BARAYTI

AT
BARYASYON
NG
WIKA
MFIL0723

Paket 06 at 07
Barayti at Baryasyon ng Wika

MFIL0723

Paket 06 at 07 – Ikasampu at Ikalabing-isang Linggo

Dalubguro : LAARNI C. CANARE,Ed.D

Layunin

1. Naipapaliwanag ang varayti ng wika tungo sa pagbabago

2. Nailalapat ang mga impormasyon ng aralin sa grafik organayser

Paksang-aralin : H. Varayti ng Filipino : Tungo sa Pagbabago

Pagtalakay sa Aralin

Pagbabago sa Wika

Tuloy-tuloy at di napipigilan ang pagbabagong nangyari sa buhay ng tao dala ng pagtanda,

pagbabago ng kapaligiran at ekspiryens (lalo na kung naglakbay o nag-imigreyt), modernisasyon at
pagsulong ng teknolohiya, at iba pang mga faktor na may impak sa mga ito. Hindi pareho ang
kaisipan o mga gawain natin ngayon at noong musmos pa tayo. At meron tayong mga bagong gamit
ngayon na wala o di natin kelangan noon. O di kaya, may malungkot o masaya tayong karanasan na
nagpapalawak sa pananaw natin sa buhay. Lahat ito’y nagpalawak sa wika natin dahil naeekspres
sa wika ang lahat ng mga pagbabagong ito.

Kasimbilis ng mga pagbabago sa buhay ang bilis ng pagbabago sa wika. Walang tigil ang pagbabago
sa wika dahil walang tigil ang pagbabago ng kinalalagyan at kinikilusan ng taong gumagamit nito.
Dahil may talino at galing na humanap ng paraan ang tao, naibabagay nya ang kanyang wika sa
pagbabago sa kanyang kapaligiran at pangangailangan.

Ang mabilis na pagsulong at pag-unlad ng agham at teknolohiya’y sagot sa pangangailangan na

gumaan ang buhay ng tao. Kaagad itong nasasalamin sa wika. Isipin na lang ang pagsulong ng
teknolohiya sa isang aspekto ng buhay, ang paglalakbay. Maraming bagong salita ang maililista
tungkol dito tulad ng bisikleta, awto, jet, magjet, flayt, istuwardes, erport, pambot, jip, motor,
pasport, visa, at marami pang iba.
Dayakronik linggwistiks ang sangay ng linggwistiks na sumakop sa mga pag-aaral at analisis
na historikal o mga pag-aaral at analisis ng pagdevelop ng wika sa paglakad ng panahon. Dahil dito
tinatawag dinghistorikal linggwistiks ang sangay ng disiplinang ito. Ang isa pang terminong
ginagamit kaugnay ng mga ganitong pag-aaral at analisis ay ang komparativ- linggwistiks
dahil sa metod na ginamit sa pagrekonstrak o pagbuo ng histori ng isang wika.

Ang histori at pagdevelop ng wika’y nakatuon sa mga pagbabago sa wika, ang pagbabagong
nangyari sa mga rul sa lahat ng lebel nito-tunog, salita, at pangungusap. Kapag ito ang pinag-aaralan
iniiksamin ang mga elemento sa mga lebel na ito para malaman kung anong mga rul ang nagbago
at papano ito nangyari.

Ang pakikipagkontak sa kultura’t wika ng ibang grupo ang isa pang bagay na nagbabago sa
envayronment at ito’y nagkakaroon ng impak sa isang wika. Dala ng mga bagong aytem sa kulturang
pisikal tulad ng pang-araw-araw na gamit o arkitektyur, o ng mga gawi, mga ritwal o di kaya
relihiyon, hindi maiiwasang mabago ang wika.

PAGLILIPAT O PANGHIHIRAM Kapag nagtagpo ang dalawang kultura, di maiiwasan ang pagbabago
ng mga wika nito, lalo na iyong wika ng mga grupong dinaig, sinakop o umaasa sa iba. Nagkaroon
ng pagbabago dahil tinanggap ng isang grupo ang mga bagay, gawi at ideya – kasama ng mga tawag
sa mga ito – mula sa ibang grupo. Ang proseso ng pagtanggap o paglilipat ng mga elemento ng isang
wika sa ibang wika ang tinatawag na panghihiram o sa Ingles, barrowing.

Ang napakaraming salitang galing sa Intsik, kastila, at Ingles sa mga WP ang nagpapatunay sa
matagal at mabisang kontak sa pagitan ng mga nanakop sa kultura at ng sinakop. Ilan lang sa mga
napakaraming ganitong salitang nalipat sa mga WP , halimbawa ay ang mga sumusunod:

sabi (Kas saber),

sabon (Kas jabon),

lamesa (Kas La mesa),

gubyerno (Kas gobierno),

braso ( Kas brazo),

titser (Ing teacher),

haywey (ing High way),

bolpen (Ing Ballpen),

boling (Ing Bowling),

helo (Ing hello),

Kuya (Ins kuya),

bilao ( Ins bilao)

Ang isang malakas na motibong nagtutulak sa mga nanggagaya sa kultura’t wika ng iba’y ang
pangangailangan. Dahil bago ang ang bagay na tinatanggap na galing sa ibang kultura, walang
termino o salita para dito lalo na sa larangan ng technology, halimbawa

Kas telefono – Tag telepono,

Ing computer- Tag kompyuter.

Pangangailangan din ang rason kung bakit may salitang unibersidad, jip, sabmarin, eksrey,
ineksyon, TV, nukleyus, molekyul, lipstik, nowtbuk at napakarami pang salita na nalipat sa mga WP
na galing sa mga banyagang wika.

Ang isa pang motibo’y ang prestij o paghanga sa kulturang pinanggalingan ng bagong salita.
Nalilipat ang mga ganitong salita kahit meron nang katumbas na salita ang wikang tumatanggap,
na kadalasan ay wika ng maynoriti, mga sinakop o mga tinatratong mas mababang klaseng tao. Hal.
Ang salitang gera na galing sa Kastila kahit may Tag digmaan.

Hal. Tawag sa magulang na dadi, mami na galing sa Ing na Daddy at Mommy. Mama, papa na galing
sa Kastila kahit na may Tag na tatay, nanay o itay, inay.

Nalilipat din ang mga morfim na gramatik tulad ng Kas-ero (lalake), - era (babae) na ginamit sa Tag
pintasero, pintasera; bolero, bolera, kahit hindi makabuluhan ang gender sa gramar ng Tagalog.

Laganap na rin ang paggamit ng salitang so na nalipat sa Filipino na galing sa Ingles kahit may
katumbas na kaya.

Galing sa Latin at Franses ang Ing – ble at able na maririnig sa mga salitang tulad ng agreeable,
“kasiya-siya, kalugod-lugod”, excusable “mapapatawad”, variable “mapagbago-bago,
magkakaiba”. Prodaktiv na sa Ingles ang mga safiks (suffix) na ito tulad ng bearable “matitiis”,
eatable “makakain” at drinkable “maiinom”.

Dahil sa paglilipat ng mga salita o iba pang elementong galing sa ibang wika, naapektuhan din ang
sistem ng mga tunog ng wikang nalipatan. Kung pakikinggan ang mga nagsasalita sa Filipino o ilan
sa iba pang WP, maririnig ang bagong kl- na dating wala nito dahil sa mga salitang nalipat tulad ng
klineks, klasrum, klinik at br – sa brand, breyses, brok.

Nalipat din ang magkasunod na konsonant sa hulihan ng salita tulad ng – ks dahil sa taks, klineks,
akrobatiks, seks; ang –ns sa sayans, fans, resistans;-rd sa blakbord, badigard, kord; - dj sa jadj, gradj
at nalipat sa Ing ang Scandinavian sk- dahil sa mga salitang tulad ng sky “ langit”, skin “balat” at
skirt “palda”.

Taboo . Malaki rin ang epekto ng tabu (Ing taboo) o salitang pang-iwas sa pagbabago sa wika. May
mga salitang iniiwasan dahil sa hindi dapat sabihin sa partikular na sitwasyon o tinuturing na
mahalay, bastos, o walang galang. Ito ang dahilan kung bakit pinapalitan ng ibang salita ang tawag
sa mga parte ng katawan tulad ng “ibon ng lalake”, “ monay ng babae”. Ganon din ang nangyari sa
mga salita tungkol sa namatay, halimbawa yumao at, sumakabilang buhay “namatay”. Ang
pangunahing kahulugan ng labi ay ang “labis sa anumang bagay o tira” pero, ginagamit din ito para
tukuyin ang patay o katawan ng patay.

Ang mga akronim na CR, LR na galing sa Ing na comfort room, ladies room ay ginagamit sa pag- iiwas
sa mga salitang toilet, kubeta o kasilyas na direktang tumutukoy sa lugar ng pagtae. Dahil sa sakit
na ketong, halos hindi ito sinasabi at higit pang ginagamit ang banyagang leproso. Madalas
binabanggit ang sakit sa salitang iyon/ sakit na iyon. Madalas na nakakalimutan ang saling salita
dahil hindi na nababanggit o naririnig, kaya ang salitang gamit na pang-iwas ang nananatili sa wika.

SIMPLIFIKASYON Bukod sa pangangailangan na dala ng kapaligiran, nababago din ang wika dahil
sa tendensya ng mga nagsasalita na gawing mas madali ang pagsasalita nila na nagreresulta ng
simplifikesyon ng mga form ng wika. Masasabing ang tendensya ng taong hanapin ang
pinakamadaling paraan para sa anumang gawain. Makikita ito sa pag-igsi ng mga salita sa paraan
ng pagkakaltas ng tunog, halimbawa, ang pagkawala ng vawel o pagsimplifay ng konsonant-klaster.

Hal. Ang pagsimplifay ng Middle English KK -> modern English K-: kn-/ → /n- / knee “tuhod”, /hl/ →
/l/ hlof > loaf “pan de unan”. Hal. Din ang Tag at > -t kapag sumusunod sa isang vawel: buto’t balat,
lalake’t babae. Kung titingnan ang pagdevelop ng mga Wp galing sa proto philippine (PP) makikita
ito sa *palaka? > Akl pakά?, War paklά, Bla fak; *buhuk > Kap bwak, Bla wak, Bah, buk, Ibg bu?. Sa
kontemporaryong wika maririnig ang utol < kaputol; insan < pinsan.

Dayverjens (Divergence) at mga varayti ng wika Hanggang sa puntong ito

binabanggit ang wika na parang homojinyus o pare-parehong magsalita ang lahat ng gumamit ng
isang wika. Pero alam natin na hindi ganito ang wika. Nalalaman natin na may mga nagsasalitang
iba ang punto, o may mga gumagamit ng ibang salita para sa iisang kahulugan. Samakatwid, may
mga varayti ang wika na tinatawag na dayalek. Nagkakaintindihan ang nagsasalita ng mga dayalek
ng isang wika pero kinikilala nila na may pagkakaiba ang mga salita nila.

Pwedeng hindi pareho ang pagbigkas nila ng isa o ilang tunog, o iba ang ginagamit na salita para sa
isang bagay o may ilang pagkakaiba sa pagbuo ng ilang sentens, pero nagkakaintindihan pa rin sila.
Nagsasalita lang sila ng magkaibang dayalek ng isang wika. Hal. Dayalek ng wikang Tagalog ang
varayti nito na sinasalita sa Batangas na bukod sa punto, maririnig ang katangi-tanging ga at baga;
ang mga salitang kalamunding “kalamansi”, ngirngir “ gilagid” at ba pang mga salitang
nagpapakilala sa kaibahan nito sa Tagalog na maririnig, hal. Sa Rizal, sa Quezon, sa Bulacan, at iba
pag varayti ng wikang Tagalog.

Kung mapapasyal kayo sa probinsya ng Rizal, maririnig nyo ang ay hao na pagsang-ayon imbis na
“oo”. Sa Mindoro naman ito’y hoo. Kahit sa isang dayalek, meron pa ring mga katangian sa
pagsasalita ang bawat indibidwal, at ang kabuuan ng mga katangian sa pagsasalita ng indibidwal
ang tinatawag na idyolek. Di pare-pareho ang pagsasalita ng bawat tao dala ng edad, seks / gender
o status sa lipunan at, kuminsan, hilig. Ito’y nababatay pa sa kung sino at kung nasaan ang kausap.
Ganumpaman, idinidiin dito na di maaaring sabihin na homojinyus ang isang wika dahil binubuo ito
ng higit sa isang varayti. Bawat wika’y may dayalek at bawat dayalek ay koleksyon o binubuo ng
mga idyolek. Ang mga dayalek at idyolek na rin ang matibay na ebidensya ng pagbabago sa wika.
Mula pa nung mga unang panahon sinikap na maipaliwanag ang pagkakaroon ng iba’t ibang varayti
ng pagsasalita. Isa na rito ang paliwanang ng Judeo-Christian sa paniwalang pinarusahan ng Dyos
ang kayabangan ng mga nagtayo ng Tore ng Babel na humangad makaabot sana sa langit. Kaya
mula noon nagkaroon ng iba’t ibang wika ang dating nagkakaintindihan sa isang wika. May mga iba
pang paliwanag ang mga pilosopo sa Europe, ng teoryang nanatili hanggang sa panahon na pinag-
aralan ang wika mula sa sayantifik na pananaw.

Sa kasalukuyan, pinag-aaralan ang isang wika sa loob ng kapaligiran at karanasan ng mga

nagsasalita nito. Ito ang nagbubunga ng sitwasyon at mga pangyayari na nagreresuta ng tinatawag
na dayverjens, ang dahilan kung bakit nagkaron ng iba’t ibang uri o varayti na tinuturing na mga
dayalek ng wika at sa kalaunan naging mga magkaibang wika.

Para maipaliwanag ang dayverjens, ipalagay natin na may isang wikang halos homojinyus dahil
halos pare- pareho ang hanapbuhay at iisa ang kultura ng mga nagsasalita nito. Bukod dito, halos
walang oportunidad na magkaroon ng kontak ang komunidad sa ibang grupong may ibang kultura
‘t wika. At ipalagay na dahil sa kahirapan ng buhay, o di kaya takot sa mga nang-aapi, lumipat ang
isa o ilang pamilya sa ibang malayu-layong lugar na iba ang kapaligiran sa pinanggalingan, may ibang
halaman, hayop, sors ng kabuhayan at iba pa, at may pagkakataong magkaroon ng kontak sa ibang
komunidad na may ibang gawi’t wika.

Magkakaroon ng impak ang lahat ng ito sa buhay ng mga bagong lipat at dahil dito, sa kanilang
wika. Magbabago’t magdedevelop ang kanilang wika na di pareho sa pagdevelop ng wika ng
komunidad na iniwanan. Darating ang panahon na magkakaroon ng marami,t makabuluhang iisa.
Mangyayari na di na magkakaintindihan ang mga nagsasalita ng mga wikang ito at maituturing na
nagdayverj o naging magkaibang wika na ang mga ito.

Kung di gaanong nagdayverj at meron pang mutual intelligibility o myutwal na pagkakaintindihan,

masasabing ito’y mga varayti o mga dayalek ng isang wika. Kapag lugar o mga bawnderi na
jeyografikal ang tinitingnan, mga jeyografik o rejunal na dayalek ang pinag-uusapan. Pero kung mga
varayti ng wika ang ginagamit sa mga relasyong sosyal ang tawag dito’y sosyal-dayalek.

Di gaanong napapansin ang pagbabago sa sariling wika dahil di konsyus ang nagsasalita kung
papano dapat o di dapat bigkasin ang bawat tunog o salita. Maingat lang syang magsalita kung
kausap nya ang gaanong marunong ng wika nya. O kaya pormal ang okasyon, o meron syang dinidiin
na punto. Kaya pwedeng magbago ang pagbigkas nya ng tunog na nagreresulta sa pagbabago ng
fonoloji ng wikang ito. Maari rin dahil nanghiram sya ng salitang galing sa ibang wika, di lang
madadagdagan ang bokabularyo ng wika nya kundi maaring magkaroon ng pagbabago ng fonoloji
nito sapagkat nalipat din ang banyagang tunog ng hinihiram na salita.

Hal. ng huling binanggit ang pagkakaroon ng kontras sa /i-e/, misa-mesa mga salitang Tagalog na
galing sa Kastila. Ganon din ang pagkakaroon ng /j/ sa ibang WP dahil sa jip isang klaseng sasakyan
at jadj “hwes” na galing sa Ingles. Kadalasan, lalo na nung unang panahon, maraming taon,
kuminsan daang taon, bago nagkaroon ng kapansin-pansing bagong elemento sa wika. Pero sa
kasalukuyan na madaling makipagkontak ang iba’t ibang grupo ng tao dahil sa makabagong
transportasyon, mas midya, at sa bagong elektronik na komunikasyon, mas madali’t mabilis ang
pagpasok at pagtatag ng mga pagbabago sa wika.
Nabanggit na nagyayari ang pagbabago sa lahat ng lebel ng wika: sa lebel ng tunog o pagbabagong
pangfonoloji; sa mga salita o pagbabagong pangmorfoloji; sa pagbubuo ng mga sentens o
pagbabagong pansintaks; at sa kahulugan o pagbabagong pansemantik.  Ang pinakamabilis na
pagbabago’y ang nasa lebel ng salita. Madaling tinatanggap ang pagbabago sa mga termino,
pangalan ng materyal o pisikal na elementong iniimbento o kinuha sa ibang kultura, kesa sa
pagbabago sa lebel ng tunog o sa sintaks ng wika. Gradwal na lumalaganap ang isang pagbabago o
inobasyon sa wika habang ito’y tinatanggap at ginagamit ng mga nagsasalita. Nag-uumpisa sa isang
puntong fokal at kumakalat sa buong grupo na nagsasalita ng partikular na wikang iyon.

Ang unang sistematik na pag-aaral ng pagbabago ng tunog sa wika’y ginawa nung ika-18 sentyuri
sa Europe. Pinagkumpara ang Latin, Grego, at Sanskrit at naipakita na may mga elementong komon
sa tatlong wikang ito. Nung malapit nang matapos ang ika-18 sentyuri pinaliwanag ni Sir William
Jones ang tyuri nya na batay sa mga elementong komon, may pinanggalingan na wikang sinauna
ang tatlong wikang binanggit na tinawag na Proto-Indo-European.  Malaki ang impluwensya
ng tyuri ng evolusyon ni Darwin nung panahong iyon kaya ipinaliwanang ang pagdevelop ng wika
batay sa mga relasyon nito sa mga ninunong wika. Itinulad ang relasyong ito sa isang puno at mga
sanga nito kaya tinawag itong Family Tree Theory.

• Hiniram ni August Schleicher (1861) ang tyuring ito at hinangad nyang ipakita sa isang
Famii-tri ang jenetik na relasyon ng mga grupo-grupong wika na may mga elementong komon, na
matetreys sa isang wikang ninuno. Ang kahinaan ng teoryang ito ay hindi nabigyan halaga ang mga
dayalek ng wika.

• Bukod dito, hindi rin naipaliwanag ang pag-split o paghiwalay ng isang wika kaya nagkakaroon
ito ng mga matatawag na anak, mga bunga ng pagbabago. * English (actual records) * Pre-English
Period * Primitive Anglo- Frisian * Pre-Anglo- Frisian Period * Primitive West Germanic * Pre-West
Germanic Period * Primitive Germanic * Pre-Germanic Period * Primitive Indo-European
Kasaysayan ng Ingles batay sa tyuring famili-tri (Bloomfield 1933)

Wave Theory- ito ay prinisenta ni J. Schmidt na kumikilala sa gradwal na pagbabago ng wika.

 Binatay sa mga rekonstruksyon na resulta ng comparative method ang tradisyunal na
klasipikesyon ni O. Dempwolff (1934) na sinundan ni A Capell (1962).  May ginawang pag-aaral si
A Haudicourt (1965) na nakasalalay sa mga hangganang Jeografik.  Gumamit naman ng
leksikostatiks si I. Dyen (1965) para sa kanyang teorya tungkol sa pagklasifay ng mga nasabing wika.

Mga Metod na Dayakronik  Kung pag-aaralan ang mga naisulat sa isang wika nung
sinaunang panahon o kung ikukumpara ang mga wikang magkakamag-anak-mga wikang may mga
elementong komon sa iba’t ibang lebel- malalaman na may nangyaring pagbabago sa histori ng mga
wikang iyon. Malalaman din kung ano ang prehistori nito at ang tyuritikal na anyo ng sinaunang
wika na pinagmulan ng mga wikang kinukompara. May ilang metod na nagagamit sa pag-aaral ng
histori at prehistori ng isang wika.
Metod na kwaliteytiv- kung saan mga fityur ng mga wika ang pinag-aaralan.  Kwantiteytiv
na ginagamitan ng bilang, persent, at statistiks sa pagpapatibay sa mga obserbasyon tungkol sa mga
elementong pinag-aaralan.  Kwaliteytiv na paraan- komparativ-rekonstrakyon, internal
rekonstraksyon, rul representesyon, dayalektoloji.  Kwanteytiv na paraan- leksikostastistik at
glotokronoloji.

Paket 07

Dalawang klase ng rekonstraksyon:

1. Komparativ- rekonstraksyon- kinukumpara ang mga magkamag-anak na wika para malaman
ang hugis ng wikang pinanggalingan.

2. Internal-rekonstraksyon – pinag-aaralan ang pagbabagong makikita sa isang yugto ng

development ng wika. Pinag-aaralan din ang mga dayalek ng isang wika at kinukunan ng mga form
na maaring ipagkumpara.

ANG KOMPARATIV-METOD Ang pinakaepektibong paraan para malaman ang relasyon ng mga wika
at ang histori ng pagdevelop nito. Ginagamit ang metod na ito para marekonstrak, mabuo muli, ang
maaring paniwalaang mga form ng isang sinauna o orihinal na wika. • Proto o Ninunong Wika
(PW/NW) ang maaring pinanggalingan ng magkamag-anak na wika. • Hal. Tag (bigas), Vis,Ilk
(bagas), Tbw, Bah (bagas), Isi (bohas)......(bugas) “kanin”... • Apuy, afuy, afi, api, “ apoy”; balay,
vaxay,walay, “ bahay” tinatawag na kogneyt ang mga ganitong salita na maririnig sa mga kamag-
anakang wika na halos pareho ang tunog at kahulugan.

Korespondens-set ang isang set ng mga tunog na nagkokorespond sa bawat isa sa mga kogneyt
ng mga wikang kinukumpara. Korespondens-set ng b ay b:v:b/w; “apuy” p:f ; bigas ay ang unang
vawel i:u:a *a- ay maririnig kahit sa alin mang pusisyon sa salita tulad ng nasa kogneyt-set

KOMPARATIV-REKONSTRAKSYON Kogneyt ng Tag dila sa ilang WP para makita ang aplikasyon ng

komparativ-metod sa pagrekonstrak ng mga tunog/salita na maaring tawaging Proto-Pilipinas (PP).
Ito ang wikang tyuretikal na ipinalalagay sa PW ng mga wika ng Pilipinas. Kogneyt-set ng dilaɁ-
dilaɁ,...dila,...dilά,...rilaɁ,...zilά,...Čila,... Dilάk i,a,l- ang mga tunog na ito ang tatayong mga
protoform. Ɂ- ang simbol para sa minumungkahing orihinal na tunog. Refleks- ang tunog sa wika na
masasabing galing sa orihinal na tunog o protoform. Kogneyt-set ng waloɁ-
walú,...wάluɁ,...wάlu,..waxu,.wagό,..waLú,..waYό.. korespondens- l:x:g:L:Y

INTERNAL REKONSTRAKSYON  kinukumpara ang mga varayti ng wika sa isang panahon, hal. Sa
kontemporaryong panahon, para malaman ang form ng sinaunang wika tulad ng Proto-Tagalog.
Samantala, sa komparativ- rekonstraksyon kinukumpara ang mga magkamag-anak na wika para
malaman ang sinaunang wikang pinanggalingan ng mga ito.  Nagagamit din ang komparativ-
metod sa pagrekonstrak ng histori ng isang kontemporaryong wika. Kinukumpara ang mga iba’t
ibang dayalek nito, mga tunog, salita, sentens at kahulugan para marekonstrak ang masasabing
sinaunang form ng wika.

Hal. Alupihan – na maririnig sa ilang dayalek ng Tagalog • Aluhipan- sa ibang varayti • Lumunin – sa
Lukban, Quezon na • Lunukin – sa ibang dayalek • Taytay (Rizal) tuliya, bakaya, aleng, in-in na tulya,
bakya, alin, at in-in sa ibang dayalek.  Ang pagkakaiba ng mga dayalek ng Tagalog na nagbibigay
linaw sa sinaunang wika nito. Ang sikwens ng glotal-stap at isang konsonant, -ɁK- o- KɁ • Hal. Bigat-
bigɁat, puson -pusɁon, gabi- gabɁi, tamis - tamɁis, sipon- sipɁon. • Hal ng sikwens KɁ- KK→K = Digkit-
dikit, halungkay- halukay, likyab-liyab.

RUL-REPRESENTESYON  Sa tatlong komponent ng wika- sintaks, semantiks at fonoloji- ang

SINTAKS- ang nagjejenereyt ng mga sentens. At dito malalaman ang mga rul sa pagbubuo ng mga
ito at ng leksikon. Idinadagdag ang mga pagbabago sa tunog ng wika sa dulo ng fonoloji bilang mga
bagong rul nito. Ang pagpapakita ng ganitong pagbabago’y tinatawag na pagrestraktyur. 
Reordering- pagbabago sa pagkakasunod ng mga rul. Isang inobesyon na nagsasalamin ng
pagbabago sa wika. Hal. b *b→ b, w/# __ (Mar) v (Itb)

• Hal. Pagreorder ng pusisyon ng adverb-sabjek at verb sa Ingles (Bynon 1977). Sa old English –
nalipat sa unahan ng sentens ang alinman sa mga konstityuwent na nag- iisa. * order ng
konstityuwent– Old English – Adverb-verb- subjek. * nareoder ang rul – subjek-verb – may ilang
adverb na sumusunod sa dating rul tulad ng never, scarcely, hardly. Kaya may mga sentens sa
kasalukuyan sa Ingles tulad ng Never did he mention....” ni minsan di nya binanggit”, Scarcely had
she finished...., “Halos di pa nya natapos”.

LEKSOKOSTATISTIKS AT GLOTOKRONOLOJI Dinevelop ang mga paraang leksikostatistiks at

glotokronoloji para malaman ang tagal ng panahon o time depth (td) – taong nakalipas buhat nung
nagsplit ang magkamag-anakang wika. Sa Metod na kwalityetiv- di malalaman ang higit kumulang
na daan-daang bilang ng mga taon, kung kelan bumukod ang wika sa sinaunang wika o kung kelan
nangyari ang dayverjens. Sa Paraang Komparativ – hindi malalaman ang haba ng panahong
lumipas buhat sa panahon na iisang wika pa ang magkokontemporaring pinag- aaralang wika.
Natatantya lang ito sa pagreleyt sa ibang pangyayari sa histori ng komunidad na gumagamit ng
pinag-uusapang wika, tulad ng gera, malaking sakuna

M. Swadesh (1950) - Isa sa kilalang skolar para malaman o makwenta ang dami ng taong
lumipas mula nung nagkaroon ng dayverjens. Ayon sa kanya, may bahagi ng vokabulari ng wika na
nagbabago sa palagiang reyt.  Beysic-vokabulari- binubuo ng mga salitang pinaniniwalaang
unibersal at mga salitang nagmamarka ng gramatik-fangsyon. Listahan ito ng mga salita na di halos
nababago dahil hindi naktukoy o nakatali sa kultura, Hal. Mga parte ng katawan ng tao tuld ng ulo,
mata, daliri; pangyayari sa kalikasan tulad ng ulan, lindol, damo, puno; unibersal na eksperyens
tulad ng pagtulog, pagkain, panganganak; salitang may gramatik fangsyon tulad ng ako, ikaw, at,
ang.  Listahang Swadesh- ang tawag sa listahan ito ng 200 na salita na binawasan ng 100.

Pinoproseso ang mga resulta ng bilang ng isang formyula batay sa asamsyon na magkapareho ang
bilis ng pagbabago ng beysik-vokabulari ng anumang wika. Magkapareho di lang sa haba ng
panahon buhat sa pagsplit, kundi maging sa bilis ng pagbabago na tinatawag na td. Tulad ng
nabanggit na, ito ang pinaniniwalaang taon kung kailan nagkaroon ng dayverjens. Ang ganitong pag-
aaral ang tinatawag na leksikostatistiks.  Samantala, sa nasabing paraan natutuklasan din ang
bawat pagsplit at ang kronoloji ng pagsplit. Ibig sabihin, kung alin ang magkakasunod na pagsplit ng
mga wika buhat sa pinakamtandang sinaunang wika. Kung ilalagay lahat ito sa famili- tri, ito ang
buko sa tri. Ang pagplot ng famili-tri sa paraang leksikostatistiks ang tinatawag na glotokronoloji.

Retensyon- Pageksamin sa listahan ng beysik- vokabulari para malaman ang bilang ng mga
kogneyt base sa pagkakahawig ng korespondens nila sa sinaunang wika.  Batay sa unang ginawang
pag-aaral ng mga wikang Indi- European, Intsik at iba pa, nalaman na ang averej-reyt ng retensyon
ay 81% sa 200 na listahan 0 86% sa 100 na listahan.  Formula ng leksikostatistiks log c t = (t =
panahon, log = ‘logarithm’, c = kogneyt, r = reyt) 2 log r

Ito ngayon ang ginagamit na reyt sa pagkalkuleyt ng reyt ng retensyon sa loob ng isang libong taon.
Samakatwid 86% ng beysic- vokabulari ng sinaunang wika ang naiiwan o hindi nawawala sa mga
wika ng mga anak nito. Dapat tandaan na kelangan maestablis muna na magkakamag-anak ang mga
wikang pinag-aaralan. Nalalaman ito kapag nagawan na ng komparativ na pag-aaral ng
tunog/morfim/sitaks ng mga wikang inaaplayan ng leksikostatiks/ glotokronoloji.

PAGBABAGONG PANGFONOLOJI  Inisyal n k- bago ng n sa kontemporaryong Ingles bagamat

nakikita pa rin kapag nakasulat ang mga salitang meron nito. Hal. Know ‘alam’, knife ‘kutsilyo’, *Sa
mga WP ang mga PP na diptong ay napalitan ng monoptong sa kapangpangan kaya PP *ɁanaɁəy
‘anay’ > Ɂane (ay>e); PP *Ɂapúy>Ɂapi (uy>i). *Rul a e PP y→ u I

MONOPTONGISESYON Ito ang proseso ng pagbabago na ang dating diptong vawel + semi-vawel,
ay nagiging isang vawel. Pwedeng sabihing pagsisimplifay ito ng wika dahil mas simple ang isang
tunog kesa sa kombinasyon ng dalawang tunog. Hal Middle English riwd> Modern English rud
‘bastos,walang galang’; PP *ɁanảɁey> Kap Ɂane ‘anay’; PP * kagtay> Igt Ɂagse ‘atay’

DIPTONGISESYON Kabaligtaran ito ng prosesong katatalakay pa lamang. Naging diptong ang

dating isang vawel lamang, tulad ng Middle English wi:f > Modern English wayf ‘asawang babae’.

ASIMILASYON- Pagbabagong morfofonimik bilang singkronik na pagbabago. - nababago ang dating

tunog sa isang salita dahil sa hila o impluwensya ng katabing tunog. Hal. PP *supsap > Yak. Sassap
dahil bumagay o naasimileyt

DISIMILESYON- Kabaligtaran ng asimilesyon ang prosesong ito na makikita sa mga PP stap na

naging mga neysal na homorganik. Ibig sabihin, naging neysal na binibigkas sa punto ng artikulesyon
ng dating stap, halimbawa PP *sάɁbit > Itb saɁmit ‘sabit’,, PP *supsəp > Itw súmsup ‘susup’.

PAGTAAS AT PAGBABA- Maaring nagkaroon ng pagbabago dahil napataas o napababa ang

pusisyon ng dila sa pagbigkas ng dating mababa o mataas na tunog hal. Middle English he>hi ‘sya
(lalake)’ kung saan napalitan ang pagitna na e ng pataas na i.

PATALIKOD AT PAHARAP – Sa prosesong ito binibigkas sa harapan ng bibig ang tunog na dating
binibigkas sa likod o di kaya binibigkas sa likod ng bibig ang dating binibigkas sa harap. Hal. Ang
tunog na [ɒ]sa Ingles ang mga British na binibigkas sa likod ng bibig sa mga salitang father,apple,ask
na naging ᴂ, na binibigkas sa harap ng bibig sa Ingles ng mga Amerikano. Sa mga WP makikita ang
prosesong ito sa PP * dὰ|an> Isi dԑyάn ‘daan’, *danúm> Kal čẻlum ‘tubig’ kung saan nahilang
paharap ang a ng mga katabing tunog,

METATESIS- • Ito ang prosesong paglipat ng tunog sa ibang pusisyon sa loob ng isang morfim o
salita tulad ng PP *baɁgát> Akl bugɁát, Bla Ɂablát ‘bigat’; *linaw > Ilk nilaw ‘langaw’;PP dakap >Igt
dəkάp ‘dakip’ PP * diwataɁ > Bla Ɂadwata ‘diwata’. Nagkaroon ng otomatik at kinundisyon na
metatesis sa kap ang mga tunog na p-,t-,b-, a s nung ito’y nasa unahan ng mga salita na sinusundan
ng a na nanggaling sa PP *a kaya ang PP *bagásɁ >Ɂabyás ‘ bigas’, *pəsá > ɁapsáɁ ‘ pisa’. Hindi
nangyari ang metatesis nung nagkaroon ng tatlong sunod-sunod na konsonant na resulta ng
prosesong ito. Hal. *baɁgát > bayát ‘bigat’ at *baɁkaɁ > bába ‘baba’ dahil magkakaroon nga ng
tatlong KKK ang mga salitang ito (bɁg/bɁk) na labag sa patern ng ga tunog sa Kapampangan.

PAGKAWALA/DELISYON AT PAGDADAGDAG – Maaring mangyari ang pagkawala ng tunog sa isang

pusisyon lamang nito sa salita. Hal. Nawala o di na binibigkas ang tunog na –e sa name,dance,nose
kahit sinusulat pa rin ito sa nasabing pusisyon sa mga ganitong salita. • Nangyayari din na
nadadagdagan ng tunog ang mga salita at dahil sa pangkarniwang katangian ng wika. 
JEMINESYON • Pag-uulit ng isang tunog hal. *panúɁ > Yak pannúɁ, Ilk punnú, Ibg pannú, Buk pannuɁ
‘puno’.

REDUPLIKESYON – • Pag-uulit ng silabol, morfim o ng buong salita. Hal. PP *kimlat, > Nag Vir, Kam
kikilát, Mar kilakilát, Ibg kilakiláɁ ‘kidlat’

PAGBABAGONG PANGMORFOLOJI

ANALOJI- • Isang proseso na nagreresulta sa pagbuo ng mga salita. Habang nagbabago ang isang
wika, sa pagdaan ng panahon, malaki din ang proseso ito sa pagbabago sa sistemang morfoloji.
Nagbabago ang ilang mga elemento mas laganap sa wikang iyon.  Analojik na pagbabago ang
tawag sa ganitong proseso. Hal. Konggresman – tong ‘koleksyon’= tongresman ‘ konggresman na
kumukulekta ng suhol’.

• Pagdadagdag ng afiks- hal. Ulam: mag-ulam; bahay: magbahay; Helikopter: maghelikopter.

• Kodak→ kodakan → kodaker; drive (verb)- driver;sing – singer • “plural –s” datas, alumnas, -
datum, alumnae • Verb sa Ingles na may ed para sa pas-tens hal killed, grouped, moved,loved kesa
sa paraang ng repleysiv tulad ng swum, wrote, ate. • Beys-form na nilalagyan ng afiks- donate-
donation- donated-donates

PAGBABAGONG PANSINTAKS  Ang pagbabago na may epekto sa pagbubuo ng sentens, o di kaya

sa isa o higit pang mga elemento ng sentens.Nangyayari ito dahil sa ilang bagay. Isa na rito ang
pagkakalantad ng spiker ng wika sa mga ekspresyon, pronunsesyon,salita o tunog ng ibang wika.
Nagkakroon din ng pagbabago dahil sa mga inobesyon sa sarili niyang wika at ng pagbabago sa
kanyang linggwistik environment.

Ang mga pagbabago sa sintaks na bunga ng impluwensya ng linggwistik-envayronment o ng

pagkawala ng mga konstraksyon ay nagreresulta sa pagbabago sa mga rul ng sintaks. Kapag
nagkaroon ng inobesyon sa wika bunga ng pagbabago ng linggwistik-envayronment, nagkakaroon
ng karagdagang rul ng pag-aayos ng rul ng gramar. Nagkakaroon naman ng pagkawala ng rul kapag
di na gamit ang isang konstraksyon ng wika. Kapag nangyari ito masasabing nagkaroon ng
simplifikesyon sa gramar.

Malamang gaano man tayo katatas sa Tagalog mahirap siguro nating maintindihan ang: Carit nang
carit ang matáng itiningin sa acqin nang poot. “ Kumakarit/matalim ang galit/ may poot na matang
itiningin sa akin.”

PAGBABAGONG PANSEMANTIK Mas nahahalata kaagad ang mga pagbabagong semantik, ang
mga pagbabago sa kahulugan, kesa sa pagbabago sa ibang lebel ng wika. Tulad ng nabanggit na
nagbabago ang wika dahil sa pagbabago ng envayronment nito na maaring epekto ng migrasyon o
kontak sa ibang grupo o wika.

PANGKATANG GAWAIN:

1. Gumawa ng grafikong pantulong kung saan ay itala ang mga wikang nababago dahil sa diverjens
nito gaya ng Time freeze= taym pers. Limang halimbawa.
2. Magtala ng limang halimbawa ng wika na gaya ng Analoji – hal. Tonggresman – konggresman
na kumukuha ng tong.