორებით პირს არ შეუძლია რომ მიმართოს.

სარჩელის სამართლებრივი საფუძვლის მიუთითებლობა ან ბუნდოვანება სარჩელის

მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლად არ შეიძლება იყოს გამოყენებული.

სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ მოსამართლემ უნდა გამოიტანოს

დასაბუთებული განჩინება. მასში უნდა მიეთითოს როგორ უნდა იყოს აცილებული
საქმის აღძვრის დამაბრკოლებელი გარემოებები. მიუღებლობის შესახებ გამოტანილი
განჩინება ჩაბარდება მოსარჩელეს, რომელსაც იმავდროულად უბრუნდება მის მიერ
შეტანილი საბუთები. თუ წარმოებაში მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი სარჩელის
წარმოებაში მიღების შემდეგ გამოვლინდება საფუძვლიდან გამომდინარე
გადაწყდება წარმოებას შეწყვეტს თუ განუხილველად დატოვებს სარჩელს. უარზე
განჩინებაზე კერძო საჩივრის შეტანა შეიძლება. გასაჩივრების ვადის ათვლა დაიწყება
მოსარჩელის მიერ განჩინების ჩაბარებიდან, ჩაუბარებლობისას 184.1 ნაწილით
გათვალისიწინებული ვადის გასვლიდან მეორე დღეს. ამ დროს მოსარჩელე
ვალლდებულია უზრუნველყოს მოპასუხისთვის სასამართლო გზავნილის ფოსტის ან
სასამართლო კურიერის მეშვეობით ჩაბარება ან ელფოსტით გაგზავნა 70-78ე მუხლით

160
დადგენილი წესების დაცვით გზავნილის გადაცემიდან 2 თვის ვადაში. ამ ნორმით
თავად მოსარჩელე უზგავნის სარჩელს მოპასუხეს.

სარჩელის შეტანის სამართლებრივი შედეგები. ამას მოყვება იურიდიული კერძოდ,

როგორც მატერიალურ-სამართლებრივი ისე საპროცესო ხასიათის შედეგები.
მატერიალურ-სამართლებრივ შედეგს მიეკუთვნება:

 სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის დენის შეწყვეტა სარჩელის შეტანის

დღიდან.
 სარჩელის აღძვრის მომენტიდან ხდება მიმდინარე ფულადი გადასახადის
დაკისრება
 მოპასუხისთვის იმის შეტყობინების მომენტიდან, რომ მის მიმართ სარჩელია
ქონების გამოთხოვაზე, სხვისი ქონების კეთილსინდისიერი მფლობელი
ვალდებულია აუნაზღაუროს მესაკუთრეს ყველა შემოსავალი, რომელიც
კეთილსნდისიერმა მფლობელმა მიიღო ან უნდა მიეღო სადავო ქონებიდან.
გადახდევინება ხდება სარჩელის აღძვრის მომენტიდან.

საპროცესო სამართლებრივი შედეგი:

 სარჩელის წარმოებაში მიღებიდან სამოქალაქო პროცესი იწყება კონკრეტულ

სამოქალაქო საქმეზე. დაინტერესებული პირები ამ ურთიერთობის
მონაწილეები ხდებიან, იძენენ საპროცესო უფლება-მოვალეობებს, სარჩელის
აღძვრის ეტაპზე თუ საპროცესო უერთიერთობა წარმოიშობა სასამართლოსა
და მოსარჩელეს შორის, საქმის წარმოებაში მიღება იწვევს საპროცესო
ურთიერთობის წაროშობას სასამართლოსა და პროცესის სხვა სუბიექტებს
შორისაც. ამას გარდა წარმოიშვება სასამართლოს უფლება-მოვალეობებიც.
ვალდებული ხდება განიხილოს დავა და გამოიტანოს გადაწყვეტილება.

საპროცესო სამართლებრივი ურთიერთობა წარმოიშობა იმისდა მიუხედავად მიიღო

თუ არა სასამართლომ სარჩელი, რადგან თუ არ მიიღებს მაშინ წარმოშობილი
საპროცესო სამართალურთიერთობის ფარგლებში მოსარჩელე იძენს მოსამართლის ამ
მოქმედების გასაჩივრების უფლებას.

 სარჩელის სასამართლოს წარმოებაში მიღების შემდეგ არ შეიძლება იგი

რომელიმე სხვა ორგანომ განიხილოს. ამ მომენტიდან მოსარჩელეს ამ ან სხვა
სასამართლოში წარადგინოს, სასამართლო და სხვა ორგანოები კი თავის
მხრივე ვერ მიიღებენ მას.

161
  სარჩელის წარმოებაში მიღებით დაინტერესებული პირი კარგავს შემდგომში
საქმის განხილვის ადგილის არჩევის უფლებას, როცა ალტერნატიულად
განსჯადი სასამართლოა გათვალისწინებული კანონით და მხარეები კარგავენ
საქმის განხილვის არჩევის უფლებასაც, რაც გათვალისწინებულია
სახელშეკრულებო განსჯადობის წესებით.

სარჩელის უზრუნველყოფა

ცნება და წესი. სარჩელის დაკმაყოფილებით სასამართლო გადაწყვეტილებით

განსაზღვრული ამა თუ იმ სამართლებრივი შედეგის დადგომა მხოლოდ
გადაწყვეტილების ძალაში შესვლაზე არაა დამოკიდებული, მნიშვნელობანია ასევე
მოპასუხის ნება. თუკი ასეთი ნება არ არსებობს გადაწყვეტილებით
გათვალისწინებული შედეგის დადგომა დამოკიდებული ხდება მის იძულებით
აღსრულებაზე. სარჩელის უზრუნველყოფა კანონით გათვალისწინებული იმ
იძულებითი ზომების სისტემაა, რომლებსაც სასამართლო იყენებს მოსარჩელის
შუამდგომლბით, თუ არსებობს ვარაუდი იმის შესახებ, რომ საქმეზე გამოტანილი
გადაწყვეტილების აღსრულება შემდგომში გართულდება ან შეუძლებელი გახდება
და რაც იმაში მდგომარეობს რომ მოპასუხეს ეზღუდება სარჩელის მატერიალური
საგნის განკარგვის უფლება, რაც თავის მხრივ, გარანტირებულს ხდის
გადაწყვეტილების რეალურ აღსრულებას სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში.

განცხადებაში სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ მითითებული უნდა იყოს ის

გარემოებები, რომელთა გამოც უზრუნველყოფის ღონისძიებათა
განუხორციელებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის და შესაბამის
დასაბუთებას, თუ სარჩელის უზრუნველყოფის რომელი ღონისძიების გატარება
მიაჩნია მოსარჩელეს აუცილებლად. თუ სასამართლოს დასაბუთებული ვარაუდი
გაუჩნდება რომ ამ ღონისძიების გარეშე გადაწყვეტილების აღსრულება ან
გაძნელდება ან შეუძლებელი გახდება გამოიტანს განჩინებას სარჩელის
უზრუნველყოფის შესახებ. იმ ფაქტობრივ გარემოებებზე მითითების ვალდებულება,
რომლებიც ადასტურებენ ვარაუდს სარჩელის უზრუნველყოფის კონკრეტული
ღონისძიების გატარების აუცილებლობის შესახებ, ეკისრება განმცხადებელს.

საბოლოოდ იმას თუ უზრუნველყოფის რომელი ღონისძება იყოს გამოყენებული

მოთხოვნის ხასაითისა და შინაარსიდან გამომდინარე წყვეტს სასამართლო.
განმცხადებელი ვალდებულია სარჩელის აღძვრამდე სარჩელის უზრუნველყოფის
შესახებ განცხადებაში მიუთითოს არამარტო ის უზრუნველყოფის რომელი
ღონისძიების გატარება სურს, არამედ ისიც რატომაა აუცილებელი მისი გატარება.

162
ამასთან ერთად ნათლად და გასაგებად უნდა აყალიბებდეს სასარჩელო მოთხოვნას
მოპასუხის წინააღმდეგ.

უზრუნველყოფის გამოყენებაზე მსჯელობისას სასამართლომ ყურადღება უნდა

გაამახვილოს არამარტო მის საფუძველზე, არამედ იმაზეც სასარჩელო მოთხოვნა
რამდენად გამართლებულია იურიდიულად, მოთხოვნის იურიდიული დასაბუთება
უნდა იყოს გამოკვეთილი.

საპროცესოს 191ე მუხლის შინაარსის მიხედვით სარჩელის უზრუნველყოფის

ღონისძიებათა გატარების მიზანია დავის საგანი დაიცვას, კერძოდ არ დაუშვას
მოვალის მიერ დავის საგნის განკარგვის შესაძლებლობა.

სარჩელის უზრუნველყოფა დაიშვება საქმის ნებისმიერ მდგომარეობაში, შესაბამისი

ინსტანციის სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე, მთავარია რომ
გამოყენების პირობა არსებობდეს, კერძოდ მის გარეშე შეიძლება გართულდეს ან
შეუძლებელი გახდეს გადაწყვეტილების აღსრულება. სარჩელის უზრუნველყოფის
შესახებ განცხადებას მისი შეტანიდან 1 დღის ვადაში მოპასუხისთვის
შეუტყობინებლად გადაწყვეტს სარჩელის განმხილველი სასამართლო. თუ უკვე
სხდომაზე ხდება უზრუნველყოფა ყველა მონაწილეს, მათ შორის მოპასუხესაც
შეუძლია მისცეს ახსნა განმარტება. უზრუნველყოფაზე თხოვნა მოსარჩელემ
შეიძლება ჩამოაყალიბოს ან თვითონ სარჩელში, ან სარჩელის შეტანისას და
კანცელარიაში დაფიქსირებისას ცალკე განცხადება დაურთოს სარჩელს და
სარჩელთან ერთად შეიტანოს სასამართლოში, ან საქმის განხილვის დროს შეიტანოს
განცხადება, ასევე ცალკე განცხადებით მიმართოს სასამართლოს სარჩელის
აღძვრამდე. კანონით დადგენილია, რომ სარჩელის აღძვრამდე შეტანილი
უზრუნველყოფის განცხადების დაკმაყოფილების შემთხვევაში სარჩელი შეტანილი
უნდა იყოს სასამართლოში უზრუნველყოფაზე განჩინების მიღებიდან 10 დღის
ვადაში. თუ განცხადების შემტანი პირი არ აღძრავს ამ ვადაში სარჩელს სასამართლო
გამოიტანს განჩინებას უზრუნველსაყოფად მის მიერ მიღებული ღონისძიების
გაუქმების შესახებ, მისი გამოტანა მოწინააღმდეგე მხარის შუამდგომლობითაც
შეუძლია.

შესაძლებელია როგორც აღიარებითი, ისე მიკუთვნებითი სარჩელის

უზრუნველყოფა. ასევე როგორც პირვანდელი, ისე შეგებებული სარჩელის
უზრუნველყოფა. საქმის მომზადების მიზნით მოსამართლის მიერ შესრულებულ
სხვა მოქმედებებთან ერთად, მოსამართლეს უფლება აქვს გადაწყვიტოს ასევე
სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ საკითხი. უზრუნველყოფა შესაძლებელია

163
როგორც პირველ ისე სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციაში, თუ ასეთი ღონისძება
პირველ ინსტანციაში არ ყოფილა მიღებული.

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებით მოპასუხეს არ უნდა მიადგეს ზიანი და

თუ მიადგება, სარჩელზე უარის თქმის შემთხვევაში იგი უნდა აუნაზღაურდეს.
სარჩელის უზრუნველყოფის საკითხი წყდება საქმის მონაწილეთა უფლებებისა და
ინტერესების გათვალისიწინებით. სასამართლოს შეუძლია გამოიყენოს სარჩელის
უზრუნველყოფის ღონისძიება და იმავდროულად მოსთხოვოს პირს, რომელმაც
მიმართა სარჩელის უზრუნველყოფის თაობაზე , მე2 მხარისთვის მოსალოდნელი
ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფა. მოსალოდნელი ზიანის ანაზღაურების
უზრუნველყოფა სასამართლოს უფლებაა და არა ვალდებულება, ზარალის
ანაზღაურების უზრუნველყოფა ხდება იმ შემთხვევაში როცა სასამართლო მიიჩნევს
რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებით მოპასუხეს შეიძლება
მიადგეს ზარალი. უზრუნველყოფის გარანტია სასამართლომ შეიძლება ასევე
მოწინააღმდეგე მხარის განცხადების საფუძველზე გამოიყენოს.

უზრუნველყოფაზე განმცხადებელი ვალდებულია არაუმეტეს 30 დღის ვადაში

განახორციელოს მოპასუხისთვის მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების
უზრუნველყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში უზრუნველყოფის ღონისძიების
გაუქმებაზე განჩინებას გამოიტანს.

თუ უზრუნველყოფის ღონისძიება გაუმართლებელი გამოდგა რადგან სარჩელზე

ეთქვა უარი და კანონიერ ძალაში შევიდა ეს გადაწყვეტილება, ან გააუქმა რადგან
სარჩელის აღძვრამდე იყო მიღებული და დროულად არ აღძრა მოსარჩელემ სარჩელი,
მაშინ ის მხარე რომლის სასარგებლოდაც იყო ეს ღონისძიება ვალდებულია
უზრუნველყოფის გამო მეორე მხარეს მიყენებული ზიანი აუნაზღაუროს.

სარჩელის უზრუნველყოფის განჩინების აღსრულება დაუყოვნებლივ ხორციელდება,

ე.ი მის კანონიერ ძალაში შესვლამდე. განჩინების გამოტანის შემდეგ ამ განჩინების
იძულებით აღსრულების აუცილებლობის შემთხვევაში აღმასრულებელს
მოსარჩელემ უნდა წარუდგინოს განჩინება და მის საფუძველზე გაცემული
სააღსრულებლო ფურცელი აღსასრულებლად, რაც საერთო წესით ხორციელდება.

უზრუნველყოფაზე გამოტანილ განჩინებაზე მოპასუხეს შეუძლია შეიტანოს საჩვარი,

მაში უნდა მიეთითოს:

1. განჩინების ზუსტი დასახელება,

2. რა ზომით უნდა გაუქმდეს/შეიცვალოს განჩინება.

164
 3. გარემოებები, რომელთა გამოც უნდა გაუქმდეს/შეიცვალოს განჩინება.

გასაჩივრების ვადა 5 დღეა, მისი გაგრძლეება არ შეიძლება და დენა იწყება

უზრუნველყოფის შესახებ განჩინების მოპასუხისთვის გადაცემის მომენტიდან.
საჩივრის შეტანა განჩინების აღსრულებას ვერ შეაჩერებს, მაგრამ სასამართლოს
შეუძლია გარკვეული დროით შეაჩეროს აღსრულება ან გააუქმოს
უზრუნველყოფისთვის უკვე მიღებული ღონისძიებები.

უზრუნველყოფის განცხადების დაუკმაყოფილებლობის განჩინებაზეც ასევე

შესაძლებელია საჩივრის შეტანა.

198 მუხლით გათვალისწინებულია სარჩელის უზრუნველყოფის შემდეგი

ღონისძიებები:

1. ყადაღის დადება - ქონებაზე, ფასიან ქაღალდებსა თუ ფულად სახსრებზე,

რომლებიც მოპასუხეს ეკუთვნის საკუთრების უფლებით და არის მასთან ან
სხვა პირთან. არ შეიძლება სარჩელის უზრუნველყოფის ეს ღონისძიება
გამოყენებული იყოს იმ ქონების მიმართ, რომელიც არ ეკუთვნის ვალდებულ
პირს. შესაბამისად როცა პირი ითხოვს მოპასუხის ქონებაზე ყადაღის დადებას
ამ ქონების საკუთრების შესახებ (მოვალის რომაა) შესაბამისი დოკუმენტიც
უნდა წარადგინოს. მოძრავი ნივთის მიმართ კი პრეზუმციაა რომ მფლობელი
მისი მესაკუთრეა. ამ გზით სასამართლო უკრძალავს მოპასუხეს კუთვნილი
ქონება ნებისმიერი საფუძლით სარჩელის განხილვის პერიოდში განკარგოს.
როგორც წესი ყადაღის დადება არ წარმოადგენს ყადაღადადებული ქონებით
სარგებლობის დამაბრკოლებელ ფაქტორს თვითონ მესაკუთრისთვის თუ ეს არ
გამოიწვევს ქონების განადგურებას ან მისი ღირებულების შემცირებას.
2. სასამართლოს უფლება აქვს აუკრძალოს მოპასუხეს იმ გარკვეული
მოქმედებების შერსრულება, რომელიც შეეხება დავის საგანს. მაგ
გამქირავებელი არამართლზომიერად წყვეტს ქირავნობის ხელშეკრულებას,
ამაზე კი დავა წარმოიშვა, მოსარჩელის შუამდგომლობით შესაძლოა
სასამართლომ გადაწყვეტილების მიღებამდე გამქირავებელს აუკრძალოს
სხვებთან ქირავნობის ხელშეკრულების დადება.
3. მოპასუხის დავალდებულება, გადასცეს მის მფლობელობაში არსებული ნივთი
აღმასრულებელს სეკვესტრის (ქონების იძულებითი მართვა) სახით.
სეკვესტრი ხელს უწყობს მოვალის ქონების შენარჩუნებასაც, მისი საწარმოს
გამოცოცხლებ გამოჯანსაღებას და კრედიტორის ინტერესების
დაკმაყოფილებასაც თუკი სამართავი ობიექტი კარგ მმართველს გადაეცემა.

165
4. მოპასუხისთვის გარკვეული მოქმედებების შესრულების აკრძალვის გარდა,
სასამართლოს ანალოგიური წესითვე შეუძლია აუკრძალოს სხვა პირებს, რომ
მოპასუხეს გადასცენ ქონება ან შეასრულონ მის მიმართ რაიმე ვალდებულება,
მიუხედავად იმისა მონაწილეობენ ისინი საქმეში თუ არა. ამ ნორმაში
იგულისხმება ისეთი ვალდებულებებიც რომლებიც არ გამომდინარეობენ
ხელშეკრულებიდან.
5. ზოგჯერ ყადაღის დადებისას ერთბაშად ვერ დგინდება ხოლმე რამდენადაა
მისი მესაკუთრე მოვალე, შეიძლება საერთოდ სხვის ქონებას დაედოს ყადაღა
თუ ასე მოხდა და გაირკვა რომ ქონება მოვალეს არ ეკუთვნოდა მის
მესაკუთრეს ან უფლებამოსილ კეთილსინდისიერ მფლობელს უფლება აქვს
სარჩელი შეიტანოს სასამართლოში ყადაღისგან ქონების გათავისუფლების
შესახებ. ასევე რახან შესაძლებელია ამ ქონების რეალიზაციით მათ ზიანი
მიადგეთ შეუძლიათ შუამდგომლობა აღძრან რეალიზაციის შეჩერებაზე. როცა
აუქციონია დანიშნული სააღსრულებლო წარმოებათა კანონის 70ე მუხლის
მიხედვით არ ჩერდება რეალიზაცია. ყადაღისგან გათავისუფლების სარჩელზე
მოპასუხე კრედიტორი და მოვალეა, სარჩელის უზრუნველყოფის ამ
ღონისძების ადრესატი კი აღმასრულებელია და მიზანია რომ მისი
მოქმედებები ყადაღის დადების შესახებ სასასმართლოს განჩინების
აღსრულებასთან დაკავშირებით შეჩერდეს, ასევე სააღსრულებლო
დოკუმენტის საფუძველზე წარმოებული მისი მოქმედებები
გადახდევინებასთან დაკავშირებით. ეს ღონისძება გამოიყენება რადგან:
 აღმასრულებელს უკვე აღწერილი და დაყადაღებული აქვს ქონება.
 დაყადაღებული ქონების რეალიზაციის პროცესი უკვე დაწყებულია
 ვისი ქონებაც დაყადაღდა იმან უკვე აღძრა სარჩელი ქონების
გათავისუფლებაზე.
6. სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს, ადგილობრივი თვითმმართველობისა
და მმართველობის ორგანოს, ორგანიზაციის ან თანამდებობის პირის სადავო
აქტის მოქმედების შეჩერება (ვიდრე არ გაირკვევა მისი კანონიერება)
7. ზოგიერთი კატეგორიის საქმის არსისდა მიხედვით სასამართლომ შეიძლება
დაუშვას უზრუნველყოფის სპეციფიკური ღონისძიებები: სააღსრულებლო
საბუთის აღსრულების შეჩერება ისეთ საქმეებზე, რომლებიც
აღძრულია ,,საცხოვრებელი სადგომით სარგებლობისას წარმოშობილი
ურთიერთობის შესახებ ‘’ კანონის საფუძველზე ან რომლებზეც შეტანილია
განცხადება საქმის წარმოების განახლების შესახებ. უზრუნველყოფის
ღონისძების გამოყენება მიმართულია კონკრეტულად იმ სარჩელის

166
 უზრუნველსაყოფად რომელზეც შეტანია განცხადება საქმის წარმოების
განახლებაზე. თუ სასამართლო აუცილებლად მიიჩნევს შეუძლია გამოიყენოს
სხვა ღონისძებებითც და როგორც ერთი ისე რამდენიმე სახის ღონისძიება.
ღონისძიებათა ჩამონათვალი არაა ამომწურავი.

მოვალეს შეუძლია სააღსრულებო ფურცელი სადავო გახადოს და სარჩელი აღძრას

როცა გადახდევინებას არ ეთანხმება, იმისთვის რომ სასამართლომ აღიაროს
სააღსრულებო საბუთი არ ექვემდებარება გადახდევინებას. სასამართლოს შეუძლია
გადახდევინების შეჩერება, რომელიც კანონით დადგენილ ვადებში სადავო
დოკუმენტის საფუძველზე უკვე დაიწყო. თუ სასამართლო მოსარჩელის
შუამდგომლობით გამოიყენებს ამ ღონისძიებას, სასამართლო აქტის გამოტანამდე
უფლებამოსილი პირის მიერ აღსრულების მიზნით განხორციელებული მოქმედებები
შეჩერდება(ანუ საბუთის აღსრულება).

უნდა განვასხვაოთ ვალდებულების უზრუნველყოფის

საშუალებებისგან(პირგასამტეხლო, ბე, იპოთეკა...) ასევე საგაკოტრებო ყადაღისგან და
იძულებითი აღსრულების ღონისძიებებისგან. უზრუნველყოფის ღონისძიებას
სასამართლო იყენებს ჯერ კიდევ საქმის არსებითად განხილვამდე, ამიტომ
ყოველთვის არსებობს მოპასუხისთვის ზარალის მიყენების რისკი იმის გამო რომ
სარჩელი და უზრუნველყოფის ღონისძიებები შეიძლება დაუსაბუთებელი
აღმოჩნდეს. ეს ფაქტი სასამარლომ უნდა გაითვალისწინოს და მოთხოვნის
თანაზომიერი ღონისძიებები უნდა გამოიყენოს. უნდა შეარჩიოს ისეთი რომლითაც
მოპასუხეს ზიანი არ მიადგება.

დასაშვებია სარჩელის როგორც მთლიანად ისე ნაწილობრივი უზრუნველყოფა. ასევე

მხარეთა თხოვნით ერთი სახის უზრუნვლყოფის მეორეთი შეცვლას, შეცვლის
საკითხის განხილვა ნებისმიერ სტადიაზეა დასაშვები და ზეპირი მოსმენის გარეშე
განიხილება. საუბარია ღონისძიების შეცვლაზე და არა ერთი საგნის მეორეთი
შეცვლაზე ( მაგ: მოვალე მოითხოვს ყადაღა სახლის ნაცვლად სხვა ქონებაზე
გამოიყენონ, აქ მხოლოდ მოსარჩელის თანხმობით შეიძლება).

უზრუნველყოფაზე ყველა განჩინება შეიძლება გასჩივრდეს, რაც ამ განჩინების

აღსრულებას არ შეაჩერებს, გამონაკლისია უზრუნველყოფის გაუქმებაზე ან სხვა
ღონისძიებით შეცვლაზე, ამ დროს ჩერდება განჩინების აღსრულება საჩივრის
შეტანით. შეცვლაზე განჩინების გამოტანის მომენტიდან თავდაპირველი განჩინება
კარგავს ძალას და ახალი დაუყოვნებლივ აღსრულდება.

167
მოპასუხეს უფლება აქვს ღონისძიების გატარებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება
მოითხოვოს, ანაზღაურება შეიძლება განხორციელდეს როგორც
უზრუნველყოფასთან ერთად ისე მის შემდეგაც. ზარალის ანაზღაურების
უზრუნველყოფის მოთხოვნა სასამართლოს შეხედულებაზეა დამოკიდებული, მისი
უფლებაა და არა ვალდებულება. ანაზღაურების უზრუნველყოფის გარეშე
შეუძლებელია სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმებით მიყენებული/
დაკმაყოფილებაზე უარის შემთხვევაში მოპასუხისთვის მიყენებული ზარალის
ანაზღაურება.

თუ ღონისძიება ისეთ ქონებაზე გამოიყენება რომელზე უფლების წარმოშობისთვისაც

საჭიროა შესაბამის ორგანოში რეგისტრაცია, მაშინ განჩინება და სააღსრულებლო
ფურცელი მოსარჩელემ უნდა წარუდგინოს შესაბამის მარეგისტრირებელ ორგანოს.

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძებათა გაუქმება სასამართლოს მიერ. ამის

საფუძვლები მოცემულია 199’ მუხლში. ძირითადად ხდება იმ შემთხვევაში როცა
შეიცვლა ან აღარ არსებობს ის გარემოებები, რომლებიც უზრუნველყოფას დაედო
საფუძვლად. შეიძლება გაუქმდეს როგორც სასამართლოს მიერ, ისე საქმის
მონაწილეთა განცხადების საფუძველზე.

როცა სარჩელს არ აკმაყოფილებს იმავე გადაწყვეტილებით აუქმებს მის მიმართ

არსებულ უზრუნველყოფის ღონისძიებას, მაგრამ არ იწვევს დაუყოვნებლივ
გაუქმებას, ღონისძებები შენარჩუნდება გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში
შესვლამდე. თუ ნაწილობრივ არ დაკმაყოფილდა უზრუნველყოფის გაუქმების
საკითხის გადაწყვეტა საქმის კონკრეტულ გარემოებებზეა დამოკიდებული.

საქმის წარმოების შეჩერება უზრუნველყოფის სავალდებულო გაუქმებას არ იწვევს,

მაგრამ თუ ხანგრძლივი დროით ჩერდება მაშინ სპეციალურად უნდა განიხილონ
რამდენად არის აუცილებლობა ან არაა უზრუნველყოფის ღონისძებების
შენარჩუნებაზე.

ახალი განჩინების გამოტანით სასამართლო აუქმებს უზრუნველყოფის მოქმედ

ღონისძებას, რითაც თავდაპირველი განჩინების მოქმედებას წყვეტს.

დანარჩენი 3 შემთხვევა როცა უზრუნველყოფა უქმდება ესაა: სარჩელის მიღებაზე

უარის თქმა, სარჩელის განუხილველად დატოვება და საქმის წარმოების შეწყვეტა.

დაკმაყოფილებაზე უარისას მიიღება გადაწყვეტილება, დანარჩენ 3 შემთვევაში კი

განჩინება. გდაწყვეტილების გასაჩივრების ვადა ინსტანციების მიხედვით 14 ან 21

168
დღეა, მიუღებლობისას, განუხილველად დატოვების და შეწყვეტისას 12 დღის
ვადაში. სარჩელის უზრუნველყოფის გაუქმების შესახებ სასამართლო აქტის
გასაჩივრებაც ხდება შესაბამისი გადაწყვეტილების/განჩინების გასაჩივრების ვადით.
მხარეთა მორიგებისას სასამართლო აუქმებს უზრუნველყოფას, თუ მხარეები სხვა
რამეზე არ შეთანხმდნენ.

თუ გაუქმების საკითხი არაა გადაწყვეტილი 199’ წესით მაშინ ცალკე მხარის

განცხადების საფუძვლეზე მიღებული განჩინებით უნდა გადაწყდეს, მისი
გასაჩივრება 5 დღის ვადაში უნდა მოხდეს. უზრუნველყოფას აუქმებს იგივე
სასამართლო, რომელმაც უზრუნველყოფის შესახებ გამოიტანა განჩინება.

169