Matematika

II 2.Integralak

INTEGRALAK

1. INTEGRAL MUGAGABEA

1.1. Funtzio baten jatorrizkoa

𝐹 𝑥 funtzioa 𝑓 𝑥 -ren jatorrizkoa da, baldin eta 𝐹´ 𝑥 = 𝑓 𝑥 bada.

Ondorioa: 𝐹 𝑥 + 𝑘 ´ = 𝐹´ 𝑥 = 𝑓 𝑥 denez,

𝐹 𝑥 funtzioa 𝑓 𝑥 -ren jatorrizkoa bada, 𝐹 𝑥 + 𝑘 ere bai, 𝑘 konstantea edozein delarik ere.

1.2. Funtzio baten Integrala

𝑓 𝑥 -ren integrala funtzio horren jatorrizko guztien multzoa da eta 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 idazten da.

𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐹 𝑥 + 𝑘 𝑘 = integrazio-konstantea (𝑘 ∈ ℝ)

1
 Matematika II 2.Integralak

1.3. Integralen propietateak

𝑓 𝑥 + 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑔 𝑥 𝑑𝑥

𝑘 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑘 𝑓 𝑥 𝑑𝑥

1.4. Berehalako integralak

Oinarrizko funtzioak Funtzio konposatuak

𝑑𝑥 = 𝑥 + 𝑘 𝑐 𝑑𝑥 = 𝑐𝑥 + 𝑘

𝑥 !!! 𝑓 𝑥 !!!
Berreketak 𝑥 ! 𝑑𝑥 = +𝑘 𝑛 ≠ −1 𝑓 𝑥 !
∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = +𝑘 𝑛 ≠ −1
𝑛+1 𝑛+1
1 𝑓´ 𝑥
𝑥 !! = 𝑑𝑥 = ln 𝑥 + 𝑘 = ln 𝑓 𝑥 + 𝑘
𝑥 𝑓 𝑥

𝑒 ! 𝑑𝑥 = 𝑒 ! + 𝑘 𝑒! !
∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑒 ! !
+ 𝑘
Esponentzialak
𝑎! 𝑎! !
𝑎 ! 𝑑𝑥 = + 𝑘 𝑎! !
∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = + 𝑘
ln 𝑎 ln 𝑎

sin 𝑥 𝑑𝑥 = − cos 𝑥 + 𝑘 sin 𝑥 ∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = − cos 𝑓 𝑥 + 𝑘

cos 𝑥 𝑑𝑥 = sin 𝑥 + 𝑘 cos 𝑓 𝑥 ∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = sin 𝑓 𝑥 + 𝑘

Trigonometrikoak
1 + tan! 𝑥 𝑑𝑥 = tan 𝑥 + 𝑘 1 + tan! 𝑓 𝑥 ∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = tan 𝑓 𝑥 + 𝑘

1 𝑓´ 𝑥
𝑑𝑥 = tan 𝑥 + 𝑘 𝑑𝑥 = tan 𝑓 𝑥 + 𝑘
cos ! 𝑥 cos ! 𝑓 𝑥

1 𝑓´ 𝑥
𝑑𝑥 = arc sin 𝑥 + 𝑘 𝑑𝑥 = arc sin 𝑓 𝑥 + 𝑘
1−𝑓 𝑥 !
1 − 𝑥!

−1 −𝑓´ 𝑥
Arku funtzioak 𝑑𝑥 = arc cos 𝑥 + 𝑘 𝑑𝑥 = arc cos 𝑓 𝑥 + 𝑘
1−𝑓 𝑥 !
1 − 𝑥!
1 𝑓´ 𝑥
𝑑𝑥 = arc tan 𝑥 + 𝑘 !
𝑑𝑥 = arc tan 𝑓 𝑥 + 𝑘
1 + 𝑥! 1+𝑓 𝑥

2
Matematika II 2.Integralak

1.5. Aldagai aldaketa edo ordezkapen metodoa

t aldagaia definitu behar da integratu nahi dugun x-ren funtzioaren zati moduan. Hura
ordezkatuz, integrala t aldagaiko integral bihurtzen da, kalkulatzen errazagoa dena.
Horretarako, beharrezkoa da integralan funtzio bat eta bere deribatua identifikatzea.

𝑡=𝑔 𝑥
𝑑𝑡 = 𝑔´ 𝑥


Ø Beste aldagai aldaketa batzuk:

𝑓 𝑥 𝑑𝑥 integralean aldaketa hau egin dezakegu:

𝑥=𝑔 𝑡
𝑑𝑥 = 𝑔´ 𝑡 𝑑𝑡

Orduan, 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑓𝑔 𝑡 ∙ 𝑔´ 𝑡 𝑑𝑡

1.6. Zatikako integrazioa

Hau erabiltzen da: 𝑢 𝑑𝑣 = 𝑢 ∙ 𝑣 − 𝑣 𝑑𝑢

Integratu behar dugun funtzioaren zati bati 𝑢 deituko diogu eta bere deribatua lortu
beharko dugu (𝑑𝑢) eta beste zati bati 𝑑𝑣 deituko diogu eta bere jatorrizkoa lortu
beharko dugu (𝑣).

Zein zati aukeratu 𝑢 eta zein 𝑑𝑣 jakiteko arau hau jarraituko dugu:

ALPES (𝑢 beti ezkerrean dagoena izango da)

A: arc sin, arc cos, arc tan.
L: log, ln.
P: polinomioak.
E: esponentzialalak.
S: sin, cos

3
Matematika II 2.Integralak

1.7. Funtzio arrazionalen integrazioa

𝑃 𝑥
𝑑𝑥
𝑄 𝑥

A) Berehalako integral batzuk

!´ !
• 𝑑𝑥 = 𝑙𝑛 𝑓 𝑥 + 𝑘
! !

!´ ! !! ! ! !!!!
• ! ! !
= 𝑓 𝑥 ∙ 𝑓´ 𝑥 𝑑𝑥 = !!!!
+ 𝑘

B) 𝑷 𝒙 − 𝐫𝐞𝐧 𝐦𝐚𝐢𝐥𝐚 ≥ 𝑸 𝒙 − 𝐫𝐞𝐧 𝐦𝐚𝐢𝐥𝐚 denean

Polinomioen arteko zatiketa egin behar da:

𝑃 𝑥 𝑄 𝑥 𝑍 𝑥 = zatidura
𝐻 𝑥 𝑍 𝑥 𝐻 𝑥 = hondarra

𝑃 𝑥 𝐻 𝑥 𝑃 𝑥 𝐻 𝑥
=𝑍 𝑥 + ⇒ 𝑑𝑥 = 𝑍 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑑𝑥
𝑄 𝑥 𝑄 𝑥 𝑄 𝑥 𝑄 𝑥

C) 𝑷 𝒙 − 𝐫𝐞𝐧 𝐦𝐚𝐢𝐥𝐚 < 𝑸 𝒙 − 𝐫𝐞𝐧 𝐦𝐚𝐢𝐥𝐚 denean

Izendatzaileko polinomioa, 𝑄 𝑥 , deskonposatu egin behar da: 𝑄 𝑥 = 0 ekuazioa

ebatzi eta erroak kalkulatu.

Kasu hauek izan daitezke:

C.1. Izendatzaileak erro erreal bakunak ditu

𝑄 𝑥 = 𝑥 − 𝑎 ∙ 𝑥 − 𝑏 ∙ …∙ 𝑥 − 𝑛

𝑃 𝑥 𝐴 𝐵 𝑁
= + + ⋯+ ⇒ 𝐴, 𝐵, … , 𝑁 kalkulatu
𝑄 𝑥 𝑥−𝑎 𝑥−𝑏 𝑥−𝑛

𝑃 𝑥 𝐴 𝐵 𝑁
= 𝑑𝑥 + 𝑑𝑥 + ⋯ + 𝑑𝑥
𝑄 𝑥 𝑥−𝑎 𝑥−𝑏 𝑥−𝑛

4
 Matematika II 2.Integralak

C.2. Izendatzaileak erro erreal anizkoitzak ditu

𝑄 𝑥 = 𝑥 − 𝑎 !

𝑃 𝑥 𝐴 𝐵 𝑁
= + !
+ ⋯+ !
⇒ 𝐴, 𝐵, … , 𝑁 kalkulatu
𝑄 𝑥 𝑥−𝑎 𝑥−𝑎 𝑥−𝑎

𝑃 𝑥 𝐴 𝐵 𝑁
= 𝑑𝑥 + !
𝑑𝑥 + ⋯ + !
𝑑𝑥
𝑄 𝑥 𝑥−𝑎 𝑥−𝑎 𝑥−𝑎

C.3. Izendatzaileak erreala ez den erroren bat du

𝒅𝒙
C.3.1.
𝒂𝒙𝟐 !𝒄

Behar diren moldaketak egin (konstateekin biderkatu edo zatituz) forma hau duen
integrala lortzeko:
𝑓´ 𝑥
𝑑𝑥 = arc tan 𝑓 𝑥 + 𝑘
𝑓 𝑥 !+1

𝒅𝒙
C.3.2.
𝒂𝒙𝟐 !𝒃𝒙!𝒄

1. Izendatzailea adierazpen honetara bihurtu: 𝑎𝑥 ! + 𝑏𝑥 + 𝑐 = 𝑚𝑥 + 𝑛 !

+ 𝑘
2. Behar diren moldaketak egin (konstateekin biderkatu edo zatituz) forma hau duen
integrala lortzeko:
𝑓´ 𝑥
𝑑𝑥 = arc tan 𝑓 𝑥 + 𝑘
𝑓 𝑥 !+1

𝒎𝒙!𝒏
C.3.3. 𝒅𝒙 = 𝐼! + 𝐼!
𝒂𝒙𝟐 !𝒃𝒙!𝒄

Integrala bi zatitan banatuko dugu. Lehenengo zatia izendatzailearen logaritmo

nepertarra izango da eta bigarrena arku tangentea, C.3.2. kasuan bezala.
Horretarako, zenbakitzailean (goian) beharrezkoak diren moldaketak egin behar dira
(konstateekin biderkatu edo zatituz) izendatzailearen deribatua lortzeko: 𝑎𝑥 + 𝑏 .
Horrekin lehenengo integrala atera eta soberan geratzen den zenbakiarekin bigarren
integrala osatu.

5
Matematika II 2.Integralak

C.4. Izendatzaileak erro erreak bakunak, anizkoitzak eta ez errealak ditu

Kasu guztiak nahasiak ager daitezke.

!
𝑄 𝑥 = 𝑥−𝑎 ∙ 𝑥−𝑏 ∙ 𝑥−𝑐 ∙ 𝑎´𝑥 ! + 𝑏´𝑥 + 𝑐´

𝑃 𝑥 𝐴 𝐵 𝐶! 𝐶! 𝐶! 𝐷𝑥 + 𝐸
= + + + !
…+ !
+
𝑄 𝑥 𝑥−𝑎 𝑥−𝑏 𝑥−𝑐 𝑥−𝑐 𝑥−𝑎 𝑎´𝑥 !+ 𝑏´𝑥 + 𝑐´

1.8. Erlazio trigonometrikoak integraletan

Erlazio trigonometriko hauek erabiliz: 1 = sin! 𝑥 + cos ! 𝑥

cos 2𝑥 = cos ! 𝑥 − sin! 𝑥

Beste hauek ondoriozta daitezke, zenbait integral ebazteko baliagarriak izan

daitezkeenak:

• Bi adierazpenak gehituz:
1 + cos 2𝑥 1 cos 2𝑥
1 + cos 2𝑥 = 2 cos ! 𝑥 ⇒ cos ! 𝑥 = ⇒ cos ! 𝑥 = +
2 2 2

• Bi adierazpenen kenketa eginez:

1 − cos 2𝑥 1 cos 2𝑥
1 − cos 2𝑥 = 2 sin! 𝑥 ⇒ sin! 𝑥 = ⇒ sin! 𝑥 = −
2 2 2

1.9. Baldintza batzuk betetzen dituen jatorrizkoa bilatzea

Gaiaren hasieran hau ikusi genuen:

𝐹 𝑥 funtzioa 𝑓 𝑥 -ren jatorrizkoa da, baldin eta 𝐹´ 𝑥 = 𝑓 𝑥 bada.

Funtzio baten integrala funtzio horren jatorrizko guztien multzoa da eta honela
adierazten da: 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐹 𝑥 + 𝑘

Multzo horretatik jatorrizko zehatz bat eskatzen badigute, baldintza batzuk emanda, k
integrazio-konstantea kalkulatu behar dugu 𝐹 𝑥 funtzioari baldintza horiek ezarriz.

6
Matematika II 2.Integralak

2. INTEGRAL MUGATUA

2.1. Funtzio baten integral mugatua

𝑓 𝑥 funtzioa jarraitua eta positiboa da 𝑎, 𝑏 tartean. 𝑓 𝑥 -ren grafikoaren, X

ardatzaren eta 𝑥 = 𝑎 eta 𝑥 = 𝑏 zuzen bertikalen arteko azaleraren balioa a eta b
arteko 𝒇 𝒙 -ren integral mugatua irakurtzen da eta honela idazten da:

!
𝑓 𝑥 𝑑𝑥
!

a zenbakiari integrazioaren behe-muga deritzo; b zenbakiari integrazioaren goi-muga;

eta 𝑎, 𝑏 tarteari integrazio-tartea.

2.2. Funtzio integrala: Kalkulu integralaren oinarrizko teorema

𝑓 𝑥 funtzioa jarraitua bada 𝑎, 𝑏 tartean, orduan,

!
𝐹 𝑥 = !
𝑓 , 𝑥 ∈ 𝑎, 𝑏 funtzioa deribagarria da eta 𝐹´ 𝑥 = 𝑓 𝑥 egiaztatzen da.

𝐹 𝑥 funtzioari 𝑓 𝑥 -ren Funtzio Integral deritzo.

2.3. Integral mugatuaren propietateak

!
• !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 0

! !
• !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = − !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥

! ! !
• !
𝑓 𝑥 +𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + !
𝑔 𝑥 𝑑𝑥

! !
• !
𝑘 ∙ 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑘 !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥

! ! !
• 𝑐 ∈ 𝑎, 𝑏 bada ⇒ !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + !
𝑓 𝑥 𝑑𝑥

7
Matematika II 2.Integralak

2.4. Integral mugatuaren kalkulua: Barrow-en erregela

𝑓 𝑥 funtzioa jarraitua bada 𝑎, 𝑏 tartean eta 𝐺 𝑥 funtzioa 𝑓 𝑥 -ren jatorrizko bat

bada, hau betetzen da:
!
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑏 − 𝐺 𝑎
!

Integral mugatua kalkulatzeko eman beharreko urratsak:

− f-ren jatorrizko bat bilatu integral mugagabea ebatziz: 𝐺 𝑥 = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥
− Funtzio horren balioak kalkulatu a-n eta b-n: 𝐺 𝑎 eta 𝐺 𝑏 .
− Integral mugatuaren emaitza bi balio horien kendura da:
!
!
𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥 ! =𝐺 𝑏 −𝐺 𝑎
!

2.5. Kurba batek mugatutako azalera

• 𝒇 𝒙 funtzioa jarraitua eta positiboa bada 𝒂, 𝒃 tartean.

𝑓 𝑥 -ren grafikoak, 𝑥 = 𝑎, 𝑥 = 𝑏 zuzenek eta abzisa-ardatzak mugatzen duten azalera
hau da:

!
𝐴= 𝑓 𝑥 𝑑𝑥
!

• 𝒇 𝒙 funtzioa jarraitua eta negatiboa bada 𝒂, 𝒃 tartean.
𝑓 𝑥 -ren grafikoak, 𝑥 = 𝑎, 𝑥 = 𝑏 zuzenek eta abzisa-ardatzak mugatzen duten azalera
hau da:

! !
𝐴=− 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥
! !

• 𝒇 𝒙 funtzioa jarraitua bada eta zeinua aldatzen badu 𝒂, 𝒃 tartean.
𝑓 𝑥 -ren grafikoak, 𝑥 = 𝑎, 𝑥 = 𝑏 zuzenek eta abzisa-ardatzak mugatzen duten azalera
kalkulatzeko, zati bakoitzaren azalera kalkulatu behar da eta lortutako azalera guztiak
gehitu.

8
Matematika II 2.Integralak

!! !! !! !
𝐴 = 𝐴! + 𝐴! + 𝐴! + 𝐴! = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 − 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 − 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 =
! !! !! !!

!! !! !! !
= 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 𝑑𝑥
! !! !! !!

Funtzioaren adierazpen grafikoa ezaguna baldin bada, horretan oinarritu gaitezke

𝑥! , 𝑥! , 𝑥! … balioak lortzeko eta zati bakoitzaren azalera kalkulatzean integral
mugatuaren zeinua aukeratzeko (azalera OX ardatzaren gainean baldin badago
positiboa eta azpian baldin badago negatiboa).

Funtzioaren adierazpen grafikoa ezaguna ez bada, honako urrats hauek eman behar
dira:

I. 𝑓 𝑥 = 0 ekuazioa ebatzi, funtzioaren eta OX ardatzaren arteko ebaki puntuak lortzeko.

Lortutako soluzioen artean a eta b artean daudenak aukeratu eta txikienetik handienera
ordenatu. Demagun, hau lortu dugula:
𝑎 < 𝑥! < 𝑥! < 𝑥! < 𝑏

II. 𝑓 𝑥 -ren jatorrizko bat bilatu, 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 eginez. 𝐺 𝑥 deituko diogu.

III. Kalkulatu 𝐺 𝑎 , 𝐺 𝑥! , 𝐺 𝑥! , 𝐺 𝑥! eta 𝐺 𝑏

IV. Zati bakoitzaren azalera kalkulatu, integral mugatuen balio absolutuak hartuz:
!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑎
!

!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑥!
!!

!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑥!
!!

!
𝐴! = 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑏 − 𝐺 𝑥!
!!

V. Bilatzen ari garen azalera hau izango da: 𝐴 = 𝐴! + 𝐴! + 𝐴! + 𝐴!

9
Matematika II 2.Integralak

2.6. Bi kurbek mugatutako azalera

• Azalera esparru bakarraz osatuta dagoenean.
! !
𝐴= 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 − 𝑔 𝑥 𝑑𝑥
! !
!
𝐴= 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥
!
!
𝐴= 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥
!

• Azalera zenbait eremutan banatuta dagoenean.

!! !!
𝐴= 𝑔 𝑥 −𝑓 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥
!! !!

!! !!
𝐴= 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥
!! !!

Orokorrean, edozein kasutan, honako urrats hauek eman ditzakegu:

I. 𝑓 𝑥 = 𝑔 𝑥 ekuazioa ebatzi, bi funtzioen arteko ebaki puntuak lortzeko. Lortutako

soluzioak txikienetik handienera ordenatu. Demagun, hau lortu dugula:
𝑥! < 𝑥! < 𝑥! < 𝑥!

II. 𝑓 𝑥 − 𝑔 𝑥 -ren jatorrizko bat bilatu, 𝑓 𝑥 −𝑔 𝑥 𝑑𝑥 eginez. 𝐺 𝑥 deituko diogu.

III. Kalkulatu 𝐺 𝑥! , 𝐺 𝑥! , 𝐺 𝑥! eta 𝐺 𝑥!

IV. Zati bakoitzaren azalera kalkulatu, integral mugatuen balio absolutuak hartuz:
!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 − 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑥!
!!

!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 − 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑥!
!!

!!
𝐴! = 𝑓 𝑥 − 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝐺 𝑥! − 𝐺 𝑥!
!!

V. Bilatzen ari garen azalera hau izango da: 𝐴 = 𝐴! + 𝐴! + 𝐴!

10