8.

Tlenki

Systematyka związków nieorganicznych

NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Zadanie 1. Skorzystaj
z podręcznika
Podkreśl wzory sumaryczne tlenków niemetali. s. 70

N2O, Na2O, CaO, SO3, PbO2, SO2, K2O, CO2

Zadanie 2.
Uzupełnij tabelę.

Wzór sumaryczny tlenku Nazwa systematyczna tlenku

FeO tlenek żelaza(II)

NO2 tlenek azotu(IV)

Cu2O tlenek miedzi(I)

Fe2O3 tlenek żelaza(III)

N 2O5 tlenek azotu(V)

CuO tlenek miedzi(II)

ZnO tlenek cynku

Al2O3 tlenek glinu

Zadanie 3.
Tlenki metali można otrzymać m.in. w wyniku bezpośredniej syntezy z pier-
wiastków chemicznych, która przebiega według schematu:
metal + tlen tlenek metalu
lub w reakcji analizy – termicznego rozkładu wodorotlenków:
T
wodorotlenek tlenek metalu + woda
Napisz równania reakcji otrzymywania tlenków metali o podanych wzorach
sumarycznych podanymi sposobami.
A. Fe2O3 4 Fe + 3 O2 → 2 Fe2O3
2 Fe(OH)3 →
T
Fe2O3 + 3 H2O

B. CuO 2 Cu + O2 → 2 CuO
Cu(OH)2 →
T
CuO + H2O
Produktami termicznego
C. Al2O3 4 Al + 3 O2 → 2 Al2O3 rozkładu wodorotlenku
żelaza(III) są tlenek
2 Al(OH)3 →
T
Al2O3 + 3 H2O żelaza(III) i woda.

33
 Zadanie 4.
Systematyka związków nieorganicznych

Charakter chemiczny Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, w którym badano charakter che-

substancji określa się,
badając jej zachowanie
miczny wybranych tlenków. Wyniki doświadczenia zebrano w tabeli. Przeanali-
wobec wody, kwasów zuj dane i uzupełnij zdanie.
i zasad.
Reakcja z mocnym
Badany tlenek Reakcja z wodą Reakcja z zasadą
kwasem
K 2O zachodzi zachodzi nie zachodzi

CO2 zachodzi nie zachodzi zachodzi

Al2O3 nie zachodzi zachodzi zachodzi

CO nie zachodzi nie zachodzi nie zachodzi

Na podstawie wyników przeprowadzonego doświadczenia chemicznego można

a)
stwierdzić, że tlenek węgla(II) ma charakter obojętny , tlenek węgla(IV) −
model struktury kryształu
kwarcu
charakter kwasowy , tlenek potasu − charakter zasadowy ,
a tlenek glinu − charakter amfoteryczny .

Zadanie 5.
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe.

1. Tlenek krzemu(IV) występuje w przyrodzie wyłącznie jako kwarc. P F

Szkło krzemianowe ma strukturę krystaliczną, a krzemionka

2. P F
bezpostaciową.

3. Krzemionka jest składnikiem piasku. P F

b)
model struktury Tlenek krzemu(IV) ma charakter kwasowy, ale reaguje tylko z kwasem
4. P F
szkła fluorowodorowym.

Zadanie 6.
Pierwsze etapy produkcji szkła krzemianowego polegają na ogrzaniu mieszaniny
SiO2, CaCO3 i Na2CO3 w piecu hutniczym. W wysokiej temperaturze węglany ule-
gają rozkładowi na tlenki metali i tlenek węgla(IV). Następnie powstałe tlenki metali
reagują z tlenkiem krzemu(IV). Produktami tych reakcji chemicznych są krzemiany.
Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych (1−4) zachodzących podczas
produkcji szkła krzemianowego.
1 2
CaCO3 CaO CaSiO3
3 4
Na2CO3 Na 2O Na2SiO3
Tlenek krzemu(IV) jest T
głównym składnikiem 1. CaCO3 → CaO + CO2 3. Na2CO3 → Na2O + CO2
kwarcu a) i szkła
laboratoryjnego b). 2. CaO + SiO2 → CaSiO3 4. Na2O + SiO2 → Na2SiO3

34
Karta laboratoryjna

Systematyka związków nieorganicznych

Zobacz
TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ doświadczenie
docwiczenia.pl
Kod: C1NEUE
Badanie charakteru chemicznego tlenku magnezu
a) Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją.
Instrukcja: MgO
• Przygotuj: 3 probówki, statyw do probówek, łopatkę metalową, 3 pipety, tlenek magnezu

wodę destylowaną, roztwór fenoloftaleiny, MgO, HCl(aq), NaOH(aq). HCl(aq)

• Probówki umieść w statywie. kwas chlorowodorowy
• W każdej probówce umieść niewielką ilość tlenku magnezu – użyj
metalowej łopatki. NaOH
wodorotlenek sodu
• Do 1. probówki dodaj za pomocą pipety wody destylowanej, a następnie
kilka kropli roztworu fenoloftaleiny.
• Do 2. probówki dodaj kwasu chlorowodorowego z roztworem fenoloftaleiny,
a do 3. – roztworu wodorotlenku sodu z roztworem fenoloftaleiny.
Schemat:
woda destylowana HCl(aq) NaOH(aq)
z roztworem fenoloftaleiny z roztworem fenoloftaleiny z roztworem fenoloftaleiny

1 2 3
MgO MgO MgO

b) Wpisz numery probówek (1−3), których dotyczą podane obserwacje.

Probówka 3 : Zawartość nie zmieniła barwy.
Probówka 1 : Zawartość zabarwiła się na malinowo.
Probówka 2 : Powstał bezbarwny roztwór.
c) Zaznacz poprawne uzupełnienie (A−C) zdania oraz jego uzasadnienie (I−III).
Na podstawie przeprowadzonych obserwacji można sformułować wniosek, że
tlenek magnezu ma charakter

A. kwasowy, I. reaguje z kwasem i wodą, a nie reaguje z zasadą.

B. amfoteryczny, ponieważ II. reaguje z zasadą i wodą, a nie reaguje z kwasem.

C. zasadowy, III. reaguje z kwasem i zasadą, a nie reaguje z wodą.

d) Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych zachodzących w probów-

kach lub napisz, że reakcja nie zachodzi.
Probówka 1.: MgO + H2O → Mg(OH)2
Probówka 2.: MgO + 2 HCl → MgCl2 + H2O
Probówka 3.: Reakcja nie zachodzi.

35
Systematyka związków nieorganicznych

Zobacz
doświadczenie TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ
docwiczenia.pl
Kod: C1Z9NB
Badanie charakteru chemicznego tlenku siarki(IV)
Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją. Napisz obserwacje i sformułuj
wniosek.
Schemat: Instrukcja:
• Przygotuj: 3 probówki z korkami, statyw do probówek, 3 łyżki do spalań, 3 pipety,
płonąca palnik gazowy, zapałki, siarkę, wodę destylowaną, roztwór oranżu
siarka
metylowego, HCl(aq), nasycony wodny roztwór Ca(OH)2 (wodę wapienną).
powietrze
1 • Probówki umieść w statywie.
woda • Do 1. probówki wlej wodę destylowaną, do 2. HCl(aq), a do 3. – wodę wapienną.
z roztworem
oranżu • Do każdej probówki dodaj kilka kropli roztworu oranżu metylowego.
metylowego • Siarkę umieść na łyżce do spalań i ogrzewaj w płomieniu palnika, aż się zapali.
• Łyżeczkę z płonącą siarką umieść w 1. probówce nad powierzchnią cieczy.
płonąca
siarka Po zakończeniu spalania siarki wyjmij łyżkę, probówkę zamknij korkiem
powietrze i wstrząśnij jej zawartością. Powtórz tę czynność dla 2. i 3. probówki.
2
HCl z roztworem Obserwacje: W probówce 1. roztwór zmienił barwę z pomarańczowej na
oranżu
metylowego czerwoną, w 2. probówce pozostał czerwony, a w 3. probówce
strącił się biały osad.
płonąca
siarka Wniosek: Tlenek siarki(IV) reaguje z wodą i wodorotlenkiem wapnia, a nie
powietrze
3 reaguje z kwasem chlorowodorowym. Jest więc tlenkiem kwasowym.
woda wapienna
Ca(OH)2

NIEWIELKIE PROJEKTY, DUŻE EFEKTY

Otrzymywanie tlenku węgla(IV) z gazowanej wody mineralnej i badanie jego

właściwości
Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją. Uzupełnij obserwacje i wniosek.
Instrukcja:
• Przygotuj: miskę z gorącą wodą, balon, butelkę gazowanej wody mineralnej,
wysoką szklankę z wywarem z czerwonej kapusty, łyżkę z tworzywa
sztucznego.
balon
• Otwórz butelkę wody mineralnej i szybko nałóż balon na jej szyjkę.
• Butelkę wstaw do miski z gorącą wodą.
• Gdy balon napełni się gazem, zdejmij go ostrożnie z butelki i wpuść gaz do
butelka szklanki z wywarem z czerwonej kapusty.
z gazowaną
wodą • Zawartość szklanki wymieszaj łyżką.
mineralną
Obserwacje: Wywar z czerwonej kapusty zmienił barwę z fioletowej
naczynie
z gorącą na różową .
wodą
Wniosek: Wodny roztwór tlenku węgla(IV) ma odczyn kwasowy ,
ponieważ tlenek węgla(IV) reaguje z wodą i powstaje słaby kwas węglowy .

36
9. Związki pierwiastków

Systematyka związków nieorganicznych

chemicznych z wodorem
NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Zadanie 1. Skorzystaj
z podręcznika
Pokreśl wzory sumaryczne związków wodoru z metalami. s. 79

NH3, MgH2, CH4, MgH2, PH3, KH, HCl, H2S, CaH2, AlH3

Zadanie 2.
Przeanalizuj tabelę, a następnie na podstawie podanych nazw (A−D) napisz
wzory sumaryczne związków pierwiastków chemicznych z wodorem.

Numer grupy
układu 1. 2. 13. 14. 15. 16. 17.
okresowego
Nazwa grupy litowce berylowce borowce węglowce azotowce tlenowce fluorowce

Wartościowość
pierwiastka
chemicznego I II III IV III II I
w związku
z wodorem
Wzór związku
chemicznego NaH MgH2 AlH3 SiH4 PH3 H 2S HBr
z wodorem

A. wodorek wapnia CaH2 C. selenowodór H2Se

B. wodorek potasu KH D. amoniak NH3

Zadanie 3.
Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie
cyframi 1−6. Podaj nazwy produktów.
1. H2 + Cl2 → 2 HCl
CaH2 HBr
2. H2 + S → H2S
5 6

NH3
4
H2
1
HCl 3. H2 + 2 Na →2 NaH
3 2 4. 3 H2 + N2 → 2 NH3
NaH H2S 5. H2 + Ca → CaH2
6. H2 + Br2 → 2 HBr

37
 10. Wodorotlenki
Systematyka związków nieorganicznych

NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Skorzystaj
z podręcznika
Zadanie 1.
s. 86 Podkreśl wzory sumaryczne wodorotlenków dobrze rozpuszczalnych w wo-
dzie. Skorzystaj z tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie.
Mg(OH)2, KOH, Fe(OH)2, Be(OH)2, NaOH, Ba(OH)2

Zadanie 2.
Napisz wzory sumaryczne wodorotlenków na podstawie podanych nazw.
A. wodorotlenek wapnia Ca(OH)2 C. wodorotlenek miedzi(II) Cu(OH)2
B. wodorotlenek litu LiOH D. wodorotlenek glinu Al(OH)3

Wodorotlenek miedzi(II) Zadanie 3.

Cu(OH)2 to niebieski
galaretowaty osad. Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe.

1. Wodorotlenki sodu i potasu wykazują właściwości higroskopijne. P F

Wodny roztwór amoniaku jest stosowany do produkcji nawozów

2. P F
sztucznych.

3. Wodorotlenek żelaza(III) dobrze rozpuszcza się w wodzie. P F

Do produkcji mydeł i środków piorących stosuje się m.in. wodorotlenki

4. P F
potasu i sodu.
podczas
reakcji
chemicznej Zadanie 4.
sód bardzo
szybko się a) Podkreśl 3 ogólne zapisy otrzymywania wodorotlenków.
porusza
A. metal aktywny + kwas D. tlenek metalu aktywnego + kwas
B. metal aktywny + woda E. tlenek metalu aktywnego + woda
C. metal + niemetal F. wodorek metalu aktywnego + woda

b) Napisz i uzgodnij równania reakcji otrzymywania wodorotlenku baru spo-

sobami podkreślonymi w podpunkcie a).
Ba + 2 H2O → Ba(OH)2 + H2

Otrzymywanie
BaO + H2O → Ba(OH)2
wodorotlenku sodu
w reakcji sodu z wodą.
BaH2 + 2 H2O → Ba(OH)2 + 2 H2

38
Zadanie 5.

Systematyka związków nieorganicznych

Uczniowie przeprowadzili doświadczenie przedstawione na schemacie, a następ-
nie zapisali równania reakcji chemicznych zachodzących w probówkach 1−4.
NaOH(aq) HCl(aq) NaOH(aq)

1 2 3 4

Fe(OH)3 FeCl3 Fe(OH)3 Fe(OH)3

Wodorotlenek żelaza(III)
1. 2 Fe(OH)3 T Fe2O3 + 3 H2O 3. Fe(OH)3 + 3 HCl FeCl3 + 3 H2O to czerwonobrunatny
2. FeCl3 + 3 NaOH Fe(OH)3 + 3 NaCl 4. Fe(OH)3 + NaOH Na[Fe(OH)4] osad.

Które z podanych równań reakcji chemicznych potwierdzają charakter amfo-

teryczny wodorotlenku żelaza(III)? Zaznacz poprawną odpowiedź.
A. 1 i 2 B. 2 i 3 C. 3 i 4 D. 1 i 4

Zadanie 6.
Uczniowie przeprowadzili doświadczenie chemiczne w celu zbadania właściwo-
ści wodorotlenku potasu. Wykonane czynności i obserwacje zebrali w tabeli.

Czynności Obserwacje
1. Do każdej zlewki dodano kilka kropli roztworu Roztwory w obu zlewkach
fenoloftaleiny. zabarwiły się na malinowo.

2. Do 1. zlewki dodano roztwór wodorotlenku sodu. Nie zaobserwowano zmian.

3. Do 2. zlewki dodano kwas chlorowodorowy. Malinowy roztwór się odbarwił.

Barwa fenoloftaleiny
Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań (A−B) oraz ich uzasadnienia (I−II). w wodnych roztworach
wodorotlenków.
Rozpuszczanie stałego wodorotlenku potasu w wodzie jest procesem

A. endoenergetycznym, I. wzrasta.
ponieważ temperatura roztworu
B. egzoenergetycznym, II. się obniża.

Wodorotlenek potasu ma charakter

A. zasadowy, I. reaguje z kwasem i zasadą.

ponieważ
B. amfoteryczny, II. reaguje z kwasem, ale nie reaguje z zasadą.

Zadanie 7.
Głównym składnikiem powszechnie stosowanych środków do udrażniania rur
jest wodorotlenek sodu NaOH. Czy taki środek można stosować w przypadku
instalacji aluminiowych? Uzasadnij odpowiedź.
Nie, ponieważ aluminium tworzy z wodorotlenkiem sodu związek
rozpuszczalny w wodzie, co powoduje niszczenie instalacji aluminiowej. NaOH usuwa tłuste
zanieczyszczenia
zgromadzone w rurach.

39
 Karta laboratoryjna
Systematyka związków nieorganicznych

Zobacz
doświadczenie TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ
docwiczenia.pl
Kod: C187BR
Badanie odczynu wodnego roztworu wodorotlenku sodu
a) Wykonaj doświadczenie zgodnie z instrukcją. Narysuj schemat.
NaOH Instrukcja: Schemat:
wodorotlenek sodu • Przygotuj: 4 probówki, statyw do
probówek, NaOH(aq), roztwór
fenoloftaleiny, uniwersalny
papierek wskaźnikowy, roztwór
oranżu metylowego, wywar
z czerwonej kapusty.
• Probówki umieść w statywie.
• Do każdej probówki wlej równą
objętość roztworu NaOH.
• W 1. probówce umieść
uniwersalny papierek
wskaźnikowy.
• Do 2. probówki dodaj kilka
kropli roztworu fenoloftaleiny,
do 3. – kilka kropli roztworu
oranżu metylowego, a do 4. –
kilka kropli wywaru z czerwonej
kapusty.
b) Napisz obserwacje.

Numer Wskaźnik
Obserwacje
probówki kwasowo-zasadowy

uniwersalny papierek Uniwersalny papierek wskaźnikowy

1
wskaźnikowy zabarwił się na niebiesko.

Roztwór fenoloftaleiny zabarwił się na

2 roztwór fenoloftaleiny
malinowo.

roztwór oranżu Roztwór oranżu metylowego pozostał

3
metylowego pomarańczowy.

wywar z czerwonej Wywar z czerwonej kapusty zmienił

4
kapusty barwę z fioletowej na zieloną.

c) Zweryfikuj hipotezę: Roztwór NaOH ma odczyn zasadowy. Skreśl błędną

informację w podanym zdaniu.
Zaproponowana hipoteza została potwierdzona / obalona.

40
 Systematyka związków nieorganicznych
Zobacz
TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ doświadczenie
docwiczenia.pl
Kod: C17PE5
Otrzymywanie wodorotlenku wapnia w reakcjach metalu i tlenku metalu
z wodą
a) Uzupełnij schemat doświadczenia chemicznego. Wpisz nazwy odczynników Ca
wapń
chemicznych we właściwe miejsca.
Odczynniki: Ca, CaO, woda destylowana, roztwór fenoloftaleiny. CaO
tlenek wapnia
Szkło i sprzęt laboratoryjny: 2 probówki, statyw do probówek.
wapń tlenek wapnia

1 2
woda z roztworem woda z roztworem
fenoloftaleiny fenoloftaleiny

b) Napisz obserwacje.
Roztwór fenoloftaleiny w obu probówkach zabarwił się na malinowo.
W probówce 1. wydzielił się gaz.

c) Napisz równania zachodzących reakcji chemicznych, stosując zapis cząsteczkowy.

Probówka 1.: Ca + 2 H2O → Ca(OH)2 + H2
Probówka 2.: CaO + H2O → Ca(OH)2

NIEWIELKIE PROJEKTY, DUŻE EFEKTY

Badanie właściwości higroskopijnych różnych substancji

Wykonaj doświadczenie chemiczne zgodnie z instrukcją. Napisz obserwacje
i sformułuj wniosek.
Instrukcja:
• Przygotuj: 3 worki foliowe, 3 szklanki, 3 łyżki, cukier puder, sól kuchenną, mąkę
krupczatkę.
• Do 1. szklanki i 1. woreczka wsyp po 2 łyżki cukru pudru, do 2. szklanki
i 2. woreczka po 2 łyżki soli kuchennej, a do 3. szklanki i 3. woreczka –
po 2 łyżki mąki krupczatki.
• Wypuść powietrze z worków i szczelnie je zamknij.
• Substancje w szklankach i workach pozostaw w ciepłym miejscu, najlepiej
w kuchni, na 7 dni.
• Po 7 dniach otwórz worki i porównaj wygląd substancji w workach
i w szklankach.
Obserwacje: Substancje w workach nie zmieniły wyglądu, a substancje
w szklankach są wilgotne.

Wniosek: Cukier puder, sól kuchenna i mąka krupczatka mają właściwości

higroskopijne.
41
 11. Kwasy
Systematyka związków nieorganicznych

NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Skorzystaj
z podręcznika
Zadanie 1.
s. 92 a) Przyporządkuj wzór sumaryczny kwasu (A−E) do jego nazwy (I−V).
A. HClO4 B. H3PO4 C. HClO3 D. H2S E. HF

I. kwas fosforowy(V) A/B/C/D/E

II. kwas siarkowodorowy A/B/C/D/E
III. kwas chlorowy(VII) A/B/C/D/E
IV. kwas chlorowy(V) A/B/C/D/E
V. kwas fluorowodorowy A/B/C/D/E
b) Przyporządkuj nazwę kwasu (A−E) do jego wzoru sumarycznego (I−V).
A. kwas węglowy C. kwas azotowy(V) E. kwas chlorowodorowy
B. kwas azotowy(III) D. kwas siarkowy(VI)

I. HNO2 A/B/C/D/E
II. H2SO4 A/B/C/D/E
III. HNO3 A/B/C/D/E
IV. H2CO3 A/B/C/D/E
V. HCl A/B/C/D/E

Zadanie 2.
N N Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe.

1. Stężone roztwory kwasów są żrące. P F

Podczas rozcieńczania roztworu kwasu należy zawsze wlewać

2. P F
kwas do wody.

substancje
żrące
3. Wszystkie kwasy w temperaturze pokojowej są cieczami. P F

4. Wodne roztwory kwasów przewodzą prąd elektryczny. P F

17 Zadanie 3.
9F
16
moc Porównaj moc kwasów w podanych parach. Wpisz znak > lub <.
16S 17Cl
18
15 16 17 kwasu
34Se 35Br A. HCl < HBr D. H2SO3 < H2SO4
N
beztlenowego

N 52Te 53I się zwiększa

B. HNO3 > H2CO3 E. HF < HI
C. H2S < HCl F. H3PO4 < H2SO4
42
Zadanie 4.

Systematyka związków nieorganicznych

W reakcji wymiany mocny kwas wypiera słaby kwas z roztworu jego soli. Napisz HClO
i uzgodnij równania reakcji chemicznych między podanymi substratami lub HClO2 zwiększanie
napisz, że reakcja nie zachodzi. się mocy
HClO3 kwasu
A. Na2S + 2 HCl 2 NaCl + H2S
HClO4
B. KBr + HCl Reakcja nie zachodzi.

C. 2 K3PO4 + 3 H2SO4 3 K2SO4 + 2 H3PO4

D. KClO + HClO4 KClO4 + HClO

Zadanie 5.
Przeprowadzono doświadczenie chemiczne przedstawione na schemacie.
SiO2 SO2 P4O10 CO N2O3 CO2

1 2 3 4 5 6

woda destylowana + roztwór oranżu metylowego

a) Uzupełnij podane zdanie. Barwa oranżu metylowego

w roztworach kwasów.
W probówkach 2, 3, 5, 6 roztwór oranżu metylowego zmienił barwę z po-
marańczowej na czerwoną.
b) Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych zachodzących w probów-
kach wskazanych w podpunkcie a).
SO2 + H2O → H2SO3
P4O10 + 6 H2O → 4 H3PO4
N2O3 + H2O → 2 HNO2
CO2 + H2O → H2CO3

Zadanie 6.
Zidentyfikuj kwasy na podstawie ich właściwości. Uzupełnij tabelę. Skorzystaj
z różnych źródeł informacji.

Właściwości kwasu Wzór sumaryczny kwasu

Silnie utleniający, powoduje charakterystyczne żółknięcie białka. HNO3
Nietrwały, jest składnikiem wody gazowanej. H2CO3
Nietrwały, ma właściwości wybielające. H2SO3
Higroskopijny, powoduje zwęglenie substancji organicznych. H2SO4 Wpływ stężonego
roztworu kwasu
Beztlenowy, jest składnikiem soku żołądkowego. HCl siarkowego(VI) na cukier.

43
 Karta laboratoryjna
Systematyka związków nieorganicznych

Zobacz
doświadczenie TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ
docwiczenia.pl
Kod: C14FQ8
Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i kwasu fosforowego(V)
a) Wykonaj doświadczenie chemiczne zgodnie z instrukcją. Napisz obserwacje.
! Instrukcja:
Doświadczenie • Przygotuj: 2 probówki, 2 korki gumowe do probówek, statyw do probówek,
chemiczne wykonaj 2 łyżki do spalań, palnik gazowy, fosfor czerwony, siarkę, roztwór oranżu
pod wyciągiem metylowego, wodę destylowaną.
(dygestorium).
• Umieść probówki w statywie.
• Do każdej probówki wlej taką samą objętość wody destylowanej i dodaj
kilka kropli roztworu oranżu metylowego.
• Umieść niewielką ilość siarki na łyżce do spalań i ogrzewaj ją w płomieniu
palnika, aż się zapali.
• Łyżeczkę z płonącą siarką włóż do 1. probówki.
• Po zakończeniu spalania siarki wyjmij łyżkę, zamknij probówkę korkiem
i wstrząsaj nią.
• Powtórz czynności, używając zamiast siarki fosforu czerwonego.
Schemat:
płonąca płonący
siarka fosfor czerwony
powietrze powietrze
1 2
H2O + roztwór H2O + roztwór
oranżu metylowego oranżu metylowego

Obserwacje: W probówkach 1. i 2. roztwory zmieniły barwę

z pomarańczowej na czerwoną.

b) Uzupełnij wniosek nazwami systematycznymi otrzymanych substancji.

W probówce 1. powstał kwas siarkowy(IV) , a w probówce 2.
kwas fosforowy(V) .
c) Napisz i uzgodnij równania wszystkich reakcji chemicznych zachodzących
w probówkach.
Probówka 1.: S + O2 → SO2
SO2 + H2O → H2SO3

Probówka 2.: 4 P + 5 O2 → P4O10

P4O10 + 6 H2O → 4 H3PO4

44
12. Sole

Systematyka związków nieorganicznych

NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Zadanie 1. Skorzystaj
z podręcznika
Podziel sole o podanych wzorach na sole obojętne, wodorosole i hydroksosole. s. 99

NaHCO3, CaCO3, KHSO4, CaCl(OH), Al2S3, AlSO4(OH),

NaCl, Ca(H2PO4)2, FeBr(OH)2
Sole obojętne: CaCO3, Al2S3, NaCl
Wodorosole: NaHCO3, KHSO4, Ca(H2PO4)2
Hydroksosole: CaCl(OH), AlSO4(OH), FeBr(OH)2

Zadanie 2.
Napisz wzory sumaryczne soli na podstawie podanych nazw.
A. wodorosiarczan(VI) potasu KHSO4 C. chlorek żelaza(III) FeCl3
B. bromek wodorotlenek miedzi(II) CuBr(OH) D. fosforan(V) glinu AlPO4

Zadanie 3.
Napisz nazwy systematyczne soli na podstawie podanych wzorów.
A. Ca(NO3)2 azotan(V) wapnia
B. AlCl(OH)2 chlorek diwodorotlenek glinu
C. Ca(HSO4)2 wodorosiarczan(VI) wapnia

Zadanie 4.
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe.

1. Wszystkie sole dobrze rozpuszczają się w wodzie. P F

Za twardość przemijającą wody są odpowiedzialne wodorowęglany

2. P F
wapnia i magnezu.

3. Wapno gaszone powstaje w wyniku termicznego rozkładu wapienia. P F

Skały wapienne można odróżnić od skał innego rodzaju za pomocą

4. P F
kwasu węglowego.

Wapień jest stosowany w rolnictwie jako naturalny nawóz

5. P F Głównym składnikiem
odkwaszający glebę.
wapienia jest CaCO3.

45
 Zadanie 5.
Systematyka związków nieorganicznych

Uzupełnij i uzgodnij równania reakcji chemicznych zachodzących między

podanymi substratami.
A. 2 Na + H2SO4 Na2SO4 + H2

B. Ca(OH)2 + H2SO4 CaSO4 + 2 H2O

C. Al2O3 + 3 H2SO4 Al2(SO4)3 + 3 H2O

D. Fe2S3 + 3 H2SO4 Fe2(SO4)3 + 3 H2S

Zadanie 6.
Podkreśl 2 równania zachodzących w przyrodzie reakcji chemicznych, w któ-
rych wyniku tworzą się jaskinie krasowe.
T
A. CaCO3 CaO + CO2
B. CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + CO2 + H2O
Jaskinie krasowe tworzą C. CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO3)2
się w wyniku zjawiska
krasowego. D. Ca(HCO3)2 CaCO3 + CO2 + H2O

Zadanie 7.
Na fotografii przedstawiono składniki naturalnej wody mineralnej. Przyporząd-
kuj jony (1−4) do opisów ich znaczenia dla organizmu (A−D).

1
2
3
4

Skład wody mineralnej można odczytać z etykiety.

A. są budulcem zębów 1
B. regulują gospodarkę wodną organizmu 3
C. przeciwdziałają osteoporozie 2
D. wspierają proces trawienia 4

Zadanie 8.
Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań dotyczących właściwości soli.
A. Sole mają wysokie / niskie temperatury wrzenia.
B. W solach występują wiązania kowalencyjne spolaryzowane / jonowe
Sole, np. CuCl2, to między kationami metali i anionami reszty kwasowej.
substancje krystaliczne
o różnych barwach. C. Roztwory soli są / nie są elektrolitami.

46
Zadanie 9.

Systematyka związków nieorganicznych

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schematach
cyframi.
a) 1. 2 Ca + O2 → 2 CaO

6 3
2. CaO + H2O → Ca(OH)2
CaCl2 Ca Ca(NO3)2
7 1 4 3. Ca + 2 HNO3 → Ca(NO3)2 + H2

8 CaO 5
4. CaO + 2 HNO3 → Ca(NO3)2 + H2O
2
5. Ca(OH)2 + 2 HNO3 → Ca(NO3)2 + 2 H2O
Ca(OH)2
6. Ca + 2 HCl → CaCl2 + H2
7. CaO + 2 HCl → CaCl2 + H2O
8. Ca(OH)2 + 2 HCl → CaCl2 + 2 H2O

b) 1. 2 Cu + O2 → 2 CuO

1 2 2. CuO + H2SO4 → CuSO4 + H2O

Cu CuO CuSO4
3 4
6
3. CuO + 2 HCl → CuCl2 + H2O
CuCl2
5
Cu(OH)2 4. CuSO4 + 2 KOH → Cu(OH)2 + K2SO4
7
5. CuCl2 + 2 KOH → Cu(OH)2 + 2 KCl
Cu(NO3)2 6. Cu(OH)2 + H2SO4 → CuSO4 + 2 H2O
Strącanie Cu(OH)2
7. Cu(OH)2 + 2 HNO3 → Cu(NO3)2 + 2 H2O w reakcji CuSO4 z KOH.

Zadanie 10.
Twarda woda zawiera m.in. aniony wodorowęglanowe oraz kationy wapnia i ma-
gnezu. Podczas jej gotowania rozpuszczalne w wodzie wodorowęglany wapnia
i magnezu tworzą nierozpuszczalny w wodzie osad węglanów, nazywany kamie-
niem kotłowym. Jony HCO3− odpowiedzialne za twardość węglanową zostają
usunięte. Ten rodzaj twardości wody jest nazywany twardością przemijającą.
Napisz równania reakcji chemicznych zachodzących podczas usuwania twar-
dości węglanowej (przemijającej) wody.
Ca(HCO3)2 →
T
CaCO3 + H2O + CO2
Kamień kotłowy na
Mg(HCO3)2 →
T
MgCO3 + H2O + CO2 grzałce pralki.

Zadanie 11.
Napisz równania reakcji otrzymywania chlorku sodu trzema wybranymi spo-
sobami.
2 Na + Cl2 → 2 NaCl
2 Na + 2 HCl → 2 NaCl + H2
Na2O + 2 HCl → 2 NaCl + H2O

47
 Karta laboratoryjna
Systematyka związków nieorganicznych

Zobacz
doświadczenie TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ
docwiczenia.pl
Kod: C1PUHB
Odróżnianie skał wapiennych od innych skał i minerałów
a) Napisz instrukcję do doświadczenia chemicznego pozwalającego odróżnić
skały wapienne od innych skał i minerałów. Skorzystaj z podanych odczyn-
ników oraz ze szkła i sprzętu laboratoryjnego.
Odczynniki: kwas chlorowodorowy, woda wapienna (nasycony roztwór wo-
dorotlenku wapnia), kreda, granit, kwarc.
Szkło i sprzęt laboratoryjny: 3 probówki, 3 korki z rurką odprowadzającą,
statyw do probówek, 3 zlewki, pipeta.
Do 3 zlewek wlej wodę wapienną. W probówce 1. umieść kredę,
w probówce 2. granit, a w probówce 3. kwarc. Do każdej probówki dodaj
za pomocą pipety kwas chlorowodorowy. Wylot każdej probówki zamknij
korkiem z rurką odprowadzającą. Rurkę zanurz w zlewce z wodą wapienną.

b) Uzupełnij schemat. Wpisz nazwy odczynników chemicznych we właściwe miejsca.

kwas kwas
chlorowodorowy chlorowodorowy
1 2

kreda woda granit woda

wapienna wapienna

kwas
chlorowodorowy
3

kwarc woda
wapienna

c) Napisz obserwacje.
Woda wapienna mętnieje tylko w zlewce połączonej z probówką 1.

d) Sformułuj wniosek, odpowiadając na pytanie. Napisz odpowiednie równa-

nie reakcji chemicznej.
W której probówce znajduje się skała wapienna?
Skała wapienna znajduje się w probówce 1.

Równanie reakcji: CaCO3 + 2 HCl → CaCl2 + CO2 + H2O

48
 Systematyka związków nieorganicznych
Zobacz
TO DOŚWIADCZENIE MUSISZ ZNAĆ doświadczenie
docwiczenia.pl
Kod: C1YG4C
Otrzymywanie soli różnymi sposobami
a) Wykonaj doświadczenie chemiczne przedstawione na schemacie. Napisz
obserwacje.
HCl(aq) HCl(aq) HCl(aq) HCl(aq)

1 2 3 4
NaOH(aq)
Na2CO3(aq) Mg AgNO3(aq) + roztwór
fenoloftaleiny

Obserwacje: W probówkach 1. i 2. wydzielają się pęcherzyki gazów, w probówce 3.

strąca się biały, serowaty osad, a w probówce 4. roztwór fenoloftaleiny się odbarwia.

b) Sformułuj wniosek.
Sole można otrzymać wszystkimi czterema sposobami.

c) Napisz równania reakcji chemicznych zachodzących w probówkach.

Probówka 1.: Na2CO3 + 2 HCl → 2 NaCl + H2O + CO2
Probówka 2.: Mg + 2 HCl → MgCl2 + H2
Probówka 3.: AgNO3 + HCl → AgCl + HNO3
Probówka 4.: NaOH + HCl → NaCl + H2O

NIEWIELKIE PROJEKTY, DUŻE EFEKTY

Usuwanie twardości przemijającej wody

W wielu rejonach Polski woda wodociągowa używana w gospodarstwach domo-
wych jest twarda lub bardzo twarda.
a) Zaznacz schemat doświadczenia chemicznego, za pomocą którego można
usunąć domowym sposobem twardość przemijającą wody. Uzasadnij swój
wybór, pisząc odpowiednie równanie reakcji chemicznej.
soda
ocet
A. B. oczyszczona C.

woda woda woda

wodociągowa wodociągowa wodociągowa

Równanie reakcji chemicznej: Ca(HCO3)2 → CaCO3↓ + CO2 + H2O

T

b) Wykonaj doświadczenie chemiczne przedstawione na schemacie zazna-

czonym w podpunkcie a). Napisz obserwacje.
Obserwacje: W wyniku ogrzewania wody wodociągowej strąca się
biały osad.
49
 13. Hydraty
Systematyka związków nieorganicznych

NA DOBRY POCZĄTEK
SKORZYSTAJ
Z PODRĘCZNIKA
Skorzystaj
z podręcznika
Zadanie 1.
s. 113 Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Cząsteczki wody w hydratach są nazywane
A. wodą chemiczną. C. wodą krystalizacyjną.
B. wodą destylowaną. D. wodą utlenioną.

Zadanie 2.
Napisz nazwę systematyczną lub wzór sumaryczny hydratów miedzi przed-
stawionych na fotografiach.

Wzór sumaryczny: CuCl2 ∙ 2 H2O Wzór sumaryczny: CuSO4 ∙ 5 H2O

Nazwa systematyczna: Nazwa systematyczna:
chlorek miedzi(II)−woda(1/2) siarczan(VI) miedzi(II)−woda(1/5)

Zadanie 3.
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub
F – jeśli jest fałszywe.

1. Anhydryt i gips są zaliczane do skał wapiennych. P F

2. Anhydryt ma właściwości higroskopijne. P F

3. Gips palony powstaje w wyniku prażenia anhydrytu. P F

Twardnienie zaprawy gipsowej polega na wiązaniu wody przez gips

4. P F
palony.

5. Anhydryt i gips są stosowane w jubilerstwie oraz w budownictwie. P F

50
Zadanie 4.

Systematyka związków nieorganicznych

a) b)
Napisz równanie reakcji chemicznej zachodzącej podczas:
a) prażenia gipsu w temperaturze 190−200°C.
2 (CaSO4 ∙ 2 H2O) → 2 CaSO4 ∙ H2O + 3 H2O

b) twardnienia zaprawy gipsowej. W wyniku prażenia

2 CaSO4 ∙ H2O + 3 H2O → 2 (CaSO4 ∙ 2 H2O) gipsu a) powstaje gips
palony b).

Zadanie 5.
Napisz wzory sumaryczne i nazwy systematyczne soli, których zastosowania
przedstawiono na fotografiach.

Produkcja nawozów sztucznych. Uzupełnia nie niedoboru Leczenie złamań i innych urazów.
elektrolitów w organizmie.

NH4NO3, azotan(V) amonu NaCl, chlorek sodu CaSO4 ∙ 2 H2O,

siarczan(VI) wapnia−woda(1/2)

Zadanie 6.
Oblicz zawartość procentową wody krystalizacyjnej w soli o wzorze MgSO4 ∙ 7 H2O.
Wynik podaj z dokładnością do jedności.

Krok 1
Odczytaj z układu
mH = 1 u, mMg = 24 u,
mO = 16 u, mS = 32 u 1 H
okresowego mH, mMg, wodór
1,008
mO, mS.

Krok 2 mMgSO4 ∙ 7 H2O =

Oblicz masę = 24 u + 32 u + 4 ∙ 16 u + 7 ∙ (2 ∙ 1u + 16 u) 12Mg
cząsteczkową magnez
MgSO4 ∙ 7 H2O. mMgSO4 ∙ 7 H2O = 246 u 24,305

Krok 3
Oblicz masę wody
krystalizacyjnej.
mH2O = 7 ∙ (2 ∙ 1 u + 16 u) 8O
7 ∙ mH2O
mH2O = 126 u tlen
15,999

Krok 4
Oblicz zawartość %mH2O = mH2O : mMgSO4 ∙ 7 H2O ∙ 100%
procentową wody
%mH2O = 126 u : 246 u ∙ 100% 16S
krystalizacyjnej w soli. siarka
%mH2O = 51% 32,06
Krok 5
Napisz odpowiedź. Zawartość procentowa wody krystalizacyjnej
w hydracie wynosi 51%.
51
 Karta powtórzeniowa
Systematyka związków nieorganicznych

Zadanie 1.
Dopasuj wzór sumaryczny substancji (A−F) do jej nazwy (I−VI).
A. KH B. H2S C. KHS D. CaCl(OH) E. KOH F. K 2O
I. chlorek wodorotlenek wapnia A/B/C/D/E/F
II. siarkowodór A/B/C/D/E/F
III. wodorosiarczek potasu A/B/C/D/E/F
IV. wodorek potasu A/B/C/D/E/F
V. tlenek potasu A/B/C/D/E/F
VI. wodorotlenek potasu A/B/C/D/E/F

Zadanie 2.
Zaznacz odpowiedź, w której wzory substancji zostały poprawnie przyporządkowane do ich
charakteru chemicznego.

Charakter
Odpowiedź
zasadowy kwasowy obojętny amfoteryczny

A KH, Al(OH)3, SO3 H2S, CO, Al2O3 CH4, NaOH, CaO CH4, H2O, Cr(OH)3

B KH, NaOH, CaO H2S, SO3, HNO3 CO, CH4, H2O Al2O3, Cr(OH)3, Al(OH)3

C H2S, SO3, CaO KH, NaOH, CO Al2O3, Cr(OH)3, HNO3 CH4, H2O, Al(OH)3

D H2S, CO, Al2O3 KH, Al(OH)3, SO3 CH4, H2O, Cr(OH)3 CH4, NaOH, CaO

Zadanie 3.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Amfoteryczny charakter wodorotlenku żelaza(III) można potwierdzić, przeprowadzając reakcję tego
wodorotlenku z
A. zasadą i mocnym kwasem. C. mocnym kwasem tlenowym i beztlenowym.
B. zasadą. D. kwasem.

Zadanie 4.
Zaznacz nazwę systematyczną hydratu o wzorze sumarycznym FeCl3 ∙ 6 H2O.
A. chlorek żelaza(II)–woda(1/6) C. chlorek żelaza(II)–woda(6/1)
B. chlorek żelaza(III)–woda(1/6) D. chlorek żelaza(III)–woda(6/1)

Zadanie 5.
Zaznacz nazwę odczynnika chemicznego, za pomocą którego można odróżnić skałę wapienną
od innych skał i minerałów.
A. roztwór fenoloftaleiny C. roztwór zasady sodowej
B. kwas chlorowodorowy D. woda destylowana

52
Zadanie 6.

Systematyka związków nieorganicznych

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Przemijającą twardość wody powodują
A. węglany wapnia i magnezu. C. chlorki wapnia i magnezu.
B. siarczany(VI) wapnia i magnezu. D. wodorowęglany wapnia i magnezu.

Zadanie 7.
Zaznacz równanie reakcji chemicznej, które przedstawia proces powstawania gipsu palonego.
T T
A. CaCO3 CaO + CO2 C. Ca(HCO3)2 CaCO3 + CO2 + H2O
T T
B. 2 (CaSO4 ∙ 2 H2O) 2 CaSO4 ∙ H2O + 3 H2O D. 2 CaSO4 ∙ H2O + 3 H2O 2 (CaSO4 ∙ 2 H2O)

Zadanie 8.
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.

1. Anhydryt jest solą uwodnioną. P F

2. W skład szkła krzemianowego wchodzą krzemiany sodu i magnezu. P F

3. Gips, gips palony i wapień są stosowane w budownictwie. P F

4. Saletry to azotany(V) występujące w przyrodzie. P F

5. Zaprawa gipsowa twardnieje pod wpływem tlenku węgla(IV) zawartego w powietrzu P F

Zadanie 9.
Przeprowadzono doświadczenia chemiczne przedstawione na schematach.

HCl(aq)

wapień 1
2 3

woda
CaO
wapienna

a) Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych zachodzących w probówkach.

Probówka 1.: CaCO3 → CaO + CO2
Probówka 2.: CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O
Probówka 3.: CaO + 2 HCl → CaCl2 + H2O

b) Skreśl błędne informacje w podanych zdaniach.

A. Jednym z produktów termicznego rozkładu wapienia jest tlenek węgla(IV) CO2. Jest on tlenkiem
kwasowym / zasadowym, ponieważ reaguje / nie reaguje z wodą wapienną.
B. Drugim produktem termicznego rozkładu wapienia jest tlenek wapnia CaO, nazywany też
wapnem palonym / gaszonym. Jest to tlenek zasadowy / kwasowy, co potwierdza reakcja
zachodząca w probówce 3.

53