TEMYÎZ VE SAYILAR

• Temyîz ve Çeşitleri
• Sayma Sayıları ve Temyîzi
İÇİNDEKİLER

• Sıra Sayıları ve Kullanımı ARAPÇA IV

Prof. Dr.
Musa YILDIZ

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Temyîz yapılarını,
HEDEFLER

• Temyîz çeşitlerini,
• Sayma sayılarını ve bunların
temyîzlerini,
• Sıra sayılarını ve kullanımını
öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

7
© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Temyîz ve Sayılar

Sayılar ve Temyîzi

Ölçü Birimleri ve
Temyîzi
İsimlerde Kapalılık

Tartı Birimleri ve
Temyîzi

Hacim Birimleri ve
KAPALI Temyîzi
İFADELER VE
TEMYÎZ
ÇEŞİTLERİ Kem-i İstifhâmiyye
ve Kem-i Haberiyyeli
Cümle

İsm-i Tafdilli Cümle

Cümlede Kapalılık

“Artmak, Azalmak,
Güzel ve Çirkin
Olmak, Büyük veya
Küçük Olmak” gibi
Fiillerin Kullanıldığı
Cümle

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Temyîz ve Sayılar

GİRİŞ
Arap dilinde cümleyi oluşturan isim, fiil ve harfler cümle içerisinde
birbiriyle etkileşim hâlindedir. Bazı kelimeler bir diğerini etkiler ve bu etki
sonucunda etkilenen kelimenin son tarafında birtakım hareke ve harf değişmeleri
meydana gelir. Bu değişim, o kelimenin cümlenin hangi ögesi olduğuna dair bir
ipucu barındırmakta ve ona uygun bir anlam katkısı sağlamaktadır. Örneğin
cümlede mübteda, haber, fail, naibu’l-fail gibi ögeler ref alameti taşımaktayken
meful çeşitleri, hâl, müstesnâ, temyiz gibi ögeler ise nasb alameti taşımakta ve
mansub olmaktadır. Bu mansub cümle ögelerinden biri de cümledeki kapalı
isimlerin ya da kapalı bir cümlenin kapalılığını ortadan kaldıran temyizdir.

TEMYÎZ
TANIMI
Kendisinden önce geçen ve anlam bakımından kapalı olan bir nekre ismi
veya cümleyi açıklayan câmid nekre ve mansûb isme temyîz adı verilir. Ayrıca
Temyîz isim veya mümeyyiz, mübeyyin, müfessir de denir. Temyîzin açıkladığı isme mümeyyez
cümleleri açıklayan denir.
mansûb-nekre bir
isimdir. Bazen mecrûr Temyîz genellikle mansûb bir isim olmakla beraber, harf-i cerli veya
olarak da irab edilebilir. tamlamalı bir yapı içinde bulunduğunda irabını (hareke, harf değişimi) mecrûr
olarak da alabilir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, temyîz iki tür kapalılığı ortadan
kaldırmaktadır. Bunlar isimlerdeki ve cümlelerdeki kapalılıktır.

TEMYÎZİN ÇEŞİTLERİ
A- İSİMLERDE KAPALILIK
İsimlerde kapalılık, sayılarda, ölçü, tartı ve hacim birimlerini ifade eden
kelimelerde olur. Bunların dışında, ancak bir ölçü işine yarayan bazı nesne ve
kavramlarla ilgili bir kapalılığı da gideren, sandık, koli, kutu, bardak, şişe, avuç gibi
ölçüler de kapalılığı giderebilir. Temyîz günlük hayatta kullandığımız cümlelerde de
yer alır. Örneğin; “Çarşıdan bir kilo elma aldım.” cümlesindeki “bir kilo aldım”
ibaresi tek başına kullanılsa cümlede bir kapalılık olurdu. Çünkü “ne aldın?” sorusu
akla gelirdi. İşte “bir kilo” ismini açıklamak için “elma” ismi açıklayıcı, yani temyîz
olarak cümleye eklenmiştir.
İsimlerde ilgili kapalılığı ele alırken sayıların da bu türe girdiği ifade edildi.
Ancak sayılarla ilgili geniş açıklama ünitenin ilerideki konularında detaylı olarak ele
alınacağından bu bölümde isimlerdeki kapalılıkla ilgili diğer türler ele alınacaktır.
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz; temyîzler kırmızıyla, mümeyyezler ise altı çizilerek
gösterilmiştir.
Ölçü, tartı ve hacim ölçülerinin temyîzleri üç şekilde olabilir:

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Temyîz ve Sayılar

1- Müfred-Mansûb bir isim olabilir:

Sana bin metre yer sattım. ً ‫أﻟﻒ ِﻣ ٍﱰ‬

.‫أرﺿﺎ‬ َ ‫ﻚ‬ َ ُ‫ﺑِ ْﻌﺘ‬

.‫ْﺤﺎ‬ ِ
Babam bir paket tuz satın ً ‫ﻛﻴﺴﺎ ﻣﻠ‬
ً ‫ا ْﺷﱰى واﻟﺪي‬
Örnek
aldı.

Bu yıl bir ton kömüre ihtiyacımız var. ً ‫َﳓﺘﺎج إﱃ ﻃُ ٍّﻦ‬

.‫ﻓﺤﻤﺎ ﰲ ﻫﺬا اﻟﻌﺎم‬

Köylü kadın keçiden bir litre süt sağdı. .ِ‫ﱰا ﺣﻠﻴﺒًﺎ ﻣﻦ اﻟﻌﻨﺰة‬ ِ ِ
ً ‫َﺣﻠﺒَﺖ اﻟ َﻘ َﺮ ِوﻳﱠﺔ ﻟ‬

ً ‫ْأ‬ ‫أ‬

2- Muzafun ileyh olarak mecrûr olabilir, ancak bu durumda mahallen

mansûb olur.

Allah zerre kadar zulmetmez. .ٍ‫ﻣﺜﻘﺎل ذ ﱠرة‬

َ ‫إ ّن ﷲَ ﻻ ﻳَﻈْﻠِ ُﻢ‬
ٍ ‫َﺷﺮﺑﺖ ﻛﻮب‬
.‫ﻣﺎء‬
Bir bardak su içtim. َ ُ
Örnek

Haftada yedi gün vardır. ٍ ُ‫ﰲ اﻷﺳﺒﻮ ِع ﺳﺒﻌﺔ‬

.‫أﻳﺎم‬
Senin için iki metre kumaş aldım. ٍ ُ‫ﻣﱰي ﻗ‬
.‫ﻤﺎش‬ ْ ‫أﺣﻀﺮت ﻟﻚ‬
ُ

3- Başına ‫ ِﻣ ْﻦ‬harfi gelmek suretiyle mecrûr olabilir. Bu durumda da mahallen

mansûb olur.

Çoban tahta bir kulübede ٍ

.‫ﺧﺸﺐ‬ ‫ﻛﻮﺧﺎ ﻣﻦ‬
ً ‫اﻋﻲ‬ ِ ‫ﻳﺴﻜﻦ اﻟﺮ‬
oturuyor. ّ ُ
ٍ ‫ﻣﻦ ْأر‬
.‫ض‬ ِ
Onun bir karış toprağı yok. ْ ‫ﻟﻴﺲ ﻟﻪ ﺷ ْﺒـ ٌﺮ‬
Örnek

Müteahhit bir kutu çivi satın aldı. .‫اﺷﱰى اﳌﻘﺎ ِو ُل ﻋُﻠﺒﺔً ﻣﻦ ﻣﺴﻤﺎ ٍر‬
ٍ ‫ﻃﻠﺒﺖ ﻣﻦ اﻟﻨﺎدل زﺟﺎﺟﺔً ﻣﻦ‬
.‫ﻣﺎء‬
Garsondan bir bardak su istedim. ُ ُ ْ

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Temyîz ve Sayılar

İsimlerdeki kapalılık ve bunların kullanış biçimleri bir tabloda gösterilecek

olursa;

.‫ﺧﺒﺰا‬ ِ
Bir parça ekmek yedim. ً ً‫ﻗﻄﻌﺔ‬ ‫ْﺖ‬
ُ ‫أَﻛﻠ‬

.‫ْﺖ ﻗِﻄﻌﺔَ ﺧﺒ ٍﺰ‬

Örnek
Bir parça ekmek yedim. ُ ‫أَﻛﻠ‬

.‫ﻣﻦ ﺧﺒ ٍﺰ‬ ِ ُ ‫أَﻛﻠ‬

Bir parça ekmek yedim. ْ ً‫ْﺖ ﻗﻄﻌﺔ‬

Temyiz, anlam bakımından cümlenin faili veya mefûlü olur. Aşağıdaki

alıştırmaları yapınız:

•Aşağıdaki cümlelerde verilen fâilleri gerekli değişiklikleri

yaparak örnekteki gibi temyîze dönüştürünüz.
Alıştırmalar

• ‫َﺣ ُﺴ َﻦ ﳏﻤ ٌﺪ‬ ٍ ‫أﺧﻼق‬

.‫ﳏﻤﺪ‬ ‫ﺖ‬
ُ ْ َ‫ ﺣﺴﻨ‬:‫ﻣﺜﺎل‬
.ً‫أﺧﻼﻗﺎ‬
ٍ ‫ ﻋﻈُﻢ ﺷﺄْ ُن‬-1 •
.‫ﻛﺮﱘ ﻫﺬﻩ اﻷﻳﺎم‬ َ
........................................

ِ ‫ﻒ‬
.‫اﻷب ﻋﻠﻰ أﺑﻨﺎﺋﻪ‬ ُ ْ‫ اﺷﺘ ﱠﺪ ﻋﻄ‬-2 •
..........................................

.‫ورد اﳊﺪﻳﻘﺔ ﰲ اﻟﺮﺑﻴ ِﻊ‬

ُ ‫ ﻳَﻜْﺜُﺮ‬-3 •
............................................

ِّ
.‫اﳉﻨﺪي‬ ‫ادت ﺷﺠﺎﻋﺔ‬
ْ ‫ ز‬-4 •
...............................................

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫•‪ -1‬ﻋﻈُﻢ ﺷﺄْ ُن ٍ‬

‫‪Cevaplar‬‬
‫ﻛﺮﱘ ﻫﺬﻩ اﻷﻳﺎم‪.‬‬ ‫َ‬
‫ﻋﻈُ َﻢ ﻛﺮﱘٌ ﺷﺄْﻧﺎً ﻫﺬﻩ اﻷﻳﺎم‪.‬‬ ‫•‬
‫ﻒ ِ‬
‫اﻷب ﻋﻠﻰ أﺑﻨﺎﺋﻪ‪.‬‬ ‫•‪ -2‬اﺷﺘ ﱠﺪ ﻋﻄْ ُ‬
‫اﺷﺘ ﱠﺪ ُ‬
‫اﻷب ﻋﻄْﻔﺎً ﻋﻠﻰ أﺑﻨﺎﺋﻪ‪.‬‬ ‫•‬
‫ورد اﳊﺪﻳﻘﺔ ﰲ اﻟﺮﺑﻴ ِﻊ‪.‬‬
‫ﻳَﻜْﺜُﺮ ُ‬ ‫• ‪-3‬‬
‫وردا ﰲ اﻟﺮﺑﻴ ِﻊ‪.‬‬
‫ﺗَﻜْﺜُﺮ اﳊﺪﻳﻘﺔُ ً‬ ‫•‬

‫ِّ‬
‫اﳉﻨﺪي‪.‬‬ ‫ادت ﺷﺠﺎﻋﺔ‬
‫ز ْ‬ ‫• ‪-4‬‬
‫‪.‬‬ ‫ي ﺷﺠﺎﻋﺔً‪.‬‬
‫زاد اﳉﻨﺪ ﱡ‬ ‫•‬

‫‪OKUMA – ANLAMA‬‬

‫اﻟﺴﻮق‬

‫ﻣﻌﺎ ﻣﻦ ﳏﻄﺔ ﻗﺮﻳﺒﺔ ﻣﻦ ﺑﻴﺘﻨﺎ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ‬

‫أﺳﺒﻮع‪ .‬رﻛﺒﻨﺎ اﳊﺎﻓﻠﺔ ً‬
‫ٍ‬ ‫أﻧﺎ وأﺧﻲ ﻋﻠﻲ ذﻫﺒﻨﺎ إﱃ اﻟﺴﻮق ﻗﺒﻞ‬
‫وأﻋﻄﻴﺖ ﻛﻮﺑًﺎ‬
‫ُ‬ ‫ﺖ‬ ‫واﳉﻮ ﺣﺎ �را‪ .‬ﻓﺈذا أُ ْﻏ ِﻤﻲ ﻋﻠﻰ اﳌﺮأةِ وﺳﻘﻄﺖ ﻋﻠﻰ ﻣ ِ‬
‫ﱳ اﳊﺎﻓﻠﺔ‪ .‬وأﺳﺮ ْﻋ ُ‬ ‫اﳊﺎﻓﻠﺔ ﻣﺰدﲪﺔً ﱡ‬
‫ِ‬
‫أﻓﺎﻗﺖ اﳌﺮأة وﺷﻜﺮت ﱄ‪ .‬وﻗﺎﻟﺖ أ�ﺎ ﻣﺮﻳﻀﺔ ﺳ ّﻜﺮﻳﺔ‪.‬‬ ‫ﻣﺎء ﻣﻦ ﻋﻨﺪي‪ .‬ﺑﻌ َﺪ ﻣﺪةٍ ﻗﺼﲑة‬
‫ً‬

‫ﻣﻠﺤﺎ ﻟﻠﻤﻄﺒﺦ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﻛﻴﺴﺎ ً‬
‫ﻧﺰﻟﻨﺎ ﻣﻦ اﳊﺎﻓﻠﺔ ودﺧﻠﻨﺎ ﰲ أﺣﺪ اﶈﻼت ﻟﺸﺮاء ﺑﻌﺾ اﻟﻠّﻮازﻣﺎت‪ .‬اﺷﱰﻳﻨﺎ ﻣﻨﻬﺎ ً‬
‫ﺛﻮﻣﺎ ﻣﻦ ﻗﺴﻢ اﳋﻀﺮوات‪َ ،‬وﻣﻦ اﻟﻘﺴﻢ اﻟﻐﺬاﺋﻴﺎت ﻋﻠﺒﺔَ‬ ‫وﺻﻨﺪوﻗﺎ ﻣﻦ ٍ‬
‫ﺑﺼﻼ‪َ ،‬وﻧﺼﻒ ﻛﻴﻠﻮ ً‬
‫ﺑﺮﻗﻮق‪َ ،‬وﻛﻴﻠﻮ ً‬ ‫َ‬
‫ﻛﻴﺴﺎ ﺳ ﱠﻜ ًﺮا‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ﺰﻳﺖ أﻗ ﱡﻞ ﻛﺜﺎﻓﺔً ﻣﻦ اﳌﺎء‪ .‬ﻛﻤﺎ اﺷﱰﻳﻨﺎ ً‬
‫ﻛﻨﺖ ﲰﻌﺖ ﻣﻦ اﻷﺳﺘﺎذ أن اﻟ َ‬
‫ﻃﻞ ﻣﺎء‪ُ .‬‬ ‫زﻳﺖ‪َ ،‬وِر َ‬
‫اﻟﺘﺴﻮق َوَرﺟﻌﻨﺎ إﱃ ﻣﻨﺰﻟﻨﺎ ﺑﺴﻴﺎرة ﺧﺎﺻﺔ‪.‬‬
‫اﳉﻮ‪ .‬أ�ﻴﻨﺎ ﱡ‬ ‫ﺷﺮﺑﺖ ﻣﻠﻌﻘﺔً ﻣﻦ ِّ‬
‫اﳋﻞ ﻣﻦ ﺣﺮارة ّ‬ ‫ُ‬ ‫َوُزﺟﺎﺟﺔً ﻣﻦ ٍّ‬
‫ﺧﻞ‪.‬‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪6‬‬

Temyîz ve Sayılar

Not: Yukarıdaki metni okuyunuz, ünitenin sonundaki sözlükçeden

yararlanarak metni anlamaya çalışınız.
Yukarıdaki metinde mavi ile işaretlenen kelimelere dikkat ediniz. Bu
kelimelerin her biri, yalnız başlarına ele alındıklarında belirsiz/kapalı kelimeler
olduklarından açıklamaya gerek duymaktadırlar. İşte bu kapalılık durumunu
açıklamak için bu kelimelerden sonra kırmızı renkle işaretlenmiş kelimeler
bulunmaktadır ki bunlara temyîz, bisimlerin açıkladıkları mavi renkli kelimelere ise
mümeyyez denir. Ayrıca metinde,
ِ ‫أن اﻟﺰﻳﺖ أﻗﻞ ﻛﺜﺎﻓﺔ ﻣﻦ‬
.‫اﳌﺎء‬ ً ‫َ ﱡ‬
ِ kelimesi temyîz olup harfi cerli gelişine ve
örneğindeki ‫اﳌﺎء‬ ً‫أﻗﻞ ﻛﺜﺎﻓﺔ‬
‫ﻳﺖ ﱡ‬َ ‫اﻟﺰ‬
cümlesindeki genel kapalılığı giderdiğine dikkat ediniz.

B- CÜMLELERDE KAPALILIK
Temyîz olarak gelen kelime, bazen de cümlenin geneline ait bir hükümdeki
kapalılığı ortadan kaldırır. Bu tür temyîz daima mansûb olur. Türkçeye
“bakımından, yönünden, olarak vb.” şeklinde çevrilir.
Cümlenin geneline ait hükümdeki kapalılık durumları genelde aşağıdaki
yapılardan birinde olur.
a- İsm-i tafdîl (üstünlük bildiren isim) kalıbının kullanıldığı bazı cümleler,
b- Anlatılmak istenen anlamı ifadede tek başına yetersiz kalan, “artmak,
azalmak, güzel ve çirkin olmak, büyük veya küçük olmak” gibi fiillerin kullanıldığı
cümleler,
c- İçerisinde bir önceki maddede adı geçen fiillerden türetilmiş sıfât-ı
müşebbehlerin yer aldığı cümleler,
d- Kemi’l-istifhâmiyye (soru için olan kem’i) ve kemi’l-haberiyye (çokluk
bildiren kem) (‫ﻛ ْﻢ‬
َ ) ile kurulan cümleler.
İsm-i tafdîl ile ilgili örnek cümleler:

.‫ﻔﺮا‬
ً َ‫أﻛﺜﺮ ﻣﻨﻚ ﻣﺎﻻً وأَﻋ ﱡﺰ ﻧ‬
ُ ‫أَﻧﺎ‬
Ben malca senden daha çok, nüfusça da daha güçlüyüm (Kehf, 34).
Örnek

Türk ordusu diğerlerinden .‫اﳉﻴﺶ ااﻟﱰﻛﻲ أﻛﺜﺮ ُﺷﺠﺎﻋﺔً ﻣﻦ ﻏ ِﲑﻫﺎ‬

ُ
daha cesurdur.

Uçak hız bakımından arabadan daha süratlidir. .‫اﻟﻄﺎﺋﺮة أﺳﺮعُ ُﺳﺮﻋﺔً ﻣﻦ اﻟﺴﻴّﺎرة‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

 Temyîz ve Sayılar

“Artmak, azalmak, güzel ve çirkin olmak, büyük veya küçük olmak” gibi
fiillerin kullanıldığı örnek cümleler:

Kalp sevinçten taştı. .‫ﺳﺮورا‬

ً ‫اﻟﻘﻠﺐ‬
ُ ‫ﻓﺎض‬
َ

Şehrimiz bu sezon nüfus bakımından artıyor. .‫ﺗﺰداد ﻣﺪﻳﻨﺘُﻨﺎ ﺳ ّﻜﺎﻧًﺎ ﰲ ﻫﺬا اﻟﻔﺼﻞ‬
ُ
Örnek

Bu öğrencilerin ahlakı güzelleşti./Bu öğrenciler .‫ﺣﺴ َﻦ ﻫﺆﻻء اﻟﻄﻼّب أﺧﻼﻗًﺎ‬

ُ
ahlak bakımından güzelleşti.

ِ ‫ﻧﻔﺴﺎ ﻟِﺸﻔﺎء‬ ِ
Muhammet babası iyileştiği için psikolojik .‫أﺑﻴﻪ‬ ّ ‫اﻃ َْﻤﺄَ ﱠن‬
ً ‫ﳏﻤﺪ‬
bakımdan rahatladı.

Kemi’l-istifhâmiyye (‫( ) َﻛ ْﻢ‬soru için olan kem) ile kurulan örnek cümleler:

Bu cümlelerde kem’den sonra gelen temyîz, nekra-müfred-mansûb hâlinde

olur. Kem’in temyîzi olan bu mansûb isim, kem’den hemen sonra gelir, aralarında
başka bir unsur bulunmaz. Türkçeye “kaç, ne kadar” olarak çevrilebilir. Örnekleri
inceleyiniz:

Haftada kaç gün vardır? ‫َﻛ ْﻢ ْﻳﻮًﻣﺎ ﰲ اﻷﺳﺒﻮع ؟‬

Günde kaç öğün yersin? ‫ﺗﺄﻛﻞ ﻳﻮﻣﻴ�ﺎ ؟‬
ُ ً‫ﻛﻢ َو ْﺟﺒَﺔ‬
Örnek

Günde kaç ders okuyorsun? ‫ﺗﺪرس ﰲ اﻟﻴﻮم ؟‬

ُ ‫درﺳﺎ‬
ً ‫ﻛﻢ‬
Fakültede kaç sene okudun? ‫درﺳﺖ ﰲ اﻟﻜﻠﻴّﺔ؟‬
َ ً‫ﻛﻢ ﺳﻨﺔ‬
Şirketin müdürünün kaç arabası var? ‫ﻛﻢ ﺳﻴﺎرةً ﻋﻨ َﺪ ﻣﺪﻳ ِﺮ اﻟﺸﺮﻛﺔ؟‬

Kemi’l- haberiyye (‫( ) َﻛ ْﻢ‬çokluk bildiren kem) ile kurulan örnek cümleler:

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 ‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪Bu cümlelerde kem’den sonra gelen temyîzi, nekre-müfred-mecrûr olarak‬‬

‫‪kullanılabileceği gibi, nekre-cemi-mecrûr olarak da kullanılabilir. Ayrıca kem’in‬‬
‫‪temyîzi olan bu mecrûr isim, kem’den hemen sonra gelebileceği gibi, aralarında‬‬
‫‪ِ ) harfi ceri bulunabilir. Türkçeye “nice, ne çok” olarak çevrilebilir.‬ﻣ ْﻦ(‬

‫ِ‬
‫اﻟﺴ ْﺠ ِﻦ!‬ ‫ﻛﻢ ٍ‬
‫!‪Hapiste ne çok kitap okudum‬‬ ‫ﻗﺮأت ﰲ ّ‬
‫ﻛﺘﺎب ُ‬ ‫ْ‬
‫!‪Gökyüzünde ne çok yıldız var‬‬ ‫ﻛﻢ ِﻣ ْﻦ َﳒ ٍﻢ ﰲ اﻟﺴﻤﺎء!‬
‫‪Örnek‬‬

‫!‪Bir anda ne çok satır yazdım‬‬ ‫ﻛﺘﺒﺖ ﰲ ٍ‬

‫ﳊﻈﺔ!‬ ‫ﻛﻢ ﻣﻦ ﺳﻄ ٍﺮ ُ‬

‫‪Bu dağlarda nice seneler‬‬ ‫ﺳﻨﻮات ﻗﻀﻴﻨﺎ ﰲ ﺗﻠﻚ اﳉِ ِ‬

‫ﺒﺎل!‬ ‫ٍ‬ ‫ﻛﻢ ﻣﻦ‬
‫!‪geçirdik‬‬
‫!‪Eski zamanlarda nice milletler helak oldu‬‬ ‫ﻗﺪﳝﺔ!‬ ‫ﻠﻚ ﰲ أ ِ‬
‫َزﻣﻨَﺔ ٍ‬ ‫ﻛﻢ ّأﻣ ٍﺔ َﻫ َ‬

‫‪Bu dünyadan nice dost‬‬ ‫!‪göçtü‬‬ ‫ٍ‬

‫ﺻﺪﻳﻖ ارﲢﻞ ﻣﻦ ﻫﺬا اﻟﻌﺎﱂ‬ ‫ﻛﻢ ﻣﻦ‬
‫ْ‬

‫–‪OKUMA‬‬
‫‪ANLAMA‬‬
‫أُﺳﺮةٌ ﺗَﻌﻴﺶ ﰲ اﻟ َﻘ ِ‬
‫ﺮﻳﺔ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬
‫ِ‬
‫ﺷﻌﲑا‪َ ،‬وﻳﻐ ِﺮ ُ‬
‫سﰲ‬ ‫أﻧﻮاع اﳊﺒﻮﺑﺎت ﺑُـ �ﺮا َو ً‬
‫ﻳﺰرع ﰲ ﺣﻘﻠﻪ َ‬
‫ﻳﺴﻜﻦ ﰲ اﻟﻘﺮﻳﺔ‪ .‬ﻫﻮ ُ‬
‫ُ‬ ‫ح‬
‫أَﺑﻮ ﺧﻠﻴﻞ ﻓﻼّ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻫﻮاء‪،‬‬
‫ﺐ اﻷﻣﺎﻛﻦ ً‬ ‫ﺎﺣﺎ َو َﺧ ْﻮ ًﺧﺎ َوﺑَﺮﻗﻮﻗًﺎ‪ .‬اﻟﺘﻔﺎح أَﻟ ﱡﺬ اﻟﻔﻮاﻛﻪ ْ‬
‫ﻃﻌ ًﻤﺎ‪ .‬واﻟﻘﺮﻳﺔ أﻃﻴَ ُ‬ ‫أﺷﺠﺎر اﻟﻔﻮاﻛﻪ ﺗ ﱠﻔ ً‬
‫َ‬ ‫ﺣﺪﻳﻘﺘﻪ‬
‫أﺣﺴﻦ اﳌﻴﺎﻩ ﻋ ُﺬوﺑَﺔً َوﺳﺎﺋ ٌﻎ ﻟﻠﺸﺎرﺑﲔ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ﻫﺪوء ‪ ،‬وﻣﺎءﻫﺎ‬
‫َو ً‬

‫أﻛﺜﺮ ﺳﺮﻋﺔً‪ .‬وﻟﻪ أﻳﻀﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﺟﺴﻤﺎ َو ُ‬
‫ﲪﺎر واﺣ ٌﺪ َوﺣﺼﺎﻧﺎن‪ .‬اﳊﺼﺎ ُن أﻛﱪُ ﻣﻦ اﳊﻤﺎر ً‬
‫ﻷﰊ ﺧﻠﻴﻞ ٌ‬
‫اﻷوﻻد ِﺳﻨ�ﺎ و ً‬
‫ﻃﻮﻻ‪َ ،‬وﻋﺎﺋﺸﺔُ ﰲ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬ ‫ِ‬ ‫أﻛﱪ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻛﺒﲑٌ ﰲ وﺳﻂ اﻟﻘﺮﻳﺔ‪َ .‬وﻟﻪ أوﻻ ٌد ﻣﻦ أﺑﻨﺎء وﺑَﻨﺎت‪ .‬أﲪﺪ ُ‬
‫ﻮﻻ‪.‬‬
‫أﺻﻐﺮﻫﻢ ﺳﻨ�ﺎ وﻃُ ً‬
‫ﻣﻦ ُﻋﻤﺮﻫﺎ وﻫﻲ ُ‬
‫ﺳﺨﺎء‪ .‬ﻳﻘﻀﻲ‬
‫ً‬ ‫أﻛﺮﻣﻬﻢ‬
‫أﻛﺜﺮ اﻟﻨﺎس ﻧﺸﺎﻃًﺎ وﺻﺪاﻗﺔً َوأﺣﺴﻨُﻬﻢ أﺧﻼﻗًﺎ َو ُ‬
‫أﺑﻮ ﺧﻠﻴﻞ ﰲ اﻟﻘﺮﻳﺔ ُ‬
‫ﻛ ﱠﻞ أوﻗﺎﺗﻪ ﻣﻊ أﺳﺮﺗﻪ ﰲ ِ‬
‫ﻏﺎﻳﺔ اﻟﺴﺮور‪.‬‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪9‬‬

 Temyîz ve Sayılar

Not: Yukarıdaki parçayı okuyunuz, ünitenin sonundaki sözlükçeden

yararlanarak metni anlamaya çalışınız.
Yukarıdaki metinde kırmızı ile işaretlenen yerlerin herbiri temyîz olup, bu
isimlerden önce gelen cümleler de mümeyyezdir. Temyîzleri cümleden
çıkardığımızda ön tarafdaki cümlelerin anlaşılamayacağına dikkat ediniz.

Aşağıdaki cümlelerde bulunan temyizleri inceleyiniz ve

cümlelerin anlamlarını yazmaya çalışınız:

‫ﲨﻴﻞ ُﺧﻠْ ًﻘﺎ‬

ٌ ‫ﺻﺪﻳﻘﻲ‬
Bireysel Etkinlik

.‫اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﱠ ِﺔ ﻓﺼﻴﺤﺔٌ ﻟِﺴﺎﻧًﺎ‬

ِ ُ‫أُﺳﺘﺎذ‬

.‫ﻋﻘﻴﻢ ْﳏﺘَـ ًﻮى‬

ٌ ‫اﻟﻌﻠﻤﻲ‬
‫ﱡ‬ ‫اﻟﺒﺤﺚ‬
ُ
.‫ُﺳﻼﻟﺘُﻨﺎ أﺻﻴﻠﺔٌ َﺣﺴﺒًﺎ َوﻧَﺴﺒًﺎ‬

Yukarıdaki metinle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

‫ ﻣﺎذا ﻳﺰرع أﺑﻮ ﺧﻠﻴﻞ ﰲ ﺣﻘﻠﻪ؟‬.1 •

Alıştırmalar

‫ ﻣﺎذا ﻳﻐﺮس ﰲ ﺣﺪﻳﻘﺘﻪ؟‬.2 •

‫ﻃﻌﻤﺎ؟‬
ً ‫ ﻣﺎ أﻟ ّﺬ اﻟﻔﻮاﻛﻪ‬.3 •
‫ ﻣﺎ ﻫﻲ ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟﻘﺮﻳﺔ ﻓﺎﺋﺪةً؟‬.4 •
‫ ﻣﺎ ﻫﻮ اﻟﻔﺮق ﺑﲔ اﳊﺼﺎن واﳊﻤﺎر؟‬.5 •

•Cevaplarınızı kontrol ediniz.

• .‫ ﻳﺰرع ﰲ ﺣﻘﻠﻪ أﻧﻮاع اﳊﺒﻮﺑﺎت ﺑـًُّﺮا وﺷﻌﲑا‬.1
Cevaplar

.ً‫ ﻳﻐﺮس ﻓﻴﻬﺎ أﺷﺠﺎر اﻟﻔﻮاﻛﻪ ﺗﻔﱠﺤﺎً َو َﺧ ْﻮﺧﺎً َو ﺑَﺮﻗﻮﻗﺎ‬.2 •

.ً‫ اﻟﺘﻔﺎح أﻟ ﱡﺬﻫﺎ ﻃﻌﻤﺎ‬.3 •
‫أﺣﺴﻦ اﳌﻴﺎﻩ ُﻋ ُﺬوﺑَﺔً َوﺳﺎﺋ ٌﻎ‬
ُ ‫ﺐ اﻷﻣﺎﻛﻦ ﻫﻮاءً وﻣﺎءﻫﺎ‬
ُ َ‫ ﻫﻲ أﻃﻴ‬.4 •
.‫ﻟﻠﺸﺎرﺑﲔ‬
.ً‫أﻛﺜﺮ ﺳﺮﻋﺔ‬ ُ ‫ اﳊﺼﺎ ُن‬.5 •
ُ ‫أﻛﲑ ﻣﻦ اﳊﻤﺎر ﺟﺴﻤﺎً َو‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪•Aşağıdaki tabloda A grubunda bulunan cümleleri, birbirlerini‬‬

‫‪tamamlayacak şekilde B grubunda bulunan cümlelerle eşleştiriniz.‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫ِ‬
‫ﻫﻮاءً وﻫﺪوءً‬ ‫اﳊﺒﻮﺑﺎت‬ ‫اع‬
‫ع ﰲ ﺣﻘﻠﻪ أﻧﻮ َ‬
‫• ‪ -1‬ﻫﻮ ﻳﺰر ُ‬

‫ِﺳﻨّﺎً وﻃﻮﻻً‬ ‫ﺐ اﻷﻣﺎﻛﻦ‬

‫• ‪ -2‬واﻟﻘﺮﻳﺔ أﻃﻴَ ُ‬
‫ﻣﻊ أﺳﺮﺗﻪ ﰲ ﻏ ِ‬
‫ﺎﻳﺔ اﻟﺴﺮور‪.‬‬ ‫أﻛﺜﺮ اﻟﻨﺎس‬
‫• ‪ -3‬أﺑﻮ ﺧﻠﻴﻞ ﰲ اﻟﻘﺮﻳﺔ ُ‬

‫ﺷﻌﲑا‬ ‫ِ‬
‫ﺑـًُّﺮا َو ً‬ ‫اﻷوﻻد‬ ‫أﻛﱪ‬
‫• ‪ -4‬أﲪﺪ ُ‬

‫ﻧﺸﺎﻃًﺎ وﺻﺪاﻗﺔً‬ ‫• ‪ -5‬ﻳﻘﻀﻲ ﱠ‬

‫ﻛﻞ أوﻗﺎﺗﻪ‬

‫ِ‬
‫‪Cevaplar‬‬

‫ﺷﻌﲑا‪.‬‬
‫اع اﳊﺒﻮﺑﺎت ﺑـًُّﺮا َو ً‬ ‫• ‪ -1‬ﻫﻮ ﻳﺰر ُ‬
‫ع ﰲ ﺣﻘﻠﻪ أﻧﻮ َ‬
‫ﺐ اﻷﻣﺎﻛﻦ ﻫﻮاءً وﻫﺪوءً‪.‬‬ ‫• ‪ -2‬واﻟﻘﺮﻳﺔ أﻃﻴَ ُ‬
‫• ‪ -3‬أﺑﻮ ﺧﻠﻴﻞ ﰲ اﻟﻘﺮﻳﺔ ُ‬
‫أﻛﺜﺮ اﻟﻨﺎس ﻧﺸﺎﻃًﺎ وﺻﺪاﻗﺔً‪.‬‬
‫ِ‬
‫اﻷوﻻد ِﺳﻨًّﺎ وﻃﻮﻻً‪.‬‬ ‫• ‪ -4‬أﲪﺪ ُ‬
‫أﻛﱪ‬
‫ﻛﻞ أوﻗﺎﺗﻪ ﻣﻊ أﺳﺮﺗﻪ ﰲ ِ‬
‫ﻏﺎﻳﺔ اﻟﺴﺮور‪.‬‬ ‫• ‪ -5‬ﻳﻘﻀﻲ ﱠ‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪•Aşağıdaki cümlelerde bulunan temyizleri belirleyiniz.‬‬

‫‪Alıştırmalar‬‬ ‫• ‪ -1‬ﻛﻢ ﺗﻔﺎﺣﺔً ْ‬
‫أﻛﻠﺘﻢ ﰲ اﳊﺪﻳﻘﺔ‪.‬‬

‫أﺷﱰي ﻗﻨﻄﺎرا ﻣﻦ اﳊﻄﺐ‪.‬‬

‫َ‬ ‫• ‪ -2‬أ ُ‬
‫َردت أن‬

‫َﻋﻄﻴﺖ اﻟﺪﺟﺎﺟﺔَ ﻣﻞءَ ٍّ‬

‫ﻛﻒ ﺣﺒًّﺎ‪.‬‬ ‫• ‪ -3‬أ ُ‬

‫ﺻﺒﺎح‪.‬‬
‫ٍ‬ ‫• ‪ -4‬أﺷﺮب ﻛﻮﺑًﺎ ﻟَﺒﻨًﺎ ﱠ‬
‫ﻛﻞ‬

‫• ‪ -5‬ﻳﺰداد اﳌﺴﻠﻤﻮن ﻋﺪدا ﻳﻮﻣﺎ ﺑﻌﺪ ٍ‬

‫ﻳﻮم‪.‬‬ ‫ً َ‬

‫ﺷﻜﻼً وﻟﻮﻧًﺎ‪.‬‬
‫أﻋﺠﺒﺘﲏ ﻫﺬﻩ اﻟﺴﻴّﺎرةُ ْ‬
‫ْ‬ ‫• ‪-6‬‬

‫أﻛﻠﺘﻢ ﰲ اﳊﺪﻳﻘﺔ‪.‬‬
‫• ‪ -1‬ﻛﻢ ﺗﻔﺎﺣﺔً ْ‬
‫‪Cevaplar‬‬

‫أﺷﱰي ﻗﻨﻄﺎرا ﻣﻦ اﳊﻄﺐ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َردت أن‬

‫أ ُ‬ ‫• ‪-2‬‬
‫َﻋﻄﻴﺖ اﻟﺪﺟﺎﺟﺔَ ﻣﻞءَ ٍّ‬
‫ﻛﻒ ﺣﺒًّﺎ‪.‬‬ ‫أ ُ‬ ‫• ‪-3‬‬
‫ﺻﺒﺎح‪.‬‬
‫ﻛﻞ ٍ‬ ‫أﺷﺮب ﻛﻮﺑًﺎ ﻟَﺒﻨًﺎ ﱠ‬ ‫• ‪-4‬‬
‫ﻳﺰداد اﳌﺴﻠﻤﻮن ﻋﺪدا ﻳﻮﻣﺎً ﺑﻌﺪ ٍ‬
‫ﻳﻮم‪.‬‬ ‫• ‪-5‬‬
‫َ‬
‫ﺷﻜﻼً وﻟﻮﻧًﺎ‪.‬‬
‫أﻋﺠﺒﺘﲏ ﻫﺬﻩ اﻟﺴﻴّﺎرةُ ْ‬
‫ْ‬ ‫• ‪-6‬‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪•Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun bir temyizle‬‬

‫‪doldurunuz.‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫) ّﻗﻮةٌ‪-‬ﻗﻮةٍ‪-‬ﻗﻮةً(‬ ‫ﻳﺰداد اﳌﺴﻠﻤﻮن ‪..............‬ﻛﻠّﻤﺎ ّاﲢﺪوا‪.‬‬
‫• ‪ُ -1‬‬

‫ﲤﺮ‪-‬ﲤ ٍﺮ‪-‬ﲤﺮاً(‬
‫)ٌ‬ ‫ﻨﺪوق ‪............‬اﻟﻴﻮم ﻣﻦ اﻟﺒﺎﺋﻊ‪.‬‬
‫ﺻ َ‬ ‫ﺖ ُ‬
‫• ‪ْ -2‬ﺑﻌ ُ‬

‫)ﻣْﻨﻈﺮاً‪-‬ﻣْﻨﻈ ٍﺮ‪-‬ﻣْﻨ ٌ‬
‫ﻈﺮ(‬ ‫• ‪ -3‬ﺗﺮﻛﻴﺎ ﻧِ ْﻌ َﻢ اﻟﻮﻃﻦ‪...........‬ﻋﻨﺪي‪.‬‬

‫• ‪ -4‬ﺗَﻜﺜـﺮ اﻟﺸﻮارع‪ .....‬ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﻨﻄﻘﺔ ﺻﺒﺎﺣﺎ‪) .‬ﺳﻴﺎرات‪-‬ﺳﻴﺎر ٍ‬

‫ات‪-‬ﺳﻴﺎراﺗًﺎ(‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُُ‬
‫)وز ٌن‪ٍ -‬‬
‫وزن‪ -‬وزﻧﺎً(‬ ‫ﻒ ﻣﻦ اﳊﺪﻳﺪ ‪..........‬‬
‫َﺧ ﱡ‬
‫اﻟﻘﻄﻦ أ ّ‬
‫• ‪ُ -5‬‬

‫ﻳﺰداد اﳌﺴﻠﻤﻮن ﻗﻮةً ﻛﻠّﻤﺎ ّاﲢﺪوا‪.‬‬

‫• ‪ُ -1‬‬
‫‪Cevaplar‬‬

‫ﻨﺪوق ﲤ ٍﺮ اﻟﻴﻮم ﻣﻦ اﻟﺒﺎﺋﻊ‪.‬‬

‫ﺻ َ‬ ‫ﺖ ُ‬
‫• ‪ْ -2‬ﺑﻌ ُ‬

‫• ‪ -3‬ﺗﺮﻛﻴﺎ ﻧِ ْﻌ َﻢ اﻟﻮﻃﻦ ﻣْﻨﻈﺮاً ﻋﻨﺪي‪.‬‬

‫• ‪ -4‬ﺗَﻜﺜـﺮ اﻟﺸﻮارع ﺳﻴﺎر ٍ‬

‫ات ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﻨﻄﻘﺔ ﺻﺒﺎﺣﺎ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ُُ‬

‫ﻒ ﻣﻦ اﳊﺪﻳﺪٍ وزﻧﺎً‪.‬‬
‫َﺧ ﱡ‬
‫اﻟﻘﻄﻦ أ ّ‬
‫• ‪ُ -5‬‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪13‬‬

Temyîz ve Sayılar

SAYILARIN TEMYÎZİ
Arapçada sayıların kullanımı Türkçedekinden farklıdır. Sayı ile sayılan
arasında bazı kurallar bulunmaktadır. Bu kurallar iyi bilindiğinde sayıları söylemek
de bir nesneyle kullanmak da çok kolay olacaktır. Sayıları anlamak ve kullanmak
için, öncelikle aşağıda verilecek kuralların birer örneğiyle ezberlenmesi ve konuyla
ilgili cümleleri ve soruları yaparken ezberlenen bu örneklere benzetilerek
yapılması tavsiye edilir.
Arapça sayıların kullanımı gruplar hâlinde ele alınacaktır. Her grubun kuralı
farklı olduğundan bölümlere ayırarak öğrenmek daha kolay olacaktır. Bu arada
Arapçada sayıya “aded” sayılana ise “ma’dûd” denir.
1- 1 ve 2 sayıları: Arapçada 1 ve 2 sayılarını belirtmek için sayılanın kendisi
kullanılır. Bir ismin nekre hâli kullanıldığında “bir tane” olduğu anlaşılır.
Yine Arapçada pek çok dilden farklı olarak isim ve fiillerde “ikil” (tesniye)
kavramı vardır. Nesnelerin ikil sayılanı bu kuralla belirtilir. Yani sayı söylenmeden
nesnenin iki tane olduğu anlaşılır. Ancak bazen bu iki sayıda da pekiştirme olarak
“bir ve iki” sayısı sıfat olarak kullanılır.

‫ﺎب‬ ِ
Bir kitap ٌ َ‫ﻛﺘ‬
İki kitap ِ ‫ﻛِﺘَﺎﺑ‬
‫ﺎن‬ َ
‫ﺎب‬ ِ
ٌ َ‫ﻛﺘ‬
Örnek

Bir kitap
ِ‫و‬
‫اﺣ ٌﺪ‬ َ
İki kitap ِ ‫ﻛِﺘَﺎﺑ‬
ِ‫ﺎن اﺛْـﻨَﺎن‬
َ

Arapçada sayılarda da müzekkerlik-müenneslik söz konusudur.

1 ve 2 sayıları, sayılanla aynı cinsiyette olur. Hareke bakımından isimle sıfat
olduğu için uyumludur.

Bir kalem ِ ‫ﻗَـﻠَﻢ و‬

‫اﺣ ٌﺪ‬ َ ٌ
ٌ‫ﺳﻴّﺎرةٌ واﺣﺪة‬
Örnek

Bir araba
araba

Bir erkek çocuk ِ ‫وﻟَ ٌﺪ و‬

‫اﺣ ٌﺪ‬ َ َ
Bir kız çocuk ِ
ٌ‫ﺖ َواﺣ َﺪة‬ ٌ ‫ﺑِْﻨ‬
Örnek

İki erkek çocuk ِ َ‫ان اﺛْـﻨ‬

‫ﺎن‬ ِ ‫وﻟَ َﺪ‬
َ
İki kız çocuk ِ‫ﺎن اﺛْـﻨَﺘَﺎن‬
ِ َ‫ﺑِْﻨﺘ‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Temyîz ve Sayılar

2- 3-10 Arası Sayılar:

Arapçada sayılan 3 sayısından sonra kullanılmaya başlar ve sayı-sayılan
dizilişi Türkçedeki gibidir, yani önce sayı ardından da sayılan gelir.

sayılan sayı
Örnek ٍ ‫ﺳﻨَـﻮ‬
‫ات‬ ‫أَرْ ﺑَ ُﻊ‬
ََ
Dört sene

Önce bu sayıların eril ve dişil hâllerini görelim:

Müzekker/eril hâlleri:
10 9 8 7 6 5 4 3
‫ﺸﺮ‬ ِ ٍ ٌ ‫ ِﺳ‬-‫ﺲ‬
ٌ ‫ َﻋ‬-‫ ﺗ ْﺴ ٌﻊ‬-‫ ﲦََﺎن‬-‫ َﺳ ْﺒ ٌﻊ‬-‫ﺖ‬ ٌ ْ‫ َﲬ‬-‫ أ َْرﺑَ ٌﻊ‬-‫ﻼث‬
ٌ َ‫ﺛ‬
Müennes/dişil hâlleri:

Sayıların sonuna yuvarlak ‫ ة‬eklendiğinde müennes olur.

10 9 8 7 6 5 4 3
ٌ‫ َﻋ ْﺸ َﺮة‬- ٌ‫ ﺗِ ْﺴ َﻌﺔ‬- ٌ‫ ﲦََﺎﻧِﻴَﺔ‬-ٌ‫ ِﺳﺘﱠﺔٌ – َﺳ ْﺒـ َﻌﺔ‬- ٌ‫ َﲬْ َﺴﺔ‬-ٌ‫ أ َْرﺑَـ َﻌﺔ‬-ٌ‫ﺛَﻼﺛﺔ‬
3 ila 10 sayılarının sayılanla aralarında üç önemli durum söz konusudur:
a. Bu sayılar, cinsiyet bakımından sayılan ile zıt olurlar. Yani sayılan
müennes ise sayı müzekker, sayılan müzekker ise sayı müennes olur.
b. Bu sayıların sayılanı çoğul olur.
c. Sayı ile sayılan isim tamlaması hâlinde bulunur.
Önemli Not: Sayı ve sayılan arasındaki cinsiyet durumunu ayarlarken,
sayılanın tekil hâlindeki cinsiyet durumu dikkate alınır.
Örneğin; “üç riyal” derken, önce riyal kelimesinin çoğulu olan ‫ رﻳﺎﻻت‬kelimesi
yazılır. Bunun çoğul bir dişil kelime olmasına bakılmaksızın tekili olan ‫ َِ﷼‬kelimesine
göre sayının dişil mi eril mi olduğu dikkate alınır. Bu durumda kelimenin aslının eril
bir kelime olduğu göz önüne alınarak sayının dişil olması gerekecektir. Sayılanın
sonu da kural gereği mecrûr olacağından tamlama hâlinde ٍ
‫رﻳﺎﻻت‬ ُ‫ ﺛﻼﺛﺔ‬şeklinde
olacaktır.
3-10 arası sayıların müzekker nesnelerle kullanılışı:

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪Üç erkek çocuk‬‬ ‫ٍ‬

‫أوﻻد‬ ‫ﺛﻼﺛﺔُ‬
‫‪Dört kitap‬‬ ‫أر َﺑﻌﺔُ ُﻛ ٍ‬
‫ﺘﺐ‬
‫ٍ‬
‫ﺗﺪرﻳﺒﺎت‬ ‫ﻋﺸﺮةُ‬

‫‪Örnek‬‬
‫‪On alıştırma‬‬
‫‪Beş ses‬‬ ‫ٍ‬
‫أﺻﻮات‬ ‫ﲬﺴﺔُ‬
‫ﺳﺒﻌﺔ ُﳒ ٍ‬
‫ﻮم‬
‫‪Yedi yıldız‬‬ ‫ُ‬

‫‪3-10 arası sayıların müzekker nesnelerle kullanılışı:‬‬

‫‪Üç kız çocuk‬‬ ‫ﺛﻼث ٍ‬

‫ﺑﻨﺎت‬ ‫ُ‬
‫ٍ‬
‫ﺣﺎﻓﻼت‬ ‫ﺑﻊ‬
‫‪Dört otobüs‬‬ ‫أر ُ‬
‫‪Örnek‬‬

‫‪On saat‬‬ ‫ﻋﺸﺮ ﺳﺎﻋﺎت‬

‫ُ‬
‫‪Beş şehir‬‬ ‫ﲬﺲ ُﻣ ُﺪن‬
‫ُ‬
‫‪Yedi sene‬‬ ‫ٍ‬
‫ﺳﻨﻮات‬ ‫ﺳﺒﻊ‬
‫ُ‬

‫‪OKUMA – ANLAMA‬‬

‫اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت اﻟﺜﱠﻘﺎﻓﻴﱠﺔ‬
‫ُ‬

‫اﻟﻌﻠﻤﻲ ﺑﲔ‬ ‫روح اﻟﺘﻨﺎﻓُﺲ‬

‫ﺑﺚ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺛﻘﺎﻓﻴّﺔ ﺑﲔ ﻃﻼّ ِ‬
‫ب اﳌﺪارس‪ ،‬اﳍﺪف ﻣﻨﻬﺎ ﱡ‬ ‫ﺗُﻨﻈّﻢ وزارةُ اﳌﻌﺎرف‬
‫ّ‬
‫اﻟﻄﻼّب وﺗﻨﻤﻴﺔُ ﻣﻌﺎرﻓِ ِﻬﻢ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴّﺔ‪.‬‬

‫ﻳﻘﲔ‬ ‫ب‪ .‬أ ﱠﻣﺎ ِّ‬

‫اﳌﺘﻔﺮﺟﻮن ﻣﻦ اﻟﻔﺮ ْ‬ ‫ﻓﺮﻳﻖ ﻣﻦ ِ‬
‫ﲬﺴﺔ ﻃﻼّ ٍ‬ ‫ﻳﺘﻜﻮ ُن ﻛ ﱡﻞ ٍ‬
‫ﲔ‪ .‬ﱠ‬ ‫اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت ﻋﺎدةً ﺑﲔ ﻓﺮﻳﻘ ِ‬
‫ُ‬ ‫َﲡﺮي ﻫﺬﻩ‬
‫ﻣﺪارس‪.‬‬
‫َ‬
‫اﳌﺪارس اﳌﺸﱰ ِ‬
‫ﻛﺔ ﻋﻦ ﺗﺴ ِﻊ‬ ‫ِ‬ ‫اﻷﻗﻞ‪ .‬وﻻ ِﻳﻘ ﱡﻞ ُ‬
‫ﻋﺪد‬ ‫ٍ‬
‫ﻮاﱄ ﻋﺸﺮةَ ﻃﻼّب ﻋﻠﻰ ِّ‬ ‫ﻋﺪدﻫﻢ َﺣ َ ْ‬
‫ﻓﻴﻜﻮن ُ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻛﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ‬ ‫ﲢﻜﻴﻢ‪ .‬ﻫﺬﻩ اﻟﻠﱠﺠﻨﺔُ ّ‬
‫ﺗﺘﻜﻮ ُن ﻣﻦ ﺛﻼﺛﺔ أﺳﺎﺗﺬة‪ .‬وﰲ �ﺎﻳﺔ ِّ‬ ‫اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت َﳉْﻨَﺔُ ٍ‬ ‫ﺸﺮف ﻋﻠﻰ ﻫﺬﻩ‬
‫ﻳُ ُ‬
‫ٍ‬
‫رﻳﺎﻻت َوﻣﻦ اﻟﻔﺮﻳﻖ اﳌﻐﻠﻮب‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻦ اﻟﻔﺮﻳﻖ اﻟﻔﺎﺋ ِﺰ ﻋﺸﺮةَ‬ ‫ِ‬
‫اﳌﺘﺴﺎﺑﻘﲔ وﻳﺎْ ُﺧ ُﺬ ﻛ ﱡﻞ ٍ‬ ‫اﳉﻮاﺋﺰ ﻋﻠﻰ‬ ‫ﺗُﻮزﱠعُ‬
‫ُ‬
‫ٍ‬
‫رﻳﺎﻻت‪.‬‬ ‫ﲬﺴﺔَ‬
‫‪Not: Yukarıdaki parçayı okuyunuz, ünitenin sonundaki sözlükçeden‬‬
‫‪yararlanarak metni anlamaya çalışınız. 3-10 arası sayıların mu’reb (sonu cümledeki‬‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪16‬‬

 Temyîz ve Sayılar

durumuna göre değişken) olduğunu unutmayınız ve parça üzerinde bunlara dikkat

ediniz.
Metinde kırmızı ile işaretlenmiş yerler, 3-10 arası sayıların kullanıldığı
cümlelerdir. Bu cümlelerde sayılanların sayılanla olan uyumlarına ve son
harekelerinin mecrûr olduğuna dikkat ediniz.

• Yukarıdaki metinle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

‫ ﻣﺎذا ﺗﻨﻈّﻢ وزارةُ اﳌﻌﺎرف؟‬.1 •
Alıştırmalar

‫ ﳌﺎذا ﺗﻨﻈّﻢ وزارةُ اﳌﻌﺎرف ﻫﺬﻩ اﳌﺴﺒﻘﺎت؟‬.2 •

‫ ﻛﻢ ﻣﺪرﺳﺔً ﺗﺸﱰك ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت؟‬.3 •
‫ﺗﺘﻜﻮن ﳉﻨﺔ اﻟﺘﺤﻜﻴﻢ؟‬
ّ ‫ﺷﺨﺼﺎ‬
ً ‫ ﻛﻢ‬.4 •
‫اﺋﺰ ﰲ �ﺎﻳﺔ اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت؟‬ ِ
ُ ‫ﻮزع اﳉﻮ‬
ّ ُ‫ ﻟﻤﻦ ﺗ‬.5 •
ِ ‫ﻋﺪد‬
‫اﳌﻔﺮﺟﲔ ﻋﺎدةً؟‬
ّ ُ ‫ ﻛﻢ‬.6 •
‫ﻳﲔ ﻛﻢ ﻓﺮﻳ ًﻘﺎ ﲡﺮي ﻫﺬﻩ اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت؟‬.7 •

• .‫ب اﳌﺪارس‬ ِ ّ‫ ﺗﻨﻈﻢ اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ ﺑﲔ ﻃﻼ‬.1 .

ّ
.‫اﻟﻌﻠﻤﻲ َوﺗﻨﻤﻴﺔ ﻣﻌﺎرﻓﻬﻢ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ‬
ّ ‫روح اﻟﺘﻨﺎﻓﺲ‬
ِ ‫ﺒﺚ‬ ِّ ِ‫ ﻟ‬.2 •
Cevaplar

.‫ ﺗﺸﱰك ﻓﻴﻬﺎ ﺗﺴﻌﺔُ ﻣﺪارس‬.3 •

.ٍ‫ ﺛﻼﺛﺔُ أﺳﺎﺗﺬة‬.4 •
ٍ ‫ﻟﻜﻞ‬ ِّ .5 •
.‫ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻦ اﻟﻔﺮﻳﻖ اﻟﻔﺎﺋﺰ واﳌﻐﻠﻮب‬ ِّ ‫ع‬
ُ ‫ﻳﻮز‬
ٍ
ِّ ‫اﱄ ﻋﺸﺮَة ﻃﻼّب ﻋﻠﻰ‬
.‫اﻷﻗﻞ‬ ْ َ ‫ﻋﺪدﻫﻢ َﺣﻮ‬
ُ .6 •
.‫ﲔ‬ِ ‫اﳌﺴﺎﺑﻘﺎت ﻋﺎدةً ﺑﲔ ﻓﺮﻳﻘ‬
ُ ‫ َﲡﺮي ﻫﺬﻩ‬.7 •

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫‪•Cevaplarınızı kontrol ediniz.‬‬

‫‪Cevaplar‬‬
‫ﲬﺲ(‬
‫)ﲬﺴﺔَ‪-‬ﲬﺴﺔُ‪ُ -‬‬ ‫وﺻﻞ إﱃ اﳌﻌﻬﺪ ‪..............‬ﻣﻌﻠّﻤﲔ ُﺟ ُﺪد‪.‬‬
‫• ‪َ -1‬‬
‫ﺗﺴﻊ‪-‬ﺗﺴﻌﺔَ(‬ ‫أﻳﺖ أﻣﺲ ‪...................‬ﻃﻼّ ٍ‬
‫) ﺗﺴﻌﺔُ‪َ -‬‬ ‫ب ﰲ اﳌﻤﻜﺘﺒﺔ‪.‬‬ ‫• ‪ -2‬ر ُ‬
‫ث‪-‬ﺛﻼﺛَﺔُ(‬‫ﺛﻼث‪-‬ﺛﻼ ُ‬‫) ِ‬ ‫ﻳﺪرﺳ َﻦ ﰲ اﳉﺎﻣﻌﺔ‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫• ‪ -3‬ﻟﺼﺪﻳﻘﻲ ﺧﺎﻟﺪ‪...........‬أﺧﻮات ْ‬
‫) ﻋﺸﺮِة‪-‬ﻋﺸ ِﺮ‪-‬ﻋﺸﺮَة(‬ ‫• ‪ -4‬ﻋﻨﺪي اﻵن أﻛﺜﺮ ﻣﻦ ‪............‬دوﻻرات‪.‬‬
‫ﺑﻊ(‬ ‫ِ‬ ‫• ‪ -5‬ﺻﻠّﻴﺖ ﺻﻼة اﻟﻌِﺸﺎء ﻣﻊ‪ِ ...........‬ر ٍ‬
‫) أرﺑ ِﻊ‪ -‬أرﺑﻌﺔ ‪ -‬أر َ‬ ‫ﺟﺎل‪.‬‬ ‫ُ‬

‫‪•Aşağıdaki boş yerleri parentez içindeki uygun bir sayıyla doldurunuz.‬‬

‫ﲬﺲ(‬
‫)ﲬﺴﺔَ‪-‬ﲬﺴﺔُ‪ُ -‬‬ ‫وﺻﻞ إﱃ اﳌﻌﻬﺪ ‪..............‬ﻣﻌﻠّﻤﲔ ُﺟ ُﺪد‪.‬‬
‫• ‪َ -1‬‬
‫أﻳﺖ أﻣﺲ ‪...................‬ﻃﻼّ ٍ‬
‫‪Alıştırmalar‬‬

‫) ﺗﺴﻌﺔُ‪-‬ﺗﺴ َﻊ‪-‬ﺗﺴﻌﺔَ(‬ ‫ب ﰲ اﳌﻤﻜﺘﺒﺔ‪.‬‬ ‫• ‪ -2‬ر ُ‬

‫ﻼث‪-‬ﺛﻼﺛَﺔُ(‬
‫ﺛﻼث‪-‬ﺛ ُ‬ ‫) ِ‬ ‫ﻳﺪرﺳ َﻦ ﰲ اﳉﺎﻣﻌﺔ‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫• ‪ -3‬ﻟﺼﺪﻳﻘﻲ ﺧﺎﻟﺪ‪...........‬أﺧﻮات ْ‬
‫) ﻋﺸﺮِة‪-‬ﻋﺸ ِﺮ‪-‬ﻋﺸﺮَة(‬ ‫• ‪ -4‬ﻋﻨﺪي اﻵن أﻛﺜﺮ ﻣﻦ ‪............‬دوﻻرات‪.‬‬
‫ﺑﻊ(‬ ‫ِ‬ ‫• ‪ -5‬ﺻﻠّﻴﺖ ﺻﻼة اﻟﻌِﺸﺎء ﻣﻊ‪ِ ...........‬ر ٍ‬
‫) أرﺑ ِﻊ‪ -‬أرﺑﻌﺔ ‪ -‬أر َ‬ ‫ﺟﺎل‪.‬‬ ‫ُ‬

‫‪3- 11-19 Arası Sayılar:‬‬

‫اﳌﺮّﻛﺒﺔ ‪Arapçada 11-19 arasındaki sayılara mürekkep (bileşik) sayılar‬‬ ‫اﻷﻋﺪاد‬

‫‪denilir. Bu sayılar şöyle sıralanmaktadır:‬‬

‫‪12‬‬ ‫اِﺛْـﻨَﺎ َﻋ َ‬
‫ﺸﺮ‬ ‫‪11‬‬ ‫ﺸ َﺮ‬
‫َﺣ َﺪ َﻋ َ‬
‫أَ‬
‫‪14‬‬ ‫ﺸ َﺮ‬
‫أ َْرﺑَـ َﻌﺔَ َﻋ َ‬ ‫‪13‬‬ ‫ﺸ َﺮ‬‫ﺛَﻼﺛﺔَ َﻋ َ‬
‫‪16‬‬ ‫ﺸﺮ‬ ‫ِﺳﺘﱠﺔَ َﻋ َ‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺸ َﺮ‬‫ﺴﺔَ َﻋ َ‬‫ﲬَْ َ‬
‫‪18‬‬ ‫ﲦََﺎﻧِﻴَﺔَ َﻋ َ‬
‫ﺸ َﺮ‬ ‫‪17‬‬ ‫ﺸ َﺮ‬
‫َﺳ ْﺒـ َﻌﺔَ َﻋ َ‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪18‬‬

 Temyîz ve Sayılar

19 َ ‫ﺗِ ْﺴ َﻌﺔَ َﻋ‬

‫ﺸ َﺮ‬

12 sayısının birler basamağı (yani 2 sayısı; tesniye olduğu için tesniyenin

irâbı gibidir, onluk sayı ile tamlama konumunda olduğu için sondaki “nûn” harfi
düşer) hariç, 11-19 arasındaki sayıların hem birler, hem de onlar basamağı, cümle
içindeki konumları ne olursa olsun, her zaman fethalı gelir. 11-19 arasındaki
sayıların sayılanı tekil ve mansûb olur.

On üç bayan öğretmen geldi. .ً‫ﻼث َﻋ ْﺸَﺮَة ُﻣ َﺪ ِّر َﺳﺔ‬

َ َ‫َﺟﺎءَت ﺛ‬
On üç bayan öğretmen gördüm. .ً‫ﻼث َﻋ ْﺸَﺮةَ ُﻣ َﺪ ِّر َﺳﺔ‬ َ َ‫ﺖ ﺛ‬
ُ ْ‫َرأَﻳ‬
On üç bayan öğretmene selam verdim. .ً‫ﺛﻼث َﻋ ْﺸَﺮَة ُﻣ َﺪ ِّر َﺳﺔ‬
َ ‫ﺖ َﻋﻠَﻰ‬ ُ ‫َﺳﻠﱠ ْﻤ‬
Örnek

On iki erkek çocuk uyudu. .‫وﻟﺪا‬

ً ‫ﻋﺸَﺮ‬
َ ‫ﻧﺎم اﺛﻨﺎ‬
On iki kız çocuk uyudu. .‫ﻧﺎﻣﺖ اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸﺮةَ ﺑﻨﺘًﺎ‬
ْ
On iki erkek çocuğa teşekkür ettim. .‫وﻟﺪا‬
ً ‫ﻋﺸَﺮ‬
َ ‫اﺛﲏ‬ ْ ‫ت‬ ُ ‫ﺷﻜﺮ‬
ْ
On iki kız çocuğa teşekkür ettim. .‫ﻋﺸﺮةَ ﺑﻨﺘًﺎ‬
َ ‫ﺛﻨﱵ‬ْ َ ‫ﺷﻜﺮت ا‬
ُ
On bir mühendis geldi. .‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎ‬
ً ‫ﻋﺸﺮ‬
َ ‫َﺣﺪ‬ َ ‫ﺟﺎء أ‬

Bu grupta bulunan sayılardan on bir ve on iki sayılarının hem onlar, hem de

birler basamağı sayılan ile cinsiyet bakımından paralellik gösterirler.
On bir (eril isimlerle kullanılır) ‫ﻋﺸﺮ‬
َ ‫أَﺣ َﺪ‬
َ‫ﺪى ﻋ ْﺸ َﺮة‬ ِ
On bir (dişi isimlerle kullanılır) َ ‫إ ْﺣ‬
On iki (eril isimlerle kullanılır) ‫ﻋﺸﺮ‬
َ ‫اﺛﻨﺎ‬
On iki (dişi isimlerle kullanılır) َ‫اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸ َﺮة‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

 Temyîz ve Sayılar

Bu partide on bir bayan var. ِ ‫ﰲ ﻫﺬا‬

َ ‫اﳊﻔﻞ إﺣﺪى‬.‫ﻋﺸﺮةَ ﺳﻴّﺪ ًة‬

Hemşire vereme karşı on bir erkek .‫ﺴ ِﻞ‬ ِ ‫ﻤﺖ‬ ِ ‫ﻃ ﱠﻌ‬

ّ ‫ﻃﻔﻼ ﺿ ﱠﺪ اﻟ ﱡ‬
ً ‫ﻋﺸﺮ‬
َ ‫أﺣﺪ‬
َ ُ‫ﺿﺔ‬َ ‫اﳌﻤﺮ‬
ّ
çocuğu aşıladı.
Örnek ‫ﻋﺸﺮ َوز ًﻳﺮا ّأو َل أﻣﺲ‬
Evvelki gün on iki bakan toplantı yaptı.
َ ‫اﺟﺘﻤﻊ اﺛﻨﺎ‬
.‫ﻃﺎﺋﺮًة‬ ِ
Hava kuvvetleri filosunda on iki
َ ‫اﳉﻮﻳﱠﺔ اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸﺮَة‬
ّ ‫اﻟﻘﻮات‬ّ ‫ﰲ أﺳﻄﻮل‬
uçak var.
Ben on bir yıldız gördüm (Yusuf, 4). ﴾.‫ﻋﺸَﺮ ﻛﻮﻛﺒًﺎ‬
َ ‫أﺣﺪ‬
َ ‫أﻳﺖ‬
ُ ‫﴿إﱐ ر‬
Ondan on iki pınar fışkırdı (Araf, 160). ﴾.‫ﺖ ﻣﻨﻪ اﺛﻨﺘﺎ ﻋﺸﺮَة ﻋﻴﻨًﺎ‬
ْ ‫﴿ﻓﺎﻧْـﺒَ َﺠ َﺴ‬

11-19 arasındaki sayıların onlar basamağı cinsiyet bakımından sayılanla

paralellik gösterirken, birler basamağı sayılan ile zıtlık gösterir. Bunu şöyle de ifade
edebiliriz: Sayılan kendisine yakın sayıyla cinsiyette uyumlu, uzak olan sayı ile (yani
birler hanesiyle) ters orantılıdır.

.ً‫ﲬﺲ ﻋ ْﺸَﺮةَ ﺳﻨﺔ‬ ِ

Arkadaşım on beş yıl hapis yattı.
َ ‫ﺲ ﺻﺪﻳﻘﻲ‬ َ ‫ُﺣﺒ‬
Bu kitap on üç dersi kapsamaktadır. .‫درﺳﺎ‬ ِ ‫ﻳ ْﺸ‬
ً ‫ﻋﺸﺮ‬
َ َ‫اﻟﻜﺘﺎب ﻋﻠﻰ ﺛﻼﺛﺔ‬
ُ ‫ﺘﻤ ُﻞ ﻫﺬا‬
Örnek

Ormanda on üç mil yürüdüm. .‫ﻣﻴﻼ‬

ً ‫ﻋﺸﺮ‬َ َ‫ﻣﺸﻴﺖ ﰲ اﻟﻐﺎﺑﺔ ﺳﺘﱠﺔ‬
ُ

4- Onluk Sayılar (ُ‫ اﻟﻌُﻘﻮد‬- ‘Ukûd):

20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 sayılarına ‘ukûd sayılar denir. Bu sayılar,
müzekker ve müennes için ortak olarak kullanılır.
‘Ukûd sayıları yapıları itibarıyla cemi-müzekker-sâlim (kurallı eril çoğul)
yapısındadır. Dolayısıyla bunlar, cemi-müzekker gibi ref‘ durumunda vâv (‫)و‬, nasb
ve cer (nesne) durumlarında yâ (‫ )ي‬ile irâb olunurlar.
‘Ukûd sayılarının sayılan (ma‘dûd) müfred-mansûb olarak gelmektedir.

90 80 70 60 50 40 30 20
‫ﺴﻮ َن ِﺳﺘﱡﻮ َن َﺳ ْﺒـ ُﻌﻮ َن ﲦََﺎﻧُﻮ َن ﺗِ ْﺴﻌُﻮ َن‬
ُ ْ‫ﺛَﻼَﺛُﻮ َن أ َْرﺑَـﻌُﻮ َن َﲬ‬ ‫ِﻋ ْﺸ ُﺮو َن‬ ‫اﻟ ﱠﺮﻓﻊ‬

ِ ِ ِ ِ ِِ ِ ِ ِ ِ ‫اﻟﻨﱠﺼﺐ‬
‫ﲔ‬
َ ‫ﲔ ﺗ ْﺴﻌ‬ َ ‫ﲔ ﲦََﺎﻧ‬ َ ‫ﲔ َﺳ ْﺒﻌ‬ َ ّ‫ﲔ ﺳﺘ‬ َ ‫ﲔ َﲬْﺴ‬ َ ‫ﲔ أ َْرﺑَﻌ‬ َ ‫ﺛَﻼَﺛ‬ َ ‫ﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬
‫اﳉﺮ‬
ّ ‫و‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Temyîz ve Sayılar

Şirketten yetmiş memur istifa etti. َ َ‫اِﺳﺘ‬

.‫ﻘﺎل ﺳﺒﻌﻮن ﻣﻮﻇ ًﻔﺎ ﻣﻦ اﻟﺸﺮﻛﺔ‬
Bu projeye elli devlet onay verdi. .ً‫اﻓﻖ ﻋﻠﻰ ﻫﺬا اﳌﺸﺮوع ﲬﺴﻮن دوﻟﺔ‬َ ‫و‬
Müzede yetmiş resim çizdim. .‫ﺳﺒﻌﲔ ﺻﻮرًة ﰲ اﳌﺘﺤﻒ‬ َ ‫ﺖ‬
ُ ‫رﲰ‬
َ
Örnek Kırtasiyeden yirmi dosya aldım. ِ
.ً‫اﳌﻜﺘﺒﺔ ﻋﺸﺮﻳﻦ ﻣﻠَ ﱠﻔﺔ‬ ‫اﺷﱰﻳﺖ ﻣﻦ‬
.‫ﻣﻠﻴﺎرا‬ ِ
Boksör kırk milyar kazandı. ً ‫ﺑﻌﲔ‬ َ ‫اﻛﺘﺴﺐ اﳌﻼﻛ ُﻢ ﻋﻠﻰ أر‬
Dekan elli profesöre mektup yazdı. .‫اﻟﻌﻤﻴﺪ اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ إﱃ ﲬﺴﲔ أﺳﺘﺎذًا‬
ُ ‫ﻛﺘﺐ‬
(Karnında) taşıması ve sütten kesimi ﴾.‫ﺷﻬﺮا‬ ِ
ً ْ ‫﴿ َوﲪْﻠُﻪ وﻓﺼﺎﻟُﻪ ﺛﻼﺛﻮن‬
otuz ay (sürdü). (Ahkaf, 15)
Bir de Musa’ya otuz geceyi vaat ettik. ﴾.ً‫﴿ َوَوﻋ ْﺪﻧﺎ ﻣﻮﺳﻰ ﺛﻼﺛﲔ ﻟﻴﻠﺔ‬
(Araf, 142)

5- 21-29,31-39 … 91-99 Arası Sayılar:

Sayılan nesnenin, yani ma‛dûdun tekiline bakılır, sayılan müzekker ise
müennes birler basamağına; müennes ise müzekker birler basamağına getirilir.
Birler ve onlar basamağı birbirine vâv harfi (‫ )و‬ile bağlanır. İrab durumlarına şu
şekillerde bulunurlar:

Ref‘ hâli:
Sayılar Müennes Müzekker
Yirmi bir ‫اﺣ ٌﺪ َو ِﻋ ْﺸُﺮو َن‬ِ‫و‬
َ ‫اﺣ َﺪةٌ َو ِﻋ ْﺸُﺮو َن‬
ِ‫و‬
َ
Yirmi iki ِ َ‫اِﺛْـﻨ‬
‫ﺎن َو ِﻋ ْﺸُﺮو َن‬ ِ َ‫اِﺛْـﻨَﺘ‬
‫ﺎن َو ِﻋ ْﺸُﺮو َن‬
Yirmi üç ‫ﺛَﻼَﺛَﺔٌ َو ِﻋ ْﺸُﺮو َن‬ ‫ث َو ِﻋ ْﺸُﺮون‬ ٌ َ‫ﺛَﻼ‬
…………………… ……………….. …………
Nasb hâli:
ِ ِ ِ ِ
َ ‫َواﺣ ًﺪا َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬ َ ‫َواﺣ َﺪةً َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬
ِ ِ ِ ِ ِ ِ
َ ‫اﺛْـﻨَـ ْﲔ َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬ َ ‫اﺛْـﻨَﺘَـ ْﲔ َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬
ِ ِ
َ ‫ﺛَﻼَﺛًﺎ َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬ َ ‫ﺛَﻼَﺛَﺔً َوﻋ ْﺸ ِﺮ‬
‫ﻳﻦ‬
……………… ………………
Cer hâli:
‫واﺣﺪةٍ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬ ٍ ‫و‬
‫اﺣﺪ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬
‫اﺛﻨﺘﲔ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬ ‫اﺛﻨﲔ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

 Temyîz ve Sayılar

ِ
‫ﺛﻼﺛﺔ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬ ٍ
‫ﺛﻼﺛﺔ َوﻋﺸﺮﻳﻦ‬
…………………… ……………
Eril ve dişil durumu belirleyen kısım, birler basamağıdır. Bilindiği gibi, 11-99
arası sayılarda sayılan/ma‘dûd, müfred–mansûb hâlde gelir. Ayrıca bu sayılar
mu‘rebdir. İ‘râb sayı ifadesinin tamamına uygulanır.

21 ağaç ً‫إِ ْﺣ َﺪى َو ِﻋ ْﺸ ُﺮو َن َﺷ َﺠ َﺮة‬

ِ ِ
Günde 24 saat vardır. َ ‫ِﰲ اﻟْﻴَـ ْﻮم أ َْرﺑَ ٌﻊ َوﻋ ْﺸ ُﺮو َن َﺳ‬
ً‫ﺎﻋﺔ‬

44 kız çocuğu dedi. (Ref‘ hâli). ‫َﺖ أ َْرﺑَ ٌﻊ َوأ َْرﺑَـ ُﻌﻮ َن ﺑِْﻨﺘًﺎ‬
ْ ‫ﻗﺎﻟ‬

‫ﻗﺎل أ َْرﺑَـ َﻌﺔٌ َوأ َْرﺑَـﻌُﻮ َن َوﻟَ ًﺪا‬

َ
Örnek

44 erkek çocuğu dedi. (Ref‘ hâli).

.‫ﲔ ﺑِْﻨﺘًﺎ‬ ِ
44 kız çocuğu gördüm. (Nasb hâli). َ ‫ﺖ أ َْرﺑَـ ًﻌﺎ َوأ َْرﺑَﻌ‬
ُ ْ‫َرأﻳ‬

‫ﲔ َوﻟَ ًﺪا‬ ِ
44 erkek çocuğu gördüm. (Nasb hâli). َ ‫ﺖ أ َْرﺑَـ َﻌﺔً َوأ َْرﺑَﻌ‬
ُ ْ‫َرأﻳ‬

.‫ﲔ ﺑِْﻨﺘًﺎ‬ ِ ُ ‫َﺳﻠﱠ‬

44 kız çocuğuna selam verdim. (Cer hâli) َ ‫ﻤﺖ َﻋﻠَﻰ أ َْرﺑَ ٍﻊ َوأ َْرﺑَﻌ‬

.‫ﲔ َوﻟَ ًﺪا‬ ِ ٍ ُ ‫َﺳﻠﱠ‬

44 erkek çocuğuna selam verdim. (Cer َ ‫ﻤﺖ َﻋﻠَﻰ أ َْرﺑَـ َﻌﺔ َوأ َْرﺑَﻌ‬
hâli)

6- Yüz, Bin, İki Bin… Sayıları:

100, 200 vb. 1000, 2000 vb. sayılar, kendinden sonra gelen ve sayılana
muzâf olur. Cinsiyet uyumu aranmaz. İsim daima müfred ve mecrûr olur. İki bin
sayısı tesniye olduğu için tesniyelerin irâbını aynen alırlar.

Yüz ِ -‫ﻣﺎﺋﺔ‬
‫ ﻣﺌﺂت‬-‫ﻣﺌﺘﺎن‬
Bin ‫ آﻻف أﻟﻒ‬- (‫)أﻟﻔﲔ‬ ِ
ْ ‫أﻟﻔﺎن‬

ٍ ‫ْﻒ ﻣﺒـﺮ‬
!‫وك‬
Binlerce tebrikler! ُ ْ َ ُ ‫أَﻟ‬
ِ ِ ِ
Yüz asker ٍّ ‫ﻣﺌَﺔُ )ﻣﺎﺋﺔُ( ُﺟ ْﻨﺪ‬
. ‫ي‬
.ٍ‫ِﻣﺌﺘﺎ ْاﻣ َﺮأَة‬
Örnek

İki yüz kadın

.‫ﺐ‬ٍ ِ‫ﺖ أَﻟْ َﻔﻲ ﻃَﺎﻟ‬
İki bin öğrenci gördüm.
ْ ُ ْ‫َرأَﻳ‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

Temyîz ve Sayılar

7- 100’lü Sayılar:
Bu sayılar 200-300-400… 900 sayılarıdır. Bunları iki kısımda inceleyebiliriz:
a-200 sayısı: Tıpkı 100 sayısı gibi, bu sayının da müennesi ve müzekkeri
aynıdır. Sayı ile sayılan arasında izâfet (isim tamlaması) yapısı bulunduğundan
sayılan her zaman mecrûr durumundadır. 200 sayısının sonundaki nûn (‫ ) ِن‬muzâf
(tamlanan) olduğu zaman düşer. Bu sayı ile ilgili olarak şunlara dikkat edilmelidir:
-Sayı sayılandan önce gelir.
-Sayılanın cinsiyeti ne olursa olsun sayı değişmez.
-Sayılan tekil olarak kullanılır.
-200 sayısı tesniye (ikil) olduğu için cümle içindeki görevine göre irâb
alâmeti, ref' durumunda elif (‫)ا‬, nasb ve cer durumunda ise, yâ (‫ )ي‬olur.

Fatih’in çiftliğinde 200 sığır var. .ٍ‫ﻓﺎﺗﺢ ﻣﺎﺋﺘﺎ ﺑﻘﺮة‬

ٍ ‫ﰲ ﻣﺰرﻋﺔ‬
Fatma 200 kitap okudu. ٍ ‫ﻗﺮأت ﻓﺎﻃﻤﺔُ ﻣﺎﺋﱵ ﻛﺘﺎ‬
.‫ب‬ ْ
ْ
Örnek

Profesör 200 öğrenciye cevabı sordu. ٍ ‫ﺳﺄل اﻷﺳﺘﺎذ ﻣﺎﺋﱵ ﻃﺎﻟ‬

.‫ﺐ ﻋ ِﻦ اﳉﻮاب‬
Araba 200 metre sonra durdu. ٍْ ‫ﻣﺎﺋﱵ ِﻣ‬
.‫ﱰ‬ ْ ‫ﺴﻴﱠ َﺎرةُ ﺑﻌﺪ‬
ِ
‫وﻗﻔﺖ اﻟ ﱠ‬

8- 300-900 Arası Sayılar:

Yüz sayısı üç ve dokuz sayılarına muzâfun ileyh (tamlanan) yapılarak mecrûr
olur. Sayılan da yüz sayısının tamlayanı olarak yine mecrûr olur. Yani yüz sayısı, üç-
dokuz arası sayının tamlayanı olarak, sayılan da yüz sayısının tamlayanı olarak cer
edilmiş olur. Böylece üçlü bir yapı ortaya çıkmış olur. Şöyle ki;

Sayılan nesne 100 sayısı 3-9 sayıları

ٍ
‫ﻗﻠﻢ‬ ِ
‫ﻣﺎﺋﺔ‬ ‫ﺛﻼث‬
ُ
Yukarıdaki yapı içerisinde irâb 3-9 sayılarında gerçekleşir. 100 ve sayılan
nesne ise, muzâfun ileyh olduklarından cer olarak harekelenir.
Bu yapının ilk hanesindeki birlik sayısı, yüz sayısının dişil olmasından dolayı
eril yapılır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

 Temyîz ve Sayılar

Yine, birlik ve yüzlük sayısından sonra, sayılan bir nesne gelmezse, yüz ve
sayılan arasındaki tamlama durumu ortadan kalkacağından, yüz sayısının son
harekesi nekre ve birlik hanesindeki sayının tamlayanı olduğundan çift kesre ile
mecrûr olur. Örnek: ‫ أرﺑﻌُﻤﺎﺋ ٍﺔ‬dört yüz.

Çantada üç yüz kitap var. ٍ ِ‫اﳊﺪﻳﻘﺔ ﺛﻼ ُﲦﺎﺋ ِﺔ ﻛ‬

.‫ﺘﺎب‬ ِ ‫ﰲ‬
ِ ‫ﺟﺪت ﰲ اﳌﻜﺘﺒﺔ ﲬﺴ‬
ٍ ‫ﻤﺎﺋﺔ ﻛﺘﺎ‬
Örnek

Kütüphanede beş yüz kitap buldum.‫ب‬ َ ُ ‫و‬

ٍ ‫ﺳﺄل اﳌﻌﻠّﻢ ﺑﲔ ﺗﺴ ِﻌﻤﺎﺋ ِﺔ‬
Öğretmen dokuz yüz soru arasından sordu. .‫ﺳﺆال‬

Aşağıdaki cümleleri inceleyiniz ve sayılanların en son

sayının sayılanı olarak geldiğine dikkat ediniz.
.‫ﻌﲔ‬ ٍ ِ ِ ٍ ِ
1970 yılında doğdum. َ ‫وﺳْﺒ‬ َ ‫ت َﺳﻨَﺔَ أﻟْﻒ وﺗ ْﺴﻌﻤﺌَﺔ‬ ُ ‫ُوﻟ ْﺪ‬
1965 at .‫وﺳﺘﱡﻮ َن ِﺣﺼﺎﻧًﺎ‬ ِ ٌ‫ﻒ وﺗِﺴﻊ ﻣﺌ ٍﺔ وﲬَْﺴﺔ‬
َ َ ُ ْ ٌ ْ‫أﻟ‬
Bireysel Etkinlik

4645 adam ‫وﺳﺖ ﻣﺌَﺔ وﲬَْ َﺴﺔٌ و ْأرﺑـَ ُﻌﻮ َن َر ُﺟ ًﻼ‬‫آﻵف ﱡ‬ ٍ ُ‫أرﺑـﻌﺔ‬
َ َْ
ٍ ‫ﻤﺎﺋﺔ وﺛﻼﺛﺔُ ُﻛ‬
‫ﺘﺐ‬ ٍ
1703 kitap َ ‫ﺳﺒﻌ‬ُ ‫أﻟﻒ َو‬
ٌ
5003 kadın .‫ﻼث ﻧِ َﺴ ٍﺎء‬ ٍ
ُ َ‫ﲬَْ َﺴﺔُ آﻻف وﺛ‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

Temyîz ve Sayılar

•Aşağıdaki sorulara parentez içindeki sayıları

kullanarak, örnekteki gibi cevap veriniz.
(9) ‫ﻆ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﱘ؟‬
ُ ‫ﻛﻢ ﺳﻮرًة َﲢ َﻔ‬
ْ :‫• ﻣﺜﺎل‬
Alıştırmalar .‫ﺗﺴﻊ ُﺳ َﻮر‬
َ ‫ﻆ‬ ُ ‫• أَﺣ َﻔ‬
(12) ‫ ﻛﻢ ﻋﺎﻣﻼً ﻳﻌﻤﻞ ﰲ ﻣﺼﻨﻌِﻚ؟‬-1 •
(7.000) ‫ﺗﻚ‬
َ ‫اﺷﱰﻳﺖ ﺳﻴّﺎر‬
َ ‫ ﺑِﻜﻢ دوﻻ ٍر‬-2 •
(24) ‫ﻳﺴﱰك ﰲ ﻫﺬﻩ اﳌﺒﺎراة؟‬
ُ ً‫ﻛﻢ ﻻﻋﺒﺎ‬-3 •
(97) ‫اﻟﺼﻒ اﻟﺮاﺑﻊ؟‬
ّ ‫ ﻛﻢ ﻃﺎﻟﺒﺔً ﺗﺪرس ﰲ‬-4 •
(16) ‫ ﻛﻢ ﻃﺎﺋﺮةً ﻬﺗﺒﻂ ﰲ ﻫﺬا اﳌﻄﺎر؟‬-5 •

•Cevaplarınızı kontrol ediniz.

Cevaplar

.ً‫ﻋﺸﺮ ﻋﺎﻣﻼ‬ َ ‫ ﻳﻌﻤﻞ ﰲ ﻣﺼﻨﻌﻲ اﺛﻨﺎ‬-1 •

ِ َ‫ اﺷﱰﻳﺖ ﺳﻴﺎرﰐ ﺳﺒﻌﺔ‬-2 •
.‫آﻻف دوﻻ ٍر‬ َ ّ
ِ ‫ ﻳﺸﱰك أرﺑﻌﺔٌ وﻋﺸﺮون‬-3 •
.‫ﻻﻋﺒًﺎ‬ َ
.ً‫ﺳﺒﻊ َوﺗﺴﻌﻮن ﻃﺎﻟﺒﺔ‬ٌ ‫ ﺗﺪرس‬-4 •
.ً‫ﺳﺖ ﻋﺸﺮةَ ﻃﺎﺋﺮة‬‫ �ﺒﻂ ﱠ‬-5 •

9- Sıra Sayıları: (ُ‫ﱠﺮﺗِﻴﺒِﻴﱠﺔ‬

ْ ‫اﻟﺘـ‬ ُ ‫)اَْﻷَ ْﻋ َﺪ‬
‫اد‬
ِ ‫ و‬sayısı, ‫اَْﻷَﱠو ُل‬
Sıra sayıları, varlıkların sırasını belirten sıfatlardır. Bir/ ‫اﺣ ٌﺪ‬َ
(müzekker) ve ‫( اﻷوﱃ‬müennes) şeklinde sıra sayısı olur. 2–10 arasındaki sayılar

fâilun/ ‫ﻞ‬ ِ
ٌ ‫ ﻓَﺎﻋ‬kalıbına olurlar. Sıra sayılarında da müzekkerlik-müenneslik söz
konusudur. Genellikle sıfat olarak kullanılan bu sayılar genellikle marifedir. Sıra
sayıları, sırasını ifade ettikleri nesneye hem cinsiyet bakımından, hem de
hareke/irâb bakımından uyarlar.
11-19 arasındaki sayılar sıra sayı sıfatı olduklarında da son harflerinin
harekeleri fethalıdır ve değişmemektedir (mebnîdir).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

‫‪Temyîz ve Sayılar‬‬

‫)‪Sıra s. (müe.‬‬ ‫)‪Sıra s. /müz.‬‬ ‫‪Sayma sayısı‬‬

‫اﻷوﱃ‬ ‫‪1.‬‬ ‫اﻷول‬
‫ّ‬ ‫واﺣﺪ ‪1‬‬

‫اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬ ‫‪2.‬‬ ‫اﻟﺜﺎﱐ‬ ‫‪2‬‬ ‫اﺛﻨﺎن‬

‫اﻟﺜﺎﺛﺔ‬ ‫‪3.‬‬ ‫اﻟﺜﺎﻟﺚ‬ ‫ﺛﻼﺛﺔ ‪3‬‬

‫اﻟﺮاﺑﻌﺔ‬ ‫‪4.‬‬ ‫اﻟﺮاﺑﻊ‬ ‫أرﺑﻌﺔ ‪4‬‬

‫اﳋﺎﻣﺴﺔ‬ ‫‪5.‬‬ ‫ﳋﺎﻣﺲ‬ ‫ﲬﺴﺔ ‪5‬‬

‫اﻟﺴﺎدﺳﺔ‬ ‫‪6.‬‬ ‫اﻟﺴﺎدس‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺳﺘﺔ‬

‫اﻟﺴﺎﺑﻌﺔ‬ ‫‪7.‬‬ ‫اﻟﺴﺎﺑﻊ‬ ‫ﺳﺒﻌﺔ ‪7‬‬

‫اﻟﺜﺎﻣﻨﺔ‬ ‫‪8.‬‬ ‫اﻟﺜﺎﻣﻦ‬ ‫ﲦﺎﻧﻴﺔ ‪8‬‬

‫اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ‬ ‫‪9.‬‬ ‫اﻟﺘﺎﺳﻊ‬ ‫ﺗﺴﻌﺔ ‪9‬‬

‫اﻟﻌﺎﺷﺮة‬ ‫‪10.‬‬ ‫اﻟﻌﺎﺷﺮ‬ ‫ﻋﺸﺮة ‪10‬‬

‫اﳊﺎدﻳﺔ ﻋ ْﺸﺮة‬ ‫‪11.‬‬ ‫اﳊﺎدي ﻋﺸﺮ‬ ‫أﺣﺪ ﻋﺸﺮ ‪11‬‬

‫اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﻋﺸﺮة‬ ‫‪12.‬‬ ‫اﻟﺜﺎﱐ ﻋﺸﺮ‬ ‫‪12‬‬ ‫اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮ‬

‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬ ‫‪26‬‬

Temyîz ve Sayılar

.‫ﺲ‬ ِْ ‫ﻒ‬ ُ ‫ﻗَ ِﺪ َم اﻟﻀ ْﱠﻴ‬

Beşinci misafir geldi.
ُ ‫اﳋَﺎﻣ‬
.‫ﺲ‬ ِْ ‫ﻒ‬
Beşinci misafiri gördüm.
َ ‫اﳋَﺎﻣ‬ َ ‫ﺖ اﻟﻀ ْﱠﻴ‬ ُ ْ‫رأَﻳ‬
Beşinci öğrenciye selam verdim. ِ ‫اﳋَ ِﺎﻣ‬
.‫ﺲ‬ ْ ‫ﻒ‬ ِ ‫ﺖ َﻋﻠَﻰ اﻟﻀ ْﱠﻴ‬ ُ ‫َﺳﻠﱠ ْﻤ‬
. ُ‫ﺖ اﻟﻄﱠﺎﻟِﺒَﺔُ اﻟﺜﱠﺎﻧِﻴَﺔ‬ ِ ‫ﻗَ ِﺪﻣ‬
Örnek

İkinci bayan öğrenci geldi. َ

İkinci bayan öğrenciyi gördüm. .َ‫ﺖ اﻟﻄﱠﺎﻟِﺒَﺔَ اﻟﺜﱠﺎﻧِﻴَﺔ‬ُ ْ‫َرأَﻳ‬
İkinci bayan öğrenciye selam verdim. .‫ﺖ َﻋﻠَﻰ اﻟﻄﱠﺎﻟِﺒَ ِﺔ اﻟﺜﱠﺎﻧِﻴَ ِﺔ‬ ُ ‫َﺳﻠﱠ ْﻤ‬
On ikinci bayan öğrenci geldi. .َ‫ﺖ اﻟﻄﱠﺎﻟِﺒَﺔُ اﻟﺜﱠﺎﻧِﻴَﺔَ َﻋ ْﺸ َﺮة‬ِ ‫ﻗَ ِﺪﻣ‬
َ
.‫ﺸ َﺮ‬ َ ‫ﱠﺎﱐَ َﻋ‬ ِ ‫ﺐ اﻟﺜ‬ ِ ‫رأَﻳ ُ ﱠ‬
On ikinci erkek öğrenciyi gördüm. َ ‫ﺖ اﻟﻄﺎﻟ‬ َْ
Kur’andan 19. cüzü okudum. .‫ﻋﺸﺮ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن‬
َ ‫اﻟﺘﺎﺳﻊ‬
َ َ‫ﻗﺮأت اﳉﺰء‬
ُ

Onluk sayılarla, yüz ve bin sayılarının sıra sayıları yapılırken başlarına

belirlilik takısı olan (‫ )ال‬getirmek gerekir.

.‫اﻟﺮوم ﻫﻲ اﻟﺴﻮرةُ اﻟﺜﻼﺛﻮن ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﱘ‬

ّ ‫ﺳﻮرة‬
Rûm Sûresi Kur’an’ın otuzuncu sûresidir.
.‫ﻗﺮأت اﻟﺼﻔﺤﺔَ اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ ﻣﻦ اﻟﻜﺘﺎب أﻣﺲ‬
ُ
Örnek

Dün kitabın yirminci sayfasını okudum.

.‫اﻟﻄﺎﻟﺐ اﳌﺎﺋﺔَ ﻋﻠﻰ اﻟﺼﻒ اﻟﺮاﺑ ِﻊ‬
َ ‫ﻠﺖ‬
ُ ‫ﺳ ﱠﺠ‬
Yüzüncü öğrenciyi dördüncü sınıfa kaydettim.

Bu sayıların bir isme muzâf yapılmasıyla da sıra sayılarının kullanılması

mümkündür. Bu durumda, kendisinden sonra gelen isimle, isim tamlaması
oluşturmuş olur. Ancak burada gelecek sıra sayısı arkadan gelen isim müzekker de
olsa müennes de olsa müzekker olacaktır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27

Temyîz ve Sayılar

ٍ ‫ﻛﺘﺎب اﻟﺼﺮف ّأول‬

.‫ﻛﺘﺎب ﻣﻦ ﺳﻠﺴﻠﺔ اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‬ ُ
Sarf kitabı, “Arap Dili” serisinin ilk kitabıdır.
ٍ
.‫ﺣﺎﻓﻠﺔ إﱃ اﳉﺎﻣﻌﺔ‬ ِ ‫ﺮت ﻋﻦ‬
‫ﺛﺎﻟﺚ‬ ُ ‫ﺗﺄ ّﺧ‬

Örnek
Üniversiteye giden üçüncü otobüsü kaçırdım.

•Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

Alıştırmalar

•1- Yâsîn Sûresi Kur'an'da 36. sûredir.

•2- Evimiz apartmanın 7. katındadır.

•3- 22. ders kitabın 89. sayfasındadır.

•4- Arkadaşım 50. konuyu okuyacak.

•5- Ali! Ansiklopedinin 10. cildine bak.

-1 ‫ ﻫﻲ اﻟﺴﺎدﺳﺔُ واﻟﺜﻼﺛﻮن‬.‫ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﱘ‬-1

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28

Temyîz ve Sayılar

•Temyîz, açıklamak demektir. Mansûb-nekira bir isimdir. Bazı durumlarda

mecrûr olduğu da olur. Ölçü, tartı ve hacim ölçü birimlerinin, sayma
sayılarının, soru ve çokluk kemi ( ‫') ﻛﻢ‬nin temyîzleri vardır.
•Sayma sayıları, 1 ve 2 hariç sürekli isimden önce gelir ve 3-10, 11-12, 13-
19, 20,30...90, 21-99, 100 ve 1000 sayılarının kendilerine has kuralları
vardır. Bu sayılar sayılanla isim tamlaması durumundadırlar.
Özet
•Sıra sayıları, sayma sayılarının aksine genellikle isimden sonra gelir ve
öndeki isimle sıfat tamlaması oluşturduğundan onunla her yönden uyumlu
olmak zorundadır. Sıra sayılarının da aynen sayma sayılar gibi dişil ve erili
vardır
•Sıra sayıları, isimden önce gelerek o isimle isim tamlaması şeklinde
kullanıldığı da olur. Bu durumda arkadan gelen ismin cinsiyeti ne olursa
olsun sıra sayısı eril olmalıdır.
•Arapçada saatler sıra sayılarının dişilleriyle söylenir.
•Örnek: ُ‫اﻟﺴﺎﻋﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬ Saat üç.
•Ayın günleri de sıra sayıları ile söylenir.
•Örnek: ‫اﻟﻴﻮم اﳋﺎﻣﺲ ﻣﻦ اﻟﺸﻬﺮ‬ Ayın beşi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 29

Temyîz ve Sayılar

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Sıra sayıları için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
a) Sıra sayılarının dişil ve erili vardır.
b) Sıra sayılarında, sayılanı ile uyum aranmaz.
c) 11-19 arası sıra sayılarında, sadece birler basamağı sıra sayısı olur.
d) D) Yüz, bin ve onluk sayılar, başlarına ‫ ال‬takısı getirilerek sıra sayısı
yapılır.
e) Sıra sayıları önündeki isme bağlı olarak marife veya nekre gelebilir.

2. .(‫رواﺗﺐ اﳌﻮﻇﻔﲔ ﰲ اﻟﺸﻬ ِﺮ اﻟﺴﺎﺑ ِﻊ ﻳﻮﻟﻴﻮ )ﲤّﻮز‬

ُ ‫ﺘﺰداد‬
ُ ‫ َﺳ‬cümlesinin Türkçe karşılığı
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Memur maaşları yedi ay içinde artacak.
b) Memur maaşlarının yedi ay içinde artması beklenmektedir.
c) Temmuz ayı memur maaşlarının artacağı aydır.
d) Memur maaşları yedinci ay olan Temmuz ayında artacak.
e) Memur maaşları yedinci aya kadar artacak.

3. ً‫ﱡﻤﺎﺋﺔ َوواﺣﺪ َوﻋﺸﺮﻳﻦ ﺻﻔﺤﺔ‬ ٍ ُ‫ﺳﺒﻌﺔ‬

ٍ ‫آﻻف وﺳﺘ‬ sayısının Türkçe karşılığı
َ َ
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Yedi bin altı yüz yirmi sayfa
b) Yedi bin yüz yirmi bir sayfa
c) Yedi bin yedi yüz yirmi bir sayfa
d) Yedi yüz bin altı yüz yirmi bir sayfa
e) Yedi bin altı yüz yirmi bir sayfa

4. ِ ‫ﰲ‬............. ‫ﻄﻴﺐ ﻣﺪﻳﻨﺔُ أَﻧﻄﺎﻟﻴﺎ‬

.‫ﻓﺼﻞ اﻟﺼﻴﻒ‬ ُ ُ‫ ﺗ‬cümlesinde boş bırakılan yere
gelebilecek uygun kelime aşağıdakilerden hangisidir?
a) ٌ‫ِﺳﻴﺎﺣﻴّﺔ‬
b) ٌ‫ﻫﻮاء‬
c) ً‫ﻫﻮاء‬
d) ‫َﺷﻮا ِر ُﻋﻬﺎ‬
e) ‫ﻛﺒﲑة‬

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 30

Temyîz ve Sayılar

5. .‫ﲜَ ﱠﺮ َارﺗِِﻪ‬...........
ِ ‫دوﻧﻮﻣﺎ‬
ً ُ‫ث اﳌُﺰارع‬
َ ‫ﺣﺮ‬
َ cümlesinde boş bırakılan yere gelebilecek
uygun kelime aşağıdakilerden hangisidir?
a) ‫َﺣ ْﻘ ُﻞ‬
b) ‫َﺣ ْﻘ ٌﻞ‬
c) ‫َﺣ ْﻘ ٍﻞ‬
d) ‫ﻣﻦ اﳊَْﻘ ِﻞ‬
e) ‫ﻘﻮل‬
ٌ ‫ُﺣ‬

6. ِ ْ ‫ت ﻣﻊ أﺻﺪﻗﺎﺋﻲ ﻟﻴﻠﺔَ أﻣﺲ‬

. ............ ‫ﻓﻴﻠﻤﲔ‬ ُ ‫ﺷﺎﻫ ْﺪ‬ cümlede boş bırakılan yere
gelebilecek uygun kelime aşağıdakilerden hangisidir?
a) ‫اﺣﺪا‬
ً ‫و‬
b) ِ ِ‫ا‬
‫ﺛﻨﺎن‬
c) ‫ﲔ‬ ِ
ِ ‫اﻻﺛﻨ‬
d) ِ ‫اِﺛﻨ‬
‫ﲔ‬
e) ‫اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬

7. “Naim Süleymanoğlu, on iki kez dünya şampiyonluğunu kazandı.”

cümlesinin Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
a) ِ ‫ﺣﺼﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن أوﻏﻠﻲ ﻋﻠﻰ ﺑ‬
.‫ﻄﻮﻟﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸﺮةَ ﻣﱠﺮًة‬ ُ َ
b) .‫ات‬ ٍ ‫ﺑﻄﻮﻟﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸﺮةَ ﻣﱠﺮ‬
ِ ‫ﺣﺼﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن أوﻏﻠﻲ ﻋﻠﻰ‬
َ
c) .ٍ‫ﺣﺼﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن أوﻏﻠﻲ ﻋﻠﻰ ﺑﻄﻮﻟﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﺛﻨﺘﺎ ﻋ ْﺸﺮةَ ﻣﱠﺮة‬
َ
d) ِ
.ً‫ﺣﺼﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن أوﻏﻠﻲ ﻋﻠﻰ ﺑﻄﻮﻟﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﺛﻨﺎ ﻋ ْﺸﺮَة ﻣﱠﺮة‬
َ
e) .ً‫ﻋﺸَﺮ ﻣﱠﺮة‬ ِ
َ ‫ﺣﺼﻞ ﻧﻌﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن أوﻏﻠﻲ ﻋﻠﻰ ﺑﻄﻮﻟﺔ اﻟﻌﺎﱂ اﺛﻨﺘﺎ‬

8. Aşağıdakilerden hangisi sıra sayılarının kullanıldığı yerlerden biri değildir?

a) Bir ismin sayı sıfatı olarak
b) Bir şeyin miktarını belirtmek için
c) Saatlerin söylenmesinde
d) Bir ismin muzâfı olarak
e) Ayın kaçı olduğunu söylerken

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 31

Temyîz ve Sayılar

9. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

U U

a) Temyîz bir cümleyi veya bir ismi açıklayan mansûb-nekre bir isimdir.
b) Temyîzin açıkladığı isme mümeyyez denir.
c) Sayma sayılarının temyîzleri sayıdan sonra gelir.
d) Sıra sayılarının temyîzleri sayıdan önce gelir.
e) Soru kem’inin temyîzi nekre ve mansûb olur.

10. .‫ﻃﻮل ُﻋﻤﺮي‬ ِ

َ ‫اﻷﻣﺮاض‬ ‫ﻧﻮﻋﺎ ﻣﻦ‬
ً ‫ﻋﺸﺮ‬
َ ‫اﺛﲏ‬
ْ ‫ﻋﺎﻧﻴﺖ ﻣﻦ‬
ُ “Hayatım boyunca 12 çeşit
hastalıkla pençeleştim.” cümlesinde temyiz olan kelime aşağıdakilerden
hangisidir?
a) ‫ﻧﻮﻋﺎ‬
ً
b) ِ ‫ﻣﻦ اﻷﻣﺮ‬
‫اض‬
c) ‫ﻃﻮل ُﻋﻤﺮي‬
َ
d) ‫ﻃﻮل‬
َ / ‫ﻧﻮﻋﺎ‬
ً
e) ِ ‫ ﻣﻦ اﻷﻣﺮ‬/ ‫ﻧﻮﻋﺎ‬
‫اض‬ ً

Cevap Anahtarı
1.b, 2.d, 3.e, 4.c, 5.d, 6.d, 7.a, 8.b, 9.d, 10.e

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 32

 Temyîz ve Sayılar

SÖZLÜKÇE
Ezberlemek َ ‫َﺣ ِﻔ‬
‫ﻆ ﳛ َﻔﻆ ِﺣ ْﻔﻆ‬ Kese, torba ‫ﻛِﻴﺲ )ج( أَﻛﻴﺎس‬

Yoğunluk ‫ﻛﺜﺎﻓﺔ‬ Bardak ‫ﻛﻮب )ج( أَ ْﻛﻮاب‬

Sirke ‫َﺧ ّﻞ‬ Kutu ‫ُﻋ ْﻠﺒَﺔ )ج( ُﻋﻠَﺐ‬

Alışveriş yapmak ‫ﻳﺘﺴﻮق ﺗﺴ ﱡﻮق‬

ّ ‫ﺗَ َﺴ ﱠﻮ َق‬ Çarşı, pazar ‫أﺳﻮاق‬
ْ (‫ﺳﻮق )ج‬
Ekmek, ziraat
‫ﻳﺰرع َزْرع‬
َ ‫َزرع‬ İstasyon, durak ‫َﳏَﻄّﺔ )ج( َﳏﻄّﺎت‬
yapmak

Buğday ‫ﺑـُّﺮ‬ Bayılmak (‫أُ ْﻏ ِﻤ َﻲ )ﻋﻠﻰ‬

Şeftali ‫َﺧ ْﻮخ‬ Yüzey, metin ‫َﻣ ْﱳ )ج( ُﻣﺘﻮن‬

Tatlılık ‫ُﻋ ُﺬوﺑﺔ‬ Ayılmak ‫ﻔﻴﻖ إﻓﺎﻗﺔ‬

ُ ُ‫َﻓﺎق ﻳ‬
َ ‫أ‬

Cömertlik ‫َﺳﺨﺎء‬ Tarla ‫َﺣ ْﻘﻞ )ج( ُﺣﻘﻮل‬

Yayma, dağıtma ‫ﺚ‬

ّ َ‫ﺑ‬ Süpürmek ‫َﻛﻨَﺲ ﻳَﻜﻨُﺲ َﻛْﻨﺲ‬

Seyirci ‫ُﻣﺘَـ َﻔِّﺮج )ج( ﻣﺘﻔﺮﺟﻮن‬ Kültür, eğitim ‫ﺛَﻘﺎﻓﺔ )ج( ﺛﻘﺎﻓﺎت‬

2564 gr. ağırlık

Komisyon, komite,
‫َﳉْﻨﺔ )ج( ِﳉﺎن‬ ölçüsü, bidon, ‫ِرﻃْﻞ )ج( أ َْرﻃﺎل‬
heyet
varil

Maaş ‫راﺗِﺐ )ج( َرواﺗﺐ‬ Yağ, sıvı yağ ‫َزﻳْﺖ )ج( ُزﻳُﺖ‬

Ahır ‫إﺳﻄﺒﻼت‬
ْ (‫إﺳﻄﺒﻞ)ج‬
ْ

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 33

Temyîz ve Sayılar

YARARLANILAN KAYNAKLAR
‘Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, I-IV, Mısır, tsz.
Antuvân ed-Dahdâh, Mu‘cemu Kavâ‘idi’l-Lugati’l-‘Arabiyye fî Cedâvili ve Levhât,
Beyrut, 1981.
Avşar, E., (2010), Arapça Dilbilgisine Giriş –1, İstanbul.
Çörtü, M. (2006), Arapça Dilbilgisi Sarf, İstanbul.
el-Galâyînî, M. (2008), Câmi‘u'd-Durûsi'l-‘Arabiyye, Beyrut.
es-Seyyid Ahmed el-Hâsimî, el-Kavâ‘idu’l-Esâsiyye li Lugati’l-‘Arabiyye, Mısır, 1354.
Günday, H., Şahin, Ş. (2009), Arapça Dilbilgisi Sarf Bilgisi, İstanbul.
İşler, E., Yıldız, M., (2011), Arapça Çeviri Kılavuzu, İstanbul.
Kara, H., Düzgün, O., (2010), Arapça Konuşma Dersleri, İstanbul.
Kelebek, M. ve diğ., İmam Hatip Liseleri İçin Arapça 12, Ankara, 2009.
Muhammed İsma‘îl Sînî (ve diğ.-Komisyon), el-Kavâ‘idu’l-‘Arabiyyetu’l-Muyessera,
II.cilt, Riyad, 1403/1983.
Uralgiray, Y. (b.t.y.), İlk ve İleri Dilbilgisi, İstanbul.
Yasdıman, Neclâ (2010), Adım Adım Kur'an Dili, İzmir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 34