I.

Pierwsze cywilizacje

I. 1. Życie pierwszych ludzi

zadanie odpowiedź
1 Człowiek rozumny pojawił się na świecie około 200 tysięcy lat temu.
2 Pożywienie, Zbieractwo, Kamień, Ziemianka, Mowa
Hasło: Koczowniczy tryb życia – Przemieszczanie się z miejsca na miejsce w celu
zdobywania jedzenia dzięki zbieractwu i myślistwu.
3 Przykładowe odpowiedzi:

4 a) A
b)

5 Koczowniczy tryb życia Osiadły tryb życia

zbieractwo, wzniecanie ognia, myślistwo, uprawa ziemi, hodowla zwierząt,
zamieszkiwanie jaskiń wzniecanie ognia, budowa ziemianek

6 F, P, P
7 2 – epoka brązu, 3 – epoka żelaza, 1 – epoka kamienia
*8 Przykładowa odpowiedź:
Ötzi to imię mężczyzny, który zmarł około 3300 lat p.n.e. Zostało mu ono nadane od
miejsca odkrycia jego ciała przez dwóch turystów w 1991 roku w dolinie Ötztal w
Alpach. Druga nazwa ma związek z tym, że ciało było zamrożone w lodowcu alpejskim.

I. 2. Miasta-państwa Mezopotamii

zadanie Odpowiedź
 1 a) starożytność
b)

2 a), c)

b) D
3 Przykładowa odpowiedź:
Wylewy rzek nawadniały pola, zapewniając obfitość jedzenia znacznej liczbie ludzi.
Dzięki temu na tych obszarach panowały dobre warunki do osiedlania się. W
późniejszym czasie powstały tam pierwsze miasta, w których zaczęto rozwijać handel i
rzemiosło. Rzeki odgrywały również rolę szlaków komunikacyjnych i handlowych.
Ułatwiały kontakt z innymi ludami i poznawanie ich osiągnięć.
4 Przykładowe odpowiedzi:
koło – Możliwość budowania wozów przewożących ludzi i ciężkie towary
żagiel – Ułatwienie podróży po morzu i rzece przy dogodnym wietrze
5 a) D
b) Przykładowa odpowiedź:
Nie wszyscy ludzie w państwie Hammurabiego byli traktowani w taki sam sposób.
Wymierzana kara była zależna od pozycji społecznej osoby, która dopuściła się
przestępstwa. Jeśli skrzywdziła osobę o tym samym statusie społecznym, wymierzano
jej surową karę. Jeśli obywatel skrzywdził czyjegoś niewolnika, kara była dużo mniejsza
(np. musiał jedynie zapłacić połowę jego ceny).

I. 3. W Egipcie faraonów

zadanie odpowiedź
1 Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Egipt darem Nilu – Wylewy rzeki nawadniały i użyźniały pola, co gwarantowało dobre
plony. Dzięki temu możliwe było wyżywienie dużej liczby ludzi i powstanie nad Nilem
państwa egipskiego.
2 a), b)
 c) 1 – Morze Śródziemne, 2 – Morze Czerwone
3 Urzędnicy – Potrafili pisać i czytać, wspomagali faraona w rządzeniu państwem.
Kapłani – Oddawali cześć bogom, potrafili czytać i pisać oraz zdobyli wiedzę z różnych
dziedzin nauki.
Rzemieślnicy – Tworzyli niezbędne ludziom produkty: narzędzia, ceramikę i ozdoby.
Chłopi – Uprawiali ziemię, budowali piramidy i świątynie.
4 Przykładowa odpowiedź:
Religia: Pełnił funkcje najwyższego kapłana w państwie. Wojsko: Stał na czele armii.
Prawo: Ustanawiał prawa według własnego uznania oraz był najwyższym sędzią.
5 kalendarza
hieroglifów
medycyny
matematyki
6 1. Piramida, 2. Tutenchamon, 3. Kamień, 4. Sfinks, 5. Sarkofag
Hasło: Mumia
*7 Przykładowa odpowiedź:
Według egipskiego mitu Ozyrys został zabity przez swojego brata Seta. Żona Ozyrysa,
Izyda, odszukała szczątki męża, a następnie poskładała je i uzyskała z nich mumię. W
tej postaci Ozyrysa przywrócono do życia i został władcą świata zmarłych.

I. 4. W starożytnym Izraelu

zadanie odpowiedź
1 a) B
b) Kamienne tablice z Dekalogiem
2 a), b), c)
 3 1 – przybycie Izraelitów pod wodzą Abrahama do Palestyny
2 – niewola egipska
3 – ucieczka z Egiptu pod wodzą Mojżesza
4 – zjednoczenie przez Dawida plemion izraelskich
5 – początek rządów króla Salomona
6 – podbicie Palestyny przez Rzymian
4 Jahwe
monoteistyczną
prorocy
Mesjasza
5 a) gwiazda Dawida, Tora, menora
b) gwiazda Dawida

I. 5. Cywilizacje Indii i Chin

zadanie odpowiedź
1 P, F, P, F
2 a) Wielki Mur Chiński
b) Wielki Mur Chiński miał chronić północne granice cesarstwa chińskiego przed
atakami koczowniczych plemion.
3 Przykładowe odpowiedzi:
porcelana – Ceramika o wysokiej jakości, z której wytwarzano wazony, naczynia lub
figurki.
igła magnetyczna – Magnes o wydłużonym kształcie stosowany w kompasie do
wskazywania stron świata,
papier – Lekki materiał pisarski z włókien roślinnych.
4 a), b), c)
 *5 Przykładowa odpowiedź:
Budda był synem władcy jednego z indyjskich księstw. Został mędrcem
nauczającym w starożytności na obszarze północnych Indii. Dał początek nowej religii
– buddyzmowi.

I. 6. Od hieroglifów do alfabetu

zadanie odpowiedź
1 Hasło: Sumerowie stworzyli pismo
2 a) król miasta Uruk Enmenkar
b) Przykładowe wyjaśnienie:
Pismo zostało wynalezione w celu zachowania ważnych informacji, które mogły być
zapomniane podczas ich ustnego przekazywania.
c) glinianych tabliczkach
3 Starożytni Egipcjanie sporządzali swoje pisma na papirusie.
4 Przykładowe odpowiedzi:
• komunikowanie się z drugą osobą bez konieczności spotykania się z nią osobiście
• poznanie przeszłości na podstawie zachowanych źródeł pisanych
• [zapisywanie ważnych dla nas informacji, o których można by zapomnieć]
• [zawieranie różnego rodzaju umów pisemnych między ludźmi]
5 a) pismo klinowe, alfabet łaciński, pismo hieroglificzne
b) N – trzecie zdjęcie od lewej (pismo hieroglificzne)
c) W – środkowe zdjęcie (alfabet łaciński)
*6 Przykładowe odpowiedzi:
galeria handlowa, dworzec kolejowy, hotel, [lotnisko], [szkoła], [urząd]

TAJEMNICE SPRZED WIEKÓW – Jak odczytano pismo Egipcjan?

zadanie odpowiedź
1 D
2 P, F, P, F
3 Przykładowa odpowiedź:
Na Kamieniu z Rosetty wyryto ten sam tekst na trzy sposoby: pismem hieroglificznym i
 demotycznym oraz w języku greckim. Dzięki łatwym do odczytania napisom greckim
uczeni byli w stanie poznać treść zapisaną za pomocą hieroglifów.
4 a), b)

5 słynny francuski archeolog, ojciec nauki zajmującej się dziejami starożytnego Egiptu,
odkrywca zasad pisma hieroglificznego
6 Przykładowa odpowiedź:

Podsumowanie rozdziału I
Sprawdź, czy potrafisz

zadanie odpowiedź
1 myślistwem [zbieractwem]
zbieractwem [myślistwem]
koczowniczy
hodować
ziemie
2 a) 1 – cywilizacja egipska [starożytny Egipt] 2 – cywilizacja Sumerów 3 – kultura doliny
Indusu 4 – cywilizacja chińska [cesarstwo chińskie]
b)
3 zikkurat – wielopoziomowa świątynia typowa dla Mezopotamii, brąz – stop metalu
powstały z połączenia miedzi z cyną, papirus – materiał pisarski tworzony z trzciny,
menora – siedmioramienny świecznik będący symbolem judaizmu
4 Przykładowa odpowiedź:
Starożytni Egipcjanie wierzyli w wielu bogów, którym oddawali cześć w wybudowanych
dla nich świątyniach w całym państwie egipskim. Tworzyli także ich wizerunki. Izraelici w
przeciwieństwie do Egipcjan byli wyznawcami jednego, wszechmocnego i niewidzialnego
Boga. Czcili go tylko w jednej świątyni znajdującej się w Jerozolimie.
5 Numer ilustracji 1 2 3 4
Nazwa osiągnięcia porcelana piramida jedwab koło
Nazwa cywilizacji chińska egipska chińska sumeryjska
6 1 – pismo obrazkowe
2 – pismo klinowe
3 – alfabet fenicki
4 – alfabet grecki
5 – alfabet łaciński
6 – alfabet polski