(Kitabyurdu - Org) - Sedi Sirazi Secilmis Eserleri PDF

ÑßÄÈ ØÈÐÀÇÈ
ÑÅ×ÈËÌÈØ
ßÑßÐËßÐÈ
____________ “ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”

ÁÀÊÛ-2004
downloaded from KitabYurdu.org

Áó êèòàá “Ñÿäè Øèðàçè. Áóñòàí” (Áàêû, Àçÿðíÿøð, 1964) âÿ
“Ñÿäè Øèðàçè. Ýöëöñòàí” (Áàêû, Àçÿðíÿøð, 1987) íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà
òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð
Ôàðñúàäàí òÿðúöìÿ åäÿíëÿð:
“Áóñòàí” ÿñÿðè Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿ

“Ýöëöñòàí” ÿñÿðè:
øåèðëÿð Ìÿììÿäàüà Ñîëòàí
íÿñð Ðÿùèì Ñóëòàíîâ
Èñìàéûë Øÿìñ
Þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Ìÿñèàüà Ìÿùÿììÿäè
891.55 - dc 21
AZE
Ñÿäè Øèðàçè. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Áàêû, “Þíäÿð íÿøðèééàò”, 2004, 400 ñÿù.
Ôèðäîâñè, Õÿééàì, Ùàôèç, Íèçàìè, Ôöçóëè êèìè Øåéõ Ñÿäè Øèðàçè äÿ äöíéà
ìÿäÿíèééÿò õÿçèíÿñèíäÿ þçöíÿìÿõñóñ éåð òóòàí úàùàíøöìóë âÿ ýþðêÿìëè
øàèðëÿðäÿíäèð. Èðàí ìÿäÿíèééÿòèíèí äöíéà ÿäÿáèééàòûíà âåðìèø îëäóüó áó ãöä-
ðÿòëè ñþç óñòàñûíûí þëìÿç ÿñÿðëÿðè éöçèëëÿðäèð ÿùÿìèééÿò âÿ òÿñèðèíè èòèðìÿéÿðÿê
îõóúóëàðûíà ôàéäàëû íÿñèùÿòëÿð âåðèð, áÿøÿðè äöøöíúÿëÿð, íÿúèá äóéüóëàð àøûëàéûð.
Ùÿãèãÿò âÿ ýþçÿëëèê àøèãè Ñÿäè ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàòà ÷îõ úèääè éåíèëèêëÿð
ýÿòèðìèø, ùÿòòà ìöÿééÿí áàõûìäàí èíãèëàá åòìèø íÿùÿíý ñÿíÿòêàðäûð.
Áó êèòàáà äèäàêòèê ïîåìà æàíðûíûí ïàðëàã íöìóíÿñè îëàí “Áóñòàí”û èëÿ
éàíàøû, áþéöê øàèðèí þçöíäÿí ñîíðàêû áöòöí ÿñðëÿðäÿ Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðã õàëã-
ëàðûíûí ÷îõ ñåâäèéè êèòàáëàðäàí áèðè îëóá, óçóí èëëÿð äÿðñëèê êèìè èñòèôàäÿ îëóíàí
âÿ äöíéàíûí ìÿäÿíè õàëãëàðûíûí äèëëÿðèíÿ ÷åâðèëÿí “Ýöëöñòàí”û, åëÿúÿ äÿ áèð
ñûðà ëèðèê ÿñÿðëÿðè — ãÿñèäÿ, ðöáàè, ãÿçÿë âÿ ãèòÿëÿðè äàõèë åäèëìèøäèð.
____________
ISBN 9952-416-42-2
© “ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
____________

ÑßÄÈ: ÙßÃÈÃßÒ Âß ÝÞÇßËËÈÊ ØÀÈÐÈ
Îí ö÷öíúö éöçèëëèéèí îðòàëàðûíäà — ìöñÿëìàí äöíéàñûíûí øÿðãäÿí äàüûäûúû

ìîíãîë áàñãûíëàðûíà, ãÿðáäÿí èñÿ àìàíñûç ñÿëèá éöðöøëÿðèíÿ ìÿðóç ãàëäûüû áèð
âàõòäà î ãÿäÿð äÿ áþéöê îëìàéàí ãÿäèì Øèðàç øÿùÿðèíäÿ áÿøÿð çÿêàñûíûí î
âàõòà ãÿäÿð éàðàòìûø îëäóüó åëìè áèëèêëÿðè äÿðèíäÿí ìÿíèìñÿìèø âÿ çÿíýèí
ìöäðèêëèê ìÿãàìûíà éåòèøìèø Øåéõ — Ñÿäè Øèðàçè äåéèðäè êè, øÿùÿðëÿðè, êÿíäëÿðè
âèðàí ãîéàí, éöç ìèíëÿðëÿ èíñàíû ãûëûíúäàí êå÷èðÿí ôàòåùëÿðèí ôèðàâàí âÿ ãàéüûñûç
ùÿéàòà áÿñëÿäèêëÿðè öìèäëÿð ÿáÿñäèð, àëäàäûúû èëüûìäàí áàøãà áèð øåé äåéèë: áÿ-
äÿíèí áèð öçâö àüðû âÿ ÿçàá è÷èíäÿ îëäóüó ùàëäà, áàøãà áèð öçâöí ðàùàò éàøàéûá
íîðìàë ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿñè ãåéðè-ìöìêöíäöð. Ùåéùàò, ìöàñèðëÿðè Ñÿäèíèí
áÿéàí åòäèéè áó áþéöê ùÿãèãÿòè àíëàìàãäàí óçàã èäèëÿð. Áÿøÿðèééÿò éàëíûç éåä-
äè ÿñðäÿí — ìèëéîíëàðëà èíñàíûí âàðëûüûíà ñîí ãîéìóø èêè äöíéà ìöùàðèáÿñèíèí
àëîâóíäàí êå÷äèêäÿí ñîíðà Ñÿäè ùÿãèãÿòèíÿ éåòèøäè âÿ Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿø-
êèëàòû éàðàäûá óëó Øåéõèí ñþçëÿðèíè äÿ îíóí øöàðûíà ÷åâèðäè. Àììà òÿÿññöô, þòÿí
éàðûì ÿñð áèð ÷îõ ùàëëàðäà áó ùÿãèãÿòèí éàëíûç øöàð ñÿâèééÿñèíäÿ äÿðê îëóíäó-
üóíó ýþñòÿðìÿêäÿäèð. Âÿ íÿ ãÿäÿð êè, áåëÿäèð, Ñÿäèíèí èäåéàñû þç àêòóàëëûüûíû
ñàõëàéûð âÿ èíñàíëàðûí çàìàí-çàìàí ùÿìèí èäåéà èøûüûíäà äöøöíöá-äàøûíìàñûíà,
þç ÿìÿë âÿ äàâðàíûøëàðûíû îíóí ìèçàíûíäà þë÷öá-áè÷ìÿñèíÿ åùòèéàú äà ãàëûð.
ßëáÿòòÿ, Ñÿäèíèí áÿäèè-åñòåòèê âÿ ôÿëñÿôè-åòèê ôèêèð òàðèõèíäÿêè ðîëó òÿêúÿ
ãåéä îëóíàí àëè ùÿãèãÿòè ÿí éöêñÿê ïîåòèê áè÷èìäÿ áÿéàí åòìÿñè èëÿ ìÿùäóä-
ëàøìûð. Î, ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàòà ÷îõ úèääè éåíèëèêëÿð ýÿòèðìèø, ùÿòòà ìöÿééÿí
ñàùÿëÿðäÿ èíãèëàá åòìèø íÿùÿíý ñÿíÿòêàðäûð. Ñÿäè “Ýöëöñòàí” ÿñÿðèíèí ìöãÿä-
äèìÿñèíäÿ1 “þç àäûíûí äèëëÿðäÿ ÿçáÿð îëäóüóíó, ñþçëÿðèíèí áöòöí äöíéàíû òóòäó-
üóíó” ãåéä åäèð.
“ßôñÿùöë-ìöòÿêÿëëèìèí” ëÿãÿáè èëÿ ìÿøùóð îëàí Øåéõ ßáó Ìÿùÿììÿä
Ìöñëèùÿääèí èáí Àáäóëëàù Ñÿäè Øèðàçè ÕÛÛÛ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ, òÿãðèáÿí ùèúðè
606-úû (ìèëàäè 1209-úó) èëäÿ øåèð âÿ ñÿíÿò äèéàðû îëàí Øèðàçäà äöíéàéà ýÿëìèø-
äèð. Ñÿäèíèí äîüóì òàðèõè äÿãèã áèëèíìÿäèéèíäÿí óçóí ìöääÿò àðàøäûðìà âÿ
ìöáàùèñÿ ïðåäìåòè îëìóøäóð âÿ ìöáàùèñÿëÿð áó ýöí äÿ äàâàì åòìÿêäÿäèð.
ßëáÿòòÿ, áó, ñàäÿúÿ ìàðàã âÿ äÿãèãëèê íàìèíÿ àïàðûëàí ìöáàùèñÿ äåéèë,
øàèðèí éàðàäûúûëûã áèîãðàôèéàñûíà áèðáàøà äÿõëè îëàí ìÿñÿëÿäèð. Áèð ÷îõ òÿäãèãàò-
÷ûëàð Ñÿäèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿêè, õöñóñÿí “Ýöëöñòàí”äàêû àéðû-àéðû ôàêòëàðà âÿ èøàðÿ-
ëÿðÿ ÿñàñëàíàðàã, îíóí éöç èëäÿí àðòûã þìöð ñöðäöéöíö áèëäèðìèø, áåëÿëèêëÿ,
øàèðèí 1189-úó, ùÿòòà 1184-úö èëäÿ äîüóëäóüó íÿòèúÿñèíÿ ýÿëìèøëÿð.
Ñÿäèíèí éàøàäûüû ÿñð ìöñÿëìàí Øÿðãè òàðèõèíäÿ äþíöø íþãòÿëÿðè ñàéûëà áèë-
ÿúÿê ùàäèñÿëÿðëÿ çÿíýèí èäè. Øàèðèí ñîëìàç “Ýöëöñòàí”ûíû éàðàòäûüû 1258-úè èëäÿ
Áàüäàä ìîíãîëëàðûí ùöúóìóíà òàá ýÿòèðìÿéÿðÿê òÿñëèì îëìóø, Àááàñèëÿð õèëà-
ôÿòè ñöãóò åòìèø âÿ áåëÿëèêëÿ, Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðãèí òàðèõèíäÿ áöòþâ áèð ìÿðùÿ-
____________
ëÿ éÿ éåêóí âóðóëìóøäó. Ãàíëû ñÿëèá éöðöøëÿðèíèí òÿí éàðûñû (Â-ÂÛÛÛ éöðöøëÿð) äà
Ñÿäèíèí éàøàäûüû äþâðÿ òÿñàäöô åòìèøäè. Ñÿäð ùÿð èêè ôÿëàêÿòèí òÿñèðèíè þç øÿõñè
4

ùÿéàòûíäà ùèññ åòìèø, áóíëàðûí ùÿð èêèñè îíóí éàðàäûúûëûüûíäà äÿðèí èçëÿð áóðàõ-
ìûøäû. Áó ùàäèñÿëÿð áöòþâ áèð ðåýèîíäà ãåéðè-ñàáèòëèê, âàùèìÿ, öìèäñèçëèê éàðàò-
ìûø, ñîí íÿòèúÿäÿ ìÿíÿâè-ÿõëàãè äÿéÿðëÿðèí òÿíÿççöëöíÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðìûøäû.
Ñÿäè íèñáÿòÿí ãàéüûñûç óøàãëûã èëëÿðèíè Ôàðñ àòàáÿéëÿðèíèí — Ñàëüóðèëÿðèí
(1148-1287) ïàéòàõòû îëàí äîüìà Øèðàçäà êå÷èðìèøäè. Îíóí áàáàëàðû Øèðàçûí
íöôóçëó öëÿìàëàðû îëìóøäóëàð. Àòàñû Øåéõ Àáäóëëàù äà àòàáÿé Ñÿä èáí Çÿíýè-
íèí2 (1195-1226) ìöëàçèìëÿðèíäÿí èäè, ñàðàéäà ñþç ñàùèáè îëàí äèí àëèìëÿðèí-
äÿí ñàéûëûðäû.
Ñÿäè Øèðàçäà ìöêÿììÿë èáòèäàè òÿùñèë àëìûøäû. Áèð ÷îõ îðòà ÿñð øàèðëÿðèíäÿí
ôÿðãëè îëàðàã, Ñÿäèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿ óøàãëûüû èëÿ áàüëû ÷îõ ìàðàãëû ïàð÷àëàðà ðàñò
ýÿëèðèê. Áó ïàð÷àëàðäàí àéäûí îëóð êè, î õöñóñÿí àòàñûíû ÷îõ ñåâìèø, àòàñû äà
îíóí òÿëèì âÿ òÿðáèéÿñè ö÷öí ÿëèíäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿìèø, äàèì îíó äèããÿò âÿ
ãàéüû èëÿ ÿùàòÿ åòìèøäèð. Ëàêèí çàëûì ôÿëÿê òåçëèêëÿ îíó àòàñûíäàí àéûðìûø âÿ î,
àíà áàáàñû Ìÿñóä èáí Ìöñëèù ÿë-Ôàðñèíèí (ìÿøùóð ôèëîñîô, ðèéàçèééàò÷û âÿ àñòðî-
íîì Ãöòáÿääèí Øèðàçèíèí àòàñûíûí) ùèìàéÿñèíÿ êå÷ìèøäèð. Áàáàñûíûí ùèìàéÿñè
àëòûíäà áèëèêëÿðèíè òÿêìèëëÿøäèðÿí Ñÿäè äàùà ñîíðà òÿùñèëèíè äàâàì åòäèðìÿê
ö÷öí äþâðöí äÿáèíÿ óéüóí îëàðàã Áàüäàäà — ìÿøùóð “Íèçàìèééÿ” ìÿäðÿñÿñè-
íÿ éîëëàíûð. Ëàêèí Ñÿäèíèí Øèðàçû òÿðê åòìÿñèíè éàëíûç äÿáëÿ ÿëàãÿëÿíäèðìÿê
äöçýöí îëìàçäû. Áåëÿ êè, Ñÿäèíèí Áàüäàäà éîëëàíäûüû èë Ìÿùÿììÿä Õàðÿçì-
øàùûí îüëó Ñóëòàí Ãèéàñÿääèí Ïèðøàùûí ùöúóìó íÿòèúÿñèíäÿ Øèðàçäàêû ñàêèòëèéÿ
ñîí ãîéóëìóøäó. Àòàáÿé Ñÿä èáí Çÿíýè ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿéÿ ãàäèð îëìàéûá
Èñòÿõð ãàëàñûíà ñûüûíìûø, Ñóëòàí Ãèéàñÿääèí Øèðàçà äàõèë îëìóø, äàùà ñîíðà Ôàð-
ñûí äèýÿð ìÿíòÿãÿëÿðèíè äÿ ÿëÿ êå÷èðìèøäè. Ñîíðàëàð éàëíûç õÿëèôÿíèí èøÿ ãàðûø-
ìàñû íÿòèúÿñèíäÿ Ãèéàñÿääèí Ôàðñäàí ÷ûõûá ýåòìèø âÿ Ñÿä èáí Çÿíýè éåíèäÿí
òàì ùàêèìèééÿòèíè áÿðïà åòìèøäè.
Ñÿäè ìÿùç áó çàìàí, éÿíè 1224-úö èëèí ÿââÿëëÿðèíäÿ þç ñþçëÿðè èëÿ äåñÿê,
“àëÿìèí çÿíúè ñà÷ëàðû òÿê áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûüûíû ýþðöá” äîüìà øÿùÿðèíäÿí àé-
ðûëäû âÿ Êàçåðóí-Áÿñðÿ éîëó èëÿ õèëàôÿòèí ïàéòàõòûíà — Áàüäàäà öç òóòäó. Àììà
ýÿíú Ñÿäè éÿãèí àüëûíà äà ýÿòèðìèðäè êè, áó àéðûëûã 30 èëäÿí äÿ àðòûã ÷ÿêÿúÿê âÿ
î, áèð äÿ 1256-úû èëäÿ ÷îõ ñåâäèéè Øèðàçà ãàéûäà áèëÿúÿê. Ãàðøûäà èñÿ áèð íå÷ÿ
èëëèê òÿùñèë âÿ ìàðàãëû ÿùâàëàòëàðëà, åéíè çàìàíäà ÿçàá âÿ òÿùëöêÿëÿðëÿ äîëó
ñîíñóç, êÿøìÿêÿøëè ñÿéàùÿòëÿð äàéàíûðäû. Øàèðèí ùÿéàòûíûí áó äþâðö åëìè ÿäÿ-
áèééàòäà “Ñÿäèíèí áèðèíúè ñÿéàùÿòè” êèìè òÿãäèì îëóíóð.
Áàüäàä ìöùèòè âÿ ñîíðàêû ñÿéàùÿòëÿð Ñÿäè øÿõñèééÿòèíèí ôîðìàëàøìàñûíäà
âÿ äöíéàýþðöøöíöí òÿøÿêêöëöíäÿ ùÿëëåäèúè ðîë îéíàìûøäûð. Î çàìàí Áàüäàä
áöòöí õèëàôÿòèí èíòåëëåêòóàë åëèòàñûíûí úÿìëÿøäèéè éåð, Ñÿäèíèí òÿùñèë àëäûüû
“Íèçàìèééÿ” èñÿ î äþâðäÿ òÿêúÿ Øÿðãèí äåéèë, áÿëêÿ äÿ áöòöí äöíéàíûí ÿí
áþéöê óíèâåðñèòåòè èäè. Ìÿëóìäóð êè, äþâëÿòèí ìàëèééÿëÿøäèðäèéè “Íèçàìèééÿ”
ìÿäðÿñÿëÿðèíèí ÿñàñû ìÿøùóð âÿçèð Õàúÿ Íèçàìöëìöëê Òóñè òÿðÿôèíäÿí
ãîéóëìóøäó âÿ áóíëàðûí ÿí áþéöéö Ñÿäèíèí áóðà ýÿëèøèíäÿí òÿãðèáÿí 160 èë
ÿââÿë à÷ûëìûø Áàüäàä “Íèçàìèééÿ”ñè èäè. Ýåúÿ-ýöíäöç ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí ìÿä-
____________
ðÿñÿäÿ òÿëÿáÿëÿðÿ ÿñàñÿí ÿðÿá äèëèíèí ãðàììàòèêàñû, Ãóðàí, ôèãù, ùÿäèñ, öñóë
åëìëÿðè, ãèñìÿí äÿ òèáá, ôÿëñÿôÿ âÿ íöúóì þéðÿäèëèðäè. Áàüäàä “Íèçàìèééÿ”ñè-
5

íèí òàðèõèíäÿ ÿí ìöùöì ùàäèñÿëÿðäÿí áèðè 1091-úè èëäÿ ìÿøùóð ìöñÿëìàí
ìöòÿôÿêêèðè — Èìàì ßáó Ùàìèä Ìÿùÿììÿä ÿë-Ãÿççàëèíèí (1058-1111)
Íèçàìöëìöëê òÿðÿôèíäÿí ìöäÿððèñ òÿéèí îëóíìàñû èäè. Àéäûíäûð êè, Íèçàìöëìöëê
áó àääûìû èñìàèëèëÿðÿ ãàðøû èäåîëîæè ìöáàðèçÿíè ýöúëÿíäèðìÿê ìÿãñÿäèëÿ àòìûø-
äû. Äþðä èë ìÿäðÿñÿäÿ ÷àëûøàí Ãÿççàëè òÿäðèñ ïðîãðàìûíäà úèääè äÿéèøèêëèêëÿð
åòìèø, áóðàäà øàôåè ôèãùèíèí âÿ ÿøÿðè êÿëàìûíûí äàéàãëàðûíû éåíè ÿñàñëàð
öçÿðèíäÿ ìþùêÿìëÿíäèðìèøäè. Ãÿççàëèíèí ÿñÿðëÿðè, õöñóñÿí “Èùéà öëóì ÿä-
äèí” áóðàäà äÿðñ âÿñàèòè êèìè òÿäðèñ îëóíóðäó. Áåëÿëèêëÿ, Áàüäàä “Íèçà-
ìèééÿ”ñè Ãÿççàëèíèí èäåéà âÿ äöøöíúÿëÿðèíèí ýöúëö òÿñèðè àëòûíäà èäè. Áó òÿñèðè
Ñÿäèíèí éàðàäûúûëûüû âÿ äöíéàýþðöøöíäÿ äÿ ýþðöðöê. Òÿñàäöôè äåéèë êè, î,
“Ýöëöñòàí”äà Ãÿççàëèíè áþéöê ùþðìÿòëÿ éàä åòìèø âÿ “èìàìè-ìöðøèä”
àäëàíäûðìûø, èñìàèëèëÿðäÿí äàíûøàðêÿí èñÿ “Àëëàù îíëàðà ëÿíÿò åëÿñèí!” èôàäÿñèíè
èøëÿòìèøäèð. Ñÿäèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿ Ãÿççàëèíèí “Èùéà öëóì ÿä-äèí”, “Êèìèéàéè-
ñÿàäÿò” âÿ äèýÿð êèòàáëàðûíûí èçëÿðèíè ìöøàùèäÿ åòìÿê ìöìêöíäöð.
Ñÿäè ãûñà ìöääÿò ÿðçèíäÿ òÿëÿáÿëÿð àðàñûíäà õöñóñè èñòåäàäû èëÿ ñå÷èëèð âÿ
ìöÿëëèìèí êþìÿê÷èñè (ìöèä) òÿéèí îëóíóð. Î, åéíè çàìàíäà “Íèçàìèééÿ”äÿí
êÿíàðäà äÿðñ äåéÿí íöôóçëó àëèìëÿðèí âÿ ñóôè øåéõëÿðèíèí ìöùàçèðÿ âÿ ìÿúëèñ-
ëÿðèíÿ ýåòìÿéÿ áàøëàéûð êè, áóíëàðäàí ÿí ìöùöìö ìÿøùóð “ßâàðèô ÿë-ìÿàðèô”èí
ìöÿëëèôè, ñöùðÿâÿðäèééÿ òÿðèãÿòèíèí áàíèñè Øåéõ Øèùàáÿääèí ßáó Ùÿôñ Þìÿð
Ñöùðÿâÿðäè (1145-1235) èäè. ßáäöððÿùìàí Úàìè ùÿòòà Ñÿäèíèí îíóíëà áèðëèêäÿ
Ùÿúú çèéàðÿòèíÿ ýåòäèéèíè äÿ éàçûð. Ùÿð ùàëäà Ñÿäè áèð øåðèíäÿ îíó äà “øåéõè-
äàíàéèìöðøèä” àäëàíäûðàðàã, îíäàí àëäûüû íÿñèùÿòè õàòûðëàìûøäûð. Ýþðöíöð, Ñÿäè
òÿñÿââöôÿ äàèð áèëèêëÿðèíè èëê íþâáÿäÿ Ñöùðÿâÿðäèäÿí ÿõç åòìèøäèð. Ìöàñèð Èðàí
òÿäãèãàò÷ûñû Çèéà Ìöâÿùùèä éàçûð êè, î äþâðäÿ “ìöðøèä” ñþçöíö åëÿ-áåëÿ èøëÿò-
ìÿçäèëÿð âÿ Ñÿäèíèí ìÿùç áó èêè øÿõñè (Ãÿççàëû âÿ Ñöùðÿâÿðäèíè) áó àäëà éàä
åòìÿñè îíëàð àðàñûíäà õöñóñè äöíéàýþðöøö ÿëàãÿñèíäÿí õÿáÿð âåðèð. Ùÿð ùàëäà
Ñÿäèíèí òÿñÿââöôÿ áàõûøûíäàêû áèð ÷îõ ìÿãàìëàð îíóí ñöùðÿâÿðäèééÿ òÿðèãÿòè-
íÿ éàõûíëûüûíäàí ñþç à÷ûð. Ãåéä åäÿê êè, Èìàì Ãÿççàëèíèí ãàðäàøû ßùìÿä Ãÿç-
çàëè äÿ ñöùðÿâÿðäèééÿ ñèëñèëÿñèíÿ äàõèë èäè âÿ áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàð îíóí “Ñÿâàíèù”è
èëÿ “Ýöëöñòàí” àðàñûíäà ìöÿééÿí ÿëàãÿ ýþðöðëÿð.
Ñÿäè þç ìöÿëëèìëÿðè ñûðàñûíäà “ìöðÿááè” äåéÿ äàùà áèð àä ÷ÿêìèøäèð.
ßáöëôÿðÿú Èáí ÿë-Úþâðè. Ýÿíú Ñÿäèéÿ ñÿìà ìÿúëèñëÿðèíÿ ýåòìÿìÿéè ìÿñëÿùÿò
ýþðÿí áó Úþâçèíèí êèìëèéè äàèì ñÿäèøöíàñëàð àðàñûíäà ìöáàùèñÿ ìþâçóñó îë-
ìóøäóð âÿ ùÿìèí ìöáàùèñÿ áó ýöí äÿ äàâàì åäèð.
Òÿùñèëèíè áàøà âóðäóãäàí ñîíðà Ñÿäè àðàìñûç ñÿéàùÿòëÿðÿ áàøëàìûøäûð. Áó
ñÿéàùÿòëÿðèí òÿÿññöðàòëàðû Ñÿäèíèí ÿñÿðëÿðèíäÿ, õöñóñÿí “Ýöëöñòàí”äà áîë-áîë
ÿêñèíè òàïìûøäûð. Ùÿìèí òÿÿññöðàòëàð î ãÿäÿð úàíëû âÿ òÿñâèðëÿð î ãÿäÿð èíàí-
äûðûúûäûð êè, áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàð (ìÿñÿëÿí, À.Ìàññå) áó ìÿëóìàòëàð ÿñàñûíäà
Ñÿäè ñÿéàùÿòëÿðèíèí äÿãèã ìàðøðóòóíó ìöÿééÿíëÿøäèðìÿéÿ ÷àëûøìûøëàð. Ëàêèí
“Ýöëöñòàí” íÿ àâòîáèîãðàôèê ÿñÿðäèð, íÿ äÿ ñÿéàùÿòíàìÿ âÿ îðàäàêû ùÿð ìÿëó-
ìàòû òàðèõè ôàêò êèìè àëìàã òÿùëöêÿëèäèð. Ìÿñÿëÿí, ÿêñÿð òÿäãèãàò÷ûëàðûí ðÿéèíÿ
____________
ýþðÿ, Ñÿäèíèí Êàøüàðäà, Áÿëõäÿ âÿ Ùèíäèñòàíäà îëìàñû áàðÿäÿ ÿùâàëàòëàð éàë-
íûç øàèð òÿõÿééöëöíöí ìÿùñóëóäóð. Ñÿäèíèí ñÿéàùÿòëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ Ùÿúú ñÿôÿð-
6

ëÿðè õöñóñè éåð òóòóð. Äþâëÿòøàù Ñÿìÿðãÿíäè Ñÿäèíèí îí äþðä äÿôÿ Ùÿúú çèéà-
ðÿòèíäÿ îëäóüóíó, ß.Úàìè èñÿ îíóí äÿôÿëÿðëÿ ïèéàäà Ùÿúúÿ ýåòäèéèíè éàçûð.
Áóíäàí ÿëàâÿ Ñÿäè òÿãðèáÿí ö÷ èë Ñóðèéàäà îëìóø, ùÿì÷èíèí Ëèâàíà, Ìèñèðÿ,
Éÿìÿíÿ ñÿôÿðëÿð åòìèø, ãóðó âÿ äÿíèç éîëó èëÿ ìöñÿëìàí àëÿìèíèí ÿí ìöõòÿ-
ëèô ýóøÿëÿðèíÿ ýåòìèø, ÿí ìöõòÿëèô èíñàíëàðëà ýþðöøìöø, úöðáÿúöð âÿçèééÿòëÿðÿ
äöøìöøäöð. “Ýöëöñòàí”äà âÿ “Áóñòàí”äà þç ÿêñèíè òàïàí áó ñÿéàùÿòëÿðèí áèð
ñûðà ìÿãàìëàðû Ñÿäè áèîãðàôèéàñûíûí ðåàë åïèçîäëàðû ùåñàá îëóíóð. Áó ñÿôÿðëÿð
ýåäèøèíäÿ øàèð äÿôÿëÿðëÿ Áàüäàäà, áÿçÿí äÿ Äÿìÿøãÿ ãàéûäûð. Ñîíóíúó äÿôÿ
Äÿìÿøãäÿí Ùÿìÿäàí-Èñôàùàí éîëó èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿðÿê îòóç íå÷ÿ èëëèê àéðûëûã-
äàí ñîíðà äîüìà øÿùÿðè Øèðàçà ýÿëèð âÿ áóíóíëà äà Ñÿäèíèí “áèðèíúè ñÿéàùÿòè”
áàøà ÷àòûð. Ýþðöíöð êè, øàèðèí áó ãÿðàðûíà ìîíãîëëàðûí Áàüäàäà éàõûíëàøìàñû
äà òÿñèðñèç îëìàìûøäûð. Øèðàçäà èñÿ âÿçèééÿò áàøãà úöð èäè: ùàêèìèééÿòäÿ îëàí
àòàáÿé ßáóáÿêð èáí Ñÿä (1226-1260) ìîíãîëëàðà îòóç ìèí äèíàð þäÿìÿêëÿ þç
âèëàéÿòèíèí òîõóíóëìàçëûüûíà íàèë îëìóøäó. Ñÿäè äÿ: “ãàéûäûá þëêÿíè àñóäÿ
ýþðäöì” — äåìÿêëÿ áóíà èøàðÿ åòìèøäèð.
Áåëÿëèêëÿ, Ñÿäè Øèðàçà ãàéûòäû. Ëàêèí áó, îòóç èë ÿââÿëêè Ñÿäè èäèìè?
Ñÿäèíèí äàõèëèíäÿêè âÿ áàõûøëàðûíäàêû òÿáÿääöëàòû îíóí áèð ùÿðÿêÿòè äÿ íö-
ìàéèø åòäèðäè: áþéöê åùòèðàìëà ãàðøûëàíñà äà, Ñÿäè ñàðàéà éîõ, õàíÿýàùà öç
òóòäó âÿ Øèðàçûí êÿíàðûíäà — “Øåéõè-Êÿáèð” àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí ßáó Àáäóëëàù
Èáí Õÿôèôèí (882-982) ðèáàòûíäà ìÿñêÿí ñàëäû. Áó, ùÿìÿí Èáí Õÿôèô èäè êè,
ßáöëùÿñÿí ßøÿðèäÿí (873-935) äÿðñ àëìûø, Ìÿíñóð Ùÿëëàú (858-922) çèíäàíäà
èêÿí îíóí ýþðöøöíÿ ýåòìèøäè. Þçö äÿ øàôåè ìÿçùÿáèíäÿí èäè âÿ ñöùðÿâÿðäèééÿ
ñèëñèëÿñèíÿ äàõèë åäèëèðäè. Áó ôàêò áèð äàùà áèçè Ñÿäèíèí Ãÿççàëè âÿ Ñöùðÿâÿðäè èëÿ
ÿëàãÿñè öçÿðèíäÿ äöøöíúÿëÿðÿ ãàéòàðûð...
Àììà Ñÿäèíèí áó ùÿðÿêÿòè ùå÷ äÿ îíóí ñàðàéëà ìöíàñèáÿòëÿðäÿí ãà÷ìàñû,
èúòèìàè ïðîñåñ âÿ ïðîáëåìëÿðäÿí óçàãëàøìàñû äåìÿê äåéèëäè (ñàäÿúÿ, î, ñàðàé
øàèðè îëìàüû àðçóëàìûðäû), ÿêñèíÿ, Ñÿäèíèí ßáóáÿêðëÿ, èáí Ñÿäëÿ õöñóñÿí îíóí
îüëó Ñÿä èáí ßáóáÿêðëÿ ÷îõ éàõøû ìöíàñèáÿòëÿðè éàðàíìûøäû âÿ î, àç ñîíðà éàç-
äûüû èêè øàù ÿñÿðèíè äÿ áó èêè øÿõñÿ èòùàô åòìèøäè. Øàèðèí þçöíöí ãåéä åòäèéèíÿ
ýþðÿ, î, ùèúðÿòäÿí 655 èë ñîíðà (1257-úè èëäÿ) “Áóñòàí”û (ßáóáÿêð èáí Ñÿäÿ èòùàô
îëóíóá), 656 èë ñîíðà (1258-úè èëäÿ) èñÿ “Ýöëöñòàí”û (Ñÿä èáí ßáóáÿêðÿ èòùàô
îëóíóá) ãÿëÿìÿ àëìûøäûð. “Ýöëöñòàí”ûí ÿââÿëèíäÿ øàèð ÿñÿðè éàçàðêÿí, ÿëëè éàøû-
íû àðõàäà ãîéäóüóíó à÷ûã áÿéàí åäèð. Áó ôàêò áèð äàùà Ñÿäèíèí ùèúðè ÂÛÛ ÿñðèí
ÿââÿëëÿðèíäÿí òåç äîüóëìàäûüûíû òÿñäèã åäèð. ßýÿð Ñÿäèíèí, òóòàëûì, 1184-úö
èëäÿ äîüóëäóüóíó ãÿáóë åòñÿê, îíäà îíóí ÿñàñ ÿñÿðëÿðèíè 70 éàøäà éàçäûüûíû äå-
ìÿëèéèê êè, áó äà ùå÷ úöð èíàíäûðûúû äåéèë. 50 éàø èñÿ ùÿì éàø ïñèõîëîüèéàñû, ùÿì
äÿ éàðàäûúûëûã ïñèõîëîýèéàñû áàõûìûíäàí ãàíóíàóéüóíäóð.
“Áóñòàí” âÿ “Ýöëöñòàí”ûí ôàêòóðàñûíû òÿøêèë åäÿí ìàòåðèàëû Ñÿäèíèí ìÿùç
ýÿíúëèê èëëÿðèíäÿ — óçóí-óçàäû ñÿéàùÿòëÿð âÿ úöðáÿúöð ìàúÿðàëàð çàìàíû òîïëà-
äûüûíû øÿðù åòìÿéÿ åùòèéàú éîõäóð. Ëàêèí éàëíûç èíäè — ÿëëè éàøûíû ùàãëàäûüû çà-
ìàí î, ùÿìèí ìàòåðèàëûí “ÿñë éèéÿñèíÿ” ÷åâðèëìèøäè — áóíó ùÿìèí ìàòåðèàëûí
____________
ñàô-÷öðöê âÿ òÿùëèë åäèëÿðÿê, êîíêðåò áèð ôÿðäèí øÿõñè òÿúðöáÿñè âÿ ìöøàùèäÿëÿðè
øÿêëèíäÿ äåéèë, ÿáÿäè ùÿãèãÿòëÿð âÿ ùèêìÿòëÿð òîïëóñó êèìè òÿãäèì îëóíìàñû
7

ñöáóò åäèð. Áóíóíëà äà Ñÿäè þç ÿñÿðëÿðèíèí áöòöí äþâðëÿð ö÷öí ìöàñèðëèéèíè âÿ
éàøàðëûëûüûíû òÿìèí åòìèøäèð.
Ñÿäè “Ýöëöñòàí”ûí äèáà÷ÿñèíäÿ àäûíûí äèëëÿðÿ äöøìÿñèíäÿí, éàçûëàðûíûí ãû-
çûë âÿðÿã òÿê ÿëäÿí-ÿëÿ ýÿçìÿñèíäÿí ñþç à÷ûð. ßêñÿð òÿäãèãàò÷ûëàð äà Ñÿäèíèí
àðòûã Øèðàçà ýÿëÿðêÿí, òàíûíìûø âÿ áþéöê øþùðÿò ãàçàíìûø øàèð îëäóüóíó âóðüó-
ëàéûðëàð. Áÿñ îíäà íèéÿ ÕÛÛÛ ÿñðèí áèðèíúè éàðûñûíà àèä ùå÷ áèð àíòîëîýèéàäà Ñÿäè
øåèðëÿðèíäÿí íöìóíÿëÿðÿ ðàñò ýÿëèíìèð? Íÿ ö÷öí äöç îí èë Ñÿäèíèí âÿòÿíèíäÿ
éàøàéàí, 1233-úö èëäÿ éàçäûüû ìÿøùóð “ßë-Ìþúÿì” ÿñÿðèíè ùÿìÿí ßáóáÿêð
èáí Ñÿäÿ èòùàô åäÿí Øÿìñ Ãåéñ Ðàçè Ñÿäèäÿí áèð áåéò áåëÿ âåðìÿéèá? Íèéÿ
ñîíðàëàð Ñÿäè èëÿ øÿõñÿí òàíûø îëóá îíà áþéöê åùòèðàì ýþñòÿðÿí ßëàÿääèí
Úöâåéíèíèí “Ýöëöñòàí”äàí àç ñîíðà éàçûëìûø “Òàðèõè-úàùàíýöøà” ÿñÿðèíäÿ,
åëÿúÿ äÿ Íÿñèðÿääèí Òóñèíèí ìÿøùóð “Ìåéàðöë -ÿøàð”ûíäà Ñÿäèäÿí ìèñàëëàð
ýþçÿ äÿéìèð? Áåëÿ îëàí ùàëäà “Áóñòàí” âÿ “Ýöëöñòàí”ûí éàçûëûøûíà ãÿäÿð Ñÿ-
äèíèí ùàíñû øþùðÿòèíäÿí äàíûøìàã îëàð?!
Èðàí òÿäãèãàò÷ûñû Íàñèð Ïóðïèðàð Ñÿäè ÿñÿðëÿðèíè ìöõòÿëèô éþíëÿðäÿí òÿùëèë
åäÿðÿê, áèëäèðèð êè, øàèð ùÿòòà “Êöëëèééàò”ûíäà äþðä áþëìÿäÿ òîïëàíìûø áöòöí
ãÿçÿëëÿðèíè äÿ Øèðàçà ãàéûäûøûíäàí, äàùà äîüðóñó, “Ýöëöñòàí”äàí ñîíðà éàçìûø-
äûð. Áÿñ î âàõòàäÿê Ñÿäè ùå÷ íÿ éàçìàìûøäûðìû? Áó ñóàëà úàâàá âåðìÿê ö÷öí
òÿäãèãàò÷û “Ýöëöñòàí”äàí (ãÿðèáÿ îëñà äà, èíäèéÿäÿê ùå÷ êÿñèí ëàçûìè äèããÿò
âåðìÿäèéè) àøàüûäàêû ñþçëÿðÿ äÿðèíäÿí áàõìàüû òÿêëèô åäèð: “Áèð ýåúÿ þòÿí ýöí-
ëÿðè õàòûðëàéûá ùÿäÿð ýåòìèø þìðöìÿ òÿÿññöô åäèð, êþíöë ñàðàéûìûí äàøûíû ýþç
éàøëàðûìëà äåøèðäèì âÿ þç ùàëûìà ìöíàñèá îëàí áó áåéòëÿðè äåéèðäèì:
Þìöðäÿí ýåäèð áó êå÷ÿí ùÿð íÿôÿñ,
Áàõûðàì ÿòðàôà ãàëìàìûø áèð êÿñ.
Åé éàòàí ÿëëè èë ãÿôëÿòäÿ áöòöí,
Ãîéìà êè, áîø êå÷ÿ áó ãàëàí áåø ýöí.
Óòàíñûí î êÿñ êè, þìðö ïó÷ åòäè,
Äöíéàäàí êþ÷ÿíäÿ õÿúàëÿò åòäè...
Áó äöøöíúÿëÿðäÿí ñîíðà áåëÿ ãÿðàðà ýÿëäèì êè, õÿëâÿò áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá
áîø ñþùáÿòëÿðäÿí óçàãëàøûì, äÿôòÿðèìè ìÿíàñûç ñþçëÿðäÿí òÿìèçëÿéèá áèð äàùà
ýÿðÿêñèç øåéëÿð äåìÿéèì”.
Áåëÿëèêëÿ, Ñÿäè î âàõòà ãÿäÿð äÿ éàçìûøäûð — àììà “Êöëëèééàò”ûíäà ýþð-
äöéöìöç “õÿáèñàò” âÿ “ìöçùèêàò” òèïëè éàçûëàð! Éÿíè ùàçûðúàâàáëûãëà äåéèëìèø,
ñàòèðèê, ùÿòòà ïîðíîãðàôèê åëåìåíòëÿðëÿ äîëó ëÿòèôÿëÿð âÿ øåèðëÿð! Ñÿäèíèí äöøöí-
úÿëÿðÿ äàëäûüû î ýåúÿíè “þùäÿëèê âÿ òþâáÿ ýåúÿñè” àäëàíäûðàí Í.Ïóðïèðàð øàèðèí
ìÿùç áó éîëäàí èìòèíà åòäèéèíè âÿ éàðàäûúûëûüûíäà éåíè ìÿðùÿëÿéÿ áàøëàäûüûíû
áèëäèðèð — ÿýÿð î âàõòà ãÿäÿð Ñÿäè äÿéÿðëè áèð ÿñÿð éàçñàéäû, îíëàðû “ìÿíàñûç ñþç-
ëÿð” àäëàíäûðûá äÿôòÿðèíäÿí ñèëìÿéÿ ãÿðàð âåðìÿçäè. Ñÿäèíèí ùÿãèãè éàðàäûúûëûüû
áóíäàí ñîíðà áàøëàìûø âÿ éàëíûç áóíäàí ñîíðà î, øþùðÿòèí çèðâÿñèíÿ óúàëìûøäû —
éàø àìèëè èñÿ éàðàíàí ÿñÿðëÿðèí êàìèëëèéèíÿ ìöñáÿò òÿñèðèíè ýþñòÿðìèøäè.
____________
Áåëÿëèêëÿ, Øèðàçà ãàéûäàíäàí ñîíðà Ñÿäèäÿ áàø âåðÿí òÿáÿääöëàò ÿñëèíäÿ
îíóí “èêèíúè äîüóëóøó” èäè. (Áó úöð ìÿíÿâè âÿ ðóùè äÿéèøìÿ Ñÿäèíèí “ìöðøèäè”
8

Ãÿççàëèäÿ äÿ, ìöàñèðè Úÿëàëÿääèí Ðóìèäÿ (1207-1273) äÿ áàø âåðìèøäè — îüëó
Ñóëòàí Âÿëÿäèí äåäèéè êèìè, “ôèòâàëàð âåðÿí øåéõ åøãäÿí øàèð îëìóøäó”). Åëÿ áó
äþâðäÿí åòèáàðÿí äÿ Ñÿäèíèí áèîãðàôèéàñû, òàðèõè øÿõñèééÿòëÿð âÿ ùàäèñÿëÿðëÿ
ÿëàãÿñè áàðÿäÿ ìÿëóìàòëàð äàùà àéäûí âÿ êîíêðåò õàðàêòåð àëûð.
1258-úè èëäÿ Ùöëàêó (1256-1265) Áàüäàäû òóòóð âÿ õÿëèôÿ Ìöòÿñèìè ãÿòëÿ
éåòèðÿðÿê, Àááàñèëÿð õèëàôÿòèíÿ ñîí ãîéóð. Ñÿäè áó ùàäèñÿéÿ ìÿðñèéÿ ñÿúèééÿëè
èêè ãÿñèäÿ (áèðè ÿðÿá, äèýÿðè ôàðñ äèëèíäÿ) ùÿñð åäèð âÿ õèëàôÿòèí ñöãóòóíà ýþç éàøû
àõûòìàüûí âàúèáëèéèíè áèëäèðèð, áàõìàéàðàã êè, øàèðèí ìÿìäóùó ßáóáÿêð èáí Ñÿä
Ùöëàêóíóí ìöòòÿôèãè èäè âÿ ùÿòòà Áàüäàäû òóòìàã ö÷öí Ùöëàêóéà êþìÿê äÿ
ýþíäÿðìèøäè. Èêè èë ñîíðà Ùöëàêó Ëóðèñòàíû ôÿòù åäÿíäÿ ßáóáÿêð îüëó Ñÿä èáí
ßáóáÿêðè ãèéìÿòëè ùÿäèééÿëÿðëÿ îíóí ùöçóðóíà ýþíäÿðèð, àììà îüëó ýåðè äþí-
ìÿìèø õÿñòÿëÿíèá âÿôàò åäèð. Òàëåéèí ýÿðäèøèíäÿí îüóë äà ãàéûäàðêÿí éîëäà
õÿñòÿëÿíèð âÿ àòàñûíäàí îí èêè ýöí ñîíðà äöíéàñûíû äÿéèøèð. Ñÿäè ùÿð èêè þëöìö
òÿñèðëè ìÿðñèéÿëÿðëÿ ãàðøûëàéûð. 1260-úû èëäÿ áàø âåðìèø áó ùàäèñÿëÿðäÿí ñîíðà
Øèðàçäà ñèéàñè ñàáèòëèê ïîçóëìàüà áàøëàéûð. Ñÿä èáí ßáóáÿêðèí àðâàäû Òöðêàí
õàòóí 12 éàøëû îüëó Ìÿùÿììÿäè øàù åëàí åäèð, ÿñëèíäÿ èñÿ âèëàéÿòè þçö èäàðÿ åò-
ìÿéÿ áàøëàéûð. 2 èë 7 àéäàí ñîíðà Ìÿùÿììÿä ãÿñðèí äàìûíäàí éûõûëûá þëöð.
Òöðêàí õàòóí þç êöðÿêÿíè Ìÿùÿììÿäøàù èáí Ñàëüóðó òàõòà ÷ûõàðûð. Ëàêèí îíóí
åéø-èøðÿòÿ ãóðøàíäûüûíû, âèëàéÿòèí èøëÿðèëÿ ìÿøüóë îëìàäûüûíû ýþðöá 8 àéäàí
ñîíðà îíó ùÿáñ åòäèðèá Ùöëàêóíóí éàíûíà ýþíäÿðèð âÿ ÿâÿçèíäÿ îíóí ãàðäàøû
Ñÿëúóãøàù èáí Ñàëüóðó øàù åëàí åäèð. Áó Ñÿëúóãøàù ÿââÿëúÿ Òöðêàí õàòóíà åâ-
ëÿíèð, ñîíðà îíó þëäöðòäöðöð, áóíóí àðäûíúà ìîíãîëëàðà èòàÿòñèçëèê ýþñòÿðìÿéÿ
áàøëàéûð. Úÿìè 5 àé ùàêèìèééÿòäÿ ãàëàí Ñÿëúóãøàù Ùöëàêóíóí ýþíäÿðäèéè ãî-
øóí òÿðÿôèíäÿí ìÿüëóá åäèëèá þëäöðöëöð. Áóíóíëà äà, éÿíè 1263-úö èëäÿ ÿñëèíäÿ
Ñàëüóðèëÿðèí ùàêèìèééÿòè áàøà ÷àòûð, ùÿð÷ÿíä Ñÿä èáí ßáóáÿêðëÿ Òöðêàí õàòó-
íóí êè÷èê ãûçû Àáèø (ßáèø) õàòóí äöç 1287-úè èëÿ ãÿäÿð ôîðìàë øÿêèëäÿ Ôàðñ
ùþêìäàðû îëóð. Àáèø õàòóí Ùöëàêóíóí îí áèðèíúè îüëó Ìÿíêó Òåéìóðóí àðâàäû
èäè, îäóð êè, ÷îõ âàõò Øèðàçäà îëìóðäó, âèëàéÿòè èñÿ ìîíãîë ùàêèìëÿðè èäàðÿ åäèð-
äè. Àáèø õàòóí ñîíðàëàð ìîíãîë ùþêìäàðû ßðüóí øàùûí ãÿçÿáèíÿ äö÷àð îëóá
úÿçàëàíäûðûëûð âÿ 1287-úè èëäÿ àüûð õÿñòÿëèêëÿðäÿí âÿôàò åäèá Òÿáðèçäÿ äÿôí îëó-
íóð. Áóíäàí ñîíðà Ôàðñ âèëàéÿòè ãÿòè øÿêèëäÿ ìîíãîëëàðûí èäàðÿ÷èëèéèíÿ êå÷èð.
Ñÿäè àäû êå÷ÿí Ñàëüóðè ùþêìäàðëàðûíûí ùàìûñûíà (Ìÿùÿììÿäøàù èáí Ñàë-
üóð èñòèñíà îëìàãëà), î úöìëÿäÿí Òöðêàí õàòóíà ìöõòÿëèô ìÿçìóíëó øåèðëÿð
ùÿñð åòìèøäèð.
Ñÿäè Ñÿëúóãøàùûí ãèéàìûíûí áàø âåðäèéè 1263-úö èëäÿí ñîíðà éåíèäÿí Øèðàçû
òÿðê åòìÿëè îëóð âÿ “Ñàùèáäèâàí” ëÿãÿáè èëÿ ìÿøùóð îëàí âÿçèð Øÿìñÿääèí Úö-
âåéíè âÿ îíóí ãàðäàøû ßëàÿääèí Úöâåéíè èëÿ ýþðöøìÿê ö÷öí Áàüäàäà éîëëàíûð.
Áó, Ñÿäèíèí “èêèíúè ñÿéàùÿòè” ùåñàá îëóíóð. Ëàêèí Úöâåéíè ãàðäàøëàðû Òÿáðèç-
äÿ îëäóüóíäàí Ñÿäè îíëàðëà ýþðöøÿ áèëìèð. Áåëÿ îëäóãäà éåíèäÿí Ùÿúú çèéàðÿ-
òèíÿ ýåäèð âÿ îíäàí ñîíðà Òÿáðèçÿ éîëëàíûð. Òÿáðèçäÿ î, Úöâåéíè ãàðäàøëàðû èëÿ
éàíàøû éåíèúÿ ùàêèìèééÿòÿ ýÿëìèø ìîíãîë ùþêìäàðû Àáàãà õàí (1265-1282)
____________
èëÿ äÿ ýþðöøöð. Ìÿíáÿëÿðèí âåðäèéè ìÿëóìàòëàð Ñÿäè èëÿ Úöâåéíè ãàðäàøëàðû
àðàñûíäà õöñóñè ìöíàñèáÿòëÿð îëäóüóíäàí õÿáÿð âåðèð. Îíëàðûí Ñÿäèíè Àáàãà
9

õàíà òÿãäèì åäÿðêÿí, þçëÿðèíèí “òÿðèãÿò àòàëàðû” àäëàíäûðìàñû äà áóíó ýþñòÿðèð. Áó
ãàðäàøëàðûí Ñÿäèéÿ éàðäûìëàðû áàðÿäÿ ìÿíáÿëÿðäÿ ÷åøèäëè áèëýèëÿð âåðèëèð. Ñÿäè äÿ
îíëàðà ÷îõëó øåèðëÿð ùÿñð åòìèøäèð, î úöìëÿäÿí Øÿìñÿääèí Ñàùèáäèâàíà ùÿñð îëóí-
ìóø øåèðëÿð øàèðèí “Êöëëèééàò”ûíäà àéðûúà “Ñàùèáèééÿ” áþëöìöíäÿ òîïëàíìûøäûð.
Òÿáðèçäÿ îëàðêÿí, Ñÿäè î äþâðöí ýþðêÿìëè øàèðëÿðèíäÿí Ùöìàì Òÿáðèçè
(1238-1314) èëÿ äÿ ýþðöøìöøäöð. Áóíäàí ñîíðà Ñÿäè Ðóìà (Êè÷èê Àñèéàéà) ñÿ-
ôÿð åòìèø âÿ ìþòÿáÿð ìÿíáÿëÿðäÿ, î úöìëÿäÿí ßùìÿä ßôëàêèíèí “Ìÿíàãèáöë-
àðèôèí” ÿñÿðèíäÿ âåðèëÿí ìÿëóìàòà ýþðÿ, Êîíéàéà ýåäÿðÿê Ìþâëàíà Úÿëàëÿääèí
Ðóìè èëÿ ýþðöøìöøäöð (áÿçè ìöÿëëèôëÿð Ñÿäèíèí ÿââÿëúÿ Ðóìà, ñîíðà Òÿáðèçÿ
ýåòäèéèíè éàçûðëàð). Áóíóí àðäûíúà Ñÿäè Øèðàçà ãàéûòìûø âÿ þìðöíöí ñîíóíàäÿê
îðàäà éàøàìûøäûð. Ñÿäèíèí “èêèíúè ñÿéàùÿòè”íèí íÿ ãÿäÿð äàâàì åòäèéè äÿãèã
ìÿëóì äåéèë. Ëàêèí áèð íå÷ÿ ãÿñèäÿ ùÿñð åòäèéè ßìèð ßíêèéàíóíóí ùàêèìëèéè
äþâðöíäÿ (1268-1271) Øèðàçäà îëäóüóíó ÿñàñ ýþòöðñÿê, áó ñÿéàùÿòèí áåø-àëòû
èëäÿí àðòûã ÷ÿêìÿäèéèíè ñþéëÿéÿ áèëÿðèê. Ñÿäè þìðöíöí ñîí èëëÿðèíè éàðàäûúûëûüà
âÿ “Êöëëèééàòû”ûíûí òÿðòèáèíÿ ùÿñð åòìèøäèð. Î, ùèúðè 691-úè (1291/92) èëäÿ âÿôàò
åòìèø, Øèðàç êÿíàðûíäàêû äàüûí ÿòÿéèíäÿ, ñîíðàëàð “Ñÿäèééÿ” àäû èëÿ ìÿøùóðëà-
øàí éåðäÿ äÿôí îëóíìóøäóð.
“Ñÿôâÿòöñ-ñÿôà” ìöÿëëèôèíèí éàçäûüûíà ýþðÿ, Øåéõ Ñÿôèÿääèí ßðäÿáèëè
(1252-1334) ýÿíú éàøëàðûíäà ñöùðÿâÿðäèééÿ òÿðèãÿòèíèí þíÿìëè íöìàéÿíäÿëÿ-
ðèíäÿí îëàí Íÿúèáÿääèí Áóçüóø (âÿô. 1279) èëÿ ýþðöøìÿê ö÷öí Øèðàçà ýÿëäèéè
çàìàí Ñÿäè èëÿ äÿ ýþðöøìöøäöð.
Áåëÿëèêëÿ, ùÿéàòûíûí èêèíúè äþâðöíäÿ ôþâãÿëàäÿ øþùðÿò âÿ íöôóç ãàçàíàí
Ñÿäè çÿìàíÿñèíèí ùÿì ñèéàñè âÿ äþâëÿò õàäèìëÿðè èëÿ, ùÿì äÿ ôèêèð âÿ ñÿíÿò
àäàìëàðû èëÿ ñûõ ìöíàñèáÿòëÿðäÿ îëìóøäóð.
Ñÿäè þìðöíöí ñîíëàðûíäà þçö ÿñÿðëÿðèíèí òÿðòèáè âÿ ãàéäàéà ñàëûíìàñû èëÿ
ìÿøüóë îëìóøäóð. Øàèðèí “Êöëëèééàò”ûíûí ìöÿëëèô íöñõÿñèíäÿí êþ÷öðöëìöø ÿë-
éàçìà ýöíöìöçÿ ãÿäÿð ýÿëèá ÷àòìûøäûð. Áóíäàí ñîíðà íàìÿëóì áèð òÿðòèá÷è äÿ
Ñÿäè “Êöëëèééàò”ûíûí öçÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð. Íÿùàéÿò, ÕÛÂ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ ßëè
èáí ßùìÿä èáí ßáóáÿêð Áèñöòóí àäëû áèð øÿõñ Ñÿäè èðñèíè òàì øÿêèëäÿ òîïëàéûá
ñèñòåìëÿøäèðìèø âÿ “Êöëëèééàò”ûí òÿðòèáè ñàùÿñèíäÿ èøèíè èêè ìÿðùÿëÿäÿ ùÿéàòà
êå÷èðìèøäèð: 1326-úû èëäÿ òÿðòèá îëóíìóø “Êöëëèééàò”äà ãÿçÿëëÿð ìÿòëÿ áåéòëÿ-
ðèíèí áèðèíúè ùÿðôèíÿ ÿñàñÿí ÿëèôáà ñûðàñû èëÿ äöçöëìöøäöð. Ëàêèí áóíóí î ãÿäÿð
äÿ ñÿìÿðÿëè îëìàäûüûíû ýþðÿí Áèñöòóí 1334-úö èëäÿ ãÿçÿëëÿðè áåéòëÿðèí ñîí
ùÿðôèíÿ ÿñàñÿí äöçìöø âÿ áåëÿëèêëÿ, “Êöëëèééàò”ûí ãÿòè âàðèàíòûíû øåèðñåâÿðëÿ-
ðèí èõòèéàðûíà âåðìèøäèð. “Êöëëèééàò” öçÿðèíäÿêè èøèíè Áèñöòóí éàçäûüû þí ñþçäÿ
ýåíèø øÿêèëäÿ øÿðù åòìèøäèð. “Êöëëèééàò”à “Áóñòàí” âÿ “Ýöëöñòàí”äàí ÿëàâÿ,
Ñÿäèíèí ðèñàëÿëÿðè, ãÿñèäÿëÿðè (ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëëÿðèíäÿ), ãÿçÿëëÿðè (äþðä áþëìÿäÿ),
ðöáàèëÿðè, ãèòÿëÿðè, ìÿñíÿâèëÿðè, òÿðúèáÿíäëÿðè, ìöëÿììÿ âÿ ìöñÿëëÿñëÿðè âÿ ñ.
äàõèëäèð. Áó ÿñÿðëÿð íÿèíêè ôàðñ ÿäÿáèééàòûíûí, áöòþâëöêäÿ äöíéà ïîåçèéàñûíûí
þëìÿç íöìóíÿëÿðèäèð.
Ñÿäè ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàò òàðèõèíÿ áèð íå÷ÿ èñòèãàìÿòäÿ éåíèëèêëÿð ýÿòèðìèø
____________
ñÿíÿòêàðäûð. Ñÿäè ùÿì äèäàêòèêàäà, ùÿì ëèðèêàäà, ùÿì íÿçìäÿ, ùÿì äÿ íÿñðäÿ
áÿäèè êàìèëëèéèí çèðâÿñèíÿ óúàëìûø ãöäðÿòëè ñþç óñòàñûäûð.
10

Ùÿìèí ìÿãàìëàðäàí ÿí áàøëûúàñû, ùå÷ øöáùÿñèç, Ñÿäèíèí ôàðñ ÿäÿáè äèëèíÿ
ýþñòÿðäèéè õèäìÿò, îðòà ÿñð øàèðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ áó áàõûìäàí Ñÿäèíè éàëíûç Ôèðäîâñè
èëÿ ìöãàéèñÿ åòìÿê îëàð. Ôèðäîâñèíèí “ÿúÿìè äèðèëòìÿê” ö÷öí âàñèòÿ êèìè áàõ-
äûüû ôàðñ äèëè ìöàñèð ñÿâèééÿñè âÿ èìêàíëàðû ö÷öí ìÿùç Ñÿäèéÿ áîðúëóäóð. Áó
áàõûìäàí Ñÿäè èðñèíèí òÿäãèãè âÿ íÿøðè ñàùÿñèíäÿ ìèñèëñèç õèäìÿòëÿðè îëàí ìÿð-
ùóì Ìÿùÿììÿäÿëè Ôöðóüèíèí ñþçëÿðè äèããÿòÿëàéèãäèð: “Áÿçÿí ñþç õèðèäàðëàðû
òÿÿúúöáëÿíèðëÿð êè, Ñÿäè 700 èë ÿââÿë áèçèì áóýöíêö äèëèìèçäÿ äàíûøìûøäûð.
Àììà ÿñèë ùÿãèãÿò áåëÿäèð êè, Ñÿäè 700 èë ÿââÿë áèçèì áóýöíêö äèëèìèçäÿ
äàíûøìàéûá, ÿêñèíÿ, áèç 700 èëäÿí ñîíðà Ñÿäèäÿí þéðÿíäèéèìèç áèð äèëäÿ äàíû-
øûðûã”. Áó ñþçëÿð Ñÿäèíèí ôàðñ äèëèíÿ ýþñòÿðäèéè õèäìÿòèí äÿãèã èíèêàñûäûð.
Ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàò òàðèõèíäÿ Ñÿäè ãÿäÿð ôàðñ äèëèíèí èìêàí âÿ èíúÿëèêëÿðèíè
äóéàí, áó äèëäÿ éàçà-éàçà áó äèëè éàðàäàí èêèíúè ñÿíÿòêàð òàïìàã ÷ÿòèíäèð.
Ñÿäèíèí äèë éàðàäûúûëûüûíûí ìèãéàñûíû äÿðê åòìÿê ö÷öí ÕÛÛ ÿñðäÿ âÿ ÕÛÛÛ ÿñðèí
áèðèíúè éàðûñûíäà ôàðñ äèëèíäÿ éàðàäûëìûø ÿäÿáè íöìóíÿëÿðÿ íÿçÿð ñàëìàã êèôà-
éÿòäèð: ñàéñûç ÿðÿáèçìëÿð, ìöðÿêêÿá âÿ äîëàøûã èáàðÿëÿð, äèëèí “íÿôÿñèíè êÿñÿí”
éàïìà òÿøáåùëÿð âÿ úàíñûç ìåòàôîðàëàð. Àììà þìðöíöí áþéöê áèð ùèññÿñèíè
ÿðÿá þëêÿëÿðèíäÿ êå÷èðÿí, ÿðÿá äèëè âÿ ÿäÿáèééàòûíû “ÿëëàìÿëèê åäÿíëÿðèí” ùà-
ìûñûíäàí éàõøû áèëÿí Ñÿäè áó éîëëà ýåòìÿäè; ìöêÿììÿë òÿùñèë àëìûø åíñèêëîïå-
äèê çÿêà ñàùèáè îëñà äà, êèòàáëàðäàí îõóäóãëàðûíû, åëìè åðóäèñèéàñûíû ÿäÿáèééàòà
éöê åòìÿäè. Àììà ÿêñ èôðàò÷ûëûüà äà éóâàðëàíìàäû — ïóðèçì òÿðÿôäàðû êèìè
÷ûõûø åäèá ÿðÿá äèëèíäÿí ýÿëÿí ñþçëÿðÿ ìöùàðèáÿ åëàí åòìÿäè. Î, òàðèõè-èúòèìàè
øÿðàèòèí äèêòÿñè èëÿ ôàðñ äèëèíäÿ âÿòÿíäàøëûã ùöãóãó ãàçàíìûø ÿðÿáèçìëÿðè ãÿáóë
åäÿðÿê, èëê íþâáÿäÿ, þç àíà äèëèíèí íîðìàëàðûíà, îíóí äàõèëè åíåðæèñèíÿ, ðèòìèíÿ,
àùÿíýèíÿ âÿ ÿí áàøëûúàñû, úàíëû õàëã äèëèíÿ èñòèíàä åëÿäè, íÿòèúÿäÿ ôàðñ ÿäÿáè
äèëèíèí, îíóí èôàäÿ èìêàíëàðûíûí, áÿäèè öñëóáóíóí åòàëîíó ñàéûëà áèëÿúÿê þëìÿç
ÿñÿðëÿðèíè éàðàòäû. Òÿñàäöôè äåéèë êè, ñîíðàëàð íÿèíêè Øÿðãäÿ, ùÿòòà Ãÿðáäÿ äÿ
îíóí ÿñÿðëÿðè, èëê íþâáÿäÿ “Ýöëöñòàí”û ôàðñ äèëèíè þéðÿíÿíëÿð ö÷öí äÿðñëèê
ñòàòóñó ãàçàíäû. Áó áàõûìäàí, éÿíè ÿäÿáè äèëèí òÿøÿêêöëö âÿ èíêèøàôûíà ýþñ-
òÿðäèéè õèäìÿò íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí Ñÿäèíè Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà Ìîëëà
Ïÿíàù Âàãèôëÿ, ðóñ ÿäÿáèééàòûíäà Àëåêñàíäð Ïóøêèíëÿ ìöãàéèñÿ åòìÿê îëàð.
Ñÿäèíèí áó óüóðó òÿêúÿ îíóí äèëÿ ìöíàñèáÿòè èëÿ äåéèë, áöòþâëöêäÿ ÿäÿáè-
åñòåòèê ìþâãåéè èëÿ øÿðòëÿíìèøäè. Ñÿäè þçöíäÿí ÿââÿëêè øåðèí, õöñóñÿí ñàðàé
ÿäÿáèééàòûíûí åñòåòèêàñûíû èíêàð åäèðäè.
Ñÿäè ôàðñäèëëè øåðèí áèð íå÷ÿ æàíðûíäà èíãèëàá åòìèø ñÿíÿòêàðäûð. Áóíëàðäàí
áèðèíúèñè, òÿáèè êè, ñàðàé ÿäÿáèééàòûíûí ñåâèìëè æàíðû îëàí ãÿñèäÿäèð. Ñÿäè òÿêúÿ
ãÿñèäÿíèí ïîåòèêàñûíû äåéèë, ìÿçìóíó âÿ ôóíêñèéàñûíû äà äÿéèøìèø ñþç óñòàäû-
äûð. Ìÿäùèééÿ÷èëèéè ðÿää åäÿí, éàëòàãëûüû ðöøâÿòèí áèð íþâö ñàéàí, îíà áó éîëëà
ýåòìÿéè ìÿñëÿùÿò ýþðÿíëÿðÿ “ãóçüóí êèìè ëåø éåìÿêäÿíñÿ, Ñèìöðü êèìè ãÿ-
íàÿò Ãàôûíäà éàøàìàüû” öñòöí òóòäóüóíó áèëäèðÿí Ñÿäè ãÿñèäÿíè íÿñèùÿò÷èëèêëÿ
çÿíýèíëÿøäèðèð, îíó ùÿãèãÿòè äåìÿê âàñèòÿñèíÿ ÷åâèðèð. Ùþêìäàðëàðà âÿ ÿìèðëÿ-
ðÿ èúòèìàè ýåð÷ÿêëèê áàðÿäÿ ùÿãèãÿòëÿðè ÷àòäûðìàãäà, þçö äÿ à÷ûã-àøêàð äåìÿê-
äÿ Ñÿäèíèí ýþñòÿðäèéè úÿñàðÿò ùåéðÿòàìèçäèð. Øàèð ñàíêè áó ùåéðÿòèí èçùàð îëó-
____________
íàúàüûíû ãàáàãúàäàí ýþðöá áó èøäÿ áàøãà éîë îëìàäûüûíà èøàðÿ åäèð: “Ùÿãèãÿò
åëÿäèð êè, îíó ýÿðÿê àøêàð äåéÿñÿí!”
11

ßýÿð áèç “Ñÿäè êèìäèð?” ñóàëûíà ãûñà úàâàá òàïìàã èñòÿéèðèêñÿ, äåìÿëèéèê:
ùÿãèãÿò âÿ ýþçÿëëèê øàèðè! Ýþçÿëëèê èñÿ øàèðèí áàøãà áèð æàíðäà — ãÿçÿëäÿ ýþñòÿðäèéè
ôÿàëèééÿòèí ìàùèééÿòèíäÿ äàéàíûð. ßñëèíäÿ ôàðñäèëëè ãÿçÿëèí òàì ôîðìàëàøìàñû
Ñÿäèíèí àäû èëÿ áàüëûäûð. Ùàôèç äåìèøêÿí, “ùàìûíûí íÿçÿðèíäÿ ãÿçÿëèí óñòàäû
Ñÿäèäèð”. Ùàôèç þçö Ñÿäèíèí 30-äàí àðòûã ãÿçÿëèíÿ íÿçèðÿ éàçìûø, áöòþâëöêäÿ 200
äÿôÿäÿí ÷îõ îíóí ãÿçÿëëÿðèíäÿí áÿùðÿëÿíìèøäèð. Áó ôàêò Ñÿäèíèí ãÿçÿë æàíðûíûí
òàðèõèíäÿêè éåðèíè éàõøû íöìàéèø åòäèðèð.
Ôàðñäèëëè ãÿçÿëèí ñòðóêòóð âÿ ôîðìàë ïàðàìåòðëÿð áàõûìûíäàí éåòêèí âÿ áèòêèí
áèð æàíðà ÷åâðèëìÿñè, îíóí ìþâçó âÿ ìîòèâëÿðèíèí ìöÿééÿíëÿøìÿñè Ñÿäè éàðà-
äûúûëûüûíäà áàø âåðìèøäèð. Ëàêèí Ñÿäèíèí ãÿçÿëäÿêè èíãèëàáû ôîðìàë ýþñòÿðèúè-
ëÿðëÿ ìÿùäóäëàøìûð. Î þçöíÿ ãÿäÿðêè ãÿçÿëèí òÿñâèð÷èëèê âÿ ìöúÿððÿäëèéèíäÿí
èìòèíà åäÿðÿê, îíó òÿáèè éàøàíòûëàðûí, ðåàë ùèññè òÿúðöáÿíèí èôàäÿ âàñèòÿñèíÿ
÷åâèðìèø, åéíè çàìàíäà àøèãàíÿ ìÿçìóíó èðôàíè âÿ äèäàêòèê ìÿãàìëàðà çÿí-
ýèíëÿøäèðìèøäèð.
Ñÿäèäÿ åøãèí âÿ ýþçÿëëèéèí òÿðÿííöìö î ãÿäÿð ðåàë âÿ úàíëûäûð êè, ùÿòòà èò-
òèùàìëàðà òóø ýÿëèð. Ñÿäè ùå÷ áèð ðèéàêàðëûã åòìÿäÿí áÿøÿð þâëàäûíà õàñ îëàí
òÿáèè ùèññ âÿ éàøàíòûëàðû ãÿëÿìÿ àëûð, áàøãàëàðûíûí öðÿéèíäÿí êå÷ÿí ÿí ìÿùðÿì
äóéüóëàðà ýöçýö òóòóð, èíñàíëàðûí ýèçëè ñàõëàäûãëàðû, ùÿòòà þçëÿðèíÿ áåëÿ åòèðàô åò-
ìÿéÿ ÷ÿêèíäèêëÿðè èñòÿêëÿðè äèëÿ ýÿòèðèð.
Ñÿäè þç úÿñàðÿòèíäÿí ãàëìûð, “ýþçÿëëèê áàüûíäà” äà ùÿãèãÿòïÿðÿñòëèêäÿí ÿë
÷ÿêìèð âÿ áóíóíëà äà “ùÿãèãÿòëÿ ýþçÿëëèéèí áèð îëäóüóíó” (Âàçåù) íöìàéèø
åòäèðèð.
Ñÿäè ãÿçÿëëÿðèíèí ýþçÿë úÿùÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ áåéòëÿð àðàñûíäà ìÿíòèãè ÿëà-
ãÿíèí ìþâúóäëóüó (Ùàôèçäÿí ôÿðãëè îëàðàã), áèð ìþâçóíóí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè,
áèð îâãàòûí èçëÿíìÿñèäèð. Ñÿäè ãÿçÿëèíèí ñåùðè îíäà áÿäèè ôèãóðëàðäàí ÷îõ ðèòìÿ,
ìåòàôîðèêëèêäÿí ÷îõ àùÿíýÿ öñòöíëöê âåðèëìÿñèíäÿäèð. Ñÿäèíè Ùàôèçäÿí ôÿðã-
ëÿíäèðÿí áàøãà áèð úÿùÿò ãÿçÿëèí êëàññèê ìÿíàñûíà ñàäèãëèéè, îíóí ÿðÿá êþêëÿ-
ðèíäÿí òàì àéûðìàìàñûäûð.
Ñÿäè éàðàäûúûëûüûíäà äèäàêòèê áàøëàíüûú äîìèíàíòëûã òÿøêèë åäèð — áó, øöáùÿ-
ñèç ôàêòäûð. Øàèðèí ãÿñèäÿ âÿ ãÿçÿëëÿðè (áóðà ãèòÿëÿðè äÿ ÿëàâÿ åäÿê) äèäàêòèê åëå-
ìåíòëÿðëÿ çÿíýèíäèð, “Áóñòàí” âÿ “Ýöëöñòàí” èñÿ áöñáöòöí äèäàêòèê ÿñÿðëÿðäèð.
Ñÿäè þç íÿñèùÿòëÿðèíè ìÿùàðÿòëÿ îõóúóëàðà àøûëàéûð.
Äèäàêòèêàäàí äèäàêòèêàéà äà ôÿðã âàð. Ñÿäè áöòöí äèýÿð ìÿñÿëÿëÿðäÿ îëäó-
üó êèìè íÿñèùÿò âÿ òÿðáèéÿ÷èëèêäÿ äÿ çîðàêûëûüûí, áàøãàñûíà íÿéèñÿ ýöúëÿ ãÿáóë
åòäèðìÿéèí òÿðÿôäàðû äåéèë.
Éîõ, Ñÿäè íÿñèùÿòëÿðèíäÿí éîðóëìàã ìöìêöíñöçäöð! Øàèð îíëàðû ãóðó âÿ
óñàíäûðûúû øÿêèëäÿ äåéèë, áÿäèè úÿùÿòäÿí òÿñèðëè âàñèòÿëÿðëÿ, ñÿððàñò àôîðèçìëÿð âÿ
ýþçÿë ùåêàéÿòëÿð ëèáàñûíäà, ìÿíòèãè âÿ èíàíäûðûúû áèð òÿðçäÿ îõóúóñóíà òÿãäèì
åäèð. Áó ýöí Ñÿäèíèí îíëàðëà, ùÿòòà éöçëÿðëÿ êÿëàìûíûí ôàðñ äèëèíèí äàøûéûúûëàðû
àðàñûíäà çÿðáèìÿñÿë êèìè èøëÿíìÿñè “î þç íÿñèùÿòëÿðèíè íåúÿ ÷àòäûðìûøäûð?”
ñóàëûíà ÿí éàõøû úàâàáäûð.
____________
Ñîíðà ýÿëÿí øàèðëÿð “Ýöëöñòàí”à áÿíçÿð ÿñÿðëÿð éàçìàüà ÷îõ ÷àëûøìûøëàð.
Úàìè “Áàùàðèñòàí”, Ìÿúäÿääèí — “Õàðèñòàí”, Ãààíè — “Ïÿðèøàí”, Ñöíáöëè
12

— “Ýÿíäèñòàí”3 ÿñÿðëÿðèíè “Ýöëöñòàí”à íÿçèðÿ êèìè éàçìûøëàð, ëàêèí áó
ÿñÿðëÿðèí ùå÷ áèðè Ñÿäè “Ýöëöñòàí”û ñÿâèééÿñèíÿ éöêñÿëÿ áèëìÿìèøäèð.
Áÿñ Ñÿäè íÿñèùÿòëÿðè êèìèí ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóðäó? Òÿêúÿ ãÿñèäÿëÿð ùÿñð
åòäèéè ùþêìäàðëàð âÿ ÿéàíëàð ö÷öíìö?! Éîõ, Ñÿäèíèí äèäàêòèêàñû ÿí ìöõòÿëèô òÿ-
áÿãÿëÿðÿ öíâàíëàíûá, îíóí ìöðàúèÿò îáéåêòè áöòþâëöêäÿ “áÿíè-Àäÿì”äèð, áÿøÿð
þâëàäûäûð. Åëÿ áó äà Ñÿäè éàðàäûúûëûüûíûí ÿí ìöùöì õàññÿëÿðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿí,
îíóí ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàòà ýÿòèðäèéè éåíèëèêëÿðè øÿðòëÿíäèðÿí ÷îõ âàúèá àìèëäèð.
ßäÿáèééàòûí ìààðèôëÿíäèðèúè, èñëàùåäèúè ôóíêñèéàñûíû áó ñÿâèééÿäÿ ýþòöð-
ìÿêëÿ, Ñÿäè ñÿëÿôëÿðèíèí áèð ÷îõ ÿíÿíÿëÿðèíäÿí óçàãëàøìàëû îëóð. Áÿëëèäèð êè,
Ñÿäèéÿ ãÿäÿð äÿ Èðàíäà äèäàêòèê ìàùèééÿòëè çÿíýèí ÿäÿáèééàò îëìóøäóð. Ùÿëÿ
Ñàñàíèëÿð äþâðöíäÿ èíêèøàô åäÿí, ñîíðàëàð ÿðÿá äèëèíÿ òÿðúöìÿëÿðäÿí êå÷èá éå-
íèäÿí ôàðñäèëëè ÿäÿáèééàòûí äþâðèééÿñèíÿ ãàòûëàí áèð ãðóï ÿñÿðëÿð ÿñàñÿí éöêñÿê
òÿáÿãÿëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëóðäó. Èêèíúè áèð ãîëó èñÿ Ñÿäèíèí äþâðöíäÿ ÷è÷ÿê-
ëÿíìÿ ìÿðùÿëÿñèíè éàøàéàí ñóôè åïîñó òÿøêèë åäèðäè. Àììà Ñÿäè íÿ øàù þâëàä-
ëàðûíûí âÿ ÿéàí áàëàëàðûíûí, íÿ äÿ òÿñÿââöô ÿùëèíèí âÿ ìöðèäëÿðèí òÿðáèéÿñè èëÿ
ìÿùäóäëàøìàã ôèêðèíäÿ äåéèëäè — î, òÿðáèéÿëÿíìÿ èøèíèí úÿìèééÿò âÿ áÿøÿðèé-
éÿò ìèãéàñûíäà àïàðûëìàñû ìÿãñÿäèíè ãàðøûéà ãîéóðäó âÿ åëÿ áó ìÿãñÿä äÿ
îíóí ÿñÿðëÿðèíäÿ áöòöí ïàðàìåòðëÿðëÿ þç ÿêñèíè òàïûðäû.
Áó áàõûìäàí Ñÿäèíèí, “Áóñòàí”äà åùòèðàìëà õàòûðëàäûüû Ôèðäîâñèíèí éîëó
èëÿ ýåòìÿìÿñè äÿ (ìöàñèðëÿðèíèí ãûíàãëàðûíà ðÿüìÿí) òÿáèèäèð. ßââÿëà, Ñÿäè
áÿäèè éàðàäûúûëûãäà Ôèðäîâñè êèìè øöóáè øöóðóíäàí äåéèë, öìóìáÿøÿðè
äÿéÿðëÿðäÿí âÿ èäåàëëàðäàí ÷ûõûø åäèðäè. Îíó éàëíûç Èðàíûí õèëàñû äåéèë, äöíéàíûí
íèúàòû ìàðàãëàíäûðûð âÿ äöøöíäöðöðäö. Ôèðäîâñèäÿí ôÿðãëè îëàðàã, î íÿèíêè
ìöñÿëìàí ÿðÿáëÿðÿ, ùå÷ “êàôèð” àòÿøïÿðÿñòëÿðÿ äÿ ùÿãàðÿò ýþçö èëÿ áàõìûðäû
(“Áóñòàí”äàêû Èáðàùèì ïåéüÿìáÿðëÿ àòÿøïÿðÿñòèí ùåêàéÿòèíè éàäà ñàëàã!). Áó,
ùå÷ äÿ Ñÿäèäÿ âÿòÿíïÿðâÿðëèéèí îëìàìàñû êèìè áàøà äöøöëìÿìÿëèäèð. Ñàäÿúÿ î,
þç òÿëèìèíÿ óéüóí îëàðàã, âÿòÿíèí õîøáÿõòëèéèíè áÿøÿðèééÿòèí ñÿàäÿòèíèí òÿðêèá
ùèññÿñè êèìè ýþòöðöðäö; âÿòÿíïÿðâÿðëèéèíè èñÿ î, àíà äèëèíÿ õèäìÿòäÿ ýþñòÿðèðäè.
Èêèíúèñè, Ñÿäèíèí äþâðöíäÿ ãÿùðÿìàíëûã åïîñó éàçìàã ýöëöíú âÿ ìÿíàñûç áèð
èø îëàðäû — ùÿìèí äþâðäÿ ñåë êèìè àõûá ýÿëÿí ìîíãîë ãîøóíëàðûíà èñìàèëè
äÿñòÿëÿðèíäÿí áàøãà ìöãàâèìÿò ýþñòÿðÿí îëìàìûøäû. Áó ìÿüëóáèééÿò îâãà-
òûíäà, âàùèìÿ âÿ äÿùøÿò àòìîñôåðèíäÿ ïàôîñëó ãÿùðÿìàíëûã ÿñÿðè éàðàòìàüûí íÿ
éåðè âàðäû?! ßêñèíÿ, áó ìÿüëóáèééÿòèí ñÿáÿáëÿðèíè àðàøäûðìàã ëàçûì èäè — Ñÿäè
ÿñÿðëÿðèíäÿ ïÿðàêÿíäÿ øÿêèëäÿ îëñà äà, áó ñÿáÿáëÿð ýþñòÿðèëèð. Îíëàðäàí ÿí
áàøëûúàñû ìÿíÿâè âÿ ÿõëàãè òÿíÿççöë èäè êè, ìÿüëóáèééÿò îíó äàùà äà äÿðèí-
ëÿøäèðìèøäè. Áåëÿ áèð øÿðàèòäÿ ìÿùç äèäàêòèê ÿäÿáèééàòà åùòèéàú âàðäû. Íÿùàéÿò,
ö÷öíúöñö, Ñÿäèíè éàëíûç øàùëàðûí ùÿéàòû âÿ äàâðàíûøû ìàðàãëàíäûðìûðäû. Î, ÿí
ÿäàëÿòëè øàùûí áåëÿ úÿìèééÿòè õîøáÿõòëèéÿ ÷ûõàðàúàã ýöúäÿ îëìàñûíà èíàíìûðäû —
áóíóí ö÷öí áöòöí úÿìèééÿò èñëàù îëóíìàëû, òÿêìèëëÿøìÿëèäèð. Îäóð êè, ùàêè-
ìèééÿò âÿ úÿìèééÿò ìöíàñèáÿòëÿðèíèí äèàëåêòèêàñûíû éàõøû äóéàí Ñÿäè öçöíö
òÿêúÿ øàùëàðà éîõ, ùÿì äÿ àäè èíñàíëàðà òóòóðäó. Áó áàõûìäàí “Áóñòàí”ûí
____________
“Øàù íàìÿ”éÿ àíòèòåçà êèìè éàçûëìàñû èäåéàñû êèôàéÿò ãÿäÿð àüëàáàòàí âÿ
ÿñàñëûäûð. Áÿëëèäèð êè, ùÿð èêè ÿñÿð åéíè áÿùðäÿ — ìöòÿãàðèáäÿ éàçûëìûøäûð. Öñòÿëèê,
13

“Áóñòàí”ûí èëêèí àäûíûí “Ñÿäèíàìÿ” îëìàñû äà äöøöíäöðöúöäöð — éÿíè áó,
“øàùëàðûí êèòàáû” äåéèë, Ñÿäèíèí, ÿñëèíäÿ èñÿ áöòöí èíñàíëàðûí êèòàáûäûð. Ñÿäè
èíñàíûí áàøãàëàðû èëÿ äþéöøöíö äåéèë, þçö èëÿ äþéöøöíö ìöùöì ñàéûð âÿ áóíó
ãÿëÿìÿ àëûð.
“Áóñòàí” âÿ “Ýöëöñòàí”à âåðèëÿí ãèéìÿòëÿð è÷ÿðèñèíäÿ ìÿðùóì ß.Çÿððèíêó-
áóí ôèêèðëÿðè äàùà ìàðàãëûäûð. Àëèìèí éàçäûüûíà ýþðÿ, “Áóñòàí”äà Ñÿäè “äöíéà
íåúÿ îëìàëûäûð?” ñóàëûíà, “Ýöëöñòàí”äà èñÿ “äöíéà íåúÿäèð?” ñóàëûíà úàâàá âåð-
ìèøäèð. Î, “Ýöëöñòàí”û “úÿííÿò áàü÷àñû” àäëàíäûðàí Úàìèíèí ðÿéèíè øàèðàíÿ ìö-
áàëèüÿ ñàéàðàã, áèëäèðèð êè, ÿñëèíäÿ áóðàäà “äöíéà úÿùÿííÿìè” þç ÿêñèíè òàïûá.
Þçö äÿ áó èíèêàñ î ãÿäÿð úàíëû âÿ äèðèäèð êè! “Ýöëöñòàí”äàêû çèääèééÿòëÿðèí ÿñ-
ëèíäÿ äöíéàíûí òÿçàäëàðû îëäóüóíó áèëäèðÿí ß.Çÿððèíêóá áóíäàí þòðö Ñÿäèíè
òÿíãèä åäÿíëÿðèí ùàãëû îëìàäûüûíû âóðüóëàéûð. Àììà áóðàäà áàøãà áèð ìÿíà äà
âàð: áèð-áèðèíÿ çèää ìþâãåëÿðäÿí ÷ûõûø åäÿí Ñÿäè ýþñòÿðìÿê èñòÿéèð êè, áó äöí-
éàäà ùÿðÿíèí þç ùÿãèãÿòè âàð âÿ ùå÷ êÿñ ùÿãèãÿòèí ñîí âÿ ìöòëÿã ìÿãàìûíà èä-
äèà åòìÿìÿëèäèð (ìöòëÿã ùÿãèãÿò éàëíûç Àëëàùäûð âÿ Àëëàùäàäûð). Áÿñ îíäà áó
ñàéñûç ùÿãèãÿòëÿð àðàñûíäàêû çèääèééÿò âÿ ìöíàãèøÿëÿð íåúÿ ùÿëë åäèëìÿëèäèð?
Ñÿäè áèçÿ ýöçÿøò âÿ êîìïðîìèñ éîëóíó ýþñòÿðèð. Úÿìèééÿò ãàðøûëûãëû ÿëàãÿ âÿ
àñûëûëûãäà îëàí âàùèä îðãàíèçìäèð. Ùÿãèãè õîøáÿõòëèéÿ ÷àòìàã ö÷öí îíóí ñöëù,
àíëàøìà âÿ äþçöìëöëöê øÿðàèòèíäÿ éàøàìàãäàí þçýÿ ÷àðÿñè éîõäóð. Áó òîëåðàí-
òëûüûí áÿðãÿðàð îëìàñû ö÷öí èíñàíëàð “Áóñòàí”äà òÿáëèü îëóíàí êåéôèééÿòëÿðÿ
éèéÿëÿíìÿëèäèðëÿð. Ùàíñûëàðäûð áó êåéôèééÿòëÿð? ßäàëÿò, éàõøûëûã, ôÿäàêàðëûã,
òÿâàçþêàðëûã, ãàíå÷èëèê, øöêðàíëûã... âÿ ñåâýè! Áèð ñþçëÿ, “àäÿìèééÿò”! “Áóñòàí”
ãÿùðÿìàíëàðû áó êåéôèééÿòëÿðè èëÿ Àâðîïàíûí ÿí áþéöê ùóìàíèñò âÿ àëòðóèñòëÿðèíÿ
þðíÿê îëà áèëÿðëÿð. Òÿñàäöôè äåéèë êè, Àâðîïàäà ìààðèô÷èëèéèí éàéûëäûüû äþâðäÿ
Ñÿäè áþéöê ïîïóëéàðëûã ãàçàíìûøäû. Åðíåñò Ðåíàí èñÿ ùåéðÿòëÿ áèëäèðèðäè êè, Ñÿäè
ñàíêè áèð Àâðîïà éàçû÷ûñûäûð.
Ñÿäèíèí òÿñÿââöôÿ ìöíàñèáÿòè äÿ ãåéä îëóíàí òÿìÿë ïðèíñèïëÿ øÿðòëÿíìèø-
äèð. Ñÿäè ñÿëÿôè âÿ ìöàñèðè îëàí òÿñÿââöô øàèðëÿðè êèìè ìåòàôèçèê ìÿíàëàðûí äÿ-
ðèíëèêëÿðèíäÿ èëèøèá ãàëìûð, ñóôèçìèí êîíñåïòóàë ìöääÿàëàðûíû ñàäÿ âÿ àíëàøûãëû
øÿêèëäÿ áÿéàí åòìÿêëÿ, îíó ÿí ýåíèø êöòëÿëÿðÿ äàäûçäûðìàüà ÷àëûøûð. “Àäÿìèé-
éÿò” ôÿëñÿôÿñèíÿ ÿñàñëàíàí úÿìèééÿòäÿ Ñÿäè äèíèí âÿ ìèñòèêàíûí éåðèíè ìÿíÿâè
áàøëàíüûúûí ýöúëÿíäèðèëìÿñè âÿ ãîðóíìàñûíäà ýþðöð. Ñÿäè äåéèð êè, ìÿíÿâè äÿ-
éÿðëÿðèí èòèðèëäèéè, ÿõëàãè íîðìàëàðûí ýþçëÿíèëìÿäèéè, Àëëàù õîôóíóí óíóäóëäóüó
úÿìèééÿòäÿ íÿ éöêñÿê ìàääè ðèôàù, íÿ äÿ åëìè âÿ òåõíîëîæè òÿðÿããè èíñàíëàðû
ùÿãèãè õîøáÿõòëèéÿ ãîâóøäóðà áèëìÿç. Ìÿýÿð éîëà ñàëäûüûìûç ÕÕ ÿñðèí òàðèõè
Ñÿäèíèí ùàãëû îëäóüóíó ñöáóò åòìèðìè?!
Ìÿñèàüà Ìÿùÿììÿäè
____________
14

ÁÓÑÒÀÍ
____________

____________

ÁÓ ÊÈÒÀÁÛÍ ÉÀÇÛËÌÀÑÛÍÛÍ ÑßÁßÁÈ
Äîëàøäûì äöíéàíû, ñÿéàùÿò åòäèì,

Ùÿð úöðÿ èíñàíëà öíñèééÿò åòäèì.
ßðìÿüàí àõòàðûá òàïäûì ùÿð éåðäÿí.
Ñöíáöëëÿð òîïëàäûì ìÿí õèðìÿíëÿðäÿí...
Ýþðìÿäèì øèðàçëû êèìè õîøñèôÿò,
Òàíðû áó òîðïàüà éàüäûðñûí ðÿùìÿò!
Ìÿí Øàìäà, éà Ðóìäà ýÿçäèéèì çàìàí
Øèðàçëû ìÿðäëÿðè éàä åòäèì ùÿð àí.
Èñòÿäèì ýÿçäèéèì áàüäàí, ÷ÿìÿíäÿí
Äîñòëàð ìÿúëèñèíÿ áîø äþíìÿéèì ìÿí.
Äåäèì êè, Ìèñèðäÿí ãàéûòñà ùÿð êÿñ
Îðäàí ãÿíä ýÿòèðÿð, ÿëèáîø äþíìÿç.
Ãÿíäèì îëìàñà äà, äÿðèí ñþçöì âàð.
Ìèñðèí ãÿíäèíäÿí äÿ øèðèí ñþçöì âàð.
Áó î ãÿíä äåéèë êè, îëñóí àüûçäà,
Òàïàð àüûëëûëàð áóíó êàüûçäà...
Ñþçäÿí îí ãàïûëû áèð ñàðàé ãóðäóì,
Áó ãÿñðÿ ùèêìÿòäÿí áÿçÿêëÿð âóðäóì.
Õàëãû ãîðóìàãäàí äàíûøûð áèðè,
Þéðÿäèð èíñàíà åëìè, òÿäáèðè.
Èêèíúè ñþùáÿòè à÷ûð êÿðÿìäÿí,
Äåéèð øöêð åéëÿéÿí óçàãäûð ãÿìäÿí.
Ö÷öíúö äàíûøûð ãÿëá ðèããÿòèíäÿí,
Àçàä êþíöëëÿðèí ìÿùÿááÿòèíäÿí.
Âåðèð òÿâàçþÿ äþðäöíúö ãèéìÿò.
À÷ûð ðàçûëûãäàí áåøèíúè ñþùáÿò.
Àëòûíúû äåéèð êè, ãÿíàÿò þéðÿí!
Éåääèíúè ñþéëÿéèð: òÿðáèéÿò þéðÿí.
Ñÿêêèçèíúè ôÿñèë ýþñòÿðèð êè, ñÿí
Ñàüëàì îëìàüûí÷ûí øöêð åòìÿëèñÿí.
____________ Äîããóç, òÿáëèü åäèð òþâáÿ âÿ ñàâàá,
Îíóíúó ôÿñèëëÿ ãóðòàðûð êèòàá.
17

Êèòàáû éàçìûøàì õîø áèð ÿééàìäà,
Èêè ÷îõ ìöáàðÿê ýþçÿë áàéðàìäà.
Àëòû éöç ÿëëè áåø òàðèõèíäÿ ìÿí
Äÿéÿðëè ýþâùÿðëÿð ñà÷äûì òÿáèìäÿí.
ßòÿéèì äîëóäóð äöðð èëÿ ýþâùÿð,
Éåíÿ õÿúàëÿòäÿí ÷ÿêèðÿì êÿäÿð
Êè, äöðð äÿíèçèíäÿ ñÿäÿôèì äÿ âàð.
Êè÷èê áàü÷àäà äà éåòèøÿð ÷èíàð...
Áóíó éàõøû äöøöí, åé àðèô èíñàí!
Ùöíÿð ñàùèáëÿðè àðàìàç íþãñàí.
Èñòÿð èïÿê òèêñèí, èñòÿð çÿðõàðà,
Òèêÿí ñÿòèí àñòàð ãîéàð ïàëòàðà.
Ïàëòàðûí àñòàðû äåéèëñÿ èïÿê,
Àúûãëàíìàéàñàí áóíà ñÿí ýÿðÿê.
Ìÿí þç ñÿíÿòèìäÿí äåéèëÿì ìÿüðóð,
Äÿðâèøÿì, íåéëÿéèì, ùöíÿðèì áóäóð.
Íÿ ãÿäÿð îëñà äà ïèñëÿð ýöíàùêàð,
Òàíðû éàõøûëàðà îíó áàüûøëàð.
Ìÿíèì ñþçëÿðèìäÿ íþãñàí ýþðÿíäÿ,
Êÿðÿì åò, îõóúóì, áàüûøëà ñÿí äÿ.
Õîøóí ýÿëñÿ äÿ ìèí áåéòäÿí áèðè,
Îíóí õàòèðèíÿ ïèñëÿìÿ øåðè.
Ìöøêöí áèð äÿéÿðè îëàðìû ×èíäÿ?
Øåðèí äÿ ãèéìÿòè éîõ ôàðñ è÷èíäÿ.
Øåèðëÿ äîëóäóð ÷öíêè áó åëëÿð...
Ñÿäèíèí ùöíÿðè î øÿõñÿ áÿíçÿð
Êè, áèð ýöë ýÿòèðÿ ýöëëö áîñòàíà,
Èñòèîò àïàðà éà Ùèíäèñòàíà.
Õóðìà ÷îõ øèðèí äÿ îëñà, éåíÿ ñÿí
Îíóí äà è÷èíäÿ ÷ÿðäÿê ýþðÿðñÿí.
____________
18

`¨—¨˝ ¨ ¨¸
˜ ¸ ´ ¨˝ ˆˆ ˝˜
ßÍÓØÈÐßÂÀÍÛÍ ÂßÑÈÉÉßÒÈ
Þëöì éàòàüûíäà îëäóüó çàìàí

Ùþðìöçÿ äåìèøäèð ßíóøèðÿâàí:
Îõøà êþíöëëÿðè, õàëãû ñàë éàäà,
Òÿêúÿ þç ùàëûíà ãàëìà äöíéàäà.
Þç ðàùàòëûüûíû äöøöíñÿí, ùå÷ êÿñ
Þëêÿíäÿ ýöí ýþðöá éàøàéà áèëìÿç.
Àüûëëû èñòÿìÿç êè, éàòñûí, ÷îáàí,
Îëñóí úàíàâàðà ñöðöñö ãóðáàí.
Äöøöí éîõñóëëàðûí ùàëûíû ùÿð àí.
Øàùû ðÿèééÿòäèð åäÿí ùþêìðàí.
Ñîëòàí áèð àüàúäûð, ðÿèééÿò ðèøÿ.
Àüàú êþêö öñòÿ äóðóð ùÿìèøÿ.
Õàëãûí öðÿéèíè èíúèòñÿí ÿýÿð,
Ñÿíèí þç êþêöíÿ áàëòàëàð äÿéÿð.
Äöç éîë èñòÿéèðñÿí — ÿäàëÿòëè îë.
Õàëãûíà, åëèíÿ ñÿäàãÿòëè îë.
Èíñàíû éàøàäàí áóäóð äîüðóñó:
Éàõøûëûã öìèäè, ïèñëèê ãîðõóñó.
Áó èêè íþãòÿíè áèëñÿ ùþêìðàí,
Þëêÿñèíäÿ ùàìû éàøàéàð àñàí.
Éîõñóëó äöøöíñÿ þëêÿíèí øàùû,
Òàíðû éåð öçöíäÿ îëàð ïÿíàùû.
Èñòÿéèð êè, ìöëêö ãàëìàñûí âèðàí,
Øàù ýÿðÿê çàëûìà âåðìÿñèí àìàí.
Õàëãû äöøöíìÿñÿ ÿýÿð ùþêìäàð,
Ñàíìà êè, ìöëêöíäÿ õîøáÿõòëèê îëàð.
Ðÿèééÿò èíúèñÿ ùþêìðàíûíäàí,
Ìÿìëÿêÿòäÿ áîëëóã îëìàç ùå÷ çàìàí.
____________ Ýÿðÿê ðÿèééÿòè ãîðõìàñûí øàùäàí,
Øàù ýÿðÿê ÷ÿêèíñèí áþéöê Àëëàùäàí.
19

Õàëãûíûí èøèíè åéëÿñÿí áÿðáàä,
Þëêÿíè éóõóíäà ýþðÿðñÿí àáàä.
Çöëìäöð þëêÿíè äàüûäàí, éûõàí:
Áþéöêëÿð áó ñþçö óíóòìàç áèð àí:
Ýÿðÿê ðÿèééÿòè èíúèòìÿñèí øàù,
×öíêè ðÿèééÿòäèð þëêÿéÿ ïÿíàù.
Êÿíäëèíèí, ìóçäóðóí èøè, çÿùìÿòè
Âåðèá ùþêìäàðà áóíúà äþâëÿòè.
Ñÿíÿ þìöð áîéó éàõøûëûã åäÿí
Èíñàôìû éàìàíëûã ýþðñöí ÿëèíäÿí?!
ÏßËßÍÝÈ ÐÀÌ ÅÒÌÈØ ÈÍÑÀÍ
Ùÿãèãÿò ÿùëèíäÿí áèð ðÿâàéÿò âàð,

Áþéöêëÿðäÿí áåëÿ áèð ùåêàéÿò âàð:
Ãàì÷û ÿâÿçèíÿ ýþòöðöá èëàí,
Ìèíìèøäè ïÿëÿíýÿ áèð ìàùèð èíñàí.
Ùåéðÿòëÿ ñîðóøäó îíäàí áèð íÿôÿð:
Íÿäÿíäèð ñÿíäÿ áó ãî÷àãëûã, ùöíÿð?
Éûðòûúû ùåéâàíû àðàì åòìèñÿí,
Õîøáÿõòñÿí, ïÿëÿíýè ñÿí ðàì åòìèñÿí.
Úàâàáûíäà êèøè äåäè: áó ïÿëÿíý,
Ãöââÿòëè êÿðýÿäàí, ôèë, èëàí, íÿùÿíý
ßýÿð îëóá ìÿíèì ÿëèìäÿ ÿñèð,
Ñÿí ùåéðÿò åéëÿìÿ, ùàããûí èøèäèð.
Áîéóí ãà÷ûðìàñàí ñÿí ùàãäàí ÿýÿð,
×ÿêèíìÿç ùþêìöíäÿí ñÿíèí âÿùøèëÿð.
Áèð ùàêèì òàíðûíûí îëñà ùþêìöíäÿ.
Ãîðóéàð ùàãã îíó ÿí àüûð ýöíäÿ.
Ùàãã ñåâÿðñÿ ÿýÿð ñàõëàéàð ñÿíè,
Öñòöíÿ ýÿëìÿéÿ ãîéìàç äöøìÿíè.
Áèðèíè ïÿëÿíýÿ ìèíÿí ýþðÿíäÿ,
Áèð äÿôÿ áÿðê äÿùøÿò îéàíäû ìÿíäÿ.
____________ Áèð àíäà î ãÿäÿð àðòäû ùÿéúàíûì,
Ñàíäûì êè, ÷ûõàúàã áÿäÿíäÿí úàíûì.
20

Êèøè ýöëöìñÿéèá ýþñòÿðäè øÿôãÿò,
Äåäè: Ñÿäè, áóíà åéëÿìÿ ùåéðÿò!
Ùÿãèãÿò éîëóíäàí äþíìÿñÿ ùÿð êÿñ
×àòàð àðçóñóíà, äèëÿéè ñþíìÿç.
Ñÿäèíèí äåäèéè áó äîüðó ñþçëÿð
Ñÿíÿ ôàéäà âåðÿð, äèíëÿñÿí ÿýÿð.
ÕÎÑÐÎÂ Âß ØÈÐÓÉß
Éóìàíäà ÿáÿäè Õîñðîâ ýþçöíö

Øèðóéÿéÿ äåäè öðÿê ñþçöíö:
×àëûø öðÿéèíäÿ îëñóí áèð íèééÿò,
Þëêÿíäÿ õîø ýöíëÿð ýþðñöí ðÿèééÿò.
Îüóë, ÿäàëÿòäÿí öç äþíäÿðìÿñÿí,
Õàëã äöøöá ÿçàáà ÷ÿêèíìÿç ñÿíäÿí.
Ðÿèééÿò çöëìäÿí ãà÷ûð ùÿð çàìàí,
×èðêèí àä ãîéìàñûí ýÿðÿê ùþêìðàí.
Õàëãû èíúèäÿíäÿ àçüûí ùþêìäàð,
Êÿñèð þç êþêöíö äåìÿê î ãÿääàð.
Ãûëûíúëàð, íèçÿëÿð éûõìàéàí øàùû,
Éûõàð áèð ãàðûíûí éàíûãëû àùû.
Áèð ÷ûðàã éàíäûðûá ìÿçëóì äóë ãàäûí,
Îäóíäàí øÿùÿðè áöðöéöá éàíüûí...
Ñîðóøñàí äöíéàäà êèìäèð áÿõòèéàð,
Äåéÿðÿì: èíñàôëû, àäèë ùþêìäàð.
×àòñà àäèë øàùà þëöì íþâáÿòè,
Éàüàð ìÿçàðûíà õàëãûí ðÿùìÿòè.
Éàõøû äà, éàìàí äà êå÷ÿð äöíéàäà,
×àëûø éàõøûëûãëà äöøÿñÿí éàäà.
ßýÿð ùàêèìëÿðèí îëñà ùàãñåâÿí,
Þëêÿíè äàèìà àáàä ýþðÿðñÿí.
Ñÿíÿ äÿ äöøìÿíäèð åëè èíúèäÿí,
Õàëãà çÿðÿð âåðèá, õåéðèíè ýöäÿí.
____________ Î ùàêèìëÿðäÿ êè éîõäóð ÿäàëÿò,
Õÿòàäûð îíëàðäà îëñà ðÿéàñÿò.
21

Õÿçèíÿ òîïëàìàã áÿùàíÿñèëÿ
Îíëàð ìèí ÿçèééÿò ÷ÿêäèðèð åëÿ.
Îëìàñà ïàäèøàù ùàãã òÿðÿôäàðû,
Áèð ýöí åëëÿð éûõàð î ùþêìäàðû.
Ãàëìàç ùÿìèøÿëèê çàëûì ùþêóìÿò,
Ãàëàð àíúàã îíà ÿáÿäè ëÿíÿò.
Éàõøûëàð éàìàíëûã ýþðÿðìè åëäÿí?
Éàìàíëûã åéëÿñÿí, þç äöøìÿíèíñÿí.
Äöøìÿíÿ ìöêàôàò âåðìÿéèá, ýÿðÿê
Êþêöíö êÿñÿñÿí îíóí àüàú òÿê.
Ãóäóç úàíàâàðà ðÿùìèí ýÿëìÿñèí,
Âàõòûíäà ìÿùâ åëÿ, î éåêÿëìÿñèí.
Õàëãûí ñöðöñöíÿ äàðàøìàäàí ãóðä,
Êÿñ îíóí áàøûíû, äàüûëìàñûí éóðä.
Ãóëäóðëàð ñîéàíäà áèð ñþâäÿýÿðè,
Íÿ ýþçÿë äåéèáäèð î, áó ñþçëÿðè:
Ìÿðäëèê ýþçëÿíèëìÿç ãóëäóð, ãà÷àãäàí,
Êèøèëèê óçàãäûð íàìÿðä àë÷àãäàí.
Ñîéñà òàúèðëÿðè ÿýÿð ùþêìäàð,
Þëêÿñè, îðäóñó õåéèðñèç ãàëàð.
Àüûëëû éàìàíëûã ýþðñÿ áèð éåðäÿ,
Ýåòìÿç î þëêÿéÿ þìðöíäÿ áèð äÿ.
Îëñà ìöñàôèðÿ ÿýÿð ùþðìÿòèí,
Ýÿçÿð éàä åëëÿðäÿ ñþçöí-ñþùáÿòèí.
×àëûø àúèçëÿðè åòìÿ ìöçòÿðèá,
Ñÿíäÿí èíúèìÿñèí ÿñëà áèð ãÿðèá.
Îëñàí ñÿééàùëàðà ÿýÿð àøèíà,
Ñÿééàù éàõøû àäû éàéàð ùÿð éàíà.
Éàäëàðà ùþðìÿò åò, àéûã îë àíúàã,
Ñÿíè àëäàòìàñûí ùÿð éåòÿí àë÷àã.
Öçäÿ äîñò ýþñòÿðèð þçöíö äöøìÿí,
Ýÿðÿê éàáàí÷ûäàí ñÿí ÷ÿêèíÿñÿí.
Áèëñÿí ÿúäàäûíûí ãÿäðèíè óúà,
Àäûí ëÿêÿëÿíìÿç äöíéà äóðäóãúà.
____________ Íÿ ãÿäÿð êè, âàðäûð ÿëèíäÿ ãöäðÿò,
Êÿðÿì ñàùèáè îë, ýþñòÿð ìÿðùÿìÿò.
22

ØÀÏÓÐÓÍ ÕÎÑÐÎÂÀ ÌßÊÒÓÁÓ
Èøäÿí êÿíàð åòäè Øàïóðó Õîñðîâ,

Êÿäÿðäÿí ñàðñûëäû, õÿñòÿëÿíäè î.
Éàçäû ùþêìöäàðà: Åé áþéöê ñîëòàí,
Ìÿí þëöá ýåòñÿì äÿ ôàíè äöíéàäàí,
Ñÿíèí ôÿçèëÿòèí ãàëàúàã àíúàã,
Îëìàç ÿäàëÿòäÿí áîéóí ãà÷ûðìàã.
Ýÿíúëèéèì éîëóíäà êå÷èá, ùþêìðàí,
Ãîâìà ãîúàëûãäà ìÿíè ãàïûíäàí.
Ãÿðèáäÿí ÷èðêèí èø áàø âåðñÿ ÿýÿð,
Èíúèòìÿ îíó, éàä þëêÿéÿ ýþíäÿð.
Áÿñëÿìÿ ãÿëáèíäÿ îíà ÿäàâÿò,
Îëóð þç äöøìÿíè îíäàêû õèñëÿò.
ßýÿð ôàðñ åëèíäÿ ýÿëèá äöíéàéà,
Ýþíäÿðìÿ Ñÿãëàáà, Ðóìà, Ñàíàéà.
Ïèñëÿðè ýþíäÿðñÿí áàøãà áèð éóðäà,
Âåðÿð áàøãàñûíà ÿçèééÿò îðäà.
Ñÿíèí äÿ þëêÿíÿ ýÿòèðÿð ëÿêÿ,
Äåéÿðëÿð ìÿùâ îëñóí åëÿ áèð þëêÿ
Êè, áåëÿ èíñàíëàð éåòèøäèðèáäèð.
Êèì áóíà òÿðáèéÿ, ÿäÿá âåðèáäèð.
Êèìèí óçóí èëëÿð õèäìÿòëÿðè âàð,
Ãîúàëäû, ïèñ áàõìà îíà, ùþêìöäàð.
Ãîúàëûãäàí äöøöá î àüûð ùàëÿ,
ßëèíäÿí íÿ ýÿëÿð, åäÿúÿê íàëÿ.
Ñàõëàéà áèëìÿñÿ áèðè ÿìàíÿò,
Éàíûíäà ýþçÿò÷è ãîé îíóí, ÿëáÿò.
ßýÿð ýþçÿò÷è äÿ åòñÿ õÿéàíÿò,
Ýþñòÿðìÿ îíëàðà àðòûã äÿéàíÿò.
ßìàíÿò ñàõëàéàí ãîðõìàéûá øàùäàí,
×ÿêèíñèí î ýÿðÿê áþéöê Àëëàùäàí.
Îíó áèë êè, ýþðñÿí ÿýÿð éöç àäàì,
Àõòàðñàí, áèðúÿñè îëàð äöç àäàì.
Ãîéñàí èêè äîñòó áèð éåðäÿ èøÿ,
____________ Ñÿáÿáäèð ñÿíèí÷èí áþéöê òÿøâèøÿ.
Âåðèá èêè éîëäàø ìþùêÿì ÿë-ÿëÿ,
23

Îüóðëóã åäÿðëÿð ñÿíäÿí êÿëÿêëÿ.
Î çàìàí êè ãîðõäó îüðó îüðóäàí,
Ãîðõóñóç, õÿòÿðñèç ýåäÿð êàðèâàí.
Áèðèíè åéëÿäèí õèäìÿòäÿí êÿíàð,
ßôâ åéëÿ ñîíðàëàð îíó, ùþêìöäàð,
Ñÿí áèð öìöäñèçÿ åéëÿñÿí èìäàä,
Éàõøûäûð ìèí ãóëó åòìÿêäÿí àçàä.
ßìÿë êÿíäèðèíè éàçûüûí ãûðìà,
Éàðàíûí öñòöíäÿí áèð éàðà âóðìà.
Áàõûð àòà íåúÿ äîüìà îüëóíà,
Åëÿ áàõìàëûäûð øàù þç ãóëóíà.
Àòà þâëàäûíû äþéñÿ äÿ ùÿðäÿí,
Ñèëèð ýþç éàøûíû, ñàëìûð íÿçÿðäÿí.
Éóìøàãëûã ýþñòÿðñÿí ãóäóðàð éàüû,
×îõ òÿçéèã öñéàíêàð åäÿð ãîðõàüû.
Éóìøàãëûãëà ñÿðòëèê îëóð áÿðàáÿð,
Òÿáèáäÿ ùÿì äÿðìàí îëóð, ùÿì íåøòÿð.
Úàâàíìÿðäëèê åéëÿ, ñÿí ùàãã èëÿ îë;
Ùàãã ñÿíèí îëñà äà ñÿí õàëã èëÿ îë.
Ùàìûíûí ùÿéàòû ñîâðóëàð áàäà,
Áèð éàõøû àä ãàëàð àíúàã äöíéàäà.
Òèêñÿí êàðâàíñàðà, êþðïö, äÿéèðìàí,
Àäûí éàøàéàúàã ñÿíèí ùÿð çàìàí.
Ãîéìàñà þçöíäÿí ùÿð êÿñ éàäèýàð,
Î áèð àüàúäûð êè, ýÿòèðìÿéèá áàð.
Ñÿíè óíóòìàñûí èñòÿñÿí úàùàí,
Åòìÿ áþéöêëÿðèí àäûíû ïöíùàí.
Õåéèðëè èø ýþðöá ýåòìÿñÿ ùÿð êÿñ,
Àäû éàõøûëûãëà îíóí ÷ÿêèëìÿç.
Ñÿíäÿí ÿââÿëëÿðäÿ ÷îõ øàùëàð âàðìûø,
Ùàìû áþéöê-áþéöê ùþêìöäàðëàðìûø.
Íàç-íåìÿò è÷èíäÿ þìöð ñöðäöëÿð,
Þëäöëÿð, ãàðàíëûã ãÿáðÿ ýèðäèëÿð.
Áèðèíäÿí úàùàíäà éàõøû àä ãàëäû,
Áèðèíèí òàðèõäÿ àäû áÿä ãàëäû.
____________ Áÿäõàùûí ñþçöéëÿ ãàëõìà éåðèíäÿí,
Ùÿð èøè ÿââÿëúÿ þéðÿí äÿðèíäÿí.
24

Ñÿíäÿí öçð èñòÿñÿ ÿýÿð òÿãñèðêàð,
Áàüûøëà ñó÷óíó, îëìà ÷îõ ãÿääàð.
Áèðè åéëÿìèøñÿ êè÷èê áèð ýöíàù,
Þëäöðìÿ èñòÿñÿ î ñÿíäÿí ïÿíàù.
Èëê ýöíàù åäÿíÿ åéëÿ íÿñèùÿò.
Èêèíúèäÿ ùÿáñ åò, âåð ÷îõ ÿçèééÿò.
Ýþðäöí êè, íÿñèùÿò, ùÿáñ åòìèð ÿñÿð,
Ñûíäûð àüàú êèìè îíó éåðÿ ñÿð.
Éàõøû äöøöí, õÿòà ÷ûõìàñûí ñÿíäÿí,
Úàëàíìàç àéûðñàí áàøû áÿäÿíäÿí.
Ñûíàð àñàíëûãëà ëÿëè-áÿäÿõøàí,
Ñûíûüû éàìàíìàç ëàêèí ùå÷ çàìàí.
ÀÜÛËËÛ ÂßÇÈÐ
Äÿíèçëÿð, ñÿùðàëàð êå÷èá áèð íÿôÿð

Áèð äÿôÿ Öììàíà åòìèøäè ñÿôÿð.
Î ýþðìöøäö ÿðÿá, òöðê, òàúèê âÿ ðóì
Áèð ÷îõ ôÿíëÿð îíà îëìóøäó ìÿëóì.
Áèëèêëè èíñàíäû, äöíéà ýþðìöøäö.
Ôèêðèíè áèëèéÿ, åëìÿ âåðìèøäè.
Îëäóãúà éîõñóëäó áó êèøè àíúàã.
Éàíìûø ÷óõàñûíäà âàðäû éöç éàìàã.
Áÿäÿíè ãîúàíûí àüàú êèìèéäè,
Ëàêèí éàðïàãëàðà ìþùòàú êèìèéäè.
Î ýÿëèá ñàùèëäÿ áèð éåðÿ ÷àòäû,
Ãÿëá à÷àí, ÷îõ àáàä øÿùÿðÿ ÷àòäû.
Áóðäà ñÿõàâÿòëè áèð ñóëòàí âàðäû,
×îõ àäèë, èíñàôëû áèð ùþêìäàðäû.
Àúèçÿ ýþñòÿðèð êÿðÿì, ìÿðùÿìÿò,
Éîõñóë èíñàíëàðà åäèðäè ùþðìÿò.
Áèëèêëè êèøèäÿí øàù òóòóá õÿáÿð,
ßìð åòäè àïàðûá îíó íþêÿðëÿð
Òÿìèç éóéóíäóðóá, ýåéèíäèðñèíëÿð.
____________ Íÿéÿ åùòèéàúû âàðñà âåðñèíëÿð.
Ýåéèíèá-êåúèíäè, êåôè êþêÿëäè,
25

Êèøè ùþêìäàðûí éàíûíà ýÿëäè.
Áàø ÿéèá ñîëòàíà, äóà åéëÿäè...
Àäèë ùþêìäàðñà îíà ñþéëÿäè:
À÷, ýèçëèí ãàëìàñûí, áèð äå ýþðöì ñÿí
Áèçèì áó þëêÿéÿ ùàðäàí ýÿëìèñÿí?
Ìÿíèì ïàéòàõòûìà ýÿëÿí çàìàíäàí
Áóðäà íÿ ýþðìöñÿí éàõøû-éàìàíäàí.
Àëèì úàâàá âåðäè: ñîëòàí âàð îëñóí,
Äöíéàëàð äóðäóãúà áÿõòèéàð îëñóí.
Ýÿçäèì ÷îõ åâëÿðè áó øÿùÿðäÿ ìÿí,
Ãÿì-êÿäÿð ýþðìÿäèì öðÿêëÿðäÿ ìÿí.
Øÿùÿðäÿ ùå÷ éåðè õàðàá ýþðìÿäèì,
Áèð ñÿðõîø ýþðìÿäèì, øÿðàá ýþðìÿäèì.
Âàðäûð ùþêìäàðäà áþéöê ìÿðùÿìÿò,
Õàëã ñÿíäÿí ðàçûäûð, ÷ÿêìèð ÿçèééÿò.
Àëèìèí äöðð êèìè ñà÷äûüû ñþçëÿð,
Øàùûí íÿçÿðèíäÿ ýþðöíäö ýþâùÿð.
Îäóð êè, àëèìÿ ÷îõ ùþðìÿò åòäè.
Ñÿõàâÿò ýþñòÿðèá, ìÿðùÿìÿò åòäè.
Âåðäè õÿçèíÿäÿí îíà ýþâùÿð, çÿð.
Òóòäó ùÿð þëêÿäÿí, ùÿð éåðäÿí õÿáÿð.
Àëèì ñþùáÿò à÷äû ýÿçäèéè éåðäÿí,
Ãöðáÿò øÿùÿðëÿðäÿí, ãÿðèá åëëÿðäÿí.
Øàù äöøöíäö: áóíó åéëÿñÿì âÿçèð,
Þëêÿéÿ ýþñòÿðÿð ÷îõ ýþçÿë òÿñèð.
Ñîíðà ôèêèðëÿøäè: éîõ òåçäèð ùÿëÿ,
Ñîëòàíëàð ùÿð èøè ýþðÿð òÿìêèíëÿ.
Ãîé áóíó éàõûíäàí þéðÿíèì, ìÿíÿ
Áþéöêëÿð ýöëìÿñèí, âóðìàñûí òÿíÿ.
Ýþðöì äÿððàêÿñè, ùöíÿðè âàðìû?
Ñÿëòÿíÿò èøèíäÿí õÿáÿðè âàðìû?
Ñûíàãñûç èø ýþðñÿ áèð èíñàí ÿýÿð,
×ÿêÿð íÿòèúÿäÿ, øöáùÿñèç, çÿðÿð.
Áèð ùþêìö ôèêèðëÿ éàçìàñà ãàçû,
Øèêàéÿò÷è îíäàí ãàëàðìû ðàçû?
____________ Éóñèôèí öðÿéè îëñà äà òÿìèç,
Àíúàã ãûðõ éàøûíäà îëìóøäó ÿçèç.
26

Èíñàíû ñûíàãäàí ÷ûõàðûð ÿééàì,
Ýÿðÿê òÿúðöáÿäÿí ÷ûõñûí ùÿð àäàì.
Àëèìè ñûíàäû áèð ìöääÿò ñîëòàí,
Ýþðäö ãÿëáè ñàôäûð, þçö ìåùðèáàí.
ßõëàãû òÿìèçäèð, ìÿðèôÿòëèäèð,
Õèñëÿòè ýþçÿëäèð, ìÿðùÿìÿòëèäèð,
Ùÿð èøäÿ ÷îõ äöçýöí, äîüðó ðÿéè âàð.
Áàø âÿçèð åéëÿäè îíó ùþêìäàð.
Àç çàìàíäà îëäó þëêÿíèí ýþçö,
Òÿñèð ýþñòÿðèðäè ùèêìÿòëè ñþçö.
Åëÿ ãöäðÿòëèéäè îíäàêû ãÿëÿì,
Ãîéìóðäó áèð ãÿëáè èíúèòñèí ÿëÿì.
Áÿäõàùëàð àüçûíû à÷à áèëìÿäè,
Àðàéà áèð ôèòíÿ ñà÷à áèëìÿäè.
Àðïà ãÿäÿð çÿðÿð ýþðìÿñÿ ïàõûë,
Éåíÿ ÷àëûøàð êè, áèòìÿñèí òàõûë,
×öíêè öðÿéèíè ïàõûëëûã ÿçèð...
Âàðäû áó ñàðàéäà êþùíÿ áèð âÿçèð,
Î, òÿçÿ âÿçèðÿ êèí áÿñëÿéèðäè;
Ãÿëáèíè ùÿñÿääÿí ãóðäëàð éåéèðäè.
Ëàêèí ìöáàðèçÿ äåéèëäè àñàí,
Î, òÿçÿ âÿçèðäÿ òàïìûðäû íþãñàí.
Ùþêìäàðûí èêè êÿíèçè âàðäû.
Ýþçÿëëèêäÿ ýöíÿ, àéà îõøàðäû.
Áèðèñè ùóðèéäè, áèðèñè ïÿðè.
Îíëàð ñàéûëûðäû ñàðàé äèëáÿðè.
Âàðäû áèð-áèðèíÿ åëÿ îõøàðû,
Ñàíêè áèð àëìàäûð áþëöíöá éàðû.
Ùèêìÿòëè âÿçèðèí øèðèí ñþçëÿðè
Ìÿôòóí åéëÿìèøäè èêè äèëáÿðè.
Àüûëëû âÿçèðè ýþðöá ìåùðèáàí,
Îíà äîñò îëìóøäó áó èêè úàíàí.
Âÿçèð äÿ áàøãà áèð ùèññè-ùþðìÿòëÿ,
Ñàô ãÿëáëÿ, áÿøÿðè áèð ìÿùÿááÿòëÿ
Áó èêè ýþçÿëè ñåâèðäè, àíúàã
____________ Éîõäó åùòèðàñà ãÿëáèíäÿ ìàðàã.
Êþùíÿ âÿçèð áóíó äóéäó, ýèçëèúÿ
27

Ýåäèá øàùà õÿáÿð âåðäè áèð ýåúÿ.
Õÿáèñëèêëÿ äåäè: áèëìèðÿì íÿäÿí
Áó ýÿëìÿ àäàìû âÿçèð åòìèñÿí?
×îõ øþùðÿòïÿðÿñòäèð, õÿéàíÿòêàðäûð,
Ñàðàé ãûçëàðûéëà àðàñû âàðäûð.
Êèìèí êè, ïåøÿñè îëóá ñÿéàùÿò,
Íÿ þëêÿ äöøöíÿð, íÿ äÿ êè, äþâëÿò.
Áåëÿ áèð èíñàíäà îëìàç ñÿðÿíúàì,
Òÿãòè ñÿëòÿíÿòè åéëÿéÿð áÿäíàì.
Øàùûí íåìÿòèíè óíóòìàðàì ìÿí,
Îäóð ýþðäöéöìäÿí, åøèòäèéèìäÿí
Ýÿëèá ñÿíè ýÿðÿê åäÿì õÿáÿðäàð.
Ùÿì äÿ, øàù ñàü îëñóí, ÿëäÿ ñöáóò âàð!
À÷ûá áèð íþêÿðèì îíóí ñèððèíè,
Àüóøóíäà ýþðöá ãûçûí áèðèíè.
Ìÿí èøè éîõëàäûì, áèëäèì, èíäè ñÿí,
Ùþêìäàð ñàü îëñóí, þçöí áèëÿðñÿí,
Êÿëÿêëÿ áó ñþçö åëÿ àíëàòäû,
Éàõøûíû ïèñëÿäè, øàùû àëäàòäû.
Áÿäõàùëàð áèð èøè åëÿ ãàíäûðàð,
Øàùëàðûí ãÿëáèíè àëîâëàíäûðàð.
Ùèéëÿ èøëÿäÿðñÿ ÿýÿð áèð àçüûí,
Êè÷èê áèð àòÿøäÿí äîüóðàð éàíüûí.
Ñîëòàí åëÿ ãûçäû áó ïèñ õÿáÿðäÿí,
Ãÿçÿáäÿí àç ãàëäû àòûëñûí éåðäÿí.
Éàçûüûí ãàíûíû òþêìÿê èñòÿäè...
Ñîíðà î, ãÿëáèíäÿ äöøöíöá äåäè:
Þç éåòèðìÿñèíÿ ìÿðä îëàí ãûéìàç.
Ñîéóããàíëû îëìàã éàõøûäûð áèð àç.
ßëèíëÿ óúàëûá ÿýÿð áèð èíñàí,
Îíó ìÿùâ åòìÿéèí ñàéûëàð íþãñàí.
Ýþðìÿñÿéäèì ÿýÿð ìÿðèôÿò, ùöíÿð,
Îíà òàïøûðìàçäûì ìÿí áþéöê èøëÿð.
Áÿëêÿ áó ñþçëÿðè óéäóðóð äöøìÿí,
Ùÿð èøèí ìÿüçèíè áèëìÿëèéÿì ìÿí.
____________ Ñèððè öðÿéèíäÿ ñàõëàäû ïöíùàí,
Ñàëäû áó ùèêìÿòè éàäûíà ñîëòàí:
28

Êþíöë áèð çèíäàíäûð ñàõëàð ýèçëèí ðàç,
Ëàêèí ñèðð à÷ûëñà çÿíúèð ñàõëàìàç.
Øàù òÿçÿ âÿçèðè ñûíàäû áèð äÿ,
Øöáùÿëè ùàë ýþðäö òÿçÿ âÿçèðäÿ.
Áèð ýöí àé ÷þùðÿëè êÿíèçèí áèðè
Èíúÿ ýöëöøëÿðëÿ ñöçäö âÿçèðè.
Ñåâÿíëÿð åøãèíè àíëàòìàç ñþçëÿ,
Öðÿê ñþçëÿðèíè äåéÿð ãàø-ýþçëÿ.
Èñòÿñÿí êè, ãÿäðèí äàèì óúàëñûí,
Ãîéìà àéöçëöëÿð ãÿëáèíè ÷àëñûí.
Ñåâýèäÿí ùÿçÿð åò, çèéàí ýþðÿðñÿí!
Åøãèí àõûðûíû éàìàí ýþðÿðñÿí!
Íåúÿ ñàêèò ñóëàð àõìàãäàí äîéìàç,
Ýþç äÿ ýþçÿë ýþðñÿ áàõìàãäàí äîéìàç.
Äàùà éåð ãàëìàäû øöáùÿéÿ áèð àí.
Ãÿçÿá àòÿøèëÿ îäëàíäû ñîëòàí,
Éåíÿ äÿ áó èøäÿ ýþçëÿéèá òÿäáèð,
Úîøìàäû, àùÿñòÿ ñþéëÿäè: âÿçèð!
Ìÿí ñÿíè àüûëëû áèð àäàì ñàíäûì,
Þëêÿíè òàïøûðäûì ñÿíÿ, èíàíäûì.
Ñàíûðäûì êè, âàðäûð äÿéàíÿò ñÿíäÿ,
Èíäè ìÿí ýþðöðÿì õÿéàíÿò ñÿíäÿ.
Ñÿíÿ ëàéèã äåéèë áåëÿ óúàëìàã,
Íåéëÿéèì êè, õÿòà ìÿíäÿäèð àíúàã.
Îëìàñàéäûì ÿýÿð ñÿíÿ àðõàéûí,
Ìÿíèì àèëÿìÿ ÷ûõìàçäûí õàèí.
Âÿçèð øàùà äåäè: áþéöê ùþêìäàð!
Ìÿíèì þç ãÿëáèìÿ åòèáàðûì âàð.
Ôèòíÿêàð àäàìëàð ãóðñà ìèí ôèòíÿ,
Ãîðõóì éîõäóð, ÿñÿð åéëÿìÿç ìÿíÿ.
Ìàäàì êè, þçöìÿ øöáùÿì éîõäóð, ìÿí
×ÿêèíèá ãîðõìàðàì ùå÷ áèð êèìñÿäÿí.
Îíà ìÿñÿëÿíè àíëàòäû ñîëòàí.
Ñþéëÿäè: áÿëêÿ äÿ óéäóðóð äöøìàí.
Êþùíÿ âÿçèð áåëÿ äåéèð áàðÿíäÿ,
____________ Èíäè þç ôèêðèíè à÷, ñþéëÿ ñÿí äÿ.
Âÿçèð áàðìàüûíû äèøëÿéèá ýöëäö.
29

Éàüûíûí èøèíè àíëàéûá áèëäè.
Äåäè: îíäàí ìÿíÿ ýÿëèð ùÿð áÿëà,
Íÿ äåñÿ òÿÿúúöá åòìÿðÿì ÿñëà.
Ìÿí îíóí éåðèíÿ îëìóøàì âÿçèð,
Îäóð êè, ïàõûëëûã ãÿëáèíè ÿçèð.
Àðòûá éöêñÿëèíúÿ ìþâãåéèì ìÿíèì
Î çàìàíäàí îëäó ãàòû äöøìÿíèì.
Ìÿðùÿìÿò åäÿíäÿí ùþêìäàð ìÿíÿ,
Áèð éàüû êÿñèëäè î ãÿääàð ìÿíÿ.
Ýþðñÿ ìÿíÿ ùþðìÿò áÿñëÿéèð ñîëòàí,
Àðäûìúà ýÿçÿúÿê äàèìà äöøìàí.
Ùþðìÿòèí ýÿòèðñÿ ùÿð êèìÿ çèëëÿò,
Ýþçëÿìÿ ñÿí îíäàí ÿñëà ìÿùÿááÿò.
Ùàíñû êèòàáäàñà ìÿí îõóìóøàì,
Êèì èñÿ éóõóäà ýþðöð áèð àõøàì:
Èáëèñ ýþçÿëëèêäÿ ùóðèéÿ áÿíçÿð.
Öçö ýöí êèìèäèð, áîéó ñÿíóáÿð.
Èáëèñÿ ùåéðÿòëÿ ñþéëÿéèð êè, ñÿí
Ìÿíúÿ ìÿëÿêëÿðäÿí äàùà ýþçÿëñÿí.
Ñÿíèí êè, àé êèìè ýþçÿëëèéèí âàð,
Íÿäÿí ÷èðêèí äåéèð ñÿíÿ èíñàíëàð?
Øàùûí åéâàíûíäà ñÿíèí ñóðÿòèí
×ÿêèëèá îëäóãúà éþíäÿìñèç, ÷èðêèí.
Øÿêëèí ùàìàìëàðäà îëóð åéáÿúÿð,
Êèìñÿ ñóðÿòèíÿ ñàëìàéûð íÿçÿð.
Åëÿ êè áó ñþçö èáëèñ äèíëÿéèð,
Éàíûãëû àù ÷ÿêèá áÿäõàù èíëÿéèð.
Äåéèð: ìÿíèì øÿêëèì î äåéèë, àíúàã
Äöøìÿí ÿëèíäÿäèð ãÿëÿì, áóäóð áàõ!
Åéáÿúÿð ýþñòÿðèð øÿêëèìè äöøìÿí,
×öíêè ãîâäóðìóøàì îíó úÿííÿòäÿí.
Åé ñîëòàí àäûì ïàê, ãÿëáèìäèð òÿìèç,
Ìÿíÿ ëÿêÿ âóðìàã äåéèë ñÿáÿáñèç.
Éåðèíè òóòäóüóì âÿçèðäÿí ýÿðÿê
Ìÿí ãà÷ûì áèð àüàú, î ãóðóð êÿëÿê.
____________ Ëàêèí ìÿí ãîðõìóðàì ãÿçÿáèíäÿí, øàù,
×öíêè éîõäó ìÿíäÿ ÿñëà áèð ýöíàù.
30

Ìàëû ÿñêèê ñàòàí äàðüàäàí ãîðõàð,
Äöç îëàí àäàìà êèì ãàðà éàõàð?
Äöç éàçûð ÿëèìäÿ ùÿð ñþçö ãÿëÿì,
Éöç áþùòàí÷û îëñà ìÿíèì÷èí íÿ ãÿì.
Åøèäèá áó ñþçö øàù ãÿçÿáëÿíäè,
Åëÿ áèë ýþéëÿðÿ ãàëõûá î åíäè.
Äåäè: òÿãñèðèíè éóìà äèëèíëÿ,
Ñþçöí ïÿðäÿñèíäÿ ýèçëÿíìÿç ùèéëÿ.
Äöøìÿíèí äåìÿéèá áó ãöñóðóíó,
Þçöì ýþçëÿðèìëÿ ýþðìöøÿì áóíó.
Ìÿí ôèêèð âåðìèøÿì ñÿíÿ ÿçÿëäÿí,
Ýþçöíö ÷ÿêìèðñÿí èêè ýþçÿëäÿí.
Êèøè ýöëöá äåäè: äîüðóäóð áó ñþç,
Èíñàí ùÿãèãÿòÿ éóìà áèëìÿç ýþç.
Þìðöí óçóí îëñóí ñÿíèí, ùþêìäàð.
Ëàêèí áó èøäÿ áèð èíúÿ íöêòÿ âàð.
Éàõøû áèëèðñÿí êè, àéäûíäûð áó èø,
Áàõàð ãöäðÿòëèéÿ ùÿñðÿòëÿ äÿðâèø.
Êåôëÿ, ÿéëÿíúÿéëÿ êå÷èá çàìàíûì.
Ýåòäè àðòûã ìÿíèì ýÿíúëèê äþâðàíûì,
Çþâã àëûá áóíëàðûí ýþçÿëëèéèíäÿí,
Ýÿíúëèê çàìàíûìû äöøöíöðÿì ìÿí.
Áèð çàìàí ýöë êèì éàíàüûì âàðäû,
Øÿôôàô áöëëóð êèìè òÿíèì ïàðëàðäû.
Èíäè àü êÿôÿíÿ ëàéèãÿì àíúàã,
Áåëèì áöêöëöáäöð, ñà÷ûì ãàðäàí àü.
Áèð çàìàíëàð èäè ñà÷ëàðûì ãàðà,
Êöðÿéèì ñûüìûðäû ìÿíèì ïàëòàðà.
Äöøöá àüçûìäàêû ñÿô-ñÿô ìèðâàðè,
Àüçûì õàòûðëàäûð ó÷óã äèâàðû.
Àíûá êå÷ÿí þìðö èíäè ðèããÿòëÿ,
Áàõûðàì ýÿíúëÿðÿ áþéöê ùÿñðÿòëÿ.
Êå÷äè î ýöíëÿðèì òîéäà, äöéöíäÿ,
Þòöá êå÷ÿúÿêäèð øÿêñèç áó ýöí äÿ.
Î ùèêìÿò ñàùèáè ñà÷ûíúà ýþâùÿð,
____________ Øàùà òÿñèð åòäè äåäèéè ñþçëÿð.
Øàù äåäè: îëñà äà ìÿíäÿ ÷îõ ãöäðÿò,
31

Äàùà ãöäðÿòëèäèð ëàêèí ùÿãèãÿò.
Áåëÿ ýþçÿë ñþçëÿð ñþéëÿéÿí èíñàí
Ýþçÿëëÿðÿ áàõñà, ñàéûëìàç íþãñàí.
ßãëÿ åòìÿñÿéäèì ÿýÿð ðèàéÿò,
Áóíó ìÿùâ åäÿðäè éåðñèç ÿäàâÿò.
Êèì òåç ãûëûíú ÷ÿêèá åòñÿ éàìàíëûã
ßëèíè äèøëÿéèá ÷ÿêÿð ïåøìàíëûã.
Óéñàí ãÿðÿçêàðà ÷ÿêÿðñÿí çÿðÿð,
Ñîíðàêû ïåøìàíëûã âåðìÿç áèð ñÿìÿð.
Àüûëëû èíñàíà øàù âåðäè ñÿðâÿò,
Áÿäõàù úÿçàëàíûá ÷ÿêäè ÿçèééÿò.
Òÿäáèðëÿ, àüûëëà èø ýþðäö ñîëòàí,
Î ýåòäè, àäûíû óíóòìàç äþâðàí.
ÀÄÈË ÙÞÊÌÄÀÐ
Äåéèðëÿð áèð áþéöê àäèë ùþêìäàð

×îõ óúóç ïàð÷àäàí ýåéèðìèø ïàëòàð.
Áèðè äåéèð îíà: áÿõòèéàð ñîëòàí,
Ýåéèí ïàëòàðûíû ×èí ãóìàøûíäàí.
Øàù úàâàá âåðèð êè, áó ìÿíÿ áÿñäèð.
Ñàäÿëèê éàõøûäûð, áÿçÿê ÿáÿñäèð,
Îíóí÷öí äåéèëäèð éûüäûüûì õÿðàú,
Þçöìö áÿçÿéèì, çèíÿòëÿíñèí òàú.
Áÿçÿíèá-äöçÿíñÿì ãàäûí êèìè ìÿí,
Íåúÿ ìÿüëóá îëàð ÿëèìäÿ äöøìÿí?
Ìÿíèì äÿ öðÿéèì ÷îõ øåé èñòÿéèð,
Ëàêèí õÿçèíÿ òÿê ìÿíèì äåéèëäèð.
Õÿçèíÿ õÿðúëÿíÿð ãîøóí-ëÿøêÿðÿ,
Åë ìàëû âåðèëìÿç çÿðÿ-çèâÿðÿ.
Ùþêìäàðäàí ðàçû îëìàñà îðäó,
Ùå÷ çàìàí öðÿêëÿ ãîðóìàç éóðäó.
Àëûá óëàüûíû äöøìÿí êÿíäëèíèí,
Ñîëòàí îíäàí òþéúö íèéÿ èñòÿñèí?
____________ Äöøìÿí óëàã àëñà, ïàäøàù õÿðàú,
Áàòàð î äèéàðäà áöòöí òàõòö-òàú.
32

Ùå÷ èíñàô äåéèë êè, øûüûéûá ýþéäÿí,
Ãàðòàë ãàðûøãàäàí àëñûí ýöúëÿ äÿí.
Êèì êè èíúèòìÿéèá àúèçè ùå÷ âàõò,
Éàøàéàð äöíéàäà äàèìà õîøáàõò.
Áèð ìÿçëóì èíëÿéèá åéëÿñÿ íàëÿ,
Çàëûìûí ùÿéàòû ýåäÿð çÿâàëÿ.
Áàúàðñàí, õîøëóãëà ôÿòù åëÿ þëêÿ,
Ãàí òþêìÿ, àäûíà ýÿëìÿñèí ëÿêÿ.
Òîðïàüà òþêöëÿí áèðúÿ äàìëà ãàí
Áàùàäûð äöíéàíûí ñîëòàíëûüûíäàí.
ÁÓËÀÃ ÁÀØÛÍÄÀ
Äåéèðëÿð êè, Úÿìøèä áèð äàü áàøûíäà

Éàçìûø áó ñþçëÿðè áóëàã äàøûíäà:
×îõëàðû áèçèìòÿê áó ñóäàí è÷ìèø,
Áèðäÿí ýþç éóìàðàã äöíéàäàí êå÷ìèø
Òóòìóø áó úàùàíû ÷îõ øàùëàð, àíúàã
Îëìóø ñîí ìÿñêÿíè áèð ãàðûø òîðïàã.
Êöëÿêëÿð ÿñÿðÿê ùÿð ñÿùÿð-àõøàì
Áþéöê Ñöëåéìàíà âåðèðìèø ñàëàì.
Áèð ýöí Ñöëåéìàí äà ñîâðóëäó áàäà,
Èíñàí îüëó, ìÿüðóð îëìà äöíéàäà!
ßýÿð äöøìÿíèíè åéëÿñÿí ÿñèð,
Îíó ÷îõ èíúèòìÿ, þç äÿðäè áÿñäèð.
Äöøìÿíèí ãàíûíû òþêìÿêäÿíñÿ ñÿí,
Äàùà õîøäóð îíó ïÿðèøàí ýþðñÿí.
ÄÀÐÀ Âß ×ÎÁÀÍ
Äåéèðëÿð êè, Äàðà, áþéöê ùþêìðàí,

Îâäà àéðû äöøöð áèð ýöí îðäóäàí.
Àò ãîâóð, éåòèøèð ýåíèø áèð äöçÿ.
____________ ×îáàí ãà÷ûá ýÿëèð øàùëà öç-öçÿ.
Áó ýÿëÿí ÷îáàíû øàù ñàíûð äöøìÿí,
33

Äåéèð: ãîé ìÿùâ åäèì îíó îõëà ìÿí.
Áó íèééÿòëÿ Äàðà ÷ÿêÿíäÿ êàìàí,
×îáàíû âóðìàüà àëàíäà íèøàí,
×îáàí ñþéëÿéèð êè, áþéöê ùþêìäàð!
Ïèñ ýþçäÿí ñàõëàñûí ñÿíè ðóçèýàð.
Ìÿíÿì àòëàðûíû îòàðàí ÷îáàí,
Áó ÷þëëÿð ìÿñêÿíèì îëóá ùÿð çàìàí.
Ýÿëèð þç éåðèíÿ öðÿéè øàùûí,
Ýöëöá äåéèð: îëäó òàëå ïÿíàùûí!
Êàìàíû ÷ÿêñÿéäèì, ÷îáàí, áèð àíäà
Úÿñÿäèí ãàëàðäû áó áèéàáàíäà.
×îáàí ýöëöá äåéèð: áþéöê ùþêìðàí,
Äîüðó ñþç êÿñêèíäèð ìÿíúÿ ãûëûíúäàí.
Ùÿãèãÿò áóäóð êè, øàù ýÿðÿê ýåíäÿí
Äîñòóíó òàíûéûá ñå÷ÿ äöøìÿíäÿí.
Áóäóð áþéöêëöéöí øÿðòè ùÿéàòäà
Êè, þç êè÷èéèíè ñàõëàñûí éàääà.
Åé øàù, äÿôÿëÿðëÿ ÷þëäÿ-÷ÿìÿíäÿ
Ñþùáÿòÿ òóòìóñàí ìÿíè ýþðÿíäÿ.
Èëõûíûí è÷èíäÿ ìÿí éöç ìèí àòäàí
Áèðèíè òàíûéûá ñå÷ÿðÿì, èíàí.
×öíêè áèð ÷îáàíàì, àüëûì, ùóøóì âàð,
Ñÿí äÿ áèð ÷îáàíñàí õàëãà, øÿùðèéàð.
Íÿñèùÿò Äàðàéà åéëÿéèð ÿñÿð,
Áó ñþç ãûëûíú êèìè ýþñòÿðèð êÿñÿð.
Óòàíûá ÷îáàíà øàù âåðèð õÿëÿò;
Äöøöíöð: ãÿëáèìäÿ ãàëñûí áó ùèêìÿò.
×îáàíäàí òÿäáèðè øàùûí îëñà àç,
Òàõòû óçóí çàìàí ìþùêÿì äàéàíìàç.
Ãÿôëÿò éóõóñóíà ýåòñÿ ÿýÿð øàù,
×àòìàç ãóëàüûíà åëäÿí ãîïàí àù.
Åëÿ éàò êè, ìÿçëóì íàëÿ åäÿíäÿ
Îíóí íàëÿñèíè äóéàñàí ñÿí äÿ.
Äþâðöíäÿ çàëûìëàð çöëì åäèð ÿýÿð,
Õàëãà ñÿíäÿí ýÿëèð, äåìÿê, çöëöìëÿð.
____________ Òóòóáñà éîë÷óíó áèð ãóäóç êþïÿê,
Ýÿðÿê ñàùèáèíè ìöãÿññèð áèëÿê.
34

Ñÿäè, ñþçäÿ âàðäûð ãÿùðÿìàíëûüûí,
Ñþç ñÿíèí ãûëûíúûí, ùþêìðàíëûüûí.
Éà áàüëàí òàìàùà, ÿë ÷ÿê ùèêìÿòäÿí,
Éà à÷ ùÿãèãÿòè, à÷ûã ñþéëÿ ñÿí!
Òàìàùêàð äåéèëñÿí, ùèêìÿò äÿôòÿðèí
À÷ûëñûí, ïàðëàñûí ãîé ñþç ýþâùÿðèí.
ÃÛÇÛË ÖÇÖÊ
ßáäöë ßçèç îüëó àäèë ñîëòàíìûø,

Ñÿõàâÿòëè, éàõøû áèð ùþêìðàíìûø.
Îíóí áèð ãèéìÿòëè öçöéö âàðìûø.
Ãàøû ýöíÿø êèìè ïàðûëäàéàðìûø,
Ñà÷àðìûø ÿòðàôà ýåúÿëÿð èøûã,
Âàðìûø áó ýþâùÿðäÿ áàøãà éàðàøûã.
Áèð èë ãóðàãëûãäàí ýÿëèá çàâàëÿ,
Äþíöð èíñàíëàðûí áÿäðè ùèëàëÿ.
Ñîëòàí ÿùàëèäÿ ýþðìÿéèð òàãÿò,
Äåéèð: íÿ èíñàôäûð, íÿ äÿ ìöðöââÿò
Ùÿéàò èíñàíëàðà áèð çÿùÿð îëñóí,
Ìÿíèì öçöéöìäÿ áó ýþâùÿð îëñóí.
Ñàòûð öçöéöíö àäèë ùþêìäàð,
Ïóëóíó ïàéëàéûð — éîõñóëëàð, ãóëëàð
Ãàëìàñûí éàëàâàú ÷þðÿéÿ ìþùòàú,
Ïóëó áèð ùÿôòÿäÿ åéëÿéèð òàðàú.
ßéàíëàð òÿíÿéëÿ äåéèð: ùå÷ éåðäÿ
Áåëÿ ãûçûë öçöê òàïìàçñàí áèð äÿ.
Áó ñþçäÿí àüëàéûð ñîëòàí øàì êèìè,
Îëóð ãÿëáè òóòãóí áèð àõøàì êèìè.
Äåéèð: ôÿëàêÿòäÿí ìÿùâ îëóð äèéàð,
×èðêèíäèð áÿçÿíñÿ ÿýÿð ùþêìäàð.
Ãûçûë öçöêñöç äÿ êå÷èíÿðÿì ìÿí,
Õàëãûìû ãóðòàðûì ýÿðÿê ãöññÿäÿí.
____________ Áöòöí èíñàíëàðûí ùàëûíà ñÿí áàõ,
Ãàëìà þç ùàëûíà äöíéàäà àíúàã.
35

Ùöíÿð ñàùèáëÿðè èñòÿìÿç ÿñëà
Þçö õîø äîëàíñûí, åë ÷ÿêñèí áÿëà.
Èïÿêëÿð è÷èíäÿ éàòñà ùþêìðàí,
Ðàùàòëûãëà éàòìàç éîõñóëëàð, èíàí.
ßýÿð îéàã ãàëñà øàù îòàüûíäà,
Éîõñóë ðàùàò éàòàð þç éàòàüûíäà.
(Øöêöð êè, Ñÿäîüëó ßáóáÿêð ñîëòàí
Éàðàäûá áàõ åëÿ ýþçÿë áèð äþâðàí,
Ðàùàò éàøàéûðûã áèç êþëýÿñèíäÿ;
Áèð ôÿñàä ãàëìàéûá ôàðñ þëêÿñèíäÿ.)
Åøèòäèì ìÿíàëû ýþçÿë áèð íÿüìÿ,
Ìÿíÿ ÷îõ õîø ýÿëäè áó øèðèí íÿüìÿ:
Àüóøóìäà îëàí çàìàí äèëáÿðèì,
×îõ ýþçÿë êå÷èðäè áöòöí ýöíëÿðèì.
Ýþðäöì ñÿðõîø êèìè éàðû éóõóëó,
Ùÿñðÿòëÿ ñþéëÿäèì: åé ñÿðâ áîéëó!
Éàòìà íÿðýèç êèìè ÷ÿìÿíäÿ íàçëà,
Îõó áöëáöë êèìè ýþçÿë àâàçëà.
Éàòìà, åé ôèòíÿêàð, éàòìà, åé ýþçÿë!
Ýÿçäèð éàãóò ìåéè ìÿúëèñäÿ ÿë-ÿë.
Éàð äåäè: ñÿí ôèòíÿ ñàíûðñàí ìÿíè,
Íå÷èí îéàäûðñàí, íå÷èí, ôèòíÿíè?
Àäèë ùþêìäàðûí äþâðöíäÿ ùå÷ êÿñ
Þëêÿäÿ ôèòíÿíè îéàíìûø ýþðìÿç.
ÃßÙßÒËÈÊ
Åëÿ áèð ãÿùÿòëèê ñàðäû Äÿìÿøãè

Êè, áöòöí àøèãëÿð óíóòäó åøãè.
Î ãÿäÿð ïàõûëëûã òóòäó ýþéëÿðè,
Íÿ áàüëàð ñó ýþðäö, íÿ ÿêèí éåðè.
Ãóðóäó ãÿäèìäÿí ãàëìà ùÿð áóëàã,
Ãàëäû éåòèìëÿðèí ýþç éàøû àíúàã.
____________ Äóëëàðûí àùûíäàí áàøãà áèð äóìàí,
Áèð òöñòö ÷ûõìàäû åâäÿ îúàãäàí.
36

Éàðïàãñûç àüàúëàð éîõñóëà äþíäö
Ïÿùëÿâàíëàð àúèç áèð ãóëà äþíäö.
×ÿéèðòêÿ áèð ÿêèí, áèð áàü ãîéìàäû,
Èíñàí ÷ÿéèðòêÿíè éåäè, äîéìàäû.
Áèð äîñòà ðàñò ýÿëäèì àúëûã ýöíëÿðè,
Ýþðäöì áèð ñöìöêäöð êèøè, áèð äÿðè.
Îíóí âàðäû ëàêèí úàùû-úÿëàëû,
Ãûçûëû, ýöìöøö, äþâëÿòè, ìàëû.
Äîñòóìäàí ñîðóøäóì: ñÿíÿ íÿ îëìóø?
Íÿäÿí ðÿíýèí áåëÿ ñàðàëûá ñîëìóø?
Àúûãëàíûá äåäè: àüëûí, ùóøóí âàð!
Ìÿíúÿ ìÿíàñûçäûð áåëÿ ñóàëëàð.
Ýþðìöðñÿí ÷ÿòèíëèê éåòèøèá ùàðà?
ßçàáäàí, çèëëÿòäÿí õàëã äöøöá äàðà.
Áó èë ýþéäÿí ÿñëà éàüûø éàüìàäû,
×ûõäû èíñàíëàðûí ýþéÿ ôÿðéàäû...
Äåäèì: áóíäàí ñÿíÿ ãîðõó âàð ìÿýÿð?
Òèðéÿê îëìàéàíäà þëäöðÿð çÿùÿð.
Áèðè ìÿùâ îëóðñà éîõñóëëóüóíäàí,
Âàðëûñàí, íåéëÿéÿð þðäÿéÿ òóôàí.
Íåúÿ êè àüûëëû áàõàð àõìàüà,
Äîñòóì äà áàøëàäû ìÿíÿ áàõìàüà,
Äåäè: äîñòó ñóäà áîüóëàí ýþðñÿí,
Ýþç éóìóá ãûðàãäà äóðà áèëÿðñÿí?
Ñàíìà áÿäáÿõòëèêäÿí ðÿíýèì ñîëìóøäóð,
Éîõñóëëàð ãÿìèëÿ ãÿëáèì äîëìóøäóð.
Àüûëëû ùå÷ êÿñè èñòÿìÿç ãÿìëè,
×öíêè áó, îíó äà åäÿð ÿëÿìëè.
Äîüðóäóð, áÿäÿíèì ñàüëàìäûð ìÿíèì,
Áèð õÿñòÿ ýþðÿíäÿ òèòðÿéèð òÿíèì.
Äÿðäëè áèð õÿñòÿíèí éàíûíäà ùå÷ êÿñ
Îòóðóá ëÿççÿòëÿ êåô åäÿ áèëìÿç.
Éàíûìäà àú, éîõñóë ýþðñÿì ìÿí ÿýÿð,
Éåäèéèì òèêÿíè ñàíàðàì çÿùÿð.
____________ Áèð äîñòó äöøöáñÿ ÿýÿð çèíäàíà,
Êåô ëÿççÿò âåðÿðìè áàüäà èíñàíà.
37

ÁÀÜÄÀÄÄÀ ÉÀÍÜÛÍ
Îä òóòóá àùûíäàí áèð ýåúÿ õàëãûí,

Áàüäàä øÿùÿðèíè ñàðìûøäû éàíüûí.
Áèðè äåäè: øöêöð, éàõøûäûð ùàëûì,
Éàíìàéûá äöêàíûì, ñàü ãàëûá ìàëûì.
Áèð àðèô ñþéëÿäè: åé àðñûç èíñàí,
Õàëãû äöøöíìöðñÿí, þç ùàéûíäàñàí!
Äåéèðñÿí îä òóòóá éàíñûí áèð øÿùÿð,
Ìÿíèì ñàðàéûìà äÿéìÿñèí çÿðÿð.
Àúëàð ìÿäÿñèíÿ äàø áàñàí çàìàí,
Äóðóá äàø öðÿêëè áàõàð ãûðàãäàí.
Óäñà öðÿê ãàíû ÿëè ãàáàðëû,
Éàüëû òèêÿ óäà áèëÿðìè âàðëû?
Ýþðñÿí, áèð äÿðäëèíè ñÿí àéàã öñòÿ,
Äåìÿ êè, áÿäÿíè äåéèëäèð õÿñòÿ.
Äîñòëàðäàí ìÿíçèëÿ òåç ÷àòàí ãî÷àã
Äàëäà ãàëàíëàðû äöøöíÿð àíúàã.
Ýþðÿíäÿ ïàë÷ûüà áàòûá áèð åøøÿê,
Øàùëàðûí ãÿëáèíè äÿðä àëñûí ýÿðÿê.
Ñÿàäÿò ìöëêöíäÿ îëàðñà ùÿð êÿñ,
Ñÿäèíèí áèð ñþçö åäÿð îíà áÿñ.
Äèíëÿ, áèð íÿñèùÿò ñþéëÿéèðÿì ìÿí —
Êèì òèêàí ÿêèáñÿ, äÿðìÿç éàñÿìÿí.
ÊßËËß Âß ÀËÈÌ
Äåéèðëÿð Äÿúëÿäÿ áèð ãóðó êÿëëÿ

Áèð àðèô êèøèéÿ ñþéëÿéèá áåëÿ:
Ìÿí äÿ áèð çàìàíëàð ùþêìäàð èäèì,
Þëêÿëÿð ôÿòù åäÿí òàúäàð èäèì.
Áÿõòèì êþìÿê åòäè, äèç ÷þêäö éàüû,
Àëäûì ãöäðÿòèìëÿ áöòöí Èðàãû.
Èñòÿäèì Êèðìàíû òóòóì ñîíðà ìÿí,
ßôñóñ êÿëëÿì îëäó ãóðäëàðà ìÿñêÿí.
____________ Óéìà ýÿë ãÿôëÿòÿ ãîúà äöíéàäà,
Þëÿí èíñàíëàðû ñÿí ýÿòèð éàäà.
38

ÇÖËÌÖÍ ÑÎÍÓ
Ãóéóéà äöøìöøäö åëÿ áèð àë÷àã

Êè, øèðëÿð ÿëèíäÿ ÿñèðäè çàü-çàü.
Éàìàíëûã åòìèøäè äàèìà àäÿò,
Îäóð áöòöí ýåúÿ ÷ÿêäè ÿçèééÿò.
Èíëÿéèá ãûøãûðäû, êþìÿê èñòÿäè,
Áèð íÿôÿð áàøûíà äàø âóðóá, äåäè:
Ñÿíäÿí áèð êþìÿêëèê ýþðìÿéèá ùå÷ êÿñ,
Êþìÿêëèê ýþçëÿìÿ êèìñÿäÿí ÿáÿñ.
Áó áÿëà þçöíäÿí ýÿëèá áàøûíà,
ßêäèéèí ÷ûõûáäûð ñÿíèí ãàðøûíà.
Àç äåéèë çöëìöíäÿí ÷ÿêÿí ãöññÿ, ãÿì.
Éàðàëû ãÿëáèíÿ êèì ãîéàð ìÿëùÿì?
Áèçÿ ãóéó ãàçìàã åòìèøäèí àäÿò.
Áàõ, þçöí ãóéóéà äöøäöí íÿùàéÿò!
Ìÿðäëÿð ãóéó ãàçàð ñóñóçëàð è÷ñèí,
Íàìÿðä ãóéó ãàçàð àäàìëàð äöøñöí.
Éàìàíëûã åéëÿéÿí éàõøûëûã ýþðìÿç,
Ñþéöä àüàúëàðû öçöì áàð âåðìÿç.
Õàëãà áó äöíéàíû åòìÿ ãàðàíëûã,
Áèð éàõøûëûã ãàëàð, áèð äÿ éàìàíëûã.
Ïàéûç çàìàíûíäà ñÿí àðïà ÿêñÿí,
Ñàíìà áè÷èí âàõòû áóüäà áè÷ÿðñÿí.
Çÿããóì àüàúûíû úàíëà áÿñëÿñÿí,
Èíàíìà êè, îíäàí ìåéâÿ äÿðÿðñÿí.
Áèòìÿç õÿðçÿùðÿäÿí ùå÷ çàìàí õóðìà,
Èíñàí ÿêäèéèíè áè÷ÿð äàèìà.
ÀÒÀ ÍßÑÈÙßÒÈ
Áèðè þâëàäûíà âåðäè íÿñèùÿò:

Àüûëëû ñþçëÿðÿ åéëÿ ñÿí äèããÿò!
Ýöúñöç óøàãëàðû èíúèòìÿ, áàëà,
____________ Ñÿí äÿ áèð ýöúëöäÿí ÷ÿêÿðñÿí áÿëà.
Îëñàí õàëãà çèéàí âåðÿí úàíàâàð,
39

Ýöí ýÿëÿð ñÿíè äÿ ïÿëÿíý ïàð÷àëàð.
Âàðäû óøàãëûãäà ãîëóìäà ãöââÿò,
Àúèçëÿð ÷ÿêèðäè ìÿíäÿí ÿçèééÿò.
Áèð ýöí áèð ýöúëöäÿí éóìðóã éåäèì ìÿí,
Áèð äÿ çÿèôëÿðè èíúèòìÿäèì ìÿí.
ÈÊÈ ÃÀÐÄÀØ
Äåéèðëÿð êè, ãÿðáäÿ áèð ìÿìëÿêÿòäÿ,
Èêè ãàðäàø âàðìûø áèð ñÿëòÿíÿòäÿ.
Ãàðäàøëàð îëóáìóø ôèëäÿí ãöââÿòëè,
Ùÿìè ÷îõ áèëèêëè, ùÿì ìÿðèôÿòëè.
Àòàñû ýþðöð êè, èêè ãÿùðÿìàí
Ëàéèãäèð þëêÿäÿ îëìàüà ñîëòàí.
Îäóð ìÿìëÿêÿòè áþëöð òÿí éàðû,
Ãîéóð þç éåðèíäÿ ýÿíú îüóëëàðû.
Äåéèð: ìÿíäÿí ñîíðà áó èêè ãàðäàø
Ñÿëòÿíÿò öñòöíäÿ åòìÿñèí ñàâàø.
Äîëàíûð ôÿñèëëÿð, êå÷èð áèð çàìàí,
Ãîúàëìûø ùþêìäàð ýåäèð äöíéàäàí.
Þìöð êÿíäèðèíè ãûðûíúà ÿúÿë,
Ñþíöð öðÿéèíäÿ ãîúàíûí ÿìÿë.
Ãàëûð áèð þëêÿäÿ èêè ùþêìäàð,
×àòûð îüóëëàðà õÿçíÿ, îðäóëàð.
Îüóëëàð éàíàøû ýåòìèð ãîë-ãîëà,
Áóíëàðûí ùÿðÿñè äöøöð áèð éîëà.
Áèðèñè ýþñòÿðèð õàëãà ÿäàëÿò,
Î áèðè çöëì èëÿ òîïëàéûð ñÿðâÿò.
Áèðè éîõñóëëàðà çÿð-çèâÿð âåðèð,
Ñÿõàâÿò ýþñòÿðèð, ùþðìÿò ýþñòÿðèð.
Òèêèð õÿñòÿõàíà, éàðàäûð îðäó,
Àáàä åéëÿìÿéÿ ÷àëûøûð éóðäó.
Õÿçíÿ áîøàëñà äà, âàðëàíûð þëêÿ,
Ñîëòàíûí àäûíà ýÿëìÿéèð ëÿêÿ.
(ßáóáÿêð Ñÿäèí çàìàíû êèìè,
____________ ßäàëÿòëè, ýþçÿë äþâðàíû êèìè.)
Éîõñóëëàð ñîëòàíäàí àëäûãúà ÿíàì,
40

Îíà ñÿíà äåéèð ùÿð ñÿùÿð-àõøàì.
Áó áþéöê þëêÿäÿ ùÿëÿ ýöë ãÿäÿð
Èíúèìèð ÿëèíäÿí îíóí êþíöëëÿð.
Õàëãûí åùòèéàúû îëìóð êþìÿéÿ,
Ãîðõìóð î þëêÿéÿ Ãàðóí ýÿëìÿéÿ,
Áàø ÿéèð ÿìðèíÿ ìÿðä ãÿùðÿìàíëàð,
Îíà ùþðìÿò åäèð ÷îõ ùþêìðàíëàð.
Çàëûì ãàðäàø èñÿ õàëãû ãîéóð àú,
Éîõñóë êÿíäëèëÿðäÿí àëûð ÷îõ õÿðàú.
Î ñþâäÿýÿðëÿðÿ ýöí âåðìèð ÿñëà,
Éîõñóëóí áàøûíà éàüäûðûð áÿëà.
Òÿêúÿ éîõñóëëàðà ÷ÿêìèð ýþç äàüû,
Îëóð þç-þçöíÿ ùþêìäàð éàüû.
Íÿ õàëãà ýöí âåðèð, íÿ éåéèð þçö;
Ãóäóç ùþêìäàðûí äîéìàéûð ýþçö.
Òîïëàéûá éûüäûãúà ÷îõëó ñèìö çÿð,
Äàüûëûð þëêÿäÿ ãàëìàéûð ëÿøêÿð.
Ýþðöðëÿð ùàìûéà çöëì åäèð àë÷àã,
×ÿêèð ñþâäÿýÿðëÿð î éóðääàí àéàã.
Íÿ òèúàðÿò ãàëûð, íÿ ÿêèí-áè÷èí.
Þëêÿ áèð çèíäàíà äþíöð åëëÿð÷èí.
Áàõòû ùþêìäàðà îëìàéûíúà éàð,
×àïûð þëêÿñèíÿ îíóí éàüûëàð.
Ôÿëÿê ìÿùâ åéëÿéèð î ùþêìäàðû,
Òàïäàéûð éóðäóíó äöøìÿí àòëàðû.
Êèìäÿí âÿôà óìñóí, àäèë îëìàéûá.
Êèìäÿí õÿðàú àëñûí, êÿíäëè ãàëìàéûá.
Éàõøûëûã ýþðÿðìè âÿôàñûç ìÿýÿð!
Àðõàñûíúà íèôðèí éàüäûðûð åëëÿð.
Éàõøûéà óéìàéûá î ãÿääàð îëìóø,
Éàìàíëûã åéëÿéèá çöëìêàð îëìóø.
Éàõøû àä ãàçàíàð àäèë äöíéàäà.
Çàëûìû íèôðÿòëÿ ñàëàðëàð éàäà.
Àäèë ùþêìäàðäàí éàõøû àä ãàëäû.
Úÿëàëû ýöí-ýöíäÿí àðòäû, óúàëäû.
____________ Çàëûì ùþêìäàðñà ãîéäó ïèñ àäÿò,
Íèôðÿòëÿ éàä åòäè îíó ðÿèééÿò.
41

ÃÛÇÛË ÀÐÑËÀÍÛÍ ÃÀËÀÑÛ
Ýþéëÿðÿ áàø ÷ÿêÿí ßëâÿíä äàüûíäàí

Éöêñÿê ãàëà òèêèð Ãûçûë Àðñëàí.
Éîëó ýÿëèíëÿðèí ñà÷û òÿê ãûâðûì,
Ñàü éàíû úîøãóí ÷àé, ñîëó ó÷óðóì.
Ãàëà ìàâè ýþéäÿ àéà áÿíçÿðäè,
Òÿðèôè àüûçäà, äèëäÿ ýÿçÿðäè.
Áåëÿ åøèòìèøÿì áàáàëàðäàí ìÿí,
Øàùà ãîíàã ýÿëèð óçàã þëêÿäÿí.
Áó ãîíàã ýÿçìèøäè áèð ÷îõ äèéàðû,
Àüûëëû èíñàíäû, ùàãã òÿðÿôäàðû.
Éöêñÿê ìÿðèôÿòè, ùèêìÿòè âàðäû,
Íàòèãëèêäÿ áþéöê ãöäðÿòè âàðäû.
Øàù äåäè: ýÿçìèñÿí åëäÿ, îáàäà,
Áåëÿ ìþùêÿì ãàëà âàðìû äöíéàäà?
Àëèì ýöëöá äåäè: ìþùêÿìäèð ãàëàí.
Ëàêèí äåìèðÿì êè, îíà àðõàëàí.
Îëóá ñÿíäÿí ãàáàã áèð ÷îõ ùþêìäàð,
Éàøàéûá, äöíéàíû òÿðê åäèá îíëàð.
Åé øàù, ãàëìàéàúàã áó äþâðàí ñÿíÿ.
Ýÿëÿí ñîëòàíëàð äà ìÿùâ îëàð éåíÿ.
Àòàíûí äþâðöíö áèð àí éàä åéëÿ,
Ãÿëáè ÿíäèøÿäÿí ñÿí àçàä åéëÿ.
Øàù àòàí òîðïàüûí è÷èíäÿ ãàëìûø,
Áàøûíûí àëòûíäà éîõäóð áèð áàëûø.
Î çàìàí êè ýÿëèá ÷àòäû ñîí íÿôÿñ,
Àðòûã ùÿð áèð øåéäÿí öìèäèíè êÿñ.
Àüûëëû áèëÿð êè, áó úàùàí ùå÷äèð,
Þìöð áåø ýöíëöêäöð, áó äþâðàí ùå÷äèð.
ÀËÏ ÀÐÑËÀÍÛÍ ÞËÖÌÖ
Î ýöí êè, Àëï Àðñëàí äöíéàäàí ýåòäè,

Îüëó òàõòà ÷ûõûá ñîëòàíëûã åòäè.
____________ ×ÿêÿðÿê ñàðàéäàí øàùû ìÿçàðà,
Áèð ãàðûø éåð âåðäè õàëã ùþêìäàðà.
42

×îõ àéûã áèð äÿëè ñþéëÿäè: îüëàí
Àòàíûí éåðèíäÿ îëìóø ùþêìðàí.
Åé ôÿëÿê, äöíéàäàí ýåäèáäèð àòà,
Îüëó ÿâÿçèíÿ ìèíèáäèð àòà.
Áåëÿäèð äöíéàíûí èøè, ùå÷ çàìàí
ßáÿäè ãàëìàéûð êèìñÿéÿ äþâðàí.
Ãîúàëàð ýåäèíúÿ, úàâàíëàð ýÿëèð,
Íÿ úàíëàð ìÿùâ îëóð, íÿ úàíëàð ýÿëèð.
Áèë êè, âÿôàñûçäûð ýþðäöéöí úàùàí,
Ýÿçÿéÿí ìöòðöáÿ áÿíçÿð áó úàíàí.
Ýöíäÿ áèð ìÿíçèëäÿ ýÿçèð áó äèëáÿð,
Àõòàðûð þçöíÿ ùÿð ýåúÿ áèð ÿð.
Êþ÷öá ýåäÿúÿêñÿí áèð ýöí åëèíäÿí,
×àëûø êè, éàõøûëûã ýÿëñèí ÿëèíäÿí.
ÈÁÐßÒ ÄßÐÑÈ
Êÿñðàéà ñþéëÿäè áèð úÿñóð èíñàí:

Åé Úÿìèí âàðèñè, áþéöê ùþêìðàí!
Úÿìøèäèí îëñàéäû, èíàí êè, áÿõòè,
Ñÿíÿ éåòèøìÿçäè áó òàúö òÿõòè.
ßýÿð Ãàðóí êèìè îëñà õÿçèíÿí,
Éåíÿ áó äöíéàäàí áîø ýåäÿúÿêñÿí.
ÇÀËÛÌ ÙÞÊÌÄÀÐËÀ ÉÎÕÑÓË ÊßÍÄËÈ
Üóðäà ÷îõ çàëûì áèð ùþêìäàð âàðìûø,

Ýöúëÿ êÿíäëèëÿðäÿí óëàã àëàðìûø.
Èøëÿäèá âåðìÿçìèø íÿ îò, íÿ ÿëÿô.
Óëàãëàð àúûíäàí îëóðìóø òÿëÿô.
Äþâðàí àë÷àãëàðà âåðÿíäÿ ñÿðâÿò,
Éîõñóëà ÷ÿêäèðÿð ÿçàá, ÿçèééÿò.
____________ Äàìû óúà îëñà àë÷àüûí ÿýÿð,
Àøàüû ãàòëàðà çèð-çèáèë òþêÿð.
43

Áåëÿ åøèòìèøÿì: çàëûì Øÿùðèéàð
Áèð äÿôÿ îâëàãäà àõòàðûð øèêàð.
Î áèð úåéðàí ýþðöð, ãîâóð úåéðàíû.
Ãîøóíäàí àéðûëûð, ýÿçèð ñÿùðàíû.
Àõòàðûð, òàïìàéûð ùþêìäàð éîë-èç,
Ýåúÿíè áèð êÿíääÿ ãàëûð ÷àðÿñèç.
Áó êè÷èê îáàäà âàðìûø îëäóãúà
Àüûëëû, áèëèêëè, êàìèë áèð ãîúà.
Ãîúà þç îüëóíà ñþéëÿéèð: ñÿùÿð
Øÿùÿðÿ åäÿíäÿ, àé îüóë, ñÿôÿð
Óëàüû àïàðìà, ÿëèíäÿí ÷ûõàð.
Áèçèì áó þëêÿäÿ âàð áèð ùþêìäàð,
Òàõòû òàáóò îëñóí, õàëãû èíúèäèð.
Äèâ êèìè èíñàíûí ÿòèíè äèäèð.
Áó åëäÿ ýþðìÿéèá êèìñÿ àçàäëûã,
Îäóð îëìàéàúàã õîø ùÿéàò, øàäëûã.
Íÿ ãÿäÿð ýåòìÿéèá î úÿùÿííÿìÿ,
Çöëìöíäÿí áàòàúàã èíñàíëàð ãÿìÿ.
Ãîúàéà ùåéðÿòëÿ ñþéëÿéèð îüëó:
Ïèéàäà êèì ýåäÿð áó ãÿäÿð éîëó.
Àòà úàí, áó èøÿ áèð òÿäáèð àõòàð.
Ñÿí äöíéà ýþðìöøñÿí, äöç òÿäáèðèí âàð.
Àòàñû äåéèð êè, äàøëà âóðóá ñÿí
Ýÿðÿê óëàüûíû øèêÿñò åäÿñÿí.
Î àçüûí ýþðñÿ êè øèêÿñòäèð óëàã,
Î çàìàí ÿë ÷ÿêÿð éàõàíäàí àíúàã.
Ýÿìèíè ñûíäûðûá Õûçûð ïåéüÿìáÿð,
Ãîéìàäû êå÷èðñèí ÿëÿ äöøìÿíëÿð.
Áèð èë ýÿìè òóòàð ãóëäóð äÿðéàäà.
Èëëÿðúÿ ÷èðêèí àä ãîéàð äöíéàäà.
Òôó áó øàùëûüà, áåëÿ äþâëÿòÿ!
Áåëÿ ùþêìðàíëûã ýÿëñèí ëÿíÿòÿ!
Îüóë àòàñûíûí áó ñþçëÿðèíäÿí
Äóéóð ùÿãèãÿòè äàùà äÿðèíäÿí.
____________ Çàâàëëû óëàüû äàøëà âóðàðàã
Ãîëóíó, ãû÷ûíû åéëÿéèð ÷îëàã.
44

Àòàñû ñþéëÿéèð îíà: àé áàëà,
Áó øèêÿñò ùåéâàíëà èíäè ÷ûõ éîëà.
Îüëàí ùþêìäàðà ëÿíÿò éàüäûðûð,
Ñþéöøëÿð éàüäûðûð, íèôðÿò éàüäûðûð.
Ñîíðà áèð êàðâàíûí äöøöð äàëûíúà.
ßëèíè ãàëäûðûð ýþéëÿðÿ ãîúà,
Äåéèð: ùàãã! Þëöìäÿí ìÿíÿ âåð àìàí,
Ýþðöì î çàëûìû òîðïàãëà éåêñàí.
Î àçüûíû þëìöø ýþðìÿñÿì, ÿëáÿò,
Èíàí êè, ìÿçàðäà éàòìàðàì ðàùÿò.
Äîüìàãäàíñà äèâÿáÿíçÿð áèð èíñàí,
Äîüñóí áîéëó ãàäûí çÿùÿðëè èëàí!
Ãàäûíäàí éàìàíäûð, áèð íàíêîð èýèä,
Ìÿðäèìàçàðäàíñà éàõøûäûð áèð èò.
Äöøìÿíèíäÿ îëàí ñàüëàì ìÿòàäàí
Þç ñûíûã ìÿòàûí éàõøûäûð, èíàí.
Äèíìÿäÿí áóíëàðû øàù åøèäèðìèø,
Àòûíû áàüëàéûá éàòàüà ýèðìèø...
Ôèêèðäÿí ñîëòàíû àëûð áèð ãàéüó.
Ýþçöíÿ ýåòìÿéèð áó ýåúÿ éóõó.
Õîðóçëàð áàíëàéûð, à÷ûëûð ñÿùÿð.
Êå÷èð ïÿðèøàíëûã, êå÷èð ãÿì, êÿäÿð.
Øàùûí àòëûëàðû ýÿçèð ùÿð éàíû,
Ñÿùÿð ýÿëèá áóðäà òàïûð ñîëòàíû.
Ýþðöðëÿð àò öñòÿ äóðóá ùþêìäàð,
Òåç àòûíäàí éåðÿ åíèð àòëûëàð.
Øàùà òÿçèì åäèð òàìàì èýèäëÿð,
Úîøóð äÿðéà êèìè, ãàéíàéûð ëÿøêÿð...
Øàùûí õèäìÿò÷èñè áèð ãÿäèì äîñòó,
Éàõûí àäàìûéäû, áó ùÿêèì äîñòó,
Äåéèð: éàòìàìûøàì ýåúÿíè áèð àí,
Ýþçöìöç, ãÿëáèìèç ãàëûá íèýàðàí.
Øàù à÷ûã ñþéëÿéèð îëàí èøëÿðè,
Áöòöí ÿùâàëàòû, êÿøìÿêÿøëÿðè.
____________ Ëàêèí ïû÷ûëäàéûð äîñòóíà ïöíùàí:
Ýåúÿíè ñöáùÿäÿê àú ãàëäûì, èíàí,
45

Áóðäà ìÿíÿ òîéóã áèøèðÿí éîõäóð,
Àíúàã óëàã ãû÷û ñûíäûðàí ÷îõäóð.
Øàùûí ÿìðè èëÿ ìÿúëèñ ãóðóëóð,
Ñöôðÿëÿð ñàëûíûá, áàäÿ âóðóëóð.
Åëÿ êè íÿøÿäÿí ñîëòàí çþâã àëûð,
Äöíÿíêè ãîúàíû éàäûíà ñàëûð.
Îíóí ÿë-ãîëóíà áàüëàéûá çÿíúèð,
Øàùûí ãàáàüûíäà åäèðëÿð ÿñèð.
Çàëûì øàù ñûéûðûð êèíëÿ õÿíúÿðè.
Êÿíäëèíèí ãà÷ìàüà îëìàéûð éåðè.
Ýþðöð ùÿéàòûíûí ñîí äÿìèäèð áó,
À÷ûð öðÿéèíè áèëìÿäÿí ãîðõó.
Áû÷àã áàøû öñòÿ äàéàíàí çàìàí,
Ãÿëÿìèí éàçäûüû îëàð ÷îõ ðÿâàí.
Ýþðìÿéèð ãóðòóëóø ãÿçÿáäÿí, êèíäÿí,
Îõëàðû éàüäûðûð áèð-áèð òÿðêèíäÿí.
Åâäÿ öìèä éîõäó éàòìàüà áèð äÿ,
Áó ýöí éàòàúàãäû êÿíäëè ãÿáèðäÿ.
Äåéèð: òÿê äåéèëÿì ìÿí, åé øÿùðèéàð,
Ñÿíÿ ëÿíÿò äåéèð áöòöí ðóçèýàð.
Ãîé ñÿíÿ áó ñþçöì ýÿëìÿñèí àúûã,
Õàëã ýèçëèí ñþéëÿéèð, ìÿí äåäèì à÷ûã.
Éàëíûç ìÿí åòìèðÿì úþâðöíäÿí íàëÿ,
Áöòöí õàëã çöëìöíäÿí äöøöá ìÿëàëÿ.
Ìÿíè þëäöðñÿí äÿ, àíúàã éàõøû áèë,
Õàëãû ìÿùâ åéëÿìÿê àñàí èø äåéèë.
Ñþçëÿðèì ãÿëáèíÿ òîõóíàðñà, ñÿí
Çöëìöí ðèøÿñèíè ýÿðÿê êÿñÿñÿí.
Ìÿíè ìÿùâ åòìÿêäÿí íÿ ÷ûõàð ýåð÷ÿê,
×àðÿ èñòÿéèðñÿí çöëìäÿí ÿë ÷ÿê!
Îëñàí þìöð áîéó áÿäõàù, çöëìêàð,
Ñàíìà åëëÿð ñÿíè õåéèðõàù ñàíàð.
Ñÿíÿ áó ñþçëÿðèì ýÿëèðñÿ àüûð,
Ñÿí þç âèúäàíûíû êþìÿéÿ ÷àüûð.
____________ Áåø ýöí áó äþâðàíäà éàøàéàðàì ìÿí.
Ö÷ ýöí çþâã àëàðñàí ñÿí äÿ èøðÿòäÿí.
46

Ãàëìàç áó äöíéàäà ÿëáÿò çöëìêàð,
Ëàêèí îíà ëÿíÿò äàèìè ãàëàð.
Äèíëÿñÿí, ôàéäàëû îëàð íÿñèùÿò,
Éîõñà ïåøìàíëûã ÷ÿêÿðñÿí, ÿëáÿò.
Ìÿçëóìëàð éàòìûðñà àüûð çöëìöíäÿí,
Áèëìèðÿì ñÿí íåúÿ éàòà áèëÿðñÿí.
Î çàìàí ñîëòàíûí îëàð ãöäðÿòè
Êè, õàëãûí ñîëòàíà îëñóí ùþðìÿòè.
Áèð úÿùðÿ ÿéèðÿí ãàðû ãàðüûñà,
Øàùûí ñÿëòÿíÿòè îëàð ÷îõ ãûñà.
Áàøûíû ãûëûíúà åéëÿéèá ñèïÿð,
Êÿíäëè øàùà äåäè èáðÿòëè ñþçëÿð.
Ãÿôëÿò ìÿñòëèéèíäÿí àéûëäû ñîëòàí.
Ñàíêè ãóëàüûíà äåäèëÿð áó àí:
ßëèíäÿ ìÿùâ îëóá ìèí èíñàí úàíû,
Èíúèäèá þëäöðìÿ ýÿë áó ãîúàíû.
Áèð çàìàí äöøöíöá õÿéàëà ýåòäè,
Ñîíðà î ãîúàíû øàù àçàä åòäè.
Þçö çÿíúèðèíè à÷äû ãîëóíäàí,
Þïäö, ãóúàãëàäû êÿíäëèíè ñîëòàí.
Áþéöê ãóëëóã âåðäè, ùþðìÿò ýþñòÿðäè,
Ãîúàíûí öìèäè éàõøû áàð âåðäè.
Ãàëäû áó ùåêàéÿò äöíéàäà äàñòàí,
Áÿõòèéàð éàõøû èø ýþðÿð ùÿð çàìàí.
Þéðÿí àüûëëûäàí ýþçÿë õàñèééÿò,
Úàùèë åéá àõòàðìàã åéëÿéÿð àäÿò.
Äöøìÿíäÿí þéðÿíÿð åéáèíè èíñàí,
×öíêè äîñò ýþçöíäÿ ýþðöëìÿç íþãñàí.
Ñÿíè òÿðèôëÿéÿí éàõøû äîñò äåéèë,
Äîñò îäóð êè äåñèí: þç åéáèíè áèë.
Õÿñòÿéÿ ãÿíä âåðìÿê õîø äåéèë, èíàí,
Õÿñòÿ ôàéäà ýþðÿð àúû äÿðìàíäàí.
Áèð ãàøãàáàãëûíûí äåäèéè ñþçëÿð
Äîñò ñþçöíäÿí àðòûã åéëÿéÿð ÿñÿð.
____________ Êèìñÿ áóíäàí éàõøû íÿñèùÿò äåìÿç,
Åäÿð àüûëëûéà áèð èøàðÿ áÿñ.
47

ÌßÌÓÍ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÙÅÊÀÉß
Åëÿ êè Ìÿìóíà ÷àòäû õèëàôÿò,

Àëäû ýöë áÿäÿíëè èíúÿ áèð àôÿò.
Êÿíèçèí àé êèìè úàìàëû âàðäû,
Áþéöê äÿððàêÿñè, êàìàëû âàðäû.
Êå÷èá ÿçèçëÿðèí ãàíû ÷ÿíýèíÿ,
Äþíìöøäö äûðíàüû èííàá ðÿíýèíÿ.
Àáèä àëäàäûðäû î ùèëàë ãàøû,
Ýöíÿø éàðàòìûøäû îíó íÿããàøû.
Âöñàë ýåúÿñèíäÿ õÿëâÿò îòàãäà
Ìÿìóíëà éàòìàäû ãûç áèð éàòàãäà.
Ãÿçÿáäÿí îäëàíäû, àðòäû ùÿéúàíû,
Þëäöðìÿê èñòÿäè Ìÿìóí úàíàíû.
Ãûç äåäè: áàøûìû ãûëûíúëà êÿññÿí,
Éàòìàðàì ñÿíèíëÿ áèð éàòàãäà ìÿí.
Ùåéðÿòëÿ ñþéëÿäè Ìÿìóí: åé íèýàð,
Ñÿíÿ õîø ýÿëìÿéÿí íÿ õèñëÿòèì âàð?
Ãûç äåäè: þëñÿì äÿ äöç äåéèì ýÿðÿê,
Àüçûíûí èéèíäÿí áóëàíûð öðÿê.
Áèð äÿôÿ úàí âåðÿð èíñàí õÿíúÿðÿ,
Àüûç ãîõóñóíäàí þëÿð ìèí êÿðÿ.
Áó ñþçäÿí õÿëèôÿ òóòóëäó, ëàêèí
Ãûçà áÿñëÿìÿäè öðÿéèíäÿ êèí.
Ýåúÿíè éàòìàéûá õÿéàëà ýåòäè,
Ñÿùÿð ùÿêèìëÿðëÿ î ñþùáÿò åòäè.
Áöòöí þëêÿëÿðèí àëèìëÿðèíè
×àüûðûá, ñþéëÿäè þç êÿäÿðèíè.
Êÿíèçäÿí èíúèìèø îëñà äà õÿòðè,
Ñàüàëäû, àüçûíäàí ýÿëäè ýöë ÿòðè.
Äåäè êè, áó ïÿðè äèëäàðûì îëñóí!
Î åéáèìè à÷äû, ãîé éàðûì îëñóí!
Éîëóíóí öñòöíäÿ áèëñÿ ãóéó âàð,
Ýÿðÿê äåñèí ñÿíÿ ùÿãèãè äîñòëàð.
Éîë àçìûøà éîëóí äöçäöð ñþéëÿñÿí,
____________ Ñÿí îíà ÷îõ áþéöê ïèñëèê åäÿðñÿí.
Åéáèíè öçöíÿ ñþéëÿìÿñÿëÿð,
48

Î åéáè ñàíàðñàí áþéöê áèð ùöíÿð.
Ùÿð êèìèí ëàéèãè àúû çÿùÿðäèð,
Äåìÿéèí ëàéèãèí áàëäûð, øÿêÿðäèð.
Áóíó éàõøû äåéèá áèð äÿðìàí ñàòàí,
Ñàüàëìàã èñòÿñÿí è÷ àúû äÿðìàí!
ßýÿð èñòÿéèðñÿí ôàéäàëû øÿðáÿò,
Ýÿë åøèò Ñÿäèäÿí àúû íÿñèùÿò.
×öíêè ùÿð ñþçöíäÿ ìÿðèôÿò âàðäûð,
Øÿêÿðÿ ãàòûëìûø èáàðÿò âàðäûð.
ÙÀÃÃ ÑÞÇ
Åøèòäèì áèð éîõñóë ùàãã ñþç äåìèøäè,

Øàù îíóí ñþçöíäÿí ÷îõ èíúèìèøäè.
Çàâàëëû êèøèíè ñàëûá çèíäàíà,
Ýöúöíö ýþñòÿðäè ïàäøàù îíà.
Éîõñóëà áèð äîñòó ñþéëÿäè õÿëâÿò:
Øàùëà áÿùñ åéëÿìÿê äåéèë ìÿñëÿùÿò.
Éîõñóë äåäè: ýÿðÿê äöç äàíûøûì ìÿí,
Ãîðõìàéûì áèð ýöíëöê ãàðà ìÿùáÿñäÿí.
Ñàðàé õÿôèééÿñè áóíó åøèòäè,
Øàùà éåòèðìÿê÷èí ñàðàéà ýåòäè.
Øàù äåäè: éàíûëûð î ñÿðñÿì èíñàí,
Ìÿçàðû îëàúàã ãàðàíëûã çèíäàí.
Áóíó î éîõñóëà õÿáÿð âåðäè ãóë.
Éîõñóë äåäè øàùà: ñþéëÿ, àé îüóë!
Éàðàëû êþíëöìäÿ éîõäóð ìÿíèì ãÿì,
Áèðúÿ ñààòëûãäûð áöòöí áó àëÿì.
Èñòÿð éàõøûëûã åò, èñòÿðñÿ þëäöð.
Áó êþíëöì êÿäÿðñèç, ãÿìñèç êþíöëäöð.
Éîõäóð ñÿíèí êèìè îðäóì, ãöäðÿòèì,
Âàð ìÿíèì àèëÿì, áþéöê çÿùìÿòèì.
Äöíéàäàí ýåäèíúÿ áèð ùÿôòÿéÿ áèç
Áÿðàáÿð îëàðûã òîðïàãäà øÿêñèç.
____________ Áåø ýöíëöê äöíéàéà óéìà, ùþêìðàí,
Éàíäûðìà þçöíö õàëãûí àùûíäàí.
49

Ñÿíäÿí ÿââÿë ýÿëÿí øàùëàð äà âàðäû,
Çöëì åòäè, îíëàðû þëöì àïàðäû.
×àëûø áó äöíéàäà ãàçàí éàõøû àä
Êè, ñÿíè íèôðÿòëÿ åòìÿñèíëÿð éàä.
Êèì ãîéñà äöíéàäà áèð ÷èðêèí àäÿò,
Õàëã îíà éàüäûðàð äàèìà ëÿíÿò.
Ýöúëöíöí áàøû äà ÷àòñà ýþéëÿðÿ,
Àõûðäà ýèðÿúÿê áèð ãàðûø éåðÿ.
Åøèäèá ïàäøàù áóíäàí èíúèäè,
Äèëè ÷ûõàðûëñûí áîéíóíäàí, äåäè.
Áóíäàí äà ãîðõìàäû ùàãã ñåâÿí ÿñëà,
Äåäè: ÷ÿêèíìÿðÿì ýþðñÿì ùÿð áÿëà.
Äèëèì êÿñèëñÿ äÿ áèð ãÿìèì éîõäóð,
Ìÿíèì äåéèëìÿìèø ñþçëÿðèì ÷îõäóð.
Çàëûì åéëÿñÿ äÿ ìÿíÿ éöç ñèòÿì,
Àõûðûì óüóðëó îëàúàã, íÿ ãÿì.
Ñÿíèí õîø êå÷ñÿ äÿ ùÿéàòûí áó ýöí,
Ìàòÿìèí åëëÿðÿ îëàð òîé-äöéöí.
ÙßÉÀÒÛÍ ÑÎÍÓ
Áèð ãîëó ýöúëöíöí ãàçàíúû àçäû,

Éåìÿéÿ íàùàðû, øàìû îëìàçäû.
Éåìÿê ãàçàíìàã÷ûí ÷ÿêèðäè òîðïàã,
×ÿòèíäè ðóçóíó ýöúëÿ ãàçàíìàã.
Éåìÿê ùÿñðÿòèíäÿí öðÿéè áöðéàí,
Äàèìà êå÷èðäè ùàëû ïÿðèøàí.
Óüóðñóç àëÿìëÿ ýàù ñàâàøûðäû,
Êÿú áàõòûí ÿëèíäÿí äÿðäè äàøûðäû,
Ýþðñÿ õàëã çþâã àëûð åéøö èøðÿòäÿí,
Àüóéà äþíöðäö ñóéó ìþùíÿòäÿí.
Àüûð ùÿéàòûíäàí äÿðä ÷ÿêèð áàøû,
Çèëëÿòëÿ òþêöðäö àúû ýþç éàøû.
____________ Äåéèðäè: õàëã éåéèð àø, òîéóã-úöúÿ,
Àúûíäàí ìÿí éàòà áèëìèðÿì ýåúÿ.
50

Ïèøèêëÿð ÿéíèíÿ êöðê ýåéèíèá, áàõ,
Èíñàôäûð ìÿí ýÿçèì ãûøäà ëöò-÷ûëïàã?
Ôÿëÿéèí éàçûüû ýÿëñÿéäè ìÿíÿ,
Êå÷ñÿéäè ÿëèìÿ áó àí õÿçèíÿ,
Àéàüûì òîðïàüà áàòàéäû áèðäÿí,
Èíäè áèð õÿçèíÿ òàïàéäûì éåðäÿí.
Êÿäÿð ãóáàðûíû ñîâóðóá éåëÿ,
Õîø ýöí êå÷èðÿðäèì áåø ýöí çþâã èëÿ.
Áèð äÿôÿ äöøöíöá ýÿçèðäè éåíÿ,
Ýþðäö áèð îâóãäà ÷öðöìöø ÷ÿíÿ,
Éîõäóð äîäàüûíäà øÿí ýöëöøëÿðè,
Òîðïàüà äöøìöøäö èíúè äèøëÿðè.
Åäÿðÿê î äèëñèç àüûç íÿñèùÿò,
Äåäè: éîõñóëëóüà äþç, ÷ÿêìÿ ìþùíÿò!
È÷ñÿí öðÿê ãàíû, éåñÿí äÿ øÿêÿð,
Ãàðà éåð àüçûíû ÷öðöäöá òþêÿð.
Ãÿì éåéèá øèêàéÿò åòìÿ úàùàíäàí,
Áèçñèç äÿ êå÷ÿúÿê áó ãîúà äþâðàí.
Îíà òÿñèð åòäè äåéèëÿí ñþçëÿð,
Ñèëèíäè î àíäà ãÿëáèíäÿí êÿäÿð.
Íÿôñèíÿ ñþéëÿäè: þç éöêöíö ÷ÿê!
Ùÿéàòûí ìÿíàñû áåëÿäèð ýåð÷ÿê.
Èñòÿð éöê äàøûñûí áàøûíäà èíñàí,
Èñòÿð áó äöíéàéà îëñóí ùþêìðàí.
×ûõàðàð áàøûíäàí ùÿð øåéè òîðïàã,
Äöíéàäà áèð ýþçÿë àä ãàëàð àíúàã.
Ãîé áóíó äöøöíñöí, áèëñèí ùÿð õîøáÿõò,
Ñÿõàâÿò ãàëàúàã, äåéèë òàúö òÿõò.
Àëäàòìàñûí ñÿíè áó úàùö úÿëàë,
Ñÿíèí äÿ þìðöíÿ ýÿëÿúÿê çàâàë.
Ùàããû äöøöíìÿëè âàðëûëàð ùÿð àí,
Íåúÿ îëñà êå÷èá ýåäÿúÿê äþâðàí.
Èñòÿñÿí êè, õàðàá îëìàñûí þëêÿí,
Ùÿãèãÿò, ÿäàëÿò àðà äàèì ñÿí.
____________ Áèð ýöí þëÿúÿêñÿí, ñà÷ äöíéàéà çÿð,
Ñÿäè ñþçëÿðèëÿ ñà÷ìûøäûð ýþâùÿð.
51

ÔÀÉÄÀËÛ ÍßÑÈÙßÒ
×àëûø äöøìÿíèíëÿ ýèðèøìÿ ùÿðáÿ,

Òÿäáèðëÿ âóð îíà ñÿí àüûð çÿðáÿ.
Éàüûéà ÷àòìàñà ýöúöí, ãöââÿòèí,
Ôèòíÿíè ñàõëàéàð çÿðèí, íåìÿòèí.
Äöøìÿí ýöúëö îëñà, þçöíö ñàõëà,
Ñÿõàâÿòëÿ îíóí àüçûíû áàüëà.
Ãöââÿòëè éàüûéà âåðñÿí ÿýÿð çÿð,
Îíóí èòè äèøè äÿðùàë êöòëÿøÿð.
Äöøìÿíèí áàüëàéûá ýÿðÿê äèëèíè
Òÿäáèðëÿ ÷àëàñàí çÿôÿð òÿáëèíè.
Äöøìÿíëÿ äîñò êèìè åéëÿéèá öëôÿò,
Îíóí äÿðèñèíè ñîé òàïñàí ôöðñÿò.
Ðöñòÿì òÿäáèð ýþðäö ùÿðáÿ ýèðÿíäÿ,
Íÿð Èñôÿíäèéàðû ñàëäû êÿìÿíäÿ.
Êè÷èê îðäóëàðäàí åéëÿ ÷îõ ùÿçÿð,
Êè÷èê äàìëàëàðäàí éàðàíûð ñåëëÿð.
Ñàíìà êè, ãàøûíû ÷àòìàã éàõøûäûð.
Äöøìÿíè äîñò îëñà ìÿðäèí íàõøûäûð.
Êèìèí êè, äöøìÿíè äîñòóíäàí ÷îõäóð,
Äåìÿê îëàð, îíóí àðõàñû éîõäóð.
Áþéöê îðäóëàðà ãàðøû äóðóðñàí,
Åëÿ áèë íåøòÿðÿ éóìðóã âóðóðñàí.
Ìåéäàíäà ýöúñöçëÿ âóðóøñàí ÿýÿð,
Èýèäëÿð àäûíà íàìÿðä äåéÿðëÿð.
Òóòàã êè, âàð ñÿíäÿ øèð êèìè ïÿíúÿ,
Äàâàäàí ñöëù äàùà éàõøûäûð ìÿíúÿ.
Ýþðäöí êè, êàð åòìèð äöøìÿíÿ ùèéëÿ
Îíäà ãûëûíú îëñóí ýÿðÿê âÿñèëÿ.
Éàüû ñöëù èñòÿñÿ, ýèðèøìÿ ùÿðáÿ,
Äþéöø èñòÿéÿíäÿ, âóð îíà çÿðáÿ.
Äöøìÿíèí þíöíäÿ äóðàíäà ìÿòèí,
Áèðÿ-ìèí ýþðöíÿð ñÿíèí ãöäðÿòèí.
Äþéöøëÿ èíòèãàì àë éàüûëàðäàí,
____________ Õÿòàäûð êèíëèéÿ îëìàã ìåùðèáàí.
Ìåùðèáàíëûã åòñÿí ãóäóðàð àë÷àã,
52

Êèáðè, àçüûíëûüû ÷îõàëàð àíúàã.
Ýþðäöí êè, àçüûíëûã åéëÿéèð éàüû.
Ìÿðäëÿðëÿ âóð îíà ñÿí äÿ ýþç äàüû.
Õîøëóãëà èø êå÷ÿí çàìàíëàð ôÿãÿò,
Êèí, ãÿçÿá ýþñòÿðèá èøëÿòìÿ ãöââÿò.
Ãàïûíäàí ÿúç èëÿ ýèðÿíäÿ äöøìÿí,
Êèíè, êöäóðÿòè ÷ûõàð ãÿëáèíäÿí.
Êÿðÿìëè îëìàüû ñÿí ïåøÿ åéëÿ.
Ëàêèí ùèéëÿëÿðäÿí ÿíäèøÿ åéëÿ.
Éàõøû òÿäáèð òþêÿð àüûëëû ãîúà.
×öíêè òÿúðöáÿñè ÷îõäóð îëäóãúà.
Úàâàíëàð ãûëûíúëà éûõàð äöøìÿíè,
Ãîúàëàð òÿäáèðëÿ ñûõàð äöøìÿíè.
Ãîúà òöëêö êèìè èøëÿòñÿ ùèéëÿ,
Ôèë éûõàí úàâàíëàð àëäàíàð äèëÿ.
Îðäóíóí ãÿëáèíäÿ äóðìàñàí ÿýÿð,
Àíëàéà áèëìÿçñÿí êèìäÿäèð çÿôÿð.
Ýþðäöí îðäóí ñÿíÿ ÷åâèðèá àðõà,
Òÿê âóðóøìà ñÿíè äöøìÿíèí éûõà.
ßñýÿðèí ìèí îëñà äöøìÿí èêè éöç,
Ýåúÿ éàüûëàðëà ýÿëìÿ öçáÿöç.
Áåø àòëû ÷ûõàíäà ýåúÿ êÿíàðäàí,
Áåø éöçëöê ÿñýÿðè ìÿùâ åäÿð, èíàí.
Äöøìÿíèí éîëóíó êÿñÿíäÿ ýåúÿ,
Éîõëà ÿòðàôûíû èíúÿäÿí èíúÿ.
Äöøìÿí îðäóñóíäàí ñÿí óçàãäà äóð,
×àäûðû áèð ýöíëöê éîë öñòöíäÿ ãóð.
ßôðàñèéàá êèìè îëñà äà ÿýÿð,
Âóð àçüûí äöøìÿíè, ñàðñûò, éåðÿ ñÿð.
Î çàìàí êè ùÿäñèç þçöíö éîðäó,
Ìåéäàíäà äàéàíìàç, áàñûëàð îðäó.
Éîðñà íàäàíëûãëà þçöíö äöøìÿí,
Î éîðüóí îðäóéà ùöúóì åéëÿ ñÿí.
Äöøìÿíèí áàñûëäû, ãàëäûð áàéðàüû,
Ñÿíÿ òÿñëèì îëñóí ÿçèëìèø éàüû.
____________ Ãà÷àí éàüûëàðû ÿýÿð ÷îõ ãîâñàí,
Ñÿí óçàã äöøÿðñÿí îðäóýàùûíäàí.
53

Ýþðäöí êè, ñàðìûøäûð ýþéö òîç, áóëóò,
ßëèíäÿ ãûëûíúû äàùà ìþùêÿì òóò.
Ãàðÿò àðõàñûíúà ýåòñÿ îðäóëàð,
Ìåéäàíäà àðõàñûç ãàëàð ùþêìäàð.
Çÿôÿð èñòÿéèðñÿí, äàâàäàí ãàáàã
Îðäóíó ñÿí ãîðó, îíà éàõøû áàõ.
Îðäóäà ÿðëÿðèí ñàéûíû àðòûð,
Èýèäèí ùàããûíû, ñàéûíû àðòûð.
Éàõøûëûã ýþðÿíäÿ ÷ÿêèíìÿç ÿðëÿð
Þëöìäÿí, ýþñòÿðÿð ìåéäàíäà ùöíÿð.
Íÿ ãÿäÿð êè äöøìÿí ÷àëìàéûá òÿáèë,
ßðëÿðèí ÿëèíè þïöá ãÿäèð áèë.
Ñöëù âàõòû îðäóéà áàõñà øÿùðèéàð,
Ùÿðá çàìàíû îðäó þëêÿíè ñàõëàð.
Àçüûí ðÿèñëÿðÿ òàïøûðìà éóðäó,
Ãîé ýþçÿò÷è îëñóí þëêÿéÿ îðäó.
Äîéäóðñà îðäóíó íàçö íåìÿòèí,
×àòàð éàüûëàðà ýöúöí, ãöââÿòèí.
Îðäó éàðïàã éåñÿ ÿýÿð àúûíäàí,
Ùÿðá âàõòû éîëóíäà êå÷ÿðìè úàíäàí?
Þç ãàí áàùàñûíû éåéèðñÿ ÿñýÿð,
×ÿòèíëèê ÷ÿêìÿéè èíñàôäû ìÿýÿð?
Îðäóéà âåðìÿñÿ ãûçûë ïàäøàù,
Îðäó ùÿðá çàìàíû ýþòöðìÿç ñèëàù.
ßýÿð áèð ÿñýÿðè ñûõñà ðóçèýàð,
Äþéöø ìåéäàíûíäà ñûðàäàí ÷ûõàð.
Äöøìÿíëÿ âóðóøà èýèäëÿð ýþíäÿð,
Øèðèí ãàáàüûíäà äóðà áèëÿð íÿð.
Äöíéà ýþðìöøëÿðÿ àðòûð ùþðìÿòè,
Îíëàðûí ðÿéèíèí ÷îõäóð ãèéìÿòè.
Ãûëûíú âóðàí èýèä ýÿíúëÿðäÿí ãîðõìà,
Ãîúàíûí ôÿíäèíäÿí ñÿí ãîðóí àììà.
×îõ èñòè-ñîéóãäàí ÷ûõûáäûð ãîúà,
Îëóð àüëû, ôèêðè ýþéëÿðòÿê óúà.
Àüûëû, êàìàëû îëàí áèð úàâàí,
____________ Ãîúàíûí ñþçöíäÿí ÷ûõìàç ùå÷ çàìàí.
Òÿúðöáÿñèçëÿðÿ áþéöê èø âåðñÿí,
54

Ñàíìà êè, þëêÿíè àáàä ýþðÿðñÿí.
Îðäóíó îðäóëàð éûõàíà òàïøûð,
Äþéöøëÿðäÿ ãàëèá ÷ûõàíà òàïøûð.
Êè÷èéÿ áþéöê èø âåðìÿ, ùþêìðàí,
Éóìðóãëà ñûíàðìû áèð äÿìèð çèíäàí?!
Ðÿèééÿòÿ áàõìàã, îðäóéà áàõìàã,
Äåéèëäèð ñàäÿ èø, îéóí-îéóíúàã.
Èñòÿñÿí êè, éàõøû êå÷ñèí ðóçèýàð,
Ãîéìà èø áàøûíà úàâàí àäàìëàð.
Îâ èòè áèð àíäà úóìàð ïÿëÿíýÿ,
Ýÿíú àñëàí òöëêöéëÿ ýèðèøìÿç úÿíýÿ.
Îüëóíó éàíûíäà áÿñëÿñÿ ùÿð êÿñ,
Þâëàäû ùÿðá âàõòû äþéöøÿ áèëìÿç.
Áÿðêäÿí-áîøäàí ÷ûõûá ýöëÿøÿí ÿðëÿð,
Äþéöøäÿ ýþñòÿðÿð áþéöê ùöíÿðëÿð.
Íàç-íåìÿò è÷èíäÿ áÿñëÿíÿí èíñàí
Ãîðõàð ùÿðá çàìàíû ýþðÿíäÿ ìåéäàí.
Êèì ãàëõñà êþìÿêëÿ ÿýÿð éÿùÿðÿ,
Îíó áèð óøàã äà åíäèðÿð éåðÿ.
Îðäóäàí ãà÷ûðñà ÿýÿð áèð íÿôÿð,
Âóð îíó äöøìÿíäÿí ãàáàã éåðÿ ñÿð.
Êèì ãà÷ñà àðâàäòÿê ùÿðá ìåéäàíûíäàí,
Äþéöøêÿí ìöõÿííÿñ éàõøûäûð îíäàí.
ÙÈÊÌßÒËÈ ÑÞÇËßÐ
Íÿ õîø ñþéëÿéèáäèð îüëóíà Ýîðýèí:

Åëÿ êè äöøìÿíëÿ äàâàéà ýèðäèí,
Ãà÷ìà ãàäûí êèìè ùÿðá ìåéäàíûíäàí.
Êèøè îë äþéöøäÿ, ãîðõìà úàíûíäàí.
Ùÿðá âàõòû äþéöøäÿí ãà÷àí áèð ÿñýÿð,
Áöòöí èýèäëÿðè áÿäíàì åéëÿéÿð.
Âóðóø ìåéäàíûíà ýèðìÿñÿ ÿýÿð,
Áèëèíìÿç äîñòëàðäà ñÿäàãÿò, ùöíÿð.
____________ Êå÷èá áèð-áèðèíèí éîëóíäà úàíäàí,
Äîñòëàð äàâà âàõòû ÷ûõàð ñûíàãäàí.
55

ßýÿð ãàðäàøûíû òóòóáñà äöøìÿí,
Ñèíÿíè îíëàðà ýÿðìÿëèñÿí ñÿí.
Äèäñÿ áèð-áèðèíè èêè úàíàâàð,
Ðàùàò íÿôÿñ àëàð ÷þëäÿ ãîéóíëàð.
Äöøìÿí äöøìÿíèíëÿ âóðóøàíäà, ñÿí
Äîñòëàðëà îòóðóá êåô åéëÿéÿðñÿí.
Äàâàäà äöøìÿíëÿ âóðóøàí çàìàí,
Ýÿðÿê ñöëùÿ ýèçëèí ùàçûðëàøàñàí.
Þëêÿëÿð ôÿòù åäÿí øàùëàð ùÿìèøÿ
Ñöëùö ãîðóìàüû åòìèøëÿð ïåøÿ.
Ãÿëáèíè ÿëèíÿ àëñàí, èýèäëÿð
Ãàðøûíäà äèç ÷þêöá ñÿúäÿ åäÿðëÿð.
Îðäó áàø÷ûñûíû ÿëÿ êå÷èðñÿí,
Îíó þëäöðìÿéÿ ÷îõ òÿëÿñìÿ ñÿí.
Þëäöðñÿí, àäûíà òîõóíàð ëÿêÿ,
Áÿëêÿ äÿ áàøûíà ýÿëÿð òÿùëöêÿ.
Éàðàëû ÿñèðè ìÿùâ åòñÿí ÿýÿð,
Áèð äÿ ÿñèð äöøìÿç îðäóíà ÿñýÿð.
ßñèðè èíúèäÿí, þëäöðÿí èíñàí,
Áèë êè, ÿñèð åäÿð ñÿíè äÿ äþâðàí!
Êèì þçö ÷ÿêèáñÿ ÿñèðëèê, çèëëÿò,
Åäÿð ÿñèðëÿðÿ ìÿðùÿìÿò, ùþðìÿò.
Ñÿíäÿí ùþðìÿò ýþðñÿ ÿñèð áèð ñÿðâÿð,
Áàøãà èýèäëÿð äÿ ñÿíÿ áàø ÿéÿð.
Îí õÿôèééÿ îëñà ÿëèíäÿ ÿýÿð,
Ñÿíÿ ôàéäà âåðÿð éöç ùöúóì ãÿäÿð.
Ýÿëèá äîñò ýþñòÿðñÿ þçöíö äöøìÿí,
Ãàôèë îëìà îíóí ùèéëÿëÿðèíäÿí.
Î éàäà ñàëäûãúà êå÷ìèøè, éåíÿ
Ãÿëáèíäÿ áÿñëÿéÿð ÿäàâÿò ñÿíÿ.
Õàèíÿ èíàíìà, äåñÿ õîø ñþçëÿð,
Éÿãèí åò áàëûíà ãàòûáäûð çÿùÿð.
Äîñòóí äþéöø âàõòû åòìÿñÿ êþìÿê,
Ãà÷ìàüû ãÿíèìÿò áèëÿñÿí ýÿðÿê.
Áèð ãÿëÿì ÿùëèíÿ åéëÿ ÷îõ ùþðìÿò,
____________ Áèð äÿ èýèäëÿðÿ ñÿí áÿñëÿ ðÿüáÿò
Áèð àüûëëû èíñàí, áèð äÿ ãÿùðÿìàí
56

Àäûíû éöêñÿëäÿð ñÿíèí ùÿð çàìàí
Êèì ãûëûíú éà ãÿëÿì òóòà áèëìÿñÿ,
Îíà ùå÷ àúûìà éûõûëûá þëñÿ.
Ãÿëÿì ÿùëè áÿñëÿ, ãÿùðÿìàí áÿñëÿ,
Ìöòðöá êþìÿê åòìÿç ñÿíÿ õîø ñÿñëÿ.
Äöøìÿíëÿ äàâàäà ýèðÿíäÿ úÿíýÿ,
Óéìàñàí éàõøûäûð ìöòðöáÿ, ÷ÿíýÿ.
Îéóíà ãûçûøäû íå÷ÿ ùþêìäàð,
Éóðäóíó îéóíúàã åòäè éàüûëàð.
Äåìèðÿì, äöøìÿíèí ùÿðáèíäÿí ÷ÿêèí,
Ñöëù âàõòû äöøìÿíèí øÿððèíäÿí ÷ÿêèí.
×îõëàðû ýöíäöçëÿð ñöëù äåéèð, àíúàã
Ýåúÿ ùàçûð òóòóð ÿëèíäÿ ìèçðàã.
Çèðåù ýåéèá éàòàð èýèäëÿð ýåúÿ,
Éàòàã ãàäûíëàðà éàðàøàð ìÿíúÿ.
×àäûðûí è÷èíäÿ äþéöøêÿí ãî÷àã,
Éàòìàç ãàäûí êèìè éàòàãäà ÷ûëïàã.
Ýèçëèíúÿ äàâàéà ùàçûð îëìàñàí,
Äöøìÿí ùöúóì ÷ÿêÿð öñòöíÿ ïöíùàí.
Áóíó éàõøû äöøöí, óíóòìà àíúàã,
Êÿøôèééàò÷û îëóð îðäóéà äàéàã.
ÄßÉßÐËÈ ÑÞÇËßÐ
Èêè äöøìÿíèíèí àðàñûíäà ñÿí,

Àüëûí âàðñà, ðàùàò äóðà áèëìÿçñÿí.
À÷ñà èêè äöøìÿí áèð-áèðèíÿ ðàç,
Îíëàðûí øÿððèíäÿí úàíûí ãóðòàðìàç.
Ñÿí þç äöøìÿíèíèí áèðèíè àëäàò,
Î áèðè äöøìÿíèí êþêöíö ãûð, àò.
Ýþðäöí êè áèðèñè ýèðèøèð ùÿðáÿ,
Òÿäáèð ãûëûíúûéëà âóð îíà çÿðáÿ.
Äöøìÿí îðäóñóíäà îëàíäà öñéàí,
Ñÿí þç ãûëûíúûíû ÷ÿêìÿ ãûíûíäàí.
____________ Îíóí äöøìÿíèéëÿ ýåäèá äîñò îëñàí,
Îíà þç ñàðàéû îëàúàã çèíäàí.
57

Äîñò-äöøìÿí áèëìÿñÿ äöíéàäà ùÿð êÿñ
Äöøìÿíèí øÿððèíäÿí ãóðòàðà áèëìÿç.
Î êÿñ êè òàíûéûð úèáêÿñÿíëÿðè,
Úèáèíäÿ ãîðóéóð äöððö, ýþâùÿðè.
Òóòäóüóí ÿñèðè ñàõëàìà ÿñýÿð,
Îëñóí êè, ñÿíÿ äÿ õÿéàíÿò åéëÿð.
Äîüìà îðäóñóíó ñàòàí áèð àë÷àã,
Ñÿíÿ äÿ ñÿìèìè áàüëàíìàéàúàã.
Àíäûíà èíàíûá èøè áîø òóòìà,
Îíà ýþç ãîéìàüû ÿñëà óíóòìà.
Ãåéèäñèç áóðàõñàí éåíè ÿñýÿðè,
Ãà÷àð î, ãàéûòìàç áèð äàùà ýåðè.
Äþéöøäÿ äöøìÿíèí éóðäóíó òóòñàí,
Ãîé îðäà äóñòàãëàð îëñóí ïàñèáàí.
Îíëàð çàëèìëÿðäÿí èíòèãàì àëàð,
Ñÿíèí äöøìÿíèíè òóòóá ïàð÷àëàð.
Áàñäûí äöøìÿíèíè, éûõäûí äþâëÿòè,
Îðäà éàõøû ñàõëà ñÿí ðÿèééÿòè.
Ôöðñÿò òàïûá áèð äÿ øàù ýèðñÿ ùÿðáÿ,
Îíà ðÿèééÿòè åíäèðÿð çÿðáÿ.
Áèð øÿùÿð òóòäóíìó, åùòèéàò ñàõëà,
Äöøìÿíèí öçöíÿ ãàïûíû áàüëà.
Ñàíìà êè, øÿùÿðäÿí ãûðàãäûð éàüû.
Êÿñèëìÿç øÿùÿðäÿí úàñóñ àéàüû.
Èøè ýþð âóðóøàí çàìàí òÿäáèðëÿ,
Äàèì íèééÿòèíè äöøìÿíäÿí ýèçëÿ.
ÀÜÛËËÛ ÍßÑÈÙßÒ
Ùÿð êÿñÿ ñèððèíè à÷ûá äåìÿ, ñóñ,

×öíêè âàð ñöôðÿíäÿ ÷îõ çàìàí úàñóñ.
Øÿðãëÿ ýèðèøÿíäÿ Èñêÿíäÿð ùÿðáÿ,
Ùÿð àí åùòèéàòëà áàõàðìûø ãÿðáÿ.
Ñþç éàéìûøäû Áÿùìÿí Çàáöëöñòàíäàí
____________ Ñîëäàí ýÿëÿúÿéÿì, ñàëäûðäû ñàüäàí.
Ãÿñäèíè áèëÿðñÿ áàøãà êÿñ ÿýÿð,
58

Ñÿíèí òÿäáèðèíÿ äöøìÿíèí ýöëÿð.
Êèíëè îëìà, ýþñòÿð ñÿõàâÿò, êÿðÿì,
Îëñóí ôÿðìàíûíäà ãîé áöòöí àëÿì.
Áèð èø êè, õîøëóãëà äöçÿëèð, ãÿçÿá
Éà êèí ýþñòÿðìÿéÿ ýþðöëìÿç ñÿáÿá.
Èñòÿñÿí ãÿëáèíè ñàðìàñûí êÿäÿð.
×àëûø ãÿìäÿí àçàä îëñóí äÿðäëèëÿð.
Îðäóíóí ýöúöéëÿ òàïìàçñàí ãöââÿò,
Ýåò íàòÿâàíëàðäàí ñÿí ýþçëÿ ùöììÿò.
Ãîëóýöúëöëÿðèí êþìÿéèíäÿíñÿ
Õîøäóð çÿèô ñÿíÿ äóà åéëÿñÿ.
Äÿðâèøÿ ñûüûíñàí, ÿìèí îë áóíà,
Ñÿí ãàëèá ýÿëÿðñÿí éöç Ôèðóäóíà.
____________
59

¨˚¨˝ ¨ ¨¸
´ ˆˆ ˝˜
ÚÎÌßÐÄ ÈÍÑÀÍ ÙÅÊÀÉßÑÈ
Áèð úîìÿðä ãîúàéà äåäè áèð íÿôÿð:

ßíýÿëÿ äöøìöøÿì, éàìàíäûð èøëÿð.
Îí äèðùÿì áîðú àëäûì áèð ÿúëàôäàí ìÿí,
Èíäè àüëûì ÷àøûá òÿíÿëÿðèíäÿí.
Ýåúÿëÿð ùàëûìû åäèá ïÿðèøàí,
Èçëÿéèð ýöíäöçëÿð ìÿíè ùÿð çàìàí.
Òèêàíëû ñþçëÿðäÿí éàðàäûð êþíëöì,
Îä âóðóëìóø êèìè ïàðàäûð êþíëöì.
Åëÿ áèë àíàäàí î äîüóëàí äÿì,
Òàíðû âåðìèø îíà éàëíûç îí äèðùÿì.
Èíñàíëûã äÿðñèíäÿí áèð ùÿðô äÿ áèëìèð,
Ñàíêè ïóë ýþðìÿñÿ ýþçëÿðè ýöëìöð.
Ýöíÿø äàü áàøûíäàí ùÿëÿ ÷ûõìàäàí
Ùÿð ýöí ãàïûìûçû äþéöð î íàäàí.
Áó äàøöðÿêëèíèí ÿëèíäÿí, ýþðÿí,
Òàïûëàðìû ìÿíè õèëàñ åéëÿéÿí?
Áó ñþçäÿí êþâðÿëäè ãÿëáè îëäóãúà,
Âåðäè îí äèðùÿìè õåéèðõàù ãîúà.
Ôûðûëäàã÷û àëûá ãûçûëû ùÿìÿí
Èòäè ãûçûë êèìè áèð àíäà ýþçäÿí.
Ãîúàéà áèð íÿôÿð äåäè: áèëèðñÿí
Î êèìäèð, ÷ûõàðûá ãûçûë âåðèðñÿí?!
Åëÿ êÿëÿêáàçäûð, ôûðûëäàã÷ûäûð,
Þëñÿ, àüëàìàñàí îíà éàõøûäûð.
Åëÿ ùèéëÿýÿðäèð ýþðñÿ øèðè-íÿð,
Ìèí êÿëÿêëÿ ãîéàð öñòöíÿ éÿùÿð.
ßáó-Çåéäÿ êÿëÿê ýÿëÿð øàùìàòëà,
Àëäàäàð áèð àíäà âÿçèðè àòëà.
Ãîúà ãÿçÿáëÿíèá îíà äåäè: ñóñ!
____________ Äèíìÿñÿí éàõøûäûð ñÿí, åé óüóðñóç.
Ùå÷ èíñàô äåéèë êè, äÿðäëè áèð èíñàí,
60

Ñÿíÿ áîéóí ÿéñèí, áîø ãàéòàðàñàí.
ßýÿð äöç èäèñÿ äåäèéè ñþçëÿð,
Ãîéìàäûì àáûðû òþêöëñöí ùÿäÿð.
ßýÿð êÿëÿê ýÿëèá ìÿíÿ î íàäàí,
Éåíÿ òóòäóüóìäàí äåéèëÿì ïåøìàí.
Ùèéëÿ èëÿ ìÿíäÿí î ãûçûë àëûá,
×îõ øöêöð öçöìäÿ àáûðûì ãàëûá.
Éàõøûéà, éàìàíà ïàéëà ñèìö çÿð,
Ñÿíÿ õåéèð âåðÿð, øÿððè ðÿää åäÿð.
Àüûëëû èíñàíëà åäÿíäÿ ñþùáÿò,
×àëûø, þéðÿíÿñÿí éàõøû íÿñèùÿò.
ßýÿð äÿðèí àüëûí, ùóøóí âàðñà, ñÿí
Ñÿäèíèí ñþçöíÿ ãèéìÿò âåðÿðñÿí.
Î ÷îõ âàõò äàíûøûð áåëÿ ùàëëàðäàí,
Áÿùñ åòìèð ãàø-ýþçäÿí, ãàðà õàëëàðäàí.
ÑßÕÀÂßÒËÈ ÎÜÓË
Òÿðê åäèá äöíéàíû ýåòäè áèð íÿôÿð,

Îüëóíà èðñ ãàëäû éöç ìèí äèíàð çÿð.
Åòìÿéèá ñàíäûãäà ãûçûëû ïöíùàí,
Ýåíèø áèð öðÿêëÿ õÿðúëÿäè îüëàí.
Ãûçûë òîïëàìàüà åòìÿäè ìàðàã,
Ýÿëèðäè åâèíÿ éîõñóëëàð ãîíàã.
Ñöôðÿñèíäÿ îëóð ÷îõ ãîùóì, ÷îõ éàä.
Ùàìûíûí ãÿëáèíè åéëÿéèðäè øàä.
Áèðè òÿíÿ èëÿ ñþéëÿäè îíà:
Êöëÿê òÿê ñîâóðìà ïóëó ùÿð éàíà.
Áèð èëäÿ äöçÿëèð áþéöê áèð õÿðìÿí,
Îíà áèðúÿ àíäà îä âóðàðñàí ñÿí.
Ùÿð çàìàí ÿëèíäÿ ãàëìàç áó íåìÿò,
Âàðäûð ÷îõ ùèêìÿòëè äîüðó ùåêàéÿò.
Áèð çàùèä îüëóíà ñþéëÿéèá: îüëóì,
Úîìÿðä îë ñÿôÿðäÿ, ãóðáàíûí îëóì.
____________ ßëèí à÷ûã îëñóí, ñÿõàâÿò ýþñòÿð,
Õÿðúëÿ, ñÿí ùÿð éåðäÿ êÿðàìÿò ýþñòÿð.
61

Óçàüû ýþðÿíäè àüûëëû îüëàí,
Ùþðìÿòëÿ çàùèäÿ äåéèá: àòà úàí,
Úèáèíè ñàõëàñàí ÿëèí áîø ãàëìàç.
Ãÿíàÿò åéëÿñÿí âàðûí àçàëìàç.
Ãûçûíà ñþéëÿéèá êÿíäëè áèð ãàäûí;
×àëûø ãàðà ýöí÷öí ìÿùñóëóí ãàëñûí.
Êóçÿí áîø îëìàñûí ýÿðÿê ùå÷ çàìàí,
Ùÿìèøÿ ñó àõìàç êÿíäèí àðõûíäàí.
Øèðèí ïÿíúÿñèíè çÿðëÿ ÿçÿðñÿí,
Îëàð î äöíéàíû àëìàã çÿð âåðñÿí.
Áèð àíäà äîñòëàðûí õÿðúëÿéÿíäÿ çÿð,
Äÿéÿð äöøìÿíëÿðäÿí ñÿíÿ ÷îõ çÿðÿð.
Âàðûí îëñà, äîñòëàð ãàïûíû à÷àð,
Îëìàñà, éàð-éîëäàø éàíûíäàí ãà÷àð.
ßëèí áîø îëàíäà éöç ãàò ÿéèëñÿí,
Éåíÿ äÿ ùå÷ êÿñÿ ýÿðÿê äåéèëñÿí.
Çÿð îëñà úèíè äÿ òîðà ñàëàðñàí,
Äèâè êîð åéëÿéèá, ñàòûí àëàðñàí.
Çÿðëÿ ñåâÿð ñÿíè áöòöí ýþçÿëëÿð,
Çÿðñèç ãà÷ûá ñÿíäÿí êÿíàð ýÿçÿðëÿð.
ßëèáîø öìèäèí òåç ÷ûõàð áîøà,
Çÿðëÿ äþíäÿðÿðñÿí àü äèâè äàøà.
Âàðûíû îâúóíà ãîéñàí áèð àíäà,
×ÿòèíëèê ÷ÿêÿðñÿí úèá áîøàëàíäà.
Éîõñóëëàð ñÿéèíëÿ âàðëàíìàç, àíúàã
Äöøöá éîõñóëëóüà ãàëàðñàí ÷ûëïàã.
Áó ñþçëÿð îüëàíû éàíäûðäû, éàõäû,
Áàøûíäà åëÿ áèë èëäûðûì ÷àõäû.
Äåäè: ýÿë åéëÿìÿ ìÿíÿ íÿñèùÿò,
Áàáàìäàí àòàìà ãàëäû áó ñÿðâÿò.
Àòàì äà, áàáàì äà ýåòäè ùÿñðÿòëÿ,
Ãàëäûì éåðëÿðèíäÿ ìÿí áó ñÿðâÿòëÿ.
Ìÿí ýåòñÿì, îüëóìà ÷àòàúàã ìàëûì,
Õÿñèñëèê åéëÿéèá íå÷èí àë÷àëûì.
____________ Âåðèðÿì õàëãûìà áó ýöí íåìÿòè,
Õÿñèñ ýèçëÿòìÿñèí ñàáàù ñÿðâÿòè.
62

Éàõøû éå, éàõøû ýåé, éàõøû áàüûøëà,
Ñÿíè ãàðøûëàñûí ùàìû àëãûøëà.
Àüûëëû ùÿì éåéÿð, ùÿì âåðÿð éàäà,
Ùÿñðÿòëÿ úàí âåðÿð õÿñèñ äöíéàäà.
ÑßÕÀÂßÒËÈ ÉÎÕÑÓË
Áèðè õÿðúëÿéÿíäè, ñÿðâÿòè éîõäó,

Êÿðÿì ñàùèáèéäè, ãöäðÿòè éîõäó.
Ýÿðÿê ñÿõàâÿòëè ÷ÿêìÿñèí çèëëÿò,
Îëìàñûí àë÷àüûí ÿëèíäÿ ñÿðâÿò.
Ëàêèí ìÿðä îëàíëàð ÷àòìûð ìóðàäà,
Éöêñÿëìèð, àë÷àëûð äàèì äöíéàäà.
Óúà äàü áàøûíäà ñåë òóòìàç ãÿðàð,
Àøûð ãàéàëàðäàí òþêöëöð ñóëàð.
Îäóð êè, áó úîìÿðä êÿðÿì ñàùèáè
Îëìàìûøäû äèíàð, äèðùÿì ñàùèáè.
×ÿòèíëèéÿ äöøöá, ÷ÿêèá äÿðäè-ñÿð.
Ìÿêòóá ýþíäÿðìèøäè îíà áèð íÿôÿð.
Ìÿêòóáäà éàçûðäû: åé úîìÿðä èíñàí,
Ïóë÷óí îëìóø éåðèì ãàðàíëûã çèíäàí.
Àëèúÿíàá àäàì ìÿêòóáó àëûð,
Áèð àç ôèêðÿ ýåäèð, ãàíû ãàðàëûð.
Ýþðöð ÿëè áîøäóð, ÷ÿêèð ãÿì, êÿäÿð.
Äóñòàüû òóòàíà ýþíäÿðèð õÿáÿð:
Òóòäóüóí äóñòàüû çèíäàíäàí áóðàõ,
Ìÿí çàìèí îëàðàì äöøìÿñèí ãà÷àã.
Ñîíðà òåç î äóðóá ýÿëèð çèíäàíà,
Äåéèð: áó øÿùÿðäÿí ãà÷ ýåò áèð éàíà.
ßýÿð ñÿð÷ÿ ýþðñÿ à÷ûãäûð ãÿôÿñ,
Òåç ó÷àð, ôöðñÿòè ÿëèíäÿí âåðìÿç.
Äóñòàã êöëÿê êèìè ãà÷ûð áèð àíäà,
×àòìàéûð òîçóíà îíóí òóôàí äà.
Êÿðÿì ñàùèáèíè òóòóá äåéèðëÿð:
____________ Îíó ñÿí áó ñààò òàïìàñàí, ÿýÿð
Ïóëó âåðìÿëèñÿí, ùå÷ ýþðÿí îëìóø
63

Ãàéûòñûí ãÿôÿñäÿí ó÷óá ãà÷àí ãóø?
Ãà÷àí òàïûëìàéûð, áó úîìÿðä èíñàí
Òóòóëóá çèíäàíäà ãàëûð áèð çàìàí.
Îëóð ýåúÿ-ýöíäöç ùÿéàòû áÿðáàä,
Íÿ øèêàéÿò åäèð, íÿ äÿ êè, ôÿðéàä.
Áèð àüûëëû îíó ýþðöá äåéèð: ñÿí
Íå÷èí òóòóëìóñàí? Îüðó äåéèëñÿí.
Î äåéèð: ÿéðèëèê áèëìÿðÿì ÿñëà.
Áèð éàçûã èíñàí÷ûí ÷ÿêèðÿì áÿëà.
Êþìÿê åäèá çàìèí äàéàíäûì îíà,
Äöøäöì ÿâÿçèíäÿ ãàðà çèíäàíà.
Î êÿðÿì ñàùèáè þëöðñÿ, àíúàã
Îíóí éàõøû àäû äàèì ãàëàúàã.
ßýÿð ñàü èíñàíûí þëöáñÿ ãÿëáè,
Éàøàéûð î úàíëû áèð ìÿçàð êèìè.
Ãÿëáè äèðè îëñóí èíñàíûí ýÿðÿê,
Úàí íÿéÿ ëàçûìäûð, îëìàñà öðÿê.
ÀÑËÀÍ Âß ×ÎËÀÃ ÒÖËÊÖ
Áèðè ÷îëàã òöëêö ýþðöá ÷ÿìÿíäÿ,

Äåäè: éîõìó, òàíðû, ÿäàëÿò ñÿíäÿ!
Áóíóí íÿ ÿëè âàð, íÿ äÿ àéàüû.
Äîëàíà áèëìÿéèð ÷ÿìÿíè, äàüû.
Ýþðÿñÿí áÿñ éàçûã áóðäà íÿ éåéèð?
Áó àí íÿðÿ ÷ÿêèá éåòèøäè áèð øèð.
Áèð ÷àããàë îâëàéûá ýÿëìèøäè àñëàí,
Îíóí ãàáàüûíäàí ãàëàí áó îâäàí
Òöëêö äÿ äîéóíúà éåéÿðÿê éàòäû.
×îëàã òöëêöíöí äÿ ðóçóñó ÷àòäû.
Êèøè ôèêèðëÿøäè: ùàãã âåðèð ðóçè;
Îäóð äîëàíäûðàí äöíéàäà áèçè.
Áèð ãàðûøãà êèìè ýèðÿðÿì êöíúÿ,
Ôèë äÿ ðóçè éåìèð ãöââÿòëÿ ìÿíúÿ.
____________ Åâäÿ áîø îòóðóá áóðàõäû èøè,
Ðóçèíè Òàíðûäàí ýþçëÿäè êèøè.
64

Îòàãäà îòóðóá ñàéäû ýöíëÿðè,
Àõûðäà áèð ñöìöê îëäó, áèð äÿðè.
Îíäà çÿèôëèêäÿí ãàëìàäû íÿôÿñ,
Ìåùðàáûí àðäûíäàí éöêñÿëäè áèð ñÿñ:
Íÿ ÷ûõàð ÷îëàã áèð òöëêö îëìàãäàí!
×àëûø, îë ãöââÿòëè èýèä áèð àñëàí.
Éåìÿ òöëêö êèìè ñöðäÿí-ñöìöêäÿí.
Ýöúëö àñëàí êèìè ýåò îâ ýÿòèð ñÿí.
Êèìäÿ àñëàí êèìè îëàðñà ãöââÿò,
×ÿêìÿç òöëêö êèìè ùå÷ êÿñäÿí ìèííÿò.
Ãàáàãäàí ãàëàíà äèêìÿ ýþçöíö,
Ãàçàí, úîìÿðä ýþñòÿð äàèì þçöíö.
Ãîé ñÿíè äîéäóðñóí ÷ÿêäèéèí ÿìÿê,
Ñÿíÿ þç ùöíÿðèí åéëÿñèí êþìÿê.
Éàäûí ÷þðÿéèíè éåéÿð ìöõÿííÿò,
Êèøèíè ñàõëàéàð ÷ÿêäèéè çÿùìÿò.
Äåìÿ áàøãàñûíà éàïûø ÿëèìäÿí,
Åé ýÿíú, çÿèôëÿðèí ñÿí òóò ÿëèíäÿí.
Ùÿð êÿñäÿí àìàíëûã ýþðñÿ éåð öçö,
Òàíðû âåðÿð îíà ùÿìèøÿ ðóçè.
Ñÿõàâÿòëè øÿõñèí îëàð êàìàëû,
Õÿñèñ áàøû áîøäóð, ÷îõñà äà ìàëû.
Éàõøûëûãëà ñàëñàí ýöúñöçö éàäà,
Éàõøûëûã ýþðÿðñÿí ñÿí äÿ äöíéàäà.
ÙÀÒßÌÈÍ ÑßÕÀÂßÒÈ
Äåéèðëÿð êè, Ùàòÿì èëõû ñàõëàðìûø,

Îíóí éåë éåðèøëè áèð àòû âàðìûø.
Ãà÷ûøäà èëäûðûì, éåðèøäÿ éîðüà,
×àòìàçìûø òîçóíà òóôàí, ãàñûðüà.
×þëëÿðÿ øåù ñÿïÿð îíóí ãà÷ûøû,
Åëÿ áèë éàüàðìûø íåéñàí éàüûøû.
Êå÷èá äÿðÿëÿðäÿí úîøãóí ñåë êèìè,
____________ Äöçëÿðäÿí þòÿðìèø ýöúëö éåë êèìè,
Ùàòÿìèí âÿñôèíäÿ åëäÿí-îáàäàí,
65

Ðóìäà ðÿâàéÿòëÿð åøèäèð ñîëòàí.
Äåéèðëÿð ñÿõàâÿò ÿêèçäèð îíà.
Áèð àòû âàðäûð êè, ýÿëñÿ úþâëàíà,
Ñóäà ýÿìèëÿðè áóðàõàð äàëäà.
Ýþéäÿ ó÷óøàíà ÷àòìàç ãàðòàë äà.
Øàù äåäè: ùÿð ñþçÿ ñöáóò ëàçûìäûð.
Ñöáóò îëìàéàíäà ñöêóò ëàçûìäûð.
Ùàòÿìäÿí àòûíû èñòÿéÿðÿì ìÿí.
Âåðñÿ áèëÿðÿì êè, ñÿõàâÿòèíäÿí
Ýåäÿí ñþùáÿòëÿðèí ùàìûñû äöçäöð;
Ùàòÿìèí êÿðÿìè áèð äåéèë, éöçäöð.
Âåðìÿñÿ, áèëÿðÿì áîø òÿáèëäèð áó.
×àëûíûð, ÿòðàôà ñàëûð ýóðóëòó.
Áèð àëèì êèøèíè åéëÿéèá ðÿùáÿð,
Îíà éîëäàø åòäè ñîëòàí îí íÿôÿð.
Ñóñóç ñÿùðàëàðäàí ýþçö äóìàíëû,
ßçàáëû éîë êå÷èá öðÿéè ãàíëû
Çèíäÿðóäÿ ÷àòàí ñóñóçëàð êèìè
Ýÿëÿðÿê òàïäûëàð ìÿøùóð Ùàòÿìè.
Ùàòÿì áèð àò êÿñèá çèéàôÿò âåðäè,
Ýÿëÿí ãîíàãëàðà ÷îõ ñÿðâÿò âåðäè.
Ýåúÿíè êå÷èðèá åë÷èëÿð, ñÿùÿð
Øàùûí èñòÿéèíè îíà äåäèëÿð.
Ùàòÿì ñÿðõîø êèìè îëäó ïÿðèøàí,
Ýþçöíäÿí îä ÷ûõäû, áàøûíäàí äóìàí.
Ñþéëÿäè: åé àäëû-ñàíëû êèøèëÿð!
Äöíÿí áóíó äåìÿê îëìàçäû ìÿýÿð?
Î êöëÿê éåðèøëè àòû êÿñèá ìÿí
Êàáàá áèøèðìèøÿì ñèçèí÷èí äöíÿí.
Éàüàí éàüûøëàðäàí, ÷àüëàéàí ñåëäÿí
Ìàë ýÿòèðìÿê ìöìêöí îëìàäû ÷þëäÿí.
Ãàïûìäà éîõ èäè èíÿéèì, êÿëèì,
Éàëíûç àòà ÷àòäû, ãîíàãëàð, ÿëèì.
Ðÿâà áèëìÿäèì êè, ãîíàüûì ýÿëñèí,
Àú éàòûá, ñÿùÿð àú éîëà äöçÿëñèí.
____________ Åëëÿðèí è÷èíäÿ àäûì-ñàíûì âàð.
Àòñûç äà äöíéàäà äîëàíìàã îëàð.
66

Ýÿëÿí ãîíàãëàðà Ùàòÿì çÿð âåðäè,
Éàõøûëûã åéëÿéèá ùþðìÿò ýþñòÿðäè.
Åë÷èëÿð Ùàòÿìè ÷îõ úîìÿðä ñàíäû,
Îíà âèäà åäèá, Ðóìà éîëëàíäû.
Äàíûøäû Ùàòÿìèí ñÿõàâÿòèíäÿí,
Ðóì ñîëòàíû îíà ñþéëÿäè ÿùñÿí.
ÉßÌßÍ ÙÀÊÈÌÈ ÈËß ÙÀÒßÌÈÍ

ÄÀÑÒÀÍÛ
Áèëìèðÿì äàíûøûá áó äàñòàíû êèì.

Éÿìÿí þëêÿñèíäÿ âàðìûø áèð ùàêèì.
Ñÿõàâÿò ñàùèáè, ñÿðâÿò ñàùèáè,
Îëäóãúà ÿëà÷ûã, ùþðìÿò ñàùèáè.
Õàëã îíà äåéèðäè áóëóä êÿðÿìè,
Éàüûø òÿê ñÿïèðäè çÿðè, äèðùÿìè.
Éàíûíäà ÷ÿêèëñÿ Ùàòÿìèí àäû,
Åëÿ áèë ñûíûðäû ãîëó-ãàíàäû.
Äåéèðäè: Ùàòÿìäÿí äàíûøìàéûí ÷îõ,
Îíóí ìÿíèì êèìè ìöëêö, ìàëû éîõ.
Áèð äÿôÿ áó ñîëòàí ãóðóð çèéàôÿò,
Ñàçëàð äèëÿ ýÿëèð, áàøëàíûð èøðÿò.
Áèð íÿôÿð ñþùáÿòè à÷ûð Ùàòÿìäÿí,
Äàíûøûð îíäàêû ëöòôö êÿðÿìäÿí.
Ïàõûëëûã ùàêèìÿ ýþñòÿðèð ÿñÿð,
×àüûðûð áèð àäëû-ñàíëû äèëàâÿð.
Äåéèð: éàøàäûãúà Ùàòÿì åëëÿðäÿ,
Àäûì éàõøûëûãëà ýÿëìÿç äèëëÿðäÿ.
Ùå÷ áèð êÿñ, ùå÷ éåðäÿ äàíûøìàç ìÿíäÿí.
Ýåò îíóí áàøûíû àéûð áÿäÿíäÿí.
Ùàòÿìè ìÿùâ åòñèí äåéÿ ïÿùëÿâàí
Ñèëàùà ãóðøàíûá ÷ûõûð ñàðàéäàí.
×îõ ýÿçèð, ðàñò ýÿëèð ýþçÿë áèð ýÿíúÿ.
Éàòûð öðÿéèíÿ îíó ýþðöíúÿ.
____________ Áèëèêëè, õîøñèôÿò, øèðèíäèë úàâàí
Ýåúÿ ïÿùëÿâàíû ñàõëàéûð ìåùìàí.
67

Ñÿõàâÿò ýþñòÿðèð, åäèð ÷îõ ùþðìÿò,
Îéàäûð ãÿëáèíäÿ ñîíñóç ìÿùÿááÿò.
Þïöð àéàüûíäàí, ÿëèíäÿí ñÿùÿð.
Äåéèð: áóðäà ãàëñàí áÿõòèí ýöëöìñÿð.
Ïÿùëÿâàí ñþéëÿéèð: âàúèá èøèì âàð,
Òàïøûðûã âåðèáäèð ìÿíÿ ùþêìäàð.
Úàâàí äåéèð: ìÿíÿ ñþéëÿñÿí ÿýÿð,
Î èøè ýþðÿðèê áó ýöí áÿðàáÿð.
Ïÿùëÿâàí ñþéëÿéèð: øöáùÿñèç êè, ñÿí
Áó ñèððè êèìñÿéÿ à÷ûá äåìÿçñÿí.
Éÿãèí òàíûéûðñàí ìÿøùóð Ùàòÿìè.
Òóòóá áó åëëÿðè îíóí êÿðÿìè
Ùþêìäàð ýþíäÿðèá ìÿíè Éÿìÿíäÿí,
Áàøûíû àéûðûì îíóí áÿäÿíäÿí.
Ëöòô åëÿ, Ùàòÿìè ýÿë ìÿíÿ ýþñòÿð.
Äöøìÿíè àìàíñûç äöøìÿíÿ ýþñòÿð.
Úàâàí ýöëöá äåéèð: ìÿíÿì î Ùàòÿì.
Áó ãûëûíú, áó äà ñÿí, ýÿë þëäöð áó äÿì.
Ýöíäöç áàøëàíìàìûø ñÿí èøÿ áàøëà.
Äóðìóøàì ãàðøûíäà ìÿí úàíëà-áàøëà,
Ïÿùëÿâàí áó ñþçö åøèäÿí êèìè,
Òèòðÿéèð íàíÿ òÿê ãÿëáèíèí ñèìè.
Ùàòÿìèí þíöíäÿ äöøöð òîðïàüà,
Äåéèð: úàíûì îëñóí ñÿíÿ ñàäàüà.
Àòûð ãûëûíúûíû, àòûð êàìàíû,
Äåéèð: ñÿíèí êèìè ýþçÿë úàâàíû
Ýöë ãÿäÿð èíúèòñÿì, ÷îõ ïèñ àðâàäàì.
Èýèäëÿð è÷èíäÿ ìÿðäëèéÿ éàäàì.
Ùàòÿìëÿ þïöøöá éîëà äöçÿëèð,
Àò ÷àïûá ïÿùëÿâàí Éÿìÿíÿ ýÿëèð.
Áàõûá ñèìàñûíäàí àíëàéûð ñîëòàí,
Ñÿôÿðäÿí ÿëèáîø ýÿëèá ïÿùëÿâàí.
Øàù äåéèð: èøèíäÿí ìÿíÿ âåð õÿáÿð,
Äå, íå÷èí ýþñòÿðÿ áèëìÿäèí ùöíÿð?
Ùàíñû èýèä ñÿíÿ åéëÿéèá ùÿìëÿ,
____________ Äþéöøäÿ òàãÿòñèç äöøìöñÿí áåëÿ.
Ïÿùëÿâàí òîðïàüû þïöð ùþðìÿòëÿ,
68

Äåéèð ÷îõ òÿìêèíëÿ, ÷îõ ñÿäàãÿòëÿ:
Ùàòÿìäÿ ìÿí ýþðäöì åëÿ õîø ñèôÿò,
Î ãÿäÿð ñÿõàâÿò, åëÿ ìÿðèôÿò,
Îíóí ìÿðäëèéèíÿ ãÿëáÿí èíàíäûì,
Åòäèéè ùþðìÿòäÿí åëÿ óòàíäûì.
Ìÿíè ãûëûíú êèìè êÿñäè åùñàíû,
Êèì ãûéûá þëäöðÿð åëÿ èíñàíû?
Ïÿùëÿâàíà ãûçûë âåðèð ùþêìðàí,
Ñþéëÿéèð: ùÿëÿëèê áó ãîúà äþâðàí
Èêèíúè Ùàòÿìè éåòèðìÿéèáäèð,
Åëëÿð áàðÿñèíäÿ ÷îõ äöç äåéèáäèð:
Ùàòÿì ñÿõàâÿòëÿ éàðàíûá ÿêèç,
Îíóí êÿðÿìèäèð ñîíñóç áèð äÿíèç.
ÕßÑÈÑ Âß ÎÜËÓ
Áèð íÿôÿð ÷îõ õÿñèñ ïóë éûüàí âàðäû.

Éåìÿçäè, è÷ìÿçäè, ãûçûë éûüàðäû.
Íÿ äîñò-àøíàéà õÿáÿð âåðÿðäè,
Íÿ äÿ þçö éåéèá õîø ýöí ýþðÿðäè.
Ãûçûëû, ýöìöøö éûüûá ùÿð ýåúÿ
Êöïäÿ áàñäûðàðäû éåðÿ ýèçëèíúÿ.
Ïóñãóäà äàéàíûð îüëó áèð êÿðÿ,
Áàõûð ãûçûëëàðû ãîéäóüó éåðÿ.
Òîðïàãäà ÷ûõàðûá ñîâóðóð éåëÿ,
Éåðèíÿ äàø ãîéóð ÷îõ ìÿùàðÿòëÿ.
Îüëàí õÿçèíÿíè éåéèð ìöõòÿñÿð,
Ãàëìàéûð ãûçûëäàí, ýöìöøäÿí ÿñÿð.
Îüëàíäà áàõ áåëÿ áÿäõÿðúëèê âàðäû,
Òåç-òåç ïàïàüûíû ðåùèí ãîéàðäû.
Àòà ïóë éûüàíäû, îüóë õÿðúëÿéÿí.
Àòà àú ãàëàíäû, þâëàäû éåéÿí.
Ýåúÿíè éàòìàéûá àòà èíëÿéèð.
Ñÿùÿð îüëó ýöëöá îíà ñþéëÿéèð:
____________ Éåìÿéÿ, è÷ìÿéÿ ñÿðô îëóíàð çÿð.
Èñòÿð ãûçûë ñàõëà, äàø ñàõëà èñòÿð.
69

Ãûçûëû èíñàíëàð ÷ûõàðûð äàøäàí.
Éåñèí, ýèçëÿòìÿñèí éàðäàí-éîëäàøäàí.
Äöíéà ýþðìöøëÿðèí ÿëëÿðèíäÿ çÿð
Áèð ïàð÷à äÿéÿðñèç êÿñÿéÿ áÿíçÿð.
Åòñÿí àèëÿíëÿ ñÿí éàìàí ðÿôòàð,
Ñÿíèí þëöìöíö èñòÿéÿð îíëàð.
Äàìäàí äà éûõûëûá ÿçèëñÿí ÿýÿð,
×ÿêìÿç ñÿíèí ö÷öí àèëÿí êÿäÿð.
Ùÿð õÿñèñ âàðëû êè ãûçûë éûüàíäûð,
Õÿçèíÿ öñòöíäÿ éàòàí èëàíäûð.
Áàøûíäà îëìàñà õÿñèñèí èëàí,
Éûüäûüû èëëÿðúÿ ãàëìàçäû, èíàí.
ßúÿëèí ãûëûíúû èëàíû êÿñÿð,
Þçýÿéÿ éåòèøÿð î õÿçèíÿëÿð.
Éûüìà ãàðûøãà òÿê, äöíéàäà êåô ÷ÿê,
Ãÿáð è÷èíäÿ ñÿíè ãóðäëàð éåéÿúÿê.
Ñÿäèíèí ñþçëÿðè áèð íÿñèùÿòäèð,
Îíóí ùÿð êÿëìÿñè äÿðèí ùèêìÿòäèð.
Éàçûã î øÿõñÿ êè, ñåâìèð íÿñèùÿò,
Íÿñèùÿò ñåâÿíëÿð ãàçàíàð ñÿðâÿò.
ÉÀÕØÛËÛÜÛÍ ÑÎÍÓ
Áèð ýÿíú áèð ãîúàéà ùþðìÿò åòìèøäè,

Êÿðÿì ýþñòÿðìèøäè, õèäìÿò åòìèøäè.
Áèð ýöí áÿäáÿõòëèéÿ äöøäö áó úàâàí,
Îíó þëäöðìÿéÿ ýþíäÿðäè ñîëòàí.
Éûüûøûá ùÿð éàíäàí ýÿëäè àäàìëàð,
Äîëäó áàøäàí-áàøà êö÷ÿëÿð, äàìëàð.
Ãîúà ýþðäö î ýÿíú îëóáäóð ÿñèð.
Áàøûíûí öñòöíö úÿëëàäëàð êÿñèð.
Àëèúÿíàá øÿõñÿ öðÿéè éàíäû,
×öíêè îíà ùþðìÿò åäÿí úàâàíäû.
Øèâÿí ãîïàðäû êè, ùåéô, þëäö ñîëòàí,
____________ Ãàëäû ùþêóìÿòñèç, ùàêèìñèç úàùàí.
Ãûëûíú ÷ÿêìèø òöðêëÿð áóíó åøèòäè,
70

Øàùûí þëöìöíÿ òÿÿññöô åòäè.
Ùàìûíûí ýþéëÿðÿ ãàëõäû ôÿðéàäû,
Âóðóá öç-ýþçöíÿ îíëàð àüëàäû.
Áàøëàðûíäà àëîâ, äèëëÿðèíäÿ àù,
Ýÿëäèëÿð, ýþðäöëÿð ñÿëàìÿòäèð øàù.
Àðàäàí ÷ûõàðòäû áó ýÿíúè òÿäáèð.
Àüûëëû ãîúàíû òóòäóëàð ÿñèð.
Ãÿçÿáëÿ øàù äåäè: ñþéëÿ ýþðöì ñÿí
Þëöì äèëÿìèñÿí ìÿíèì÷èí íÿäÿí?
Ãîúà úàâàá âåðäè: ñîëòàí ñàü îëñóí!
Ñÿíèí ùèêìÿòèíëÿ áó úàùàí äîëñóí.
Ìÿí éàëàíäàí äåäèì þëöá ùþêìðàí,
Þëöìäÿí ãóðòóëäó áèð éàçûã èíñàí.
Áó ñþçëÿð ñîëòàíûí õîøóíà ýÿëäè,
Ãîúàéà äèíìÿäè, ãÿëáè êþâðÿëäè.
Öç ãîéäó ãà÷ìàüà î éàçûã úàâàí,
Èñòÿäè þëöìäÿí î ãóðòàðñûí úàí.
Áèðè äåäè: êèìñÿ ÿúÿëäÿí ãà÷ìàç,
Þëöìäÿí êèì ñÿíè åéëÿéèá õèëàñ?
Úàâàí áó àäàìà ñþéëÿäè êè, ìÿí
Ãóðòàðìûøäûì éàçûã ãîúàíû äÿðääÿí.
×ÿòèíëèêäÿ òóòäó î äà ÿëèìäÿí,
Îäóð õèëàñ îëäóì âàõòñûç þëöìäÿí.
Òîõóìó èíñàíëàð ñÿïèð òîðïàüà,
Áèð ýöí î òîðïàãäàí ìÿùñóë éûüìàüà.
Ñÿí åøèòìÿìèñÿí áó ñþçö éîõñà:
Áèð äèâè þëäöðöá êè÷èê áèð ÿñà.
Áó áèð ùÿäèñäèð êè, äåéèá Ìóñòàôà:
Áÿõøèø äÿô åéëÿéèð èíñàíäàí áÿëà.
ÀÐÛËÀÐ
Çÿùÿðëè àðûëàð åâÿ äîëìóøäó,

Áó èøäÿí êèøè ÷îõ ãÿìýèí îëìóøäó.
____________ Àðâàä äåäè: êèøè, ýÿë òîõóíìà ñÿí,
Àðûëàð áó åâè åäèáäèð ìÿñêÿí.
71

Êèøè ÷ûõûá ýåòäè, àðûëàð áèðäÿí,
Àõûøûá àðâàäû ñàíúäû éåð-éåðäÿí.
Àðâàä äàìà ÷ûõûá åéëÿäè ôÿðéàä,
Ãûøãûðûá ÿðèíäÿí èñòÿäè èìäàä.
Êèøè äåäè: àðâàä, åéëÿìÿ íàëÿ,
Ñÿí ñàëäûí þçöíö áó àüûð ùàëÿ.
Ñÿíäÿí áèð éàõøûëûã ýþðñÿ äÿ àë÷àã,
Ñÿíÿ éàìàíëûüû àðòûðàð àíúàã.
Ñÿí õàëãû èíúèäÿí áèð çàëûì ýþðñÿí,
Âóð ãûëûíúëà, äöøñöí áàøû áÿäÿíäÿí.
Äþéöø âàõòû ÿñýÿð íåéè íåéëÿéÿð,
Áèð íèçÿ ìèí íåéÿ îëàð áÿðàáÿð.
Áó ìÿñÿë ÷îõ ýþçÿë äåéèëèá áèøÿê:
Òÿïèê âóðàí àòà àüûð éöê ýÿðÿê.
Èò íÿäèð êè, îíà à÷àñàí ñöôðÿ,
Êþïÿê÷èí áèð ïàð÷à ñöìöê àò éåðÿ.
Ïèøèéÿ õîø áàõñàí ýþéÿð÷èí ãàïàð.
Úàíàâàð áÿñëÿñÿí Éóñèôè éûðòàð.
Éàõøûëûã åéëÿñÿ ýþçÿò÷è ùÿð êÿñ
Îüðóíóí ÿëèíäÿí ðàùàòëûã ýþðìÿç.
Éàõøû ëàéèã îëàð ìàëà, ùþðìÿòÿ,
Éàìàí äöøìÿëèäèð äÿðäÿ, çèëëÿòÿ.
ßýÿð áèð áèíàäà îëìàñà ÿñàñ,
Ýþéÿ éöêñÿëñÿ äÿ ôàéäàñû îëìàç.
ÑßÕÀÂßÒÈÍ ÝÖÚÖ
Áèð äÿôÿ êå÷èðäèì éîë ãûðàüûíäàí,

Áèð ãîéóí àïàðûð ýþðäöì áèð úàâàí.
Äåäèì: þç õîøèëÿ ãîéóí éîë ýåòìèð,
Àðõàíúà ãîéóíó ÷ÿêèð áó êÿíäèð.
Àíñûçûí ýÿíú îüëàí ãîéóíó à÷äû,
Ãîéóí éåíÿ îíóí äàëûíúà ãà÷äû.
Ãîéóíó ýöíëÿðúÿ áÿñëÿìèøäè ýÿíú,
____________ Ñåâèá ìÿùÿááÿòëÿ ñÿñëÿìèøäè ýÿíú.
Éàíûíäà êå÷ìèøäè êþðïÿëèê ÷àüû,
72

Ñàíûðäû ãîéíóíó àíà ãóúàüû.
Ýÿíú äåäè: áó êÿíäèð ÷ÿêìÿéèð îíó,
Âåðäèéèì éåìëÿðäèð ÿéÿí áîéíóíó.
Ôèëÿ éàõøû áàõñà ÿýÿð áèð ôèëáàí,
Ôèë ùöúóì åéëÿìÿç îíà ùå÷ çàìàí.
Êþïÿéÿ éàë âåðñÿí, òàíûéàð ñÿíè,
Êÿðÿìëÿ áàñàðñàí ýöúëö äöøìÿíè.
Èêè ýöí éåì âåðñÿí øèð àðàì îëàð,
Öñòöíÿ àòûëìàç, ñÿíÿ ðàì îëàð.
ÒßÌÑÈË
Éàõøû ñþéëÿìèøäèð Áÿùðàì ùþêìðàí,

Ñÿùðàäà äÿéÿíäÿ éåðÿ àòûíäàí:
ßìðèìäÿ îëìàäû ìÿíèì áó êþùëÿí,
Ñöðöäÿí áàøãà àò òóòìàëûéàì ìÿí.
Äÿúëÿ ñàêèò èêÿí áàüëà ñÿääèíè,
Úîøàíäà àçìàñûí î þç ùÿääèíè.
Êÿìÿíäèíÿ äöøäö ãóðä, âåðìÿ àìàí,
Þëäöð, àçàä îëñóí ñöðöí ãîðõóäàí.
Ýþçëÿìÿ ñÿúäÿíè àçüûí èáëèñäÿí.
Éàõøûëûã ýþçëÿìÿ ùå÷ çàìàí ïèñäÿí.
Ñàõëà äöøìÿíèíè ñÿí ÿíäèøÿäÿ,
Îëñóí äèâèí éåðè ýÿðÿê øèøÿäÿ.
Èëàíà ðàñò ýÿëñÿí àõòàðìà àüàú,
Áàøûíû äàøëà ÿç òàïìàñûí ÿëàú.
Ãÿëÿì ÿùëè áÿäõàù îëóðñà ÿýÿð,
Ãÿëÿì äåéèë, òóòóð ÿëèíäÿ õÿíúÿð.
Ãàíóíñóç èø ýþðöð ÿýÿð áèð âÿçèð,
Ñÿíè îäà ñàëûð òþêäöéö òÿäáèð.
Äåìÿ, áåëÿ âÿçèð þëêÿìÿ áÿñäèð,
Ñàðàéäà ñàõëàìàã îíó ÿáÿñäèð.
Ñÿäèíèí ñþçöíÿ åéëÿñÿí ÿìÿë,
Øàùëûüûíäà îëàð ìþùêÿì áèð òÿìÿë.
____________
73

˝ ¨¸
¯ ˆ ˆˆ ˝˜
ÑßÌßÐÃßÍÄ ÝÞÇßËÈ
Âàðäû Ñÿìÿðãÿíääÿ èíúÿ áèð äèëáÿð,

Äîäàãëàðû áàëäû, ñþçëÿðè øÿêÿð.
Ýöíÿøÿ áÿíçÿðäè î ñàùèáúàìàë,
Ùöñíö ýÿòèðÿðäè äèíÿ ìèí çàâàë.
Äöíéà éàðàíàíäàí áåëÿ áèð àôÿò
Ùÿëÿ ýþðìÿìèøäè ùå÷ éåðäÿ õèëãÿò.
Éîë ýåäÿíäÿ ùàìû îíà áàõûðäû,
Åøãè êþíöëëÿðè îäà éàõûðäû.
Îíó áèð àøèãè èçëÿéÿí çàìàí,
Àúûãëû áàõàðàã äåäè î úàíàí:
Åé àçüûí, ìÿí ñÿíÿ âóðóëìóøàììû?
Éà ñÿíèí òîðóíà äöøÿí ãóøàììû?
Ýåðè äþí, ñÿí ìÿíè èçëÿñÿí ÿýÿð,
Õÿíúÿðèìëÿ ãàíûí òþêöëÿð ùÿäÿð.
Áèðèñè ñþéëÿäè: î ãûçäàí ÿë ÷ÿê,
Ýåò àõòàð þçöíÿ áàøãà áèð ÷è÷ÿê.
Ñàíìûðàì ÷àòàñàí áèð ýöí ìóðàäà,
Ãàíûí èòèá ýåäÿð ñÿíèí àðàäà.
Ñÿäàãÿòëè àøèã äöøöá ìÿëàëÿ,
Ãîïàðäû öðÿêäÿí éàíûãëû íàëÿ.
Äåäè: éàð ãûëûíúû ìÿíè ìÿùâ åòñèí,
Àë ãàíûì ãîé àõûá òîðïàüà ýåòñèí.
Äöøìÿíèí éàíûíäà äåéèëñèí áàðû.
Áóíó þç ÿëèéëÿ þëäöðöá éàðû.
Àáûðûì ýåòñÿ äÿ, þç ñåâäèéèìäÿí
Àéðûëà áèëìÿðÿì áèð äÿãèãÿ ìÿí.
Ìÿíÿ ñþéëÿìÿ êè, ñåâìÿêäÿí ÷ÿêèí,
Ýÿë þçöí áó ñþçö äåìÿêäÿí ÷ÿêèí.
____________ Ãàíûìû òþêñÿ äÿ äèëáÿð ñåâýèëèì,
Éåíÿ ðàçû ãàëàð, èíàí êè, ãÿëáèì.
74

Éàíäûðñà àòÿøäÿ ýåúÿëÿð ìÿíè,
Õîø ÿòðè äèðèëäÿð ùÿð ñÿùÿð ìÿíè.
Ñåâýè ìåéäàíûíäà äóðàí ãî÷àãëàð,
Ñÿäè åøã éîëóíäà þëñÿ äÿ ñàüäûð.
ÌßÙßÁÁßÒ
Õîøäóð ìÿùÿááÿòèí ñåâèíúè, ãÿìè,

Õîøäóð éàðàëàðû, õîøäóð ìÿëùÿìè.
Ñåâÿíëÿð èñòÿìÿç øàùëûã, ñÿëòÿíÿò,
Ñÿáèðëÿ, öìèäëÿ éàøàéàð ôÿãÿò.
Åøãèí áàäÿñèíÿ êèì âåðèá êþíöë,
Àúûëûã äóéñà äà åäèá òÿùÿììöë.
Àøèãëÿðÿ ìåéèí õóìàðû õîøäóð.
Ýöëçàðûí ùÿì ýöëö, ùÿì õàðû õîøäóð.
Äîñò éîëóíäà ñÿáèð ñàíìà çÿùÿðäèð,
Äîñòóí çÿùÿðè äÿ äîñòà øÿêÿðäèð.
Åøãèí ñÿðõîøóíó ãîðõóòìàç êÿäÿð,
Äÿâÿ ìÿñò îëàíäà éàõøû éöê ÷ÿêÿð.
Àøèãÿ õîø îëóð äöøñÿ äÿ áÿíäÿ,
Ãîðõìàç áàüëàíñà äà àøèã êÿìÿíäÿ.
Ñåâÿð òÿíùàëûüû åøãèí ñîëòàíû,
Îíà õîø ýþðöíÿð åøãèí ùÿð àíû.
Äèðèëèê ñóéóäóð ñåâýè çöëìÿòäÿ,
Áþéöê ìöÿììàëàð âàð ìÿùÿááÿòäÿ.
Áåéòöëìöãÿääÿñÿ áÿíçÿéèð àøèã,
Õàðàáà îëñà äà ñà÷ûð íóð, èøûã.
Àøèãëÿð áÿíçÿìÿç èïÿê ãóðäóíà,
Éàíàð ïÿðâàíÿòÿê åøãèí îäóíà.
Àøèãèí éàíûíäà îëñà äèëàðàì
Éàíàð ñóñóçëóãäàí ãÿëá, îëìàç àðàì.
Ñóñóçëóã àøèãèí äåéèë íèñýèëè,
Ñþíìÿç åøã éàíüûñû àõûòñàí Íèëè.
____________ Òîðïàãäàí éàðàíìûø èíúÿ áèð ñÿíÿì,
Àëûð àðàìûíû, âåðèð ãöññÿ, ãÿì.
75

Îéàãëûãäà ñàëûð ôèòíÿëÿð õàëû,
Éóõóäà èíúèäèð ñÿíè õÿéàëû.
Ùþðìÿòëÿ þïöðñÿí àéàãëàðûíäàí,
Éàðñûç ùå÷ ýþðöíÿð ýþçöíäÿ úàùàí
Ñåâýèëèí åäÿíäÿ ãûçûëäàí ùÿçÿð,
Ñÿíèí íÿçÿðèíäÿ òîðïàã îëàð çÿð.
Úàíàíñûç ãÿëáèíè ñÿíèí ùå÷ áèð êÿñ
Îõøàéûá áèð àí äà îâóäà áèëìÿç.
Ýþçöíäöð ìÿíçèëè ñåâèìëè éàðûí,
Ýþç éóìñàí, ãÿëáèíäÿ îëóð äèëäàðûí.
Àøèãñÿí, ãîðõìàçñàí ðöñâàé îëìàãäàí,
Úàíàíûí éîëóíäà ôÿäà îëìàãäàí.
Úàíûíû âåðÿðñÿí èñòÿñÿ úàíàí,
×ÿêñÿ ãûëûíúûíû, êå÷ÿðñÿí áàøäàí,
Åøãèí áèíàñû êè, áåëÿ ùàâàäûð,
Ôèòíÿëÿð ñà÷àíäûð, ôÿðìàíðÿâàäûð.
Ùÿãèãè àøèãëÿð åøãèí áÿùðèíäÿ,
Òóôàíëàð ãîïñà äà, öçÿð äÿðèíäÿ.
Àøèãè ìÿñò åäèð åøãèí íàëÿñè,
Àøèã÷èí áèð ùå÷äèð àëÿìèí ñÿñè.
Úàíàí îëàí éåðäÿ íÿéÿ ëàçûì úàí,
Úàíàíëà õîø îëóð àøèãÿ úàùàí.
Òÿáèáëÿð àúèçäèð åøã ÿëàúûíäàí,
Àøèãèí äÿðäèíÿ òàïûëìàç äÿðìàí.
Àøèã ùÿãèãÿòÿ, ùàããà òåç ãîøàð,
Åøãèí øÿðàáèëÿ ìÿñò îëóá éàøàð.
ßçÿëäÿí, ßëÿñòäÿí áèð ñÿñ éöêñÿëèð,
Åøãèí ôÿðéàäûäûð ùÿð çàìàí ýÿëèð.
Àøèãÿ òÿíùàëûã îëóð äàèì õîø,
Àéàüû òîðïàãäûð, öðÿéè àòÿø.
Àøèã íÿðÿ ÷ÿêñÿ, éåðäÿí ãîïàð äàü,
Íàëÿñèíäÿí îëàð øÿùÿðëÿð òîðïàã.
Àøèã ýàù äàø êèìè åéëÿéèð ñöêóò,
Ýàù äþíöð êöëÿéÿ, ýàù îëóð áóëóä.
Ñÿùÿðëÿð éàø àõûð îíóí ýþçöíäÿí,
____________ Ñàíêè ñåëëÿð àõûð ýåäèð öçöíäÿí.
Åøã éîëóíäà ÷àïûð ýåúÿ àòûíû,
76

Ìÿùÿááÿòäÿí àëûð ãîë-ãàíàäûíû.
Ñåâÿíè úÿçá åäèð ñåâäèéè íèýàð,
Îõøàìàç ãÿëáèíè áàøãà áèð äèëäàð.
Ýåúÿñè ýöíäöçäöð, ýöíäöçö ýåúÿ
Ìÿùÿááÿò îäóíó ñàíûð ÿéëÿíúÿ.
Àøèãëÿð óíóäóð èêè äöíéàíû,
Àøèãèí ñåâäèéè úàíàíäûð úàíû.
ÏÀËÒÀÐÛ ÉÀÍÀÍ ÝÞÇßË
Ìÿúëèñäÿ ðÿãñ åäèð èíúÿ áèð äèëáÿð,

Îíà ìÿôòóí îëóð áöòöí êþíöëëÿð.
Äîíóíóí ÿòÿéè áèðäÿí îäëàíûð,
Îíó ñåâÿíëÿðèí ãÿëáè òÿê éàíûð.
Úàíàí êÿäÿðëÿíèð, îëóð ïÿðèøàí,
Îíóí áó ùàëûíû ýþðöá äîñòëàðäàí
Áèðè ñþéëÿéèð êè, ïàëòàðûí÷ûí ñÿí,
Íå÷èí äÿðäÿ äöøöá êÿäÿðëÿíèðñÿí,
Ñÿíèí áèð ÿòÿéèí éàíûáñà ìÿíèì
Îä òóòóá éàíûáäûð áöòöí õÿðìÿíèì.
Ñåâÿíëÿð áèð úàíäûð èêè áÿäÿíäÿ,
Éàð éîëóíäà éàðûí âàðû ýåäÿíäÿ,
Þçöíö äöøöíöá ÷ÿêìÿç ãÿì, êÿäÿð.
Åøãèíè äöøöíÿð ñåâèìëè äèëáÿð.
ÙßÃÈÃÈ ÀØÈÃ
Õàòèðèìäÿäèð êè, áèð úàâàí îüëàí

Ñÿùðàéÿ ãà÷ìûøäû ùàëû ïÿðèøàí.
Ùèúðèíäÿí àòàñû äöøìöøäö äÿðäÿ,
Éóõóñóç ãàëûðäû èë ýåúÿëÿð äÿ.
Åòäèëÿð îüëàíà äîñòëàð ìÿçÿììÿò,
Äåäè: åéëÿìÿéèí ñèç ìÿíÿ òþùìÿò.
____________ Éàð ÷àüûðäû, îëäó ìÿñêÿíèì ñÿùðà,
Îëìàðàì ùå÷ êÿñÿ äàùà àøèíà.
77

Ùÿããèí úÿìàëûíû ýþðÿíäÿí áÿðè
Áèð õÿéàë ñàíûðàì áöòöí ýþéëÿðè.
Ïÿðèøàí àøèã÷èí áèð îëóð ôÿëÿê,
Éà äèâ áèë àøèãè, éà äèëáÿð ìÿëÿê.
Ñåâÿíëÿð åøãäÿ îëóð ïÿðè òÿê,
Ëàêèí âÿùøè êèìè ùÿéàò ñöðöð òÿê.
Îëóð ÿëè ýþäÿê, ãîëó ãöââÿòëè,
Þçö ñÿðõîø îëóð, ñþçö ùèêìÿòëè.
Áÿçÿí áèð ýóøÿäÿ òÿíùà äîëàíûð,
Áÿçÿí áèð ìÿúëèñäÿ îäëàíûá éàíûð.
Íÿ ãîðõóð êèìñÿäÿí, íÿ ñåâäà áèëèð,
Ùÿéàò àëÿìèíè î ðþéà áèëèð.
Îëóð àüëû-ùóøó ÷îõ ïÿðàêÿíäÿ,
Äèíëÿìèð íÿñèùÿò, òþùìÿò åäÿíäÿ.
Þðäÿêëÿð áàòàðìû äÿðéàäÿ ìÿýÿð?
Éàíàíäà ãîðõàðìû îääàí ñÿìÿíäÿð?
Àøèãäÿ ÷îõ îëóð ñÿáð, ùþâñÿëÿ,
Ýÿçèð ñÿùðàëàðû î, ìÿòàíÿòëÿ.
Éàéûíûð ùÿð çàìàí õàëãûí ýþçöíäÿí,
Äàíûøìàã èñòÿìèð ÿñëà þçöíäÿí.
Ìåéâÿëè áèð áàüäûð ýÿòèðèð ÷îõ áàð,
Ùÿéàò àëÿìèíäÿ äåéèë ýöíàùêàð.
Àøèãäèð ñÿäÿôäÿ ïöíùàí ìèðâàðû,
Úîøìàéûð äÿðéà òÿê ýóð äàëüàëàðû.
Õîøáÿõòñÿí, ãà÷ìà, îë àøèãÿ ùÿìäÿì,
Àøèã äèâ úèëäèíäÿ äåéèëäèð àäÿì.
Èíñàíëûã äåéèëäèð ñöìöêëÿ, ÿòëÿ,
Èíñàí ýþçÿë îëìàç ýþçÿë ñóðÿòëÿ.
Àøèã áèð ñîëòàíäûð ÷îõ ãöäðÿòè âàð,
Îëìàç ùÿð êÿíèçÿ, ãóëà õèðèäàð.
Øåùèí ùÿð äàìëàñû îëñàéäû ýþâùÿð,
Èíúèäÿ, ýþâùÿðäÿ îëìàçäû äÿéÿð.
Àøèã÷èí ÿí óúà äàüëàð ïÿñò îëóð,
Áèð äàìëà øÿðàáëà àøèã ìÿñò îëóð.
____________ Ãîðõìàç åøã éîëóíäà êÿñêèí ãûëûíúäàí,
Àøèã ùàãäàí äþíöá ãà÷ìàç áèðúÿ àí.
78

ÑÓÑÓÇËÓÃÄÀÍ ÞËßÍ
Áèðè ñóñóçëóãäàí úàí âåðÿí çàìàí

Äåéèðäè õîøáÿõòäèð ñóäà áîüóëàí.
Áèð éîë÷ó ñîðóøäó: ôÿðã âàðìû áóíäà,
Éà ãóðóäà þëñöí àäàì, éà ñóäà?
Úàí âåðÿí äåäè êè, ìÿãñÿä áàøãàäûð,
Ìÿíèì ñóñóçëóüóì àíúàã åøãÿäèð.
Àøèã îë, úàíàíûí ÿòÿéèíäÿí òóò.
Úàíûíû ãóðáàí âåð, àëÿìè óíóò.
Î çàìàí àëàðñàí ñÿí ýþçÿë úÿííÿò —
Ìÿùÿááÿò éîëóíäà ÷ÿêñÿí ÿçèééÿò.
Êÿíäëè òóì ñÿïÿíäÿ ÷ÿêèð ÷îõ çèëëÿò,
Õÿðìÿí çàìàíûíäà àëûð áîë íåìÿò.
ÝßËÈÍÈÍ ØÈÊÀÉßÒÈ
Ãîúàéà øèêàéÿò åäèá íþâúàâàí

Ýÿëèí, äåäè: ÿðèì äåéèë ìåùðèáàí.
Êå÷èð áó îüëàíëà ùÿéàòûì àúû,
Êå÷èð ùÿð äÿãèãÿì, ñààòûì àúû.
Áó ìÿíçèëäÿ âàðäûð ÷îõëó éàøàéàí,
Ùå÷ áèðè ìÿíèì òÿê äåéèë ïÿðèøàí.
Åëÿ ìåùðèáàíäûð àðâàäëà ÿðè,
Èêè úàíäà âàðäûð áèð öðÿêëÿðè.
ßðèì áèð äÿôÿ äÿ öçöìÿ ýöëìÿç,
Ùàëûìû ñîðóøóá, äÿðäèìè áèëìÿç.
Äöíéà ýþðìöø ãîúà áóíó åøèòäè,
ßââÿëúÿ áèð àíëûã õÿéàëà ýåòäè.
Ñîíðà ñþéëÿäè êè, ÿð îëñà ýþé÷ÿê,
Àé ãûçûì, ñÿí îíóí úÿôàñûíû ÷ÿê.
Ìàäàì êè òàïìàçñàí åëÿ áèð ýþçÿë,
Ýÿðÿê öçìÿéÿñÿí î ýþçÿëäÿí ÿë.
____________ Ãÿëáèíè îõøàéàí úàíàíäàí ãà÷ìà,
Ñÿíÿ ùÿéàò âåðÿí èíñàíäàí ãà÷ìà.
79

ÌßÐÂËÈ ÒßÁÈÁ
Âàðäû ïÿðè öçëö áèð òÿáèá Ìÿðâäÿ,

Ãàìÿòè, äóðóøó îëìàçäû ñÿðâäÿ.
Åøãèí õÿñòÿñèíÿ ãàðàýþç äèëáÿð
Áàõûá ÿùâàëûíäàí òóòìàçäû õÿáÿð.
Ùåêàéÿò åéëÿéèð äÿðäëè áèð ãÿðèá:
“Úÿçá åòäè áèð çàìàí ìÿíè áó òÿáèá.
Äåéèðäèì: ìÿáàäà êè, ìÿí ñàüàëûì
Îíó ýþðìÿê ö÷öí ãîé õÿñòÿ ãàëûì.
×àòìàç åøãÿ àüëûí ýöúö, ãöäðÿòè,
Ìÿùÿááÿò éàøàäûð ÿáÿäèééÿòè”.
ÌßÚÍÓÍÓÍ ÑÞÇËßÐÈ
Áèð íÿôÿð Ìÿúíóíà äåäè: íå÷èí ñÿí

Ëåéëèíèí êóéóíà äàùà ýÿëìèðñÿí?
Ñÿíÿ éàä êèìèäèð íàçÿíèí Ëåéëèí.
Éîõñà ñåâýèëèíÿ ãàëìàéûá ìåéëèí?
Áó ñþçäÿí àüëàéûá Ìÿúíóí èíëÿäè:
Åé õàúÿ, éàõàìäàí ÿë ýþòöð, äåäè.
Éàðàëû êþíëöìö ÷ÿêèáëÿð äàðà,
Éàðàìûí öñòöíäÿí ýÿë âóðìà éàðà.
Ñàíìà êè, óçàãëûã ñÿáðäÿí îëóð,
Åëÿ óçàãëûã âàð úÿáðäÿí îëóð.
Äåäè ìöñàùèáè: åé âÿôàëû éàð,
Ëåéëèéÿ áÿëêÿ áèð ñèôàðèøèí âàð?
Ìÿúíóí ñþéëÿäè êè, äîñò îëàí éåðäÿ,
Ýÿë ìÿíèì àäûìû ñÿí ÷ÿêìÿ áèð äÿ.
ÑÎËÒÀÍ ÌÀÙÌÓÄ Âß ÀÉÀÇ
Ãÿçíÿ ñîëòàíûíà äåäè áèð íÿôÿð:

Ìÿíúÿ Àéàç äåéèë î ãÿäÿð äèëáÿð.
____________ Ýþçÿë ÿòðè, ðÿíýè éîõñà áèð ýöëöí,
Éåðñèç ñàíûëìàçìû åøãè áöëáöëöí?
80

Ìàùìóäà áó ñþçëÿð éàìàí òîõóíäó,
Ýþçëÿðèíäÿ îíóí êÿäÿð îõóíäó.
Äåäè: úÿçá åòìÿéèð ãÿääö ãàìÿòè,
Õîø ýÿëèð Àéàçûí ìÿíÿ õèñëÿòè.
Äÿðÿäÿ éûõûëäû äÿâÿ áèð ñÿùÿð,
Ñàíäûãäàí òþêöëäö éåðÿ èíúèëÿð.
Ñöðÿòëÿ àòûíû Ìàùìóä ñÿéðèòäè,
Ìèðâàðè äàüûëàí äÿðÿäÿí ýåòäè.
Íþêÿðëÿð ýþðäöëÿð ýåäèáäèð Ñîëòàí,
Ùàìû ãà÷äû éûüñûí ìèðâàðè, ìÿðúàí.
Øàùûí àðõàñûíäà Àéàç ãàëäû òÿê,
Øàù ýþðöíúÿ îíó îëäó ñåâèíúÿê.
Äåäè: ñöíáöë ñà÷ëûì, î èíúèäÿí ñÿí,
Íÿ ãÿäÿð òîïëàéûá éûüà áèëìèñÿí?
Àéàç äåäè: ýÿëäèì ñÿíèí äàëûíúà,
Ìÿíÿ ìèí ýþâùÿðäÿí äîñòëóãäóð óúà.
Íÿéèìÿ ëàçûìäûð ìèðâàðè, èíúè,
Øàùûí õèäìÿòèäèð êþíöë ñåâèíúè.
×îõ éàíëûø îëàðäû òÿðèãÿò ÿùëè,
Ùàãäàí öç äþíäÿðñèí, ùàãã áèëñèí úÿùëè.
Äîñòäàí ýþçëÿéèðñÿí ÿýÿð ñÿí íåìÿò,
Äîñòëóã äåéèë, ñÿíè úÿçá åäèð ñÿðâÿò.
Ùÿð èíñàí òàìàù÷ûí à÷ñà àüçûíû,
Åøèòìÿç ãÿëáèëÿ ãåéáèí ðàçûíû,
Ùÿãèãÿò áÿçÿêëè îòàüà áÿíçÿð,
Òàìàùêàðëûã òîçà, òîðïàüà áÿíçÿð.
Íÿ ãÿäÿð äÿ èòè îëñà ýþçëÿðè,
Ýþðÿ áèëìÿç èíñàí òîçàíàã éåðè.
ÒßÌÑÈË
Àòÿøáþúÿéèíÿ äåäèëÿð êè: ñÿí
Íå÷èí ýöíäöç ÷ûõûá èøûã âåðìèðñÿí?
Î úàâàá âåðäè êè, äîñòëàð, ýöíäöç äÿ
Îëóðàì ùÿð çàìàí ìÿí áàüäà, äöçäÿ.
____________ Ëàêèí Ýöíÿø ÷ûõûð, ïàðëàéûð ýþéëÿð,
Ìÿíèì âàðëûüûìäàí ýþðöíìöð ÿñÿð.
81

ÏßÐÂÀÍßÍÈÍ ÅØÃÈ
Áèðè ïÿðâàíÿéÿ ñþéëÿäè êè, ñÿí

Ùàëûíà ìöíàñèá éàð ñåâìÿëèñÿí.
Ýÿë ñàëìà þçöíö ÷ÿòèí éîëëàðà,
Øàìûí åøãè ùàðà, éàçûã, ñÿí ùàðà.
Ñÿìÿíäÿð äåéèëñÿí, àòÿøÿ ýèðìÿ.
Èýèäëèéèí éîõäóð, äþéöøÿ ýèðìÿ.
Ýöíÿø ýþðñÿ ãà÷àð éàðàñà, äóðìàç;
Àüûëëû þçöíäÿí ýöúëöíö âóðìàç.
Àüûëëû äöøìÿíè ñåâìÿç ùå÷ çàìàí,
Äîñò îëìàç äöøìÿíëÿ àðèôëÿð, èíàí.
ßýÿð úàíûí éàíûá ýåäèðñÿ ùÿäÿð,
Êèì äåéÿð éàõøûäûð òóòäóüóí èøëÿð?
Øàùäàí ãûç èñòÿñÿ ÿýÿð áèð ýÿäà,
Äþéöëöá ãîâóëàð, áàø òóòìàç ñþâäà.
Øàùëàð ìÿúëèñèíè áÿçÿéÿí íèýàð
Ñÿíÿ âóðóëàðìû, îëàðìû äèëäàð?
Ñàíìà êè, øàì ýÿëèá áåëÿ ìÿúëèñÿ
Óéàð ñÿíèí êèìè éàçûã ìöôëèñÿ.
Áöòöí ìÿúëèñëÿðè èøûãëàíäûðàð,
Çàâàëëû, î ñÿíè îääà éàíäûðàð.
Éàíûãëû ïÿðâàíÿ úàâàá âåðäè: ìÿí
Ãîðõìóðàì éàíìàãäàí, îääàí, àòÿøäÿí.
Ãÿëáèìäÿ Õÿëèë òÿê áèð àòÿøèì âàð.
Áó àëîâ ýþðöíöð ýþçöìÿ ýöëçàð.
Ñàíìà ÿòÿéèíè ÷ÿêèð úàíàíûí,
Ñåâýèñè àéðûëìàç ãÿëáèäèð úàíûí.
Ñàíìà þç ðÿéèìëÿ ýèðÿðÿì îäà,
Åøãèí çÿíúèðèäèð ìÿíèì áîéíóìäà.
Ñàíìà éàëíûç èíäè àëîâëàíìûøàì.
Îääàí óçàãäà äà îäà éàíìûøàì.
Ñåâýèëè àøèãÿ åéëÿéÿíäÿ íàç,
Àøèã çàùèäëÿðèí ñþçöíÿ óéìàç.
Äîñòóí àéàãëàðû àëòûíäà þëñÿì,
Áóíó åéèá ñàíàð ùàíñû áèð ñÿðñÿì?
____________ Úàíàíûí éîëóíäà ýåòñÿ äÿ úàíûì,
Âàð îëñóí ãîé ìÿíèì äèëáÿð úàíàíûì.
82

ßýÿð éàíìàüûìäàí õîøëàíûðñà éàð,
Ãîé ìÿíè éàíäûðûá êöë åòñèí îäëàð.
Äåìÿ êè, þçöíÿ áèð ùÿìäÿðä àðà,
Êþíöë âóðóëìóøäóð ñåâäèéèì éàðà.
Áó îíà áÿíçÿð êè, ÿãðÿá ñàíúàíà
Äåñèíëÿð èíëÿéèá äöøìÿ ùÿéúàíà.
Ùÿð êÿñÿ íÿñèùÿò ÿñÿð åéëÿìÿç,
Îíà äèë òþêìÿê äÿ ÿáÿñäèð, ÿáÿñ.
Úèëîâó ÿëèíäÿí ýåäÿí éàçûüà,
Äåìÿ àñòà éåðè, áàòàðñàí çûüà.
Áó ñþç Ñèíäáàääà äåéèëèá ýåð÷ÿê
Êè, ñåâýè àòÿøäèð, ùÿâÿñ áèð êöëÿê.
Êöëÿêäÿí àòÿøèí ãöââÿòè àðòàð,
Ïÿëÿíýè âóðàðñàí, ùèääÿòè àðòàð.
Þçýÿéÿ éàìàíëûã åéëÿñÿí ÿýÿð,
Àõûðäà ñÿí þçöí ÷ÿêÿðñÿí çÿðÿð.
×àëûø ñÿí þçöíäÿí ýþçÿë éàð àõòàð,
Þçöí òÿê èíñàíëà ñöðìÿ ðóçèýàð.
Õóäïÿñÿíä éàð òàïàð þçöíÿ áÿíçÿð,
Õÿòÿðëè éåðëÿðäÿ ñÿðõîøëàð ýÿçÿð.
Ñåâäà éîëëàðûíà äöøäöéöì àíäàí,
ßë ÷ÿêäèì äöíéàäà ìÿí áàøäàí, úàíäàí.
Ùÿãèãè àøèãñÿí ñÿí, áàøûíäàí êå÷,
Áàøûíäàí êå÷ìÿéÿí àøèã äåéèë ùå÷.
Èíäè êè öñòöíö àëàúàã ÿúÿë,
Ãîé ñÿíè þëäöðñöí ñåâäèéèí ýþçÿë.
Ìàäàì êè, äöíéàäà þëöð ùÿð èíñàí,
Ãîé ñÿíè þëäöðñöí íàçëû áèð úàíàí.
Ìàäàì áèð ýöí ñÿíèí ÷ûõàúàã úàíûí,
Àéàüû àëòûíäà ÷ûõñûí úàíàíûí.
ØÀÌ Âß ÏßÐÂÀÍß
Éóõó ýþçëÿðèìäÿí ÷ÿêèëäè àõøàì,

Åøèòäèì ïÿðâàíÿ äåäè êè, åé øàì,
____________ Ìÿí àøèãÿì, éàíñàì ÿýÿð ðÿâàäûð,
Ñÿíèí éàíìàüûíäà íÿ ìÿíà âàðäûð?
83

Øàì îíà ñþéëÿäè: åé ùàâàäàðûì!
ßëèìäÿí ýåòìèøäèð ñåâèìëè éàðûì.
Áàë êèìè î øèðèí éàðûì ýåäÿíäÿ
Ôÿðùàä òÿê éàíàðàì îäëàðà ìÿí äÿ.
Øàìûí ñåëëÿð êèìè äàøãûíäû äÿðäè,
Ýþç éàøû öçöíäÿí àõûá ýåäÿðäè.
Äåéèðäè: áàõìà êè, íóð ñà÷ûðàì ìÿí,
Ýþð íåúÿ éàø àõûá ýåäèð ýþçöìäÿí.
Ùöíÿðèí äåéèëäèð ñÿíèí ìÿùÿááÿò,
Ñÿíäÿ íÿ ñÿáèð âàð, íÿ äÿ êè úöðÿò.
Ñÿíèí áèð ãàíàäûí îä òóòóð àíúàã,
Ìÿí áàøäàí-àéàüà îäëàíìûøàì, áàõ.
Ñÿí êè÷èê øþëÿäÿí ãà÷ûðñàí àõøàì,
Ìÿíñÿ äàéàíìûøàì, éàíûðàì òàìàì.
Ýåúÿ êå÷ìèøäè êè, áàõ, áèðäÿí-áèðÿ,
Ñþíäöðäö øàìû äà áèð ïÿðè÷þùðÿ.
Øàì áàøû òöñòöëö, êÿäÿðè äàøãûí,
Äåéèðäè: áàõ, ñîíó áåëÿäèð åøãèí.
Àøèãëèê èñòÿñÿí ÿýÿð ñÿí, îäëàí!
Ìÿùâ îë, åøã îäóíäà àõûðàäÿê éàí.
Àøèãèí ãÿáðèíäÿ àüëàìàã áîøäóð,
Øàäëûã åò êè, þëöì àøèãÿ õîøäóð.
Ùÿãèãè àøèãñÿí îëìà ìÿðÿçñèç,
Éàøà Ñÿäè êèìè êèíñèç, ãÿðÿçñèç.
Áàøûíà îä éàüñà ùÿð éàíäàí ÿýÿð,
×ÿêèíìÿç ìåéäàíäàí éåíÿ èýèäëÿð.
×ÿêèíñèí, ýèðìÿñèí äÿíèçÿ èíñàí.
Ýèðäè, ãîðõóòìàñûí ýþçöíö òóôàí.
____________
84

˜ —˜ ˝ ¨¸
´ ˙ ´ ˜ ¸¨˚ ˆˆ ˝˜
ÈÍÚÈ
Áóëóääàí äÿíèçÿ äöøäö áèð äàìëà.

Îíó óòàíäûðäû ñàùèëñèç äÿðéà.
Äåäè: äÿðéà îëàí éåðäÿ íÿéÿì ìÿí?
Äÿðéàíûí éàíûíäà ùå÷ áèð øåéÿì ìÿí!
Äàìëà êè÷èêëèéè áîéíóíà àëäû;
Áèð ñÿäÿô äàìëàíû ãîéíóíà àëäû.
Ýöí ýÿëäè áó äàìëà áèð èíúè îëäó,
Äèëáÿð ýþçÿëëÿðèí ñåâèíúè îëäó.
Ñàäÿëèê ýþñòÿðèá äàìëà àë÷àëäû;
Îäóð êè, àõûðäà áåëÿ óúàëäû.
ÉÎÕÑÓË ÔßÃÈÙ
Êþùíÿ ïàëòàð ýåéìèø ôÿãèù äåéèðëÿð,

Ãàçûíûí åâèíÿ ýÿëäè áèð ñÿùÿð.
Êå÷äè éóõàðûäà ÿéëÿøäè...Ãàçû
Îíóí áó ùàëûíäàí îëäó íàðàçû.
Ìöÿððèô éàïûøûá ÿòÿêëÿðèíäÿí,
Äàíëàéûá êèøèíè îíà äåäè: ñÿí
Áèëìèðñÿí éóõàðû äåéèëäèð éåðèí?
Àõû éîõäó ñÿíèí ãèéìÿòèí, ãÿäðèí.
Éà êå÷ àøàüûéà, éà ÷ûõ ýåò áóðäàí,
Éåðè ðöòáÿñèëÿ òóòóð ùÿð èíñàí.
Ìÿíèì ñþçëÿðèìÿ äàùà íÿ ùàúÿò,
Éåðèíè áèëìÿéÿí ÷ÿêÿð õÿúàëÿò.
Ìþâãåéèíè áèëèá àíëàðñà ùÿð êÿñ,
Õàð îëóá éöêñÿêäÿí àøàüû åíìÿç.
Ïÿíúÿí éîõäóð ñàíìà þçöíö àñëàí,
____________ Áþéöêëöê ùÿð êÿñ÷èí äåéèëäèð àñàí.
Éîõñóë àðèô ýþðäö èø äöøöá ëÿíýÿ,
85

Òàëåéè ýèðèøèá îíóíëà úÿíýÿ.
Ýþçöíäÿí îä ÷ûõäû, áàøûíäàí òöñòö,
Àøàüû òÿðÿôÿ êå÷äè ÿëöñòö.
Ìÿúëèñäÿ ôÿãèùëÿð ýèðèøäè áÿùñÿ,
Ýóðóëòó ãîïàðûá âåðäè ñÿñ-ñÿñÿ.
Ôèòíÿ ãàïûñûíû à÷ûá éåð-éåðäÿí,
Ãàðûøûãëûã äöøäö àðàéà áèðäÿí.
Úÿíýè õîðóç êèìè ùàìû âóðóøäó,
Ãûøãûðûá ùèääÿòëÿ, ãàáàðäû, úîøäó.
Áèðè ñÿðõîø êèìè ãÿçÿáëÿíèðäè,
Áèðè ýþéÿ ãàëõûá, éåðÿ åíèðäè.
Èøÿ ñàëìûøäûëàð åëÿ áèð äöéöí,
Îíó ùÿëë åéëÿìÿê äåéèëäè ìöìêöí.
Êþùíÿ ïàëòàð éîõñóë àøàüû áàøäàí,
Øèð êèìè ìåéäàíà àòûëäû áèð àí.
Äåäè: åé ãàíóí âÿ øÿðèÿò ÿùëè!
Äàâàäàí èø ÷ûõìàç, áóðàõûí úÿùëè.
Äÿëèëäÿ, ñöáóòäà îëóð ýöú, ãöââÿò,
Ãàíóí îëàí éåðäÿ èø ýþðìÿç ùèääÿò.
Áèëèí êè, ìÿíäÿ äÿ âàð òîïëà ÷þâêàí,
Äåäèëÿð: ÷ûõ äàíûø, áó ñÿí, áó ìåéäàí.
Ãàáàüà éåðèéèá àðèô òÿìêèíëÿ,
Äàíûøûá ãÿëáëÿðè àëäû î, ÿëÿ.
Îëäó ñöáóòëàðû î ãÿäÿð ìþùêÿì,
Áöòöí äàâàëàðà ÷ÿêèëäè ãÿëÿì.
Ùÿð éàíäàí äåäèëÿð îíà: àôÿðèí!
Äîüðóäàí äà âàðìûø áþéöê ùöíÿðèí.
Àðèô ñþç àòûíû åëÿ îéíàòäû,
Ãàçû åøøÿê êèìè ïàë÷ûüà áàòäû.
Ñàðûüû ýþíäÿðäè îíà ùþðìÿòëÿ,
Ìÿðùÿìÿò ýþñòÿðèá, äåäè øÿôãÿòëÿ:
Áàüûøëà áèëìÿäèì ìÿí ùöíÿðèíè,
Àøàüûäà ñàíäûì ñÿíèí éåðèíè.
Âàðêÿí ñÿíäÿ áåëÿ áèëèê, ìÿðèôÿò,
Éåðèí éóõàðû îëìàëû, ÿëáÿò.
____________ Ìöÿððèô ñàðûüû îíà âåðÿíäÿ,
Àðèô èøàðÿéëÿ ñþéëÿäè: ìÿíäÿ
86

Îëìàéûáäûð ÿñëà òÿêÿááöð, ãöðóð,
Ñàðûüû áàøûìà ãîéìà, êÿíàð äóð.
Ýþðñÿ éîõñóë äîñòëàð ñàðûã áàøûìäà,
Àçàä íÿôÿñ àëà áèëìÿç ãàðøûìäà.
Ìÿíè ðÿùáÿð áèëèá åòñÿëÿð ùþðìÿò,
Éîõñóëëàð ýþðÿðëÿð ìÿíäÿí ùÿãàðÿò.
Çÿðäÿí éà ïàë÷ûãäàí äöçÿëñèí êóçÿ, —
Áóëàüûí ñóéó áèð ýþðöíÿð áèçÿ.
Àüûë äåéèë çÿðëè ñàðûüà áàüëû,
Êèøèíèí áàøûíäà îëìàëû àüëû.
Áàøäàí áþéöêñÿ äÿ êöäö, áàëãàáàã,
Áàøëàðûíäà áåéèí éîõäóð ùå÷ àíúàã.
Þéöíìÿ ñàðûãëà, ñàããàëûíëà ñÿí,
Ñàðûã ïàìáûãäàíäûð, ñàããàëñà òöêäÿí.
Èíñàíà èíñàíëûã âåðìÿéèð úàìàë,
Áöò ýþçÿë ýþðöíöð, àíúàã îëóð ëàë.
Èíñàíûí þë÷öëöð éåðè ùöíÿðëÿ
Óúàëûá íÿùñ îëìà, äþíìÿ çöùÿëÿ.
Ùÿñèðèí ãÿìèøè óúàñà ÿýÿð
Äàùà ôàéäàëûäûð îíäàí íåéøÿêÿð.
Àðäûíúà éöç êþëÿ ýåòñÿ äÿ, éåíÿ
Àüëûí éîõñà, áþéöê äåìÿçëÿð ñÿíÿ.
Áèð äÿéÿðñèç ìóíúóã áàòìûøäû ýèëÿ,
Äåäè îíó èíúè ñàéàí úàùèëÿ:
Èïÿéÿ ñàðûéûá åéëÿìÿ çÿðëè,
Ìÿíè ñÿíäÿí ùå÷ êÿñ àëìàç, àé äÿëè.
ßëÿôèí éàíûíäà îëñà éöç ÷è÷ÿê,
Éåíÿ ÿëÿôëèéè ãàëàúàã, ýåð÷ÿê.
Âàðëû âàðëà éàõøû ýþðöíìÿç, áèøÿê,
×óëó àòëàñ îëñà åøøÿêäèð, åøøÿê.
Àðèô êèøè äåäè þç áèëäèéèíè,
Éóäó ñþç ñóéóéëà ãÿëáèíäÿí êèíè.
Ãÿëáè èíúèéÿíèí ñþçö îëóð áÿðê,
Ñàðñûëàí äöøìÿíè âóðàñàí ýÿðÿê.
Äöøìÿíèí áåéíèíè ÿç ôöðñÿò âàðêÿí,
____________ Àïàðàð ãóáàðû ôöðñÿò öðÿêäÿí.
Ãàçû áó ñþçëÿðèí îëäó ÿñèðè,
87

Ýþçöíö éàøàðòäû áþéöê òÿãñèðè.
Èëèéèíÿ ãÿäÿð áó ñþç èøëÿäè,
ßëèíèí äàëûíû ìþùêÿì äèøëÿäè.
Éîõñóë àðèô ÷ûõûá ýåòäè îòàãäàí,
Ýÿçäè êèìñÿ îíäàí òàïìàäû íèøàí.
Áþéöêëÿð ÷ÿêäèëÿð óúàäàí íÿðÿ;
Êàôèð ýþéÿ ó÷äó, áàòäûìû éåðÿ?
Íÿãèá ñîðàãëàøûá ãà÷äû ùÿð éàíà,
Äåäè, êèì ðàñò ýÿëèá áåëÿ èíñàíà.
Äåäèëÿð: åëÿ øÿõñ áèçèì øÿùÿðäÿ
Ñÿäèäèð, éàçäûüû áöòöí ñþçëÿðäÿ
Âàðäûð øèðèíëèêëÿ àúû ùÿãèãÿò,
Îíà ìèí àôÿðèí, îíà ìèí ùþðìÿò.
ÀÐÈÔ Âß ÑßÐÕÎØ
Áåëÿ ñþéëÿéèðëÿð, ñÿðõîø áèð íàäàí

Òóòóá áèð àðèôèí àðõàëûüûíäàí,
Îíó éàõàëàéûá ìþùêÿì âóðóðäó,
Àðèô äèíìÿéèðäè, ñàêèò äóðóðäó.
Éàõûíëàøûá îíà äåäè áèð íÿôÿð:
Ñÿíäÿ ùå÷ êèøèëèê éîõìóäóð, ìÿýÿð?
Éóìðóãëà úàâàá âåð, ñÿí äÿ àçüûíà.
Õîø õèñëÿòëè àðèô ñþéëÿäè îíà:
Ãûçüûí àðñëàí êèìè ñÿðõîøëà ùå÷ êÿñ
ßëáÿéàõà îëóá âóðóøà ýèðìÿç.
ÌßÐÓÔ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÙÅÊÀÉß
Ìÿðóôäà âàð èäè áþéöê ìÿðèôÿò,

Ñàäÿ èíñàíëàðà åäèðäè ùþðìÿò.
Äåéèðëÿð áÿðê õÿñòÿ éîõñóë áèð èíñàí
Áèð äÿôÿ Ìÿðóôà ýÿëèáìèø ìåùìàí.
____________ Î ãÿäÿð çÿèôìèø áàøûäàç ãîíàã,
Úàíû àñûëûáìûø áèð òöêäÿí àíúàã.
88

Áó êèøè Ìÿðóôóí åâèíäÿ ãàëûð,
Ýåúÿ àùö-çàðû ýþéÿ óúàëûð.
Íàëÿñèíäÿí éàòà áèëìÿéèð ùå÷ êÿñ,
Õÿñòÿ áàøãàñûíû äóéìàç, äöøöíìÿç.
Àúûäèë õÿñòÿíèí ñþéöøëÿðèíäÿí
Èíúèéèð ùàìûíûí ãÿëáè äÿðèíäÿí.
Î ãÿäÿð ÿòðàôà î ùÿäéàí ñà÷ûð,
Ôÿðéàäûíäàí áöòöí åâ õàëãû ãà÷ûð.
Äàéàíìàã òàãÿòè îëìóð ùå÷ êÿñäÿ,
Áó åâäÿ áèð Ìÿðóô ãàëûð, áèð õÿñòÿ.
Ýåúÿëÿð éàòìàéûð Ìÿðóô áèðúÿ àí,
×îõ ÿçèééÿò ÷ÿêèð þç ãîíàüûíäàí.
Éóõó îðäó êèìè ùöúóì åäèíúÿ
Ìÿðóôó áÿðê éóõó òóòóð áèð ýåúÿ.
Éóõóéà äàëàíäà îíóí ýþçëÿðè,
Éàüäûðûð õÿñòÿ áó àúû ñþçëÿðè:
Áåëÿ àë÷àãëàðà îëñóí éöç ëÿíÿò,
Íàìóññóçäóð, îíäà éîõäóð ìÿðùÿìÿò.
ßéíèíäÿ îëñà äà çàùèä ïàëòàðû,
Íÿ åòèãàäû âàð, íÿ äÿ èëãàðû.
Î ñÿðõîø êè, àëûð éóõóñóíäàí ùÿçç
Éóõóñóç èíñàíûí äÿðäèíè áèëìÿç.
Áèðúÿ àí ýþçöíö òóòìóøäó éóõó,
Õÿñòÿ äîíãóëäàíûá ñþéäö Ìÿðóôó.
Ìÿðóô ñöêóò åäèá âåðìÿäè úàâàá,
×ÿêäè ùÿðÿì ÿùëè õåéëè èçòèðàá.
Àðâàäû Ìÿðóôà äåäè: àé êèøè,
Ýþðäöíìö íàíÿúèá õÿñòÿ äÿðâèøè.
Ãîâ ýåòñèí, ðÿää îëñóí, áàøãà áèð éåðäÿ
Þëñöí, áèç ãàëìàéàã ãÿìäÿ, êÿäÿðäÿ.
Éàõøûëûã, ìÿðùÿìÿò éåðèíäÿ õîøäóð,
Ïèñëÿðÿ éàõøûëûã åéëÿìÿê áîøäóð.
Ùåéèôäèð àçüûí÷ûí éåðèí, éàòàüûí,
Áàëûøû äàø îëñóí ýÿðÿê àë÷àüûí.
Éàìàíà éàõøûëûã åòìÿ ùå÷ çàìàí,
____________ Øîðàíëûã òîðïàãäà áàü ñàëàð íàäàí.
Äåìèðÿì éàõøûéà åòìÿ ìÿðùÿìÿò,
89

ßúëàô àäàìëàðà åéëÿìÿ ùþðìÿò.
Ãàáà àäàìëàðëà åòìÿ õîø ðÿôòàð,
Èòÿ ïèøèê êèìè ÷ÿêèëìÿç òóìàð.
Íàíÿúèá èíñàíûí öñòÿ ãÿëÿì ÷ÿê,
Ãÿäèð áèëìÿéÿíäÿí éàõøûäûð êþïÿê.
Àë÷àã éàõøûëûüû äóéìàç, àíëàìàç,
Íÿ âåðñÿí àë÷àüà, îíó áóçà éàç.
Åëÿ áèð àë÷àüà ìÿíúÿ ùå÷ áèð êÿñ
Ìÿðùÿìÿò ýþñòÿðèá éàõøûëûã åòìÿç.
Ìÿðóôà àðâàäû åäÿíäÿ òÿíÿ,
Äåäè: áó ñþçëÿðè äåìÿ, ýÿë ìÿíÿ.
Îíóí ñþéöøöíö äèíëÿìÿ, ýåò éàò,
Õÿñòÿëèêäÿí éàçûã îëìàéûá ðàùàò.
Äÿðä îíà öç âåðèð, äàíûøûð áåëÿ,
Äèíìÿðÿì, ìÿíäÿ âàð áþéöê ùþâñÿëÿ.
Õÿñòÿëèê åéëÿéèá îíó áèãÿðàð,
Íåéëÿéÿê, áåëÿäèð õÿñòÿ îëàíëàð.
Êåéôèí êþê îëàíäà, ùàëûí õîø, ýÿðÿê
Èíñàí õÿñòÿëÿð÷èí éàíäûðñûí öðÿê.
Úàíñûç ñóðÿò îëñàí ñÿí òèëèñèì òÿê,
Þëñÿí, àäûí ãàëìàç úàíñûç úèñèì òÿê.
Êÿðÿì àüàúûíû ÿêÿí àäàìëàð,
Ýöí ýÿëÿð, ýþòöðÿð ÿêäèéèíäÿí áàð.
Êèì òÿêÿááöð òàúû ãîéìàñà ÿýÿð
Ùÿéàòäà ùÿð çàìàí î õåéèð ýþðÿð.
Ùÿð êÿñäÿ îëàðñà ãöðóð, íàäàíëûã,
Õàð îëàð î, ýþðìÿç ùå÷ ìåùðèáàíëûã.
Âàðñà äà Êÿðõäÿ ÷îõ ìÿçàðûñòàí,
Ìÿðóôóí ãÿáðèäèð äèëëÿðäÿ äàñòàí.
ËÎÂÜÀ ØÀÝÈÐÄ
Áèð àç íöúóì åëìè áèëèðäè áèðè,

Ëàêèí âàðäû îíóí ÷îõ òÿêÿááöðè.
____________ Ãÿëáèíäÿ ëîâüàëûã, áàøûíäà ãöðóð,
Óçàã éîëäàí ýÿëèá î ìÿüðóð-ìÿüðóð.
90

Ýóøèéàðäàí áèëèê àëìàã èñòÿäè,
Îíóí ìÿêòÿáèíäÿ îëìàã èñòÿäè.
Ëàêèí ãöðóðóíó ýþðöá ìöÿëëèì,
Îíà áèðúÿ ùÿðô äÿ åòìÿäè òÿëèì.
Ñÿôÿðäÿí ôàéäàñûç ýåðè äþíÿíäÿ,
Áþéöê àëèì îíà äåäè êè, ñÿíäÿ
Éàìàí ëîâüàëûã âàð, áÿäýöìàíëûã âàð.
Áèëèêäÿí ìÿðùóìäóð áöòöí ëîâüàëàð.
Áèëèêäÿí áàøûíû äîëó ñàíûðñàí,
Îäóð áîø ãàéûäûá ñÿí àëäàíûðñàí.
Þçöíö Ñÿäè òÿê áèëèêñèç áèëñÿí,
Ìÿðèôÿò éûüàðñàí ñÿí õèðìÿí-õèðìÿí.
ÙÀÒßÌ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÙÅÊÀÉß
Áåëÿ ñþéëÿéèðëÿð êè, Ùàòÿì êàðäû,

Ñàíìà áó ñþçëÿðäÿ ùÿãèãÿò âàðäû.
Âûçûëòû ãîïàðûá ìèë÷ÿê èëèøäè,
Áèð ñÿùÿð ùþðöì÷ÿê òîðóíà äöøäö.
Ïóñãóäà äóðìóøäó ñàêèò ùþðöì÷ÿê,
Òîðó ãÿíä äöøöíöá ýÿëìèøäè ìèë÷ÿê.
Ùàòÿì áàõûá îíà äåäè: òàìàùêàð!
Ñàíìà êè, ùÿð éåðäÿ øÿêÿð âàð, ãÿíä âàð
Àõìàãëàð àëäàíàð øèðíèéÿ, ãÿíäÿ,
Ýþðìÿç òîðó, ýåäèá äöøÿð êÿìÿíäÿ.
Áèðè ñþéëÿäè: åé ùàãã ñåâÿí èíñàí!
Áåëÿ åøèòìèøäèì, ýóéà ñÿí êàðñàí.
Äóéäóí áèð ìèë÷ÿéèí ñÿñèíè áåëÿ,
Áèçèì ùàìûìûçäàí äàùà äèããÿòëÿ.
Êè÷èê âûçûëòûäàí îëäóí õÿáÿðäàð,
Ñÿíÿ áóíäàí ñîíðà äåéèëÿðìè êàð?
Ùàòÿì ýöëöá äåäè: ÿçèçèì ìÿíúÿ,
Êàð îë, ãóëàã àñìà àíúàã áèâåúÿ.
Þçöìö êàðëûüà âóðìàñàéäûì ìÿí,
____________ Õÿáÿðäàð îëìàçäûì ÿñëà åéáèìäÿí.
Åâèìäÿ êèì îëñà ìÿíÿ ùÿìñþùáÿò,
91

Ìÿíè êàð áèëÿíäÿ èòìÿç ùÿãèãÿò.
Áöòöí íþãñàíûìû äåéÿð, ÷ÿêèíìÿç,
Êàð îëìàñàì éàëòàã åéáèìè äåìÿç.
Áèëñÿì õèñëÿòèìäÿ âàð ùàíñû íþãñàí,
Äÿðê åäèá äöçÿëäÿ áèëÿðÿì àñàí.
Ïèñ ñþç äèíëÿéÿíäÿ åäÿðÿì ùÿçÿð,
Íàäàí ìÿúëèñèíÿ åòìÿðÿì ýöçÿð.
Ùàòÿì êèìè êàð îë éàëòàüà óéìà,
Íàëàéèã ñþçëÿðè äÿðê åäèá äóéìà.
ËÎÜÌÀÍ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÙÅÊÀÉßÒ
Äåéèðëÿð êè, Ëîüìàí ãàðà ñèôÿòäè,

Êîáóä ýþðöíöðäö, çàùèðè áÿääè.
Áèðè þç êþëÿñè ñàíûá Ëîüìàíû.
Òóòóá èøÿ ñàëûð àðèô èíñàíû.
Ëîüìàí ÷îõ ÿçèééÿò, ÷îõ çÿùìÿò ÷ÿêèð,
Áèð èëäÿ êèøèé÷èí áèð ñàðàé òèêèð.
Ùàðäàíñà êèøèíèí òàïûëûð ãóëó,
Òóòäóüó èø îíà ýÿëèð ãîðõóëó.
Éàëâàðûð, éàõàðûð êèøè Ëîüìàíà,
Ëîüìàí ýöëöìñÿéèá ñþéëÿéèð îíà:
Áèð èë öðÿéèìè åéëÿìèñÿí ãàí,
Áèð ñààòäà íåúÿ ÷ûõàðûì éàääàí?
Ôÿãÿò òÿãñèðèíäÿí êå÷èðÿì éåíÿ,
Õåéð èøèíäÿí çÿðÿð ýÿëìÿéèá ìÿíÿ.
Ñÿíèí÷èí çÿùìÿòëÿ ñàðàé éàðàòäûì,
Ùèêìÿòäÿ þçöì äÿ éöêñÿëäèì, àðòäûì.
Ìÿíèì áèð êþëÿì âàð, îíà áó ýöíäÿí
Äàùà ÷ÿòèí èøëÿð ýþðäöðìÿðÿì ìÿí.
×ÿêäèéèì çÿùìÿòè ñàëàðàì éàäà,
Îíóí ùÿéàòûíû âåðìÿðÿì áàäà.
ßçèééÿò ÷ÿêìÿñÿ áþéöê÷öí ùÿð êÿñ,
Éàíìàç çÿèôëÿð÷èí, î ãÿäèð áèëìÿç.
____________ Èíúèéÿí ýöúëöíöí àüûð ñþçöíäÿí.
Èíúèòìÿç çÿèôè ùå÷ âàõò þçöíäÿí.
92

ÙßÃÈÃÈ ÀØÈÃ
Áèð íÿôÿð Ñÿäè òÿê öðÿéè ñàäÿ

Âåðèá áèð ýþçÿë÷èí êþíëöíö áàäÿ,
Äöøìÿíäÿí úÿôàëàð ýþðöðäö ùÿð àí.
Êþòÿêäÿí îëñà äà îíóí áàüðû ãàí,
Àúûãëàíìàéûðäû áó èøäÿí àíúàã.
Êèìñÿ ýþðìÿéèðäè îíäà ãàøãàáàã.
Äåäèëÿð êè, àðûí éîõìóäóð ìÿýÿð,
Ñóñóðñàí äÿéäèêúÿ ñÿíÿ êþòÿêëÿð?
Äöøìÿí çÿðáÿñèíÿ ìèñêèíëÿð äþçÿð.
ßëèíè úàíûíäàí àúèçëÿð öçÿð.
Àøèã úàâàá âåðäè åëÿ ñþçëÿðëÿ,
Î ñþçëÿð ëàéèãäèð éàçûëñûí çÿðëÿ:
Êþíëöìöí ìöëêöíö òóòìóø ìÿùÿááÿò,
Îðäà éóâà ñàëà áèëìÿç ÿäàâÿò.
ÌßÐÙßÌßÒËÈ ÃÎÚÀ Âß ÎÜÐÓ
Òÿáðèç øÿùÿðèíäÿ áèð ãîúà âàðäû,

Ýåúÿëÿð éàòìàéûá îéàã ãàëàðäû.
Áèð ýåúÿ ýþðäö êè, êÿìÿíäëÿ îüðó
Äûðìàøûð ñöðÿòëÿ äöç äàìà äîüðó.
Î, ñÿñ-êöé ãîïàðûá õàëãû îéàòäû,
Ýÿëÿíëÿð àüàúà, äàøà ÿë àòäû.
Îüðó ýþðöá àäàì òóòóá ùÿð éàíû,
Ãîðõóäà-õÿòÿðäÿ ãàëûáäûð úàíû.
Éàëíûç áèð òÿðÿôäÿí éîëó à÷ûãäû,
Ñöðÿòëÿ ÿêèëèá àðàäàí ÷ûõäû.
Éóìøàëûá ãîúàíûí ãÿëáè îëäó ìóì,
Äöøöíäö: îüðóíó ìÿí åòäèì ìÿùðóì.
Ãàðàíëûãäà äþíöá áàøãà òÿðÿôäÿí,
Îüðóéà éàíàøûá äåäè: äîñòóì, ìÿí
Ñÿíäÿêè úöðÿòÿ îëìóøàì ùåéðàí,
____________ Ùÿëÿ ýþðìÿìèøÿì ñÿíèí òÿê èíñàí.
Èýèäëèê èêèäèð: áèðè äöøìÿíè
93

Ìÿðäëèêëÿ ÿçìÿêäèð, èêèíúè, ñÿíè
Äöøìÿí áöðöéÿíäÿ ãà÷ìàãäûð ÿëàú,
Ýÿðÿê åòìÿéÿñÿí þìðöíö òàðàú.
Ñÿíäÿ âàð äåäèéèì áó èêè õèñëÿò,
Ùÿì ÷åâèêëèê, ùÿì äÿ éàõøû úÿñàðÿò.
Õÿòàäàí-áÿëàäàí âàð ÿìèí éåðèì,
Êÿðÿì ãûë, ýÿë ýåäÿê ñÿíÿ ýþñòÿðèì.
Î áèð ñàðàéäûð êè, áàüëû ùÿð éàíû,
Ùå÷ êÿñèí î éåðÿ ýÿëìÿç ýöìàíû.
Ãîéóì áèð-áèðèíèí öñòÿ íå÷ÿ äàø,
×ûõ ìÿíèì ÷èéíèìÿ ñàðàéà äûðìàø.
ßëèíÿ íÿ êå÷äè îðäàí ÷ûðïûøäûð;
ßëèáîø äþíìÿêäÿí ìÿíúÿ áó õîøäóð.
Øèðèí äèëÿ òóòóá ãîúà îüðóíó,
Þç åâèíÿ òÿðÿô àïàðäû îíó.
Ãÿëáè à÷ûã ãîúà åâäÿ íÿ âàðäû,
Îüðóé÷óí òóëëàäû, îüðó àïàðäû.
Äåäè: ãà÷, äàéàíìà, îë äóìàí, òöñòö,
Úàíûíû õÿòÿðäÿí ãóðòàð ÿëöñòö.
Îüðó ãà÷äû, ãîúà ñÿñ-êöé ãîïàðäû.
Äåäè, âàð-éîõóìó îüðó àïàðäû.
Îüðó äîëó ýåòäè, ãîúà îëäó øàä
Êè, áèð àâàðàíû åéëÿéèá äèëøàä.
Éàõøûíûí ÿëèíäÿí éàõøûëûã ýÿëÿð,
Éàìàí àäàìû äà õîøáÿõò èñòÿéÿð.
____________
94

`¯ ¨˝ ¨ ¨¸
¸¨ ´ ¨ ˆˆ ˝˜
ÒÀËÅ Âß ÃÖÂÂßÒ
Èñôàùàíäà ìÿíèì áèð äîñòóì âàðäû,

Éàìàí äþéöøêÿíäè, ùÿì äÿ ÿééàðäû.
Õûíà òÿê ãûçàðàð ãàíäàí õÿíúÿðè,
Êàáàá åéëÿéÿðäè î äöøìÿíëÿðè.
Òÿðêèíäÿ îëàðäû ùÿð ýöí êàìàíû,
Ãûüûëúûì ñà÷àðäû ïîëàä ïåéêàíû.
Åëÿ äèëàâÿðäè, åëÿ ãÿùðÿìàí,
Îíóí ãöäðÿòèíäÿí ãîðõàðäû àñëàí.
Åëÿ êè êàìàíëà ùÿðáÿ ýÿëÿðäè,
Âóðóá äöøìÿíëÿðè èêè áþëÿðäè.
Ãàëõàíû äåøÿðäè àòäûüû ïåéêàí,
Ñàíêè ãûçûë ýöëö äåøèð áèð òèêàí.
Ýÿëñÿéäè äþéöøÿ íå÷ÿ ïÿùëÿâàí,
Îíóí ïÿíúÿñèíäÿí ãóðòàðìàçäû úàí.
Ñÿð÷ÿ òÿê ÷ÿéèðò÷ÿ îâëàéàð, ýÿçÿð,
Éàíûíäà èýèäëÿð ñÿð÷ÿéÿ áÿíçÿð.
Ïÿëÿíýëÿð îëìóøäó áèð ÿéëÿíúÿñè,
Øèðëÿðè ÿçèðäè ýöúëö ïÿíúÿñè.
Äàü òÿê èýèäëÿðèí î êÿìÿðèíäÿí
Òóòñà, ãàëäûðàðäû äÿðùàë éåðèíäÿí.
Çèðåù ýåéèìëèéÿ âóðñà áèð òÿáÿð,
Éÿùÿðëÿ áÿðàáÿð èêèéÿ áþëÿð.
Áåëÿ áèð ïÿùëÿâàí, áåëÿ áèð èíñàí
Ùÿëÿ ýþðìÿìèøäè áó ýåíèø úàùàí.
Àðèô àäàìëàðà åäÿðäè ùþðìÿò,
Ìÿíÿ äÿ ãÿëáèíäÿ âàðäû ìÿùÿááÿò.
Èø áåëÿ äöøäö êè, ñÿôÿðÿ ýåòäèì,
Î éàõûí äîñòóìà ìÿí âèäà åòäèì.
Èðàãäàí àéðûëûá áèð íå÷ÿ ìöääÿò,
____________ Ìÿí Øàì øÿùÿðèíäÿ åòäèì èãàìÿò.
Ýàù ðàùàòëûã ýþðäöì, ýàù çèëëÿò ÷ÿêäèì,
95

Öìèäëÿ éàøàäûì, ÿçèééÿò ÷ÿêäèì.
Øàìäà éàøàìàã äà áåçäèðäè ìÿíè.
Èñòÿäèì éåíÿ äÿ ýþðöì âÿòÿíè.
Ãÿçàäÿí äÿéèøäè éåíÿ ñÿôÿðèì,
Èðàã þëêÿñèíÿ äöøäö ýöçÿðèì.
Áèð ýåúÿ äöøöíöá õÿéàëà äàëäûì,
Î èýèä äîñòóìó éàäûìà ñàëäûì.
Îíóí ùèúðàíûíäàí ñûõûëäû öðÿê,
Äöøäö õàòèðèìÿ êå÷ìèø äóç-÷þðÿê.
Ýþðöø àðçóñóéëà éîëà äöçÿëäèì,
Èñôàùàíà îíóí éàíûíà ýÿëäèì.
Ýþðäöì êè, äîñòóìóí ùàëû éàìàíäûð,
Èêè ãàò áöêöëöá, áåëè êàìàíäûð.
Ãàðëû äàüëàð êèìè àüàðûá áàøû,
Àõûð ãîúàëûãäàí ýþçöíöí éàøû.
Ãöââÿòëè ãÿëáèíÿ äàü ÷ÿêèá ôÿëÿê,
Îíóí ÿë-ãîëóíó áàüëàéûá ôÿëÿê.
×ûõàðûá áàøûíäàí ãöðóðó äþâðàí,
Ùöíÿðè ãàëìàéûá, îëóá íàòÿâàí.
Äåäèì êè, àñëàíëàð îâëàéàðäûí ñÿí,
Ãîúà òöëêö êèìè íÿäÿí äöøêöíñÿí?
Ýöëöá úàâàá âåðäè: òàòàð äàâàñû
Ãîéìàäû áàøûìäà äþéöø ñþâäàñû.
Ùÿð éåð ãàìûøëûüà äþíäö íèçÿäÿí,
Îä ðÿíýèíäÿ ýþðäöì áàéðàãëàðû ìÿí.
×þêäö ýþçëÿðèìÿ ãàòû áèð äóìàí,
Òàëåéè ñþíÿíäÿ íåéëÿéÿð èíñàí?
Ùöúóì åéëÿéÿíäÿ ìÿí èýèäëÿðÿ,
Ìèçðàãëà öçöéö ñàëàðäûì éåðÿ.
Òàëåéèì åòìÿäè äþéöøäÿ êþìÿê,
Äþâðÿéÿ àëûíäûì öçöê ãàøû òÿê.
Ìåéäàíäàí ãà÷ìàüû áèëäèì ãÿíèìÿò,
Íàäàíëàð áóðàõàð ÿëèíäÿí ôöðñÿò.
Êþìÿêëèê åòñÿ äÿ ïîëàä úþâøÿíèì,
Áÿõòèìèí óëäóçó ýöëìÿäè ìÿíèì.
____________ Ãÿëÿáÿ à÷àðû ÿëäÿ îëìàñà,
Çÿôÿðèí ãàïûñû à÷ûëìàç ÿñëà.
96

Ïÿëÿíýëÿð ñàðñûäàí ýöúëö áèð îðäó
Ãàðøûìûçäà ïîëàä äàü êèìè äóðäó.
Ýþðäöê êè, ýþéëÿðÿ ãàëõûá òîç-òîðïàã,
Äÿìèð äÿáèëãÿíè åéëÿäèê ïàïàã.
Ñöðäöê áóëóä êèìè ÿðÿá àòûíû,
Àë ãàíà áîéàäûã éåðèí ãàòûíû.
Ùöúóìà êå÷ÿíäÿ áó èêè ëÿøêÿð,
Åëÿ áèë òîããóøäó ýþéëÿðëÿ éåðëÿð.
Îõëàð äîëó êèìè äþéäö ùÿð éàíû,
Úîøäó ùÿð òÿðÿôäÿ þëöì òóôàíû.
Äóìàíäàí åëÿ áèë éåð àñèìàíäû,
Ãûëûíúëàð óëäóç òÿê ïàðëàäû, éàíäû.
Ïèéàäà ðàñò ýÿëäèê àòëû äöøìàíà,
Âóðóøäóã îíóíëà ãàëõàí-ãàëõàíà.
Ãûëûíúëà, ìèçðàãëà äþéöøäöêñÿ áèç,
Éåíÿ ýÿòèðìÿäè äþíöê áÿõòèìèç.
Òàëå éàð îëìàñà äþéöøäÿ ÿýÿð,
Êèøèëÿð ãöââÿòëÿ íåúÿ èø ýþðÿð?
Áèçèì ãûëûíúûìûç îëñà äà êÿñêèí,
Íÿäÿíñÿ áÿõò áèçÿ áÿñëÿéèðäè êèí.
Îäóð îðäóìóçäà ùå÷ áèð ïÿùëÿâàí
Ãàëìàäû, îëìàñûí ãàíûíà ãÿëòàí.
Ñöíáöë äÿíè êèìè äàüûëûá éåðÿ,
Äþéöøäÿ ñÿïèëäèê ýåíèø äöçëÿðÿ.
Ãà÷äûã òîðäàí ãà÷àí áàëûãëàð êèìè,
Ãàëäûã àéàã àëòäà éàüàí ãàð êèìè.
Çèíäàíû äåøÿðäèê îõóìóçëà áèç,
Èïÿéÿ áàòìàäû äÿìèð íèçÿìèç.
Òàëå öç äþíäÿðèá îëìàñà éàâÿð,
Ãÿçà îõëàðûíà íåéëÿéÿð ñèïÿð?
Òàíðû áÿõø åòìÿñÿ ÿýÿð ñÿàäÿò
Íåéëÿéÿð ãîëóíäà îëàí ýöú, ãöââÿò.
ßýÿð áÿõò îëìàñà, èíàí êè, ñÿíäÿ,
Íÿ ìöìêöí ôÿëÿêè ñàëìàã êÿìÿíäÿ?
Ãàðûøãà ìÿùâ îëìóð çÿèôëèéèíäÿí,
____________ Øèð ýöúëö îëñà äà ÿçèëÿð áÿçÿí.
Ùÿð êÿñèí ôÿëÿéÿ ÷àòìàéûð ÿëè,
97

Îíóí ýÿðäèøèíÿ áîéóí ÿéìÿëè.
Þìöð ãàëñà, ñÿíè íÿ ñàíúàð èëàí,
Íÿ äÿ ïàð÷àëàéàð âÿùøè áèð àñëàí.
Þìöð áèòñÿ, ñÿíÿ äÿðìàí íåéëÿéÿð?
Îëàð áèðúÿ àíäà øÿðáÿòèí çÿùÿð.
Ðöñòÿìèí áèòìèøäè þìðö äöíéàäà,
Ýöúñöç Øÿüàä âåðäè þìðöíö áàäà.
ßÐÄßÁÈËËÈ ÏßÙËßÂÀÍ
Áèð äÿìèð ïÿíúÿëè ýÿíú ßðäÿáèëäÿ

Ùÿäÿôè äåøìÿêëÿ ìÿøùóðäó åëäÿ.
Áÿùðàìè-Ýóð êèìè êÿìÿíä àòàðäû,
Áèð äàü êå÷èñèíè äÿðùàë òóòàðäû.
Áèð êå÷ÿ ýåéèìëè ìåéäàíà ýÿëäè,
Îíóí ãàðøûñûíäà úþâëàíà ýÿëäè.
ßðäÿáèëëè ýþðäö î ïÿùëÿâàíû,
Îõ àëûá, òÿðêèíäÿí ÷ÿêäè êàìàíû.
Êå÷ÿ ýåéèìëèéÿ ÿëëè îõ àòäû,
Îõëàðûí ùàìûñû ùÿäÿôÿ ÷àòäû.
Áèðè äÿ äåøìÿäè êå÷ÿíè àíúàã,
Î êå÷ÿ ýåéèìëè òÿðïÿíèá ãûâðàã,
Àíñûçûí ÿë àòäû óçóí êÿìÿíäÿ,
Ñàëäû ÿðäÿáèëëè èýèäè áÿíäÿ.
Áèðáàø îðäóýàùà ýÿòèðèá îíó,
ßëèíè áàüëàéûá ÿéäè áîéíóíó.
ßðäÿáèëëè ýåúÿ éàòìàäû áèð àí,
Ñÿùÿð áèð ýþçÿò÷è äåäè: ïÿùëÿâàí,
Îõóí äÿìèð äåøÿð, áóíäà íÿ ñèðð âàð
Êå÷ÿ ýåéèìëèéÿ îëäóí ýèðèôòàð?
Èýèä àüëàéàðàã äåäè: ùå÷ áèð êÿñ
ßúÿëèí ÿëèíäÿí ãóðòàðà áèëìÿç.
Áèð ïÿùëÿâàíäûì êè, ýèðÿíäÿ ùÿðáÿ
Çàë îüëó Ðöñòÿìÿ âóðàðäûì çÿðáÿ.
____________ Áÿõòèìèí ýöúöéëÿ ôèëè éûõàðäûì,
Áöòöí äþéöøëÿðäÿí ãàëèá ÷ûõàðäûì.
98

Ïàðëàã áÿõòèì îëäó ãàðàíëûã ýåúÿ,
Äþíäö äÿìèð îëäó àäè áèð êå÷ÿ.
ßúÿë ÷àòñà, äåøÿð íèçÿ úþâøÿíè,
×àòìàñà, áèð êþéíÿê ãîðóéàð ñÿíè.
ßúÿë ãûëûíúûíû ñèéèðÿí çàìàí,
Úþâøÿí ýåéèíñÿ äÿ ÷ûëïàãäûð èíñàí.
Áÿõòèéàð áèð àäàì îëñà äà ÷ûëïàã,
Îíóí áÿäÿíèíÿ èøëÿìÿç áû÷àã.
ßúÿëè ÷àòìàñà, ìÿùâ îëìàç íàäàí,
Àðèô äÿ ãóðòàðìàç ÿúÿë îõóíäàí.
ÕßÑÒß Âß ÙßÊÈÌ
Áèð êöðä õÿñòÿëÿíèá éàòìàäû ýåúÿ;

Ùÿêèì áàõûá îíà ñþéëÿäè: ìÿíúÿ
×îõ ìåéíÿ éàðïàüû éåéèáäèð êèøè,
Áó ýåúÿ, éÿãèí êè, áèòÿúÿê èøè.
Äÿéñÿ áèð ñèíÿéÿ èòè îõ ÿýÿð,
Äåéèë ïèñ éåìÿêäÿí ìÿäÿé÷èí áåòÿð.
Ïèñ éåìÿê àüðûäûá ïîçàð ìÿäÿíè,
Õÿñòÿëèê èëëÿðúÿ èíúèäÿð ñÿíè.
Ùÿêèì ùÿìÿí ýåúÿ äöíéàäàí ýåòäè,
Î õÿñòÿ ñàüàëûá ãûðõ èë þìð åòäè.
×ÈÐÊÈÍËÈÊ Âß ÁßÇßÊ
×èðêèí àðâàäûíà ãîúà áèð äÿðâèø

Ýþðöí áó ñþçëÿðè íÿ ýþçÿë äåìèø:
×èðêèí éàðàòìûøäûð ñÿíè òÿáèÿò,
Äÿéèøìÿç áîéàãëà î ÷èðêèí ñóðÿò.
Ýöúëÿ ìöìêöí äåéèë îëìàã áÿõòèéàð,
Ñöðìÿíèí êîð ýþçÿ íÿ ôàéäàñû âàð?
Éàõøûëûã ýþçëÿíìÿç ÿñëà èôðèòäÿí,
____________ Ìÿðäëèê ýþðöíìÿéèá äöíéàäà èòäÿí.
Ýÿëñÿ ôèëîñîôëàð Éóíàíäàí, Ðóìäàí,
99

Áàë äöçÿëäÿ áèëìÿç àúû çÿããóìäàí.
Ñÿí äàøëà ñèëÿðñÿí, òóòñà ýöçýö ïàñ,
Ëàêèí äàøäàí ýöçýö äöçÿëòìÿê îëìàç.
Òÿðáèéÿ âåðñÿí äÿ âÿùøè ùåéâàíà,
Õèñëÿòè äÿéèøèá äþíìÿç èíñàíà.
Ñþéöääÿ ýöë à÷àí áèð áóäàã îëìàç,
Çÿíúèíè éóìàãëà öçö àü îëìàç.
×ÀËÀÜÀÍ Âß ÒßÐËÀÍ
Áèð äÿôÿ ÷àëàüàí äåäè: à òÿðëàí,

Ìÿí òÿê óçàãýþðÿí òàïûëìàç, èíàí.
Òÿðëàí äåäè: éàìàí óçàãýþðÿíñÿí?
Áàõ, ñþéëÿ î ÷þëäÿ ñÿí íÿ ýþðöðñÿí?
Áèð ýöíëöê éîë ãÿäÿð ùàâàéà ãàëõäû,
×àëàüàí éöêñÿêäÿí àøàüû áàõäû.
×àëàüàí ñþéëÿäè: ìÿí î ñÿùðàäà,
Èíàí êè, ýþðöðÿì áèð äÿíÿ áóüäà.
Áó ñþçÿ òÿÿúúöá åéëÿäè òÿðëàí,
Éåðÿ øûüûäûëàð ÷ÿêìÿäÿí áèð àí.
Åëÿ êè, ÷àëàüàí éåðÿ éàíàøäû,
Úàéíàüûíà óçóí áèð èï äîëàøäû.
×àëàüàí äöøöíöá áèëìÿäè êè, äÿí
Òÿëÿéÿ ñàëàúàã îíó ãÿôèëäÿí.
Íÿ èíúè àëûíàð ùÿð úöð ñÿäÿôäÿí,
Íÿ äÿ êå÷ÿ áèëÿð ùÿð îõ ùÿäÿôäÿí.
Òÿðëàí äåäè: ýþðäöí óçàãäàí äÿíè,
Íÿ ôàéäà, ñå÷ìÿäèí àíúàã äöøìÿíè.
Áåëÿ úàâàá âåðäè îíà ÷àëàüàí:
Ñàéûãëûãëà ãà÷ìàã îëìàç ãÿçàäàí.
Áèðèíèí ãàíûíû òþêÿíäÿ ÿúÿë,
Ãÿçà ýþç à÷ìàüà âåðìÿéèð ìàúàë.
Öçýö÷ö íÿ ãÿäÿð ìÿüðóð îëñà äà,
Éåíÿ öçÿ áèëìÿç ñàùèëñèç ñóäà.
____________
100

¸ ˝ ¨¸
ˆ ˝ ˆˆ ˝˜
ÃÀØÃÀÁÀÃËÛ ÀÄÀÌ
Áèð àüûëëû êèøè éàòûðäû õÿñòÿ.

Äåäèëÿð: ôèëàíäàí ýåò øÿêÿð èñòÿ.
Äåäè: ãàøãàáàãëû àäàìäàí äÿðìàí
Àëìàãäàíñà, þëñÿ éàõøûäûð èíñàí.
Éöç èëè õÿñòÿëèêäÿí ýþðñÿì ÿçèééÿò,
Òóòãóí öçëöëÿðäÿí ÷ÿêìÿðÿì ìèííÿò.
Êþíöë èñòÿéÿíèí àðäûíúà ýåòìÿ,
Ñÿí þç òÿìêèíèíè ñàõëà, ìÿùâ åòìÿ.
Óéìà íÿôñÿ ÿýÿð àüëûí, ùóøóí âàð,
Íÿôñ åäèð êèøèíè áó äöíéàäà õàð.
Ãàðûíãóëó îëñàí, ýöí ýÿëÿð êè, ñÿí
Éåìÿê òàïìàéàíäà ÿçàá ÷ÿêÿðñÿí.
×þðÿéè áîëëóãäà éåñÿí ÿýÿð àç,
×ÿòèíëèê âàõòûíäà ðÿíýèí ñàðàëìàç.
×îõ éåéÿí, ãàðûíäàí éöê ÷ÿêèð ùÿð äÿì,
×þðÿê òàïìàéàíäà ÷ÿêèð ãöññÿ, ãÿì.
×îõ éåéÿí äàèìà õÿúàëÿò ÷ÿêìèø,
Ãàðûí äàð îëìàëû, öðÿéèí ýåíèø.
Àðâàäà ùÿääèíäÿí ÷îõ éàõûí äóðìà
Àüëûí âàð þçöíö ãûëûíúà âóðìà.
Ùÿäñèç îëñà ÿýÿð èøðÿòÿ ðÿüáÿò,
Ñÿíè ìÿùâ åéëÿéÿð àõûðäà øÿùâÿò.
ÃÀÐÛÍÃÓËÓ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÙÅÊÀÉß
Áó õóðìàäàí øèðèí ùåêàéÿòè ìÿí

ßðìÿüàí ýÿòèðäèì ñèçÿ Áÿñðÿäÿí.
Áèð äÿôÿ Áÿñðÿäÿ îëäóüóì çàìàí,
Äîñòëàðëà êå÷èðäèê áèð õóðìàëûãäàí.
____________ Éîë÷óëàð è÷èíäÿ áèð íÿôÿð âàðäû,
101

×îõ éåéÿíäè, ñàíêè ãàðíû àíáàðäû.
Õóðìà àüàúûíû ýþðöá äûðìàøäû,
Áèðäÿí áóäàã ñûíäû, àüàúäàí àøäû.
×ûõäû áèðúÿ àíäà áÿäÿíäÿí úàíû,
Êÿíäõóäà ýþðöíúÿ àðòäû ùÿéúàíû.
Äåäè: áó êèøèíè êèìäèð þëäöðÿí?
Äåäèì êè, äàíûøìà ÷îõ ãÿçÿáëÿ ñÿí,
Ãàðíûäûð þìðöíö âåðÿí çàâàëÿ,
Ãàðûíãóëóëóãäàí äöøöá áó ùàëÿ.
Ùÿð õóðìà àüàúäàí äÿðèëìÿç àñàí,
Áÿçÿí õóðìà ö÷öí ìÿùâ îëàð èíñàí.
Ãàðûí áèð çÿíúèðäèð áàüëàéàð ãîëó,
Îëìàç ãàðûíãóëó Àëëàùûí ãóëó.
Ãàðûøãà ÿìÿêäÿí àëûð ÷îõ ëÿççÿò,
×îõ éåéÿí ÷ÿéèðòêÿ ÷ÿêìÿéèð çÿùìÿò.
Ãÿëáèíè ïàê åëÿ äöíéàäà àíúàã,
Èíñàíûí ýþçöíö äîéóðàð òîðïàã.
ØßÊßÐ ÑÀÒÀÍ
Áèð äÿôÿ áàçàðäà äàéàíûá ñÿùÿð,

Òàáàãäà ñàòûðìûø áèðè íåé-øÿêÿð.
Äåéèð áèð àðèôÿ: ýÿë íèñéÿ àë ñÿí,
ßëèíÿ äöøÿíäÿ ïóëó âåðÿðñÿí.
Àðèô âåðèð îíà ýþçÿë áèð úàâàá:
Ìÿí øÿêÿð éåìÿñÿì ÷ÿêìÿðÿì ÿçàá,
Ëàêèí ñÿí áîðúóíó èñòÿéÿí çàìàí,
Öðÿéèì ñûõûëàð èçòèðàáûìäàí.
Àüûëëû èñòÿìÿç åëÿ ãÿíä, øÿêÿð
Êè, îëñóí àõûðäà îíóí÷óí çÿùÿð.
ÃÖÐÓÐËÓ ÉÎÕÑÓË
Õöòÿíäÿ áèð äÿôÿ áþéöê ùþêìäàð

____________ Âåðäè áèð éîõñóëà èïÿêäÿí ïàëòàð.
Òÿøÿêêöð åéëÿéèá àüûëëû èíñàí,
102

Øàùà ñþéëÿäè êè, âàð îë, ùþêìðàí.
Ñÿíèí áÿõøèøèíäÿí øàä îëäó êþíëöì,
Ñàíäûì êè, à÷ûëäû øÿòàðÿò ýöëöì.
Äÿéÿðëè îëñà äà, ëàêèí, ùÿäèééÿí,
Þç áåçèì éàõøûäûð ìÿíèì èïÿêäÿí.
Ìÿñëÿùÿò áóäóð êè, ãóðó éåðäÿ éàò,
Ýÿáÿé÷èí ÿéèëìÿ éåðÿ éåääè ãàò.
ÃÀÐÛÍÛÍ ÏÈØÈÉÈ
Ãàðûíûí áèð àúýþç ïèøèéè âàðäû.

Áó ïèøèê ùÿääèíäÿí ÷îõ òàìàùêàðäû.
ßìèðèí ãÿñðèíÿ ýåòäè î, áèðäÿí
Êþëÿëÿð îõ àòäû îíà éåð-éåðäÿí.
Àüûð éàðàëàíäû, ãàíà áóëàøäû,
Ïèøèê úàí ùàéûíäà åøèéÿ ãà÷äû.
Äöøöíäö: áó îõäàí ãóðòàðñàéäûì úàí,
Ìÿí þç õàðàáàìäà òóòàðäûì ñè÷àí.
Ñÿíè áàë÷ûí àðû ñàíúìàìûø ùÿëÿ,
Êå÷èí äîøàáûíëà, ãÿíàÿò åéëÿ.
ÀÜÛËËÛÍÛÍ ÒÈÊÄÈÉÈ ÅÂ
Òèêäè áèð àüûëëû êè÷èê áèð áèíà,

Áèð íÿôÿð éàíàøûá ñþéëÿäè îíà:
Ìàäàì êè, ÿëèíäÿ èìêàí âàð, íÿäÿí
Þçöí÷öí ýþçÿë áèð ñàðàé òèêìèðñÿí?
Äåäè: ÷îõ éöêñÿëìÿê áîøäóð, ÿáÿñäèð,
Ìÿíÿ éàøàìàã÷ûí áó åâ äÿ áÿñäèð.
×àéëàðûí, ñåëëÿðèí úîøãóí ÷àüûíäà,
Àüûëëû åâ òèêìÿç éîë ãûðàüûíäà.
Éöêñÿê êàøàíÿëÿð, óúà ãÿñðëÿð
Éûõûá äàüûòìûøäûð óçóí ÿñðëÿð.
____________
103

¯˜˜¨˝ ¨ ¨¸
—`¨ ˆˆ ˝˜
ÈÁÐßÒËÈ ÑÞÇËßÐ
Äàü ÿòÿéè êèìè ÿéèëñÿí éåðÿ,

Áàøûí ÿçÿìÿòëÿ ãàëõàð ýþéëÿðÿ.
Ñàõëàñàí äèëèíè, åé àðèô èíñàí,
Ñÿí ÿçèééÿò ÷ÿêèá ýþðìÿçñÿí çèéàí.
Àðèô ñÿäÿô êèìè ýåú àüûç à÷àð,
Àíúàã äàíûøàíäà èíúèëÿð ñà÷àð.
Óçóí ñþç ãóëàüà âåðÿð ÿçèééÿò,
Çÿùëÿíè àïàðàð óçóí íÿñèùÿò.
Áèð àí äàéàíìàäàí äàíûøñà ùÿð êÿñ,
Êèìñÿíèí ñþçöíö åøèäÿ áèëìÿç.
Ùÿðçÿêàð, áîøáîüàç ùàçûðúàâàáäàí
Éàõøûäûð äöøöíöá äàíûøàí èíñàí.
Ñþçö äöøöíìÿìèø ñþùáÿòÿ êå÷ìÿ,
Éöç äÿôÿ þë÷ìÿñÿí, áèð äÿôÿ áè÷ìÿ.
Àðïà áîéäà êè÷èê áèð ìöøêö ÿíáÿð,
Éöç ÿòèðñèç ýöëÿ îëàð áÿðàáÿð.
Àç äàíûøàí àäàì õÿúàëÿò ÷ÿêìÿç,
Ïåøèìàíëûã ýþðöá, íÿäàìÿò ÷ÿêìÿç.
Àðèô îë, ñþùáÿòè ìöõòÿñÿð åéëÿ,
Óçóí äàíûøàíäàí ãà÷, ùÿçÿð åéëÿ.
Éöç ÿéðè îõ àòñàí îëìàç äÿéÿðè,
Áèð îõ àò — ùÿäÿôäÿí ýåòìÿñèí ÿéðè.
Ýèçëèíäÿ áèð åëÿ ñþç äàíûøìà ñÿí,
Áèð ýöí ãûçàðàðñàí õÿúàëÿòèíäÿí.
Äþðä äèâàð è÷èíäÿ åéëÿñÿí ãåéáÿò,
Ñþçöíö åøèäÿí òàïûëàð ÿëáÿò.
Áèð øÿùÿð êèìèäèð — ñèðð ñàõëàð öðÿê,
Äàðâàçàñû à÷ûã îëìàñûí ýÿðÿê.
____________ Àüûëëû äèëèíè ñàõëàð äöíéàäà,
Øàì äèëèíäÿí éàíàð, ñîâðóëàð áàäà.
104

ÒßÊßØ Âß ÃÓËËÀÐÛ
Òÿêÿø ãóëëàðûíà áèð ýöí à÷äû ðàç.

Òàïøûðäû, áó ñèððè äàíûøìàã îëìàç.
Ñîíðà ìÿëóì îëäó à÷ûëìûøäûð ñèðð.
Åäèá ãóëëàðûíû Òÿêÿø ìöãÿññèð,
Ñþéëÿäè: ñèððèìè à÷äûì áèð èëÿ,
Áèð àíäà ñàëäûíûç ñèç äèëäÿí-äèëÿ.
Ñîíðà äà ãÿçÿáëÿ ãîïàðûá ôÿðéàä,
ßìð åòäè ãóëëàðû þëäöðñöí úÿëëàä.
Áèð ãóë áàø åíäèðèá äåäè: ùþêìäàð,
Ýÿë áèçè þëäöðìÿ, ñÿíñÿí ýöíàùêàð.
ßýÿð î ÷åøìÿíè áàüëàñàéäûí ñÿí,
Ñåë êèìè úîøìàçäû þç ìÿíáÿéèíäÿí.
Þçöí ñàõëàéàñàí ýÿðÿê ñèððèíè,
À÷ìàñûí áàøãàñû öðÿê ñèððèíè.
Âåð õÿçèíÿäàðäà ãàëñûí ýþâùÿðèí,
Ëàêèí þç ãÿëáèíäÿ îëñóí ñþçëÿðèí.
Ñèðð à÷ûëìàäûãúà ùöíÿð ñÿíäÿäèð,
Ñèððèí à÷ûëäûìû — äöøìÿíèíäÿäèð.
Öðÿê ãóéóñóíäà ñþçö áÿíäÿ ñàë,
Áàüëà áèð äèâ êèìè, ñÿí êÿìÿíäÿ ñàë.
Áèð äèâèí ÿëèíè à÷ûá áóðàõñàí,
Ñàíìà êè, òóòàðñàí îíó ÷îõ àñàí.
Áèð äèâ ÷ûõñà ÿýÿð äÿìèð ãÿôÿñäÿí,
Ãàéûòìàç î ýåðè, ãà÷ûá ìÿùáÿñäÿí.
Ðÿõøèí éöéÿíèíè à÷àð áèð óøàã,
Îíó òóòà áèëìÿç éöç Ðöñòÿì àíúàã.
Þìðöíäÿ çÿðÿðëè ñþç äåìÿ ÿñëà,
×ÿêèð èíñàí îüëó äèëèíäÿí áÿëà.
Áèð íàäàí êÿíäëèéÿ äåäè àðâàäû:
Ñþçöíëÿ þçöíÿ ýöëäöðìÿ éàäû.
Ýÿðÿê åëÿ ñþçöí, ñþùáÿòèí îëñóí,
Ñÿíÿ ãàéòàðûëñà, òàãÿòèí îëñóí.
Íÿ ÿêñÿí òàðëàíäà, îíó áè÷ÿðñÿí,
____________ Ãÿëáèí òÿìèç îëñà, ñþçö ñå÷ÿðñÿí.
Áÿðÿùìÿí ñþéëÿéèá áó ýþçÿë ñþçö:
105

Ùþðìÿòè éàðàäàð èíñàíûí þçö.
×îõ îéóí îéíàñàí îëìàç ùþðìÿòèí,
Îëìàç åë è÷èíäÿ ãÿäðèí, ãèéìÿòèí.
Õèñëÿòèí òöíä îëñà, åë ñÿíäÿí ãà÷àð,
Íÿ àúèç îë, íÿ äÿ àçüûí çöëìêàð.
ÀÚÛÄÈËËÈ ÎËÌÀÜÛÍ ÇßÐßÐÈ
Áèðè ñþéöø ñþéäö äàâà çàìàíû,

Îíó áÿðê äþéäöëÿð, ýþéÿðäè úàíû.
Ïàëòàðû úûðûëäû, ãàëäû ëöò-öðéàí,
Áèð àüûëëû äåäè: åé õóäáèí èíñàí!
Àüçûíû éóìñàéäûí ÿýÿð ãþí÷ÿ òÿê,
Ñèíÿí éûðòûëìàçäû, éåìÿçäèí êþòÿê.
Òÿíáóð áåéèíñèçäèð, äàíûøûð ùÿäéàí,
Ðàùàòëûã âåðìÿéèð êèìñÿéÿ áèð àí.
Îëìàñàéäû ÿýÿð àëîâóí äèëè,
Îíó ñþíäöðìÿçäè ñóëàðûí ÿëè.
Ùöíÿð ñàùèáèíè ýþñòÿðèð ùöíÿð,
Ùöíÿðäèð ýöí êèìè ïàðëàã áèð ýþâùÿð.
Õàëèñ ìöøêöí âàðñà, òÿðèô åòìÿ ñÿí,
Äÿéÿðè áèëèíèð ìöøêöí ÿòðèíäÿí.
Çÿðýÿðëÿð éàíûíäà áîøäóð àíä è÷ìÿê,
Çÿðèí ñàôëûüûíû ýþñòÿðÿð ìÿùÿê.
Ìèí áþùòàí éàüäûðûá ÿáëÿùëÿð äåäè:
Ñþç äóéàí ÿùë àäàì äåéèëäèð Ñÿäè.
Êöðêöì äÿ ñîéóëñóí ÿéíèìäÿí ìÿíèì,
Ëàêèí áîø ñþçëÿðäÿí ýåòìÿñèí áåéíèì.
ÕßÑÒß ÎÜÓË
Àüûð õÿñòÿ èäè ßçÿäèí îüëó.

Îüëóíóí ùàëûíû ýþðöá ãîðõóëó,
____________ Îíóí ðàùàòëûüû éîõäó áèðúÿ àí.
ßçÿäÿ äåäè ÷îõ àðèô áèð èíñàí:
106

Èñòÿéèðñÿí îüëóí îëìàñûí õÿñòÿ,
Àçàä åò ãóøëàðû, ãîéìà ãÿôÿñäÿ.
ßçÿä ùàãã ñåâÿíäè, áó ñþçÿ áàõäû,
Ãÿôÿñäÿí ãóøëàðû à÷ûá áóðàõäû.
Õîøñÿñëè áèð áöëáöë ñàõëàäû áàüäà,
Áöëáöëöí ãÿôÿñè àñûëäû òàüäà.
Îüëó ñÿùÿð-ñÿùÿð áàü÷àéà ýÿëäè,
Òÿê ýþðöá õîøàâàç áöëáöëö, ýöëäö.
Äåäè: îëìàñàéäû ñÿíäÿ õîø íÿôÿñ,
Áöëáöëöì, îëìàçäû ìÿñêÿíèí ãÿôÿñ.
Äèíìÿñÿí òîõóíìàç ñÿíÿ ùå÷ áèð êÿñ,
Äèíÿíäÿ ñþçëÿðèí òÿñèðñèç êå÷ìÿç.
Ñóñóá äàíûøìûðäû Ñÿäè áèð çàìàí,
Îäóð ãóðòàðìûøäû òÿíÿ îõóíäàí.
Éàäûí ñþùáÿòèíäÿí êèì îëñà êÿíàð,
Îíóí êþíöë àäëû áèð ùÿìäÿìè âàð.
Àðèô îë, åéá à÷ìàã îëìàñûí èøèí,
Ñÿí þç íþãñàíûíû, åéáèíè äöøöí.
Äèíëÿìÿ íàäàíûí áîø ñþçëÿðèíè,
Áèð ÷ûëïàã ýþðÿíäÿ éóì ýþçëÿðèíè.
ÒßÑÈÐÑÈÇ ÍßÑÈÙßÒ
Ùóø ÿùëè ñþçöìÿ éåòèðñÿ äèããÿò,

Îíà õîø ýþðöíÿð åòäèéèì ñþùáÿò.
Áèð ýöí âèäà åäèá Áåéòöëùÿðàìÿ,
Ñÿôÿðÿ ÷ûõìûøäûì Äàðöññÿëàìÿ.
Áèð ýåúÿ ìÿí éàëíûç ãàëäûüûì çàìàí,
Ýþçöìÿ ñàòàøäû áèð ãàðà èíñàí.
Àëûá àüóøóíà àé öçëö úàíàí,
Ýþðäöì, äîäàüûíû äèøëÿéèð íàäàí.
Ñàíêè î èôðèòäè, ãàäûíñà Áèëãèñ.
Ñàíêè áèð ìÿëÿêè ãóúìóøäó Èáëèñ.
Þðòöá àü èïÿéè ãàðà áèð êå÷ÿ,
Ñàíêè áèðëÿøìèøäè ýöíäöçëÿ ýåúÿ.
____________ Éàíûá ôöçóëëóãäàí îä òóòäó öðÿê.
Äåäèì êè, áóíëàðû àéûðàì ýÿðÿê.
107

Äþéäöì î èôðèòè ãûçû áóðàõñûí,
Ýöí ÷ûõñûí áóëóääàí, èøûüû àõñûí.
×ÿêèëäè ýöëøÿíèí öñòöíäÿí äóìàí,
Éóìóðòà ãàðüàíûí ÷ûõäû àëòûíäàí.
Èôðèò ãîðõóñóíäàí ãà÷äû òåç ýåðè,
Ëÿíÿòëÿð éàüäûðäû ìÿíÿ î ïÿðè.
Äåäè: åé íàíÿúèá ðèéàêàð èíñàí!
Åé äöíéàéà óéàí ýþçö äàð èíñàí!
Èëëÿðäè, êþíëöìö âåðìèøäèì ÿëäÿí,
Úàí òÿê ñåâèá îíà âóðóëìóøäóì ìÿí.
Èíäè áèøèðìèøäèì î õàì òèêÿíè,
Íå÷èí ñåâýèëèìäÿí àéûðäûí ìÿíè?
Ãàäûí áàüûðàðàã ñþéëÿäè: äÿùøÿò!
Ãàëìàéûá àðàäà ìÿðùÿìÿò, øÿôãÿò.
Áèð ýÿíú éîõìó ìÿíèì ùàëûìà éàíñûí,
Ýÿëèá áó ãîúàäàí èíòèãàì àëñûí.
Åëäÿ ùÿéàñûçëûã àðòûá îëäóãúà,
Íàìÿùðÿì ãàäûíà ÿë àòûð ãîúà.
Áó ãàäûí î ãÿäÿð ñÿñ-êöé ãîïàðäû,
Ùÿéàäàí òÿð éóéóá ìÿíè àïàðäû.
Àüëûì ñþéëÿäè êè, èíäè ñÿí ýÿðÿê
Ãàáûãäàí ÷ûõàñàí áèð ñàðûìñàã òÿê.
ßíýÿë áàø âåðìÿñèí äåéÿ ãîðõóäàí,
Ñîéóíóá ëöò îëäóì ÷ÿêìÿäÿí áèð àí.
Ãàäûíûí éàíûíäàí ãà÷äûì ëöò ÷ûëïàã;
Äåäèì ïàëòàð ãàëñûí, ãóðòóëóì àíúàã.
Áó èøèí öñòöíäÿí êå÷äè áèð ìöääÿò,
Ìÿíÿ ðàñò ýÿëÿðÿê äåäè î àôÿò:
Ìÿíè òàíûéûðñàí? Äåäèì: øöáùÿñèç!
Ùÿëÿ áèð äÿôÿ äÿ ñàâàøìûøûã áèç.
Òþâáÿ åëÿìèøÿì, èíàí êè, áèð äÿ
Ôöçóëëóã åòìÿðÿì äàùà ùå÷ éåðäÿ.
Àüûëëû åëÿ èø ýþðìÿç áèð çàìàí,
Áþéöê çÿðÿð ÷ÿêèá îëñóí ïÿøèìàí.
Î ýöíêö èø ìÿíÿ áèð èáðÿò îëäó,
Î ÷ÿêäèéèì áÿëà íÿñèùÿò îëäó.
____________ Ñàõëà þç äèëèíè àüëûí âàð ÿýÿð.
Éà ñóñ, éà Ñÿäè òÿê ñà÷ ñþçäÿí ýþâùÿð.
108

ÃÅÉÁßÒ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Áèðèñè åäèðäè äîñòëàðëà ãåéáÿò,

Îíà áèð àüûëëû âåðäè íÿñèùÿò:
Éàíûìäà ïèñëÿìÿ äåäè þçýÿíè,
Îíäà ïèñ íÿçÿðëÿ ýþðöðÿì ñÿíè.
Õàëãûí ïèñëèéèíè äàíûøàí áèð êÿñ,
Íàíÿúèá àäàìäûð, éàõøûëûã ýþðìÿç.
ÎÜÐÓ Âß ÄÖÊÀÍ×Û
Áèð îüðó ñÿùðàäàí Ñèñòàíà ýÿëäè,

Íÿñÿ àëìàã ö÷öí äöêàíà ýÿëäè.
Ìàëû ÿñêèê âåðäè áàããàë áèð ÷ÿðÿê
Îüðó ñþéëÿäè êè, èëàùè, ýÿðÿê
Ýåúÿ îüðóëàðû éàíìàñûí îääà.
Áàããàë àäàì ñîéóð ýöíäöç-ýöíîðòà.
Ãîðõóñó, öðêöñö éîõäóð êèìñÿäÿí.
Ýåúÿ ãîðõà-ãîðõà åâ ñîéóðàì ìÿí.
ÔÈÐÈÄÓÍÓÍ ÂßÇÈÐÈ
Ôèðèäóí øàùûí áèð âÿçèðè âàðäû,

Âÿçèð ùÿãèãÿòè éöêñÿê òóòàðäû.
Óçàüû ýþðÿíäè, ôèêðè à÷ûãäû,
Øàùûí ìÿúëèñèíäÿ î éàðàøûãäû.
Áèðè ýÿëèá øàùà äåäè áèð ñÿùÿð:
Øàùûì, ÿñèðýÿñèí ñÿíè áó ýþéëÿð!
Ãÿðÿçèì éîõ, áóäóð ñþçöìöí ñàüû,
Ñÿíÿ áó âÿçèðèí êÿñèëèá éàüû.
Þëêÿíäÿ íÿ ãÿäÿð âàðäûðñà ëÿøêÿð,
Ùàìûíà áîðú âåðèð îâóú-îâóú çÿð.
____________ Äåéèð: áîðú àëàíëà áåëÿ øÿðòèì âàð:
Øàù þëÿíäÿí ñîíðà áîðúó ãàéòàðàð.
109

Áó õàèí âÿçèðèí ñåâìÿéèð ñÿíè,
Òàõòûíûí, òàúûíûí îëóá äöøìÿíè.
Øàù áàõûá ãÿçÿáëÿ äåäè: åé âÿçèð,
Ñþéëÿ áó íÿ ñþçäöð äèëëÿðäÿ ýÿçèð,
ßúÿáà íÿ ïèñëèê åòìèøÿì ñÿíÿ,
Ýèçëèíúÿ àðàéà ñàëûðñàí ôèòíÿ?
Öçäÿ ýþðöíöð êè, äîñòóìñàí ìÿíèì,
Ùÿãèãÿòäÿ ñÿíñÿí áþéöê äöøìÿíèì.
Âÿçèð ùþêìðàíûí þïäö òàõòûíû,
Äåäè: óúà ýþðöì, øàùûì, áàõòûíû.
Ãîé à÷ûã ñþéëÿéèì ìÿí, åé øÿùðèéàð!
Áöòöí õàëã îëóáäóð ñÿíÿ ùàâàäàð.
Ñÿíèí þëöìöíö øÿðò ãîéìóøàì ìÿí,
Áîðúó ãàéòàðìàüûí ÿíäèøÿñèíäÿí
Ñÿíÿ ýåúÿ-ýöíäöç îëóíóð äóà.
Äåéèðëÿð, øàùûìûç ýþðìÿñèí áÿëà.
Þìðö óçóí îëñóí øàùûí ùÿìèøÿ,
Ýþðìÿñèí ùå÷ çàìàí êÿäÿð, ÿíäèøÿ.
Øàùûí ÷è÷ÿê êèìè à÷ûëäû öçö,
Éàòäû öðÿéèíÿ âÿçèðèí ñþçö.
Âÿçèðèí äàùà äà àðòäû ùþðìÿòè,
Àðòäû øàù éàíûíäà ãÿäðè-ãèéìÿòè.
Àíúàã ïåøèìàíëûã ÷ÿêäè ôèòíÿêàð,
×öíêè úÿçà âåðäè îíà ùþêìäàð.
Øåéòàíëûã åéëÿéèá êèì àðà âóðñà,
Áÿõòè öç äþíäÿðÿð, î ýþðÿð úÿçà.
Ñàëûð íàäàíëûãäàí êèì ôèòíÿ-ôÿñàä,
Åäèð èêè äîñòó áèð-áèðèíÿ éàä.
Àíúàã äîñòëàð éåíÿ áèðëÿøÿí çàìàí,
Î õÿúàëÿò ÷ÿêèð, îëóð ïåøèìàí.
Ôèòíÿ àòÿøèíè éàíäûðàí íàäàí
Þçö äÿ ãóðòàðìàç îääàí-àëîâäàí.
Ùÿð êÿñ Ñÿäè êèìè ñåâñÿ õÿëâÿòè,
Îëìàç áó äöíéàéà ùöñíè-ðÿüáÿòè.
____________ Ùàãã ñþçö äåìÿêäÿí ýÿëìÿç éàìàíëûã,
×ÿêìÿçñÿí äöíéàäà ñÿí ïåøèìàíëûã.
110

ÕÎØÕÈÑËßÒ ÃÀÄÛÍ
Ôÿðìàíûíäà îëñà àðâàäû ÿýÿð,

Þç éîõñóë ÿðèíè ïàäøàù åéëÿð.
Éàíûíäà îëàðñà âÿôàëû éàðûí,
Åëÿ áèë áàøûíäàí àøûáäûð âàðûí.
Äöøöíìÿ, áöòöí ýöí éåñÿí ãöññÿ, ãÿì,
Âàð ýåúÿ äÿðäèíè ÷ÿêÿí áèð ùÿìäÿì.
Êèìèí ãàäûíû õîø, åâèäèð ðàùÿò,
Áèë êè, òàíðû îíà åäèá ìÿðùÿìÿò.
Àðâàä îëñà ÿýÿð ùÿéàëû äèëáÿð,
Ñàíêè áèð úÿííÿòäÿ ùÿéàò ñöðöð ÿð.
Êèìÿ éàð îëóáñà èíúÿ áèð íèýàð,
Îíóí öðÿéèíäÿ ãàëìàç àðçóëàð.
×èðêèí äÿ, èäáàð äà îëñà ñóðÿòè,
Àðâàäûí õîø îëñóí ýÿðÿê ñþùáÿòè.
Áàõìà ýþçÿëëèéÿ, ÷èðêèíëèéÿ ñÿí,
Õîøëàí àðâàäûíûí íÿúàáÿòèíäÿí.
Áÿäÿñèë ýþçÿë éîõ, ÿñèë ÷èðêèí àë,
ßñèëëèê åéá þðòÿð, ýÿòèðìÿç ìÿëàë.
Ïèñ õàñèééÿò îëñà áèð ïÿðè÷þùðÿ,
Þìðöíö âåðÿúÿê ÿðèí ùÿäÿðÿ.
Îíà ùàëâà âåðñÿí, ñèðêÿ ñàíàúàã,
ßëèíäÿí äàèìà àúûãëàíàúàã.
Äèëàðà áèð ãàäûí ùå÷ îëìàç áÿäõàù,
Áèçè ïèñ ãàäûíäàí ñàõëàñûí Àëëàù.
Òóòèéÿ áèð ãàðüà îëñà ùÿìíÿôÿñ,
Îíà çèíäàí êèìè ýþðöíÿð ãÿôÿñ.
Ãàøãàáàãëû ãàäûí ýþðìÿêäÿí èíñàí,
Õîøäóð ýþðñÿ ÿýÿð ãàðàíëûã çèíäàí.
Àðâàäûí ïèñ îëñà, áàõ, áóäóð ÷àðÿ:
Éà äþç, éà äöíéàíû äîëàí àâàðÿ.
Áàøìàã àéàüûíû ñûõìàãäàíñà, ñÿí
Äàùà éàõøû îëàð áàøìàãñûç ýÿçñÿí.
Åâèíäÿ äöøöðñÿ ùÿð çàìàí äàâà,
____________ Ñÿôÿð åò, ýþðñÿí äÿ ÿýÿð äÿðä-áÿëà.
Àðâàäû ÷èðêèíñÿ, èäáàðñà ÿýÿð,
111

Êèøèéÿ òîé-áàéðàì ñàéûëàð ñÿôÿð.
Ùÿð åâäÿí éöêñÿëñÿ ãàäûíûí ñÿñè,
Î åâäÿí óçàãäûð øàäëûã íÿøÿñè.
Åé ÿð, ñþçëÿðèíÿ áàõìàñà ãàäûí,
Ñöðìÿ ÷ÿê ýþçöíÿ, ãàäûíñàí ãàäûí!
Àðâàäû áàçàðà ýåäèðñÿ, êèøè
Ýþðñöí àðâàä êèìè ýÿðÿê åâ èøè.
Úàùèëëèê åäèðñÿ àëäûüûí àðâàä,
Ñÿí áÿëà àëìûñàí, åé åâè áÿðáàä.
Åâäÿí éîõ îëóðñà ÿìàíÿò àðïà,
Èíàí, ãàëìàéàúàã àíáàðäà áóüäà.
Êèìèí êè àðâàäû ãÿëáèíÿ éàðäûð,
Ùàããûí îíà áþéöê íÿçÿðè âàðäûð.
ßýÿð éàä êèøèéÿ ýöëñÿ àðâàäûí,
Ãàëìàç åë è÷èíäÿ êèøèëèê àäûí.
Àðâàäû ÿëëÿðäÿ îëñà ÿéëÿíúÿ,
ßðèíèí áàøûíû ÿçìÿëè ìÿíúÿ.
Àðâàä éàäà áàõñà, ýÿðÿê êîð îëñóí,
Éåðè åâ îëìàñûí îíóí, ýîð îëñóí.
Íàìóññóç ãàëìàãäàí éàõøûäûð þëìÿê.
Àðñûç îëìà, ñÿíè ãîé óäñóí íÿùÿíý.
Ýþðäöí êè, àðâàäûí åâäÿ äåéèë äöç,
Éàøàìà îíóíëà, ÿëàãÿíè öç.
Áàõñà éàä êèøèéÿ àëäûüûí àðâàä,
Èíàí êè, êèøèëèê îëàð ñÿíÿ éàä.
Áèð éöêäöð ÿðèíÿ úÿôàêàð ãàäûí,
Íÿ õîøäóð äöíéàäà âÿôàêàð ãàäûí.
Ãàäûíûí ÿëèíäÿí äàä ÷ÿêèá ùÿð àí,
Äåéèá áó ñþçëÿðè èêè ñÿðýÿðäàí:
Îëìàñûí ùå÷ êÿñÿ ãèñìÿò ïèñ ãàäûí,
Ïèñ ãàäûí, êàø êè ñÿí éàðàíìàéàéäûí!
Òÿçÿ áèð àðâàä àë, åé õàúÿ, ùÿð éàç,
Òÿçÿ èëäÿ êþùíÿ ãÿëÿíäÿð îëìàç.
Ýþðÿíäÿ ãàäûíà âóðüóí áèð èíñàí,
Îíà òÿíÿ âóðìà, Ñÿäè, ùå÷ çàìàí.
____________ Áèð ýþçÿë ãàäûíû àëñàí ãîéíóíà,
Ñÿí äÿ âóðóëàðñàí êþíöëäÿí îíà.
112

ÝßÍÚÈÍ ØÈÊÀÉßÒÈ
Áèð ýÿíú áèð ãîúàéà ùåêàéÿò åòäè,

Àðâàäûí úþâðöíäÿí øèêàéÿò åòäè.
Äåäè: äÿéèðìàíûí àëò äàøû êèìè,
Éöêëöéÿì, èíúèäèð àðâàä ãÿëáèìè.
Ãîúà ñþéëÿäè êè, ñÿáð åò, åé úàâàí!
Õÿúàëÿòëè îëìàç ñÿáð åäÿí èíñàí.
Àëò äàøû îëñàí äà ýöíäöçëÿð ÿýÿð,
Öñò äàøû îëóðñàí óçóí ýåúÿëÿð.
Ñÿíÿ õîø ýÿëèðñÿ áèð ýöë, áèð ÷è÷ÿê,
Ýöëøÿíäÿ òèêàíûí úþâðöíö äÿ ÷ÿê.
Ñÿíÿ ôàéäà âåðèð àüàúûí áàðû,
Îíóí òèêàíûíäàí èíúèìÿ áàðû.
ÎÜÓË ÒßÐÁÈÉßÑÈ
Îí áèðÿ ýèðÿíäÿ îüëóíóí éàøû,

Ãîéìà íàìÿùðÿìÿ ãàðûøñûí áàøû.
Ïàìáûüà îä âóðñàí áèð àíäà éàíàð,
Ýþç éóìóá à÷ûíúà åâèí îäëàíàð.
Èñòÿéèðñÿí ñÿíäÿí ãàëñûí éàõøû àä,
Åëì þéðÿò îüëóíà, ãîé îëñóí óñòàä.
Îüëóíóí îëìàñà àüëû, êàìàëû,
Ñÿí þëäöí, íåéëÿéèð äþâëÿòè, ìàëû.
ßýÿð þç îüëóíäàí àòà ÷ÿêñÿ íàç,
Îüëóí ÷ÿòèíëèéÿ äþçöìö îëìàç.
Îüëóíà áèëèê âåð, ñåâäèð çÿùìÿòè.
Ãîé îëñóí êàìàëû, àüëû, ñÿíÿòè.
Îüëóíó ñåâèðñÿí, òà óøàãëûãäàí
Îíó ÷ÿòèíëèéÿ þéðÿò ùÿð çàìàí.
Øàýèðäÿ õîø òÿñèð åéëÿìÿç êþòÿê,
Óñòàääàí òÿùñèíëÿ àôÿðèí ýÿðÿê.
Îëñà äà Ãàðóí òÿê âàðûí, ñÿðâÿòèí,
Ãîé îüëóí èøëÿñèí, ÿçèééÿò ÷ÿêñèí.
____________ Ýöâÿíìÿ âàðûíà, ãàëìàç î íåìÿò.
×ûõàð áèð ýöí ÿëäÿí éûüäûüûí ñÿðâÿò.
113

Ãóðòàðàð éûüäûüûí ãûçûë, ýöìöø, áàõ,
Ñÿíÿòñÿ òöêÿíìÿç äþâëÿòäèð àíúàã.
Ùÿð àí áèð ýÿðäèø âàð áó ðóçèýàðäà,
Îüëóí îëñà ÿýÿð ãöðáÿò äèéàðäà,
Îíà ÷îõ êþìÿêëèê åéëÿéÿð ñÿíÿò.
Éàäëàðà ÿë à÷ûá ÷ÿêìÿç ÿçèééÿò.
Ñÿäè íÿäÿí ýÿëèá ìóðàäà âàðäû,
Î íÿ ñÿùðà êå÷äè, íÿ äÿíèç éàðäû.
Óøàãêÿí áàøû ÷îõ úÿôàëû îëäó,
Îäóð êè áþéöéöá âÿôàëû îëäó.
Áîéóí ãà÷ûðìàñà ùÿð êÿñ ôÿðìàíäàí,
Áèð çàìàí þçö äÿ âåðÿúÿê ôÿðìàí.
Óñòàäûí úþâðöíö ýþðìÿéÿí óøàã,
Äþâðàíûí úþâðöíö ýþðÿúÿê àíúàã.
Þâëàäû áÿñëÿñÿ àòàëàð þçö,
Îëìàç éàä ÿëëÿðäÿ þâëàäûí ýþçö.
Îëìàñàí þâëàä÷öí ãöññÿäÿ, ãÿìäÿ,
Þâëàäûí àâàðà îëàð àëÿìäÿ.
ßýÿð áèð ìöÿëëèì îëñà áÿäÿñèë,
Éåòèøäèðÿ áèëìÿç áÿõòèéàð íÿñèë.
Õÿòòè ãàðàëìàìûø öçö ãàðàëàí
Ìöõÿííÿñäÿí îëìàç ãÿùðÿìàí îüëàí.
Ýÿðÿê î íàìÿðääÿí ãà÷àñàí óçàã
Êè, àáûð òþêìÿêäèð ïåøÿñè àíúàã.
Îüóë ãÿëÿíäÿðëèê åéëÿñÿ ÿìÿë,
Åëÿ áèð îüóëäàí ÷ÿêìÿëèñÿí ÿë.
Ãÿì ÷ÿêìÿ, ïèñ þâëàä îëñà äà òÿëÿô,
Ãîé þëñöí àòàäàí ãàáàã íàõÿëÿô.
Àðèô îë, åéá à÷ìàã îëìàñûí èøèí,
Ñÿí þç íþãñàíûíû, åéáèíè äöøöí.
ÙßÐ ÌßÚËÈÑÄß ÎÒÓÐÌÀ
Áèð ýåúÿ ãîíàãëûã îëìóøäó áèçäÿ,

Ìöõòÿëèô àäàìëàð âàðäû ìÿúëèñäÿ.
____________ Éöêñÿëäè ìöòðöáöí èíúÿ íÿüìÿñè,
Òóòäó ùÿð òÿðÿôè äîñòëàðûí ñÿñè.
114

Áèð úàíàíûì âàðäû áîéó ñÿíóáÿð,
Îíà ñþéëÿäèì êè, åé íàçëû äèëáÿð,
Íÿ îëàð áèçèìëÿ ÿéëÿøÿðÿê ñÿí,
Øàì êèìè ìÿúëèñÿ èøûã âåðÿñÿí.
Áó ñþçö åøèäèá ñåâèìëè äèëäàð,
Äåäè: ùÿð àäàìûí þç ìÿúëèñè âàð.
Êèøèëÿð ìÿúëèñè ëàéèãäèð ìÿðäÿ,
Ýþçÿëëÿð îòóðìàç î ìÿúëèñëÿðäÿ.
Ñÿíè ìÿùâ åéëÿéÿð åâ éûõàí ýþçÿë,
Àðâàä åâ éûüìàëû ùÿð øåéäÿí ÿââÿë.
Îëñà ùÿð ìÿúëèñäÿ øàì êèìè úàíàí,
Îíóí ïÿðâàíÿñè îëìà ùå÷ çàìàí.
Ùå÷ ñåâìÿê îëàðìû áèð ãûçûëýöëö
Êè, âàðäûð ùÿð ñÿùÿð áàøãà áöëáöëö?
Ýþçÿë, õîøõàñèééÿò, ñåâèìëè äèëáÿð,
Áèð êþíöë îõøàéàí ãþí÷ÿéÿ áÿíçÿð.
Áàü÷àäà ãþí÷ÿíèí âàðäûð ñÿôàñû,
À÷ûëñà, ýöë êèìè îëìàç âÿôàñû.
Áèð ýþçÿë îëìóøñà êþíöë àëäàäàí,
Ùóðè ñàéûëìàñûí ýÿðÿê î øåéòàí.
Þïñÿí àéàüûíäàí, î ãÿäèð áèëìÿç,
Öñòöíÿ òîç àòñàí, ãîðõóá ÷ÿêèëìÿç.
Õàëãûí þâëàäûíà ñàëñàí êÿú íÿçÿð,
Ñÿíèí þâëàäûíà êÿú áàõàð åëëÿð.
ÁÀØÃÀÑÛÍÀ ÍÞÃÑÀÍ ÒÓÒÌÀ
Âàðäû áèð àüûëëû ôÿðçàíÿ úàâàí,

Íàòèãëèêäÿ ìàùèð ìÿðäàíÿ úàâàí.
Éàõøû àä ãàçàíìûø, ùàãã òÿðÿôäàðû,
Ùöñíö àíäûðûðäû ýöëö, ýöëçàðû.
Ñÿðôö íÿùâè ýþçÿë áèëèðäè ãî÷àã.
“Ø” ùÿðôèíè î äöç äåìèðäè àíúàã.
Äåäèì: äöøöá îíóí ãàáàãäàí äèøè,
____________ Îäóð êè, òÿëÿôôöç åäÿ áèëìèð “ø”.
Áèð àüûëëû äîñòóì áÿðê àúûãëàíäû,
115

Ãÿçÿáäÿí ýþçëÿðè îä òóòóá éàíäû.
Äåäè: áèð äÿ áóíó åéëÿìÿ òÿêðàð,
Îíäà íþãñàí ýþðìÿ, ÷îõ ùöíÿðè âàð.
Ãîé ñÿíèí áåéíèíäÿ ãàëñûí áó ñþçëÿð,
Áèë êè, åéáè à÷ìàã äåéèë ÷îõ ùöíÿð.
Ùÿð êèìèí âàð åëìè, ðÿéè, òÿäáèðè,
Àéàüû ñöðöøöá ýåòñÿ äÿ ÿéðè,
Îíà áó ãöñóð÷óí ÷îõ äà õîð áàõìà.
Áþéöêëÿð ñþéëÿéèá áóíó äàèìà:
Òèêàí äà éåòèðèð, ýöë äÿ ÷ÿìÿíëÿð.
Àüûëëû òèêàíû äÿðìÿç, ýöë äÿðÿð.
ßýÿð åéèá ýþðìÿê àäÿò åéëÿñÿí,
Òîâóçäà ñÿí ÷èðêèí àéàã ýþðÿðñÿí.
Éàõøû íÿçÿðëÿ áàõ áó èíñàíëàðà,
Ýöçýö ýþñòÿðìÿéèð àü öçö ãàðà.
Áèð éîë òóò, îëñà äà ñÿíÿ ÿçèééÿò,
Õåéèðõàùëûã ýþðñöí ñÿíäÿí úÿìèééÿò.
ßââÿë ýþð þçöíöí íÿ íþãñàíûí âàð,
Ñîíðà áàøãàñûíäà ñÿí åéèá àõòàð.
Ìàäàì êè, þçöíäÿ àç äåéèë íþãñàí,
Áàøãàñûíäà íå÷èí åéá àõòàðûðñàí?
Ùå÷ êÿñëÿ ãàáàëûã åòìÿ äöíéàäà,
Ñÿí þç ãöñóðóíó äöøöí, ñàë éàäà.
Ìàäàì éàìàíëûãäàí ýÿëìÿéèð õîøóí,
Ñÿíäÿ äÿ éàìàíëûã ýþðìÿñèí ãîíøóí.
ßýÿð çàùèðèíäÿí ýþðöíöð èôôÿò,
Îíó ïèñ ýþñòÿðìÿê äåéèë ìÿñëÿùÿò.
Ùàìáàëëûã åéëÿìÿê þç âÿðäèøèìäèð,
Éàõøûéàì, éàìàíàì, áó þç èøèìäèð.
Ýþçÿëñÿ, ÷èðêèíñÿ ÿýÿð ñóðÿòèì,
Ùàãäàíäûð, íåéëÿéèì, áóäóð ãèñìÿòèì.
Ñÿí ýåò î øÿõñÿ âåð ïèñ èø÷èí ÿçàá
Êè, ñÿíäÿí ýþçëÿéèð éàõøûëûã, ñÿâàá.
Éàõøûëûã äöíéàäà ùå÷ çàìàí èòìÿç,
____________ Òàíðû áèð éàõøûéà âåðÿð îí ÿâÿç.
Åé îüóë, ùÿð êÿñäÿ ýþðñÿí áèð ùöíÿð,
116

×àëûøûá ýþñòÿðìÿ îíó áèñÿìÿð.
Áèð åéèá ýþðÿíäÿ éàéûá åëëÿðÿ,
Âóðìà äöíéà ãÿäÿð åëìè ñÿí éåðÿ.
Íåúÿ êè, Ñÿäèíèí øåðèíÿ éàüû
×àëûøûð íèôðÿòëÿ âóðñóí ýþç äàüû.
Éöç ýþçÿë áåéòèíÿ ýþç éóìóð äöøìàí,
Ýþðñÿ áèð åéáèíè, ãîïàðûð òóôàí.
ÁÎÃÐÀÒ Âß ÙßÃÈÃÈ ÀØÈÃ
Áèð àøèã ñåâìèøäè èíúÿ áèð äèëáÿð,

Ìÿùÿááÿò ñàëìûøäû îíó äÿðáÿäÿð.
Î ãÿäÿð çàâàëëû òÿðÿ áàòìûøäû,
Îíó øÿáíÿì êèìè òÿð èñëàòìûøäû.
Áîãðàò àò öñòöíäÿ éîëäàí þòÿðêÿí,
Ñîðóøäó: áó ùàëÿ äöøöáäöð íÿäÿí?
Äåäèëÿð: áèð àáèä êèøèäèð, ÿñëà
ßëèíäÿí ÷ûõìàéûá éàçûüûí õÿòà.
Ìÿñêÿíè îëìóøäóð îíóí ÷þë, ìåøÿ,
Íÿäÿíñÿ èíñàíäàí ãà÷ûð ùÿìèøÿ.
Êþíöëäÿí âóðóëìóø î áèð äèëáÿðÿ,
Îäóð ãÿëáè áàòûá ãÿìÿ, êÿäÿðÿ.
Ùÿð êÿñ áóíà åòñÿ ÿýÿð íÿñèùÿò,
Àüëàéûá ñþéëÿéèð: éåòÿð íÿñèùÿò.
Áåëÿ èíëÿìÿéèì ñàíìà ùÿäÿðäèð,
Ìÿíè áåëÿ ùàëà ñàëàí äèëáÿðäèð.
Ýþðÿíäÿí î äèëáÿð ñåâèìëè éàðû
Êþíëöìöí ãàëìàéûá àðòûã ãÿðàðû.
Áîãðàò áó ñþçëÿðè åøèäÿí çàìàí
Äåäè: ìÿùÿááÿòè ñàíìàéûí àñàí.
Ýþç ýþðñÿ äÿ êþíöë ñåâìÿç ùÿð êÿñè,
Ùÿðÿíèí áèð åøãÿ îëóð ùÿâÿñè.
Áóíóí äà êþíëöíö î ñàëûá áÿíäÿ,
____________ Åøãèíäÿí áèð òàãÿò ãàëìàéûá òÿíäÿ.
Èíúÿ ãÿëáëèëÿðäèð ýþçÿëÿ óéàí,
117

×èí íÿããàøëàðûäûð ýþçÿëëèê äóéàí.
Ñÿäèíèí ùÿð ñÿòðè áþéöê êèòàáäûð,
Ýþçÿëëÿð öçöíäÿ øåðèì íèãàáäûð.
Íåúÿ êè àé îëóð ãàðà áóëóääà,
Ùÿð ãàðà ñÿòðèìäÿ âàð àéäûí ìÿíà.
Ñÿäèíèí ñþçöíäÿ òàïûëìàç ìÿëàë,
Âàð ùÿð ïÿðäÿñèíäÿ áèð ñàùèáúàìàë.
Ùÿð ñþçö ìÿúëèñÿ éàðàøûã âåðèð,
Ùÿðàðÿò ýÿòèðèð, ýóð èøûã âåðèð.
Äöøìÿí òÿíÿñèíäÿí èíúèìÿðÿì ìÿí,
×öíêè ãûçäûðìàéà äöøöð ñþçöìäÿí.
____________
118

˚˚¨˙¨˝ ¨ ¨¸
¸ ¸ ˆ ˆˆ ˝˜
ÄÓÑÒÀÜÛÍ ÙÀËÛ
Áèðèíè ñàëìûøäû äàðüà çèíäàíà,

Ìÿùáÿñ ÷îõ ñûõûíòû âåðèðäè îíà,
Ýåúÿíè ïÿðèøàí, öðÿéè õÿñòÿ,
Äÿðäëÿ êå÷èðèðäè, ãóëàüû ñÿñäÿ.
Áèðäÿí î éàõûíäà êèìñÿ èíëÿäè,
Äóñòàã áó íàëÿíè åøèäèá äåäè:
Ñóñ, éåòÿð, áó ãÿäÿð åéëÿìÿ íàëÿ,
Ñþéëÿìÿ äöøìöñÿí ÷ûõûëìàç ùàëÿ.
Øöêð åò, ñàðûëìàéûá ãîëëàðûí ÿáÿñ,
Ìÿñêÿíèí îëìàéûá ãàðàíëûã ìÿùáÿñ.
Ýþðÿíäÿ þçöíäÿí äÿðäëè, ÿëÿìëè,
Ýþñòÿðìÿ þçöíö êÿäÿðëè, ãÿìëè.
ÑÀÜËÀÌ ÁßÄßÍ
Áàë øèðèí åéëÿéÿð ñàüëàì ìèçàúû,

Ëàêèí úàí âåðÿíèí äåéèë ÿëàúû.
ßýÿð áèð èíñàíäà ãàëûáñà ùÿéàò,
Îíà ôàéäà âåðÿð éåäèéè íàáàò.
Ùÿð êÿñèí áÿäÿíäÿ ãàëìàñà ãàíû,
Îíó ñàüàëäàðìû ùÿêèì äÿðìàíû?
Ùÿð êèìèí áåéíèíè ÿçèáäèð ïîëàä,
Ñÿíäÿë ñöðòñÿí, îíà åéëÿìÿç èìäàä.
Õÿòÿð ãûëûíúûíû ñàíìà ÿéëÿíúÿ,
Ãÿçàíûí þíöíäÿ ýÿë à÷ìà ïÿíúÿ.
Ùÿçìÿ âåðñÿ éåéèá-è÷ìÿéè ìÿäÿí,
Ñàô îëàð öðÿéèí, ñàü îëàð áÿäÿí.
ßýÿð áèð ýöí ìÿäÿí ïîçóëñà òàìàì,
____________ Áöòöí áÿäÿíèíè èíúèäÿð òÿàì.
Ìèçàú èñòè îëóð, ñîéóã, éàø, ãóðó,
119

Áó äþðä øåéëÿ àðòûð ýþçöíöí íóðó.
Áó äþðä øåéäÿí áèðè ýþñòÿðñÿ ãöââÿò,
Áöòöí ìèçàúûíû ïîçàð òÿáèÿò.
Êöëÿêòÿê ÿñìÿñÿ íÿôÿñèí áèð àí,
Ìÿäÿí úàí åâèíäÿ ãàëäûðàð ùåéúàí.
Ìÿäÿ ãàçàíûíäà úîøìàñà õþðÿê,
Íàçÿíèí áÿäÿíè ñàõëàìàç öðÿê.
Àüûëëû áèð øåéäÿ ýþðñÿ çèääèééÿò,
×ÿêèíÿð î øåéäÿí, åéëÿéÿð íèôðÿò.
Àðòìàç ÷îõ éåìÿêäÿí úàíûí ãöââÿòè,
Áÿäÿí ïÿðâÿðèøäÿí àëûð ãöäðÿòè.
ÑÓÌÍÀÒ ÁÖÒÕÀÍÀÑÛÍÄÀ
Áèð ýöí ñÿôÿð åòäèì ìÿí Ñóìíàòà.

Îðäà áèð áöò ýþðäöì áÿíçÿð ìÿíàòà.
Î áöò ãàéðûëìûøäû ôèë ñöìöéöíäÿí,
Ãÿëáè úÿçá åäèðäè áàõàíäà ýåíäÿí.
Áþéöê áèð ðÿññàìûí ìàùèð ñÿíÿòè,
Ýþçÿë éàðàòìûøäû ùÿìÿí ñóðÿòè.
Áó ðóùñóç ñóðÿòè ýþðìÿê÷èí ùÿð àí
Àõûøûá ýÿëèðäè íÿ ãÿäÿð êàðâàí.
×èíèí àøèãëÿðè áó äàø ñÿíÿìè
Ñÿäè òÿê ñàíûðäû êþíöë ùÿìäÿìè.
Äèëëèëÿð éûüûøûá ýÿëèð ùÿð éåðäÿí,
Êþìÿê ýþçëÿéèðäè î ëàë äèëáÿðäÿí.
Ìÿíÿ òÿÿúúöáëö ýþðöíäö áó èø:
Úàíëûëàð úàíñûçà åäèð ïÿðÿñòèø!
Áóðäà àòÿøïÿðÿñò áèð äîñòóì âàðäû,
Ìÿíÿ ÷îõ éàõûíäû, ãÿëáèìÿ éàðäû.
Éàâàøúà ñþéëÿäèì îíà: áÿðÿùìÿí,
Áó èøäÿí îëäóãúà ùåéðÿòäÿéÿì ìÿí.
Äèëñèç áèð ñÿíÿìÿ òàïûíûð ùàìû,
Áåëÿ úÿùàëÿòäÿ êå÷èð ÿééàìû.
____________ Áöòöí ÿëè éîõäóð, àéàüû éîõäóð,
Òîõóíñàí éûõûëàð, äàéàüû éîõäóð.
120

Äèããÿò åò ýþçöíÿ, áàõ, êÿùðÿáàäûð.
Áöòäÿí âÿôà óììàã ìÿíúÿ õÿòàäûð.
Äîñòóì àëîâëàíäû äåäèéèì ñþçäÿí.
Îëäó áèðäÿí-áèðÿ î ìÿíÿ äöøìÿí.
Àòÿøïÿðÿñòëÿðÿ åéëÿäè õÿáÿð,
Äèëèí áÿëàñûíäàí ÷ÿêäèì ÷îõ çÿðÿð.
Èòëÿð ñöìöê öñòÿ àòûëàð íåúÿ,
Ýÿáðëÿð öñòöìÿ úóìäó þéëÿúÿ.
Îíëàð ÿéðè éîëó äöøöíöðäö äöç,
Ãàðàíëûã ýåúÿíè ñàíûðäû ýöíäöç.
Áó áèð àäÿòäèð êè, àðèôè íàäàí
Ñàíàð þçö êèìè áèëèêñèç èíñàí.
Ñóäà áîüóëàíòÿê òàïìàäûì ÷àðà,
Äåäèì: ãîé äöøìÿíëÿ åäèì ìöäàðà.
Èñòÿñÿí ñàü ãàëñûí áàøûí áÿäÿíäÿ,
Òÿñëèì îë íàäàíû êèíëè ýþðÿíäÿ.
Ùÿìÿí áÿðÿùìÿíÿ äåäèì: åé óñòàä,
Áþéöê øþùðÿòèí âàð, ãàçàíìûñàí àä.
À÷ûã ñþéëÿéèðÿì, áó ýþçÿë ñóðÿò
Îéàäûá ãÿëáèìäÿ áþéöê ìÿùÿááÿò.
Êþíöëëÿð úÿçá îëóð ëÿòàôÿòèíäÿí,
Ëàêèí õÿáÿðñèçÿì êÿðàìÿòèíäÿí.
Áèëèðñÿí êè, ãÿðèá ìÿíçèëäÿ èíñàí
Ùÿð øåéè äÿðê åäèá äöøöíìÿç àñàí.
Ñÿí áó ìÿáÿäýàùûí áàø õàäèìèñÿí.
Áöòöí ãöäðÿòèíäÿí, èøèíäÿí äåñÿí,
Áèëñÿì êè, íÿ ìþúöç ýþñòÿðèð ñÿíÿì,
Îíà ìÿí ïÿðÿñòèø åäÿðÿì ùÿð äÿì.
Àçüûíû ãàéòàðàð éîëà èáàäÿò,
Þéðÿíìÿê ñàéûëûð áþéöê ñÿàäÿò.
Ñåâèíúäÿí à÷ûëûá äåäè áÿðÿùìÿí:
Ñÿíèí ñóàëûíû äöç ñàíûðàì ìÿí.
Áèëìÿäèéè øåéè ñîðóøñà ùÿð êÿñ,
Ìÿíçèëÿ äöç ýåäÿð, éîëó èòèðìÿç.
Ñàéñûç þëêÿëÿðÿ åòìèøÿì ñÿôÿð,
____________ Áöòëÿð âàð þçöíäÿí îëóð áèõÿáÿð,
Áó áöòñÿ ýþñòÿðèð ÷îõ ìþúöçÿëÿð,
121

ßëèíè óçàäûð ùàããà ùÿð ñÿùÿð.
Ýåúÿíè áóðàäà ãàëìûø îëñàéäûí,
Ñèððè ýþçëÿðèíëÿ ýþðÿðäèí àéäûí.
Ãîúàíûí ñþçöéëÿ ìÿí îðäà ãàëäûì,
Áèæÿí òÿê þçöìö ãóéóéà ñàëäûì.
Ãèéàìÿò ýöíöòÿê óçóí áèð ýåúÿ
Ãÿëáèìè ñûõìàüà à÷ìûøäû ïÿíúÿ.
Îäïÿðÿñòëÿð áèëìèð íÿäèð äÿñòÿìàç.
Ùàìû äÿñòÿìàçñûç ãûëûðäû íàìàç.
Êåøèøëÿð ùàìûñû ýÿçèðäè ìóðäàð.
Ñàíêè áèëìèðäèëÿð äöíéàäà ñó âàð.
Ñàíêè åéëÿìèøäèì áþéöê áèð ýöíàù,
Îíóí÷óí ÷ÿêèðäèì áåëÿ áèð áÿëà.
Îëäóì ìÿí ýåúÿíè ãÿìÿ ìöáòÿëà,
ßëëÿðèì ýþéëÿðäÿ åäèðäèì äóà.
Áèðäÿí òÿáèë ÷àëàí òÿáèëè ÷àëäû,
Áàíëàäû õîðóçëàð, ñÿñëÿð óúàëäû.
Ýåúÿíèí çöëìÿòëè ãàðàíëûüûíäàí
Ýöíäöçöí ãûëûíúû ñûéðûëäû ãûíäàí.
Ñÿùÿðèí øÿôÿãè îä êèìè éàíäû,
Öôöãëÿð ãûçûëû ðÿíýÿ áîéàíäû.
Åëÿ áèë äþéöøÿ ýÿëìèøäè òàòàð,
Ùöúóìà êå÷ìèøäè ñàíêè îðäóëàð.
Öçöíö éóìàìûø êèðëè ýÿáðëÿð,
×þëëÿðäÿí, äàüëàðäàí ýÿëäèëÿð ñÿùÿð.
Éûüûøäû àðâàäëàð, êèøèëÿð òàìàì,
Îëäó áöòõàíàäà áþéöê èçäèùàì.
Äàéàíûá áàõûðäûì ãÿëáèìäÿ äÿðä, ãÿì.
Ýþðäöì êè, ÿëèíè ãàëäûðäû ñÿíÿì.
Áþéöê èçäèùàìäàí áèð ñÿñ óúàëäû.
Åëÿ áèë êè, äÿíèç ýóðóëòó ñàëäû.
Àäàìëàð äàüûëûá ýåòäè åâèíÿ,
Áàõûá ýöëöìñÿäè áÿðÿùìÿí ìÿíÿ.
Äåäè: èøäÿ àðòûã ìöøêöë ãàëìàäû,
____________ Ùÿãèãÿò ýþðöíäö, áàòèë ãàëìàäû.
Ýþðäöì ñàðñûëìàçäûð àçüûíûí úÿùëè,
122

Äöçÿëòìÿê ÷ÿòèíäèð áåëÿ íàÿùëè.
Ùàãã ñþç äàíûøìàüà åòìÿäèì úöðÿò,
Áàòèëäÿí ýèçëÿíñèí ýÿðÿê ùÿãèãÿò.
Ýþðÿíäÿ çàëûìûí ãîëóíäà ýöú âàð,
Îíóíëà âóðóøìàã úÿùàëÿò îëàð.
Ùèéëÿäÿí ýþñòÿðäèì þçöìö ýèðéàí,
Äåäèì: ÿìÿëèìäÿí îëìóøàì ïåøìàí.
Àðòäû àüëàìàüà îíëàðûí ìåéëè,
Äàøëàðû ãîïàðàð ÷àéëàðûí ñåëè.
Êàôèðëÿð éàíûìà ýÿëäè ùþðìÿòëÿ,
Ýöëÿð öç ýþñòÿðäè ÷îõ ìÿùÿááÿòëÿ.
Ìÿí äÿ öçð èñòÿäèì îíëàðäàí éåíÿ.
Éàõûíëàøäûì áöòöí çÿðëè òÿõòèíÿ.
ßéèëèá ñÿíÿìèí þïäöì ÿëèíäÿí,
Ãÿëáèìäÿ áöòëÿðÿ ëÿíÿò äåäèì ìÿí.
Þçöìö áöòïÿðÿñò ýþñòÿðìÿê ö÷öí
Éàëàíäàí áöòïÿðÿñò îëäóì ö÷-äþðä ýöí.
Ýþðäöì áöòõàíàäà îëìóøàì ÿìèí,
Ìÿí àòäûì äàøûíû ùÿð äÿðäèí, ãÿìèí.
Áèð ýåúÿ ãàïûíû áàüëàäûì áÿðê-áÿðê,
Ãàëäûì ÿãðÿá êèìè áöòõàíàäà òÿê.
Ìÿí òàõòûí àëòûíà ñàëûíúà íÿçÿð,
Áèð ïÿðäÿ ýþðäöì êè, òàìàì çÿð-çèâÿð.
Ïÿðäÿíèí àðäûíäà äàéàíûá áèðè,
Òóòìóøäó ÿëèíäÿ óçóí êÿíäèðè.
Î çàìàí ìÿíÿ áó ñèðð ìÿëóì îëäó,
Íåúÿ êè Äàâóäà äÿìèð ìóì îëäó.
Ìöúàâèð ÷ÿêÿíäÿ êÿíäèðè ùÿðäÿì,
ßëèíè ýþéëÿðÿ ãàëäûðûð ñÿíÿì.
Áÿðÿùìÿí ýþðöíúÿ ìÿíè óòàíäû,
Åëÿ áèë áàøûíà ìÿáÿä äîëàíäû.
Ñîíðà ãàáàüûìäàí ãà÷äû áÿðÿùìÿí,
Ãîâóá áèð ãóéóéà ñàëäûì îíó ìÿí.
Áèëäèì êè, ñàü ãàëñà òþêöëÿð ãàíûì,
____________ Ãàíëû ïÿíúÿñèíäÿí ãóðòàðìàç úàíûì.
Õàèíèí èøèíè äóéäóíìó, äÿðùàë
123

×àëûø ôèòíÿêàðû ñÿí àéàãäàí ñàë.
Îíó ñàü áóðàõñàí, áèë êè, úàùàíäà
Ãîéìàç ñàü ãàëàñàí ñÿíè áèð àí äà.
Ãàïûíäà ãàíè÷ÿí åòñÿ äÿ õèäìÿò,
Ýöí ýÿëÿð, ìÿùâ åäÿð ñÿíè íÿùàéÿò.
Ùèéëÿýÿð èíñàíà óéìà ùå÷ çàìàí,
Ãîâäóí, àìàí âåðìÿ îíà áèðúÿ àí.
Õàèíè ìÿùâ åòäèì ÷ûõìàñûí ñÿñè,
Ìÿçàðà ýèðÿíèí ãàëìàç íÿôÿñè.
Ýþðäöì ãîïàðìûøàì áþéöê áèð ãîâüà,
Ãà÷äûì, äàéàíìàäûì äàùà ìÿí îðäà.
ßëèíëÿ îäëàíûá ÿýÿð íåéèñòàí,
×ÿêèí êè, öñòöíÿ äöøìÿñèí àñëàí.
Èëàí áàëàñûíû þëäöðñÿí, ýåð÷ÿê,
Î åâäÿ ãàëìàéûá êþ÷ÿñÿí ýÿðÿê.
Àðû éóâàñûíà ÿëèíè âóðìà,
Éóâàíû äàüûòäûí, ãà÷, äàùà äóðìà.
Þçöíäÿí ÷åâèêÿ îõ àòìà ÿñëà,
Àòäûí, ãà÷, äóðìà êè, ýþðÿðñÿí áÿëà.
Ñÿäèíèí ñþçöíö óíóòìà áèð äÿ,
Äóðìà äèâàð äèáè ãàçäûüûí éåðäÿ.
Îðäà äàéàíìàäûì, ãà÷äûì Ùèíäÿ ìÿí,
Ùèúàçÿ éîëëàíäûì êå÷èá Éÿìÿíäÿí.
Äóéäóì àúûñûíû ìÿí î éåðëÿðèí,
Ùÿëÿ èíäè îëóð òÿëõ àüçûì øèðèí.
ÍßÑÈÙßÒ
×ÿòèíëèê ýþðìÿñÿ äöíéàäà ùÿð êÿñ

Õîø êå÷ÿí ýöíëÿðèí ãÿäðèíè áèëìÿç.
Éîõñóë ãûø ýöíöíäÿ ÷ÿêèð ÿçèééÿò,
Âàðëûíû ãûøäà äà ñàõëàéûð ñÿðâÿò.
Õÿñòÿëèê ÷ÿêìÿñÿ ÿýÿð áèð íÿôÿð,
____________ Áèëìÿç íÿëÿð ÷ÿêèð äÿðääÿí õÿñòÿëÿð.
Îëñà ùÿð èíñàíûí ýöúö, ãöââÿòè,
124

ßëñèç-àéàãñûçà îëñóí ùþðìÿòè.
Âàðëûëàð éîõñóëà øÿôãÿò åòñèíëÿð,
Ýÿíúëÿð ãîúàëàðà õèäìÿò åòñèíëÿð.
Úåéùóí ñàùèëèíäÿ éàøàñà ùÿð êÿñ
×àüëàéàí ñóëàðûí ãÿäðèíè áèëìÿç.
Ýöíÿøëè ÷þëëÿðäÿ ñóñóç ãàëàíëàð
Àõàð ñó ãÿäðèíè äÿðê åäèá àíëàð.
Äÿúëÿ ñàùèëèíäÿ îëàí ÿðÿáëÿð
Òóòìàç øîðàíäàêû ñóñóçäàí õÿáÿð.
ßýÿð ãûçäûðìàéà äöøìÿñÿ èíñàí
Ñàüëàìëûã ãÿäðèíè áèëìÿç ùå÷ çàìàí.
Éàòñàí ïàðüó êèìè éàòàãäà ÿýÿð,
Ñÿíÿ úàíñûõûúû îëìàç ýåúÿëÿð.
Áèð õÿñòÿ ýþðÿíäÿ ýöëìÿñèí öçöí,
Õÿñòÿéÿ ýåúÿëÿð ýþðöíÿð óçóí.
Òÿáèë ñÿäàñûíäàí îéàíàí õàúÿ,
Áèëìÿç ýþçÿò÷èëÿð íÿ ÷ÿêèð ýåúÿ.
ÒÎÜÐÓË Âß ÊÅØÈÊ×È
Áèð õÿçàí ýåúÿñè Òîüðóë ùþêìðàí

Ýþðöð êè, êö÷ÿäÿ ùèíäëè ïàñèáàí
Éàüàí éàüûøëàðäàí, ãàðäàí òèòðÿéèð.
Îíà ðÿùìè ýÿëèá ùþêìðàí äåéèð:
Àë áó àðõàëûüû, àçàúûã äàéàí,
Êöðêöìö ýþíäÿðèì ñÿíÿ ìÿí áó àí.
Øàù þç ñàðàéûíà ãàéûäàí êèìè,
ßñèð éàâàø-éàâàø ñÿùÿð íÿñèìè.
Øàùûí ñàðàéûíäà áèð êÿíèç âàðìûø,
Ãÿëáèíÿ ùàêèììèø, áÿõòèíÿ éàðìûø.
Òîüðóë åëÿ óéóð î ïÿðèçàäÿ,
Çàâàëëû ùèíäëèíè ñàëìàéûð éàäÿ.
Òîüðóëóí âåðäèéè êè÷èê ïàëòàðìûø,
____________ ßéíèíÿ îëìàéûð, ùèíäëèéÿ äàðìûø.
Áèð éàíäàí ñîéóüóí áÿðê øèääÿòèíäÿí,
125

Áèð äÿ èíòèçàðûí ÿçèééÿòèíäÿí
Ùèíäëè ÿëäÿí äöøöð; ñàðàéäà Ñîëòàí,
Ãÿôëÿòëÿ êåô ÷ÿêèð éàíûíäà úàíàí.
Áèð ãàäûí Òîüðóëà ñþéëÿéèð ñÿùÿð:
Ýåúÿ àüóøóíäà éàòäû áèð äèëáÿð,
Äàëäûí ñöáùÿ êèìè åéøÿ-èøðÿòÿ,
Áèëìÿäèí éîõñóëëàð äöøöá çèëëÿòÿ.
Áèð êàðâàí áàø÷ûñû êåô åòñÿ ÿýÿð,
Ãóìà áàòàíëàðäàí òóòìàç áèð õÿáÿð.
Êàïèòàí ýÿìèäÿ éàòñà àñóäÿ,
Áèëìÿç çàâàëëûëàð áîüóëóð ñóäà.
Ýÿë äàëìà éóõóéà ýåúÿ êàðâàíäà,
Äÿâÿíèí éöéÿíè ãàëûá ñàðâàíäà.
Éîëóí äàü éîëóäóð, ãóìñàëëûã, äàøëûã,
Ýåðè ãàëàíëàðà åéëÿ éîëäàøëûã.
Äàü êèìè äÿâÿéÿ ìèíèá ýåäèðñÿí,
Ïèéàäÿëÿðäÿí äÿ áèð õÿáÿð òóò ñÿí.
Áóäóð áàõ äöíéàäà ÿí áþéöê áÿëà,
Òîõóí àúäàí îëìóð õÿáÿðè ÿñëà.
ÁÈËÈÊËÈ ÙßÊÈÌ Âß
ËÎÂÜÀ ØÀÙÇÀÄß
Áèð øàùçàäÿ àòäàí éûõûëûá éåðÿ

Çÿðá èëÿ äÿéìèøäè áîéíó éÿùÿðÿ.
Ôèë êèìè êå÷ìèøäè áÿäÿíÿ áîéíó.
Áó ùàë ÿëäÿí-äèëäÿí ñàëìûøäû îíó.
Ùÿêèìëÿð òàïìûðäû äÿðäèíÿ äÿðìàí,
Áþéöê áèð ôèëîñîô ýÿëäè Éóíàíäàí.
×àëûøûá äöçÿëòäè ÿéðè äàìàðû,
Äÿðääÿí õèëàñ åòäè àüûð áèìàðû.
Òàìàì ñàüàëûíúà úàâàí øàùçàäÿ,
Ãîúà ôèëîñîôó ñàëìàäû éàäÿ.
____________ Áèð ýöí ùÿêèì ýÿëäè îíóí éàíûíà.
Øàùçàäÿ áàõìàäû õîø öçëÿ îíà.
126

Áó èø ôèëîñîôà ÷îõ àüûð ýÿëäè,
Ñûõûëûá êÿäÿðëÿ éîëà äöçÿëäè.
Ñþéëÿäè: áîéíóíó ñàüàëòìûøàì ìÿí,
×åâèðìèøäèð èíäè öçöíö ìÿíäÿí.
Ùÿêèì ñàðàéà áèð òîõóì ýþíäÿðäè,
Óäëà éàíäûðìàüà òàïøûðûã âåðäè.
Òóìó àëàí êèìè ùÿìÿí øÿùðèéàð
ßìð åòäè óä èëÿ áèð éàíäûðñûíëàð.
Óúàäàí àñãûðäû øàùçàäÿ áèðäÿí,
Éåíÿ áîéíó ÷ûõäû ÿââÿëêè éåðäÿí.
Øàùçàäÿ ùÿêèì÷öí ýþíäÿðäè õÿáÿð,
Éöéöðöá ùåéúàíëà ýÿëäè åë÷èëÿð.
Ýþðäöëÿð ùÿêèìäÿí éîõäóð áèð íèøàí,
Äþíäöëÿð ñàðàéà îíëàð êîð-ïåøìàí.
____________
127

˜˛ˆˆ ˙ ˝ ¨¸
ˆ˛ ¸ ˆ ´ ´` ˆˆ ˝˜
ÃÎÚÀÍÛÍ ÄÅÄÈÊËßÐÈ
Ýÿíúëèê çàìàíûíäà éûüûøûá ýåúÿ

Äîñòëàðëà ãóðìóøäóã øÿí áèð ÿéëÿíúÿ.
Ýöë êèìè òÿçÿéäèê, áöëáöë êèìè øÿí,
Ýþçÿë íÿüìÿìèçëÿ äîëìóøäó ýöëøÿí.
Ôÿëÿýèí úþâðöíäÿí ñà÷ëàðû äöì àü
Áèð ãîúà äóðìóøäó ìÿúëèñäÿí óçàã.
Áèç ïöñòÿ êèìèéäèê äîäàüû õÿíäàí,
Î áèð ôûíäûã êèìè ñàêèòäè ùÿð àí.
Áèð ýÿíú ýåäèá îíà äåäè: àé ãîúà,
Íÿäÿí êÿäÿðëèñÿí, ãÿìëèñÿí áóíúà?
Áóðàõ äÿðäè-ãÿìè, ýÿë áó ÷ÿìÿíäÿ
ßéëÿí úàâàíëàðëà, êåô åëÿ ñÿí äÿ.
Äöíéà ýþðìöø ãîúà áàõûá äèããÿòëÿ,
Äåäè áó ñþçëÿðè õåéëè ðèããÿòëÿ:
Ñÿùÿð êöëÿêëÿðè ýÿçÿð áàüëàðû,
Îéíàäàð ùÿìèøÿ òÿð áóäàãëàðû,
Éàç ÷àüû îòëàðäà îëóð òÿðàâÿò.
Ïàéûç éåòèøäèìè, ñîëóð òÿðàâÿò.
Áàùàð ÿòèð âåðèð éàøûë éàðïàüà,
Ñàðàëìûø éàðïàãëàð äöøöð òîðïàüà.
Þìðöìöí ãûøûäûð, êå÷èá ýöëëö éàç,
Ýÿíúëÿðëÿ îòóðìàã ìÿíÿ éàðàøìàç.
Îëìóøàì ãàíàäû áàüëû áèð òÿðëàí,
Ýÿðÿê þç ùàëûìû äöøöíöì ùÿð àí.
ßë ÷ÿêäèì íåìÿòäÿí, èøðÿò ñèçèíäèð.
Èíäè ÿéëÿíìÿéÿ íþâáÿò ñèçèíäèð.
Áàøûíà ãîíäóìó ãîúàëûã òîçó,
Ýöëìÿç ýÿíúëÿð êèìè èíñàíûí öçö.
Àëà ãàðüà êèìè ãàíàäëàðûì àü,
____________ Ìÿíÿ áöëáöë êèìè ëàéèã äåéèë áàü.
Òîâóç úèëâÿëÿíÿð, ýÿçÿð áàü, ÷ÿìÿí,
128

Ãàíàäû ãûðûëìûø áèð øàùèíÿì ìÿí.
Ìÿí íÿéÿì — ñàðàëûá áè÷èëìèø áàøàã,
Úàâàíëûã òÿð-òÿçÿ ñöíáöëäöð àíúàã.
×è÷ÿêëÿð ñîëäóìó, ëÿòàôÿò ýåäÿð,
Ãàëìàç ýöëöñòàíäà òÿðàâÿò, ýåäÿð.
ßñàñûç áöäðÿéèð àéàüûì ìÿíèì,
Ùÿéàò îëà áèëìÿç äàéàüûì ìÿíèì.
Ýöíÿø áàòàí çàìàí îëóð ñàïñàðû,
Ñîëóð ãîúàíûí äà ýöë éàíàãëàðû.
Óøàãëàð îéóíà åòñÿ äÿ ùÿâÿñ,
Ãîúà ÿéëÿíúÿéÿ óéìàñûí ÿáÿñ.
Íÿ ýþçÿë äåéèáäèð áó ñþçö Ëîüìàí:
Þëöì äàùà õîøäóð ïèñ éàøàìàãäàí.
Èñòÿñÿí ñÿðìàéÿí ýåòìÿñèí ÿýÿð,
Åâèí ãàïûñûíû áàüëà ùÿð ñÿùÿð.
Ýÿíúëÿð íóð ñà÷ûíúà ãàðàíëûã éåðÿ,
Ãîúàëàð ýèðÿúÿê ãàðàíëûã ãÿáðÿ.
ÙßÊÈÌ Âß ÃÎÚÀ
Ùÿêèìèí éàíûíà ýÿëäè áèð ãîúà,

Áÿäÿíè çÿèôäè îíóí îëäóãúà.
Äåäè: áèð íÿáçèìè éîõëà ìÿíèì, áàõ,
Ýöúëÿ àéàüûìû ÷ÿêèðÿì àíúàã.
Åëÿ áèë áàòìûøàì ïàë÷ûüà-çûüà,
Áèð ÿëàú, áèð äÿðìàí òàï ìÿí éàçûüà.
Ùÿêèì äåäè: ÷àòûá ñîí ýöíëÿðèí, ñÿí
Ãèéàìÿòäÿ çûüäàí ÷ûõà áèëÿðñÿí.
Ãîúàëäûí, áÿñëÿìÿ ýÿíúëèê äóéüóñó,
Ãóðóìóø ÷àéëàðà ýÿëìÿç áèð äÿ ñó.
Ýÿíúëèê ÷àüëàðûíäà òÿðïÿíäèí çèðÿê,
Ãîúàëûãäà ñàêèò éàòàñàí ýÿðÿê.
Ãûðõäàí êå÷èðäèíìè ñÿí þç þìðöíö,
Áèë êè, ùÿéàòûíûí ýÿëèð ñîí ýöíö.
____________ Áèð èíñàí êè, ýöúëÿ ÷ÿêèð íÿôÿñè,
Áàøûíäà ãàëàðìû ýÿíúëèê ùÿâÿñè?
129

Ñåâèíú öðêöð ìÿíäÿí, ãÿìèì ãàëìûøäûð.
Áàøûìûí öñòöíö ýåúÿ àëìûøäûð.
Éàøûë ÷ÿìÿíëÿðäÿí íÿ çþâã àëûì ìÿí?
×ÿìÿíëÿð áèòÿúÿê ñàáàù ãÿáðèìäÿí.
Ñåéð åäèá ýþðìöøöê ýöëö, ýöëçàðû,
Òàïäàéûá êå÷ìèøèê áèð ÷îõ ìÿçàðû.
Äîëàíàð ôÿñèëëÿð, ýÿëÿð áèð çàìàí,
Êå÷ÿðëÿð áèçèì äÿ òîðïàüûìûçäàí.
Áîø êå÷äè ýÿíúëèéèí ýöíëÿðè, ùåéùàò!
Äþíìÿç áèð äÿ ýåðè î êå÷ÿí ùÿéàò.
Þòäö øèìøÿê êèìè ñöðÿòëÿ äþâðàí,
ßôñóñ êè, î ýöíëÿð äþíìÿç ùå÷ çàìàí.
ßôñóñ, áàòèë èøÿ ùÿâÿñêàð îëäóã,
Ùàãäàí-ùÿãèãÿòäÿí áèç êÿíàð îëäóã,
Òÿíáÿë áèð øàýèðäÿ äåéèá ìöÿëëèì:
Ýöíöí ùÿäÿð êå÷äè, àëìàäûí òÿëèì!
ßôñóñ, ýþçÿë þìðö ÷ûðïìûøûã äàøà,
Áó ñîí ýöíëÿðè äÿ âóðàðûã áàøà.
Ñÿàäÿò ìöëêöíäÿ þìöð ñöðÿíëÿð,
Ñÿäèíèí ñþçöíö ñàíàð áèð ýþâùÿð.
ÄÖØÌßÍËßÐ
Èêè äöøìÿí äàèì ýèðèøèð úÿíýÿ,

Áÿíçÿéèðäè øèðëÿ êèíëè ïÿëÿíýÿ.
Îíëàð áèð-áèðèíäÿí öðêöðäö ùÿð àí,
Ñàíêè áàøëàðûíà äàðäû àñèìàí.
Áèðèíèí þìðöíö ãîïàðäû ÿúÿë,
Îíó òîðïàãëàðà àïàðäû ÿúÿë.
Îíóí þëöìöíÿ ñåâèíäè éàüû,
Ýÿëäè ìÿçàðûíà áèð àõøàì ÷àüû.
Ýþðäö êè, ñàðàéäà þìð åäÿí èíñàí
Ýîðäàäûð, ãÿì éàüûð ìÿçàð äàøûíäàí.
Ñåâèíèá õöðàìàí-õöðàìàí ýÿëäè,
____________ Ìÿçàðûí þíöíäÿ äàéàíûá ýöëäö.
Äåäè: íÿ õîøäóð êè, äöøìÿíè þëñöí,
130

Èíñàí úàíàí èëÿ êåô åäèá ýöëñöí.
Äöøìÿíäÿí áèð ýöí ÷îõ éàøàñà ùÿð êÿñ,
Îíóí÷óí àüëàìàã ÿáÿñäèð, ÿáÿñ.
Áó ñþçö ñþéëÿéèá î, êèíëÿ áèðäÿí
Áèð éåêÿ äàø ÷ÿêäè òÿçÿ ãÿáèðäÿí,
Ýþðäö êè, äöøìÿíè îëìóøäóð òîðïàã;
Èêè ýþçö áàõûð, ïàðëàéûð àíúàã.
Ãóðäëàð áÿäÿíèíè éåéèá òÿðòÿìèç,
Ãàëìàéûá úàíûíäàí áèð íèøàí, áèð èç.
Áÿäÿíè î ãÿäÿð ãàëûáäûð äàðäà,
Ñöìöéö ñöðìÿéÿ äþíöá ìÿçàðäà.
Âöúóäó äöøöáäöð åëÿ áèð ùàëÿ,
Ôÿëÿéèí úþâðöíäÿí äþíöá ùèëàëÿ.
Ãöââÿòëè áèëÿéè äöøöá ãöââÿäÿí.
Áÿíä áÿíääÿí àéðûëûá, ÷öðöéöá áÿäÿí.
Êèøè êþâðÿêëÿíèð ìÿðùÿìÿòèíäÿí,
Òþêöð ýþç éàøëàðû î ðèããÿòèíäÿí.
Åëÿ áèë êè, øèìøÿê ÷àõûð áàøûíäà.
ßìð åäèð éàçûëñûí ìÿçàð äàøûíäà:
Þëöìÿ ñåâèíìÿ, ýöí ýÿëÿð ñÿí äÿ
Éàòàðñàí ãàðàíëûã òîðïàã è÷èíäÿ.
ÓØÀÃÊßÍ
Óøàãëûã ÷àüûíäà áàéðàì ñÿùÿðè

Àòàìëà ýÿçÿíäÿ áþéöê øÿùÿðè
Ôèêðèì ÿéëÿíúÿéÿ ãàðûøäû, áèðäÿí
Àòàìû èòèðäèì èçäèùàìäà ìÿí.
Ãîðõóäàí àëûøäû áàüðûìûí áàøû,
Àüëàéûá èíëÿäèì, òþêäöì ýþç éàøû.
Àòàì éàõûíëàøûá äåäè: àé áàëà,
Ñÿíÿ äåìÿìèøÿì ãàëìà ùå÷ äàëà?
Ùÿëÿ äèð÷ÿëìÿäÿí, áîé àòìàäàí ñÿí
Ìþùêÿì òóò àòàíûí ÿòÿêëÿðèíäÿí.
____________ Íàáÿëÿä îëàíëàð èòèðÿð éîëó,
Áÿëÿä÷è ìÿíçèëÿ ýÿòèðÿð éîëó.
131

Äöøöí, óøàã êèìè ñÿí äÿ êþðïÿñÿí,
Àðèô èíñàíëàðûí òóò ÿòÿéèíäÿí.
Þç òÿìèç àäûíà ñÿí ëÿêÿ âóðìà,
Àë÷àã àäàìëàðëà îòóðóá äóðìà.
Òÿìèç èíñàíëàðëà îòóð ùÿð çàìàí,
Àðèôäÿí ýþðìÿçñÿí þìðöíäÿ çèéàí.
Ùÿð êÿñ àðèôëÿðëÿ îòóðóá-äóðàð,
Úÿùëèí çÿíúèðèíè ñàðñûäûá ãûðàð.
Äèããÿò âåð, êþðïÿäÿí þéðÿí ðÿôòàðû:
Èëê àääûì àòàíäà òóòóð äèâàðû.
Ìÿðèôÿò õèðìÿíè éûüìàã èñòÿñÿí,
Ñöíáöë òîïëà, Ñÿäè êèìè èøëÿ ñÿí.
ÀÒÀ ÍßÑÈÙßÒÈ
×ûõìàç õàòèðèìäÿí àòà çÿùìÿòè,

Ýÿëñèí ùàããûí îíà áþéöê ðÿùìÿòè.
Àëäû óøàãëûãäà ìÿíÿ ëþâù, äÿôòÿð,
Áèð äÿ ãûçûë öçöê, äàøû ëÿë, ýþâùÿð.
Ìÿíè áèð õóðìàéëà òàúèð àëäàòäû,
Îíó áàðìàüûìäàí äàðòäû ÷ûõàðòäû.
Äÿðê åäèá òàíûìàç óøàã ãàø-äàøû,
Áèðúÿ øèðíè èëÿ àëäàíàð áàøû.
Ñÿíÿ áÿëëè äåéèë þìðöí ãèéìÿòè,
Îäóð êè ñåâèðñÿí åéøö èøðÿòè.
Þìöð äåäèêëÿðè äÿéÿðëè ýþâùÿð,
Ãîéìà êè, èøðÿòëÿ ìÿùâ îëñóí ùÿäÿð.
ÚßÌØÈÄÈÍ ÑÅÂÝÈËÈÑÈ
Þëÿíäÿ Úÿìøèäèí ñåâäèéè äèëáÿð

Îíà àü èïÿêäÿí êÿôÿí áè÷äèëÿð.
Úÿìøèä éàð ãÿáðèíè þïìÿéÿ ýÿëäè,
____________ Àüëàéûá ýþç éàøû òþêìÿéÿ ýÿëäè.
Ýþðäö êè, ÷öðöéöá, òþêöëöá êÿôÿí,
132

Äöøöíäö, áó ñþçëÿð êå÷äè ãÿëáèíäÿí:
Ãóðäëàðäàí àëûíàí áó èïÿê éåíÿ
Ìÿçàðäà ãóðäëàðûí êå÷äè ÷ÿíýèíÿ.
Ùÿéàò áàüûíäàêû áöòöí ýöëëÿðè
Ñîâóðóð ùå÷ëèéÿ ÿúÿë éåëëÿðè.
Ñþíöð êþíöëëÿðäÿ øèðèí äèëÿêëÿð,
Éûõûð àüàúëàðû ýöúëö êöëÿêëÿð.
Áèð ñÿùÿð åøèòäèì áåëÿ áèð íÿüìÿ,
Áàòäû ñþçëÿðèíäÿí öðÿéèì ãÿìÿ:
ßôñóñ, áèç þëÿðèê, ãàëàð ðóçèýàð,
ßòèðëè ÷è÷ÿêëÿð áèòèðÿð áàùàð.
Áèð ýöí áèç éàòàðûã ãàðà òîðïàãäà,
Àøûãëàð ñåâèøÿð, ñåéð åäÿð áàüäà.
Ìÿíäÿí ñîíðà ÷ûõàð áó Ýöíÿø, áó Àé,
Ìÿíèì êÿðïèúèìäÿí òèêèëÿð ñàðàé.
ÇÖËÅÉÕÀÍÛÍ ÅØÃÈ
Çöëåéõà è÷ÿðÿê åøã áàäÿñèíè,

Èòèðäè àüëûíû, èðàäÿñèíè.
Ñàðñûòäû ãÿëáèíè øÿùâÿò äÿðèíäÿí,
Éàïûøäû Éóñèôèí ÿòÿêëÿðèíäÿí.
Ìèñèð õàíûìûíûí áèð áöòö âàðäû,
Îíó òàíðû áèëèá óúà òóòàðäû.
Òåç áèð þðòöê àñäû öçöíäÿí áöòöí
Éàéûíñûí ïèñ èøè ýþçöíäÿí áöòöí.
Áèð êöíúäÿ ÿéëÿøèá Éóñèô ÿëÿìëè,
Øÿùâÿòëè ãàäûíà áàõûðäû ãÿìëè.
Þïöá ÿëëÿðèíäÿí, àéàãëàðûíäàí
Éóñèôÿ ñþéëÿäè: ùàíû î ïåéìàí?
Ýÿë áóðàõ, ÿçèçèì, ãÿìè, ìÿëàëû,
Õîø êå÷èí, áóðàõìà åøãè, âèñàëû.
Éóñèôèí öçöíÿ àõäû ýþç éàøû,
Äåäè: ñàíìà ìÿíè íàíÿúèá, íàøû.
____________ Ñÿí óòàíäûí áöòäÿí, äàø ïàð÷àñûíäàí,
Ìÿí óòàíìàéûììû áþéöê òàíðûäàí.
133

Þìöð òÿëÿô îëäó, ãàéûòìàç ýåðè,
Ïåøìàíëûã äöçÿëòìÿç ÷èðêèí èøëÿðè.
Øÿðàáû è÷èðëÿð öç ãûçàðòìàüà,
Ìåé öçö äþíäÿðèð ñàðû éàðïàüà.
Öçðö áó ýöí èñòÿ, ýÿëÿíäÿ ÿúÿë,
Ñÿíÿ äàíûøìàüà âåðìÿéèð ìàúàë.
ÑßÐÕÎØËÓÃ ÁßËÀÑÛ
Áèðè òàõûë áè÷èá äþéìöøäö õÿðìÿí,

Äåéèðäè: ðóçèìè òîïëàìûøàì ìÿí.
Áèð ýåúÿ ìåé è÷èá ìÿñò îëäó àíúàã,
Éàíäûðäû òàõûëû çàâàëëû àõìàã.
Ñÿùÿð äóðäó ýþðäö õÿðìÿíäÿí ÷þëäÿ,
Ãàëìàéûá áèð äÿíÿ ñàðû ñöíáöë äÿ.
Ãÿì, êÿäÿð áöðöäö éîõñóë äÿðâèøè,
Áèð àüûëëû îíà äåäè, àé êèøè,
Óéóá ñÿðõîøëóüà íå÷èí ãóäóðäóí?
Òàõûë õÿðìÿíèíÿ íèéÿ îä âóðäóí?
Õÿðìÿíè òîïëàéûá ñîíðà éàíäûðàí,
Àäàìà ñþéëÿéÿð ùÿð ýþðÿí íàäàí.
Èëãàðû, èìàíû ñàòûá äöíéàäà
Ñîâóðìà þç òÿìèç àäûíû áàäà.
Áèð áÿäáÿõò ÷ÿêÿíäÿ ÿçàá, ÿçèééÿò,
Îëàð õîøáÿõòëÿðÿ áó ùàëû èáðÿò.
Öçð èñòÿ ÷ÿêìÿìèø ñÿí ùÿëÿ ÿçàá,
Äþéöëÿíäÿ ôàéäà âåðìÿç èçòèðàá.
Áó ýöí âàðëûüûíû ñàðìàñà ãÿôëÿò,
Ãûçàðòìàç öçöíö ñàáàù õÿúàëÿò.
ÀÒÀ ÈËß ÃÛÇ
Ýåúÿíè éàòìûøäûì åòìÿê÷èí ñÿôÿð.

Áþéöê áèð êàðâàíà ãîøóëäóì ñÿùÿð.
____________ Åëÿ ýöúëö êöëÿê ãîïäó, áèð àíëûã
Òîç-òîðïàã ùÿð éàíû åòäè ãàðàíëûã.
134

Áó êàðâàí ÿùëèíäÿí áèðèíèí ãûçû,
Ñèëäè àòàñûíûí öçöíäÿí òîçó.
Àòàñû äåäè êè: ãûçûì, áèð çàìàí
Áó òîðïàãäà ãîïàð áþéöê áèð òóôàí.
Ó÷àð ùÿð çÿððÿìèç, ñîâðóëàð äöçÿ,
ßúÿë ìþùëÿò âåðìÿç áèð àí äà áèçÿ.
Ó÷àð êöëÿê êèìè ÿúÿëèí àòû,
Îëàð ìÿíçèëèìèç òîðïàüûí àëòû.
ÑÖÌÖÊ ÃßÔßÑ
Õÿáÿðèí âàðìûäûð, åé ñöìöê ãÿôÿñ,

Úàíûí áèð ãóøäóð êè, àäûäûð íÿôÿñ.
Ãóø ãà÷ûá îëàíäà ãÿôÿñäÿí àçàä
Îíó òóòà áèëìèð áèð äàùà ñÿééàä.
Ôöðñÿòè ãà÷ûðìà, áèð àíäûð àëÿì,
Àðèôÿ ýþðöíöð áó úàùàí áèð äÿì.
Èñêÿíäÿð àëÿìÿ îëäó ùþêìðàí.
Î ýåòäè, éåðèíäÿ ãàëäû áó úàùàí.
Èìêàí òàïìàäû êè, âåðñèí àëÿìè,
Ãàéûòñûí þìðöíöí êè÷èê áèð äÿìè.
Ýåòäè, ÿêäèéèíè áè÷äè ùÿð èíñàí,
Áèð éàõøû, áèð éàìàí àä ãàëäû îíäàí.
Âÿôàñûç äöíéàéà âåðìÿéÿê öðÿê,
Äîñòëàð ýåòäè, áèç äÿ éîëëàíàã ýÿðÿê.
Áèçäÿí ñîíðà ýöëëÿð à÷àð áó áàüäà.
Îëàð äîñòëàð éåíÿ êåôäÿ, äàìàüäà.
Áó äöíéà äåäèéèí ñåâèìëè äèëáÿð
Êèìÿ ùÿìäÿì îëñà îíó ìÿùâ åäÿð.
Àéûë, ñàðñûòìàñûí ñÿíè áó ãÿôëÿò,
Ñàáàù ôàéäà âåðìÿç ÷ÿêäèéèí çÿùìÿò.
Øèðàçà ñÿôÿðäÿí ãàéûòìàã àñàí,
Òÿìèç éóéóíàðñàí ñÿôÿð òîçóíäàí.
Âàõò îëàð óíóäàð ñÿíè áó øÿùÿð,
Ñÿí áàøãà àëÿìÿ åäÿðñÿí ñÿôÿð.
____________ Àõûò ýþçëÿðèíèí ÷åøìÿñèíäÿí ñó,
ßýÿð áèð ýöíàùûí âàðñà òÿìèç éó.
135

ÃßÑÈÄß
Íÿ éàðà êþíöë âåð, íÿ ñåâ áèð äèéàð,

Äöíéàäà ÷îõ òîðïàã, ñó, ÷îõ èíñàí âàð.
Øÿùÿð êþïÿêëÿðè úÿôàñûç îëìóð,
×öíêè òóëà êèìè åòìÿéèð øèêàð.
Òÿêúÿ ýþçÿëëÿðè ñàíìà ýöë öçëö,
Éàøûëäûð àüàúëàð, ýöëëöäöð ýöëçàð.
Åøÿëÿíìÿ åâäÿ òîéóãëàð êèìè,
Ó÷ ýþéÿð÷èí êèìè ýÿç äèéàð-äèéàð.
Àüàúäàí-àüàúà ãîí áöëáöë êèìè,
Êþíöë òÿëÿñèíäÿ îëìà áèãÿðàð.
Åøøÿéÿ, þêöçÿ éåð òàïäàã îëìóø,
×öíêè ýþéëÿð êèìè äåéèëäèð äÿââàð.
Ìèí ýþçÿë ðàñò ýÿëñÿ áàõ êå÷ éàíûíäàí,
Âåðìÿ ùå÷ áèðèíÿ êþíöë, îëìà éàð.
×îõëàðûéëà öëôÿò åéëÿ, ýöë, äàíûø,
Áèðèíÿ áàüëàíñàí îëàðñàí áèçàð.
Óéñàí äà ÷îõ óéìà õÿçÿ, àòëàñà,
×öíêè õÿç âÿ àòëàñ äîëóäóð áàçàð.
Ñÿôÿð ÿùëè áÿíçÿð éåðèéÿí àòà,
Îëìàç ýþçö áàüëû þêöçòÿê áèêàð.
Êèìè âàðëûüûíû åéëÿéèð ÿñèð,
Êèìè õÿéàëûíû åäèð òàðöìàð.
Ñÿí ãÿäèð áèëÿíèí õèäìÿòèíäÿ îë,
Ãÿäðèíè áèë, îëìà íÿôñÿ ýèðèôòàð.
Áÿäÿñèë éàðûéëà ýåúÿëÿð éàòûð,
Ñÿùÿðëÿð äîëàíûð éàðûíäàí êÿíàð.
Åëÿ áèð àäàìà ñÿí êþíöë âåðñÿí,
Þçöí îëàúàãñàí îíäà ýöíàùêàð.
Âàðêÿí øèðèí ìåéâÿ ÿëèìäÿ, íå÷èí
Áèð àüàú ÿêèì êè, àúû âåðñèí áàð?!
Íÿäÿí î øàä îëñóí, ìÿí ÷ÿêèì êÿäÿð,
Éàòñûí î, ìÿí ãàëûì îéàã, áèãÿðàð.
Àçàä èíñàíëàðû åøãèí êÿìÿíäè
____________ Áèð ïèéàäà êèìè ñöðöêëÿð, éîðàð.
Äîñòóíóí éöêöíÿ êþìÿê åäÿð äîñò,
136

Éöêëÿìÿç äîñòóíó îëñà âÿôàêàð.
Äîñò ñÿíÿ âÿôàñûç îëàðñà ÿýÿð,
Îíóíëà äîñò êèìè åéëÿìÿ ðÿôòàð.
Ìÿíèì äÿðäëÿðèìè ÷ÿêìèðñÿ áèðè,
Ìÿí îíóí äÿðäèíäÿí îëìàðàì áèìàð.
Ìÿíÿ úþâðö úÿôà åéëÿéèðñÿ äîñò,
Áþéöê äöøìÿíèìäèð éÿãèí î ãÿääàð.
Íàíÿúèá äîñò þïñÿ àéàãëàðûíäàí,
Èíàíìà, àëäàäûð ñÿíè ùèéëÿýÿð.
Èáàäÿò åäÿíäÿ îüðó úèá êÿñèð,
Îâ÷ó äÿí âåðÿíäÿ ãóøà òîð ãóðàð.
Þìðöíö ñÿðô åòìÿ âÿôàñûç éàðà,
Äöøñÿí éîõñóëëóüà éàíûíäàí ãà÷àð.
Áèð àíëûã çþâã ö÷öí äöøìÿ éöç äÿðäÿ,
Ýåúÿ øÿðàá è÷ÿí ñöáù îëàð õóìàð.
Áèð èøè ýþðÿíäÿ ÷îõ äöøöí ÿââÿë,
Ñîíðà ïåøìàíëûãëà îëìàéàñàí õàð.
Íåúÿ áöòïÿðÿñò÷èí ÿçèçäèð áöòö,
Ñÿí äÿ þç õàëãûíà îë ïÿðÿñòèøêàð.
Àüëûí úèëîâóíó íÿôñèí ÿëèíÿ
Âåðèá óéìàç åøãÿ, ñåâýèéÿ ùóøéàð.
Ñåâýèäÿí äöøìöøÿì ÷îõ áÿëàëÿðÿ,
Èëàí âóðàí àäàì ÷àòûäàí ãîðõàð.
Ýþç ýþðÿíäÿ êþíöë ñåâÿð ÷àðÿñèç,
Öðÿê àüëà áàõìàç, éàðû àõòàðàð.
Àøèãÿ íÿñèùÿò, þéöä êàð åòìÿç,
Ùÿð øåéäÿí ÿçèçäèð ñåâýèëè äèëäàð.
Àòëûíûí àðäûíúà ïèéàäà ãà÷àð,
Àíúàã àòëû ãîâñà ñöðöíÿð íà÷àð.
Íÿôñèìëÿ âóðóøäóì áöòöí ýåúÿíè,
Ìÿíè ÿëäÿí ñàëäû àõûð áó ÿôêàð.
Äöøöíäöì êè, íå÷èí áèð óøàã êèìè
Óéóì îéóíúàüà, îëóì ùÿâÿñêàð.
Àç ãàëìûøäû äîñòäàí àéðûëûá ýåäèì,
Öðÿéèì äþíìÿäè, îëäóì âÿôàêàð.
____________ Äåäè áÿðêÿ, áîøà ñÿí ÷îõ äöøìöñÿí,
Ìèí äÿôÿ åòìèñÿí òþâáÿ, èñòèüôàð.
137

Òóòäó ÿòÿéèìäÿí äîñòëóã ñþùáÿòè,
Äåäè þç ÿùäèíè óíóòìà ãÿääàð.
Äîñòóí ïåéìàíûíû äîñò òåç óíóòìàç,
Ìöðöââÿò ÿùëèíäÿ îëìàç áó êèðäàð.
Ùàíñû äîñò äîñòóíóí åøãèíäÿí äþíöð,
Éàðûíûí ñþçöíäÿí ùå÷ äþíÿðìè éàð?
Ùèúðàíûí öðÿéè äàøäàí áÿðê îëóð,
Ñÿáð èëÿ âöñàëÿ éåòèøèð äèëäàð.
Ìèí äÿðäÿ òÿùÿììöë åéëÿñèí ýÿðÿê.
Ùÿð êÿñèí ãÿëáèíäÿ áèð éàð åøãè âàð.
Êþíöë äþçìÿëèäèð ùÿð úöð òÿíÿéÿ,
Ýöë äÿðÿí ÿëëÿðÿ òèêàíëàð áàòàð.
Ïóë íÿäèð, äèí íÿäèð, äöíéà íÿäèð êè,
Åéëÿ äîñò éîëóíäà ùÿð øåéè èíêàð.
Äöøìÿí ñÿíè éàðäàí àéûðàð, àíúàã
Ñÿí þç ñåâýèëèíäÿí àéðûëìà çèíùàð.
Ïàõûëà, áÿäõàùà ôèêèð âåðìÿ ùå÷,
×àëûø ðàçû ãàëñûí ñåâäèéèí íèýàð.
Äîñòóí èíúèéÿíäÿ øàä îëìà ÿñëà,
Äîñò äîñòà åéëÿìÿç ÿçèééÿò, àçàð.
Äåìÿ êè, ñåâýèäÿí äþíÿðÿì, ãàçû —
Èãðàðäàí ñîíðà ùå÷ äèíëÿìÿç èíêàð.
Òÿáèí äÿíèçèíäÿí åøã àëÿìèíäÿ
Ñåâýèñèç éàðàíìàç äöððè-øàùâàð
Ìÿíè ñàíìà ÷îõ äà ñàäÿëþâù àäàì,
Àüûëëû ùÿð ñþçÿ åòìÿç åòèáàð.
Äåìÿ ïÿùðèç åäèð ìåéâÿäÿí ãàðû,
ßëè ÷àòìûð, éàëàí äåéèð î êàôòàð.
Ýåíèø ùþâñÿëÿëè, ôÿãÿò ÿëè áîø
Ñàíìà äîñò éîëóíäà ñèìöçÿð ñà÷àð.
Øåðèí ñàô ãûçûëäàí éàõøûäûð Ñÿäè,
Úÿçá åäÿðìè ñÿíèí ãÿëáèíè äèíàð.
____________
138

ÝÖËÖÑÒÀÍ
____________

____________

ÌßÐÙßÌßÒËÈ Âß ÌÅÙÐÈÁÀÍ ÀËËÀÙÛÍ
ÀÄÛ ÈËß ÁÀØËÀÉÛÐÀÌ
Èççÿò âÿ úàëàë ñàùèáè îëàí Àëëàùà øöêöð åäèðÿì êè, èòàÿò åòìÿêëÿ îíà
éàõûíëàøûð, øöêöð åòìÿêëÿ þç íåìÿòèíè àðòûðûðñàí. Ùÿð íÿôÿñ àëäûãúà þìöð
óçàíûð, ùÿð íÿôÿñ âåðäèêúÿ öðÿê øàäëàíûð. Äåìÿëè, ùÿð íÿôÿñ àëìàãäà èêè
íåìÿò ìþâúóääóð âÿ ùÿð íåìÿòÿ øöêöð åòìÿê ýÿðÿê.
Áåéò
Ìÿýÿð ÿëäÿ äèëäÿ âàð þéëÿ ùöíÿð,

Åäÿ õàëèãÿ øöêð ëàçûì ãÿäÿð...
Øåèð
Áÿíäÿ îäóð êèì áèëÿ òÿãñèðèíè,

Öç òóòàðàã Àëëàùûíà éàëâàðà,
×öíêè îíà ëàéèã îëàí õèäìÿòè,
Êèìñÿ áàúàðìàç åäÿ áó äöíéàäà.
Îíóí ùåñàáñûç ðÿùìÿò éàüûøû ùÿð éåðÿ éàüìûø, ÿñèðýÿìÿäèéè íåìÿò

ñöôðÿñè ùÿð éåðÿ éàéûëìûøäûð. Þç áÿíäÿëÿðèíèí íàìóñ ïÿðäÿñèíè áàëàúà
ýöíàù ö÷öí ïàð÷àëàìàç, ñÿùâÿí îíó èíêàð åäÿíëÿðè äÿ ðóçèñèç ãîéìàç.
Øåèð
Åé êÿðàìÿò ñàùèáè, áàøû áàüëû õÿçíÿíäÿí,

Òÿðñàéÿ äÿ, ýÿáðÿ äÿ áîë-áîë ðóçè âåðèðñÿí.
Äöøìÿíëÿðÿ ñÿí áåëÿ íÿçÿð ñàëàí çàìàíäà,
Óíóòìàçñàí éÿãèí êè, äîñòëàðûíû áèð àí äà.
Ôÿðø ñàùèáè, Ñÿáà éåëèíÿ ÿìð åòäè êè, þç éàøûë ôÿðøèíè Éåð öçöíÿ
ñÿðñèí, áàùàð áóëóäóíóí äàéÿñèíÿ äÿ áóéóðäó êè, áèòêèëÿðèí ãûçëàðûíû
éåð áåøèéèíäÿ áîéà-áàøà ÷àòäûðñûí. Àüàúëàð Íîâðóç õÿëÿòèëÿ éàøûë ïàë-
òàðà áöðöíöá, éàç ìþâñöìöíöí ýÿëèøèëÿ áóäàãëàðûíûí áàëàëàðû áàøûíà
____________
÷è÷ÿê ïàïàüû ãîéäó. Îíóí ãöäðÿòèëÿ øèðèíëèê éàðàíäû, õóðìà òîõóìó
úöúÿðèá ýþçÿë àüàúà ÷åâðèëäè.
141

Øåèð
Áóëóä, êöëÿê, ãÿìÿð, ýöíÿø ôÿëÿê äàèì èøäÿäèð
Êè, áèð ãàðûí ÷þðÿê òàïûá ñÿí éåéÿñÿí ëÿççÿòëÿ.
Ùÿð øåé îëìóø ñÿíèí ö÷öí ùÿðÿêÿòäÿ, ôÿðìàíäà,
Äöçýöí îëìàç ñÿí âàõòûíû êå÷èðÿñÿí ãÿôëÿòëÿ.
Áåëÿ õÿáÿð âåðèðëÿð êàèíàòûí áàø÷ûñû, áöòöí ìþâúóäàòûí èôòèõàðû, àëÿ-

ìèí ãîðóéóúóñó, èíñàíëàðûí ùàìèñè, çàìàíûí ñîí ïåéüÿìáÿðè Ìÿùÿì-
ìÿä Ìóñòàôà — Àëëàù îíó ñÿëàìÿò åòñèí.
Áåéò
Øÿôàÿòëè, èòàÿòêàð, êÿðàìÿòëè ïåéÿìáÿð,
ßäàëÿòëè, øöúàÿòëè, ìöðöââÿòëè ïåéÿìáÿð.
Áåéò
Öììÿòèíèí íÿ äÿðäè âàð ñÿí òÿê àðõà îëàí çàìàí,
Íóù ýÿìè÷è îëàí éåðäÿ ãîðõìàç ùå÷ êÿñ òóôàíëàðäàí.
Áåéò
ßíýèí ôÿçà êÿìàëûäûð, Ýöíÿø áÿíçÿð úÿìàëûíà,
Ýþçÿëëèéèí úÿëàëûäûð, àëãûø îíà âÿ àëûíà*.
ßýÿð ýöíàùêàð âÿ ùàëû ïÿðèøàí îëàí áèð áÿíäÿ öìèäëÿ î éöêñÿê úÿ-
ëàëëû ùÿããèí äÿðýàùûíà éàëâàðûø ÿëèíè ãàëäûðûá ðàç-ðèéàç åòñÿ, áþéöê
éàðàäàíäàí åòèíà ýþðìÿäèêäÿ éåíÿ ÿë ãàëäûðûá àù-íàëÿ èëÿ îíäàí êþ-
ìÿê èñòÿñÿ, Àëëàù-òààëà áóéóðàð: ìÿíèì ãóëóìóí ìÿíäÿí áàøãà êþ-
ìÿéè îëìàäûüûíäàí îíóí èñòÿéèíè éåðèíÿ éåòèðäèì, àðçóñóíà ÷àòäûðäûì
êè, þç áÿíäÿìèí áó ãÿäÿð éàëâàðûøûíäàí õÿúèë îëäóì.
Áåéò
Ýþð íÿ ãÿäÿð Àëëàùäà âàðäûð ëöòôö êÿðàìÿò
Áÿíäÿ ýöíàù åéëÿìèø, îñà ÷ÿêèð õÿúàëÿò.
Îíóí úÿëàë Êÿáÿñèíäÿ áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá èáàäÿò åäÿíëÿð þçëÿðèíèí

ëàéèãèíúÿ èáàäÿò åäÿ áèëìÿäèêëÿðèí åòèðàôëà, úàìàëûíûí ýþçÿëëèéèíè âÿñô
____________
*
àë — àèëÿ, éàõûí àäàìëàð
142

åäÿíëÿð ùåéðÿò è÷èíäÿ ãàëûá äåìèøëÿð: áèç ñÿíèí ìÿðèôÿòèíè ëàéèãèíúÿ
äÿðê åäÿ áèëìÿäèê.
Øåèð
Êèì ñîðñà Àëëàùûí âÿñôèíè ìÿíäÿí,
Íèøàíñûç âàðëûüû áèëÿðìè áèð êÿñ?
Àøèãëÿð ìÿøóãóí þëìöøëÿðèäèð,
×ûõìàç, øöáùÿñèç êè, þëìöøëÿðäÿí ñÿñ.
Àðèôëÿðäÿí áèðè áàøûíû àøàüû ñàëûá ôèêèð äÿðéàñûíà ãÿðã îëìóøäó, åëÿ
êè, äöøöíúÿäÿí àéûëûá þçöíÿ ýÿëäè, äîñòëàðäàí áèðè ñîðóøäó:
— Ýåòäèéèí áîñòàíäàí áèçÿ áèð ùÿäèééÿ âåð.
Î äåäè:
— Ýåäÿíäÿ éàäûìäà èäè êè, ÿýÿð ýöë àüàúûíà ÷àòñàì, ÿòÿéèìè äîë-
äóðóá äîñòëàðà ùÿäèééÿ ýÿòèðÿúÿéÿì. Ëàêèí åëÿ êè, áîñòàíà ÷àòäûì,
ýöëöí ÿòðè ìÿíè î ãÿäÿð ìÿñò åòäè êè, ÿòÿéèìäÿí áåëÿ òóòà áèëìÿäèì.
Øåèð
Åé ìöðüè-ñÿùÿð åøãè áó ïÿðâàíÿäÿí þéðÿí,
Éàíäûñà úàíû ÷ûõìàäû îíäàí éåíÿ àâàç.
Áó ìöääÿèëÿð áèëìÿéèð ÿñëà íÿ õÿáÿðäèð,
Êèì òóòñà äèëÿêäÿí õÿáÿð, îíäàí õÿáÿð îëìàç.
Øåèð
Åé õÿéàëäàí öñòöí îëàí ñèððè áèëèíìÿç ãöäðÿò,
×îõ äåäèëÿð, ÷îõ åøèòäèê, ÷îõ îõóäóã, íÿùàéÿò,
Ìÿúëèñ áèòäè, þìöð ÷àòäû áàøà áèç äÿ ãîúàëäûã,
Ëàêèí éåíÿ áèç ÿââÿëêè íþãòÿäÿ äîíóá ãàëäûã.
ÀÒÀÁßÉ ßÁÓÁßÊÐ ÈÁÍ ÑßÄÈÍ ÒßÐÈÔÈ1
Ñÿäèíèí ýþçÿë òÿðèôèíèí äèëëÿðÿ äöøìÿñè, øàèð àâàçÿñèíèí äöíéàéà

éàéûëìàñû, øèðèí ùåêàéÿëÿðèíèí àüûçäà øÿêÿð äàäûá ÿñÿðëÿðèíèí ùÿð éàð-
ïàüûíûí ãûçûë âÿðÿãè òÿê ÿëäÿí-ÿëÿ ýÿçìÿñè, îíóí þç ôÿçèëÿò âÿ ñÿíÿò-
êàðëûüûíûí éåòêèíëèéèíäÿí äåéèë, áÿëêÿ úàùàíûí ùþêìäàðû, çÿìàíÿíèí
____________
1
Öçÿðèíÿ íþìðÿ ãîéóëìóø àä âÿ áåéòëÿð êèòàáûí ñîíóíäà èçàù åäèëìèøäèð.
143

ñÿðäàðû, Ñöëåéìàí òàõòûíûí âàðèñè âÿ èìàí ñàùèáëÿðèíèí ùàìèñè, øàùëàð
øàùû Àòàáÿé Ìöçÿôôÿðÿääèí ßáóáÿêð èáí Ñÿä èáí Çÿíýèíèí1 (éåð öçöí-
äÿ Àëëàùûí êþëýÿñè îäóð. Èëàùè, îíäàí ðàçû îë âÿ êþíëöíö øàä åëÿ!) Îíà
ìÿðùÿìÿò íÿçÿðèëÿ áàõûá, ñÿíÿòèíÿ éöêñÿê ðÿüáÿò âÿ ùÿãèãè ìÿùÿááÿò
áÿñëÿìÿñèíäÿíäèð. Õàëãûí äà îíà äÿðèí ìÿùÿááÿòè áó ñÿáÿáäÿíäèð.
Øåèð
Ìÿíÿ êè, ñàëûðñàí áåëÿ õîø íÿçÿð,
Ýöíÿøäÿí ìÿøùóðäóð éàçäûüûì ÿñÿð.
Îëñà äà ãóëóíäà ÷îõ åéáö íþãñàí,
Ùöíÿðäèð ùÿð åéáè áÿéÿíñÿ ñóëòàí.
Øåèð
Êå÷ÿí ýöí ùàìàìäà ÿòèðëè áèð ýèë,
Éåòèøäè ÿëèìÿ áèð äîñò ÿëèíäÿí.
Ñîðóøäóì ìöøêñÿí, éàèíêè ÿíáÿð
Êè, áåëÿ ìÿñò îëäóì ñÿíèí èéèíäÿí.
Äåäè êè, éàðàðñûç áèð ïàë÷ûã èäèì,
Áèð ìöääÿò ýöë èëÿ åòäèì íèøèìÿí.
Ìÿíÿ äîñò êàìàëû åéëÿìèø òÿñèð,
Éîõñà êè, éàðàðñûç ùàìàí ýèëÿì ìÿí!
Àëëàù Øèðàç òîðïàüûíû àäèë ùþêìäàðëàðûí ýöúö âÿ èøýöçàð àëèìëÿðèí

ùèììÿòèëÿ äöíéà äóðäóãúà ÿìèí-àìàíëûãäà ñàõëàñûí.
Éÿãèí áó Ïàðñ ìöëêöíÿ òîõóíìàç àôÿòè-äþâðàí

Êè, ñàëìûø áàøûíà ñàéÿ ñÿíèí òÿê ñàéåéè-éåçäàí.
Òàïà áèëìÿç éÿãèí ùÿð êÿñ ýÿçÿðñÿ úöìëÿ äöíéàíû,
Ñÿíèí äÿðýàùè-àëèí òÿê êè, âåðñèí äÿðäèíÿ äÿðìàí.
Þçöíñÿí àðõàñû ùÿð áèð çàâàëëû áÿíäÿíèí äàèì,
Ýþðöì âåðñèí ìöêàôàòûí ñÿíèí îë õàëèãè-êåéùàí.
Áó õàêè-Ïàðñû ñÿí ñàõëà èëàùè áàäè-àôÿòäÿí,
Íÿ ãÿäðè àáö õàê îëñà úàùàíäà áàãè, úàâèäàí.
____________
144

ÊÈÒÀÁÛÍ ÉÀÇÛËÌÀÑÛÍÛÍ ÑßÁßÁÈ
Áèð ýåúÿ êå÷ÿí ýöíëÿðè õàòûðëàéûá ùÿäÿð ýåòìèø þìðöìÿ òÿÿññöô
åäèð, êþíëöìöí ñàðàé äàøûíû ýþç éàøûìûí àëìàç äàíÿëÿðèëÿ äåøèð, þç ùà-
ëûìà ìöíàñèá îëàí áó áåéòëÿðè äåéèðäèì:
Øåèð
Þìöðäÿí ýåäèð áó êå÷ÿí ùÿð íÿôÿñ
Áàõûðàì ÿòðàôà ãàëìàìûø áèð êÿñ.
Åé éàòàí ÿëëè èë ãÿôëÿòäÿ áöòöí,
Ãîéìà êè, áîø êåúÿ áó ãàëàí áåø ýöí.
Óòàíñûí î êÿñ êè, þìðö ïó÷ åòäè,
Äöíéàäàí êþ÷ÿíäÿ õÿúàëÿò ýåòäè.
Êþ÷ âàõòû ñÿùÿðèí øèðèí éóõóñó.
Ãîéàð ïèéàäÿíè éîëäàí, äîüðóñó.
Ùÿð ýÿëÿí äöíéàäà áèð áèíà ñàëäû
Î ýåòäè, ìÿíçèëè þçýÿéÿ ãàëäû.
×îõëàðû äöíéàéà ýþñòÿðäè ùÿâÿñ.
Òèêäèéè áèíàäà ãàëìàäû áèð êÿñ.
Âÿôàñûç äöíéàéà ìåéë åòìÿ, çèíùàð.
Äîñòëóüà éàðàìàç áó êþùíÿ ãÿääàð
Èíäè êè, þëÿúÿê ïèñ äÿ, éàõøû äà.
Õîø îíà êè ÷àòäû éàõøû áèð àäà.
Áèð éàðïàã ýþíäÿð þç ãÿáðèíÿ áó ýöí
Êè, ñîíðà ýþíäÿðìÿê äåéèëäèð ìöìêöí.
Äþâðàí áèð ýöíÿøäèð, þìöð èñÿ ãàð
Ùÿëÿ ýþð õàúÿäÿ íåúÿ ãöððÿ âàð?
Åé ïóëñóç áàçàðà ýåäÿí ñÿðñÿðè,
Ãîðõóðàì ÿëèáîø äþíÿñÿí ýåðè.
Ñöòöëêÿí êèì éåñÿ ÿêèíèí ùÿð èë,
Áàøøàã òîïëàéàúàã õèðìÿí öñòö áèë.
Áó äöøöíúÿëÿðäÿí ñîíðà áåëÿ ãÿðàðà ýÿëäèì êè, õÿëâÿò áèð ýóøÿéÿ
÷ÿêèëèá ùå÷ êÿñëÿ ñþùáÿò åòìÿéèì, ñèíÿ äÿôòÿðèìè ìÿíàñûç ñþçëÿðäÿí
òÿìèçëÿéèá, äàùà ùÿäÿðÿí-ïÿäÿðÿí äàíûøìàéûì.
Áåéò
____________
Ãàëûá áèð ýóøÿäÿ ñàêèò äàíûøìàç îëñà áèð èíñàí,
Äàùà õîøäóð, à÷ûá äèë áîø, ëÿéàãÿòñèç äàíûøìàãäàí.
145

Åëÿ áó çàìàí âàõòèëÿ êÿúàâÿäÿ ùÿìíèøèíèì4 âÿ ùöúðÿäÿ ùÿìäÿ-
ìèì4 îëàí äîñòëàðûìäàí áèðè ãàáàãêû àäÿòè öçðÿ ãàïûìäàí è÷ÿðè ýèðäè.
Î, íÿ ãÿäÿð ýöëöá-äàíûøûá, çàðàôàò åòäèñÿ, úàâàá âåðìÿäèì âÿ áàøûìû
èáàäÿòäÿí ãàëäûðìàäûì. Èíúèê íÿçÿðëÿ ìÿíè ñöçöá äåäè:
Øåèð
Áó ýöí ìöìêöí èêÿí äàíûøìàã ñÿíÿ,
Äèë àú, ãàðäàøûì, ñþéëÿ, õîøëóãëà äèí!
ßúÿë ïåéêè áèð ýöí éàõàíäàí òóòàð,
Çÿðóðÿò öçöíäÿí ñóñàðñàí, éÿãèí.
Éàõûí àäàìëàðûìäàí áèðè âÿçèééÿòè ýþðöá, äîñòóìó áàøà ñàëäû êè,

ôèëàíêÿñ ãàëàí þìðöíö äöíéàäà ýóøÿíèøèíëèêëÿ êå÷èðèá, òÿíùàëûã âÿ ñö-
êóòëà áàøà âóðìàüû ãÿðàðà àëìûøäûð. ßýÿð áàúàðûðñàí, ñÿí äÿ þç áàøûíûí
÷àðÿñèíè ãûë, íÿ ìÿñëÿùÿò áèëèðñÿíñÿ åëÿ äÿ åò.
Äåäè:
— Î áþéöê èççÿòÿ âÿ ãÿäèì ñÿìèìèééÿòÿ àíä îëñóí, ÿýÿð î, ìÿ-
íèìëÿ ùÿìèøÿêè êèìè äîñòúàñûíà äàíûøìàñà, ÿë ÷ÿêèá, àéàã ýåðè ãîéìà-
éàúàüàì. ×öíêè äîñòóí êþíëöíÿ äÿéìÿê íàäàíëûãäûð. È÷äèéè àíäûí ýö-
íàùûíû èñÿ àñàíëûãëà éóéà áèëÿð. Îíóí ñå÷äèéè áó éîë äöç éîë äåéèë, àüûëëû
àäàìëàð ðÿâà áèëìÿçëÿð êè, ßëèíèí çöëôöãàðû ãûíûíäà, Ñÿäèíèí ñþçö ãÿë-
áèíäÿ ãàëñûí.
Øåèð
Íÿäèð äèë àüûçäà, åé àüëû îëàí,
Ùöíÿð õÿçíÿñèíÿ à÷àðäûð èíàí.
ßýÿð áàüëû îëñà, êèì àíëàð êè, î,
Úàâàùèð ñàòàíäûð, éà ìóíúóã ñàòàí.
Øåèð
ßäÿá ñàéûëñà äà ìÿúëèñäÿ ñóñìàã,
Ìÿñëÿùÿò çàìàíû äàíûøìàã ýÿðÿê.
Èêè øåé àüûëà íþãñàí ñàéûëûð,
Éåðñèç ñóñìàã èëÿ éåðñèç ñþç äåìÿê.
Íÿùàéÿò, îíóíëà äàíûøìàãäàí áîéóí ãà÷ûðûá, öç äþíäÿðìÿéÿ èí-

____________
ñàôûì éîë âåðìÿäè, î ìÿíèì ÿí éàõûí äîñòóì âÿ ñÿäàãÿòëè ñèðäàøûì èäè.
146

Áåéò
Íåúÿ âóðóøàñàí, î àäàìëà ñÿí
Êè, îíóí öçöíäÿí êå÷ÿ áèëìèðñÿí.
Îíóíëà ñþùáÿò åòìÿéÿ ìÿúáóð îëäóì. Ãàëõûá ýÿçÿ-ýÿçÿ ñåéðÿ

÷ûõäûã. Áàùàð ôÿñëè èäè, øàõòàëû ñîéóãëàð çàìàíû êå÷ìèø, ãûçûëýöë äþâðàíû
÷àòìûøäû.
Íÿçì
Àüàúëàð öñòöíäÿ éàðïàã êþéíÿéè,
Áàéðàì ïàëòàðûäûð øàäëûã áàüûíäà
Áèðèíúè ýöíöäöð Îðäèáåùèøòèí,5
Áöëáöëëÿð îõóéóð ýöë áóäàüûíäà.
Ãûçûëýöë öçöíÿ àë øÿáíÿì ãîíìóø.
Ñàíêè òÿð äöçöëìöø éàð éàíàüûíäà.
Ýåúÿíè äîñòëàðûìûçäàí áèðèíèí áàüûíäà êå÷èðìÿëè îëäóã. Ýþçÿë âÿ

ñÿôàëû áèð éåð èäè. Àüàúëàð áàø-áàøà âåðìèø, ñàíêè òîðïàüûíà ìèíà çÿð-
ðÿëÿðè ñÿïèëìèø, áóäàãëàðûíà óëäóç äÿíÿëÿðè àñûëìûøäû.
Øåèð
Úÿííÿòòÿê áèð áàüäûð, úàüëàéûð ñóëàð,
Ãóøëàðûí ñÿñèëÿ äîëìóøäóð ùÿð éàí.
Àë-ÿëâàí ëàëÿëÿð áÿçÿìèø éåðè,
Ìåéâÿëÿð äîëäóðìóø áàüû ôèðàâàí.
Êöëÿê àüàúëàðûí êþëýÿëèéèíäÿ.
Ðÿíýáÿðÿíý ôÿðøëÿðè äþøÿìèø ÿëâàí.
Ñÿùÿð à÷ûëàíäà ãàéûòìàã àðçóñó ãàëìàã èñòÿéèíÿ öñòöí ýÿëäè, äîñ-

òóìóí ÿòÿéèíè úöðáÿúöð ýöëëÿð âÿ ÷è÷ÿêëÿðëÿ äîëäóðóá, øÿùÿðÿ àïàðìàã
èñòÿäèéèíè ýþðäöì. Îíà äåäèì:
— Þçöí áèëèðñÿí êè, ýöëöí äàâàìû, ýöëöñòàíûí èñÿ âÿôàñû éîõäóð.
Àòàëàð éàõøû äåìèøëÿð: þìðö àç îëàí øåéÿ êþíöë áàüëàìàüà äÿéìÿç.
Äåäè:
____________
— Íÿ åòìÿê ëàçûìäûð?
147

Äåäèì:
— Îõóéàíëàðà ñÿôà, åøèäÿíëÿðÿ øÿôà âåðÿí “Ýöëöñòàí” àäëû áèð êèòàá
éàçìàã ëàçûìäûð êè, ùå÷ áèð õÿçàí éåëè îíóí éàðïàãëàðûíà ÿë âóðà áèëìÿñèí
âÿ çàìàíûí ýÿðäèøè îíóí íÿøÿëè áàùàðûíû áîðàíëû ãûøà ÷åâèðÿ áèëìÿñèí.
Øåèð
Íÿéèíÿ ëàçûìäûð ýöë òàáàã-òàáàã,
Ýÿë, “Ýöëöñòàí”ûìäàí àïàð áèð âàðàã.
Ýöë áåø-àëòû ýöíÿ ñàðàëûá-ñîëàð,
Ìÿíèì “Ýöëöñòàí”ûì äàèì õîø îëàð.
Ìÿí áó ñþçëÿðè äåéÿí êèìè äîñòóì ÿòÿéèíäÿêè ýöëëÿðè éåðÿ òþêöá,

ÿòÿéèìäÿí éàïûøäû âÿ äåäè:
— Êèøè âÿäèíÿ âÿôà åòìÿëèäèð.
Åëÿ ùÿìèí ýöí “Öíñèééÿò âÿ ñþùáÿò ãàéäàëàðû áàðÿñèíäÿ” íàòèãëÿðÿ
ôàéäà âåðÿí, éàçû÷ûëàðà ñÿíÿòêàðëûã þéðÿäÿí èêè ôÿñèë ùàçûð îëäó. Õöëàñÿ,
ýöëöñòàíäàí ýöë ãóðòàðìàìûø “Ýöëöñòàí” êèòàáû òàìàì îëäó.
Ëàêèí, ùÿãèãÿòäÿ áó êèòàá î çàìàí áèòìèø ùåñàá åäèëÿ áèëÿð êè, î,
äöíéàíûí ïÿíàùû, Àëëàùûí (éåð öçÿðèíäÿ) êþëýÿñè, éàðàäàíûí ìÿðùÿìÿò
íóðó, çàìàíûí çèíÿòè, ñöëùöí äàéàüû, ýþéëÿðäÿí êþìÿê àëàí, äöøìÿí-
ëÿðÿ çÿôÿð ÷àëàí, ãàëèá äþâëÿòèí ãöââÿòè, ìèëëÿòèí ïàðëàã ÷ûðàüû, äþâðà-
íûí úàìàëû, èñëàìûí êàìàëû, Ñÿä èáí Àòàáÿê, áþéöê, ÿçÿìÿòëè øàùëàð
øàùû, öììÿòèí öìèäè, ßðÿá âÿ ßúÿì ùàêèìëÿðèíèí áàø÷ûñû, ãóðóëàðûí,
äÿíèçëÿðèí ñóëòàíû, Ñöëåéìàí ìöëêèíèí âàðèñè, Ìöçÿôôÿðÿääèí ßáóáÿêð
èáí Ñÿä èáí Çÿíýèíèí (Àëëàù, îíóí ñÿàäÿòèíè ÿáÿäè åò, úàëàëûíû àðòûð, èø-
ëÿðèíÿ ðÿâàú âåð) ñàðàéûíäà áÿéÿíèëñèí âÿ (øàùçàäÿ) þç ëöòôêàð íÿçÿð-
ëÿðèëÿ îíà áàõìûø îëñóí.
Øåèð
Áÿçÿðñÿ ìÿðùÿìÿòè áó êèòàáû ñÿðâÿðèìèí,
Îëàð áó ×èí áÿçÿéè, éà êè íÿãøè-“ßðæÿíýè”6
Öìèäëÿðèì áóíàäûð êè, ãÿáóëà ëàéèã îëàð
Êè, ýöëöñòàí îëà áèëìÿç ìÿêàíè-äèëòÿíêè
ßëÿëõöñóñ îíóí ÿââÿëèíäÿ õîø õÿòëÿ,
Éàçûëñà Ñÿä ßáóáÿêð Ñÿä áèíè Çÿíýè.
____________
Ìÿíèì ôèêðèìèí ýÿëèíè çèíÿòäÿí ìÿùðóì îëäóüó ö÷öí, óòàíäûüûí-
äàí áàøûíû éóõàðû ãàëäûðûá, éàñëû ýþçëÿðèíè õÿúàëÿòèí àéàüû àëòûíäàí àéûðà
148

áèëìèð. Íÿ ãÿäÿð êè, áþéöê ÿìèð, àëèì âÿ ÿäàëÿòëè ãÿëÿáÿëÿð èëùàì÷ûñû,
ñÿëòÿíÿò òÿõò-òàúûíû ãîðóéàíëàðûí áàø÷ûñû, ìÿìëÿêÿòèí òÿäáèð÷èëÿð òÿä-
áèð÷èñè, ôÿãèðëÿðèí ïÿíàùû, ãÿðèáëÿðèí èñòèíàäýàùû, àëèìëÿðèí ùàìèñè, çà-
ùèäëÿðèí äîñòó, ôàðñ ÿùëèíèí èôòèõàðû, äèí âÿ äþâëÿòèí ôÿõðè, èñëàìûí âÿ
ìöñÿëìàíëàðûí êþìÿê÷èñè, øàùëàðûí, ñóëòàíëàðûí åòèìàäëûñû ßáóáÿêð èáí
ßáóíÿñð (Àëëàù îíóí þìðöíö óçóí, ìÿíñÿáèíè áþéöê, öðÿéèíè ýåíèø,
éàõøû ÿìÿëëÿðèíèí ìöêàôàòûíû àðòûã åòñèí. ×öíêè, î, äöíéàíûí ÿí áþéöê
àäàìëàðûíûí òÿðèôèíÿ ëàéèã îëìóø, õàñèééÿòëÿðèí ÿí ýþçÿëëÿðèíè þçöíäÿ
òîïëàéà áèëìèøäèð) áó ÿñÿðè ãÿáóë åäèá, îíó þç ìÿðùÿìÿòè èëÿ çèíÿòëÿí-
äèðìÿéèíúÿ (áó ýÿëèí) àðèôëÿð ìÿúëèñèíÿ ÷ûõà áèëìÿéÿúÿêäèð.
Øåèð
Îíóí êþëýÿñèíäÿ êèì îëñà, ÿëáÿò,
Êèíè äîñòëóã îëàð, ýöíàùû òàÿò.
Äÿðâèøëÿðäÿí áàøãà ùÿð áèð áÿíäÿíèí âÿ õèäìÿò÷èíèí áèð âÿçèôÿñè

âàðäûð. Áóíëàðäàí ùÿð êèì þç èøèíäÿ êàùûëëûã åòñÿ âÿ ñÿùëÿíêàðëûüà éîë
âåðñÿ, äàíëàíûëàð âÿ ìÿñóëèééÿòÿ úÿëá îëóíàðëàð. Äÿðâèø òàéôàñû èñÿ áþ-
éöêëÿðèí íåìÿòëÿðè ìöãàáèëèíäÿ øöêöð åäèá õåéèð-äóà îõóéóðëàð. Áåëÿ
áèð õèäìÿòè çàùèðäÿ åòìÿêäÿíñÿ ýèçëèúÿ åòìÿê äàùà ìöíàñèáäèð, ÷öíêè,
áèðèíúèñè éàëòàãëûüà éàõûíäûð, èêèíúèñè ãÿäèðäàíëûüà, îíà ýþðÿ äÿ òåç
ìöñòÿúàá îëàð.
Øåèð
Áó ôÿëÿéèí ãàìÿòè øàäëûã èëÿ îëäó ðàñò
Òà êè ñÿíèí òÿê îüóë äîüäó áó áÿòíè-çàìàí.
Ùèêìÿòè âàð õàëèãèí, ëöòô åéëÿñÿ ùÿð êÿñÿ,
Áÿíäÿíè õàñ åéëÿéèá õàëãà åäÿð ùþêìðàí.
Êèì éàøàäû õåéðèëÿ, òàïäû ÿçÿë äþâëÿòèí,
Õåéèð-äóà ñàõëàéàð éàõøû àäû úàâèäàí.
ßùëè-êÿìàë åòñÿ äÿ, åòìÿñÿ äÿ âÿñôèíè,
Ìÿøøàòÿ ëàçûì äåéèë ýöë öçÿ ùå÷ áèð çàìàí.
Ñàðàé õèäìÿòèíäÿí ÷ÿêèíèá ýóøÿíèøèí îëìàüûìûí ñÿáÿáè áó ìèñàë-

äàêû ùèêìÿòÿ ýþðÿäèð: ùèíä ôèëîñîôëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè áèð éåðÿ éûüûøûá
Áîçîð÷ìåùðèí7 ôÿçèëÿòèíäÿí ñþùáÿò à÷ìûø âÿ íÿùàéÿò, îíóí àüûð-àüûð
____________
äàíûøìàñûíäàí áàøãà áèð åéáèíè òàïìàìûøëàð; éÿíè î, äàíûøàðêÿí ÷îõ
149

äöøöíöð, äèíëÿéèúè èñÿ îíóí ôèêðèíèí ñîíóíó èíòèçàðëà ýþçëÿìÿëè îëóð-
ìóø. Áîçîð÷ìåùð áóíó åøèäèá äåìèøäèð:
— ßââÿëúÿ “íÿ äåéèì” ùàããûíäà ôèêèðëÿøìÿê, ñîíðàäàí “íèéÿ
äåäèì?” ïåøìàí÷ûëûüûíäàí éàõøûäûð.
Øåèð
Äöíéà ýþðìöø ãîúà ñþç óñòàäû, áèë,
ßââÿëúÿ ôèêð åäÿð, ñîíðà à÷àð äèë.
Òÿëÿñèê ñþéëÿìÿç ñþçöíö áèð äÿì.
Ôèêðèíè êàìèë äå, ýåú îëñà íÿ ãÿì!
Äöøöíöá ñîíðà äå ñþçö ìöõòÿñÿð,
Î ãÿäÿð äàíûøìà, “áÿñäèð” äåñèíëÿð.
Íèòãèëÿ öñòöíäöð ùåéâàíäàí èíñàí,
Ùåéâàíäàí ÿñêèêñÿí áîø-áîø äàíûøñàí.
Õöñóñÿí áþéöê ùþêìäàðûí àðèôëÿð âÿ áèëèêëè àëèìëÿð èøòèðàê åäÿí ùö-

çóðóíäà äàíûøìàüà úÿñàðÿò ýþñòÿðñÿì, óòàíìàçëûã åäÿð âÿ ùöçóðó-
ìöáàðÿêÿ äÿéÿðñèç ìàë ýÿòèðìèø îëàðäûì. Úàâàùèðàò áàçàðûíäà
ìóíúóüóí áèð àðïà ãÿäÿð ãèéìÿòè îëìàç. ×ûðàã, Ýöíÿø ãàðøûñûíäà èøûã
âåðìÿç, óúà ìèíàðÿëÿð ßëâÿíä äàüû8 éàíûíäà àë÷àã ýþðöíÿð.
Øåèð
Êèì õàëãà èääèà ýþñòÿðñÿ ÿýÿð,
Ùÿð éåðäÿí áàøûíà áèð çÿðáÿ äÿéÿð.
Ñÿäèñÿ éàçûãäûð, ãÿëáè àçàäà,
Éàçûãëà êèì äàâà åäÿð äöíéàäà?
ßââÿëúÿ áèð äöøöí, ñîíðà äèëÿ ýÿë,
Äèâàð òåç éûõûëàð îëìàñà òÿìÿë.
Ìÿí äÿ áèð ýöëúöéÿì, áîñòàíäàí óçàã.
Ìÿí äÿ áèð Éóñèôÿì Êÿíàíäàí9 óçàã.
Ëîüìàíäàí10 ñîðóøäóëàð êè, “åëìè êèìäÿí þéðÿíäèí?” Äåäè: êîð-

ëàðäàí; îíëàð àéàãëàðû àëòûíû éîõëàìàäàí èðÿëè àääûì àòìàçëàð. Àòàëàð
äåìèøëÿð:
____________
— Áèð éåðÿ ýèðìÿçäÿí ÿââÿë îðàäàí íåúÿ ÷ûõàúàüûíû äöøöí!
Ôÿðä. Êèøèëèéèíè ñûíà, ñîíðà àðâàä àë.
150

Øåèð
Õîðóç úÿëä îëñà äà ñàâàøäà, ëàêèí,
Ãûçûë ãóø ÷ÿíýèíÿ î ãàäèð äåéèë,
Ïèøèê ñè÷àí ö÷öí ïÿëÿíý îëñà äà,
Ïÿëÿíý ãàðøûñûíäà áèð ñè÷àíäûð áèë.
Ëàêèí àëèúÿíàá øÿõñëÿð þç òàáåëèêëÿðèíäÿ îëàí àäàìëàðûí åéèáëÿðèíè
öçÿ âóðìàéûá, õûðäà ãöñóðëàðûíû à÷ìàäûãëàðûíà ÿìèí îëäóüóìäàí, ìöõ-
òÿñÿð øÿêèëäÿ áèð ñûðà ãÿðèáÿ ùåêàéÿëÿðè, òÿìñèëëÿðè, øåèð âÿ íàüûëëàðû,
ùÿì÷èíèí êå÷ìèø ùþêìäàðëàðûí ÿõëàã âÿ ðÿôòàðëàðûíäàí áÿùñ åäÿí ðÿ-
âàéÿòëÿðè áó êèòàáäà òîïëàäûì âÿ ÿçèç þìðöìöí áèð ùèññÿñèíè îíà ñÿðô
åòäèì.
Øåèð
Áó äöíéà äóðàúàã èëëÿð áîéóíúà,
Ëàêèí òîðïàã îëàð áèçèì áó áÿäÿí.
Áèð õÿéàë ãàëàúàã áèçäÿí éàäèýàð.
Âàðëûãñà éîõ îëóá ýåäÿúÿê ùÿìÿí
Áÿëêÿ áèð õåéèðõàù áèç éàçûãëàðû,
Ðÿùìÿòëÿ õàòûðëàð äóà åäÿðêÿí.
Êèòàáû òÿðòèá åäèá ôÿñèëëÿðÿ àéûðàðêÿí, ìÿòëÿáè ãûñà áèð ñóðÿòäÿ èôàäÿ
åòìÿéÿ äèããÿò ýþñòÿðìÿéè ëàçûì áèëäèì âÿ îõóúóíóí äàðûõìàìàñû ö÷öí
áåùèøò áàüëàðûíà îõøàéàí áó “Ýöëöñòàí” êèòàáûíû ñÿêêèç ôÿñëÿ áþëäöì:
1. Ùþêìäàðëàðûí ðÿôòàðû ùàããûíäà.

2. Äÿðâèøëÿðèí ÿõëàãû ùàããûíäà.
3. Ãÿíàÿòèí ôÿçèëÿòè ùàããûíäà.
4. Ñóñìàüûí ôàéäàëàðû ùàããûíäà.
5. Åøã âÿ úàâàíëûã ùàããûíäà.
6. Çÿèôëèê âÿ ãîúàëûã ùàããûíäà.
7. Òÿðáèéÿíèí òÿñèðè ùàããûíäà.
8. Ñþùáÿò ãàéäàëàðû ùàããûíäà.
Ýöíöìöç õîø èêÿí, êå÷ìÿäÿéäè áèë,

Ùèúðÿòäÿí àëòû éöç ÿëëè àëòû èë,
____________ Ãÿñäèìèç âåðìÿêäè äöç éîëó íèøàí,
Àëëàùà òàïøûðûá êþ÷äöê äöíéàäàí.
151

I ÔßÑÈË
ÙÞÊÌÄÀÐËÀÐÛÍ ÐßÔÒÀÐÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò11
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð ïàäøàù áèð ÿñèðèí þëäöðöëìÿñèíè ÿìð åòìèøäè.
Éàçûã ÿñèðèí öìèäè êÿñèëäèêäÿ, àüçûíà ýÿëÿíè äåéèá ïàäøàùà ñþéöøëÿð
éàüäûðìàüà áàøëàäû. Ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð: úàíûíäàí ÿë ÷ÿêÿí àüçûíà ýÿ-
ëÿíè äåìÿêäÿí ãîðõìàç!
Áåéò
Éîõñà áÿðê àéàãäà ãà÷ìàüà èìêàí,
Êÿñÿðëè ãûëûíúû ãàðìàëàð èíñàí.
Øåèð
Öìèäñèç ãàëñà ùÿð èíñàí
À÷àð äèë, ãîðõìàç àëÿìäÿ.
Ùöúóì åéëÿð èòÿ áèðäÿí
Ïèøèê ìÿüëóá îëàí äÿìäÿ.
Ïàäøàù éàíûíäàêûëàðäàí ÿñèðèí íÿ äàíûøäûüûíû ñîðóøäó. Õåéèðõàù

âÿçèðëÿðäÿí áèðè äåäè:
— Åé ùþêìäàð, î äåéèð êè, ãÿçÿáëÿíÿíäÿ þçöíö ñàõëàéà áèëÿí àäàì,
áàøãàëàðûíûí äà ýöíàùûíû áàüûøëàéà áèëÿð.
Ïàäøàù ðÿùìÿ ýÿëäè, ÿñèðèí þëöìöíäÿí ÿë ÷ÿêäè. Õåéèðõàù âÿçèðèí
ðÿãèáè îëàí áàøãà áèð âÿçèð ñþçÿ ãàðûøûá äåäè:
— Ùþêìäàðûí ùöçóðóíäà éàëàí äàíûøìàã áèçèì êèìè àäàìëàðà éà-
ðàøìàç. Áó ÿñèð ïàäøàùû ñþéöá, îíà íàëàéèã ñþçëÿð äåäè.
Øàù áÿäõàù âÿçèðèí áó ñþçöíäÿí ùèääÿòëÿíÿðÿê äåäè:
— Îíóí éàëàíû ñÿíèí äîüðóíäàí õîø èäè, ÷öíêè î, õåéèðõàùëûã ìÿã-
ñÿäèëÿ äåéèëìèø, ñÿíèíêè èñÿ áÿäõàùëûã. Àüûëëû àäàìëàð äåìèøëÿð: “Ñöëù
äîüóðàí éàëàí, ôèòíÿ òþðÿäÿí äîüðóäàí éàõøûäûð”.
Øåèð
____________ Êèìèí êè, ñþçöíÿ ÿìÿë åäèð øàù,
Î, ýÿðÿê ùÿð ñþçäÿ îëñóí õåéèðõàù.
152

Ôðèäóíóí12 ñàðàéûíûí òàüûíäà éàçûëìûøäûð:
Ëÿòèôÿ
Áó äöíéà ìÿýÿð ãàëäûìû áèð øàùà?
Ýåò þç ãÿëáèíè áàüëà áèð Àëëàùà.
Áó äöíéà, áó ìöëêÿ ñûüûíìà áèð àí,
Î ñÿí òÿê ÷îõóí ìÿùâ åäèáäèð, èíàí.
Íÿ ôÿðãè ýåäÿðêÿí áó úàíö, áó òÿí,
Éà òÿõò öñòÿ þë, éà äà òîðïàãäà ñÿí?
2. Ùåêàéÿò
Õîðàñàí ùàêèìëÿðèíäÿí áèðè éóõóäà ýþðäö êè, Ìàùìóä Ñÿáöê-
òÿêèíèí13 áöòöí áÿäÿíè ÷öðöéöá òîðïàüà ãàðûøìûø, ëàêèí ýþçëÿðè ùÿëÿ äÿ
þç ùÿäÿãÿñèíäÿ ùÿðëÿíèð âÿ ÿòðàôà áàõûð. Áöòöí àëèìëÿð áó éóõóíó
éîçìàãäà àúèç ãàëäûëàð. Àíúàã îðàäà îëàí äÿðâèøëÿðäÿí áèðè áàø ÿéèá
äåäè: “Ýþçëÿðè ùÿñðÿò ÷ÿêèð, àõû, þëêÿñè ÿëäÿí-ÿëÿ êå÷èð”.
Øåèð
×îõ ýþìöëäö éåð àëòûíà ìÿíÿì-ìÿíÿì äåéÿíëÿð
Êè, îíëàðäàí áó äöíéàäà áèðúÿ àä-ñàí ãàëìàäû.
Òîðïàã àëòäà éàòàíëàðà áèð äèããÿòëÿ íÿçÿð ñàë,
Òîðïàã éåäè, ñöìöéöíäÿí áåëÿ íèøàí ãàëìàäû.
Éàõøû àääûð Íóøèðÿâàíû14 áó äöíéàäà éàøàäàí.
Ëàêèí, êþ÷äö áó äöíéàäàí Íóøèðÿâàí ãàëìàäû.
Åé ôèëàíêÿñ, õåéèðõàù îë, áèë ùÿéàòû ãÿíèìÿò,
Íÿ ãÿäÿð êè, äåìÿìèøëÿð ôèëàí-ôèëàí ãàëìàäû.
3. Ùåêàéÿò
Áèð øàùçàäÿ ùàããûíäà åøèòìèøÿì êè, þçö ÷èðêèí âÿ ãûñàáîéëó, ãàð-
äàøëàðû èñÿ ýþçÿë âÿ óúà èäè. Áèð äÿôÿ øàù îíà àë÷àã íÿçÿðëÿ áàõûá, åòè-
íàñûçëûã ýþñòÿðäè. Îüëàí ùÿññàñ èäè, áàøà äöøäö âÿ äåäè:
— Àòà, àüûëëû ýþäÿê, àõìàã óçóíäàí éàõøûäûð. Ùÿð ãàìÿòè óúà îëà-
____________
íûí ãèéìÿòè áàùà îëìàç. Ãîéóí êè÷èê îëñà äà òÿìèç, ôèë áþéöê îëñà äà
ìóðäàðäûð.
153

Øåèð
×îõ àë÷àã îëñà äà Òóð äàüû15 áèøÿê,
Àëëàù äÿðýàùûíäà ñàéûëûð éöêñÿê.
Øåèð
Ñþéëÿäè áÿäÿíúÿ çÿèô áèð àëèì,
Áèð øèøìàí àõìàüà: “Âàðìû õÿáÿðèí
ßýÿð ÿðÿá àòû àðûã îëñà äà,
Áèð òþâëÿ åøøÿêäÿí éàõøûäûð, éÿãèí”.
Àòàñû ýöëäö, ñþç äþâëÿò áàø÷ûëàðûíûí öðÿéèíÿ éàòäû, ãàðäàøëàðûíäà

èñÿ êèí îéàòäû.
Øåèð
Íÿ ãÿäÿð äèë à÷ûá äèíìÿìèø èíñàí,
Ùöíÿðè âÿ åéáè ãàëàúàã íèùàí.
Ýþðäöéöí ùÿð ìåøÿ ñàíìà êè, áîøäóð,
Áÿëêÿ äÿ éàòìûøäûð îðàäà ãàïëàí.16
Äåéèðëÿð êè, ùÿìèí ýöíëÿðäÿ ýöúëö áèð äöøìÿí ïàäøàùûí þëêÿñèíÿ

ùöúóì åòäè. Ùÿð èêè òÿðÿôèí ãîøóíëàðû öç-öçÿ ýÿëäèêäÿ äþéöø ìåéäàíû-
íà áèðèíúè àòûëàí ùàìàí îüëàí îëäó.
Âóðóø ÷àüû êèìñÿ ýþðìÿìèøäèð àðõàìû,

Áÿëêÿ òîðïàã-ãàí è÷èíäÿ ýþðÿúÿêñÿí äþøöìö.
Ùÿð äþéöøÿí þç áàøûíû èòèðèðñÿ âóðóøäà,
Äþíöá ãà÷àí, ýèðÿ âåðÿð ñàéà ýÿëìÿç ãîøóíó.
Áóíó äåéèá, þçöíö äöøìÿí ãîøóíóíà âóðäó, áèð íåúÿ ïÿùëÿâàí þë-
äöðäöêäÿí ñîíðà àòàñûíûí éàíûíà ýÿëäè, áàø ÿéäè âÿ äåäè:
Øåèð
Ìÿíè áåëÿ çÿèô ùåñàá åäÿí ñÿí,
Äåìÿ àíúàã áîéäàäûð ùÿð èãòèäàð.
____________Äþéöøëÿðäÿ èíúÿ áåëëè àò ýÿðÿê.
Êþê þêöçöí ìåéäàíäà íÿ õåéðè âàð?!
154

Íàüûë åäèðëÿð êè, äöøìÿíèí ãîøóíó ñîí äÿðÿúÿ ÷îõ, ùþêìäàðûíêû èñÿ
àç èäè. Áóíà ýþðÿ äÿ îíóí ãîøóíóíäàí áèð ùèññÿ äþéöøäÿí ãîðõóá
ãà÷ìàüà áàøëàäû. Áó âàõò ùàìàí îüëàí íÿðÿ ÷ÿêèá äåäè:
— Åé, êèøèñèíèçñÿ, ÷àëûøûí ãàäûí ïàëòàðû ýåéìÿéèí! Ñöâàðèëÿð îíóí áó
ñþçöíäÿí ãåéðÿòÿ ýÿëèá úÿñàðÿòëÿíäèëÿð, ãà÷àíëàð äà ýåðè äþíäöëÿð,
ùàìûñû áèðëèêäÿ äöøìÿíÿ ãàðøû ùöúóìà êå÷äè. Ïàäøàùûí ãîøóíó ùÿìèí
ýöí äöøìÿíÿ ãÿëÿáÿ ÷àëäû.
Øàù èýèä îüëóíó áàüðûíà áàñûá þïäö. Ñîíðà øàùûí îíà ãàðøû ìÿ-
ùÿááÿòè ýöíäÿí-ýöíÿ àðòìàüà áàøëàäû, íÿùàéÿò, îíó þçöíÿ âÿëèÿùä òÿ-
éèí åòäè. Ãàðäàøëàðû ïàõûëëûãäàí îíóí õþðÿéèíÿ çÿùÿð ãàòäûëàð. Áàúûñû
åéâàíäàí áóíó ýþðäö, äÿðùàë ïÿíúÿðÿíè áÿðê ÷ûðïäû. Îüëàí èøèí íÿ
éåðäÿ îëäóüóíó äóéäó âÿ ÿëèíè õþðÿêäÿí ÷ÿêÿðÿê äåäè:
— Ùåéôäèð, ùöíÿðëèëÿð þëÿ, ùöíÿðñèçëÿð îíëàðûí éåðèíè òóòà!
Áåéò
Äöíéàäàí éîõ îëñà ýÿð ùöìà ãóøó,
Áèð êèìñÿ ñàéÿáàí åòìÿç áàéãóøó. 17
Àòàëàðû áó õÿéàíÿòäÿí õÿáÿðäàð îëóá îüëàíëàðûíû éàíûíà ÷àüûðòäûðäû,

îíëàðà ëàçûìè ãóëàãáóðìàñû âåðäèêäÿí ñîíðà, ùÿðÿñèíÿ þëêÿíèí óçàã áèð
ùèññÿñèíäÿ éåð àéûðäû. Áóíóíëà äà àðàëàðûíäàêû ôèòíÿ éàòäû âÿ ÿäàâÿò
àðàäàí ãàëõäû, ÷öíêè ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð: “Îí äÿðâèø áèð êèëèìÿ éûüûøàð,
èêè ïàäøàù áèð þëêÿéÿ ñûüûøìàç”.
Øåèð
Áèð ÷þðÿê òàïàðñà ìþìèí, äöç àäàì,
Éàðûñûí ïàéëàéûá, éàðûñûí éåéÿð.
Ïàäèøàù áèð þëêÿ àëäûãäà, éåíÿ
Èêèíúè þëêÿíè àëìàã èñòÿéÿð.
4. Ùåêàéÿò
ßðÿáëÿðäÿí áèð äÿñòÿ ãóëäóð äàü áàøûíäà ìÿñêÿí ñàëûá, êàðâàí éî-
ëóíó êÿñìèø, äàüûí çèðâÿñèíäÿ ÿí óúà éåðäÿ ìþùêÿì áèð ìþâãåéè òóò-
ìóøäóëàð. Áóíà ýþðÿ øàù ãîøóíëàðû ãóëäóðëàðà áàòà áèëìèð, úàìààò èñÿ
____________
îíëàðûí ãîðõóñóíäàí éàòà áèëìèðäè. Ãóëäóðëàðûí áó ùÿðÿêÿòè áèð ìöääÿò
155

äÿ äàâàì åäÿðñÿ, îíëàðà öñòöí ýÿëìÿéèí ìöìêöí îëìàéàúàüûíû ýþðÿí
î ÿòðàôûí áàø÷ûëàðû òÿäáèð ö÷öí áèð éåðÿ òîïëàøäûëàð.
Øåèð
Éåíè ðèøÿ àòàí úàâàí áèð ÷èíàð,
Áèð àäàì ÿë àòñà éåðèíäÿí ÷ûõàð.
Ëàêèí êþê àòàðñà î õåéëè çàìàí,
Ôÿëÿê äÿ ýÿëÿðñÿ, ãîïàðìàç, èíàí.
×åøìÿ òóòóëñà äà êè÷èê áåë èëÿ,
Äîëàðñà êå÷èëìÿç áþéöê ôèë èëÿ.
Áàø÷ûëàð ìÿñëÿùÿòëÿøèá áèð íÿôÿðè ãóëäóðëàðû ïóñìàüà ýþíäÿðäèëÿð âÿ

ùöúóì ö÷öí ôöðñÿò ýþçëÿìÿéÿ áàøëàäûëàð. Ïóñãóäà îòóðìóø àäàì
òåçëèêëÿ õÿáÿð ýÿòèðäè êè, ãóëäóðëàð ìÿñêÿíëÿðèíè éèéÿñèç ãîéóá ùàíñû
áèð òàéôà öçÿðèíÿ èñÿ áàñãûíà ýåòìèøëÿð. Áóíó åøèäÿí êèìè äÿðùàë ñûíàí-
ìûø âÿ ìöùàðèáÿ ýþðìöø áèð äÿñòÿ äþéöø÷ö ýþíäÿðäèëÿð, îíëàð ýåäèá
ãóëäóðëàðûí ìÿñêÿí ñàëäûüû äàüûí êå÷èäèíäÿ ïóñãóäà äàéàíäûëàð.
Àõøàìöñòö ãóëäóðëàð ÷îõëó ãÿíèìÿòëÿ þç ìÿñêÿíëÿðèíÿ ãàéûòäûëàð, ãÿ-
íèìÿòëÿðè éåðáÿéåð åäèá, ñèëàùëàðûíû à÷äûëàð, ïàëòàðëàðûíû ñîéóíàðàã éàò-
äûëàð. Îíëàðûí áàøûíûí öñòöíö àëàí áèðèíúè äöøìÿí éóõó îëäó. Ýåúÿäÿí
õåéëè êå÷äè.
Áåéò
Ýöíÿøè áöðöäö çèë áèð ãàðàíëûã,
Ýóéà êè, Éóíèñè óäìóøäóð áàëûã.18
Ïóñãóäàêû èýèäëÿð äÿðùàë ùöúóì åäèá ãóëäóðëàðûí ãîëëàðûíû áèð-áèð

äàëëàðûíà áàüëàäûëàð, ñÿùÿð à÷ûëàí êèìè øàùûí ùöçóðóíà ýÿòèðäèëÿð. Øàù
ãóëäóðëàðûí ùàìûñûíû þëäöðìÿéè ÿìð åòäè. Îíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ ýÿíú áèð
îüëàí äà âàð èäè. Îíóí ýöë ÷þùðÿñè áàùàð ÷ÿìÿíè òÿê òÿçÿúÿ ÷è÷ÿêëÿíèð,
ýÿíú þìðöíöí ùÿéàò áàüûíäà èëê ìåéâÿëÿð éåòèøèðäè. Âÿçèðëÿðäÿí áèðè-
íèí îíà ðÿùìè ýÿëäè, èðÿëè ÷ûõàðàã øàùûí òàõòû þíöíäÿ òÿçèì åòäè âÿ äåäè:
— Áó ýÿíú ùÿëÿ ùÿéàò áàüûíäàí ìåéâÿ äÿðìÿìèø, úàâàí þìðöíöí
ëÿççÿòèíè ýþðìÿìèøäèð. Ùþêìäàðûí êÿðàìÿò âÿ ñÿõàâÿòèíÿ àðõàëàíàðàã
õàùèø åäèðÿì êè, øàù îíóí ãàíûíäàí êå÷ñèí âÿ áó ãóëóíó ìèííÿòäàð åòñèí.
____________
Âÿçèðèí áó ñþçöíäÿí õîøëàíìàéàí øàù ùèääÿòëÿíäè âÿ äåäè:
156

Áåéò
Éàõøûäàí èáðÿò ýþòöðìÿç, çàòè áÿä, íàúèíñ îëàí,
Íåúÿ êè ýöíáÿç áàøûíäà ãîç äàéàíìàç ùå÷ çàìàí.
Áåëÿ éàðàìàçëàðûí íÿñëèíè êÿñèá, äóäìàíëàðûíû äàüûòìàã ëàçûìäûð.

Îäó ñþíäöðöá ãîðóíó ñàõëàìàã, ÿôèíè þëäöðöá áàëàñûíà ðÿùì åòìÿê
àüûëëû èø äåéèëäèð.
Øåèð
Ýþéëÿðäÿí éàüñà äà äèðèëèê ñóéó,
Ñþéöä àüàúûíäà ýþðìÿçñÿí ñÿìÿð.
Àë÷àã àäàìëàðëà îòóðóá-äóðìà,
Ùÿñèð ãàìûøûíäàí àëûíìàç øÿêÿð.
Âÿçèð øàùûí ñþçöíö èñòÿð-èñòÿìÿç òÿñäèã åòäè, îíóí ôèêðèíÿ àôÿðèí

äåéèá ÿëàâÿ åòäè:
— Úàùàí ùþêìäàðûíûí áóéóðäóãëàðû ùÿãèãÿòäèð, éàðàìàçëàð è÷ÿðè-
ñèíäÿ òÿðáèéÿ àëàí, îíëàðûí õàñèééÿòèíè äÿ ìÿíèìñÿéÿð. Ëàêèí áó îüëàí
ùÿëÿ óøàãäûð âÿ ãóëäóðëàðûí éàðàìàç ñèôÿòëÿðè îíäà ìþùêÿì òÿñèð áóðàõà
áèëìÿç. Ãóëóíóç öìèä åäèð êè, ÿýÿð î, áóíäàí ñîíðà õåéèðõàù àäàìëàð
àðàñûíäà òÿðáèéÿëÿíñÿ, ýþçÿë õàñèééÿòëÿð ãÿáóë åäèá, èñëàù îëóíà áèëÿð.
Áèð ùÿäèñäÿ äåéèëèð êè, èíñàí ôèòðÿòÿí ïàê äîüóëóð, ëàêèí ñîíðà, àòà-
àíàñûíûí òÿðáèéÿñè èëÿ éà éÿùóäè, éà õðèñòèàí, éà äà àòÿøïÿðÿñò îëóð.
Øåèð
Ïèñëÿðÿ éàð îëäó Ëóòóí àðâàäû
Àéðûëäû ïåéüÿìáÿð õàíÿäàíûíäàí.
Èòèñÿ áèð çàìàí ßñùàáè-êÿùôèí,
Éàõøûëàðëà ýåòäè, îëäó áèð èíñàí.19
Øàùûí éàõûí àäàìëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè äÿ âÿçèðÿ ãîøóëóá âàñèòÿ÷èëèê

åòäèëÿð. Íÿùàéÿò, øàù îüëàíûí ýöíàùûíäàí êå÷äè âÿ äåäè:
— Ìÿñëÿùÿò áèëìèðÿì, ëàêèí áàüûøëàéûðàì.
Øåèð
____________ Çàë áèð ýöí ñþéëÿäè îüëó Ðöñòÿìÿ:20
“Áè÷àðÿ âÿ çÿèô ñàíìà äöøìÿíè,
157

×îõ ýþðäöê áàëàúà ÷åøìÿíèí ñóéó,
Ýöúëÿíèá àïàðäû éöêëö äÿâÿíè”.
Õöëàñÿ, îüëàíû íàçö íåìÿòÿ ÷àòäûðûá, òÿðáèéÿñèíè òÿúðöáÿëè áèð ìöÿë-

ëèìÿ òàïøûðäûëàð. Íÿùàéÿò, îüëàí íàòèãëèê, ùàçûðúàâàáëûëûã âÿ ñàðàé ãàé-
äàëàðûíû äÿðèíäÿí þéðÿíèá, ùàìûñûíûí ðÿüáÿòèíè ãàçàíäû.
Áèð äÿôÿ âÿçèð øàùûí ùöçóðóíäà îüëàíûí ôÿçèëÿòëÿðèíäÿí äàíûøàðàã
äåäè êè, àüûëëû ìöðÿááèëÿðèí òÿðáèéÿñè éàõøû íÿòèúÿ âåðìèø, êþùíÿ, éà-
ðàìàç õàñèééÿòëÿðäÿí îüëàíäà ÿñÿð ãàëìàìûøäûð.
Ùþêìäàð âÿçèðèí ñþçöíÿ ýöëöìñÿéèá äåäè:
Øåèð
Èíñàíëà ãàëìàüà åòñÿ äÿ àäÿò,
Ãóðä îüëó ãóðä îëàð, éåíÿ, íÿùàéÿò.
Áó ùàäèñÿäÿí áèð-èêè èë êå÷äè. Îüëàí áèð äÿñòÿ éåðëè äÿëÿ-äóçëàðëà

äîñòëàøûá, îíëàðëà éîëäàøëûã åòìÿéÿ áàøëàäû. ßââÿëêè ãóëäóðëóã õàñèé-
éÿòëÿðè îíäà éåíèäÿí áàø ãàëäûðäû. Íÿùàéÿò, ýöíëÿðèí áèðèíäÿ ôöðñÿò
òàïûá ùÿìèí âÿçèðè, îíóí èêè îüëóíó þëäöðäö, åâèíè ñîéóá, âàð-äþâëÿòèíè
éûüûøäûðäû, ãóëäóðëàðûí ìàüàðàñûíà ãà÷ûá, àòàñûíûí éåðèíäÿ îòóðäó âÿ éîë
êÿñìÿéÿ áàøëàäû. Ïàäøàù áó ùàäèñÿäÿí õÿáÿðäàð îëäóãäà òÿÿññöôëÿíèá
äåäè:
Øåèð
Èòè øÿìøèð îëìàç ïàñëû äÿìèðäÿí,
Ýþçëÿìÿ íàêÿñäÿí àäàìëûüû ñÿí.
Éàüûøëà ñóëàíñà áàü äà, øîðàí äà,
Áàüäà ëàëÿ áèòÿð, øîðàíäà òèêÿí.
Øåèð
Øîðàíëûã áèòèðìÿç ñöíáöë ùå÷ çàìàí
Î éåðäÿ çÿùìÿòè åéëÿìÿ ùÿäÿð.
____________ Ïèñÿ éàõøûëûãëà, éàõøûéà ïèñëèê,
Ìÿíàúà áèð øåéäèð, äöøöíñÿí ÿýÿð.
158

5. Ùåêàéÿò
Îüóëìóøóí21 ñàðàéûíäà ÷îõ àüûëëû, äöøöíúÿëè âÿ äÿððàêÿëè áèð ñÿð-
ùÿíý îüëó âàð èäè. Ùÿëÿ óøàãëûã âàõòëàðûíäàí àëíûíäà áþéöêëöê íèøàíÿñè
ïàðëàðäû.
Øåèð
Êÿìàëû óëäóç òÿê áàøû öñòÿ áàõ.
Ïàðëàðäû ùÿð éàíà èøûã ñà÷àðàã.
Õöëàñÿ, îüëàí ùÿì éàðàøûãëû èäè, ùÿì äÿ àüûëëû. Îíà ýþðÿ ùþêì-
äàðûí ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûø âÿ ìÿíñÿáÿ ÷àòìûøäûð. Àòàëàð äîüðó äåìèø-
ëÿð: “Äþâëÿò ìàëäà äåéèë, êàìàëäàäûð, àüûë éàøäà äåéèë, áàøäàäûð”. Áèð
ýöí òàé-òóøëàðû îüëàíûí âÿçèôÿñèíÿ ùÿñÿä àïàðûá, îíó õÿéàíÿòêàðëûãäà
òÿãñèðëÿíäèðäèëÿð, þëäöðöëìÿñè ö÷öí ñÿé ýþñòÿðäèëÿð.
Ìèñðà
Äöøìÿí íÿ÷èäèð, äîñò, ñÿíÿ ãÿìõàð îëñà.
Ùþêìäàð îüëàíû éàíûíà ÷àüûðûá ñîðóøäó: “Áóíëàðûí ñÿíÿ ãàðøû
äöøìÿí÷èëèéèíèí ñÿáÿáè íÿäèð?”
Îüëàí äåäè:
— Áþéöê ùþêìäàðûí ìÿðùÿìÿòèëÿ, ïàõûëëàðäàí áàøãà ùàìûíû ðàçû
ñàëà áèëìèøÿì, ïàõûëà ýÿëäèêäÿ î, ìÿíèì íåìÿòäÿí, ùþêìäàðûí èñÿ
ñÿàäÿòäÿí ìÿùðóì îëìàñûíû èñòÿéèð.
Áåéò
Áàúàðàðàì áèð öðÿéÿ òîõóíìàéûì ùå÷ çàìàí,
Íÿ åäèì êè, ïàõûë þçö þç ãÿëáèíè åäèð ãàí.
Þë åé ïàõûë, áÿëêÿ úàíûí ðàùàò îëà áöñáöòöí,
×öíêè ñÿíè éàëíûç þëöì ãóðòàðàð áó ÿçàáäàí.
Øåèð
Àë÷àãëàð àðçó åäÿð êè, äàèì,
Äöíéàäà îëìàñûí áÿõòÿâÿð èíñàí,
Ýöíäöç éàðàñàëàð ýþðìöðñÿ ÿýÿð,
Áóíóí÷óí âàðìûäûð Ýöíÿøäÿ íþãñàí?
____________ Êîð îëñóí ìèíëÿðëÿ ãîé åëÿ ýþçëÿð!
Ýöíÿøÿ ÷þêìÿñèí ãàðàíëûã áèð àí.
159

6. Ùåêàéÿò
Áåëÿ ðÿâàéÿò åäèðëÿð êè, ßúÿì22 ùþêìäàðëàðûíäàí áèðè ðÿèééÿòèí
âàð-éîõóíó ÿëèíäÿí àëûá, îíëàðà ÿçèééÿò âåðìÿéÿ áàøëàäû. Èø î éåðÿ
÷àòäû êè, õàëã áó çöëì âÿ ñèòÿìÿ äàâàì ýÿòèðìÿéèá áàøãà þëêÿëÿðÿ
ãà÷ìàüà âÿ ãöðáÿòäÿ éàøàìàüà ìÿúáóð îëäó. ßùàëè ÿñêèëäèêúÿ, þëêÿäÿ
ìÿùñóë äà àçàëäû, õÿçèíÿ áîø ãàëäû. Áóíó ýþðÿí äöøìÿíëÿð òÿçéèã ýþñ-
òÿðìÿéÿ áàøëàäûëàð.
Áåéò
Êèì ìöñèáÿò ýöíö èñòÿð îíà áèð éàð îëñóí,
Äå êè, õîø ýöíäÿ þçö õàëãà ùàâàäàð îëñóí.
Ãóëàüû ùàëãàëû ãóë, ùþðìÿòè ýþðìÿçñÿ ýåäÿð,
Ëöòô ãûë, ëöòô ñÿíÿ éàäëàðû äà áèð ãóë åäÿð.
Áèð ýöí îíóí ùöçóðóíäà “Øàùíàìÿ”23 êèòàáûíäàí Çþùùàêûí24 äåâ-

ðèëìÿñè âÿ Ôðèäóíóí ãÿëÿáÿñè ùàããûíäàêû ùèññÿíè îõóéóðäóëàð. Âÿçèð
ñîðóøäó:
— Ùå÷ áèëìÿê îëìóð êè, õÿçèíÿñè, ìöëêö âÿ ãöââÿñè îëìàéà-îëìàéà
Ôðèäóí ùþêìäàðëûüû íåúÿ ÿëÿ àëà áèëäè?
Ùþêìäàð äåäè:
— Ìÿýÿð åøèòìÿäèíìè êè, úàìààò îíà òÿðÿôäàð ÷ûõûá, ÿòðàôûíäà ñûõ
áèðëÿøìèø, òàõò-òàúû ÿëÿ ýÿòèðìÿñèíÿ êþìÿê åòìèøäèð.
Âÿçèð äåäè:
— Åé ùþêìäàð, ÿýÿð úàìààòû ÿòðàôûíäà ñûõ áèðëÿøäèðìÿê øàùëûüûí ÿñà-
ñûäûðñà, áÿñ íÿ ö÷öí ñÿí õàëãû áàøûíäàí äàüûäûðñàí? Ìÿýÿð ñÿí øàùëûã
åòìÿê èñòÿìèðñÿí?
Áåéò
Îðäóíó úàí êèìè áÿñëÿ ùÿð çàìàí,
Îðäóéëà ñàéûëàð ùÿð éåðäÿ ñóëòàí.
— Îðäó âÿ úàìààòû ÿòðàôûìûçäà áèðëÿøäèðìÿéèí øÿðòè íÿäèð?
— Øàù ñÿõàâÿòëè îëìàëûäûð êè, îíóí ÿòðàôûíà òîïëàíñûíëàð; ðÿùìëè îë-
____________
ìàëûäûð êè, îíäàí ãîðõóá ãà÷ìàñûíëàð; ñÿíäÿ èñÿ áóíëàðûí ùå÷ áèðè éîõäóð.
160

Øåèð
Øàùëàðà éàðàøìàç çöëì åòìÿê áèð àí,
Ãóðääàí îëà áèëìÿç ñöðöéÿ ÷îáàí.
Ïàäèøàù çöëì åòñÿ õàëãûíà ÿýÿð.
Þçö þç ìöëêöíö òàð-ìàð åäÿð.
Àüûëëû âÿçèðèí ìÿñëÿùÿòè ùþêìäàðûí õîøóíà ýÿëìÿäè, ùèääÿòëÿíÿ-

ðÿê îíó çèíäàíà ýþíäÿðäè. ×îõ ÷ÿêìÿäè êè, ùþêìäàðûí ÿìèîüëóëàðû öñ-
éàí åäèá àòàëàðûíûí ùàããûíû àëìàã ö÷öí ãîøóí ÷ÿêäèëÿð. Øàùûí çöëì âÿ
ñèòÿìèíÿ äàâàì ýÿòèðìÿéÿí, âÿòÿíèíè òÿðê åòìèø àäàìëàð äà ãàéûäûá
îíëàðà ãîøóëäóëàð. Íÿòèúÿäÿ ùþêìäàð ìÿüëóá îëäó âÿ ùþêìäàðëûã
ÿìèîüëóëàðûí ÿëèíÿ êå÷äè.
Øåèð
Ðÿèééÿòÿ çöëì åäÿðñÿ áèð àüûëñûç ùþêìäàð.
Äöøìÿí áèð ýöí åäÿð îíóí þëêÿñèíè òàð-ìàð.
Ðÿèééÿòëÿ ñöëù åäÿí øàù äÿô åäÿð ùÿð àôÿòè.
Àäèë øàùûí ëÿøêÿðèäèð ÷öíêè þç ðÿèééÿòè.
7. Ùåêàéÿò
Áèð øàù þç ÿúÿì ãóëó èëÿ ýÿìèéÿ ìèíìèøäè. Äåìÿ, ãóë þìðöíäÿ
ýÿìèéÿ ìèíìÿìèø, äÿíèç ñÿôÿðèíèí ÿçèééÿòèíè ýþðìÿìèø èìèø. Î, ãîð-
õóäàí ÿñìÿéÿ âÿ óúàäàí àüëàìàüà áàøëàäû. Ýÿìèäÿêèëÿð íÿ ãÿäÿð
÷àëûøäûëàðñà, îíó ñàêèò åäÿ áèëìÿäèëÿð. Ãóëóí áó ùàëû øàùûí êåôèíè ïîçäó.
Ëàêèí áèð ÷àðÿ òàïà áèëìèðäèëÿð. Ýÿìèäÿ ìöäðèê áèð àäàì âàð èäè,
âÿçèééÿòè áåëÿ ýþðäöêäÿ äåäè:
— Èúàçÿ âåðñÿíèç, ìÿí îíó ñàêèò åäÿ áèëÿðÿì.
— Ñîí äÿðÿúÿ ëöòô ýþñòÿðìèø îëàðñûíûç.
ßìð åòäè ãóëó äÿíèçÿ àòäûëàð. Ãóë áèð íå÷ÿ äÿôÿ ñóéà áàòûá ÷ûõäû;
ñîíðà ñà÷ëàðûíäàí òóòóá îíó ýÿìèéÿ òÿðÿô äàðòäûëàð. Î, èêèÿëëè ñöêàíäàí
éàïûøûá ñàëëàíäû âÿ åëÿ êè ýÿìèéÿ ÷ûõäû, ñóñóá äèíìÿç-ñþéëÿìÿç áèð
êöíúäÿ îòóðäó. Øàùà áó ãÿðèáÿ ýÿëäè! Ùàìèí ìöäðèê àäàìäàí ñîðóøäó
____________
êè, áóíäà íÿ ùèêìÿò âàð?
Äåäè:
161

— Áó ãóë äÿíèçäÿ ãÿðã îëìàã ãîðõóñóíó êå÷èðìÿäèéèíäÿí ýÿìèäÿ-
êè ÿìèí-àìàíëûüûí ãÿäðèíè áèëìèðäè. Î äà ìÿëóìäóð êè, ôÿëàêÿòÿ äöø-
ìÿéÿí ñàêèòëèéèí ãÿäðèíè áèëìÿç!
Øåèð
Åé òîõ, ñÿíÿ õîø ýÿëìÿéèð ÿýÿð àðïà ÷þðÿéè,
Áèë êè, ñÿíÿ õîø ýÿëìÿéÿí áó øåé ìÿíÿ íåìÿòäèð.
Úÿííÿò ÿùëè áèð úÿùÿííÿì ñàíàð èêÿí åðàôû,25
Úÿùÿííÿìèí ÿùëè ö÷öí åðàô þçö úÿííÿòäèð.
Áåéò
Ôÿðãè âàðäûð: áèðèñèíèí àüóøóíäà ýþçÿë éàð,
Äèýÿðèíèí èêè ýþçö éîëäà ãàëìûø èíòèçàð.
8. Ùåêàéÿò
Ùþðìöçÿ äåäèëÿð: — Àòàíûí âÿçèðëÿðèíäÿí íÿ õÿòà áàø âåðèá êè, îí-
ëàðû ùÿáñ åòäèðèáñÿí?
Äåäè: — Åëÿ áèð õÿòà áàø âåðìÿéèá êè, ùÿáñÿ ñÿáÿá îëñóí. Ëàêèí ýþð-
äöì, çÿùìèì îíëàðûí öðÿéèíÿ åëÿ ÷þêöá êè, âåðäèéèì âÿäëÿðÿ áåëÿ
èíàíìûðëàð. Ãîðõäóì úàíëàðûíûí ãîðõóñóíäàí úàíûìà ãÿñä åòñèíëÿð.
Îíà ýþðÿ äÿ àëèìëÿðèí ñþçöíÿ ÿìÿë åòäèì. Àëèìëÿð äåéèáëÿð êè:
Øåèð
Êèì ñÿíäÿí ãîðõóðñà, ãûë îíäàí ùÿçÿð,
Îëñàí äà éöç åëÿ øÿõñÿ áÿðàáÿð.
Ïèøèê àúèç ãàëñà, ýþðìöðñÿí, äÿðùàë,
Ïÿëÿíýèí ýþçöíÿ àòàúàã ÷ÿíêàë.
Èëàí îíà ýþðÿ ÷àëûð ÷îáàíû
Êè, ãîðõóð ÷îìàãëà àëûíñûí úàíû.
9. Ùåêàéÿò
ßðÿá ùþêìäàðëàðûíäàí áèðè ãîúàëûã âàõòûíäà õÿñòÿëÿíèá, ùÿéàòäàí
öìèäèíè êÿñìèøäè. Áó çàìàí áèð àòëû ýÿëèá, õîø õÿáÿð âåðÿðÿê äåäè:
____________
— Ùþêìäàð ñàü îëñóí, äöøìÿíèí ãàëàñûíû äàüûäûá, áàø÷ûëàðûíû äà ÿñèð
àëäûã. Äöøìÿíèí úàìààòû âÿ ãîøóíëàðû ùþêìäàðûí áàéðàüû àëòûíà êå÷äèëÿð.
162

Ùþêìäàð êÿäÿðëÿ êþêñöíö þòöðöá äåäè:
— Áó õîø õÿáÿðè ìÿíÿ éîõ, âàðèñëÿðèìÿ âåð!
Øåèð
ßçèç þìöð áàøà ÷àòäû õîø àðçóëàð è÷èíäÿ,
Äåäèì êàø êè, öðÿéèìäÿí êå÷ÿí ýèðñèí ãàïûìäàí.
Öðÿéèìäÿí êå÷ÿí ýÿëäè, ëàêèí öìèä éîõäóð êè,
Êå÷ÿí þìöð ýåðè äþíÿ, ìÿí äÿ îëàì êàìðàí.
Øåèð
Êþ÷ òÿáëèíè âóðäó ÿúÿë ÿëèëÿ,
Åé ýþçëÿðèì áàøà äåéèí: ÿëâèäà.
Åé ÿë, áèëÿê âÿ ãîë äàùà àéðûëûí.
Öçÿ, ýþçÿ, ãàøà äåéèí: ÿëâèäà.
Äöøìÿíëÿðèí êàìûíúà ìÿí ýåäèðÿì,
Áàðû áó éîëäàøà äåéèí: ÿëâèäà!
Ìÿí íàäàí éàøàäûì äöíéàäà, áàðû,
Äîñòóì, ñÿí õîø éàøà, äåéèí ÿëâèäà!
10. Ùåêàéÿò
Äÿìÿøã ìÿñúèäèíäÿ, Éÿùéà ïåéüÿìáÿðèí ìÿãáÿðÿñèíäÿ îëäóüóì
çàìàí, ÿäàëÿòñèçëèêäÿ øþùðÿò òàïìûø áèð ÿðÿá ùþêìäàðû äà òÿñàäöôÿí îðà-
éà çèéàðÿòÿ ýÿëìèøäè. Î, íàìàç ãûëäûãäàí ñîíðà äóà îõóéóá, Àëëàùäàí
êþìÿêëèêëÿð èñòÿäè.
Áåéò
Êàñûá äà, âàðëû äà áó éåðäÿ ãóëäóð,
Äàùà äþâëÿòëèñÿ, äàùà éîõñóëäóð.26
Ñîíðà î, ìÿíÿ ìöðàúèÿò åäèá äåäè:

— Äÿðâèøëÿðèí ìÿðùÿìÿòëè âÿ ñÿäàãÿòëè îëäóüóíà èíàíäûüûìà ýþðÿ,
õàùèø åäèðÿì, ìÿíÿ áèð ìÿñëÿùÿò âåðÿñèíèç, ÷öíêè ýöúëö áèð äöøìÿí
ìÿíè ùÿäÿëÿéèð.
Úàâàáûíäà äåäèì:
____________
— Ýöúñöç ðÿèééÿòÿ ðÿùì åëÿ êè, ýöúëö äöøìÿíäÿí çöëì ýþðìÿéÿñÿí!
163

Øåèð
Èíñàô äåéèë, ýöúëö èêÿí ýþñòÿðÿðÿê çîð, ãöââÿò.
Ñûíäûðàñàí áèð éàçûüûí ïÿíúÿñèíè íÿùàéÿò.
Ãîðõñóí î êÿñ, áè÷àðÿéÿ ðÿùì åòìÿéèá çöëì åäÿ.
Éûõûëàíäà êèìñÿ îíà ùàéàí äóðìàç, ÿë-ÿëáÿò.
Ùÿð êèì ÿêèá “ïèñëèê” äÿíè, éàõøû ìÿùñóë ýþçëÿñÿ.
Õàì õÿéàëà äöøìöø îëàð, áîøà ÷ûõàð áó íèééÿò.
Ãóëàüûíäàí ïàìáûüû àò, âåð áó õàëãûí ùàããûíû.
Ñÿí âåðìÿñÿí, ýÿëÿð áèð ýöí, ùàããûí èñòÿð ðÿèééÿò.
Øåèð
Áèð áÿäÿí öçâöäöð áó áÿíè-àäÿì.
Åéíè áèð úþâùÿðäÿí éàðàíìûø àëÿì.
Áèð öçâö äÿðäëÿðÿ ñàëñà ðóçèýàð.
Òóòìàç áàøãà öçâö éåðèíäÿ ãÿðàð.
Þçýÿíèí äÿðäèíÿ ÿýÿð ãàëìàñàí,
Éàðàøìàç àäûíà äåéèëñèí èíñàí.
11. Ùåêàéÿò
Äóàñû ìöñòÿúàá îëàí áèð äÿðâèø Áàüäàä øÿùÿðèíÿ ýÿëäè. Ùÿúúàú
Éóñèôÿ27 õÿáÿð âåðäèëÿð, îíó éàíûíà ÷àüûðòäûðûá äåäè:
— Ìÿíèì ö÷öí áèð õåéèð-äóà âåð!
Äåäè:
— Åé Àëëàù, Ùÿúúàúûí úàíûíû àë!
Ùÿúúàú ñîðóøäó:
— Àëëàù õàòèðèíÿ, áó íåúÿ äóàäûð?
Äåäè:
— Áó äóàíûí ùÿì ñÿíÿ, ùÿì äÿ áöòöí ìöñÿëìàíëàðà õåéðè âàðäûð.
Øåèð
Ìÿçëóìëàðà çöëì åäÿí åé ùþêìðàí!
Íÿ âàõòàäÿê ñöðÿúÿêäèð áó äþâðàí?!
____________ Íÿ äþðä ÿëëè òóòìóñàí áó äöíéàíû,
Áèðäÿôÿëèê þë êè, ìÿðäèìàçàðñàí.
164

12.Ùåêàéÿò
Çàëûì ùþêìäàðëàðäàí áèðè, áèð àáèääÿí ñîðóøäó:
— Èáàäÿòëÿðäÿí ùàíñû éàõøûäûð?
Äåäè:
— Ñÿíèí ö÷öí éàðûì ýöíëöê éóõó. Ùå÷ îëìàñà úàìààò éàðûì ýöí
ñÿíèí ÿçèééÿòèíäÿí ãóðòàðìûø îëàð.
Øåèð
Ýöíäöç ýþðäöì éàòûáäûð áèð çöëìêàð,
Áó ôèòíÿäèð äåäèì, éàòñà éàõøûäûð.
Îéàãëûãäàí éàòìàñû õîø îëàí êÿñ.
Áèðäÿôÿëèê éåðÿ áàòñà éàõøûäûð.
13. Ùåêàéÿò
Íÿãë åäèðëÿð êè, áöòöí ýåúÿíè åéø-èøðÿòëÿ ìÿøüóë îëàí áèð ùþêìäàð
ñÿùÿðÿ éàõûí ìÿñò ùàëäà äåéèðäè:
Áèçèì ö÷öí áó äöíéàäà áóíäàí àðòûã äÿì éîõäóð.

Êè, éàõøû, ïèñ øåéëÿð ö÷öí ôèêèð éîõäóð, ãÿì éîõäóð.
Áàéûðäà, øàõòàëû ùàâàäà ÷ûëïàã éàòìûø áèð äÿðâèø áóíó åøèäèá äåäè:
Áåéò
Åé äåéÿí äöíéàäà, ÿí õîøáÿõò áèçèê,
Òóòàã, ñÿí ãÿìñèçñÿí, áèç äÿ ãÿìñèçèê?
Äÿðâèøèí ñþçöíäÿí ùþêìäàðûí õîøó ýÿëäè, îíà ìèí ãûçûë âåðìÿê

èñòÿäè, ïÿíúÿðÿäÿí ãûçûë êèñÿñèíè ÷ûõàðûá ñÿñëÿäè:
— Äÿðâèø, ÿòÿéèíè à÷!
Äÿðâèø äåäè:
— Ïàëòàðûì âàð êè, ÿòÿéèì îëñóí?!
Äÿðâèøèí áåëÿ éàçûã âÿçèééÿòèíè âÿ çÿðèô òÿáèÿòèíè ýþðÿí ùþêìäàðûí
îíà ùÿääÿí àðòûã ðÿùìè ýÿëäè. Î, ãûçûë êèñÿñèíèí öñòöíÿ áèð õÿëÿò äÿ
ãîéóá, äÿðâèøÿ âåðäè. Ëàêèí ÷îõ ÷ÿêìÿäè êè, äÿðâèø ïóëó õÿðúëÿäè,
____________
õÿëÿòè äÿ ñàòûá éåäè âÿ éåíÿ áÿõøèø öìèäè èëÿ ùþêìäàðûí éàíûíà ãàéûòäû.
165

Áåéò
Àçàäÿ êÿñëÿðèí ÿëè áîø îëàð,
Õÿëáèðäÿ ñó ãàëìàç, àøèãäÿ ãÿðàð.
Ùþêìäàðûí ñþç äèíëÿìÿéÿ ìåéëè îëìàäûüû âàõò äÿðâèøèí ýÿëäèéèíè

îíà õÿáÿð âåðäèëÿð. Ùèääÿòëÿíèá, ãàøãàáàüûíû òþêäö.
Áóíà ýþðÿ àüûëëû àäàìëàð äåéèáëÿð êè, ùþêìäàðëàðûí ãÿçÿáèíäÿí
åùòèéàò åòìÿê ëàçûìäûð. ×öíêè ùþêìäàðëàð þëêÿíèí áþéöê ìÿñÿëÿëÿðèëÿ
ìÿøüóë îëäóãëàðûíäàí ãàðà úàìààòûí ùàéûíà ãàëìàçëàð.
Øåèð
Ùÿð êèì ýþçëÿìÿñÿ âàõòû, ôöðñÿòè,
Îíà ùàðàì îëàð øàùûí íåìÿòè.
Ùÿð çàìàí ñþçöíöí áèë ìÿãàìûíû
Áîø ñþçëÿ ìÿùâ åòìÿ åùòèðàìûíû.
— Î ãÿäÿð äþâëÿòè àç áèð âàõòäà äàüûäûá òÿëÿô åäÿí áó ùÿéàñûç,
èñðàô÷û ýÿäàíû áóðàäàí ãîâóí! Äþâëÿò õàëãûí ìàëûäûð. Êþìÿê éîõñóëëàð
ö÷öíäöð, èñðàô÷ûëàð ö÷öí äåéèë.
Áåéò
Àõìàã ÿýÿð éàíäûðàðñà øàìûíû ýöíäöç ÷àüû,
Ýåúÿ âàõòû øàìñûç ãàëàð, çöëìÿò îëàð îòàüû.
Àüûëëû âÿçèðëÿðäÿí áèðè ñþçÿ ãàðûøûá äåäè: — Åé ùþêìäàð, ìÿíúÿ áåëÿ

àäàìëàðà õÿðúëèéè àç-àç âåðìÿê éàõøûäûð êè, áèðäÿí èñðàô åòìÿñèíëÿð.
Úÿçàëàíäûðìàã ìÿñÿëÿñèíÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ, ÿìðèíèç îíó òÿðáèéÿëÿí-
äèðìÿê ìÿãñÿäèëÿ îëñà äà, áÿçèëÿðè áóíó ñèçèí ñÿõàâÿòñèçëèéèíèçÿ éî-
çàðëàð. Áóíäàí ÿëàâÿ, öìèäâàð åòäèéèíèç àäàìû éåíèäÿí íàöìèä åäèá
êþíëöíö ñûíäûðìàã êÿðàìÿòèíèçÿ éàðàøìàç.
Áåéò
Òàìàùêàðà þç ãàïûíû ÷àëûø à÷ìà ùå÷ çàìàí,
____________
À÷äûíñà áèë, áèð äÿ îíó áàüëàìàã îëìàç àñàí.
166

Øåèð
Êèì ýþðìöø äöíéàäà Ùèúàç28 òÿøíÿñè,
Øîð ñóéóí éàíûíäà éóðä ñàëûá éàøàð?
Ëàêèí ùàðäà øèðèí áèð áóëàã îëñà,
Èíñàí, ãóø, ãàðûíúà îðà òîïëàøàð.
14. Ùåêàéÿò
Êå÷ìèø ùþêìäàðëàðäàí áèðè þëêÿíè èäàðÿ åòìÿê èøèíäÿ áàúàðûãñûç
îëóá, ãîøóíà éàõøû ôèêèð âåðìèðäè. Ýöíëÿðèí áèðèíäÿ þëêÿéÿ ýöúëö áèð
äöøìÿí áàñãûí åòäè. ßñýÿðëÿð ùþêìäàðäàí öç äþíäÿðèá, äöøìÿíÿ ãàðøû
âóðóøìàãäàí áîéóí ãà÷ûðäûëàð.
Áåéò
ßñýÿðÿ õÿçèíÿ ãûéìàñà ñóëòàí,
Î äà ÿë ãûëûíúà àòìàç ùå÷ çàìàí.
Ùþêìäàðà ñÿäàãÿòñèçëèê ýþñòÿðÿíëÿðäÿí áèðèñè ìÿíèìëÿ äîñò èäè.

Îíó äàíëàéûá äåäèì:
— Èëëÿð áîéó õèäìÿò åòäèéèí âÿ íåìÿòèíäÿí ôàéäàëàíäûüûí øÿõñèí
âÿçèééÿòè àçàúûã äÿéèøÿíäÿ îíäàí öç ÷åâèðìÿê — ñÿäàãÿòñèçëèê, íàí-
êîðëóã âÿ àë÷àãëûãäûð.
Äîñòóì äåäè:
— Èíñàô åòñÿí, öçðöìö ãÿáóë åäÿðñÿí, ÷öíêè àòûì àðïàñûçëûãäàí áó-
õîâäà, ÷óëó èñÿ ãîíøó éàíûíäà ýèðîâäà èäè. Áèð äÿ êè, äþéöø÷öéÿ ïóëóíó
ÿñèðýÿéÿí ùþêìäàðà úàíû ôÿäà åòìÿê îëìàç!
Áåéò
Ñÿí ÿñýÿðÿ ãûçûë âåðñÿí, î äöøìÿíÿ ìåéäàí à÷àð,
Ñîí ãûçûëû ÿñèðýÿñÿí, áàø ýþòöðöá óçàã ãà÷àð.
Áåéò
ßýÿð ãàðíû òîõ îëàðñà, ùöúóì åäÿð ïÿùëÿâàí,
____________
ßýÿð ãàðíû áîø îëàðñà, ýåðè ãà÷àð äóðìàäàí.
167

15. Ùåêàéÿò
Áèð âÿçèð èøäÿí ÷ûõàðûëûá, ñàðàéäàí ãîâóëäó. Î, òÿðêè-äöíéà îëóá,
äÿðâèøëÿðÿ ãîøóëäó. Àç êå÷ìÿäè êè, äÿðâèøëÿðèí ñþùáÿòè îíà òÿñèð åòäè.
Î äà ùÿð úöð ãàéüûíû óíóòäó.
Áèð ýöí ùþêìäàð éåíèäÿí îíà ìÿðùÿìÿò ýþñòÿðèá, õèäìÿòÿ ÷àüûð-
äû. Î èñÿ ùþêìäàðûí ÷àüûðûøûíû ðÿää åäèá äåäè:
— Àüûëëû àäàìëàðûí ÿãèäÿñèíúÿ, ñÿùðàäà ãóë îëìàã, ñàðàéà ãóëëóã
åòìÿêäÿí éàõøûäûð.
Øåèð
Ãÿíàÿò êöíúöíäÿ îòóðàí êÿñëÿð,
Íàÿùëèí âÿ èòèí äèëèíè êÿñÿð.
Ãÿëÿìè ñûíäûðûá êàüûç úûðàíëàð,
Ãåéáÿò÷è êÿñëÿðäÿí éàõà ãóðòàðàð.
Ùþêìäàð èñðàð åòäè:

— Þëêÿíèí èøëÿðèíè ëàéèãèíúÿ éåðèíÿ éåòèðìÿê ö÷öí áèçÿ àüûëëû, èñòå-
äàäëû àäàì ëàçûìäûð.
— Åé ùþêìäàð, àüûëëûëûüûí åëÿ ÿñë ÿëàìÿòè îëóð êè, áó êèìè èøëÿðè
þùäÿíÿ ýþòöðìÿéÿñÿí.
Áåéò
Øÿðÿôëèäèð ùöìà ãóøó áöòöí ãóøëàðäàí ÿëáÿò,
Ñöìöê éåéèð, ÷öíêè âåðìèð áèð úàíëûéà ÿçèééÿò.
Çÿðáè-ìÿñÿë.
×þëïèøèéèíÿ äåäèëÿð:
— Íÿ ö÷öí ùÿìèøÿ øèðèí äàëûíúà ýÿçèðñÿí?
Úàâàá âåðäè:
— Îâëàäûüû øèêàðûí òþð-òþêöíòöñöíö éåéèá, àú ãàðíûìû äîéäóðóð âÿ
îíóí ùåéáÿòè ñàéÿñèíäÿ þçöìö äöøìÿíäÿí ãîðóéóðàì.
Ñîðóøäóëàð:
— Èíäè êè, êþëýÿñèíäÿ äîëàíûð, íåìÿòèíÿ øöêöð åäèðñÿí, áÿñ íÿ ö÷öí
____________
÷îõ éàõûíëàøìûðñàí êè, îíóí ñÿäàãÿòëè õàäèìëÿðè ñûðàñûíà êå÷ÿñÿí?
168

Äåäè:
— Àõû ãÿçÿáèíäÿí äÿ àðõàéûí äåéèëÿì.
Áåéò
Éöç èë àòÿøïÿðÿñò òîíãàë éàíäûðàð,

È÷èíÿ áèð äÿôÿ äöøÿí òÿê éàíàð.
Ñàðàé õàäèìè áÿçÿí ãûçûë àëàðñà, áÿçÿí äÿ áàø âåðÿð.

Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð:
— Ùþêìäàðëàðûí äàèìà äÿéèøèëÿí õàñèééÿòëÿðèíäÿí ãîðõìàã ëà-
çûìäûð, ÷öíêè áÿçÿí ñàëàìäàí ùèääÿòëÿíÿð, áÿçÿí ñþéöøäÿí õîøëàíûá
õÿëÿò âåðÿðëÿð.
Áèð äÿ äåéèáëÿð êè, ùÿääÿí àðòûã çàðàôàò åòìÿê íÿäèìëÿð ö÷öí ùö-
íÿð, àëèìëÿð ö÷öí ãöñóðäóð.
Áåéò
Þç ãÿäðèíè ñÿí éàõøû áèë, âöãàðûíû âóðìà éåðÿ,

Ãîé ìÿíàñûç çàðàôàòëàð ãèñìÿò îëñóí íÿäèìëÿðÿ.
16. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí äîñòëàðûìäàí áèðè éàíûìà ýÿëèá ùÿéàòûíûí óüóðñóçëóüóíäàí
øèêàéÿòëÿíÿðÿê äåäè:
— Àèëÿì ÷îõ, ýÿëèðèì éîõ, éîõñóëëóã äÿðäèíÿ äÿ òàá ýÿòèðÿ áèë-
ìèðÿì. Äÿôÿëÿðëÿ áó ôèêðÿ äöøìöøÿì êè, áàø ýþòöðöá þçýÿ âèëàéÿòÿ
ýåäèì, îðàäà íåúÿ éàøàñàì, íÿ éàõøûìû áèëÿí îëàð, íÿ ïèñèìè.
Áåéò
×îõ àú éàòìûø, ëàêèí îíó áèëìÿìèøäèð áèð èíñàí,

×îõ þëÿíèí áàøû öñòÿ òàïûëìàìûø àüëàéàí.
Éåíÿ äöøìÿíèí òÿíÿñèíäÿí ãîðõóá äöøöíìöøÿì êè, ìÿíè äàëäà

ëàüà ãîéàðëàð, àèëÿì ùàããûíäà ýþñòÿðäèéèì ñÿéè íàìÿðäëèê ùåñàá åäèá
____________
äåéÿðëÿð:
169

Øåèð
Áèðúÿ ñÿí î íàíÿúèáÿ íÿçÿð ñàë,
Ýöëìÿéÿúÿê áÿõòè îíóí öçöíÿ,
Òÿê þçöíÿ àñóäÿëèê äöøöíöð,
Àèëÿíè ñàëûð ÷þëöí äöçöíÿ.
Ñÿíÿ ìÿëóìäóð êè, ìöùàñèáàò åëìèíäÿí àçàúûã áàøûì ÷ûõûð. ßýÿð

ñÿíèí ùþðìÿòèí õàòèðèíÿ ìÿíÿ áèð èø âåðñÿëÿð, öðÿéèì ðàùàò îëàð, íÿ
ãÿäÿð þìðöì âàð ñÿíÿ ìèííÿòäàð îëàðàì.
Äåäèì:
— Ãàðäàøûì, øàù ñàðàéûíäà õèäìÿò åòìÿéèí èêè áàøû âàð: öìèä âÿ ãîð-
õó, éÿíè áèð òÿðÿôäÿí ÷þðÿê, äèýÿð òÿðÿôäÿí úàí ãîðõóñó. ×þðÿê öìèäèëÿ
úàíû ãîðõóéà ñàëìàã èñÿ àüûëëû àäàìëàðûí èøè äåéèë.
Øåèð
Ùå÷ áèð øåéè îëìàéàíà äåìÿçëÿð,
“Òîðïàã âÿ áàü âåðýèñè âåð äàðüàéà”
Éà ãöññÿéÿ, ãÿìÿ, äÿðäÿ ðàçû îë,
Éà äà ïàé âåð úèéÿðèíè ãàðüàéà.
Äîñòóì èñðàð åòäè:

— Ñþçëÿðèí èñòÿéèìÿ ìöâàôèã, ñóàëûìà ìöòàáèã îëìàäû. Éàëíûç õÿ-
éàíÿòêàðëàð ñîðüó-ñóàëäàí ãîðõàð.
Áåéò
Äöçëöéö ÷îõ ñåâÿð òàëåéè éàçàí,
Ýþðìÿäèì äöç éîëäà éîëóíó àçàí.
Ôèëîñîôëàð äåìèøëÿð: “Äþðä àäàìûí äþðä àäàìäàí õîøó ýÿëìÿç: ãóë-

äóðóí — ñóëòàíäàí, îüðóíóí — ãàðîâóë÷óäàí, ÿééàøûí — õÿáÿð÷èäÿí âÿ
ôàùèøÿíèí — äàðüàäàí. Ùàãã-ùåñàáû äöç îëàíûí ùåñàá âåðìÿêäÿí íÿ
ãîðõóñó!”.
Øåèð
____________ Äöøìÿíè ñÿí àúèç åòìÿê èñòÿñÿí,
Èøèíäÿ ùå÷ èñðàô åëÿìÿ çèíùàð.
170

Ñÿí òÿìèç ùÿéàò ñöð, êèìñÿäÿí ãîðõìà
Êè, äàøà ÷ûðïûëàð íàòÿìèç ïàëòàð.
Äåäèì:
— Ñÿíèí ùåêàéÿòèí òöëêöíöí ÿùâàëàòûíà îõøàéûð. Áèð ýöí ýþðäöëÿð
êè, òöëêö þçöíö èòèðìèø ùàëäà ãà÷ûð, þçöíö îðà-áóðà âóðóð, ýàù éûõûëûð,
ýàù äóðóð. Áèð íÿôÿð ñîðóøäó: “Íÿ îëóá êè, áåëÿ ãîðõóéà äöøöáñÿí?”
Òöëêö äåäè:
— Åøèòìèøÿì êè, äÿâÿíè áèéàðà àïàðûðëàð.
Ñîðóøàí äåäè:
— Àé àõìàã, äÿâÿ èëÿ ñÿíèí íÿ ÿëàãÿí, ùå÷ ñÿí äÿâÿéÿ îõøàéûðñàíìû?
Äåäè:
— Ñóñ, ÿýÿð ïàõûëëàð ãÿðÿçëÿ äåñÿëÿð êè, äÿâÿäèð, ìÿíè äÿ òóòóá àïà-
ðàðëàð. Îíäà êèì äÿðäèìÿ ãàëûá, úàí éàíäûðàúàã âÿ ìÿíèì òöëêöëöéö-
ìö ñöáóò åäÿúÿê? Åøèòìÿìèøñÿí êè, äåéèáëÿð: “Òöëêö òöëêöëöéöí ñöáóò
åäèíúÿ, äÿðèñèíè áîüàçûíäàí ÷ûõàðäàðëàð?!”
— Ñÿí àüûëëû, äöç âÿ åòèáàðëû àäàìñàí. Ëàêèí ïàõûëëàð ïóñãóäà, äöø-
ìÿíëÿð èñÿ êöíúäÿ ýèçëÿíìèøëÿð. Îíëàð ýþçëÿéèðëÿð êè, èìêàí òàïúàã
ñÿíèí éàõøû ñèôÿòëÿðèíè øàùûí ãàðøûñûíäà ïèñ ãÿëÿìÿ âåðñèíëÿð âÿ îíóí
ñÿíÿ ãÿçÿáè òóòñóí. Áåëÿ áèð ùàë áàø âåðÿðñÿ, êèìèí äàíûøìàüà úöðÿòè
÷àòàð êè, ñÿíè ìöäàôèÿ åòñèí? Ìÿñëÿùÿò ýþðöðÿì êè, àçà ãÿíàÿò åäèá
ðÿèñëèê ôèêðèíäÿí äàøûíàñàí.
Áåéò
Äÿíèçäÿí ÷îõ õåéèð îëñà äà ùàñèë,
Øöáùÿñèç éàõøûäûð éåíÿ äÿ ñàùèë.
Äîñòóì áó ñþçëÿðè åøèòúÿê ùèðñëÿíäè, öçöíö ÷åâèðèá àüûð ñþçëÿð

äåìÿéÿ áàøëàäû âÿ äåäè:
— Ñÿí íÿ äàíûøûðñàí, àüûëëû, äöøöíúÿëè àäàì áåëÿ ñþçëÿð äåéÿðìè?
Àòàëàð äîüðó äåìèøëÿð: “Äîñò äàð ýöíäÿ áèëèíÿð, ñöôðÿ áàøûíäà äöøìÿí
äÿ äîñò ýþðöíÿð”.
Øåèð
____________ Îíà äîñò äåìÿ êè, ñöôðÿ áàøûíäà,
Äåéÿ: “Ãàðäàøûí äà, äîñòóí äà ìÿíÿì”
171

Îíà äîñò äåéÿðÿì êè, ÷ÿòèí ýöíäÿ,
Äîñòóí àðõàñûíäà äàéàíà ìþùêÿì.
Äîñòóìóí àúûãëàíäûüûíû âÿ íÿñèùÿòèìè ãÿðÿç ñàíäûüûíû ýþðäöêäÿ

Ñàùèá — äèâàíûí29 éàíûíà ýåòäèì. ×îõäàí áÿðè éàõûí îëäóüóìóçà ýþðÿ
äîñòóìóí ÿùâàëûíû îíà íàüûë åòäèì, ëÿéàãÿòëè, âÿ ñÿäàãÿòëè îëäóüóíó
ñþéëÿäèì. Íÿùàéÿò, äîñòóìó êè÷èê áèð âÿçèôÿéÿ òÿéèí åòäèëÿð. Áèð ìöä-
äÿò ùÿìèí âÿçèôÿäÿ èøëÿäèêäÿí ñîíðà äöç âÿ áàúàðûãëû îëäóüóíó ýþðöá
áÿéÿíäèëÿð, äàùà éöêñÿê áèð âÿçèôÿéÿ òÿéèí åòäèëÿð. Áåëÿëèêëÿ, ýåòäèêúÿ
îíóí òàëå óëäóçó éöêñÿëäè, íÿùàéÿò, èñòÿäèéè ÿí éöêñÿê ìÿðòÿáÿéÿ
÷àòäû, ùþêìäàðûí ðÿüáÿòèíè ãàçàíàðàã îíóí ÿí éàõûí õèäìÿò÷èëÿðèíäÿí
áèðè îëäó. Êåôèíèí êþêëöéöíäÿí õÿáÿðäàð îëäóãäà ñåâèíèá äåäèì:
Áåéò
Äàðûõìà èø ýþðöíñÿ áèð ãàðàíëûã ãóéóäà
×öíêè ãàðàíëûãäàäûð î äèðèëèê ñóéó äà.30
Áåéò
Ãàðäàøûì, ãÿì ÷ÿêèá åòìÿ àùö — çàð,
Àëëàùûí ÷îõ ýèçëè ìÿðùÿìÿòè âàð
Áåéò
Çÿìàíÿ äÿðäèíäÿí ÷ÿêìÿ ãÿì, êÿäÿð,
Ñÿáð àúû îëñà äà, øèðèí áàð âåðÿð.
Òÿñàäöôÿí ìÿí áèð íå÷ÿ äîñòóìëà ñÿôÿðÿ ýåòìÿëè îëäóì. Ìÿêêÿ-

äÿí ãàéûäàíäà ùÿìèí äîñòóì ìÿíè ãàðøûëàìàüà ýÿëäè. Äÿðùàë äóéäóì
êè, èøäÿí ÷ûõàðûáëàð. ×öíêè äþâëÿò àäàìëàðû àíúàã èøäÿí ÷ûõàðûëäûãëàðû
çàìàí äîñòó àõòàðìàüà âàõò òàïà áèëÿðëÿð.
Øåèð
Âÿçèôÿ áàøûíäà, áÿõò ýöëÿí çàìàí.
Äîñòëàðûí öçöíÿ áàõìàç áèðúÿ àí.
Êàñûáëûã, ÷ÿòèíëèê öç âåðÿí äÿìäÿ.
____________
Äîñòóíà ñþéëÿéÿð äÿðäèíè ùàìàí.
172

Öçöíäÿ ãÿì íèøàíÿñè, ãèéàôÿñèíäÿ êÿäÿð èôàäÿñè ýþðöá ñîðóøäóì
êè, áó íÿ ùàëäûð?
Äåäè:
— Íåúÿ êè, äåìèøäèí, åëÿ äÿ îëäó. Áÿçè àäàìëàð ïàõûëëûã åäèá, ìÿíè
õÿéàíÿòêàðëûãäà èòòèùàì åòäèëÿð. Ùþêìäàð èñÿ èøèí íÿ éåðäÿ îëäóüóíó
àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí ñÿé ýþñòÿðìÿäè. Ãÿäèìêè äîñòëàðûì, ñÿìèìè éîë-
äàøëàðûì äà êå÷ìèø ñÿäàãÿòè óíóäàðàã ùÿãèãÿòè äåìÿêäÿí ÷ÿêèíäèëÿð.
Øåèð
Âÿçèôÿ áàøûíäà îëàí êÿñëÿðÿ,
Ùàìû ñþéëÿéÿð: ìÿðùÿáà, àôÿðèí.
Âÿçèôÿ áàøûíäàí ñàëàí òÿê ôÿëÿê,
Áàøûíäàí áàñàðëàð, öðÿêëÿðäÿ êèí.
Õöëàñÿ, úöðáÿúöð èøýÿíúÿëÿðÿ ìÿðóç ãàëäûì. Íÿùàéÿò, áó ùÿôòÿ

ùÿúúÿ ýåäÿíëÿðèí ñàü-ñàëàìàò ãàéûòìàëàðû ìöíàñèáÿòèëÿ ìÿíè ùÿáñäÿí
àçàä åòäèëÿð âÿ éàëíûç àòàäàí ãàëàí ìèðàñû ýåðè âåðäèëÿð.
Äåäèì:
— Î çàìàí ñþçöìö ãÿáóë åòìÿäèí, ùþêìäàðëàðà õèäìÿò åòìÿê äÿ-
íèç ñÿôÿðè êèìèäèð, ùÿì ãîðõóñó âàð, ùÿì ôàéäàñû, éà õÿçèíÿ òàïàðñàí,
éà äÿíèçäÿ áàòàðñàí.
Áåéò
Éà õàúÿ áàüðûíà áàñàð ñèìö çÿð,
Éà äÿíèç õàúÿíè31 áèð ýöí ãÿðã åäÿð.
Áóíäàí àðòûã îíó äàíëàìàüû, éàðàëû êþíëöíÿ äóç ñÿïèá éåíèäÿí ñû-
çûëäàòìàüû ðÿâà ýþðìÿäèì, ñþçöìö áó èêè áåéòëÿ ìöõòÿñÿð åòäèì:
Øåèð
Áèëìèðäèí, íÿñèùÿò äèíëÿìÿéÿíäÿ,
Íÿùàéÿò àéàüûí äöøÿúÿê áÿíäÿ?
ßãðÿá éóâàñûíà áàðìàã óçàòìà,
ßýÿð àüðûñûíà òàá éîõñà ñÿíäÿ!
____________
173

17. Ùåêàéÿò
Äÿðâèøëÿðäÿí áèð íå÷ÿñè ìÿíèìëÿ äîñò èäè. Îíëàð çàùèðÿí òÿìèç
àäàìëàð èäèëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ áþéöê ìÿíñÿá ñàùèáëÿðèíäÿí áèðè îíëàðà
ùÿääÿí àðòûã èíàíàðàã, ùÿðÿñèíè áèð âÿçèôÿéÿ òÿéèí åòìèøäè. Áèð ýöí îí-
ëàðûí áèðèíäÿí äÿðâèøÿ éàðàøìàéàí áèð ùÿðÿêÿò áàø âåðäè, ìÿíñÿá ñàùèáè
ùàìûìûçäàí øöáùÿëÿíìÿéÿ áàøëàäû âÿ áåëÿëèêëÿ, áàçàðûìûç êàñàäëàøäû.
Éîëäàøëàðûí èøèíè áèðòÿùÿð éåíèäÿí áÿðãÿðàð åòìÿê ö÷öí ìÿíñÿá ñàùè-
áèíèí éàíûíà ýåòäèì. Ãàïû÷û áÿä öç ýþñòÿðèá ÿââÿëúÿ ìÿíè è÷ÿðè áóðàõ-
ìàäû. Ìÿí îíäà ýöíàù ýþðìÿäèì. ×öíêè ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð:
Øåèð
ßìèðèí, âÿçèðèí âÿ ùþêìäàðûí,
Ñÿáÿáñèç äîëàøìà ÿòðàôûíäà ñÿí.
Äÿðáàí äà, êþïÿê äÿ ãÿðèáè òóòàð,
Áèðèñè éàõàäàí, áèðè ÿòÿêäÿí.
Ùþêìäàð ìÿíèì ãàïûäà ýþçëÿäèéèìè áèëÿí êèìè, äÿðùàë ìÿíè è÷ÿðè

àïàðòäûðûá ùþðìÿòëÿ éóõàðû áàøäà éåð ýþñòÿðäè, ëàêèí ìÿí òÿâàçþêàð-
ëûãëà àøàüû áàøà êå÷èá äåäèì:
Áåéò
Íÿ îëàð, ãîé îëóì ñÿíÿ áèð áÿíäÿ,
Áÿíäÿëÿð ñÿôèíäÿ îòóðóì ìÿí äÿ.
Äåäè:
— Àëëàù åëÿìÿñèí, áó íÿ ñþçäöð?
Áåéò
Îòóðñàí ýþçëÿðèì öçÿðèíäÿ ñÿí
Íàçûíû ÷ÿêÿðÿì êè, íàçÿíèíñÿí.
Õöëàñÿ, îòóðóá ùÿð òÿðÿôäÿí äàíûøäûã, íÿùàéÿò, éîëäàøëàðûí àüûð éà-

øàéûøûíäàí ñþç à÷ûá äåäèì.
Øåèð
Íÿ ýþðäö áèçäÿ êè, íåìÿò âåðÿí áþéöê ñóëòàí,
____________
Áàõûð ãÿçÿáëÿ áèçÿ, äèíäèðèð ìÿëàìÿòëÿ.
174

Õóäà ö÷öí éàðàøàð ëöòôö ìÿðùÿìÿò äàèì,
Ýöíàù ýþðÿíäÿ áåëÿ ëöòô åäÿð êÿðàìÿòëÿ.
Áó ñþç ùþêìäàðà ÷îõ õîø ýÿëäè, äîñòëàðûìûí ìàääè âÿçèééÿòèíè ãà-

áàãêû êèìè áÿðïà åòìÿéè, áîø êå÷ÿí ýöíëÿðèí äÿ ÿìÿê ùàããûíûí âåðèë-
ìÿñèíè ÿìð åòäè. Ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðäèì, âàõòûíû àëìàüà úÿñàðÿò
åòäèéèì ö÷öí öçð èñòÿäèì âÿ òÿçèì åäÿðÿê ÷ûõàíäà äåäèì:
Øåèð
Êÿáÿ íèéàç ãèáëÿñèäèð, îíà ýþðÿ ÿùàëè,
Çèéàðÿòÿ ýÿëÿð îíó óçàã-óçàã éîëëàðäàí.
Ñÿí äÿ ýÿðÿê ÷îõ äþçÿñÿí âåðäèéèìèç çÿùìÿòÿ,
×öíêè áàðñûç áèð àüàúà äàø àòìàçëàð ùå÷ çàìàí.
18. Ùåêàéÿò
Áèð øàùçàäÿéÿ àòàñûíäàí ÷îõëó ìèðàñ ãàëäû. Î, ÿëèà÷ûãëûã âÿ ñÿõàâÿò
ýþñòÿðÿðÿê, ÿñèðýÿìÿäÿí ãîøóíà âÿ úàìààòà áÿõøèøëÿð âåðìÿéÿ áàøëàäû.
Áåéò
Èéëÿñÿí äóéìàçñàí ÿòðèíè óäóí,
Éàíàíäà ÿòðèíè äóéàðñàí îíóí.
Áþéöêëöê àõòàðñàí, ýþñòÿð ñÿõàâÿò
Êè, òîõóì ÿêìÿñÿí àëìàçñàí íåìÿò.
Áèð ýöí íàäàí éîëäàøëàðûíäàí áèðè îíà þéöä-íÿñèùÿò âåðèá äåäè:

— Êå÷ìèø ùþêìäàðëàð áó ãÿäÿð ìàë-äþâëÿòè ñÿé, çÿùìÿòëÿ òîïëàéûá
éàìàí ýöí ö÷öí éûüìûøëàð. Áèëìÿëèñÿí êè, ãàáàãäà áèð ÷îõ ùàäèñÿëÿð
ýþçëÿíèð, àðõàäà èñÿ äöøìÿíëÿð ýèçëÿíèð. Áó ãÿäÿð èñðàô äöçýöí äåéèë-
äèð, ÷öíêè ëàçûì îëàí âàõòäà ïóëà ÿë ÷àòìàç.
Øåèð
Õÿçèíÿ áÿõø åòñÿí ðÿèééÿòÿ ñÿí,
Ùÿð êÿíäÿ ïàé äöøÿð áèð äöéö ãÿäÿð.
____________ Ùÿð êÿñäÿí áèð àðïà ýöìöø òîïëàñàí,
Ïàéûíà ùÿð ýöí áèð õÿçèíÿ äöøÿð.
175

Áó ñþç øàùçàäÿíèí õîøóíà ýÿëìÿäè, îíà àúûãëàíûá äåäè:
— Àëëàù áó ìàë-äþâëÿòè îíà ýþðÿ ìÿíÿ âåðèáäèð êè, ùÿì þçöì éå-
éÿì, ùÿì äÿ áàøãàëàðûíà áàüûøëàéàì, íÿèíêè ýþçÿò÷è îëóá, ãîðóéàì.
Áåéò
Áþéöêëöê èñòÿñÿí õàëãà áÿõøèø âåð,
Ñÿí òîõóì ñÿïìÿñÿí, íÿ áèòèðÿð éåð?
Áåéò
Ãàðóí áåëÿ ãûðõ õÿçíÿäÿ âåðäè úàí,
32
Éàõøû àäëà éàøàäû Íóøèðÿâàí.
19. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð ýöí ÿäàëÿòëè ßíóøèðÿâàí ö÷öí îâëàãäà êàáàá
áèøèðèðäèëÿð, ëàêèí äóç éîõ èäè. Äóç ö÷öí êÿíäÿ áèð àäàì ýþíäÿðìÿê
ëàçûì ýÿëäè. ßíóøèðÿâàí îíà äåäè:
— Äóçó çîðëà äåéèë, ïóëëà àë êè, êÿíä õàðàáà ãàëìàñûí.
Ñîðóøäóëàð:
— Àçàúûã äóçëà êÿíä íå÷ÿ õàðàáà ãàëàð?
ßíóøèðÿâàí úàâàá âåðäè:
— Çöëì äöíéàäà ÿââÿëúÿ àç èäè, ñîíðà ùÿð ýÿëÿí îíà áèð àç àðòûðäû,
íÿùàéÿò, èíäèêè ùÿääÿ ýÿëèá ÷àòäû.
Øåèð
Øàù ðÿèééÿò áàüûíäàí áèð àëìà äÿðñÿ ùÿìÿí,
Íþêÿðëÿðè ÷ûõàðàð àüàúëàðû êþêöíäÿí.
Áåø éóìóðòà àëûá øàù çöëì åéëÿéÿí çàìàíäà,
Ãîøóíó ìèí òîéóüó øèøÿ ÷ÿêÿð áèð àíäà.
20. Ùåêàéÿò
Åøèòìèøÿì êè, íàäàí áèð âÿçèð ñóëòàíûí õÿçèíÿñèíè äîëäóðìàã ö÷öí
úàìààòûí âàð-äþâëÿòèíè ÿëèíäÿí àëàðìûø. Ýþðöíöð î, àòàëàðûí áó ñþçöí-
äÿí õÿáÿðñèçìèø:
____________
— Ùÿð êèì õàëãà çöëì åäèá, áþéöê âÿ ÿçèç Àëëàùà àñè îëñà, Àëëàù äà
ùÿìèí õàëãû îíóí öçÿðèíÿ ãàëäûðûá, êþêöíö éåð öçöíäÿí êÿñÿð.
176

Áåéò
Àòÿøäÿí äàùà äà áåòÿð éàíäûðàð,
Ìÿçëóìóí öðÿêäÿí ÷ÿêäèéè àùëàð.
Äåéèðëÿð ùåéâàíëàðûí ÿí ÿçÿìÿòëèñè øèð, ÿí àë÷àüû åøøÿêäèð, ëàêèí ùà-

ìû òÿñäèã åäÿð êè, éöê äàøûéàí åøøÿê, àäàì þëäöðÿí øèðäÿí éàõøûäûð.
Øåèð
Åøøÿê êè, äåéèðëÿð ÷îõ íàòÿìèçäèð,
Éöê ÷ÿêèð, áóíóí÷óí õàëãà ÿçèçäèð.
Çÿùìÿòêåø þêöçëÿ, éöê ÷ÿêÿí åøøÿê,
Áÿäõàù èíñàíëàðäàí éàõøûäûð áèøÿê.
Éåíÿ íàäàí âÿçèðèí íàüûëûíà ãàéûäàã. Òÿñàäöôÿí ñóëòàí âÿçèðèí áÿçè

éàðàìàç èøëÿðèíäÿí õÿáÿðäàð îëäó. Åëÿ áèëìÿ êè, ãàí éåðäÿ ãàëàð. Ñóë-
òàí âÿçèðè úÿçàëàíäûðûá úöðáÿúöð ÿçèééÿòëÿðëÿ þëäöðòäö.
Øåèð
Ñóëòàíûí èñòÿéè éåðèíÿ éåòìÿç,
Õàëãûíûí ùàëûíà ãàëìàñà ÿýÿð,
Èñòÿðñÿí êè, Àëëàù ñÿíè óúàëòñûí,
Àëëàùûí õàëãûíà ìÿðùÿìÿò ýþñòÿð.
Áåëÿ äåéèðëÿð êè, ñèòÿìäèäÿëÿðäÿí áèðè âÿçèðèí áàøû öñòöíÿ ýÿëèá, îíà
íåúÿ úÿçà âåðèëäèéèíè ìöøàùèäÿ åäèá äåéèðäè:
Øåèð
Áÿçè àðõàëàíûá þç ãîë ýöúöíÿ,
Õàëãûí âàð-éîõóíó ÿëèíäÿí àëàð.
Ëàêèí óäóëñà äà ñèâðè áèð ñöìöê,
Ýþáÿêäÿ áÿíä àëûá, ãàðíû ïàð÷àëàð.
Áåéò
____________Õàëãûíà çöëì åäÿí çàëûì äöíéàäà,
Ùÿìèøÿ ëÿíÿòëÿ ñàëûíàð éàäà.
177

21. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð ìÿðäèìàçàð ùÿðá÷è, ðÿùìäèë áèð äÿðâèøèí áàøûíà
äàø âóðäó. Äÿðâèø èíòèãàì àëà áèëìÿäèéè ö÷öí äàøû ýþòöðöá ñàõëàäû. Áèð
ýöí ùþêìäàð ùàìàí ùÿðá÷èéÿ ãÿçÿáëÿíÿðÿê îíó ãóéóéà ñàëäû. Äÿðâèø
ãóéóíóí áàøûíà ýÿëèá ñàõëàäûüû äàøû îíóí áàøûíà ÷ûðïäû.
Ùÿðá÷è ñîðóøäó:
— Ñÿí êèìñÿí, ìÿíè íèéÿ äàøëà âóðóðñàí?
— Ìÿí ùàìàí àäàìàì êè, áó äàøû ñÿí ôèëàí òàðèõäÿ ìÿíèì áàøûìà
âóðìóøäóí.
— Èíäèéÿ ãÿäÿð áÿñ ùàðàäàéäûí?
— Õèäìÿòäÿ îëäóüóí çàìàí ùèääÿòèíäÿí ãîðõóðäóì. Èíäè èñÿ ñÿíè
ãóéóäà ýþðöá, àúûüûìû ÷ûõìàüà ôöðñÿò òàïäûì.
Øåèð
Ùÿð ÿúëàôà îëñà ÿýÿð áÿõòè éàð,
Ôàçèë àäàì ñöêóò åäÿð èõòèéàð.
Éîõóíäóðñà èòè äûðíàã âÿ ïÿíúÿí,
Âÿùøèëÿðëÿ ùå÷ âóðóøà ýèðìÿ ñÿí.
Ùÿð êèì ïîëàä ãîëà äóðñà ìöãàáèë,
Î, þç ëÿòèô ãîëëàðûíû ÿçÿð, áèë.
Ýþçëÿ, ôÿëÿê îíó éûõàí çàìàíäà,
Äîñò êàìûíúà ÿç áàøûíû áèð àíäà.
22. Ùåêàéÿò
Êå÷ìèø ùþêìäàðëàðäàí áèðè åëÿ áèð äÿðäÿ äöøäö êè, àäûíû ÷ÿêìÿñÿê
éàõøûäûð. Áöòöí ùÿêèìëÿð áåëÿ íÿòèúÿéÿ ýÿëäèëÿð êè, áó äÿðäèí äÿðìàíû
àíúàã ôèëàí õàñèééÿòëÿðÿ ìàëèê àäàìûí þäö îëà áèëÿð. Ùþêìäàð áåëÿ
àäàìû òàïìàüû ÿìð åòäè. Áèð êÿíäëè îüëóíó òàïäûëàð êè, ùÿêèìëÿðèí äå-
äèéè õàñèééÿòëÿðèí ùàìûñû îíäà âàð èäè. Ùþêìäàð îüëàíûí àòàñûíû ÷àüûðò-
äûðäû. ×îõëó ìàë âÿ ïóë âåðèá îíëàðû ðàçû ñàëäû. Ãàçû äà øÿðÿí ùþêì âåð-
äè êè, ùþêìäàðûí ñàüëàìëûüûíû ãîðóìàã ö÷öí áèð êÿíäëèíè þëäöðìÿê
îëàð. Íÿùàéÿò, úÿëëàä ùàçûð îëóá îüëàíûí áàøûíû êÿñìÿê èñòÿäè. Îüëàí
____________
ýö ëöìñÿéÿðÿê áàøûíû ýþéÿ ãàëäûðûá, íÿ èñÿ äîäàãàëòû äàíûøìàüà áàøëà-
äû. Ùþêìäàð îüëàíäàí íÿ ö÷öí ýöëäöéöíö ñîðóøäó. Îüëàí äåäè:
178

— Åé ùþêìäàð, þâëàä àòà-àíàñûíà àðõàëàíàð, øèêàéÿò÷è ãàçû éàíûíà
ýåäÿð, ùþêìäàðäàí àìàí äèëÿðëÿð. Èíäè àòà-àíàì ìÿíè äöíéà ìàëûíà
ñàòûá, úÿëëàä ÿëèíÿ âåðäè, ãàçû þëöì ùþêìöíö éàçäû, ùþêìäàð èñÿ þç ñÿ-
ëàìÿòëèéèíè ìÿíèì þëöìöìäÿ ýþðäö. ßçèç âÿ áþéöê Àëëàùäàí áàøãà
ìÿíèì ùå÷ áèð ïÿíàùûì éîõäóð.
Áåéò
Ìÿí êèìÿ åéëÿéèì ñÿíäÿí øèêàéÿò,
Þçöí áàõ äÿðäèìÿ, ýþñòÿð ÿäàëÿò.
Ùþêìäàð îüëàíûí ñþçöíäÿí ìöòÿÿññèð îëóá, ýþçö éàøàðäû. Äåäè:

— Áèð ýöíàùñûçûí ãàíûíû òþêìÿêäÿíñÿ, ìÿíèì ùÿëàê îëìàüûì
éàõøûäûð.
Ñîíðà îüëàíû áàüðûíà áàñûá, öç-ýþçöíäÿí þïäö, ñàéñûç-ùåñàáñûç
áÿõøèø âåðèá àçàä åòäè. Äåéèðëÿð êè, ùþêìäàð ùàìàí ùÿôòÿ è÷ÿðèñèíäÿ
õÿñòÿëèêäÿí øÿôà òàïäû.
Øåèð
Íèë ÷àéûíûí ñàùèëèíäÿ áèð ôèëáàí,
ßùàëèéÿ ñþéëÿéèðäè áèð çàìàí:
“Àéàüûíûí àëòäà íÿñÿ ãàðûíúà,
Ñÿí äÿ îñàí ôèë àéàüû àëòûíäà”.
23. Ùåêàéÿò
ßìð Ëåéñèí33 ãóëëàðûíäàí áèðè ãà÷ìûøäû, äàëûíúà àäàì ñàëäûëàð. Íÿ-
ùàéÿò, îíó òàïûá ýÿòèðäèëÿð. Âÿçèðèí îíà ãàðøû ÿäàâÿòè âàðäû. “Áàøãà
ãóëëàð èáðÿò àëûá, ãà÷ìàñûíëàð” — äåéÿ î, ãóëó þëäöðìÿê ö÷öí ýþñòÿðèø
âåðäè. Éàçûã ãóë ßìð Ëåéñÿ áàø ÿéèá äåäè:
Áåéò
Ãÿáóëäóð õîøóíà ýÿëÿí äÿðäö ãÿì,
Ôÿðìàí ñÿíèíêèäèð, àúèç áÿíäÿíÿì.
____________
Ñîíðà ñþçöíÿ äàâàì åäèá äåäè:
179

— Ëàêèí áó õàíÿäàíûí ÷þðÿéè èëÿ áþéöäöéöìÿ ýþðÿ, èñòÿìèðÿì êè,
íàùàã ãàíûì áîéíóíóçäà ãàëñûí. Èúàçÿ âåðèí, ìÿí áó âÿçèðè þëäöðöì,
ñèç äÿ îíóí ãàíûí àëìàã ö÷öí ìÿíè þëäöðöí. Áåëÿëèêëÿ, òþêäöéöíöç
ãàí íàùàã îëìàñûí.
Ãóëóí ñþçö ùþêìäàðûí õîøóíà ýÿëäè, ýöëöá âÿçèðÿ äåäè:
— Íåúÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöðñÿí?
— Åé áþéöê ùþêìäàð, ñèçè àíä âåðèðÿì ðÿùìÿòëèê àòàíûçûí ãÿáðèíÿ,
áó ùÿéàñûçû àçàä åäèí, éîõñà ìÿíè äÿ áÿëàéà ñàëàð.
Øåèð
Ñàïàíäëû àäàìëà âóðóøñàí ÿýÿð,
Áàøûíà äàèìà ñÿíèí äàø ýÿëÿð.
Äöøìÿíÿ áèðúÿ îõ àòñàí ÿýÿð ñÿí,
Úàíûíû ùÿäÿô òÿê îõëàéàð äöøìÿí.
24. Ùåêàéÿò
Çÿâçÿí34 ïàäøàùûíûí àëèúÿíàá âÿ õåéèðõàù áèð õàúÿñè âàðäû, çàùèðäÿ
ùàìûéà ùþðìÿò åäÿð, àðõàäà ùàìûíûí õåéðèíÿ äàíûøàðäû. Áèð ýöí òÿñà-
äöôÿí îíóí ùàíñû ùÿðÿêÿòèñÿ øàùûí õîøóíà ýÿëìÿäè, ÿìð åëÿäè êè, ìà-
ëûíû ìöñàäèðÿ åäèá, þçöíÿ úÿçà âåðñèíëÿð. Ëàêèí îíà ÿçàá âåðÿñè îëàí øàù
ìÿìóðëàðû õàúÿíèí ÿââÿëêè éàõøûëûüûíû óíóòìàìûø, ÷îõ øåéäÿ îíà
áîðúëó îëäóãëàðûíû éàääàí ÷ûõàðìàìûøäûëàð. Îíà ýþðÿ çÿìàíÿò ìöääÿ-
òèíäÿ äþéöá ÿçèééÿò âåðìÿéè, èíúèäèá ìÿøÿããÿò åòìÿéè ðÿâà ýþðìÿ-
äèëÿð. Õîø äèíäèðèá, ìöëàéèì ðÿôòàð åòäèëÿð.
Áåéò
Èñòÿñÿí äöøìÿí îëà ñöëùäÿ äàèì ñÿí èëÿ.
Äàëäà äà åéá äåñÿ, öçäÿ îíó òÿùñèí åò.
Ñþç êè, àõûðäà àüûçäàí ÷ûõàúàã ÿüéàðûí,
Ñþçöí àúû äèëÿìÿçñÿí äèëèíè øèðèí åò.
Î, øàùûí èòòèùàìëàðûíûí áÿçèñèíè ðÿää åäÿ áèëäè, ëàêèí éåðäÿ ãàëàíëàðû

ö÷öí ùÿáñäÿ îòóðìàëû îëäó. Ãîíøó øàùëàðäàí áèðèñè îíà ýèçëè ìÿêòóá
____________
ýþíäÿðäè êè, ñèçèí þëêÿíèí øàùû ñÿíèí êèìè áþéöê áèð øÿõñèééÿòèí ãÿä-
180

ðèíè áèëìÿéèá ùþðìÿòñèçëèê åòäè, áó áèçÿ ÷îõ àüûð ýÿëäè. ßýÿð ñèç àëèúÿ-
íàáûí (Àëëàù àãèáÿòèíèçè õåéð åòñèí) ëöòô åäèá áèçèì òÿðÿôëÿðÿ ýÿëìÿéÿ
ðÿéè îëñà, õàòèðè ùÿð íÿ èñòÿñÿ éåðèíÿ éåòèðèëÿúÿêäèð. Áèçèì þëêÿíèí ÿéàí
âÿ ÿøðàôû úàâàáûíûçû ýþçëÿéèð âÿ ñèçè ýþðìÿéè ãÿëáäÿí àðçó åäèðëÿð.
Õàúÿ ìÿêòóáó àëúàã ãîðõóéà äöøäö, àãèáÿòè äöøöíäö âÿ äÿðùàë åëÿ
áèð úàâàá éàçäû êè, ÿëÿ êå÷ñÿ çèéàíû äÿéìÿñèí.
Éàõûí àäàìëàðäàí áèðè áóíäàí õÿáÿð òóòóá øàùà äåäè êè, ùÿáñ áó-
éóðäóüóí ôèëàí àäàì ãîíøó øàùëàðëà éàçûøûð.
Øàù ãÿçÿáëÿíèá ìÿêòóáó ÿëÿ êå÷èðìÿéè ÿìð åòäè. Ãàñèäè òóòóá
ìÿêòóáó îõóäóëàð. Éàçûëìûøäû: “Àëè çàòûíûçûí áèçÿ âåðäèéè ãèéìÿò ëàéèã
îëäóüóìóçäàí ÷îõäóð, áóéóðäóãëàðû òÿêëèôÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ, îíó ãÿáóë
åòìÿê áÿíäÿíèçÿ ìöéÿññÿð îëìàéàúàãäûð, ÷öíêè, ìÿí áó õàíÿäàíûí
íåìÿòèëÿ òÿðáèéÿ àëìûøàì, áàëàúà áèð ìÿçÿììÿò öñòöíäÿ þç íåìÿò
ñàùèáèíÿ âÿôàñûçëûã åòìÿê îëìàç, íåúÿ êè, äåéèáëÿð:
Áåéò
Ùàããûíäà êÿðÿì åòñÿ ñÿíèí ÿùëè-íÿúàáÿò,
Áèð þìð ñÿíè èíúèäÿ ìÿçóð ùåñàá åò.
Õàúÿíèí ùàãøöíàñëûüû øàùûí õîøóíà ýÿëäè, ÿíàì âåðäè, õÿëÿò áàüûø-

ëàäû, öçð èñòÿéèá äåäè: “Ñÿùâ åòìèøÿì, íàùàã ñÿíè èíúèòìèøÿì!”
Õàúÿ äåäè: — Åé éåð öçöíöí øàùû, ìÿí áóðàäà ñèçäÿ áèð ñÿùâ ýþð-
ìöðÿì, ãÿçàíûí ÿìðè áåëÿ èìèø, ýÿðÿê ìÿíèì áàøûìà áó èø ýÿëÿéìèø.
Éàõøû êè, áó ñèçèí ÿëèíèçëÿ îëäó, ÷öíêè ñèçèí ìÿíèì áîéíóìäà ùàããûíûç
âàðäûð.
Øåèð
Õàëãäàí áèëìÿ ÿýÿð çÿùìÿòÿ äöøäöíñÿ áèð àç,
×öíêè õàëãäàí íÿ ÿçèééÿò, íÿ ôÿðàüÿò îëìàç.
Äöøìÿíè, äîñòó õèëàôäà éàøàäàí Àëëàùäûð,
Îíëàðûí ãÿëáèíÿ ùàêèì äÿ ùàìàí Àëëàùäûð,
Äîüðóäóð êè, ùÿäÿôÿ àòñà êàìàí ùÿð òèðè,
Áèëèê ÿùëè, îõ àòàíäà ýþðÿúÿê òÿãñèðè.
____________
181

25. Ùåêàéÿò
Áèð ÿúÿì øàùû ùàããûíäà åøèòìèøÿì êè, þç éàõûí àäàìëàðûíà áåëÿ
äåéèðìèø:
— Ôèëàíêÿñèí ìààøûíû èêèãàò àðòûðûí, ÷öíêè î èøÿ éàíàíäûð, ÿìðÿ áà-
õàíäûð; áàøãàëàðû èñÿ åéø-èøðÿòÿ àëóäÿ îëóá õèäìÿò ýþñòÿðìÿêäÿ êàùàë-
ëûã åäèðëÿð. Àðèôëÿðäÿí áèðè áóíó åøèòäè, äÿðèíäÿí áèð àù ÷ÿêäè. Äåäèëÿð:
“Íÿ îëäó?”
Äåäè: — Áÿíäÿëÿðèí Àëëàù äÿðýàùûíäàêû ìÿíçÿëÿñè äÿ áåëÿäèð.
Øåèð
Èêè ñÿùÿð ýåäÿðñÿ øàù éàíûíà áèð íÿôÿð,
Ö÷öíúö ýöí éåíÿ äÿ øàùäàí ìÿðùÿìÿò ýþðÿð.
Öìèä âàðäûð äÿðýàùäàí ãàéûòìàçëàð íàöìèä,
Àëëàùûíà èõëàñëà èáàäÿò åéëÿéÿíëÿð.
Øåèð
Áþéöêëöê ôÿðìàíû ãÿáóëäà îëàð,
Ôÿðìàíû òÿðê åäÿí ÷îõ òåç ãîâóëàð.
Ùÿð áèð êÿñ äöçëöéÿ åéëÿñÿ àäÿò,
Òàïàð õèäìÿòèíäÿ áþéöê ñÿàäÿò.
26. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, çàëûì áèð ùàêèì çîðëà éîõñóëëàðûí îäóíóíó óúóç
ãèéìÿòÿ àëûá, ýöúëÿ âàðëûëàðà áàùà ãèéìÿòÿ ñàòàðìûø.
Àðèôëÿðäÿí áèðè îíóí ùàããûíäà áåëÿ äåìèøäèð:
Áåéò
Èëàíñàíìû, êèìè ýþðñÿí òåç ÷àëûðñàí îíó ñÿí,
Éà áàéãóøñàí ùàðäà îëñàí äàüûäûðñàí òÿìÿëäÿí?!
Øåèð
ßýÿð ýöúöí ÷àòûðñà äà áèçëÿðÿ,
×àòà áèëìÿç ãàäèð, áþéöê Àëëàùà.
____________ Éåð ÿùëèíÿ ñÿí áåëÿ çîð ýþñòÿðìÿ.
Òà ýþéëÿðÿ éöêñÿëìÿñèí áÿä äóà.
182

Ùàêèì áóíó åøèòäèêäÿ ãÿçÿáëÿíèá ùàìàí àäàìû úÿçàëàíäûðäû. Áèð
ýåúÿ ìÿòáÿõäÿí ãûüûëúûì êå÷èá îäóí àíáàðûíà äöøäö. Ùàêèìèí áöòöí
âàð-äþâëÿòè éàíäû. Îíóí ðàùàò îòàüû êöë éàòàüûíà äþíäö. Òÿñàäöôÿí
ùÿìèí øÿõñ îðàäàí êå÷èðäè. Ýþðäö êè, ùàêèì éàõûí àäàìëàðûíà äåéèð:
— Áèëìèðÿì áó îä ìÿíèì ñàðàéûìà ùàðàäàí äöøäö?
Àðèô àäàì äåäè:
— Éîõñóëëàðûí öðÿéèíäÿí éöêñÿëÿí àùûí îäóíäàí.
Øåèð
Éàðàëû öðÿêäÿí ñÿí ãîðõ ùÿð çàìàí
Êè, éàðà íÿùàéÿò îëàúàã ÿéàí.
Òîõóíìà öðÿéÿ, îíà ÿë âóðìà,
Óíóòìà, áèð àùëà äàüûëàð úàùàí.
Äåéèðëÿð êè, Êåéõîñðîâóí35 òàúûíäà éàçûëìûøäû:
Øåèð
Óçóí èëëÿð, þìðëÿð, ýÿëèá êå÷ÿð äöíéàäàí,
Òþêöëÿð öñòöìöçÿ òîðïàüû ÷îõ åëëÿðèí.
Áàáàëàðäàí áèçëÿðÿ ãàëàí áàüëàð, áèíàëàð,
Êå÷ÿúÿêäèð ÿëèíÿ ýÿëÿúÿê íÿñèëëÿðèí.
27. Ùåêàéÿò
Áèð àäàì ýöëÿøìÿêäÿ øþùðÿò òàïìûøäû. Î, ö÷ éöç àëòìûø ôÿíä áèëèð,
ýöíäÿ áèð ôÿíäëÿ ýöëÿøèðäè. Øàýèðäëÿðèíäÿí áèðèíÿ ùöñí-ðÿüáÿò áÿñëÿäè-
éèíÿ ýþðÿ îíà ö÷ éöç ÿëëè äîããóç ôÿíä þéðÿòäè. Àíúàã áèð ôÿíäè úöðáÿ-
úöð áÿùàíÿëÿðëÿ ýåðè ñàëûð, þéðÿòìèðäè. Õöëàñÿ, îüëàí ýöúäÿ, óñòàëûãäà
åëÿ ìÿøùóð îëäó êè, îíóí ãàáàüûíäà ùå÷ êèì äàéàíà áèëìÿäè. Ùÿòòà èø
î éåðÿ ÷àòäû êè, î, áèð ýöí ùþêìäàð ùöçóðóíäà ëîâüàëàíàðàã äåäè:
— Óñòàì îíà ýþðÿ ìÿíäÿí öñòöíäöð êè, ùÿì áþéöê, ùÿì äÿ ìö-
ðÿááèìäèð. Éîõñà ìÿí ýöúäÿ îíäàí ÿñêèê äåéèëÿì, óñòàëûãäà äà îíà
áÿðàáÿðÿì.
Áó ñþç ùþêìäàðûí õîøóíà ýÿëìÿäè. ßìð åòäè, óñòà èëÿ øàýèðä ýöëÿø-
ñèíëÿð. Ùöíäöð áèð éåð äöçÿëòäèëÿð, äþâëÿò áàø÷ûëàðû, ñàðàé õàäèìëÿðè âÿ
____________
þëêÿ ïÿùëÿâàíëàðû òîïëàíäûëàð. Îüëàí ãûçìûø áèð ôèë êèìè åëÿ áèð ùåéáÿòëÿ
ìåéäàíà ÷ûõäû êè, ãàáàüûíäà ãóðüóøóí äàü îëñàéäû, éåðèíäÿí ãîïàðàðäû.
183

Óñòà áàøà äöøäö êè, øàýèðäè ýöúäÿ îíäàí öñòöíäöð. Îíà ýþðÿ ýèçëè
ñàõëàäûüû ôÿíäëÿ øàýèðäè èëÿ ýöëÿøìÿéÿ áàøëàäû. Îüëàí îíà ýèðèøÿ áèë-
ìÿéèá ùèðñëÿíäè. Óñòà îíó áàøû öñòÿ ãàëäûðûá éåðÿ âóðäó. Úàìààò è÷ÿðè-
ñèíäÿ ùàé-êöé ãîïäó. Ùþêìäàð óñòàéà õÿëÿò, áÿõøèø âåðìÿéè ÿìð
åëÿäè. Ñîíðà îüëàíà àúûãëàíûá äàíëàäû êè, þç óñòàäûíà âÿôàñûç ÷ûõäûí âÿ
åòäèéèí èääèàíû äà áàøà ÷àòäûðà áèëìÿäèí.
— Åé ùþêìäàð, î, ïÿùëÿâàíëûãäà ìÿíÿ öñòöí ýÿëÿ áèëìÿçäè, áÿëêÿ
ùÿéàòû áîéó ìÿíäÿí ýèçëÿòäèéè ôÿíääÿí èñòèôàäÿ åäèá ãÿëÿáÿ ÷àëäû.
— Äåìÿê, ùÿìèí ôÿíäè áåëÿ áèð ýöí ö÷öí ýèçëÿäèáìèø, çèðÿê àäàìëàð
äåìèøëÿð: “Äîñòó î ãÿäÿð ýöúëÿíäèðìÿ êè, äöøìÿí÷èëèê ôèêðèíÿ äöø-
äöêäÿ áèð øåé åäÿ áèëñèí!”. Åøèòìÿìèñÿíìè, þç øàýèðäèíäÿí úÿôà ýþð-
ìöø áèð ìöðÿááè íÿ äåéèáäèð?
Øåèð
Éà âÿôà îëìàìûø þçö äöíéàäà,
Éà îíó ùå÷ êÿñÿ åòìèð çÿìàíÿ.
Êèìÿ þéðÿòäèìñÿ îõ àòìàüû ìÿí,
Àõûðäà ãÿëáèìè åòäè íèøàíÿ.
28. Ùåêàéÿò
Òÿðêè-äöíéà áèð äÿðâèø ñÿùðàäà òÿíùà áèð ýóøÿäÿ îòóðìóøäó. Áèð
ïàäøàùûí éîëó îíóí éàíûíäàí äöøäö. Ãÿíàÿò ìöëêöíäÿ ÿéëÿøÿí äÿðâèø
ÿñëà îíà åòèíà åòìÿäè. Áþéöêëÿð àäÿòèíúÿ ùþêìäàð áó åòèíàñûçëûãäàí
ùèääÿòëÿíèá äåäè:
— Áó úûíäûð ýåéèíÿí òàéôà åéíÿí ùåéâàí êèìè øåéäèð, íÿ öíñèééÿò
áèëèð, íÿ èíñàíèééÿò.
Âÿçèð äÿðâèøÿ éàõûíëàøûá ñîðóøäó:
— Åé ãîúà, äöíéà ùþêìäàðû ñÿíèí éàíûíäàí êå÷èð, íÿ ö÷öí áàø ÿéèá
íÿçàêÿò ãàéäàëàðûíû éåðèíÿ éåòèðìèðñÿí?
— Ùþêìäàðà äå êè, õèäìÿòè î àäàìäàí óìñóí êè, îíóí øàùäàí áèð
ýþ çÿòëÿìÿñè îëñóí. Îíó äà áèëìÿëèñÿí êè, ùþêìäàð ðÿèééÿòè ãîðóìàã
____________
ö÷öíäöð, íÿèíêè ðÿèééÿò ÿë áàüëàéûá, îíóí ãàáàüûíäà ãóðóìàã ö÷öí.
184

Øåèð
Ïàäøàù éîõñóëóí ïàñèáàíûäûð,
Íÿ ãÿäÿð îëñà äà ýöúëö ùþêìðàí.
Ãîéóíëàð ÷îáàíûí ìàëû äåéèëäèð,
Ãîéóíà áàõìàã÷ûí ãîéóëóð ÷îáàí.
Øåèð
Áèðèñè îëìóøäóð áó ýöí íàìäàð
Áàøãàñû äþéöøäÿ åäèð àùö çàð.
Ñÿí áèð àí ñÿáð åéëÿ òà êè, áó òîðïàã,
Óäàðàã îíëàðû åòñèí òàð-ìàð.
Î çàìàí ôÿðãëÿð ãàëõàð àðàäàí,
Áèëèíìÿç êèì ãóëäóð, êèìäèð ùþêìäàð,
Êèì à÷ñà þëöíöí ãÿáðèíè áèëìÿç,
Áó éàòàí ôÿãèðäèð, éà äà áèð êöáàð.
Ùþêìäàð äÿðâèøèí äîüðó ñþçöíö áÿéÿíèá äåäè:

— Ìÿíäÿí áèð øåé òÿëÿá åò!
Äåäè:
— Åé ùþêìäàð, ñÿíäÿí òÿëÿáèì áóäóð êè, áóíäàí àðòûã ìÿíÿ ÿçèé-
éÿò âåðìÿéÿñÿí!
— Ìÿíÿ áèð íÿñèùÿò âåð!
Äåäè:
Øåèð
Ãÿäðèíè áèë ÿëäÿ âàð èêÿí íåìÿò
Êè, ÿë-ÿë äîëàíûð áó ìàë, áó äþâëÿò.
29. Ùåêàéÿò
Áèð âÿçèð Çöííóíè Ìèñðèíèí36 éàíûíà ýåäÿðÿê äåäè: — Ìÿíÿ áèð
õåéèð-äóà âåðèí, ýåúÿ-ýöíäöç øàù õèäìÿòèíäÿ ãóëëóã åäèðÿì, áóíà
áàõìàéàðàã, ÿçèééÿò âåðìÿéÿúÿéèíäÿí àðõàéûí äåéèëÿì.
Çöííóí àüëàéûá äåäè: — Ñÿí ñóëòàíäàí ãîðõäóüóí ãÿäÿð ìÿí Àëëàù-
____________
äàí ãîðõñàéäûì, îíóí ÿí ñàäèã àäàìëàðû ìþâãåéèíÿ ãàëõìûø îëàðäûì.
185

Øåèð
Ðàùàòëûã, ÿçèééÿò, öìèä âÿ ãîðõó,
Îëìàñà éîõñóëóí íÿ äÿðäè âàðäû?!
Àëëàùäàí ÷ÿêèíèá ãîðõñàéäû âÿçèð,
Øàùäàí ÷îõ ùþðìÿòÿ ëàéèã îëàðäû.
30. Ùåêàéÿò
Áèð ïàäøàù ýöíàùñûç áèð àäàìûí þëäöðöëìÿñèíè ÿìð åòäè, ýöíàùñûç
äåäè:
— Åé ùþêìäàð, ìÿíÿ ãÿçÿáëÿíèá þçöíÿ çèéàí âóðìà, ÷öíêè úÿçà
áèð àíäà ãóðòàðàð, ãàíûì èñÿ ÿáÿäè îëàðàã ñÿíèí áîéíóíäà ãàëàð.
Øåèð
Àúûëûã, øèðèíëèê âÿ éàõøû, éàìàí,
Ñÿùðàäà êöëÿê òÿê êå÷äè äóðìàäàí.
Ñèòÿìêàð ñàíäû êè, çöëì åòäè áèçÿ,
Áèç äþçäöê, ýöíàùà áàòäû î íàäàí.
Ùþêìäàð îíóí íÿñèùÿòèíè áÿéÿíèá, þëöìöíäÿí âàç êå÷äè.
31. Ùåêàéÿò
Áèð äÿôÿ ßíóøèðÿâàíëà âÿçèðëÿðè ìöùöì áèð ìÿñÿëÿíè ìöçàêèðÿ
åäèðäèëÿð âÿ ùÿðÿñè þç ôèêðèíè äåéèðäè. Øàù äà áèð ôèêèð äåäè. Áîçîðúìåùð
äÿ øàùûí ôèêðèíÿ ãîøóëäó. Ýèçëèíäÿ Áîçîðúìåùðÿ äåäèëÿð:
— Øàùûí ôèêðèíäÿ íÿ ìÿçèééÿò ýþðäöí êè, îíó áó ãÿäÿð àüûëëû
àäàìëàðûí ñþçöíäÿí öñòöí òóòäóí?
Äåäè:
— Èøèí àõûðû ìÿëóì äåéèë, ùå÷ êÿñ äÿ áèëìèð êè, êèìèí ôèêðè äîüðó
÷ûõàúàã, êèìèíêè éàëàí. Îíà ýþðÿ øàùûí ðÿéèíÿ ãîøóëäóì êè, äöç
÷ûõìàñà òÿðÿôèíè ñàõëàäûüûì ö÷öí ãÿçÿáèíäÿí àçàä îëàì.
Øåèð
Êèì øàùûí ñþçöíäÿ ÷ûõàðòñà éàëàí,
Éàçàð þç ãÿòëèíÿ ÿëèëÿ ôÿðìàí.
____________ Ýöíäöçÿ ýåúÿäèð äåñÿ øàù ÿýÿð,
Ýÿðÿêäèð äåñèíëÿð áóäóð àé, öëêÿð.
186

32. Ùåêàéÿò
Áèð ôûðûëäàã÷û ñà÷ëàðûíû äÿðâèø êèìè ùþðÿðÿê Ùÿúúäÿí ýÿëÿíëÿðÿ ãî-
øóëóá áèð øÿùÿðÿ äàõèë îëäó. Î, ùàúûëàðëà áèðëèêäÿ ñàðàéà ýåäèá éàçäûüû
áèð ãÿñèäÿíè ùþêìäàðà òÿãäèì åòäè. Ùþêìäàð áàøãà øàèðëÿð êèìè îíó äà
ãÿáóë åòäè, ùþðìÿò ýþñòÿðèá, ÷îõëó áÿõøèø âåðäè. Òÿñàäöôÿí ùþêìäàðûí
ùÿìÿí èë äÿíèç ñÿôÿðèíäÿí ãàéûòìûø éàõûí àäàìëàðûíäàí áèðè ùèéëÿýÿð
äÿðâèøè ýþðöá äåäè:
— Ìÿí áó àäàìû ãóðáàí áàéðàìû ýöíö Áÿñðÿäÿ37 ýþðìöøÿì. Ìÿ-
ëóì îëäó êè, î ùàúû äåéèëäèð.
Áàøãà áèðèñè äåäè:
— Îíóí àòàñû Ìÿëÿòèééÿ38 øÿùÿðè õðèñòèàíëàðûíäàíäûð, áÿñ áó úÿíàá
íåúÿ ñåéèä îëà áèëÿð?
Îõóäóüó øåðè äÿ ßíâÿðèíèí39 äèâàíûíäà òàïäûëàð. Ùþêìäàð îíó áó
ãÿäÿð éàëàí äàíûøäûüûíà ýþðÿ äþéöá ãîâìàüû ÿìð åòäè. Î èñÿ éàëâàðûá
äåäè:
— Áþéöê ùþêìäàð, èúàçÿ âåð áèð ñþç äÿ äåéèì, äîüðó îëìàñà, íÿ
úÿçà âåðñÿíèç ëàéèãÿì.
— Íÿ ñþç äåéÿúÿêñÿí? Äåäè:
Øåèð
Ñÿíÿ ãàòûã âåðñÿ áèð ãÿðèá ÿýÿð,
Èêè ãàá ñó îëàð, áèð ÷þì÷ÿ àéðàí.
Äöçöíö èñòÿñÿí, ÿðç åäèì ñèçÿ,
Äöíéà ýþðìöøëÿð äÿ ÷îõ äåéÿð éàëàí.
Ùþêìäàðû ýöëìÿê òóòóá äåäè:
— Þìðöíäÿ áóíäàí äîüðó ñþç äåìÿìèñÿí. Ñîíðà ÿìð åòäè; ùÿð íÿ
èñòÿéèðñÿ îíà âåðèá, õîøëóãëà éîëà ñàëñûíëàð.
33. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, þç òàáåëÿðèíÿ ðÿùì åäÿí âÿ éîëäàøëàðûíà õåéèðõàù-
ëûã ýþñòÿðÿí áèð âÿçèð âàð èäè. Òÿñàäöôÿí áèð ýöí ùþêìäàðûí ãÿçÿáèíÿ
ìÿðóç ãàëäû. Äîñòëàðû îíó ãóðòàðìàüà ÷àëûøäûëàð, úÿçà ìÿìóðëàðû ìö-
ëàéèìëèêëÿ ðÿôòàð åòäèëÿð, ìÿíñÿá ñàùèáëÿðè èñÿ ùÿð éåðäÿ îíóí éàõøû
____________ äàíûøäûëàð. Íÿùàéÿò, ùþêìäàð îíóí òÿãñèðèíäÿí êå÷äè.
õàñèééÿòëÿðèíäÿí
Àðèô áèð øÿõñ áó ùàäèñÿäÿí õÿáÿðäàð îëóá äåäè:
187

Øåèð
Äîñòëàðûí ãÿëáèíè ãàçàíìàã ö÷öí,
Àòà áîñòàíûíû ñàòñàí éàõøûäûð.
Õåéèðõàù èíñàíûí èøè óüðóíäà,
Âàð-éîõóí ñîíóíà ÷àòñàí éàõøûäûð.
Ùÿòòà ïèñëÿðÿ äÿ éàõøûëûã åëÿ,
Èòÿ äÿ áèð ñöìöê àòñàí éàõøûäûð.
34. Ùåêàéÿò
Ùàðóíÿððÿøèäèí îüëàíëàðûíäàí áèðè ùèðñëÿíìèø ùàëäà àòàñûíûí éàíûíà
ýÿëèá äåäè êè, ôèëàí ñÿðùÿíýèí îüëó àíàìû ñþéäö. Ùàðóí äþâëÿò áàø÷ûëà-
ðûíäàí ñîðóøäó:
— Áåëÿ àäàìûí úÿçàñû íÿäèð?
Áèðè þëäöðìÿéè, äèýÿðè äèëèíè êÿñìÿéè, ö÷öíúöñö èñÿ ãîâìàüû ìÿñ-
ëÿùÿò ýþðäö. Ùàðóí èñÿ îüëóíà ìöðàúèÿò åäèá äåäè:
— Îüëóì, ìÿðäëèê îäóð êè, áàüûøëàéàñàí. Áàüûøëàéà áèëìÿñÿí, ñÿí äÿ
îíóí àíàñûíû ñþé, ëàêèí åëÿ åòìÿ êè, èíòèãàì ùÿääèíè àøñûí, ÷öíêè áåëÿ
îëäóãäà áèç ìöòòÿùèì îëàðûã, î, ìöääÿè.
Øåèð
Î àäàì, ìÿðä äåéèë àãèë éàíûíäà
Êè, ãûçìûø ôèëëÿðÿ îõóéà ìåéäàí.
Áÿëè, ìÿðä îäóð êè, äöçëöéö ñåâÿ,
Àúûãëû çàìàíäà äåìÿéÿ ùÿäéàí.
Øåèð
Áèð íàäàí, àëèìÿ åéèá òóòàíäà,
Î äþçöá äåäè: åé íþãñàí ýþñòÿðÿí!
×àëûøûá ìÿíäÿ ÷îõ íþãñàí àõòàðìà,
Ìÿí ãÿäÿð áèëìÿçñÿí íþãñàíûìû ñÿí.
35. Ùåêàéÿò
Áèð íåúÿ áþéöê øÿõñëÿðëÿ ýÿìèäÿ îòóðìóøäóã êè, áèðäÿí àðõàäàí
ýÿëÿí áèð ãàéûüûí ÷åâðèëäèéèíè ýþðäöê. È÷èíäÿêè èêè ãàðäàø áóðóëüàíà
____________
äöøäö. Áþéöêëÿðäÿí áèðè ýÿìè÷èéÿ äåäè:
188

— Îíëàðûí ùÿð èêèñèíè õèëàñ åò, ùÿðÿñè ö÷öí ñÿíÿ ÿëëè äèíàð âåðÿðÿì. Ýÿ-
ìè÷è äÿðùàë ñóéà àòûëûá ãàðäàøëàðäàí áèðèíè õèëàñ åòäè. Î áèðè èñÿ áîüóëäó.
Ìÿí äåäèì:
— Î áèðè ãàðäàøûí ÿúÿëè ÷àòìûøäû, áóíà ýþðÿ äÿ ýÿìè÷è îíó òóòà
áèëìÿéèá, áóíó õèëàñ åòäè.
Ýÿìè÷è ýöëäö âÿ äåäè:
— Îðàñû åëÿäèð, àíúàã áèðèíúèíè ãóðòàðìàüà ìÿí þçöì àðòûã ñÿé ýþñ-
òÿðäèì, ÷öíêè áèð äÿôÿ áèéàáàíäà ïèéàäà ãàëäûüûì âàõò î ìÿíè äÿâÿéÿ
ìèíäèðèá õèëàñ åòìèøäè, î áèðè ãàðäàøäàí èñÿ óøàãëûãäà ãàì÷û éåìèøÿì.
Äåäèì:
— Àëëàù äöçýöí áóéóðóáäóð: “Éàõøûëûã åòñÿí äÿ þçöíÿ ãàéûäàð,
ïèñëèê åòñÿí äÿ”.
Øåèð
Áàúàðäûãúà ùå÷ áèð ãÿëáÿ òîõóíìà
Êè, áó éîëäà, óíóòìà, âàð ÷îõ òèêàí,
Éîõñóëëàðûí ùàéûíà ãàë, ñÿíèí äÿ,
Áàøãàñûíà èøèí äöøÿð áèð çàìàí.
36. Ùåêàéÿò
Èêè ãàðäàø âàð èäè, áèðè øàù ñàðàéûíäà õèäìÿò åäÿð, î áèðèñè èñÿ þç
çÿùìÿòèëÿ ÷þðÿê éåéÿðäè. Áèð ýöí âàðëû ãàðäàø éîõñóë ãàðäàøà äåäè:
— Íÿ ö÷öí øàùà ãóëëóã åòìèðñÿí êè, úàíûíû ÿçèééÿòäÿí ãóðòàðàñàí?
Ãàðäàøû äåäè:
— Áÿñ ñÿí íÿ ö÷öí èøëÿìèðñÿí êè, ãóëëóã ôÿëàêÿòèíäÿí õèëàñ îëàñàí?
Àüûëëû àäàìëàð äåìèøëÿð êè, êÿìÿðÿ ãûçûë ãûëûíú áàüëàéûá ãóë êèìè äóð-
ìàãäàíñà, þç éàâàí ÷þðÿéèíè éåéèá åâäÿ îòóðìàã éàõøûäûð.
Áåéò
Èñòè, ãàéíàð ÿùÿíýè ñÿí ÿëëÿðèíëÿ éîüóðñàí,
Õîøäóð ÿëè äþøÿ ãîéóá øàù þíöíäÿ äóðìàãäàí.
Øåèð
Ãèéìÿòëè þìðöìöç áóíà ñÿðô îëäó
Êè, éàéäà íÿ éåéèì, ãûøäà íÿ ýåéèì?
____________ Åé ãàðûí, áèð ïàð÷à ÷þðÿéÿ äþç êè,
Ãóëëóãäà èêèãàò îëìàñûí áåëèì!
189

37. Ùåêàéÿò
Áèð àäàì ÿäàëÿòëè ßíóøèðÿâàíûí éàíûíà ýåäèá, õîø áèð õÿáÿð àïàðäû:
— Äåéèðëÿð êè, Àëëàù ñÿíèí ôèëàí äöøìÿíèíè àðàäàí ýþòöðäö.
ßíóøèðÿâàí úàâàá âåðäè:
— Ìÿíè þç éåðèìäÿ ñàõëàéàúàãìû?
Øåèð
Äöøìÿí þëöìöíÿ îëìàðàì äèëøàä,
Áèçÿ äÿ ÿáÿäè äåéèëäèð ùÿéàò.
38. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí Êÿñðàíûí40 ùöçóðóíäà áèð íåúÿ àëèì éûüûøûá ìÿñëÿùÿòëÿø-
äèëÿð. Îíëàðûí áàø÷ûñû Áîçîðúìåùð äÿ îðàäà èäè. Ëàêèí ñóñóð, áèð êÿëìÿ
äÿ äàíûøìûðäû. Ñöêóòóíóí ñÿáÿáèíè ñîðóøäóãäà î áåëÿ úàâàá âåðäè:
— Ùÿêèì éàëíûç õÿñòÿéÿ äÿðìàí âåðÿð. Ýþðöðÿì ñèç ñàüëàì ìÿñ-
ëÿùÿò âåðèðñèíèç, îäóð êè, ìÿíèì äàíûøìàüûìà åùòèéàú éîõäóð. Ñþçö
òÿêðàð åòìÿê àüûëëû àäàìëàðà éàðàøìàç.
Øåèð
ßýÿð èø ñÿñ-êöéñöç äöçÿëèðñÿ, ìÿí,
Ãà÷àðàì äèë à÷ûá áèð ñþç äåìÿêäÿí.
Êîðóí ãàðøûñûíäà ýþðñÿì ãóéó âàð,
Áó çàìàí äèíìÿñÿì, ÷îõ ýöíàù îëàð.
39. Ùåêàéÿò
Ùàðóíÿððÿøèä41 Ìèñèð þëêÿñèíè àëäûãäàí ñîíðà äåìèøäè:
— Ìèñèðäÿ àëëàùëûã èääèàñûíäà îëàí áó òöüéàí÷ûëàðûí àúûüûíà áó
þëêÿíè ãóëëàðûìäàí ÿí àë÷àüûíà òàïøûðàúàüàì. Îíóí ùÿääÿí àðòûã éà-
ðàìàç áèð çÿíúèñè âàð èìèø. Ùàðóí Ìèñðèí ùþêìäàðëûüûíû ùÿìèí çÿíúèéÿ
òàïøûðäû. Äåéèðëÿð êè, çÿíúè î ãÿäÿð àüûëñûç èìèø êè, áèð ýöí Ìèñèð
ÿêèí÷èëÿðè îíóí éàíûíà øèêàéÿòÿ ýÿëèá, Íèëèí ÿòðàôûíäà ÿêäèêëÿðè ïàì-
áûüûí âàõòñûç éàüìóðäàí òÿëÿô îëäóüóíó ñþéëÿäèêäÿ, î äåìèøäè:
____________
— Éóí ÿêÿéäèíèç.
190

Øåèð
Áèëèêëÿ àðòñàéäû èíñàíûí âàðû,
Àúûíäàí þëÿðäè àëÿìäÿ íàäàí.
Ãàíìàçà î ãÿäÿð äþâëÿò ÷àòûð êè,
Ãàëûð áó ÿìÿëÿ éöç àëèì ùåéðàí.
Øåèð
Áèëèêëÿ òàïûëìàç áÿõòö ñÿàäÿò,
Ýþéëÿðèí ÿìðèëÿ âåðèëèð ãèñìÿò.
Äöíéàäà ùåñàáñûç, áÿäáÿõò, éàçûã âàð,
Àë÷àãëàð ùþðìÿòëè, àãèë èñÿ õàð.
Êèìéàýÿð åâäÿ þëöð àúûíäàí,
Òàïûð õÿðàáÿäÿ õÿçèíÿ íàäàí.
40. Ùåêàéÿò
Øàùëàðäàí áèðèíÿ áèð ÷èíëè êÿíèçè ýÿòèðäèëÿð; ìÿñò ùàëäà îíà éàõûíëûã
åòìÿê èñòÿäè. Ãûç ìàíå îëóá ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿéÿ áàøëàäû. Øàù ãÿ-
çÿáëÿíèá îíó ãàðà áèð ãóëà áàüûøëàäû. Ãóëóí öñò äîäàüû áóðóí ïÿðÿëÿðèíè
àøûð, àëò äîäàüû äþøöíÿ äöøöðäö. Åëÿ áÿäùåéáÿò èäè êè, Ñÿõð úèííè42 îíó
ýþðñÿéäè óçàãäàí ãà÷àðäû, ãîëòóüóíóí àëòûíäà äà ÷îõ öôóíÿòëè áèð èé
âàðäû.
Áåéò
ßáÿäè òàïìûøäû äöíéàäà èêìàë
Îíäà åéáÿúÿðëèê, Éóñèôäÿ úàìàë.
Øåèð
Áåëÿ ÷èðêèí éàðàíûáìû, ýþðÿñÿí, áèð èíñàí,
Îíó òÿñâèðÿ îëà äèëäÿ, ãÿëÿìäÿ èìêàí.
Ãóúàüû, öçäÿíèðàã, áèð ãàòû ìóðäàðäûð êè,
Îíó ìîðäàä43 ýöíÿøè ïàê åäÿ áèëìÿç áèð àí.
____________
Äåéèðëÿð êè, áó çàìàí ãàðà ãóëóí øÿùâÿòè úîøìóø, ýþçö ãûçìûø, íÿô-
ñèíè ñàõëàéà áèëìÿéèá ãûçûí áÿêàðÿòèíè àëìûøäû. Ñàáàùûñû ýöí øàù ãûçû
191

àõòàðäû, òàïà áèëìÿäè. ßùâàëàòû äàíûøäûëàð, ãàí áàøûíà âóðäó, ÿìð åòäè ãóë
èëÿ ãûçû áèðè-áèðèíÿ áàüëàéûá ãàëàíûí êÿëëÿñèíäÿí äÿðÿíèí äèáèíÿ àòñûíëàð.
Õåéèðõàù âÿçèðëÿðäÿí áèðè áàø ÿéèá òÿçèì åòäè âÿ äåäè:
— Øàùûí þìðö óçóí, äþâëÿòè ÿáÿäè îëñóí, áóðàäà éàçûã ãóëóí ýöíàùû
éîõäóð, îíóí äà áàøãà ãóëëàð êèìè øàùäàí ìÿðùÿìÿò ýþçëÿìÿéÿ ùàããû
âàðäûð.
Äåäè: — Áèð ýåúÿ ñÿáð åòñÿéäè äöíéà äàüûëìàçäû êè, ìÿí îíà êÿíè-
çèí ãèéìÿòèíäÿí äàùà ÷îõ äþâëÿò âåðÿðäèì.
Äåäè: — Åé éåð öçöíöí àëëàùû, äöç áóéóðäóíóç, ëàêèí:
Øåèð
Úèéÿðè òÿøíÿ îëàí ÷åøìÿéÿ ÷àòäûãäà ìÿéÿð,
×ÿêèíÿðìè äÿëè ôèëäÿí, áóíà äå, êèì èíàíàð:
Áîø îòàã, ñöôðÿ äîëó, ìÿäÿñè áîø áèð äèíñèç,
Ðàìàçàíäàí44 ÷ÿêèíèá ñöôðÿäÿ ùå÷ àú îòóðàð?!
Áó ëÿòèôÿ øàùûí õîøóíà ýÿëäè. Äåäè:

— Éàõøû, ãóëó ñÿíÿ áàüûøëàäûì, áÿñ êÿíèçè íåéëÿéèì?
Äåäè:
— Êÿíèçè äÿ ãóëà áàüûøëà êè, îíóí àðòûüû þçöíäÿí áàøãà ùå÷ êÿñÿ
ëàéèã äåéèë.
Øåèð
Ïèñ éåðÿ ýåäÿíäÿí ñÿíÿ äîñò îëìàç,
Äîñòóíó éàõøû ñå÷ âÿ éàõøû òàíû.
Òÿøíÿíèí öðÿéè ýþòöðìÿç è÷ñèí
Öôóíÿò àüûçäàí àðòûã ãàëàíû.
41. Ùåêàéÿò
Ðóìëó Èñêÿíäÿðäÿí45 ñîðóøäóëàð:
— Ãÿðáäÿí Øÿðãÿ ãÿäÿð óçàíàí áó þëêÿëÿðè íåúÿ òóòäóí? Ùàëáóêè
êå÷ìèø ùþêìäàðëàðûí þìðö, õÿçèíÿñè, ìàë-äþâëÿòè ñÿíäÿí àðòûã îëìóø,
ëàêèí ñÿíèí ãÿäÿð ôÿòùëÿð åäÿ áèëìÿìèøëÿð.
Èñêÿíäÿð äåäè:
____________
— Ñÿáÿáè áóäóð êè, ùÿð þëêÿíè àëäûãäà úàìààòûíû èíúèòìÿäèì, øàù-
ëàðûíà ùþðìÿò åäèá, àäëàðûíû åùòèðàìëà ÷ÿêäèì.
192

Áåéò
Îíó áþéöê ñàéìàç àãèë îëàíëàð
Êè, áþéöê êÿñëÿðè ïèñëèêëÿ àíàð.
Øåèð
Êå÷èúè ùÿð áèð øåé, ùå÷ îëóð øÿêñèç,
Òÿõò èëÿ áÿõò âÿ ÿìðëÿ êèðäàð.
Ïèñëÿìÿ êþ÷ÿíèí éàõøû àäûíû,
Òà ñÿíèí þç àäûí ãàëñûí ïàéäàð.
____________
193

II ÔßÑÈË
ÄßÐÂÈØËßÐÈÍ ßÕËÀÃÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Éöêñÿê ìÿíñÿáëè áèð øÿõñ çàùèääÿí ñîðóøäó:
— Àäàìëàð ôèëàí àáèäèí äàëûíúà ïèñ äàíûøûðëàð, ñÿí îíóí ùàããûíäà íÿ
äåéÿ áèëÿðñÿí?
Äåäè:
— Çàùèðèíäÿ åéèá ýþðìöðÿì, áàòèíèíÿ èñÿ áÿëÿä äåéèëÿì.
Øåèð
Ùþðìÿò åò, ùÿð çàìàí, éàõøû àäàì áèë,
Ùÿð êèìè ÷îõ ñàäÿ ýåéèíìèø ýþðñÿí.
Áàòèíè äÿðê åòìÿê áèð ìöøêöë èøäèð.
Äàðüà òÿê ùÿð åâÿ äàõèë îëìà ñÿí.
2. Ùåêàéÿò
Ýþðäöì áèð äÿðâèø öçöíö Êÿáÿíèí46 àñòàíàñûíà ñöðòöð âÿ ùåé áåëÿ
äåéèð: “Åé êÿðèì Àëëàù, ðÿùèì Àëëàù, ñÿí þçöí áèëèðñÿí êè, çàëûì âÿ úà-
ùèëëÿðäÿí íÿ õÿòàëàð áàø âåðÿ áèëÿð”.
Ãèòÿ
Õèäìÿòèíäÿ ìöãÿññèðÿì ÿôâ åò.
×öíêè éîõäóð öìèä òàÿòäÿí,
Òþâáÿ åéëÿð ýöíàù ö÷öí àñè,
Àðèô öçð èñòÿéÿð èáàäÿòäÿí.
Àáèäëÿð äóàëàðûíûí èúðÿòèíè, òàúèðëÿð ìàëëàðûíûí ãèéìÿòèíè èñòÿðëÿð.

Ìÿí èñÿ íÿ äóà åòìèøÿì, íÿ ìàë ýÿòèðìèøÿì, áàø ýþòöðöá äÿðýàùûíà
äèëÿíìÿéÿ ýÿëìèøÿì. Âÿçèééÿòèìÿ ýþðÿ éîõ, ëÿéàãÿòèìÿ ýþðÿ ìÿ-
íèìëÿ ðÿôòàð åò.
Øåèð
____________ Êÿáÿíèí þíöíäÿ áèð éîë÷ó ýþðäöì.
Àüëàéà-àüëàéà äåéèðäè ùàìàí:
194

“Äåìèðÿì, ãÿáóë åò èòàÿòèìè,
Ëöòô åäèá, êå÷ ìÿíèì ýöíàùëàðûìäàí”
Áåéò
Þëäöðñÿí, éà áàüûøëàñàí ìÿí äþíìÿðÿì àñòàíàíäàí,
Öçöéîëà áèð ãóëóíàì, ÿìðèí íÿäèð, íÿäèð ôÿðìàí?
3. Ùåêàéÿò
(Áèð äÿôÿ) ýþðäöëÿð êè, ßáäöëãàäèð Ýèëàíè47 (Àëëàù îíà ðÿùìÿò
åëÿñèí) öçöíö Êÿáÿ ìåùðàáûíûí õûðäà äàøëàðûíà ñöðòöá áåëÿ äåéèð:
“Èëàùè, ìÿíè áàüûøëà, ÿçàá-ÿçèééÿò âåðÿúÿêñÿíñÿ, ãèéàìÿò ýöíö êîð åëÿ
êè, áàüûøëàíàíëàðû ýþðöá óòàíìàéûì”.
Øåèð
Ùÿð ñÿùÿð êöëÿéè ÿñÿí çàìàíäà,
Òîðïàüà öç ñöðòöá éàëâàðûðàì ìÿí.
“Åé ñÿíè ùå÷ çàìàí óíóòìàäûüûì,
Ùå÷ ìÿíè éàäûíà ñàëûðñàíìû ñÿí?..”
4. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí çàùèäèí åâèíÿ îüðó ýÿëäè. Íÿ ãÿäÿð àõòàðäûñà, áèð øåé òàïà
áèëìÿéèá êÿäÿðëÿíäè. Áóíó ýþðÿí çàùèä, àëòûíäàêû ïàëàçû ÷ÿêèá îüðóíóí
éîëó öñòÿ àòäû êè, ÿëèáîø ãàéûòìàñûí.
Øåèð
Åøèòäèì êè, Àëëàù àäàìû áèð àí,
Äöøìÿí ãÿëáèíè äÿ ñûõìàç ùå÷ çàìàí.
Áåëÿ áèð ìÿãàìÿ ÷àòà áèëìÿçñÿí,
Ñÿí êè äîñòëàðûíëà ùåé âóðóøóðñàí.
Òÿðáèéÿò. Ñÿäàãÿò ÿùëèíèí ñÿìèìèééÿòè öçäÿ äÿ, äàëäà äà åéíè

îëàð, íàÿùë àäàìëàð èñÿ öçäÿ ñÿíÿ ãóðáàí îëàð, äàëäà èñÿ åéèá òóòàð.
Áåéò
____________ Çàùèðäÿ áèð éàçûã ãîéóíà îõøàð,
Àðõàäà ñàíêè áèð ãóäóç úàíàâàð.
195

Áåéò
Ùÿð êèì ñÿíÿ þçýÿíèí åéáèíè äåäè, áèøÿê
Ñÿíèí äÿ ùÿð åéáèíè áàøãàñûíà äåéÿúÿê.
5. Ùåêàéÿò
Áèð íå÷ÿ ñÿééàù éîëäàø îëóá, ñÿéàùÿòÿ ÷ûõìûøäû. Îíëàð ãàáàãëàðû-
íà ýÿëÿí áöòöí ÿçèééÿòëÿðÿ áèðýÿ ãàòëàøûð, ìÿíçèëëÿðäÿ áèðýÿ ðàùàòëà-
øûðäûëàð. Ìÿí äÿ îíëàðëà ãîíøó îëìàã èñòÿäèì, ðàçû îëìàäûëàð. Äåäèì:
— Ìèñêèíëÿðèí ñþùáÿòèíäÿí öç äþíäÿðèá, îíëàðû þç ñþùáÿòèíèí ëÿç-
çÿòèíäÿí ìÿùðóì åòìÿê êÿðÿì ñàùèáëÿðèíÿ éàðàøìàç. Ìÿí èñÿ þç
íÿôÿñèìäÿ åëÿ áèð òÿñèð âÿ ãöäðÿò áèëèðÿì êè, àäàìëàðûí õèäìÿòèíäÿ
öðÿê ñûõàí äàø äåéèë, êþíöë à÷àí éîëäàø îëà áèëÿðÿì.
Áåéò
Ýåäÿðÿì ïèéàäà éàíûíûçëà ìÿí,
Îëóì éÿùÿð òóòàí, öçÿíýè ÷ÿêÿí.
Îíëàðäàí áèðè äåäè:

— Ñþçöìöçäÿí èíúèìÿ, ÷öíêè áó ýöíëÿðäÿ áèð îüðó þçöíö äÿðâèø
ãèéàôÿñèíÿ ñàëûá éàíûìûçà ýÿëäè.
Áåéò
Èíñàíûí ãÿëáèíè ýþñòÿðìÿç ïàëòàð,
Éàçàí þçö áèëÿð êàüûçäà íÿ âàð.
Äÿðâèøëÿð ñàôöðÿêëè îëäóãëàðûíäàí ùå÷ íÿäÿí øöáùÿëÿíìÿéèá îíó

éîëäàøëûüà ãÿáóë åòäèëÿð.
Øåèð
Àðèôèí ýåéèìè êþùíÿ îëñà äà,
Îíà õÿëãèëèéè áÿñäèð äöíéàäà.
Íÿ ýåéñÿí þçöí áèë, éàõøû îë, àíúàã,
____________ Éà òàú ãîé, éà äà òóò ÷èéíèíäÿ áàéðàã,
Çàùèä àòìàëûäûð åéøè-èøðÿòè
196

Íÿ òÿêúÿ ïàëòàðû, âàðû, äþâëÿòè,
Äþéöøäÿ ìÿðäàíÿ îëìàüû þéðÿí,
Ëàêèí ìöõÿííÿñÿ ãàðøû äóðìà ñÿí.
Áèð ýöí àõøàìàúàí éîë ýåäèá, ýåúÿíè áèð ãàëàíûí éàíûíäà ãàëìàëû
îëäóã. Áèç éóõóäà èêÿí î óüóðñóç îüðó, éîëäàøûíûí ãóìãóìàñûíû ýþòö-
ðöá, ùÿéÿòÿ ÷ûõìàã áÿùàíÿñè èëÿ îüóðëóüà ýåòìèøäè.
Áåéò
Ìþìèíÿ áàõ, õèðãÿ ýåéèá íåúÿ âöãàðëà ýåäèð.
Êÿáÿíèíñÿ þðòöéöíö åøøÿéèíÿ ÷óë åäèð.
Î, éîëäàøëàðûíûí ýþçöíäÿí éàéûíûá ãàëàíûí áöðúöíäÿí è÷ÿðè ýèðìèø,

áèð ñàíäûã úàâàùèð îüóðëàìûø, ýåúÿ èêÿí îðàäàí ãà÷ûá óçàãëàøìûø, áèç
èñÿ ùå÷ øåéäÿí õÿáÿðèìèç îëìàäàí, éàòûá éóõóéà ãàëìûøäûã. Ñÿùÿð
à÷ûëàí êèìè ãàëà ýþçÿò÷èëÿðè ýÿëèá ùàìûìûçû ãàëàéà àïàðäûëàð, äþéäöëÿð
âÿ ùÿáñÿ ñàëäûëàð. Î ýöíäÿí áÿðè éàäëàðëà äîñòëóüó òÿðê åäèá, áàøãà-
ëàðûíäàí êÿíàð ýÿçìÿéè ãÿðàðà àëìûøûã. Ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð: òÿê áàøûì,
äèíú áàøûì.
Øåèð
Òàéôàäàí áèð ãàíìàç ÷ûõàðñà, ÿëáÿò,
Áþéöê äÿ, êè÷èê äÿ ÷ÿêÿð õÿúàëÿò.
Åøèòìÿìèñÿíìè áèð ìÿñÿë äÿ âàð:
“Áèð äàíà íàõûðûí àäûíû êîðëàð”.
Äÿðâèøèí áó ñþùáÿòèíè äèíëÿäèêäÿí ñîíðà äåäèì:

— Àëëàùûí èççÿò âÿ úàëàëûíà øöêöð îëñóí, çàùèðÿí äÿðâèøëÿðäÿí àéðû
äöøöá òÿê ãàëñàì äà, îíëàðûí âåðäèéè áó þéöä ìÿíèì êèìè àäàìëàð
ö÷öí þìöð áîéó áÿñäèð.
Øåèð
Ìÿúëèñäÿ áèð íÿôÿð íàíÿúèá îëñà,
Áöòöí ìÿúëèñ ÿùëè èíúèê ýþðöíÿð.
____________ Äîëäóðñàí ýöëàáëà áèð ùîâóçó ñÿí.
Áèðúÿ èò äöøÿðñÿ, ÷èðêàáà äþíÿð.
197

6. Ùåêàéÿò
Áèð çàùèä áèð ïàäøàùà ãîíàã èäè. “Ùþêìäàðûí éàíûíäà ùþðìÿòèì
àðòñûí” — äåéÿ î, ñöôðÿ áàøûíäà ÿéëÿøÿðêÿí àäÿòèíäÿí àç éåäè, èáàäÿòÿ
áàøëàäûãäà èñÿ íàìàçû ùÿääÿí àðòûã óçàòäû.
Áåéò
Êÿáÿéÿ ÷àòìàçñàí ÿðÿá, àéûã îë,
Òöðêöñòàí éîëóäóð áó ýåòäèéèí éîë.
Åëÿ êè, åâèíÿ ãàéûäûá ýÿëäè, éåìÿê èñòÿäè. Îíóí àüûëëû áèð îüëó âàð
èäè, àòàñûíäàí ñîðóøäó:
— Àòà, íÿ ö÷öí ùþêìäàð ùöçóðóíäà äîéóíúà éåìÿäèí? Çàùèä äåäè:
— Ùþêìäàð ùöçóðóíäà êàðëû áèð øåé éåéÿ áèëìÿäèì. Îüëó äåäè:
— Åëÿ èñÿ íàìàçûíû äà òÿçÿëÿ, ÷öíêè êàðëû íàìàç äà ãûëà áèëìÿäèí.
Øåèð
Åé ìÿüðóð, åé ÿëè ùöíÿð áèëìÿéÿí.
Åéèáëÿ, íþãñàíëà þéöíöðñÿí ùåé...
Ïèñ ýöíÿ äöøÿðñÿí, èøèí ÿéÿíäÿ,
Áåëÿ ãÿëï ïóëóíà âåðìÿçëÿð áèð øåé.
7. Ùåêàéÿò
Éàäûìäàäûð, óøàãëûãäà ýåúÿëÿð èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëóð, äèíäàðëûüà
ìàðàã ýþñòÿðèðäèì. Áèð ýåúÿ àòàìëà áèðëèêäÿ ñÿùÿðÿ ãÿäÿð éàòìàéàðàã,
Ãóðàí îõóéóðäóã. ßòðàôûìûçäà èñÿ ùàìû éàòìûøäû. Àòàìäàí ñîðóøäóì:
— Áóíëàðûí áèðè äÿ áàøûíû ãàëäûðìûð êè, ùå÷ îëìàñà, èêè ðöêÿò íàìàç
ãûëñûí, îíëàð åëÿ ãÿôëÿò éóõóñóíà ýåäèáëÿð êè, ñàíêè éàòìàìûøëàð, þë-
ìöøëÿð.
Àòàì äåäè:
— Åé ÿçèç îüëóì, õàëãûí ãåéáÿòèíè åòìÿêäÿíñÿ, éàòñàéäûí äàùà éàõ-
øû îëàðäû.
Øåèð
Ìöääÿè þçöíäÿí ãåéðèñèí ýþðìÿç,
×öíêè õóäïÿñÿíäëèê òóòìóø ýþçöíö.
____________ Àëëàùû ýþðìÿéè áàúàðñà ùÿð êÿñ,
Ùàìûäàí çàâàëëû ýþðÿð þçöíö.
198

8. Ùåêàéÿò
Áþéöê àäàìëàðäàí áèðèíè ìÿúëèñäÿ òÿðèôëÿéèð âÿ éàõøû ñèôÿòëÿðèíäÿí
óçóí-óçàäû äàíûøûðäûëàð. Íÿùàéÿò î, áàøûíû ãàëäûðûá äåäè:
— Ìÿí þçöì áèëèðÿì êè, ìÿí êèìÿì.
Áåéò
Åé ìÿíÿ ùåé òÿðèô äåéèá èíúèäÿí,
Êàø õÿáÿð òóòàéäûí áó áàòèíèìäÿí.
Øåèð
Áöòöí àëÿì ìÿíÿ áàõûá çàùèðèìè õîøëàéûð.
Áó íàòÿìèç áàòèíèìñÿ ìÿíè åäèð õÿúàëÿò.
Õàëã ùåéðàíäûð ìèí ðÿíý èëÿ ýÿçÿí òàâóñ ãóøóíà.
Òàâóñ èñÿ àéàüûíà áàõûá ÷ÿêèð õÿúàëÿò.
9. Ùåêàéÿò
ßðÿá þëêÿëÿðèíäÿ þç êÿðàìÿòèëÿ øþùðÿò òàïìûø áèð Ëèâàí øåéõè áèð
ýöí Äÿìÿøã ìÿñúèäèíäÿ äàø ùîâóç êÿíàðûíäà äÿñòÿìàç àëàðêÿí àéàüû
ñöðöøöá ùîâóçà äöøäö. ×îõ ÷ÿòèíëèêëÿ îðàäàí ÷ûõà áèëäè. Íàìàç ãóð-
òàðäûãäàí ñîíðà ÿñùàáÿëÿðèíäÿí áèðè äåäè:
— Áèð øåé ìÿíÿ ãàðàíëûãäûð, èúàçÿ âåðñÿéäèíèç ñîðóøàðäûì.
Äåäè: — Î íÿäèð?
Äåäè: — Øåéõèì, éàäûìäàäûð äåéèðäèíèç êè, ñèç Ìÿüðèá äÿíèçèíèí48
öçÿðèíäÿ éåðèéèð, ùå÷ àéàüûíûç äà èñëàíìûðìûø, èíäè íÿ îëäó êè, ñèç àç
ãàëà áàëàúà áèð ùîâóçäà áîüóëìóøäóíóç?
Øåéõ áèð ìöääÿò ôèêðÿ äàëäû, ñîíðà áàøûíû ãàëäûðûá äåäè:
— Åøèòìÿìèñÿíìè êè, ïåéüÿìáÿðè-àëÿì (Ìÿùÿììÿä) ñÿëëÿëëàùè
ÿëåéù âÿñÿëëÿì äåìèøäèð: “Ìÿí áÿçÿí Àëëàùà î ãÿäÿð éàõûí îëóðàì êè,
ùå÷ ìÿëÿêëÿð âÿ íÿáèëÿð äÿ áèçÿ éàõûíëàøìàüà úöðÿò åòìèðëÿð”. Ëàêèí
î äåìÿìèøäèð êè, ùÿìèøÿ áåëÿ îëóð.
Áèëäèéèí êèìè, áÿçÿí î Úÿáðàèë âÿ Ìèêàèëè49 éàíûíà áóðàõìàçäû,
áÿçÿí èñÿ Ùÿôñÿ âÿ Çåéíÿáè50 éàíûíäàí áóðàõìàçäû.
Øåéõëÿð51 äåìèøëÿð êè, ìöãÿääÿñ àäàìëàðûí ùàããû äÿðê åòìÿñè çö-
____________
ùóð èëÿ ãåéá àðàñûíäàäûð. Î ýàù ýþðöíÿð, ýàù éîõ îëàð.
199

Áåéò
Èøâÿéëÿ öç ýþñòÿðèá, ãà÷ûá óçàã äóðóðñàí,
Áàçàðû ãûçûøäûðûá, áèçÿ äÿ îä âóðóðñàí.
Øåèð
Ùà÷àí êè, ñåâýèëèì êå÷èð ôèêðèìäÿí,
Î çàìàí éîëóìó èòèðèðÿì ìÿí,
Åøãèíèí îäóéëà éàíäûüûì çàìàí,
Ëöòôöéëÿ ñþíäöðöð áó îäó ùàìàí.
Øåèð
Áèðèñè ñîðóøäó ãîúà Éÿãóáäàí:
Åé ãÿëáè íóð ñà÷àí àüûëëû èíñàí.
Áèð êþéíÿê èéèíè äóéäóí Ìèñèðäÿí.
Êÿíàíäà ãóéóíó ýþðìÿäèí íÿäÿí?52
Äåäè êè, ùàëûìûç áèð êÿùêÿøàíäûð.
Î ýàù ÿéàíäûðñà, ýàù äà íèùàíäûð.
Åäÿðÿì ýàù éöêñÿê ñÿìàéÿ ïÿðâàç,
Ýàù þç þíöìö äÿ ýþðìÿðÿì áèð àç.
Äÿðâèø ãàëñà ÿýÿð äóðüóí ùàëäà áèë,
Ùÿð èêè àëÿìäÿ î ñàëìàç ìÿíçèë.
10. Ùåêàéÿò
Âàõòèëÿ Áÿëáÿê53 ìÿñúèäèíäÿ áèð äÿñòÿ úàùèë, êîðàôÿùì àäàìëàðà
ìîèçÿ åäèðäèì. Ùÿëÿ çàùèðè àëÿìèí áÿùñèíè ãóðòàðûá, áàòèíè àëÿìÿ êå÷-
ìÿìèøäèì êè, òàãÿòäÿí äöøäöéöìö ùèññ åòäèì; íÿ ãÿäÿð äàíûøûðäûìñà
ýþç éàø îäóíó éàíäûðà áèëìÿäèéè êèìè, ìÿíèì äÿ ñþçëÿðèì îíëàðà òÿñèð
åòìèðäè. Õöëàñÿ, áåëÿ ùåéâàíëàðûí òÿðáèéÿñè ö÷öí ÷àëûøäûüûìà òÿÿññöô-
ëÿíèð âÿ ñàíêè êîðëàð ìÿùÿëëÿñèíäÿ ýöçýö ýÿçäèðèðäèì. Ëàêèí àðòûã ìÿ-
íà õÿçèíÿñèíèí ãàïûëàðû à÷ûëìûø, ñþç ìèðâàðèëÿðè ñèëñèëÿñè äöçöëìÿéÿ
áàøëàìûøäû. “Âÿ íÿùíó ÿãðÿáó èëåéùè ìèí ùÿáëèë âÿðèä”54 àéÿñèíè èçàù
åäèá äåéèðäèì:
Øåèð
____________Äîñò ìÿíÿ ìÿíäÿí äÿ éàõûíäà èêÿí.
Áÿñ íèéÿ ìÿí îíóí ôÿðàüûíäàéàì?!
200

Äÿðäèìè ìÿí êèìÿ, íåúÿ ñþéëÿéèì
Êè, éàð éàíûìäà ìÿí ñîðàüûíäàéàì.
Ìÿí áó ñþçöí áàäÿñè èëÿ ìÿñò îëóá ñàíêè àõûðûíúû ãÿäÿùè ÿëèìäÿ
òóòìóøäóì êè, áó çàìàí êÿíàðäàí êå÷ÿíëÿðäÿí áèðè ñîí ñþçöìöí
òÿñèðèíäÿí åëÿ áèð íÿðÿ ÷ÿêäè êè, áöòöí ìÿúëèñ úóøà ýÿëäè, åëÿ áèë, éàò-
ìûøëàð ùóøà ýÿëäè. Þç-þçöìÿ äåäèì: Àìàí Àëëàù! Íåúÿ îëäó êè, óçàã-
äàêû ýþçöà÷ûãëàð éàõûíëàøäû, éàõûíäàêû êîðëàð èñÿ óçàãëàøäûëàð.
Øåèð
Ñþçö ÿýÿð àíëàìûðñà äèíëÿéÿí,
Ñþç äåéÿíèí òÿáè àðòìàç äöíéàäà.
Àúûã, ýåíèø, òÿìèç áèð ìåéäàí ýÿðÿê.
Òà íàòèã äÿ àò ÷àïà, òîï îéíàäà.
11. Ùåêàéÿò
Áèð ýåúÿ Ìÿêêÿ ñÿùðàñûíäà éóõóñóçëóãäàí àéàã àòìàüà ùàëûì
ãàëìàìûøäû, áàøûìû éåðÿ ãîéóá äÿâÿ÷èéÿ äåäèì: Ñÿí ìÿíäÿí ÿëèíè öç!
Øåèð
Íåúÿ éîë éåðèñèí éàçûã ïèéàäÿ
Êè, äÿâÿ éîðóëóá àùö âàé åäÿð.
Áèð êþê àðûãëàéûá ÷þïÿ äþíöíúÿ,
Àðûã ÷îõäàí þëöá äöíéàäàí ýåäÿð.
Äåäè: — Àé ãàðäàø, ùÿðÿì ãàðøûäàäûð, ùÿðàìè äàëäà, àéàã àòñàí ñàü

ãàëàúàãñàí, éûõûëûá éàòñàí, ùÿëàê îëàúàãñàí.
Áåéò
Ñÿùðàäà êîë àëòûíäà éàòìàã õîø îëñà äà, ñÿí
Êþ÷ ýåúÿñè ýÿðÿêäèð úàíûíäàí ÿë ÷ÿêÿñÿí.
12. Ùåêàéÿò
Áèð äÿíèç êÿíàðûíäà áèð çàùèä ýþðäöì, îíó ïÿëÿíý éàðàëàìûøäû âÿ
ùå÷ áèð äÿðìàíëà ñàüàëìûðäû. ×îõäàí èäè êè, éàðà îíà ÿçèééÿò âåðèð, î
____________
èñÿ ùåé Àëëàùà øöêöð åäèðäè. Ñîðóøäóëàð: — Áÿñ øöêöð íÿ ö÷öíäöð?
201

Äåäè: — Øöêöð åäèðÿì, éàõøû êè, õÿñòÿëèéÿ éàòìûøàì, ýöíàùà áàò-
ìàìûøàì.
Øåèð
Ýÿð ìÿíèì ãÿòëèìÿ ôÿðìàí âåðÿ îë éàðè-ÿçèç,
Ñÿí ýöìàí åòìÿ ÷ÿêÿì ìÿí áó éàçûã úàí ãÿìèíè
Äåéÿðÿì êè, íÿ ýöíàù åòäèì î éàð èíúèäè àù,
×ÿêÿðÿì ìÿí áåëÿ áèð ùèññèëÿ úàíàí ãÿìèíè.
13. Ùåêàéÿò
Áèð äÿðâèøÿ áþéöê åùòèéàú öç âåðäè. Ñàäèã äîñòóíóí êèëèìèíè îüóð-
ëàäû. Ãàçû ÿëèíè êÿñìÿéè ÿìð åòäè. Êèëèì ñàùèáè ðÿùìÿ ýÿëèá äåäè:
— Ìÿí ìàëûìû îíà ùàëàë åäèðÿì. Ãàçû äåäè: — Ñÿíèí ùàëàë åòìÿéèíëÿ
øÿðèÿò ãàíóíóíó ïîçà áèëìÿðÿì. Êèëèì ñàùèáè äåäè: — Äîüðó áóéó-
ðóðñóíóç, ëàêèí éîõñóë ìàëû âÿãô55 ìàëûäûð, âÿãô ìàëûíû îüóðëàéàíûí èñÿ
ÿëèíè êÿñìÿçëÿð.
Ãàçû îüðóíó áàüûøëàéûá äàíëàìàüà áàøëàäû âÿ äåäè: — Áàøûíà éåð
ãÿùÿò èäè êè, ýåäèá áåëÿ áèð äîñòóíóí åâèíè éàðäûí?
Äåäè: — Ãàçû ñàü îëñóí, åøèòìÿìèñÿí êè, äåéèáëÿð: “Äîñò åâèíè ñèë-
ñöïöð åò, äöøìÿí ãàïûñûíà ýåòìÿ?!”
Áåéò
Ðóùäàí äöøìÿ, öç âåðÿðñÿ ñÿíÿ ÷ÿòèíëèê ýöíö
Ñîé äöøìÿíèí äÿðèñèíè, äîñòóíñà àë êöðêöíö.
14. Ùåêàéÿò
Áèð ùþêìäàð áèð çàùèäè ýþðöá ñîðóøäó: — Áèçè ùå÷ éàäà ñàëûðñàíìû?
Äåäè:
— Áÿëè, Àëëàùû óíóäàíäà.
Áåéò
Êèìè Àëëàù ãîâàðñà, îíó ñÿðýÿðäàí åäÿð,
____________
Êèìÿ îëñà ðÿüáÿòè, ñàëñàç îíó äÿðáÿäÿð.
202

15. Ùåêàéÿò
ßìÿëè ñàëåù àäàìëàðäàí áèðè éóõóäà ýþðäö êè, ïàäøàù úÿííÿòäÿäèð,
çàùèä úÿùÿííÿìäÿ. Ñîðóøäó êè, áóíóí áåëÿ éöêñÿëìÿñèíèí âÿ îíóí
áåëÿ àë÷àëìàñûíûí ñÿáÿáè íÿäèð? Úàìààò áóíóí ÿêñèíè ýþçëÿéèðäè. Íèäà
ýÿëäè êè, áó ïàäøàù éîõñóëëàðà éàõøûëûã åòäèéè ö÷öí úÿííÿòäÿ, î çàùèä
øàùëàðà éàõûíëûã åòäèéè ö÷öí úÿùÿííÿìäÿäèð.
Øåèð
Íÿéèíÿ ëàçûìäûð áÿçÿêëè ïàëòàð

Éàõøûäûð þçöíö ïèñ èøäÿí ãóðòàð.
Äÿðè ïàïàã ãîéóá ÷îõ ãàëäûðìà áîé.
Äÿðâèøñèôÿò îëóá ñàäÿ ïàïàã ãîé.
16. Ùåêàéÿò
Ùèúàç êàðâàíû Êóôÿäÿí56 êå÷ÿðêÿí àéàãéàëûí, áàø à÷ûã, ÷ûëïàã ïè-
éàäà áèð éîõñóë áèçÿ ãîøóëäó. Î, éîðüóí áèð ùàëäà ýåäèð âÿ äåéèðäè:
Øåèð
Íÿ äÿâÿéÿ ìèíìèøÿì, íÿ äÿâÿ òÿê éöêöì âàð

Íÿ àüàéà áèð ãóëàì, íÿ äÿ ãóëà øÿùðèéàð.
Ãÿìèì éîõäóð äöíéàäà áèëìÿðÿì ãîðõó íÿäèð,
Àñóäÿéÿì, äÿðäö ãÿì ðóùóìà áèýàíÿäèð.
Äÿâÿéÿ ìèíìèøëÿðäÿí áèðè îíà äåäè:

— Åé äÿðâèø, ùàðà ýåäèðñÿí; ãàéûò, éîë ÷ÿòèíäèð, þëÿðñÿí. Äÿðâèø ãó-
ëàã àñìàéàðàã éîëóíà äàâàì åòäè. Êàðâàíûìûç Íÿõëåéè-Ìÿùìóäà57
éåòèøÿíäÿ ùÿìèí äÿâÿéÿ ìèíìèø àäàìûí ÿúÿëè ÷àòäû. Äÿðâèø îíóí áàøû
öñòÿ ýÿëèá äåäè:
— Ìÿí ïèéàäà þëìÿäèì, ñÿí èñÿ äÿâÿ öñòöíäÿ ùÿëàê îëäóí!
Áåéò
Àüëàäû áöòöí ýåúÿ áèð àäàì õÿñòÿ öñòÿ,

____________
Àüëàéàí ýöíäöç þëäö, ñàüàëäû, äóðäó õÿñòÿ.
203

Øåèð
×îõ îëìóø ãà÷àí àò éîëëàðäà áàòìûø.
×îëàã åøøÿê èñÿ ìÿíçèëÿ ÷àòìûø.
×îõ ñàüëàì àüëàéûá ãÿáðÿ ýþìöëäö.
Éàðàëû þëìÿäè, ñàüàëäû, ýöëäö.
17. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, øàù áèð àáèäè éàíûíà ÷àüûðìûøäû. Àáèä ôèêèðëÿøäè: “Áèð
àç äÿðìàí àòûá çÿèôëÿéèì, áÿëêÿ ÷îõ èáàäÿò åòäèéèì çàùèðèìäÿí ìÿëóì
îëà, ìÿíÿ îëàí åòèãàäëàðû áèð ãÿäÿð äÿ àðòà”. Äåéèðëÿð äÿðìàí þëäöðöúö
çÿùÿð èìèø, àòìàüû èëÿ þëìÿéè áèð îëäó.
Øåèð
Ïöñòÿ êèìè ìÿüç ùåñàá åéëÿäèéèì,
Ñîüàí êèìè ïÿðäÿëèéìèø î éàðàìàç.
×îõ çàùèäè ýþðäöì õàëãà öç òóòàðàã
Ãèáëÿñèíÿ äàë ÷åâèðèá ãûëûð íàìàç.
Áåéò
Àëëàùûíû ñàëàíäà ùÿð áèð áÿíäÿñè éàäà,
Ëàçûìäûð êè, áàøãà øåé òàíûìàñûí äöíéàäà.
18. Ùåêàéÿò
Éóíàí þëêÿñèíäÿ éîë êÿñÿíëÿð áèð êàðâàíû ÷àïûá, ÷îõëó ãÿíèìÿò ÿëÿ
ýÿòèðäèëÿð. Òàúèðëÿð íÿ ãÿäÿð àüëàéûá, ñûçëàéûá, Àëëàùà — ïåéüÿìáÿðÿ
àíä âåðäèëÿðñÿ, áèð ôàéäàñû îëìàäû.
Áåéò
Îëäóñà áèð ãÿääàð îüðó êàìèðàí,
Ãÿì éåìÿç, àüëàñà, áöòöí êàðèâàí.
____________
Ùÿêèì Ëîüìàí äà ùÿìèí êàðâàíäà èäè. Êàðâàíäàêûëàðäàí áèðè îí-
äàí õàùèø åäèá äåäè:
204

— Îüðóëàðà þéöä-íÿñèùÿò âåð, ìîèçÿ îõó, áÿëêÿ ìàëëàðûìûçûí áèð
ùèññÿñè ÿëèìèçäÿ ãàëà. Ùåéèôäèð áó ãÿäÿð ìàë òÿëÿô îëà.
Ëîüìàí äåäè:
— Ùåéèô ùèêìÿòëè ñþçäöð êè, îíëàðà äåéèëÿ.
Øåèð
Ïàñ éåìèø äÿìèðäÿí ìöìêöí äåéèëäèð,
Ñèëìÿêëÿ éåíèäÿí ñàô äÿìèð àëìàã.
Äàø ãÿëáÿ êàð åòìÿç þéöä-íÿñèùÿò,
Äÿìèð ìûõû îëìàç ãàéàéà ÷àëìàã.
Øåèð
Øàä ýöíöíäÿ ñûíûã ãÿëáëÿðè ýöëäöð,
Çîðëà êþíöë ãûðìàã éàìàíäûð áèëñÿí,
Ñàéèë íÿ èñòÿñÿ, õîøëóã èëÿ âåð,
Éîõñà çàëèì àëàð çîðëà ÿëèíäÿí.
19. Ùåêàéÿò
Ýþðêÿìëè àëèì, áþéöê øåéõ ìÿðùóì ßáöëôÿðÿú èáí Úþâçè58 ìÿíÿ
ìóñèãè ìÿúëèñèíäÿ èøòèðàê åòìÿéè ìÿí åäÿðäè. Ëàêèí áàøûìäà ýÿíúëèê
ùàâàñû, ãÿëáèìäÿ åéø-èøðÿò ùÿâÿñè îëäóüóíäàí ãîúà óñòàäûí äåäèéèíÿ
ãóëàã àñìûð, ìóñèãè ìÿúëèñëÿðèíÿ ýåòìÿêäÿí ùÿçç àëûðäûì. Øåéõèí
âåðäèéè þéöä-íÿñèùÿòè õàòûðëàäûãäà èñÿ þç-þçöìÿ äåéèðäèì:
Áåéò
Ãàçè áèçëÿ îòóðñà, åéëÿéÿð ðÿãñÿ ùÿâÿñ,
Äàðüà è÷ñÿ ìåé þçö, ìÿñòè ìöãÿññèð åòìÿç.
Éåíÿ áèð àõøàì áèð êåô ìÿúëèñèíÿ éåòèøäèì, îðàäà åëÿ áèð ìöòðöá
ýþðäöì êè,
Áåéò
____________
Ãûðûð ãÿëáèí òåëëÿðèíè ìèçðàá èëÿ íÿ êè âàð,
Ñÿñè ìÿðùóì àòàñûíûí ñÿñè êèìè õûðûëäàð.
205

Ìÿúëèñäÿêèëÿð îíóí ñÿñèíè åøèòäèêäÿ ýàù þç ãóëàãëàðûíû òóòóðäóëàð,
ýàù “ñóñ!” — äåéÿ áàðìàãëàðûíû äîäàãëàðûíà ãîéóðäóëàð.
Áåéò
Ñåâÿðëÿð ñÿñ èëÿ ùÿð õàíÿíäÿíè,
Ñÿí ñóññàí äàùà ÷îõ ñåâÿðëÿð ñÿíè.
Áåéò
Ñÿñèí ðàçû ñàëìàç ùå÷ áèð àäàìû
Ñóñäóãäà ñåâèíèá øàäëàíàð ùàìû.
Øåèð
Åëÿ êè, ñÿñëÿíäè î áÿðáÿò éåíÿ,
Äåäèì êÿíäõóäàéà: “Àëëàù åøãèíÿ,
Éà òþê ãóëàüûìà úèâÿ êàð îëóì,
Éà à÷ áó ãàïûíû òåç êÿíàð îëóì”.
Õöëàñÿ, äîñòëàðûí õàòèðèíÿ áöòöí ýåúÿíè áó ãàéäà èëÿ ñÿùÿð åéëÿäèì.
Øåèð
Ìöÿççèí ãûøãûðûð éåðñèç, ìþâãåñèç,
Áèëìÿéèð íÿ ãÿäÿð êå÷èá ýåúÿäÿí.
Ñîðóø ýþçëÿðèìäÿí óçóí ýåúÿíè,
×öíêè áèðúÿ àí äà éàòìàìûøàì ìÿí.
Äàí éåðè ñþêöëÿðêÿí ãóðøàüûìäàí áèð äèíàð ÷ûõàðûá, áàøûìäàêû ÷àë-

ìàíû à÷äûì âÿ îíëàðû õàíÿíäÿéÿ áàüûøëàäûì, ñîíðà ãóúàãëàéûá ìèí-
íÿòäàðëûã åëÿäèì. Äîñòëàð ìÿíèì îíà ãàðøû ýþñòÿðäèéèì áó åùòèðàìû
àäÿòäÿí õàðèú áèëèá, àüûëñûçëûüûìà éîçäóëàð. Äîñòëàðûìäàí áèðè äèëè-
óçóíëóã åäèá ìÿíè äàíëàìàüà áàøëàäû êè, îâúóíäà áèð ýöìöø, äÿôèíäÿ
áèð ãóðóø ýþðìÿéÿí õàíÿíäÿéÿ øåéõëèê ïàëòàðûíû áàüûøëàìàãäà àüûëëû èø
ýþðìÿäèí.
Øåèð
____________
Áó ìÿúëèñäÿí óçàã îëñóí, âàð èäè áèð íÿüìÿõàí
Êè, áèð éåðÿ èêè äÿôÿ úàüðûëìàçäû ùå÷ çàìàí.
206

Ðàñò îõóìàã èñòÿð èêÿí ìÿëóì îëäó ùöíÿðè,
Åøèäÿíèí áÿäÿíèíäÿ áèç-áèç îëäó òöêëÿðè.
Ñàðàé ãóøó ãîðõóñóíäàí åéâàíäàí ó÷äó ýåòäè,
Áîüàçûíû éûðòäû þçö, áèçè éàðûìúàí åòäè.
Äåäèì:
— Ìÿíúÿ àüçûíû éóìóá, åòèðàç åòìÿñÿí, äàùà éàõøûäûð. ×öíêè áó
àäàìûí êÿðàìÿòè ìÿíÿ àéäûí îëäó.
Äîñòóì äåäè:
— Åëÿ èñÿ íÿ ö÷öí ñÿáÿáèíè ìÿíÿ äåìèðñÿí êè, ìÿí äÿ îíà ùþðìÿò
åäèá, çàðàôàòëà äåäèéèì ñþçöí öçðöíö èñòÿéèì?
Äåäèì: — Ñÿáÿáè áóäóð êè, ùþðìÿòëè øåéõèì ìÿíÿ ÷îõëó þéöä-íÿñèùÿò
âåðÿð, ìóñèãè ìÿúëèñèíäÿ èøòèðàê åòìÿéèìè ãàäàüàí åäÿðäè. Ìÿí èñÿ
ãóëàã àñìàçäûì. Áó àõøàì èñÿ ìÿíÿ áþéöê áèð ñÿàäÿò öç âåðäè, óüóðëó
òàëåéèì ýÿòèðèá ìÿíè áó åâÿ ÷ûõàðòäû. Áóðàäà ùÿìèí õàíÿíäÿíèí ñÿñèíè
åøèòäèêäÿ òþâáÿ åòäèì êè, íÿ ãÿäÿð þìðöì âàð, áèð äÿ áåëÿ ìÿúëèñëÿðäÿ
èøòèðàê åòìÿéèì.
Øåèð
Ýþçÿë àüûç, øèðèí äîäàã, õîø áîüàçäàí ýÿëÿí ñÿñ
Íÿüìÿ äåñÿ, äåìÿñÿ äÿ, ñåâÿð îíó ùÿð áèð êÿñ.
Àììà Öøøàã, Èñôàùàí âÿ Ùèúàç êèìè ìöãàìëàð.
×èðêèí, êîáóä áèð àüûçäàí ÷ûõñà ùå÷ êèì äèíëÿìÿç.
Ùèêìÿò. Ëîüìàíäàí ñîðóøäóëàð:

— ßäÿáè êèìäÿí þéðÿíäèí?
Äåäè:
— ßäÿáñèçëÿðäÿí. Îíëàðäà ýþðäöéöì õîøóìà ýÿëìÿéÿí ùÿðÿêÿò-
ëÿðè òÿêðàð åòìÿäèì.
Çàðàôàòéàíà äà äåéèëñÿ áèð ñþç,

Àüûëëû î ñþçäÿí ýþòöðÿð èáðÿò.
ßýÿð àíëàìàçà éöç ùèêìÿò äåñÿí,
Îéóíúàã ýþðöíÿð îíà áó ùèêìÿò.
____________
207

20. Ùåêàéÿò
Éàäûìäàäûð, áèð äÿôÿ áöòöí ýåúÿíè êàðâàíëà éîë ýåòìèø, ñÿùÿðÿ éà-
õûí áèð ìåøÿíèí êÿíàðûíäà éàòìûøäûã. Áèð äÿëè àøèã äÿ áèçèìëÿ èäè.
Áèðäÿí íÿðÿ ÷ÿêèá éåðèíäÿí ãàëõäû, áàø ýþòöðöá ñÿùðàéà ãà÷äû, ñÿ-
ùÿðÿ ãÿäÿð áèð àí äà áåëÿ àðàì îëìàäû. Ýöíäöç îíäàí ñîðóøäóì:
— Î íÿ ùàë èäè?
Úàâàá âåðäè: — Ýþðäöì àüàúäàêû áöëáöëëÿð íàëÿéÿ ýÿëìèø, äàüäàêû
êÿêëèêëÿð, ýþëäÿêè ãóðáàüàëàð, ìåøÿäÿêè ùåéâàíëàð ñÿñ-ñÿñÿ âåðìèøëÿð.
Äåäèì èíñàôäàí äåéèë êè, ùàìû âèðä åäèá, çèêð îõóñóí, ìÿíè èñÿ ãÿôëÿò
éóõóñó àïàðñûí.
Øåèð
Äöíÿí ñöáùÿ éàõûí èíëÿðäè áèð ãóø,
Íàëÿñè àëûðäû ìÿíäÿí ÿãë, ùóø.
Ñÿìèìè äîñòëàðäàí áèðèñè äåìÿ —
Ìÿíèì ùàëÿòèìäÿí õÿáÿðäàð îëìóø.
Äåìèø êè, ùå÷ ýöìàí åòìÿçäèì áóíà,
Ñÿíè áèð ãóø ñÿñè åéëÿñèí ìÿäùóø.
Äåäèì êè, àäàìëûã øÿðòè äåéèëäèð,
Ãóø ðàçö íèéàçäà, ìÿí èñÿ õàìóø.
21. Ùåêàéÿò
Âàõòèëÿ ùèúàç ñÿôÿðèíÿ ÷ûõìûøäûì. Àðèô úàâàíëàðäàí íå÷ÿñè äÿ ìÿ-
íèìëÿ èäèëÿð. Îíëàð áÿçÿí àñòàäàí çöìçöìÿ åäèá, ùèêìÿòàìèç øåèðëÿð
îõóéóðäóëàð.
Äÿðâèøëÿðäÿí õîøó ýÿëìÿéÿí, îíëàðûí ìÿíÿâè àëÿìëÿðèíäÿí
õÿáÿðäàð îëìàéàí âÿ ùÿíÿôè ìÿñëÿêèíÿ59 ìÿíñóá áèð çàùèä äÿ áèçèìëÿ
ùÿìñÿôÿð èäè. Áÿíè-ùèëàë60 òàéôàñûíà ÷àòäûãäà áèð ãàðàñèôÿò ÿðÿá óøàüû
ðàñòûìûçà ýÿëäè. Î åëÿ áèð àâàçëà îõóäó êè, ó÷àí ãóøëàð ýþéäÿí éåðÿ
åíäèëÿð. Áèðäÿí ýþðäöì çàùèäèí äÿâÿñè äÿ îéíàìàüà áàøëàäû. Çàùèäè
éåðÿ âóðóá áèéàáàíà äîüðó áàø àëäû. Çàùèäÿ äåäèì:
— Åé øåéõ, áó íåúÿ èøäèð êè, õàíÿíäÿíèí ñÿñè ùåéâàíû îéàäûð, ëàêèí
ñÿíäÿ ùå÷ áèð òÿñèð îéàòìûð?
Øåèð
____________ Ùå÷ áèëäèí íÿ äåäè ñÿùÿð áöëáöëö?!
Äåäè: “Åé åøãäÿí õÿáÿðñèç èíñàí,
208

Äÿâÿ äÿ ðÿãñ åäèð ÿðÿá øåðèëÿ,
Ñÿíèí çþâãöí éîõñà, ïèññÿí ùåéâàíäàí”.
Øåèð
Îíóí çèêðèíäÿ ùÿð áèð øåé ýÿëèð âÿúäÿ, åäèð òöüéàí,
Áóíó äÿðê åéëÿéÿð àíúàã öðÿêëÿ äèíëÿéÿí èíñàí.
Ýöìàí åòìÿ ýöëÿ áöëáöë îõóð íÿüìÿ, îëóá ìàéèë,
Îíóí òÿðèôèíÿ áàõ êè, òèêàíëàð äà à÷ûáäûð äèë.
22. Ùåêàéÿò
Áèð ïàäøàùûí þìðö ñîíà ÷àòûðäû, ëàêèí òàõòûíäà ÿéëÿøÿúÿê âàðèñè éîõ
èäè. Âÿñèééÿò åòäè êè, ñÿùÿð òåçäÿí øÿùÿð äàðâàçàñûíäàí êèì èëê äàõèë
îëñà, øàùëûã òàúûíû îíóí áàøûíà ãîéóá, þëêÿíèí èøëÿðèíè îíà òàïøûðñûíëàð.
Òÿñàäöôÿí äàðâàçàäàí èëê ýèðÿí áèð äèëÿí÷è îëäó. Î, áöòöí þìðöíö òèêÿ-
òèêÿ ÷þðÿê éûüìàã, úûíäûð ïàëòàðûíà éàìàã öñòöíäÿí éàìàã âóðìàãëà
êå÷èðìèøäè. Äþâëÿò õàäèìëÿðè âÿ þëêÿíèí ìþòÿáÿð àäàìëàðû øàùûí âÿ-
ñèééÿòèíè éåðèíÿ éåòèðäèëÿð. Ãàëà âÿ õÿçèíÿíèí áöòöí à÷àðëàðûíû äèëÿí-
÷èéÿ âåðäèëÿð âÿ î áèð íåúÿ ìöääÿò ïàäøàùëûã åòäè. Íåúÿ äåéÿðëÿð: ëîü-
ìàéà ùÿñðÿò ãàëàí, ùàëâà éåäè áîë, êàëàí.
Ëàêèí ÷îõ ÷ÿêìÿäè êè, äþâëÿò õàäèìëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñè îíà èòàÿò
åòìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðäûëàð, ãîíøó ùþêìäàðëàð èñÿ äöøìÿí÷èëèéÿ áàøëà-
éûá, ùÿð òÿðÿôäÿí þëêÿíèí öñòöíÿ ãîøóí ÷ÿêäèëÿð. Íÿùàéÿò, úàìààòëà ãî-
øóí áèðëÿøèá öñéàí åòäè. Þëêÿíèí áÿçè øÿùÿðëÿðè ùþêìäàðûí ÿëèíäÿí ýåòäè.
Áó ùàäèñÿëÿð éåíè ïàäèøàùû ùÿääÿí àðòûã êÿäÿðëÿíäèðäè. Åëÿ áó
çàìàí êå÷ìèø äèëÿí÷èëèê äþâðö éîëäàøëàðûíäàí áèðè ñÿôÿðäÿí ãàéûòäû,
äîñòóíóí ÷îõ éöêñÿê áèð ìÿðòÿáÿéÿ ÷àòäûüûíû ýþðúÿê äåäè:
— Øöêöð îëñóí Àëëàùûí èççÿò âÿ úàëàëûíà êè, íÿùàéÿò, ñÿíèí ãûçûëýö-
ëöí òèêàíäàí õèëàñ îëäó, éîõñóëëóã òèêàíû èñÿ àéàüûíäàí ÷ûõäû. Éöêñÿê
òàëåéèí, áþéöê ñÿàäÿòèí éàð îëóá, ñÿíè áåëÿ áèð ìÿíñÿáÿ ÷àòäûðäû. Äå-
ìÿëè, áöòöí ÷ÿòèíëèê âÿ ÿçèééÿòèí àõûðäà áåëÿ ðàùàòëûã âÿ àñóäÿëèéè äÿ
âàðìûø.
Áåéò
____________ ×è÷ÿê ýàù à÷ûãäûð, ýàù äà ïöíùàíäûð,
Àüàú ýàù ýåéèìëè, ýàù äà öðéàíäûð.
209

— Åé ÿçèç äîñòóì, ñÿí ýþðäöéöí ýöíëÿð ÷þðÿéèí äÿðäèíè ÷ÿêèðäèì,
èíäè èñÿ äöíéàíûí ãÿìèíè éåìÿëè îëóðàì.
Øåèð
Âàð-äþâëÿò îëìàñà äÿðä ÷ÿêÿð èíñàí,
Îëàíäà, ðàùàòëûã éîõ îëóð îíäàí.
Õöëàñÿ, áåëÿäèð áó ãîúà äöíéà
ßçàáäûð îëñà äà, éà îëìàñà äà.
Øåèð
Äþâëÿòëè îëìàüû èñòÿñÿí áèë êè,
Àíúàã ãÿíàÿòäèð ñÿôàëû äþâëÿò.
Äþâëÿòëè ïóë òþêñÿ ÿòÿéèíÿ, ñÿí,
Îíóí ñÿâàáûíäàí ýþòöðìÿ ìèííÿò.
Àòàëàð ñþéëÿìèø: éîõñóëóí ñÿáðè
Âàðëû áÿõøèøèíäÿí éàõøûäûð ÿëáÿò!
Áåéò
Áÿùðàì ÿýÿð ýóð îâëàéûá ýþðöíñÿ äÿ ãÿùðÿìàí
Î, çÿèôäèð áèð ÷ÿéèðòêÿ ñöðöéÿí ãàðûíúàäàí.61
23. Ùåêàéÿò
Áèð øÿõñèí äþâëÿò õàäèìëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ áèð äîñòó âàð èäè, ÷îõäàí áÿðè
îíóíëà ýþðöøÿ áèëìèðäè. Áèðèñè ñîðóøäó:
— ×îõäàíäûð äîñòóíëà ýþðöøìöðñÿí?
Äåäè:
— Ýþðöøìÿê àðçóñóíäà äà äåéèëÿì.
Òÿñàäöôÿí äîñòóíóí éàõûí àäàìëàðûíäàí áèðè îðàäà èäè, áó ñþçö
åøèòúÿê ñîðóøäó:
— Äîñòóíóí ýöíàùû íÿäèð êè, îíóíëà ýþðöøìÿéè àðçóëàìûðñàí?
Äåäè:
— Äîñòóìóí ýöíàùû éîõäóð, ëàêèí äþâëÿò õàäèìèíè éàëíûç âÿçèôÿäÿí
àçàä åäèëäèêäÿí ñîíðà ýþðìÿê îëàð. Ìÿí èñÿ þç ðàùàòëûüûì ö÷öí îíóí
____________
ÿçèééÿòÿ äöøìÿñèíÿ ðàçû äåéèëÿì.
210

Ãèòÿ
Áþéöéÿð, ãàðûøàð áàøûì èøëÿðÿ,
×ûõàð õàòèðèíäÿí äîñòëàð, òàíûøëàð.
Åëÿ êè, ðöòáÿäÿí ñàëûíàð éåðÿ
Ýÿëÿð, äîñòà à÷àð íÿ êè äÿðäè âàð.
24. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð àáèä ùÿð àõøàì îí áàòìàí àüûðëûüûíäà õþðÿê
éåéèá ñÿùÿðÿ ãÿäÿð Ãóðàí îõóéàðìûø. Áþéöêëÿðäÿí áèðè áóíó åøèäèá
äåìèøäèð:
— Ýöíäÿ éàðûì ÷þðÿê éåéèá éàòñà èäè, àðèôëÿðèí íÿçÿðèíäÿ äàùà
éàõøû îëàðäû.
Øåèð
Ãàðíûíû äîëäóðìà éåìÿêëÿ òà êè,
Þçöíäÿ ýþðÿñÿí ìÿðèôÿò íóðó.
Áàøûí áîøäóð, ÷öíêè äîëóäóð ãàðíûí,
Ãàðíû äîëìóøëàðûí îëìàç øöóðó.
25. Ùåêàéÿò
Áèð éîëäàí àçìûøûí ãàðøûñûíà ùàãã íóðó ñÿïÿëÿíäè, ÿéðèëèêäÿí ÿë
÷ÿêèá äîüðó éîëà ýÿëäè, äÿðâèøëÿðÿ ãîøóëäó, îíëàðûí ñþùáÿòèíèí ýöúöí-
äÿí; íÿôÿñèíèí òÿñèðèíäÿí ïèñ àäÿòëÿðè óíóòäó, éàõøû õàñèééÿòëÿðÿ ñàùèá
îëäó, ÿééàøëûãäàí ÿë ÷ÿêäè. Ëàêèí àüçûýþé÷ÿê àäàìëàð äèëè óçóíëóã
åäÿðÿê îíóí ùàããûíäà øàéèÿ éàéìàüà áàøëàäûëàð êè, ÿââÿëäÿ îëäóüó
êèìèäèð, ïÿùðèç ñàõëàäûüûíà, èáàäÿò åòäèéèíÿ äÿ åòèáàð éîõäóð.
Áåéò
Ãóðòàðàðñàí öçðëÿ Àëëàùûí ÿçàáûíäàí,
Õàëãûí äèëèíäÿí àíúàã ãóðòàðìàçñàí áèðúÿ àí.
Íÿùàéÿò, äåäè-ãîäóéà äàâàì ýÿòèðìÿéèá òÿðèãÿò áàø÷ûñûíûí éàíûíà

øèêàéÿòÿ ýåòäè. Ìöðøèäëÿðè äåäè:
____________
— Øöêöð åòìÿê ö÷öí áóíäàí äàùà ýþçÿë íÿ îëà áèëÿð êè, ñÿí úà-
ìààòûí òÿñÿââöð åòäèéèíäÿí äàùà éàõøûñàí.
211

Áåéò
×îõ äåìÿ êè, ïàõûë àäàìëàð ìÿíÿ
Åéèá àõòàðûðëàð ùåé àõøàì, ñÿùÿð.
Ýàù òþêìÿê èñòÿðëÿð ãàíûìû ìÿíèì,
Ýàù äà “ïèñäèð” — äåéèá éàéûðëàð õÿáÿð.
Éàõøû îë, ãîé “ïèñäèð” äåñèíëÿð ñÿíÿ,
Íÿ êè ïèñ îëàñàí “éàõøû” äåñèíëÿð.
Ëàêèí ôèêèð ÷ÿêèá ãÿì éåìÿê, ùÿãèãÿòäÿ ãöñóðëó îëóá çàùèðäÿ

íþãñàíñûç ùåñàá åäèëÿí ìÿíèì êèìè àäàìëàðà ëàçûìäûð:
Áåéò
Îíëàð òÿðèô åäÿí êèìè îëñàéäûì,
Éàõøûëûüà ÷ÿêèëÿðäè áèë àäûì.
Áåéò
Éàõûí ãîíøóì áèëÿ áèëìÿç ìÿíèì ùå÷ áèð ÿñðàðûìû,
Ëàêèí éàëíûç Àëëàù áèëèð áöòöí ýèçëè-àøêàðûìû.
Øåèð
Ãàïûìûçû õàëã öçöíÿ áàüëàäûã,
Áèëìÿéÿëÿð òà áèçäÿ íÿ åéèá âàð.
Íÿ ôàéäà áó ãàïûíû áàüëàìàãäàí
Êè, ùÿð ñèððè Àëëàù áèëèð àøèêàð.
26. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí øåéõëÿðäÿí áèðèíèí éàíûíà ýåäèá øèêàéÿòëÿíäèì êè, ôèëàíêÿñ
ìÿíèì ïèñëèéèìÿ äàíûøûð.
Äåäè:
— Ñÿí éàõøûëûüûíà äàíûø, óòàíäûð!
Øåèð
Ñÿí éàõøû èøëÿð ýþð, òà êè ïèñ ýþçëÿð,
Íÿ ãÿäÿð àõòàðñà òàïìàñûí íþãñàí,
____________ßýÿð äöç ÷ûõàðñà áÿðáÿòèí ñÿñè,
×àëüû÷û ãóëàüûí áóðìàç ùå÷ çàìàí.
212

27. Ùåêàéÿò
Øàì62 øåéõëÿðèíäÿí áèðèíäÿí ñîðóøäóëàð êè, ñóôèëèéèí ìàùèééÿòè íÿ-
äÿí èáàðÿòäèð?
Äåäè: — ßââÿëëÿð äöíéàäà áèð ãðóï àäàìëàðà äåéèðäèëÿð êè, çàùèðÿí
äàüûíûã èäèëÿð, äàõèëÿí ìöòÿøÿêêèë; èíäè èñÿ åëÿ àäàìëàðà äåéèðëÿð êè,
çàùèðäÿ ìöòÿøÿêêèëäèðëÿð, äàõèëäÿ äàüûíûã.
Ãèòÿ
Ùÿð ñààò öðÿéèí áèð éåðäÿ îëñà,
Òÿêëèêäÿ ýþðìÿçñÿí ðàùàòëûã, ñÿôà.
Âàðñà ÷îõ äþâëÿòèí, ÿêèíèí, ðöòáÿí,
Ãÿëáèí Àëëàùëàñà, õÿëâÿòíèøèíñÿí.
28. Ùåêàéÿò
ßáó Ùöðåéðÿ63 (Àëëàù îíäàí ðàçû îëñóí) ùÿð ýöí Ìÿùÿììÿä ïåé-
üÿìáÿðèí éàíûíà ýÿëÿðìèø âÿ ùÿìèøÿ äÿ ïåéüÿìáÿð îíà äåéÿðìèø:
“Éà ßáó Ùöðåéðÿ, çóðíè üèááÿí òÿçäèä ùöááÿí”, éÿíè: éà ßáó
Ùöðåéðÿ, ùÿð ýöí ýÿëìÿ êè, ìÿùÿááÿòèìèç ÷îõ îëñóí.
Áèð àðèôÿ äåäèëÿð: — Ýöíÿøèí áó ãÿäÿð ýþçÿë îëìàñûíà áàõìàéàðàã,
áèðèíèí îíà âóðóëäóüóíó âÿ éà äîñò îëäóüóíó èíäèéÿ ãÿäÿð åøèòìÿìèøèê.
Äåäè:
— ×öíêè ùÿð ýöí ýþðöðñöíöç. Áèðúÿ ãûøäà, î àç ýþðöíöð, ÷îõ ñåâèëèð.
Øåèð
Õàëã èëÿ ýþðöøìÿê åéèá äåéèëäèð,
Ëàêèí î ãÿäÿð êè, äåìÿñèíëÿð “áÿñ”.
ßýÿð ñÿí þçöíö ìÿëàìÿò åòñÿí,
Òþùìÿò åøèòìÿçñÿí ùå÷ êÿñäÿí ÿáÿñ.
29. Ùåêàéÿò
Áþéöêëÿðäÿí áèðèíèí ãàðíûíäà éåë âàðäû. Áèðäÿí áóðóëìàüà áàøëà-
éûá äûøàðû ÷ûõìàã èñòÿäè. Î, íÿ ãÿäÿð ÿëëÿøäèñÿ, þçöíö ñàõëàéà áèëìÿäè.
____________
Àõûðäà íàãàôèë éåë ñÿñëÿ äûøàðû ÷ûõäû.
213

Äåäè: — Äîñòëàð, ãÿñäÿí åòìÿäèéèì ö÷öí ýöíàùû ìÿíÿ éåòèøìÿç,
ëàêèí ìÿíÿ áþéöê áèð ðàùàòëûã íÿñèá îëäó, ñèç äÿ êÿðàìÿòèíèç õàòèðèíÿ
áóíó öçöðëö ùåñàá åäèí.
Øåèð
Åé àãèë, ãàðûíäûð éåëÿ áèð çèíäàí,
Éåëè áÿíääÿ ãîéìàç øöóðó îëàí.
Ãàðûíäà éåë îëñà ñàõëàìà çèíùàð,
×öíêè î öðÿéÿ àüûð éöê îëàð.
Áåéò
Úàíñûõûúû ùÿðèôëÿ áèð ìÿúëèñäÿ îòóðìà,
Î ðÿää îëìàã èñòÿñÿ ñÿí ùå÷ öñòöíö âóðìà.
30. Ùåêàéÿò
Äÿìÿøã äîñòëàðûìûí ñþùáÿòèíäÿí éîðóëäóüóìà ýþðÿ, áàø àëûá
Áåéòöë-ìöãÿääÿñ64 ÷þëöíÿ ýåòìèøäèì. Îðàäà ùåéâàíëàðëà öíñèééÿò òà-
ïûá éàøàìàãäà èäèì êè, ôèðÿíýëÿðÿ ÿñèð äöøäöì. Îíëàð ìÿíè Òðàáëèñ65
õÿíäÿéèíäÿ éÿùóäèëÿðëÿ áèðëèêäÿ òîðïàã èøèíäÿ èøëÿìÿéÿ ìÿúáóð åò-
äèëÿð. Êå÷ìèøäÿ òàíûø îëäóüóì Ùÿëÿá áàø÷ûëàðûíäàí áèðè êå÷ÿðêÿí ìÿíè
òàíûéûá äåäè:
— Áó íÿ ùàëäûð?
Äåäèì:
Øåèð
Ãà÷ûðäûì áó õàëãäàí äàüà-äàøà ìÿí,
Àëëàùëà áèðëÿøìÿê èñòÿðäèì ùÿìÿí.
Èíäè ýþð íÿ éàçûã ùàëà äöøäöì êè,
Íàìÿðäëÿ òóòìóøàì òþâëÿäÿ ìÿñêÿí.
Áåéò
____________
Äîñòëàð èëÿ ìÿùáóñ îëìàã éàõøûäûð, áèð çèíäàíäà,
Íÿ êè, äöøìÿí ñÿíèí èëÿ þìöð ñöðÿ áîñòàíäà.
214

Ìÿíÿ ÷îõ éàçûüû ýÿëäè, îí äèíàð âåðèá ÿñèðëèêäÿí àçàä åòäè âÿ þçö
èëÿ Ùÿëÿá øÿùÿðèíÿ àïàðäû. Îðàäà ãûçûíû ìÿíÿ âåðèá, éöç äèíàð ìåùðëÿ
êÿáèíèíè êÿñäèðäè.
Äåìÿ, áó ãûç áÿäõàñèééÿò, ùÿéàñûç âÿ äèêáàø èìèø. Áèð ìöääÿò
êå÷äè. Ãûç äèëèóçóíëóüó èëÿ ýöíöìö ãàðà åòìÿéÿ áàøëàäû.
Øåèð
Éàõøû êèøè, ïèñ àðâàäëà ùÿéàò ñöðÿðñÿ áàùÿì.
Áó äöíéà äà îëàð îíà áèð äþçöëìÿç úÿùÿííÿì.
Ïèñ àðâàäûí ÿëëÿðèíäÿí äàäö ôÿðéàä, ÿëàìàí,
Àëëàù! Áèçè õèëàñ åéëÿ áó úÿùÿííÿì îäóíäàí.
Àõûðäà áèð ýöí î òÿíÿ èëÿ öçöìÿ ãàáàðûá äåäè:

— Ñÿí î àäàì äåéèëñÿí êè, àòàì ñÿíè ïóë èëÿ ôèðÿíýëÿðèí ÿñèðëèéèíäÿí
àçàä åòìèøäèð?
Äåäèì:
— Áÿëè, ìÿí ùàìèí àäàìàì êè, àòàí ìÿíè îí äèíàðà ôèðÿíýëÿðèí
ÿëèíäÿí ñàòûí àëûá, éöç äèíàðà ñÿíèí ÷ÿíýèíäÿ ÿñèð åòäè.
Øåèð
Åøèòäèì êè, áèð ïÿùëÿâàí çàâàëëû áèð ãîéóíó
Õèëàñ åòäè áèð éûðòûúû úàíàâàðûí ÿëèíäÿí.
Àõøàì÷àüû áîüàçûíà áû÷àã ãîéäó éàçûüûí,
Äèëÿ ýÿëäè î ãîéóíóí ðóùó äåäè: “Àìàí ñÿí
ßýÿð ìÿíè úàíàâàðäàí ãóðòàðäûíñà, íÿùàéÿò,
ßñèë ãóðäóì þçöí îëäóí, þëäöðäöí óô äåìÿäÿí”.
31. Ùåêàéÿò
Ïàäøàùëàðäàí áèðè îüóë-óøàüû ÷îõ îëàí áèð àáèääÿí ñîðóøäó:
— ßçèç âàõòûíû íåúÿ êå÷èðèðñÿí?
Äåäè: — Ýåúÿ ñÿùÿðÿ ãÿäÿð ìèíàúàò âåðèðÿì, ñÿùÿðëÿð åùòèéàúûì
ö÷öí äóà åäèðÿì, áöòöí ýöíö õÿðúëèê ö÷öí ÿëëÿøèðÿì. Øàù àáèäèí íÿ
____________
äåìÿê èñòÿäèéèíè áàøà äöøäö, ÿìð âåðäè îíà ìààø òÿéèí åòñèíëÿð, àèëÿ
éöêöíö îíóí öçÿðèíäÿí ýþòöðöá ÿùëè-ÿéàëûí òÿìèí åòñèíëÿð.
215

Øåèð
Åé àèëÿ çÿíúèðèíÿ áàüëû ãàëàí áèíÿâà,
Ðàùàòëûã âÿ àñóäÿëèê õÿéàë åòìÿ áèð äàùà.
Þâëàä, ÷þðÿê, ïàëòàð ãÿìè, äîëàíàúàã êÿäÿðè,
Ñÿíÿ èìêàí âåðìÿéÿúÿê ñåéð åäÿñÿí ýþéëÿðè.
Ùÿð ýöí ñÿùÿð ÿùä åäèðÿì, ìÿí âåðèðÿì èëòèçàì
Êè, ðÿááèìëÿ ðàçó íèéàç åäÿúÿéÿì áó àõøàì.
Ýåúÿ îëúàã ìÿí ùÿð øåéè óíóäóðàì íÿ êè âàð,
Äÿðä ýþòöðöð êè, áÿñ ñàáàù íÿ éåéÿúÿê áàëàëàð?!
32. Ùåêàéÿò
Øàì àáèäëÿðèíäÿí áèðè ìåøÿäÿ éàøàéûð âÿ àüàú éàðïàüû èëÿ äîëà-
íûðäû. Áèð ïàäøàù îíóí ýþðöøöíÿ ýåäèá äåäè:
— Ìÿñëÿùÿò ýþðñÿíèç ñèçäÿí þòðö øÿùÿðäÿ áèð ñàðàé òèêäèðÿðÿì. Îðà-
äà ùÿì ñèç àñóäÿ èáàäÿò åäÿðñèíèç, ùÿì äÿ úàìààò ñèçèí ùèêìÿòàìèç
ñþçëÿðèíèçäÿí ôàéäàëàíàð, ïàê ÿìÿëëÿðèíèçè ýþðöá ÿäÿá þéðÿíÿðëÿð.
Çàùèä ùþêìäàðûí òÿêëèôèíè ðÿää åòäè. Âÿçèðëÿðäÿí áèðè îíà äåäè:
— Ùþêìäàðûí äåäèéè ñþç ùþðìÿòèíÿ, éàõøû îëàð êè, øÿùÿðÿ ýÿëèá áèð
íå÷ÿ ýöí âÿçèééÿòè þéðÿíÿñèíèç. ßýÿð éàä àäàìëàð âàõòûíûçû àëûá,
ñþùáÿòëÿðèëÿ ñèçè íàðàùàò åòñÿëÿð, éåíÿ ãàéûäà áèëÿðñèíèç.
Íàüûë åäèðëÿð êè, çàùèä øÿùÿðÿ ýÿëäè. Ùþêìäàðûí þç õöñóñè áàü âÿ
ñàðàéûíäà îíóí ö÷öí ÷îõ ñÿôàëû âÿ öðÿêà÷àí áèð éåð âåðäèëÿð.
Øåèð
Ýþçÿëëÿð ùöñíöíÿ áÿíçÿð áó ýöëøÿíäÿ ãûçûëýöëëÿð,
Íèýàðûí çöëôö òÿê õîøäóð áó éåðäÿ òöðôÿ ñöíáöëëÿð.
Ãûøûí áÿðê øàõòàñû êå÷ìèø, ñîéóãäàí ãàëìàìûø ãîðõó,
À÷ûá ñàíêè àüûç òèôëè-ýöëöñòàí ýþçëÿéèð ãàéüó.
Áåéò
Éàøûë äîíëó áóäàãëàðäà äöçöëìöø íàð ýöëö îä òÿê,
ßúÿáäèð éàðïàã öñòöíäÿ áåëÿ ãàí ðÿíýëè îä ýþðìÿê!
____________
Ùþêìäàð äÿðùàë ýþé÷ÿê áèð êÿíèç äÿ îíóí éàíûíà ýþíäÿðäè.
216

Øåèð
Àáèäëÿð àëäàäàí àé öçëö úàíàí,
Ùóðè òÿê ýþçÿëäèð, òàâóñ òÿê ÿëâàí.
Îíóí úàìàëûíû ìþìèí äÿ ýþðñÿ,
Áèëìÿç ùàðäà ãàëäû äèí èëÿ èìàí.
Øàù îíóí àðäûíúà éàðàøûãëû, ýþçÿë áèð ãóëàì äà çàùèäÿ áàüûøëàäû.
Øåèð
Õàëã þëöð àòÿøäÿí ñó÷ó éàíûíäà,
Ñó÷ó ýþðÿðñÿ äÿ áèð äàìúû ãûéìàç.
Ýþçëÿðèì äîéìàéûð ñÿíäÿí, íåúÿ êè,
Èñòèñãà è÷ÿðñÿ ôÿðàòû äîéìàç.
Çàùèä ëÿççÿòëè õþðÿêëÿð éåéèá, òÿìèç ïàëòàðëàð ýåéäè, äàäëû

ìåéâÿëÿðèí, øèðÿëÿðèí ÿòðèíäÿí ìÿñò îëóá, ýþçÿë êÿíèçèí âÿ ãóëàìûí ýöë
úàìàëûíäàí çþâã àëìàüà áàøëàäû.
Àüûëëû àäàìëàð äåìèøëÿð:
— Ýþçÿëëÿðèí çöëôö àüëû ÿñèð åäÿí áèð êÿìÿíä, çèðÿê ãóøó òîðà ñàëàí
áèð áÿíääèð.
Áåéò
Iìàíûìû, ãÿëáèìè éàð éîëóíäà ãîéìóøàì,
Ñàíêè ÷îõ áèëäèéèìäÿí òîðà äöøÿí áèð ãóøàì.
Íÿùàéÿò, áöòöí áó õîøáÿõòëèêëÿð çàùèäè çàâàëà ýÿòèðäè.
Øåèð
Ìöðøèä äÿ, ìöðèä66 äÿ, ãîúà, úàâàí äà
Õöëàñÿ ùÿð êÿñ êè, ãîúà úàùàíäà
Áó àë÷àã äöíéàéà áèð ùÿâÿñ ñàëäû,
Ìèë÷ÿê êèìè áàëà éàïûøûá ãàëäû.
Ùþêìäàð èêèíúè äÿôÿ îíó ýþðìÿéÿ ýÿëäèêäÿ ýþðäö êè, çàùèäèí ÿâ-
âÿëêè ñîëüóí ðÿíýè äÿéèøìèø, ÿòÿ-ãàíà äîëóá ãûïãûðìûçû ãûçàðìûøäûð.
Èïÿê éàñòûüà ñþéêÿíìèø, ìÿëÿê êèìè ýþçÿë ãóëàì îíóí áàøû öçÿðèíäÿ
____________
òàâóñ ãàíàäû êèìè áèð ÷ÿòèð à÷ìûøäûð. Õöëàñÿ, ùþêìäàð, çàùèäèí ñÿùùÿ-
217

òèíèí ñàüàëìàüûíäàí ñåâèíäèéèíè áèëäèðèá, ùÿð òÿðÿôäÿí ñþùáÿò à÷äû.
Àõûðäà ñþùáÿòèíÿ éåêóí âóðàðàã äåäè:
— Ìÿí èêè úöð àäàìà ìÿùÿááÿò áÿñëÿéèðÿì: áèð àëèìÿ, áèð äÿ çàùè-
äÿ. Äöíéàäà ìÿíèì êèìè îíëàðû ñåâÿí éîõäóð.
Îðàäà îëàí äöíéàýþðìöø àüûëëû áèð âÿçèð äåäè:
— Åé ùþêìäàð, ìÿùÿááÿòèí øÿðòè áóäóð êè, áàúàðäûãúà ùÿð èêèñèíÿ
éàõøûëûã åäÿñÿí: àëèìëÿðÿ ãûçûë âåðÿñÿí êè, äàùà àðòûã åëì ãàçàíñûíëàð,
çàùèäëÿðÿ áèð øåé âåðìÿéÿñÿí êè, çàùèä îëàðàã ãàëñûíëàð.
Øåèð
Êþíöë àëàí ýþçÿë öçëö ýþçÿëÿ,
Öçöê, ñûðüà, áÿçÿê-äöçÿê íÿ ëàçûì?!
Õîø ÿõëàãëû, õîø ìÿúàçëû çàùèäÿ,
Ãàïû-ãàïû ïàé äèëÿìÿê íÿ ëàçûì?!
33. Ùåêàéÿò
Áó ñþçöí ãöââÿñè, áèð ïàäøàùà áþéöê áèð ìÿñÿëÿ öç âåðìèøäè. ßùä
åòäè êè, ÿýÿð ìÿñÿëÿ îíóí èñòÿäèéè êèìè ùÿëë îëñà, çàùèäëÿðÿ ÷îõëó ïóë
áàüûøëàñûí. Èø î èñòÿäèéè êèìè äÿ ùÿëë îëóíäó. Ùþêìäàðûí öðÿéè ñàêèò-
ëÿøäè, ñîíðà þç ÿùäèíè éåðèíÿ éåòèðìÿê ãÿðàðûíà ýÿëäè. Õöñóñè ãóëëàðûí-
äàí áèðèíÿ áèð êèñÿ ãûçûë ïóë âåðäè êè, àïàðûá çàùèäëÿðÿ ïàéëàñûí.
Äåéèðëÿð êè, ãóë ÷îõ àüûëëû âÿ çÿêàëû èäè, áöòöí ýöíö øÿùÿðäÿ ýÿçèá,
àõøàì îëäóãäà øàùûí ùöçóðóíà ãàéûòäû, ãûçûë êèñÿñèíè þïöá ãàðøûñûíà
ãîéäó âÿ äåäè:
— Íÿ ãÿäÿð àõòàðäûìñà, áèð çàùèä òàïà áèëìÿäèì.
Ïàäøàù áóíäàí ùèðñëÿíèá äåäè:
— Ìÿíèì áèëäèéèìÿ ýþðÿ þëêÿäÿ 400 çàùèä âàðäûð. Ãóë úàâàá âåðäè:
— Åé áþéöê ùþêìäàð, ÿñë çàùèä àëìàç, àëàí èñÿ çàùèä îëìàç.
Ùþêìäàð ýöëäö âÿ íÿäèìëÿðèíÿ äåäè:
— Íÿ ãÿäÿð ìþìèíëÿðÿ ðÿüáÿò, áó àðñûçà ÿäàâÿò áÿñëÿñÿì äÿ, îíóí
ùàãã îëäóüóíó åòèðàô åòìÿê ëàçûìäûð.
Øåèð
____________ Áèð çàùèä àëàðñà äèðÿìëÿ äèíàð,
Îíäàí äàùà ìþìèí áèð çàùèä àõòàð.
218

Áèð çàùèä ýþç äèêñÿ þçýÿ ìàëûíà
Éàõøûäûð ùå÷ çàùèä äåìÿ ñÿí îíà...
34. Ùåêàéÿò
Åòèáàðëû àëèìëÿðèí áèðèíäÿí ñîðóøäóëàð:
— Íåúÿ áèëèðñèíèç, âÿãô ÷þðÿéè ùàëàëäûð, éà éîõ?
Äåäè: — Úÿìèééÿò ö÷öí àëûðëàðñà, ùàëàëäûð, ìÿíèìñÿìÿê ö÷öí úÿì
îëóðëàðñà ùàðàì.
Áåéò
Èáàäÿò÷èí ÷þðÿê ëàçûìäûð, ÿëáÿò,
×þðÿê ö÷öí åòìÿìèøëÿð èáàäÿò.
35. Ùåêàéÿò
Áèð äÿðâèø ýÿëèá áèð éåðÿ ÷ûõäû êè, îðàíûí éèéÿñè ÿëèà÷ûã, ãÿëáè ýåíèø
áèð àäàì èäè. Çþâã ÿùëè, ôÿçèëÿò ñàùèáëÿðè îíóí åâèíÿ òîïëàíûð, äÿðèí
ùèêìÿòëÿð, çÿðèô ëÿòèôÿëÿð ñþéëÿéèðäèëÿð. Äÿðâèø àú-éàëàâàú óçàã éîëäàí
ýÿëìèø, äèëèíÿ áèð øåé äÿéìÿìèøäè. Çàðàôàòéàíà áèðè äåäè:
— Ñÿí äÿ áèð ñþç äå!
Äåäè: — Ìÿí áàøãàëàðû êèìè ýþçÿë äàíûøìàüû áèëìèðÿì, ñàâàäûì äà
î ãÿäÿð ÷îõ äåéèë, àíúàã áèð áåéò èëÿ ñþçöìö ãóðòàðàúàüàì.
Ùàìûñû ìàðàãëàíûá äåäè: — Ñþéëÿ!
Äåäè:
Áåéò
Ìÿí áèð àúàì þíöìäÿ äÿ ñöôðÿ äîëó õîø òÿàì,
Ñàíêè àðâàä ùàìàìûíûí þíöíäÿ áèð ñóáàéàì.
Äîñòëàð îíóí ÷îõ àú îëäóüóíó áàøà äöøöá ñöôðÿ à÷äûëàð. Åâ éèéÿñè

äåäè: — ßçèçèì, áèð àç ýþçëÿ, õèäìÿò÷èëÿð ñÿíÿ äþéöëìöø ÿò ùàçûð-
ëàñûíëàð. Äÿðâèø áàøûíû ãàëäûðûá ýöëäö âÿ äåäè:
Áåéò
____________ Äþéöëìöøÿ, äþéöëìöø ÿò íÿ ýÿðÿê?!
Àú îëàíà êöôòÿäèð ùÿð äóç-÷þðÿê.
219

36. Ùåêàéÿò
Áèð ìöðèä þç ìöðøöäöíÿ äåäè:
— Àäàìëàðûí ÿëèíäÿí çàðà ýÿëìèøÿì. Î ãÿäÿð ýþðöøöìÿ ýÿëèðëÿð êè,
âàõòûìû àëûð, íàðàùàòëûüûìà ñÿáÿá îëóðëàð. Îíëàðäàí õèëàñ îëìàã ö÷öí
ìÿíÿ áèð éîë ýþñòÿð.
Äåäè:
— Éîõñóëëàðà áîðú âåð, âàðëûëàðäàí áîðú èñòÿ. Áèð äàùà ÿòðàôûíà
äîëàíìàçëàð.
Áåéò
ßýÿð èñëàì ëÿøêÿðèíäÿ ýÿäà äöøñÿ þíÿ òÿê,
Èñòÿìÿñèí áèð ïàé äåéÿ, êàôèð ãà÷àð ×èíÿäÿê.
37. Ùåêàéÿò
Ôèãù åëìèíè67 þéðÿíÿí áèð òÿëÿáÿ àòàñûíà äåäè:
— Âàèçëÿðèí áó ýóðóëòóëó âÿ áÿçÿêëè ñþçëÿðè ÿñëà ìÿíÿ òÿñèð åòìèð,
÷öíêè îíëàðûí ñþçëÿðè ÿìÿëëÿðèëÿ äöç ýÿëìèð.
Øåèð
Î, ùàìûéà áó äöíéàíû àò äåéèð,
Þçö èñÿ ãûçûë-ýöìöø úÿì åäèð.
Ùÿð àëèì êè, ÿìÿë åòìÿç ñþçöíÿ,
Ùå÷ âàõò îíóí èíàíìàçëàð þçöíÿ.
Àëèì îäóð ïèñëèê åòìÿç ùå÷ êÿñÿ,
ßìÿë åäÿð þçö, õàëãà íÿ äåñÿ.
Áåéò
Áèð àäàì êè, ùÿð çàìàí þç õåéðèíè àõòàðà,
Þçö éîëó àçìûøäûð, î ùàðà, ðÿùáÿð ùàðà?!
Àòàñû äåäè:
— Åé îüóë, áåëÿ áèð ñÿùâ ìöëàùèçÿéÿ ÿñàñëàíûá õåéèðõàù àäàìëàðûí
òÿðáèéÿñèíäÿí öç ÷åâèðìÿê, àëèìëÿðè àçüûíëûãäà òàãñûðëàíäûðàðàã, ìÿ-
ñóì àëèì àõòàðûðàì — äåéÿ åëì þéðÿíìÿêäÿí ìÿùðóì îëìàã äöçýöí
____________
èø äåéèëäèð. Áó, ïàë÷ûüà áàòìûø êîðóí ìÿñÿëèíÿ áÿíçÿéèð. Íàüûë åäèðëÿð êè,
áèð êîð ýåúÿ ãàðàíëûãäà ýåäÿðêÿí ïàë÷ûüà áàòìûøäû. Î, ÷ûüûðûá äåéèðäè:
220

— Åé ìöñÿëìàíëàð, ùå÷ îëìàçñà, ìÿíèì éîëóìóí öñòöíÿ áèð ÷ûðàã
òóòóí.
Ùàçûðúàâàá áèð ãàäûí êîðóí ñþçöíö åøèäèá äåäè:
— Ñÿí êè, ÷ûðàüû ýþðìöðñÿí, ÷ûðàãëà íÿ ýþðÿúÿêñÿí?
Ùÿì÷èíèí, ìîèçÿ ìÿúëèñè áÿççàç äöêàíû êèìèäèð: îðàäà ïóë âåðìÿ-
ñÿí, ìàë àëà áèëìÿçñÿí; áóðàéà ðÿüáÿò áÿñëÿìÿñÿí, ñÿàäÿò ÿëäÿ åäÿ
áèëìÿçñÿí.
Ãèòÿ
Àëèì ùÿð íÿ ñþéëÿéÿðñÿ, úàíëà-áàøëà ãóëàã àñ,
Íÿñèùÿò÷èí îíóí äèëè áèð ñþç òóòàíà ãÿäÿð.
Î ìöääÿè äöç äåìÿìèø, éàíûëìûøäûð ñþçöíäÿ,
“Áèð éàòìûøû áàøãà éàòìûø íåúÿ îéàäà áèëÿð?”68
Ìÿðä îäóð êè, äåéèëÿíè éàõøû éàääà ñàõëàñûí,
Äàø öñòöíäÿ ãàçûëñà äà þéöä, íÿñèùÿò ÿýÿð!
Øåèð
Õàíÿãàùäàí ìÿäðÿñÿéÿ ýÿëÿðÿê,
69
Áèð ñàùèáäèë àòäû ÿùëè-òÿðèãè.

Äåäèì : “Ôÿðãè íÿäèð àëèì, àáèäèí
Êè, àëèìè òóòóá, àòäûí ðÿôèãè?”
Äåäè: “Î, þç êèëèìèíè ãîðóéóð,
Áó ÷àëûøûð õèëàñ åòñèí üÿðèãè”*
38. Ùåêàéÿò
Áèð ñÿðõîø ýÿíú éîë êÿíàðûíäà éàòìûø, þçöíäÿí áèõÿáÿð éåðÿ
ñÿðèëèá ãàëìûøäû. Áèð àáèä îðàäàí êå÷ÿðêÿí áó èéðÿíú ìÿíçÿðÿéÿ íÿçÿð
ñàëäû. Ýÿíú ìÿñòëèê éóõóñóíäàí áàø ãàëäûðàðàã áó àéÿíè îõóäó:
— Ìþìèí àäàìëàð èéðÿíú øåéëÿðèí éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí, êÿðàìÿò åäèá
îíó ýþðìÿìÿçëèéÿ âóðàðëàð...
Øåèð
Ýöíàùêàð ýþðÿíäÿ åéáèíè à÷ìà,
Äàèìà ñÿáèðëè, ìÿðäàíÿ îë ñÿí.
____________
*
üÿðèã — ñóäà áîüóëàí
221

Áèð íþãñàí ýþðñÿí äÿ ìÿíèì èøèìäÿ,
Îëìàçìû ëöòôöíëÿ îíó þðòÿñÿí?
Øåèð
Ùÿð ýöíàù åäÿíäÿí ñÿí öç äþíäÿðìÿ,
Îíà ÿôâ åäÿíëÿð êèìè ñàë íÿçÿð,
Ìÿí ÿýÿð úàâàíìÿðä äåéèëÿì èøäÿ.
Ñÿí ìÿðä îë, êÿðÿìëÿ áèð ãàéüû ýþñòÿð.
39. Ùåêàéÿò
Áèð äÿñòÿ ÿééàø áèð äÿðâèøëÿ ñþçÿ ýÿëäèëÿð, àüûçëàðûíà ýÿëÿí íàëàéèã
ñþéöøëÿð ñþéöá îíó ÿçèøäèðäèëÿð. Äÿðâèø øèêàéÿò ö÷öí ìöðøöäöí éàíûíà
ýåòäè, áàøûíà ýÿëÿíè íÿãë åòäè.
Äåäè: — Åé îüóë äÿðâèø õèðãÿñè ðàçûëûã, äþçöìëöê ëèáàñûäûð, îíó ýå-
éÿí ùÿð çöëìÿ ãàòëàøìàëûäûð, ÿêñ ùàëäà, äÿðâèøëèéè òÿðê åäèá õèðãÿíè
÷ûõàðòìàëûäûð.
Áåéò
Öììàí áèð äàø èëÿ ùå÷ äàëüàëàíìàç,
Àðèô èíúèéÿðñÿ, äàéàçäûð, äàéàç.
Øåèð
Áèð çÿðÿð äÿéÿðñÿ ñÿíÿ ñÿáð åëÿ,
ßôâ èëÿ ýöíàùäàí òÿìèçëÿíÿðñÿí;
Èíäè êè, ùÿð øåéèí ñîíó òîðïàãäûð,
Òîðïàã òÿê ñàêèò ãàë, åëÿ èíäèäÿí.
40. Ìÿíçóì ùåêàéÿò

Ñÿíÿ áèð ùåêàéÿò ñþéëÿéèì äèíëÿ,
Áàüäàääà äåéèøäè áàéðàã ïÿðäÿéëÿ
Áàéðàã þç àëûíäàí åäèá øèêàéÿò
Ïÿðäÿéÿ àúûãëà äåäè, íÿùàéÿò,
____________“Áèç êè, ùÿð èêèìèç ìÿðäö ìÿðäàíà,
Õèäìÿò åëÿéèðèê åéíè ñóëòàíà.
222

Íå÷öí äèíúÿëìèðÿì õèäìÿòäÿ áèð àí,
Ñÿôÿðäÿ ïó÷ îëóð þìðöì ùÿð çàìàí.
Ñÿí èñÿ áèëìèðñÿí ÿçèééÿò, ùàñàð,
Íÿ ñÿùðà ýþðöðñÿí, íÿ òîç, íÿ ãóáàð,
Áåëÿ àüûð èêÿí ìÿíèì õèäìÿòèì,
Áÿñ íå÷öí ñÿí ãÿäÿð éîõäóð ùþðìÿòèì?
Ñÿí ýþçÿë áÿíäÿëÿð ãóúàüûíäàñàí,
Ñÿíèíëÿ ÿë âåðèð ùÿð íàçëû úàíàí.
Ìÿí èñÿ ýÿçèðÿì ùåé ÿëäÿí-ÿëÿ.
×þëëÿðäÿ ñÿðýÿðäàí ãàëìûøàì ùÿëÿ”.
Äåäè: “Ìÿíèì áàøûì àñèòàíäàäûð.
Ëàêèí ñÿíèí áàøûí àñèìàíäàäûð.
Êèì áèúà áîéíóíó äèê òóòñà ùÿð àí,
Ýÿçÿð áîéóíëàðäà áåëÿ ñÿðýÿðäàí”.
41. Ùåêàéÿò
Àðèôëÿðäÿí áèðè áèð ïÿùëÿâàíû ùèðñëÿíìèø âÿ àüçû êþïöêëÿíìèø ýþ-
ðöá ñîðóøäó:
— Áóíà íÿ îëóáäóð?
Äåäèëÿð:
— Ôèëàí àäàì îíó ñþéöáäöð.
Àðèô àäàì äåäè:
— Áó íåúÿ èøäèð êè, áó éàðàìàç ìèí áàòìàíëûã äàøû ýþòöðÿ áèëèð,
ëàêèí áèðúÿ ñþçö ýþòöðÿ áèëìèð?
Øåèð
Ñÿí, ýöúöíäÿí äÿì âóðóá, äåìÿ “úàâàíìÿðäÿì ìÿí”
Ìÿðäëèê äåéèë íÿôñèíÿ ãóë îëóá àúèç äóðìàã.
Ùöíÿðèí âàð øèðèí åò áèð àüûçû, éîõñà êè,
Úàâàíìÿðäëèê äåéèëäèð àüûçà çÿðáÿ âóðìàã.
Øåèð
Áèðèñè ôèëÿ äÿ ãàëèá ýÿëèðñÿ,
Î, ùÿëÿ ãÿùðÿìàí úàâàí äåéèëäèð.
____________ Òîðïàãäàí éîüðóëìóø èíñàíûí çàòû,
Òÿìêèíè îëìàñà, èíñàí äåéèëäèð.
223

42. Ùåêàéÿò
Áèð áþéöê àäàìäàí Ñÿôà ãàðäàøëàðûíûí70 õàñèééÿòëÿðèíè ñîðóøäóì.
Äåäè:
— ßí àçû îäóð êè, äîñòëàðûíûí õåéðèíè þç øÿõñè ìÿíàôåëÿðèíäÿí öñòöí
òóòàðëàð.
Àëèìëÿð äåéèáëÿð: “Éàëíûç þç ùàéûíà ãàëàí ãàðäàø, íÿ ãàðäàøäûð, íÿ
éîëäàø”.
Áåéò
Éîë éîëäàøû òÿëÿñÿðñÿ, ãîé î ýåòñèí, ñÿí äèíúÿë,
Ñÿíëÿ äîñòëóã åòìÿéÿíÿ, ñÿí äÿ öðÿê âåðìÿ, ýÿë.
Áåéò
Äÿéàíÿò ýþðìÿñÿí ÿýÿð ãîùóìäàí,
Ãûñûðëûã éàõøûäûð áåëÿ äîüóìäàí.
Éàäûìäàäûð, ìöääÿèëÿðäÿí áèðèñè ìÿíèì áó áåéòèìÿ åòèðàç åäèá äåäè

êè, Àëëàù þç ìöãÿääÿñ êèòàáûíäà ðÿùìñèç îëìàüû ãàäàüàí åòìèø, éàõûí
àäàìëàðû ñåâìÿéè áóéóðìóøäóð, ñÿíèí äåäèêëÿðèí èñÿ áóíëàðà çèääèð.
Äåäèì, ãÿëÿò åäèðñÿí, Ãóðàíäà äåéèëìèøäèð:
“ßýÿð àòà-àíàí ÷àëûøûá áèð øåéè ìÿíÿ øÿðèê ãîøìàüà ñÿíè âàäàð
åòñÿ, îíëàðà èòàÿò åòìÿ!”
Áåéò
Ùàããû éàä åòìÿéÿí ìèí ãîùóìäàíñà,
Õîøäóð áèð éàä äîñòà öðÿê áàüëàíñà.

Áàüäàääà ÷îõ çÿðèô áèð ãîúà âàðäû,
Ãûçûíû áèð áàøìàã òèêÿíÿ âåðäè.
Ãûçûí äîäàüûíû î êîáóä, íàäàí;
Åëÿ ñîðäó îíäàí àõäû ãûçûë ãàí.
Ñÿùÿðè àòàñû áó ùàëû ýþðúÿê,
____________ Äàìàäûí éàíûíà éîëà äöøäö òÿê.
Ñîðóøäó: “Àé àë÷àã, áó íåúÿ äèøäèð?
224

Äîäàã ÷åéíÿéèðñÿí, áó íåúÿ èøäèð?”
Áóíó çàðàôàòëà äåìÿéèðÿì ìÿí.
Øóõëóüó àòàðàã úèääèíè àë ñÿí.
Òÿáÿ ùàêèì îëñà ïèñ õèñëÿò, èíàí,
Þëöíúÿ î øÿõñèí ÷ûõìàç úàíûíäàí.
44. Ùåêàéÿò
Áèð ôÿãèðèí ùÿääÿí àðòûã ÷èðêèí áèð ãûçû âàðäû. Úåùèç, âàð-äþâëÿòÿ
áàõìàéàðàã, ãûçûíû àëàí îëìóðäó.
Áåéò
Èïÿê äÿ, õàðà äà ÷èðêèí ýþðöíÿð,
×èðêèí áèð ýÿëèíÿ þðòöëñÿ ÿýÿð.
Íÿùàéÿò, ãûçûíû áèð êîðà âåðìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëäû. Íàüûë

åäèðëÿð êè, î çàìàí Ñÿðÿíäèáäÿí71 áèð ùÿêèì ýÿëìèøäè, î ãÿäÿð ìÿùà-
ðÿòëè èäè êè, êîð ýþçö äÿ à÷à áèëèðäè. Áèð ýöí àäàìëàð àëèìäÿí ñîðóøäóëàð:
— Íÿ ö÷öí êöðÿêÿíèíè ìöàëèúÿ åòäèðìèðñÿí?
Àëèì äåäè:
— Ãîðõóðàì êè, ýþçö à÷ûëàíäàí ñîíðà ãûçûìû áîøàñûí!
Ìèñðà
×èðêèí àðâàäëàðà êîð ÿð ýÿðÿêäèð.
45. Ùåêàéÿò
Áèð ïàäøàù äÿðâèøëÿðÿ àë÷àã íÿçÿðëÿ áàõûðäû. Îíëàðäàí áèðè áóíó ñå-
çèá äåäè: — Åé øàù, áó äöíéàäà äîüðóäóð, îðäóìóç éîõäóð, áóíäà ñÿí-
äÿí äàëäàéûã, ëàêèí ýöçÿðàíûìûç õîøäóð. Þëÿíäÿ áÿðàáÿðèê, ãèéàìÿòäÿ
èñÿ ñÿíäÿí èðÿëèäÿ îëàúàüûã.
Øåèð
Þëêÿ àëàí ïàäèøàùëàð ãîéñàëàð äà ãûçûë òàú.
____________
Äÿðâèøëÿð äÿ ÷þðÿê ö÷öí äóéñàëàð äà åùòèéàú,
Ùÿð èêèñè þëÿí äÿìäÿ îëàð áèð úöð íàòÿâàí.
225

Àïàðìàçëàð áèð êÿôÿíäÿí áàøãà áèð øåé äöíéàäàí.
Úàí ìöëêöíäÿí áèð ýöí êþ÷ìÿê ëàçûì ýÿëÿðñÿ, ÿýÿð
Ýÿäàëûã ÷îõ ñóëòàíëûãäàí øÿðàôÿòëè ýþðöíÿð.
46. Ùåêàéÿò
Äÿðâèøëèéèí çàùèðè ÿëàìÿòè êþùíÿ ïàëòàð, ãûñà ñà÷äûð, ëàêèí ùÿãèãÿò-
äÿ íÿôñèíè þëäöðöá, ãÿëáèíè äèðè ñàõëàìàãäûð.
Øåèð
Àðèô äåéèë ãàïûëàðäà äîëàøàí,
Èääèàñû ðÿää îëäóãäà ñàâàøàí.
Àðèô îäóð, äàüäàí ó÷ñà áèð ãàéà,
Î ãàéàíûí ãàðøûñûíäàí ãà÷ìàéà.
Òÿðáèéÿò. Äÿðâèøëèéèí éîëó çèêð, øöêöð, èáàäÿò, èòàÿò, ñÿäÿãÿ, ãÿ-

íàÿò, òîùèä, òÿâÿêêöë, ùÿð ÷ÿòèíëèéÿ ãàòëàøûá ùÿð áÿëàéà äþçìÿêäèð. Áó
ñàäàëàíàí ñèôÿòëÿð êèìäÿ âàðñà, ÿáà ýåéìèø îëñà äà ÿñë äÿðâèøäèð. Ëà-
êèí, ùÿðçÿ-ùÿðçÿ äàíûøàí, áèíÿìàç, õåéðÿ-øÿðÿ éàðàìàç, ÿééàø, ñÿ-
ùÿðäÿí àõøàìà ãÿäÿð øÿùâÿò ùàéûíà ãàëàí, àõøàìäàí ñÿùÿðÿ ãÿäÿð
ãÿôëÿò éóõóñóíà äàëàí, ãàáàüûíà ýÿòèðèëÿíè éåéÿí, àüçûíà ýÿëÿíè äåéÿí,
ÿáà ýåéìèø îëñà äà, äÿðâèø äåéèë, ëîòóäóð.
Áàòèíè òÿãâàäàí72 áîø îëàí éàçûã.

Çàùèðäÿ ýåéìèñÿí ðèéàäàí ïàëòàð
Ãàïûíäàí éåääè ðÿíý ïÿðäÿ, ýÿë, àñìà,
Ñÿíèí êè åâèíäÿ áèðúÿ ùÿñèð âàð.73

Òÿçÿ ýöë ýþðäöì ìÿí, áèð íå÷ÿ äÿñòÿ,
Áàüëàíûá îò èëÿ áèð-áèðè öñòÿ.
Äåäèì: “Âÿúñèç îòóí íÿ íèñáÿòè âàð
Êè, òóòñóí ýöë èëÿ áèð ñÿôäÿ ãÿðàð?
Îò ùÿìÿí àüëàéûá äåäè: “Ñóñ, áèð àç,
____________Êÿðàìÿò ÿùëèíÿ áó ñþç éàðàøìàç.
Éîõñà äà ÿòèðèì, ðÿíýèì, úàìàëûì,
226

Ìÿíèì äÿ î áàüäà àðòìûø êÿìàëûì.
Î áàüûí îòóéàì âÿôàëû áÿíäÿ,
Îíóí ñàéÿñèíäÿ áîé àòäûì ìÿí äÿ.
Ùöíÿðëè, ùöíÿðñèç îëñàì äà, ùÿìÿí
Àëëàùûí ëöòôöíäÿí éàðàíìûøàì ìÿí.
Éîõñà äà çàòûìäà áèð ãàáèëèééÿò.
Ãöäðÿòèì ÷àòìûðñà åäèì èáàäÿò.
Î þçö òàïàúàã áó äÿðäÿ ÷àðÿ,
Áàøãà éîë ãàëìàìûø ùÿð åòèáàðÿ
Ãàéäàäûð áþéöêëÿð ôÿðìàí âåðÿíäÿ
ßââÿë àçàä îëàð ãîúàëìûø áÿíäÿ”.
Äöíéàíû äöçÿí åé áþéöê éàðàäàí,
Áó ãîúà áÿíäÿíè áàüûøëà ùàìàí.
Åé Ñÿäè, ðàçûëûã Êÿáÿñèíÿ ýèð,
Àëëàùûí ãàïûñû ñÿíèí éåðèíäèð,
Éàçûãäûð áó áþéöê ãàïûäàí ãà÷àí.
Î áàøãà áèð ãàïû òàïìàç ùå÷ çàìàí.
48. Ùåêàéÿò
Áèð ôèëîñîôäàí ñîðóøäóëàð: “Ñÿõàâÿò éàõøûäûð, éîõñà øöúàÿò?”
Äåäè:
— Ñÿõàâÿòè îëàíûí øöúàÿòÿ íÿ åùòèéàúû?
Áåéò
Áÿùðàìè-ýóð ìÿçàðûíäà éàçûëìûøäûð àøèêàð,
Êÿðàìÿòäÿ çîðëó ãîëäàí äàùà àðòûã ãöââÿò âàð.
Øåèð
Ãàëìàäû äöíéàäà Ùàòÿìè-Òàè74
Îíó éàõøûëûãäûð äàèì éàøàäàí.
Ìàëûíäàí çÿêàò âåð, ÷öíêè öçöì äÿ
Àðòàð, ìåéíÿëÿðè êÿñäèêúÿ áàüáàí.
____________
227

III ÔßÑÈË
ÃßÍÀßÒÈÍ ÔßÇÈËßÒÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Ùÿëÿá75 øÿùÿðèíèí áÿççàçëàð áàçàðûíäà Ãÿðá þëêÿëÿðèíäÿí ýÿëìèø
áèð äèëÿí÷èéÿ ðàñò ýÿëäèì. Î, õàëãà ìöðàúèÿòëÿ äåéèðäè:
— Åé âàðëûëàð, ñèçäÿ èíñàô, áèçäÿ ãÿíàÿò îëñàéäû, äöíéàäà äèëÿí÷èëèê
ãàëìàçäû.
Øåèð
Ìÿíè åé ãÿíàÿò, äþâëÿòëè åéëÿ,
Äöíéàíûí ñÿíäÿí õîø íåìÿòè éîõäóð.
Ëîüìàíûí ùèêìÿòè ñÿáðèëÿ îëäó,
Êèìäÿ ñÿáð îëìàñà ùèêìÿòè éîõäóð.
2. Ùåêàéÿò
Ìèñèðäÿ èêè øàùçàäÿ âàð èäè. Áèðè åëì îõóéóð, äèýÿðè ìàë òîïëàéûðäû.
Íÿùàéÿò, áèðè ÿñðèíèí àëèìè, î áèðè Ìèñèðèí ùàêèìè îëäó. Áèð ýöí ùàêèì
ãàðäàø àëèì ãàðäàøà ùÿãàðÿòëÿ áàõûá äåäè:
— Ìÿí ñÿëòÿíÿò àëäûì, ñÿí èñÿ éîõñóëëóãäà ãàëäûí.
Äåäè:
— Ìÿí þç òàëåéèì ö÷öí î áþéöê Àëëàùà äàùà ÷îõ øöêöð åòìÿëèéÿì,
÷öíêè ïåéüÿìáÿðëÿð âÿ àëèìëÿð ìèðàñû, éÿíè åëì ìÿíÿ; Ôèðîóí âÿ
Ùàìàí76 ìèðàñû, éÿíè Ìèñèð ùþêìäàðëûüû èñÿ ñÿíÿ ÷àòìûøäûð.
Øåèð
Ãàðûíúàéàì, àéàã àëòäà ÿçèëëÿì,
Ìÿí äåéèëÿì íåøòÿð âóðàí áèð àðû.
Áó íåìÿòÿ íåúÿ øöêð åòìÿéèì êè,
Ýöúöì éîõäóð èíúèäÿì èíñàíëàðû.
3. Ùåêàéÿò
____________
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð äÿðâèø åùòèéàúûí àëîâó è÷èíäÿ éàíûð, úûíäûð ïàë-
òàðûíû éàìàéûð, þç êöñêöí êþíëöíÿ òÿñêèíëèê âåðèá äåéèðäè:
228

Áåéò
Áèç ðàçûéûã ñàäÿ ïàëòàð, ñó âÿ ãóðó ÷þðÿêäÿí,
Õîøäóð ÷ÿêìÿê ìþùíÿò éöêö õàëã ìèííÿòè ÷ÿêìÿêäÿí.
Êèìñÿ îíà äåäè:

— Íÿ îòóðóáñàí, äóð, ôèëàí àäàìûí éàíûíà ýåò! Î, ÷îõ ñÿõàâÿò, êÿ-
ðàìÿò ñàùèáèäèð, äÿðâèøëÿðÿ ðÿüáÿò áÿñëÿéèð. Ùàìû îíó öðÿêäÿí ñåâèð.
Ùàëûíäàí õÿáÿðäàð îëñà, ìÿìíóíèééÿòëÿ ãàðøûëàéûá, ñÿíÿ ùþðìÿò åäÿð.
— Ñóñ, áàøãàëàðûíà ÿë à÷ìàãäàíñà, àúëûã è÷èíäÿ þëìÿê éàõøûäûð!
Øåèð
Éàìàã òèêèá áèð ýóøÿäÿ ñÿáð åéëÿìÿê éàõøûäûð,
Íÿ êè, ýåäèá ïàëòàð ö÷öí õàíû òÿðèô åëÿñÿí,
Äîüðóäàí äà áèð úÿùÿííÿì èøýÿíúÿñè êèìèäèð,
Þç ãîíøóíóí ñàéÿñèíäÿ ñÿí úÿííÿòÿ ýåäÿñÿí.
4. Ùåêàéÿò
ßúÿì ùþêìäàðëàðûíäàí áèðè Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà
áèëèêëè áèð ùÿêèì ýþíäÿðäè. Ùÿêèì áèð íå÷ÿ èë ßðÿáèñòàí þëêÿëÿðèíäÿ ãàë-
äû, ëàêèí áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ ùå÷ êèì îíà ìöàëèúÿ ö÷öí ìöðàúèÿò åòìÿ-
äè. Íÿùàéÿò, î, Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí éàíûíà ýÿëèá øèêàéÿòëÿíäè:
— Ìÿíè ñèçèí àäàìëàðûíûçû ìöàëèúÿ åòìÿê ö÷öí áóðàéà ýþíäÿðèáëÿð.
Àíúàã áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ ùå÷ êèì éàíûìà ýÿëìÿéèáäèð êè, þùäÿìÿ
äöøÿí âÿçèôÿíè éåðèíÿ éåòèðÿì.
Ïåéüÿìáÿð äåäè:
— Áó úàìààòûí áèð àäÿòè âàð: àúìàìûø éåìÿçëÿð, äîéìàìûø éå-
ìÿêäÿí ÿë ÷ÿêÿðëÿð.
Ùÿêèì äåäè:
— Äåìÿê îíëàðûí ñàüëàìëûãëàðûíûí ñÿáÿáè áó èìèø.
Ñîíðà òÿçèì åäèá éåðè þïäö âÿ ýåòäè.
Øåèð
Àðèôëÿð î çàìàí áàøëàð êÿëàìÿ,
____________ Éà äà ÿë óçàäàð î âàõò òÿàìÿ
Êè, ñþç ñþéëÿìÿñÿ òþðÿñèí çèéàí,
229

Éà äà àú ãàëàðñà çÿèôëÿñèí úàí.
Ìöòëÿã äåäèéèíäÿ áèð ùèêìÿò îëàð
Éåéèá-è÷äèéè äÿ áèð ãöââÿò îëàð.
5. Ùåêàéÿò
Áèðè ùåé òþâáÿ åäÿð, ñîíðà äà ùÿääÿí ÷îõ éåéÿðäè. Àõûðäà áèð øåéõ
îíà äåäè: — Ýþðöíöð ÷îõ éåìÿéÿ àäÿò åäèáñÿí, íÿôñèí àñûëäûüû òþâáÿ
áàüû èñÿ òöêäÿí äÿ íàçèêäèð, ñÿí êè, áó íÿôñèíè áåëÿ áÿñëÿéèðñÿí, î, òöê
íÿäèð ëàï çÿíúèðè äÿ ãûðàð.
Áåéò
Áèðèñè áÿñëÿðäè ãóðä áàëàñûíû,
Áþéöúÿê ìÿùâ åòäè þç àüàñûíû.
6. Ùåêàéÿò
ßðäÿøèð Áàáÿêàí77 ùàããûíäà íàüûë åäèðëÿð êè, áèð ýöí î, áèð ÿðÿá
ùàêèìèíäÿí ñîðóøäó:
— Ýöíäÿ íÿ ãÿäÿð éåìÿê ëàçûìäûð?
Äåäè:
— Éöç äèðÿì àüûðëûüûíäà.
Äåäè:
— Áó ãÿäÿðäÿí íÿ ýöú îëàð?
Äåäè:
— Áóíóí ýöúö ñÿíè àéàã öñòÿ ñàõëàéûð. Îíäàí ÷îõ èñÿ àðòûã éöê
îëàð!
Áåéò
Éåìÿê ëàçûì éàøàìàã÷ûí, äåìÿê÷èí,
Ñÿíúÿ ùÿéàò ëàçûì àíúàã éåìÿê÷èí?!
7. Ùåêàéÿò
Èêè õîðàñàíëû äÿðâèø éîë éîëäàøû îëóá ñÿôÿðÿ ÷ûõäûëàð. Áèðè àðûã èäè,
èêè ýöíäÿí áèð éåéÿðäè. Äèýÿðè êþê èäè, ýöíäÿ ö÷ äÿôÿ íàùàð åäÿðäè. Òÿ-
____________
ñàäöôÿí áèð øÿùÿðÿ ýèðÿíäÿ îíëàðû úàñóñ ýöìàí åäèá òóòäóëàð âÿ ùÿð
230

èêèñèíè çèíäàíà ñàëäûëàð. Èêè ùÿôòÿ ñîíðà ýöíàùñûç îëäóãëàðû àøêàð îëäó.
Îíëàðû àçàä åòìÿê èñòÿðêÿí êþêöí þëäöéöíö, àðûüûí èñÿ ñàëàìàò ãàëäû-
üûíû ýþðäöëÿð.
Úàìààò áó èøÿ òÿÿúúöáëÿíäè. Îðàäà áèð àëèì âàð èäè, äåäè:
— Áóíóí ÿêñè òÿÿúúöáëö îëàðäû; ÷öíêè êþê ÷îõ éåéÿí èäè, àúëûüà
äþçìÿéèá þëäö, àðûã àç éåéÿí èäè, àúëûüà òàá ýÿòèðèá, õèëàñ îëäó.
Øåèð
Àäàì àç éåìÿéÿ åäÿðñÿ àäÿò,
×ÿòèíëèê çàìàíû òàá åäÿ áèëÿð.
Ãàðûíïà ôèðàâàí éàøàéàð, àììà,
Äàðëûüà äöøÿíäÿ àúûíäàí þëÿð.
Áåéò
Ãàðûí òÿíäèðèíè òåç-òåç ãàëàéàí,
Äÿðä ÷ÿêÿð ãûòëûüà äöøäöéö çàìàí.
8. Ùåêàéÿò
Àëèìëÿðäÿí áèðè îüëóíó ÷îõ éåìÿêäÿí ÷ÿêèíäèðèá äåäè: “Äîéóíúà
éåìÿê àäàìû õÿñòÿëÿíäèðÿð!”. Îüëó äåäè:
— Àé àòà, àäàìû àúëûã þëäöðÿð! Ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð: “Àúûíäàí þë-
ìÿêäÿíñÿ, òîõëóãäàí þëìÿê éàõøûäûð!”
— Îüóë, ùÿð øåéèí äÿðÿúÿñè âàð, åøèòìÿìèñÿíìè äåìèøëÿð: “Éåéèí,
è÷èí, àììà ùÿääèíè áèëèí!”
Áåéò
Î ãÿäÿð ÷îõ éåìÿ àüûðëûã åòñèí,
Î ãÿäÿð àú ãàëìà, úàí ÿëäÿí ýåòñèí.
Øåèð
Éåìÿê âåðìÿëèäèð âöúóäà ëÿççÿò,
×îõ îëñà, âåðÿúÿê ÿçàá, ÿçèééÿò.
____________ Ýöëøÿêÿð çèéàíäûð, ÷îõ éåñÿí ÿýÿð.
Àç éåñÿí, êöò ÷þðÿê îëàð ýöëøÿêÿð.
231

Áåéò
Ãàðûíïà îëìàãäàí ÿë ÷ÿê êèøèñÿí,
Èò äÿ ÷îõ éåìÿêëÿ äöøÿð ùþðìÿòäÿí.
9. Ùåêàéÿò
Áèð õÿñòÿéÿ äåäèëÿð: — Öðÿéèí íÿ èñòÿéèð? Äåäè: — Öðÿéèì “ùå÷ íÿ”
èñòÿéèð.
Áåéò
Áèð ìÿäÿ ïîçóëóá, àüðûñà ãàðûí,
Íÿ õåéðè äöíéàäà äþâëÿòèí, âàðûí?
10. Ùåêàéÿò
Âàñèò78 øÿùÿðèíäÿ éàøàéàí áèð áàããàëûí ñóôèëÿðäÿ áèð ãÿäÿð ïóëó âàðäû.
Î ùÿð ýöí ïóëóíó òÿëÿá åäèð, ñóôèëÿðÿ àüçûíà ýÿëÿíè äåéèðäè. Áîðúëóëàð
èñÿ îíóí òÿùãèðëè ñþçëÿðèíäÿí çàðà ýÿëèð, ëàêèí äþçìÿêäÿí ñàâàéû ÷àðÿ
òàïìûðäûëàð. Ýþðäöì, îíëàðûí àðàñûíäà îëàí àüûëëû áèð àäàì áåëÿ äåéèð:
— Áàããàëäàí äèðÿì àëìàãäàíñà, íÿôñèíè þëäöðöá àú ãàëìàã éàõøûäûð.
Øåèð
Äÿðáàíëàðûí úÿôàñûíû ÷ÿêìÿêäÿíñÿ, éÿãèí êè,
Àüàëàðûí åùñàíûíû ðÿää åéëÿìÿê éàõøûäûð.
Ãÿññàáëàðûí ïèñ öçöíö ýþðìÿêäÿíñÿ áèð äàùà,
Öðÿéèíäÿ ÿò àðçóñó ãàëûá þëìÿê éàõøûäûð.
11. Ùåêàéÿò
Òàòàð79 ìöùàðèáÿñèíäÿ áèð èýèä àüûð éàðàëàíìûøäû. Áèðè îíà äåäè:
— Ôèëàí òàúèðäÿ äÿðìàí âàð, èñòÿ, áÿëêÿ âåðäè.
Äåéèðëÿð êè, î òàúèð õÿñèñëèê âÿ ïàõûëëûãäà ìÿøùóð èìèø.
Áåéò
____________
Ñöôðÿñèíäÿ ÷þðÿê äåéèë, ýöíÿø îëñàéäû, ÿýÿð
Èøûãëû ýöí ýþðìÿç èäè áó äöíéàäà áèð íÿôÿð.
232

Èýèä äåäè.
— Äÿðìàí èñòÿñÿì, éà âåðÿúÿê, éà âåðìÿéÿúÿê; âåðñÿ, éà õåéèð
åäÿúÿê, éà åòìÿéÿúÿê. Äåìÿê, åëÿ áèð òàúèðäÿí äÿðìàí èñòÿìÿéèí þçö
ìÿíèì ö÷öí çÿùÿð è÷ìÿê êèìè áèð øåéäèð.
Áåéò
Ìèííÿòëÿ àëûíñà àë÷àãäàí òÿàì,
Éåéèá êþêÿëñÿ äÿ, àë÷àëàð àäàì.
Àòàëàð äåìèøëÿð: “Àáðûíû àëûá, äèðèëèê ñóéó âåðñÿëÿð, àüûëëû àäàì îíó
àëìàç, ÷öíêè çèëëÿòëÿ éàøàìàãäàíñà, èççÿòëÿ þëìÿê éàõøûäûð”.
Áåéò
Õîø ñèôÿòëè áèð àäàìäàí àëûá ãàíãàë äà éåñÿí
×îõ éàõøûäûð áÿäñèôÿòèí âåðäèéè áàë, øÿêÿðäÿí.
12. Ùåêàéÿò
Áèð àëèìèí éåéÿíè ÷îõ èäè, ýÿëèðè àç. Ìÿíñÿá ñàùèáëÿðèíäÿí áèðèíèí
àëèìÿ ùþðìÿòè âàð èäè, ìÿñÿëÿíè îíà à÷äû. Ìÿíñÿá ñàùèáè ãàøãàáàüûíû
òþêäö, àëèìèí äèëÿíìÿñè îíà èéðÿíú ýþðöíäö.
Øåèð
Ñÿí áÿõòèíäÿí øèêàéÿò åäèá êöñêöí ñèôÿòëÿ
ßçèç äîñòóí éàíûíà ýåòìÿ, ãÿìëÿòìÿ îíó.
Áèð õàùèø åéëÿéÿíäÿ ýöëÿð öçëö, øàä ýþðöí,
À÷ûã àëûí èñòÿéÿð èø ñàùèáè äîñòóíó.
Íàüûë åäèðëÿð êè, î, àëèìèí âÿçèôÿñèíè áàëàúà àðòûðäû, ëàêèí îíà îëàí
ùþðìÿòèíè õåéëè àçàëòäû. Áèð àç êå÷äèêäÿí ñîíðà àëèì þçöíÿ ãàðøû ÿâ-
âÿëêè ùþðìÿòèí îëìàäûüûíû ùèññ åòäè âÿ äåäè:
— Çÿùðèìàð îëñóí î éåìÿê êè, ðÿçàëÿòëÿ ãàçàíàúàãñàí, ãàçàí
îúàãäà ãàéíàéàúàã, ñÿí èñÿ ðöñâàé îëàúàãñàí!
Áåéò
____________ Àë÷àëìàã éîëóéëà êèì òàïñà ÷þðÿê,
Þçöíö àë÷àëòìûø î àäàì äåìÿê.
233

Áåéò
×þðÿéèì àðòäûãúà ÿñêèëäèì ùàìàí,
Éîõñóëëóã éàõøûäûð ñàèë îëìàãäàí.
13. Ùåêàéÿò
Áèð äÿðâèøèí áèð øåéÿ àðòûã äÿðÿúÿäÿ åùòèéàúû âàð èäè. Áèðè îíà äåäè:
— Ôèëàí àäàì ÷îõëó ìàë-äþâëÿò ñàùèáèäèð, ÿýÿð ìþùòàú îëäóüóíó
áèëñÿ, ìöòëÿã ñÿíÿ êþìÿê åäÿð.
— Àõû, ìÿí îíóíëà òàíûø äåéèëÿì.
Äåäè:
— Ìÿí òàíûø åäÿðÿì.
Äÿðâèøèí ÿëèíäÿí òóòóá ùàìàí àäàìûí åâèíÿ àïàðäû. Äÿðâèø åâÿ
äàõèë îëäóãäà ñàëëàãäîäàã, ãàðàãàáàã áèð àäàìûí îòóðäóüóíó ýþðäö,
äÿðùàë äèíìÿç-ñþéëÿìÿç ýåðè äþíäö.
Áÿëÿä÷è ñîðóøäó:
— Ñÿí íÿ åòäèí?
Äåäè:
— Îíóí õÿëÿòèíè ñèð-ñèôÿòèíÿ áàüûøëàäûì.
Øåèð
Äÿðäèíè äåéÿíäÿ î øÿõñÿ äå êè,
ßí àçû õîø äèëëÿ äèíäèðÿð ñÿíè.
Íàíÿúèá àäàìäàí ìÿòëÿá èñòÿìÿ
Êè, àúû äèëèëÿ ðÿää åäÿð ñÿíè.
14. Ùåêàéÿò
Áèð èë Èñêÿíäÿðèééÿäÿ80 ãóðàãëûã îëäó. Éîõñóëëàðûí òàãÿòè ÿëäÿí ýåò-
ìèø, ñÿáðè òöêÿíìèø, ýþéëÿðèí ãàïûñû éåðèí öçöíÿ ãàïàíìûø, éåðäÿêèëÿ-
ðèí àùû ýþéÿ äàéàíìûøäû.
Øåèð
____________Äÿðä ÷ÿêèð ùÿð úàíëû áàëûã, ãóø, èëàí,
Éûðòûúû âÿùøèëÿð, ãàðûíúà áåëÿ,
234

Áÿñ íå÷öí úÿìëÿíèá äþíìöð èíñàíûí
Àùëàðû áóëóäà, ýþç éàøû ñåëÿ?!
Áåëÿ áèð èëäÿ ðÿçèë áèð àäàì âàð èäè êè (äîñòëàðäàí óçàã îëñóí), îíóí
ïèñëèêëÿðèíè òÿñâèð åòìÿê, õöñóñèëÿ áþéöêëÿð ãàðøûñûíäà ÿäÿáñèçëèê îëàð,
ëàêèí î ùàãäà áèð øåé äåìÿìÿê äÿ ÿäàëÿòñèçëèêäèð, áÿçèëÿðè áóíó éàçû-
÷ûíûí àúèçëèéè êèìè ãÿáóë åäÿ áèëÿð. Îíà ýþðÿ áèð-èêè áåéòëÿ êèôàéÿòëÿí-
ìÿê èñòÿéèðÿì, ÷öíêè, äåéèáëÿð: “Àçëûã ÷îõëóüà äÿëàëÿò åäèð, áèð îâóú —
õàðâàð ÿëàìÿòèäèð”.
Øåèð
Áèð òàòàð þëäöðñÿ áó ìöõÿííÿñè,
Òàòàðäàí àëûíìàç áèð äÿ èíòèãàì.
Áàüäàä êþðïöñöíöí íå÷ÿ ìöääÿòäèð,
Àëòûíäàí ñó êå÷èð, öñòöíäÿí àäàì.
Ìÿðèôÿòèíè áèð áàëàúà åøèòäèéèíèç áó àäàìûí ùàìàí ãûòëûã èëèíäÿ

áèòìÿç-òöêÿíìÿç ñÿðâÿòè âàð èäè, éîõñóëëàðà ãûçûë-ýöìöø ïàéëàéûð,
à÷-éàëàâàúëàðà ñöôðÿ à÷ûðäû.
Äÿðâèøëÿðèí áÿçèëÿðè àúëûãäàí òàãÿòäÿí äöøìöø, úàíëàðûíäàí áåç-
ìèøäèëÿð. Îíóí ãàïûñûíà ýåòìÿê ãÿðàðûíà ýÿëäèëÿð, ìÿñëÿùÿò ö÷öí ìÿ-
íÿ ìöðàúèÿò åòäèëÿð.
Èççÿòè-íÿôñèì éîë âåðìÿäè, îíëàðûí áó ôèêðèíÿ ðàçû îëìàäûì âÿ äå-
äèì:
Øåèð
Øèð éåìÿç ùå÷ çàìàí èò àðòûüûíû,
Àúûíäàí þëñÿ äÿ áèð ìàüàðàäà.
Áè÷àðÿ, ãàðíû àú éàøàñàí áåëÿ,
Àë÷àüà ÿë à÷ìà, ñàêûí äöíéàäà.
Ùöíÿðñèç áèð àäàì Ôðèäóí îëñà,
Ðÿää åéëÿ, áàõìà ùå÷ äþâëÿòÿ, àäà
____________ Íàÿùëèí ýåéäèéè î èïÿê ïàëòàð,
Ñàëàð äèâàðäàêû áÿçÿéè éàäà.
235

15. Ùåêàéÿò
Ùàòÿìè-Òàèäÿí ñîðóøäóëàð êè, äöíéàäà þçöíäÿí ñÿõàâÿòëè áèð àäàì
ýþðöá, åøèòìèñÿíìè?
Äåäè:
— Áÿëè, áèð ýöí ãûðõ äÿâÿ ãóðáàí êÿñèá ÿðÿá ÿìèðëÿðè èëÿ ñÿùðàíûí
áèð ýóøÿñèíÿ ÷ÿêèëìèøäèì. Ìåøÿäÿí øÿëÿ áàüëàéûá àïàðàí áèð îäóí÷ó
ýþðäöì.
Äåäèì: — Íÿ ö÷öí Ùàòÿìèí ãîíàãëûüûíà ýåòìèðñÿí, áó ñààò áöòöí
õàëã îíóí ñöôðÿñè áàøûíà òîïëàíìûøäûð.
Äåäè:
Êèì þç ÿìÿéèëÿ äîëàíñà ÿëáÿò,

Ùàòÿìè-Òàèäÿí ýþòöðìÿç ìèííÿò.
Èíñàôëà äåìÿê ëàçûìäûð êè, ìÿí îíó þçöìäÿí äàùà ñÿõàâÿòëè âÿ

ìÿðä ýþðäöì.
16. Ùåêàéÿò
Ìóñà81 ÿëåéùèññÿëàì ýþðäö êè, ÷ûëïàã áèð äÿðâèø óòàíäûüûíäàí þçö-
íö ãóìà áàñäûðûá.
Äÿðâèø äåäè: — Éà Ìóñà, äóà åò, Àëëàù ìÿíÿ âàð âåðñèí, éîõñóë-
ëóãäàí úàíûì áîüàçûìà éûüûëûá.
Ìóñà äóà åäèá ýåòäè.
Áèð íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðà ìèíàúàòäàí ãàéûòäûãäà ýþðäö êè, ùàìàí
äÿðâèø çÿíúèðëÿíìèø âÿ áàøûíà ÷îõëó àäàì òîïëàíìûøäûð. Äåäè:
— Áóíà íÿ îëìóøäóð?
Äåäèëÿð:
— Øÿðàá è÷èá, äàâà ñàëìûøäûð, àäàì þëäöðìöøäöð. Åäàìûíû ÿìð
åòìèøëÿð.
Øåèð
Ìöìêöíäöð áèð àúèç ýöúëÿíèá ýåäÿ,
Áàøãà àúèçëÿðè ãûðà, ìÿùâ åäÿ.
Ìóñà ÿëåéùèññÿëàì äöíéà éàðàäûúûñûíûí ùèêìÿòèíÿ áèð äàùà àôÿðèí

____________
äåäè, áåëÿ áèð äóàéà úöðÿò åòäèéè ö÷öí öçð èñòÿäè...
236

Øåèð
Áèð íàìÿðäèí àðòñà ïóëó, ðöòáÿñè,
Ëàçûì ýÿëèð îíà ñèëëÿ âóðàñàí,
Áèëìèðñÿíìè î ôèëîñîô íÿ äåäè:
Ãàðûíúàéà ïÿð âåðìÿñèí éàðàäàí.
Áåéò
Áèð êÿñ êè, âàð-äþâëÿò ñÿíÿ âåðìÿéèð
Î ñÿíèí õåéðèíè ñÿíäÿí ÷îõ áèëèð.
Àòàñûíûí ÷îõëó áàëû âàðäûð, þâëàäû èñÿ ãûçäûðìàäàí ñàéûãëàéûð.
17. Ùåêàéÿò
Áÿñðÿäÿ82 úàâàùèð ñàòàíëàð è÷ÿðèñèíäÿ áèð äÿâÿ÷è ÿðÿá èëÿ òàíûø îë-
äóì. Î íàüûë åäèðäè êè, âàõòèëÿ ÷þëäÿ éîëó àçìûøäûì, éåìÿéÿ áèð øåéèì
îëìàäûüû ö÷öí þëöìö ýþçöìöí ãàáàüûíà àëìûøäûì. Áó àíäà áèð êèñÿ
ìèðâàðè òàïäûì. Ýöìàí åòäèì ãîðüàäûð, åëÿ ñåâèíäèì êè, î ñåâèíú ùÿëÿ
èíäè äÿ éàäûìäàí ÷ûõìàéûáäûð, ìèðâàðè îëäóüóíó áèëäèêäÿ èñÿ åëÿ êÿ-
äÿðëÿíäèì êè, ùÿëÿ èíäè äÿ î àúûíàúàãëû ùàëûìû óíóäà áèëìèðÿì.
Øåèð
Ñóñóç áèéàáàíäà, èñòè ãóìëàðäà,
Òÿøíÿéÿ ìèðâàðè, èíúè íÿ ýÿðÿê?
Àúûíäàí éûõûëûá ãàëàí÷ûí íÿ ôÿðã,
Ãóðøàãäà äöðð îëñóí, éà ãóðó òÿçÿê.
18. Ùåêàéÿò
Áèð ÿðÿá ñóñóç áèð ñÿùðàäà òÿøíÿëèêäÿí äàä ÷ÿêÿðÿê äåéèðäè:
Øåèð
Íîëàðäû þëöìäÿí ãàáàã áèðúÿ ýöí.
×àòàéäûì àðçóìà ìÿí äÿ ìöõòÿñÿð.
____________ Áèð ÷àéà äöøÿéäèì ñóéó äèçÿäÿê,
È÷ÿéäèì òóëóüóì äîëàíà ãÿäÿð.
237

19. Ùåêàéÿò
Áèð ìöñàôèð Áÿñèò ÷þëöíäÿ àçìûø, àçóãÿñè äÿ ãóðòàðìûøäû. Ãóðøà-

üûíäàêû áèð íå÷ÿ äèðÿìäÿí ñàâàéû ùå÷ áèð øåéè ãàëìàìûøäû. Î íÿ ãÿäÿð
ýÿçèá-äîëàøäûñà, éîëó òàïà áèëìÿäè âÿ íÿùàéÿò, àúëûã âÿ ñóñóçëóãäàí
ùÿëàê îëäó. Áèð íå÷ÿ éîëäàí þòÿí îíóí áàøû öñòÿ ýÿëèá ýþðäöëÿð êè, äè-
ðÿìëÿðè ýþçëÿðè ãàðøûñûíà ãîéóá, òîðïàã öñòÿ áó ñþçëÿðè éàçìûøäûð:
Øåèð
Úèáè ñàô ãûçûëëà äîëó áèð øÿõñÿ,
×þðÿêñèç éàøàìàã ìöìêöíìö áèð àí?
Ñÿùðàäà èñòèäÿí éàíàí, áèð êÿñÿ
Áèøìèø øÿëüÿì õîøäóð áèð úèá ãûçûëäàí.
20. Ùåêàéÿò
Ìÿí ùå÷ âàõò çÿìàíÿíèí ýåäèøèíäÿí íàëÿ åòìÿìèø âÿ ôÿëÿéèí ýÿð-
äèøèíäÿí øèêàéÿòëÿíìÿìèøÿì, éàëíûç áèð äÿôÿäÿí áàøãà. Áèð äÿôÿ àéàã-
éàëûí ãàëìûøäûì, àéàããàáû àëìàüà èñÿ èìêàíûì éîõ èäè. Ãàíû ãàðà
ùàëäà Êóôÿ ìÿñúèäèíÿ ýÿëäèì, àéàãñûç áèð àäàì ýþðäöì: Àëëàùà øöêöð
åäèá, àéàããàáûñûçëûüà äþçäöì.
Øåèð
Ãûçàðäûëìûø úöúÿëÿð òîõ àäàìûí ýþçöíÿ,
Ñöôðÿ öñòÿ ãîéóëìóø òÿðÿäÿí ïèñ ýþðöíÿð.
Ïóëñóç âÿ àú àäàìà áèøìèø øÿëüÿì þçö äÿ,
Ãûçàðäûëìûø úöúÿäÿí äàùà íÿôèñ ýþðöíÿð.
21. Ùåêàéÿò
Ùþêìäàðëàðäàí áèðè ãûø ôÿñëèíäÿ áèð äÿñòÿ éàõûí àäàìëàðû èëÿ áèðëèêäÿ
îâà ÷ûõûá, øÿùÿðäÿí õåéëè óçàãëàøìûøäû. Ãàðàíëûã äöøäöêäÿ ùþêìäàð
éàõûíëûãäà áèð êÿíäëè äàõìàñû ýþðöá ñîéóãäàí ãîðóíìàã ö÷öí îðàäà
ýåúÿëÿìÿéè ìÿñëÿùÿò áèëäè. Âÿçèðëÿðèíäÿí áèðè åòèðàç åäÿðÿê äåäè:
— Éöêñÿê ìÿíñÿáëè ùþêìäàðà éàðàøìàç êè, ÷èðêëè áèð êÿíäëèíèí äàõ-
____________
ìàñûíà ïÿíàù ýÿòèðñèí. ßìð åò, åëÿ áóðàäà ÷àäûð ãóðóá, îä éàíäûðñûíëàð.
238

Êÿíäëè áó ìÿñÿëÿäÿí õÿáÿðäàð îëúàã éåìÿê ùàçûðëàéûá, ÷àäûðà
ýÿòèðäè âÿ òÿçèì åäÿðÿê äåäè:
— Êÿíäëè äàõìàñûíà ýÿëìÿêëÿ ùþêìäàðûí ãÿäèð-ãèéìÿòè àçàëìàçäû,
ëàêèí ýþðöíöð êè, êÿíäëèíèí ãÿäèð-ãèéìÿòèíèí àðòìàñûíà ðàçû îëìàìûøëàð.
Êÿíäëèíèí ñþçö ùþêìäàðûí õîøóíà ýÿëäè âÿ ýåúÿ èêÿí êþ÷öá îíóí
åâèíÿ ýåòäè. Ñÿùÿð êÿíäëèéÿ ÷îõëó ïóë âÿ áÿõøèø âåðèëìÿñèíè ÿìð åòäè.
Ùþêìäàðû ìöøàéèÿò åäÿðêÿí êÿíäëè îíäàí áèð íå÷ÿ àääûì ýåðèäÿ
ýåäèð âÿ äåéèðäè:
Øåèð
Ñóëòàíûí øþùðÿòè àøàüû äöøìÿç,
Îëàðñà áèð ýåúÿ êÿíäëèéÿ ìåùìàí.
Êÿíäëèíèí éöêñÿëÿð ôÿëÿéÿ áàøû,
Ãîíàüû îëàðñà ãöäðÿòëè ñóëòàí.
22. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, íàíêîð áèð äèëÿí÷è ÷îõëó ìàë éûüìûø, ùÿäñèç äþâ-
ëÿò òîïëàìûøäû.
Áåéò
Ýåúÿ-ýöíäöç ùÿðèñ èäè ãûçûë-ýöìöø éûüìàüà,
Ãûçûë-ýöìöø äöøìöø èäè áèð íàìÿðääÿ äóñòàüà.
Ïàäøàùëàðäàí áèðè îíà äåäè: — Äàíûøûðëàð êè, ñÿíèí ñÿðâÿòèí ùÿääèíè

àøûáäûð, áèçèì èñÿ ïóëà áþéöê åùòèéàúûìûç âàðäûð. ßýÿð îíäàí áèð àç
ÿëáîðúó âåðñÿí, ìÿùñóë éûüûëäûãäà, âåðýè òîïëàíäûãäà ãàéòàðûëûá ñÿíÿ
òÿøÿêêöð åäèëÿð. Äåäè: — Åé éåð öçöíöí àëëàùû, øàùûí øÿíèíÿ éàðàøìàç
êè, ÿëèíè ìÿíèì êèìè áèð äèëÿí÷èíèí ìóðäàð ìàëû èëÿ ÷èðêàáà áóëàñûí.
×öíêè ìÿí îíëàðû äèëÿí÷èëèê éîëó èëÿ äÿíÿ-äÿíÿ òîïëàìûøàì, õûðäà-
õûðäà éûüìûøàì. Øàù äåäè: — Åéáè éîõäóð, äöøìÿíÿ âåðÿúÿéÿì.
Áåéò
____________ Íÿñðàíè ãóéóñó ïàê îëìàñà ýÿð,

Úóùóä ìåééèäèíè éóìàüà äÿéÿð.
239

Áåéò
Äåäèëÿð êè, ÿùÿýèí õÿìèðèäèð íàòÿìèç,
Äåäèê àéàãéîëóíà ñóâàéàðûã îíó áèç.
Äåéèðëÿð êè, øàùûí òÿêëèôèíè ðÿää åòäè, ùþúÿòÿ áàøëàäû, ìèí áèð áÿùàíÿ-
éÿ ÿë àòäû. Øàù ÿìð åòäè, ëàçûì îëàí ïóëó îíäàí çîðëà äþéÿ-äþéÿ àëñûíëàð.
Øåèð
Áèð èø êè, ëöòô èëÿ éåðèíÿ éåòìÿç,
Àõûð ùþðìÿòñèçëèê áàø âåðÿð ÿáÿñ.
Ùÿð êÿñ áàøãàñûíà õåéèð âåðìÿñÿ
Äöç îëàð, îíà õåéèð âåðìÿñÿ áèð êÿñ.
23. Ùåêàéÿò
Áèð òàúèðèí éöç ÿëëè äÿâÿ éöêö ìàëû, ãûðõ ãóëó âÿ õèäìÿò÷èñè âàð èäè.
Áèð àõøàì î Êèø àäàñûíäà83 ìÿíè þç éàíûíà ÷àüûðäû, áöòöí ýåúÿíè ñàêèò
îëìàéûá áîø-áîø äàíûøìàüà áàøëàäû êè, Òöðêöñòàíäà ôèëàí àíáàðûì âàð,
Ùèíäèñòàíäà ôèëàí ìàëûì, áó ôèëàí éåðèí ãÿáàëÿñèäèð, áó ôèëàí øåéèí
çÿìàíÿòè. Ýàù äåéèðäè: Èñêÿíäÿðèééÿíèí ùàâàñû õîøäóð, îðàéà ýåäÿ-
úÿéÿì, ýàù äà ÿââÿë äåäèéèíèí ÿêñèíÿ äàíûøûðäû. Éîõ, Ìÿüðèá äÿíèçè
ãîðõóëóäóð, îðà ýåäÿ áèëìÿðÿì. Ñîíðà äåäè: — Åé Ñÿäè, áèð ñÿôÿðèì äÿ
ãàëìûøäûð, ÿýÿð î áàø òóòñà, ãàëàí þìðöìö áèð ýóøÿäÿ îòóðóá äèíú
éàøàéàúàüàì.
Ñîðóøäóì:
— Î ùàíñû ñÿôÿðäèð?
Äåäè:
— Ôàðñäàí ×èíÿ êöêöðä àïàðàúàüàì, åøèòäèéèìÿ ýþðÿ ÷îõ áàùàäûð.
Îðàäàí ×èí êàñàñû àëûá Ðóìà84, Ðóìäàí èïÿê àëûá Ùèíäèñòàíà, Ùèíäèñ-
òàíäàí ïîëàä àëûá Ùÿëÿáÿ, Ùÿëÿáäÿí øöøÿ àëûá Éÿìÿíÿ, Éÿìÿíäÿí äÿ
ïàëòàð àëûá âÿòÿíÿ ãàéûäàúàüàì. Îíäàí ñîíðà àðòûã òèúàðÿò äàøûíû àòûá
áèð äöêàíäà îòóðàúàüàì.
Õöëàñÿ, î ãÿäÿð áåëÿ ùÿäÿðÿí-ïÿäÿðÿí äàíûøäû êè, àõûðäà òàãÿòäÿí
äöøäö. Ñîíðà ìÿíÿ ìöðàúèÿò åäÿðÿê äåäè:
____________
— Ñÿäè, ñÿí äÿ ýþðäöêëÿðèíäÿí, åøèòäèêëÿðèíäÿí áèð øåé äàíûø!
Äåäèì:
240

Øåèð
Åøèòäèíìè áèéàáàíäà áèð òàúèð,
Àòäàí äöøöá ñþéëÿäè ñîí ñþçöíö:
“Äîéäóðàð éà ãÿáèð, éà äà ãÿíàÿò
Î äöíéàýèð õÿñèñèí àú ýþçöíö”.
24. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, Ùàòÿìè-Òàè ñÿõàâÿòäÿ ìÿøùóð îëäóüó êèìè, áèð âàðëû
äà õÿñèñëèêäÿ øþùðÿò òàïìûøäû. Î, çàùèðèíè äöíéà ìàëû èëÿ áÿçÿìèø, ëàêèí
áàòèíèíäÿ åëÿ áèð õÿñèñëèê êþê ñàëìûøäû êè, íÿ ßáó Ùöðåéðÿíèí ïèøèéèíÿ
áèð òèêÿ ÿò âåðÿð, íÿ äÿ ßñùàáè-Êÿùôèí èòèíÿ áèð ïàð÷à ñöìöê àòàðäû.
Úàí áàùàñû îëñàéäû äà ùå÷ êèìÿ áèð òèêÿ ÷þðÿê âåðìÿçäè. Õöëàñÿ, îíóí
ãàïûñûíû âÿ ñöôðÿñèíè à÷ûã ýþðÿí îëìàìûøäû.
Áåéò
Éîõñóë îíóí ãàïûñûíäà èé ÷ÿêÿðäè õþðÿêäÿí,
Ãóøëàð áåëÿ ùÿéÿòèíäÿ òàïìàçäû áèð äÿíÿ äÿí.
Áèð ýöí î âàðëàíìàã ìÿãñÿäèëÿ Ìÿüðèá äÿíèçè èëÿ Ìèñðÿ äîüðó ñÿ-
ôÿðÿ ÷ûõäû. Ãàðøû òÿðÿôäÿí ýöúëö êöëÿê ÿñìÿéÿ áàøëàäû, î, ýÿìèíèí ãÿðã
îëàúàüûíû áàøà äöøäö.
Áåéò
Ìöìêöíäöð ñÿíäÿêè õèñëÿòÿ äþçìÿê,
Äöç ýÿëìÿç ÷îõ çàìàí ýÿìèëÿ êöëÿê.
Î, ÿëëÿðèíè ãàëäûðàðàã ôàéäàñûç éåðÿ ãûøãûðìàüà âÿ äóà îõóìàüà

áàøëàäû. Àäàìëàð ýÿìèéÿ ìèíÿíäÿ ãîðõóëàðûíäàí Àëëàùà ÿë à÷ûá äóà
åäèð âÿ äèíÿ ñàäèã îëäóãëàðûíû èíàíäûðìàüà ÷àëûøûðëàð.
Áåéò
Ìþùòàú áÿíäÿ äóà âàõòû Àëëàùûíà ÿë à÷àð,
____________
Êÿðÿì ÷àüû ÿëëÿðèíè ãîéíóíà ãîéóá ãà÷àð.
241

Øåèð
Ãûçûëà, ýöìöøÿ åòìÿ ãÿíàÿò,
Îíëàðû ñÿðô åäèá þìöð ñöð ðàùÿò.
Áó åâ êè, éàäèýàð ãàëàúàã ñÿíäÿí,
Äöçÿëò êÿðïèúèíè ãûçûë-ýöìöøäÿí.
Ùÿìèí àäàì òóôàíäà ãÿðã îëäó. Îíóí Ìèñèðäÿêè éîõñóë ãîùóìëàðû

áó þëöì ìöíàñèáÿòè èëÿ úûíäûð ïàëòàðëàðûíû éûðòûá, âàðëûäàí ìèðàñ ãàëìûø
èïÿê âÿ õÿçäÿí òÿçÿ ïàëòàð òèêäèðäèëÿð. Ùÿëÿ áèð ùÿôòÿ êå÷ìÿìèø ýþð-
äöì êè, âàðèñëÿðèíäÿí áèðè éîðüà áèð àòà ìèíèá, áèð ãóëóí ìöøàéèÿòè èëÿ
ùàðà èñÿ ýåäèð.
Øåèð
ßýÿð þëÿí äèðèëÿðÿê ýÿëñÿéäè,
Ãîùóìëàðû è÷èíÿ øàä, öçö øÿí.
Ìÿðùóìóí þëöìö éöíýöë îëàðäû,
Îíóí ìèðàñûíû ýåðè âåðìÿêäÿí.
Îíóíëà ãàáàãúàäàí òàíûø îëäóüóìà ýþðÿ ÿòÿéèíäÿí òóòóá äåäèì:
Øåèð
Éå, åé õîøáÿõò, ùå÷ íÿéÿ óô äåìÿäÿí,
Áÿäáÿõò þëäö éûüäûüûíû éåìÿäÿí.
25. Ùåêàéÿò
Áèð çÿèô áàëûã÷ûíûí òîðóíà áèð ýöúëö áàëûã äöøäö. Íÿ ãÿäÿð ÿëëÿøäè,
îíó ñàõëàéà áèëìÿäè, áàëûã çîð ýÿëèá, òîðó áàëûã÷ûíûí ÿëèíäÿí àëäû, äàðòûá
þçö èëÿ àïàðäû.
Øåèð
Íþêÿð ýåòäè ÷àéà êè, ñó ýÿòèðñèí,
×àé äàøàðàã àëäû îíó àïàðäû.
____________ Òîð ùÿìèøÿ áàëûã äîëó ýÿëÿðäè,
Áó äÿôÿ äÿ áàëûã òîðó àïàðäû.
242

Úàìààò áàëûã÷ûíû äàíëàìàüà áàøëàéûá äåäèëÿð: — Àäàì äà åëÿ áàëûüû
ÿëäÿí áóðàõàðìû?! Äåäè: — Àé ãàðäàø, íÿ åäèì, ýþðöíöð, ìÿíÿ ãèñìÿò
äåéèëìèø, éà ÿúÿëè ÷àòìàìûøìûø.
Ùèêìÿò
Ðóçóñó îëìàñà, îâ÷ó Äÿúëÿäÿ áàëûã òóòà áèëìÿç,
ßúÿëè ÷àòìàñà, áàëûã ãóðó éåðäÿ äÿ þëìÿç.
26. Ùåêàéÿò
ßëè-àéàüû îëìàéàí áèð àäàì áèð ãûðõàéàüû þëäöðäö. Éîëäàí þòÿí áèð
àðèô îíó ýþðöá äåäè:
— ×îõ òÿÿúúöáëöäöð! Ýþðöíöð êè, áó ãûðõàéàüûí ÿúÿëè ÷àòìûøäû êè,
ãûðõ àéàüû îëà-îëà áèð ÿëñèç-àéàãñûçûí ÿëèíäÿí ãà÷ûá ãóðòàðà áèëìÿäè.
Øåèð
Ãóäóç äöøìÿí ýÿëÿí çàìàí ñöðÿòëÿ äàë òÿðÿôäÿí,
Ãà÷àí àòûí àéàüûíû ÿúÿë òóòóá áàüëàéàð.
Äöøìÿí ñàéñûç ãîøóí ÷ÿêèá êå÷ÿí çàìàí ùöúóìà
×ÿêñÿí Êÿéàí êàìàíûíû ôÿëÿê òóòóá ñàõëàéàð.85
27. Ùåêàéÿò
Ãàðíûéîüóí áèð ÿáëÿù ÿéíèíäÿ áàùàëû ïàëòàð, áàøûíäà Ìèñèðñàéàüû
÷àëìà áèð ÿðÿá àòûíà ìèíèá ùàðà èñÿ ýåäèðäè.
Áèð àäàì ìÿíäÿí ñîðóøäó:
— Ñÿäè, áåëÿ íàõûøëû èïÿê ïàëòàðû áåëÿ ãàíìàç áèð ùåéâàíûí ÿéíèíäÿ
íåúÿ ýþðöðñÿí?
Äåäèì:
Áåéò
Åøøÿêäèð äåéèðÿì ìÿí áó íàäàíà,
Ñÿñèíäÿí þêöçäöð, éåðèøäÿ äàíà.
____________
Áèð ýþçÿë õèëãÿò ìèí èïÿê õÿëÿòäÿí éàõøûäûð.
243

Øåèð
Áÿíçÿäèð èíñàíà êèì áó ùåéâàíû?
Ïàëòàðû àíäûðûð àçúà èíñàíû,
Ùÿð øåéè ùàðàìäûð áó íàíÿúèáèí,
Ùàëàëäûð òÿêúÿ áèð òþêöëñÿ ãàíû.
Øåèð
Íÿúèá éîõñóë îëñà, éÿãèí áèë, îíóí,
Àçàëìàç åë è÷ðÿ ãÿäðè, ãèéìÿòè.
Ãûçûë ìûõ âóðñàëàð ýöìöø òÿõòèíÿ,
Éåíÿ íàíÿúèáèí àðòìàç ãèéìÿòè.
28. Ùåêàéÿò
Áèð îüðó áèð äèëÿí÷èéÿ äåäè: — Ùå÷ óòàíìûðñàí êè, áèð ãóðóøäàí þòðö
ùÿð êÿñÿ ÿë à÷ûðñàí?
Äåäè:
Áåéò
ßëèì à÷ûëñà äà ùÿð êÿñÿ áèë ñÿí
Éàõøûäûð êÿñèëÿí áèð îüðó ÿëäÿí.
29. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð éóìðóãâóðàí (áîêñ÷ó), éîõñóëëóãäàí âÿ àüûð
éàøàéûøäàí çàðà ýÿëìèøäè. Þç âÿçèééÿòèíäÿí àòàñûíà øèêàéÿò åäÿðÿê
äåäè êè, ñÿéàùÿòÿ ÷ûõìàã ôèêðèíäÿéÿì, áÿëêÿ ãîëóìóí ýöúö èëÿ þçöìÿ áèð
ýöí ãàçàíà áèëÿì.
Áåéò
Ñþéëÿ, íÿéÿ ëàçûìäûð ýþðñÿíìÿéÿí áèð ùöíÿð?
Óä éàíàíäà, ìèøê èñÿ ÿçèëÿíäÿ èé âåðÿð!
— Îüóë, áó áîø õÿéàëû áàøûíäàí ÷ûõàð, ðàùàòëûã èñòÿéèðñÿíñÿ ãÿíàÿò
____________
åò. Áþéöê àäàìëàð äåìèøëÿð: äþâëÿò òÿêúÿ ÷àëûøìàãëà äåéèë, ÷ÿòèíëèéÿ
àëûøìàãëà äà ìöìêöíäöð.
244

Áåéò
Çîð èëÿ êèìñÿ ìàë òîïëàéà áèëìÿç,
Êîðóí ãàøëàðûíà âÿñìÿ ÷ÿêèëìÿç.
Áåéò
Áàøûíûí ùÿð òöêöíäÿ éöç ùöíÿð îëñà ÿýÿð,
Áàõòûí éîõñà áó ùöíÿð áèð èø ýþðìÿç òöê ãÿäÿð.
— Åé àòà, ñÿéàùÿòèí áèð ÷îõ ôàéäàëàðû âàð: àäàìûí êþíëöíö à÷ûð âÿ
ìÿíôÿÿò ýÿòèðèð. Ñÿéàùÿò åäÿí àäàì äöíéàíûí ÿúàèá âÿ ãÿðàèá øåé-
ëÿðèíè ýþðöá åøèäèð, øÿùÿðëÿðè ýÿçèá, õåéèðõàù àäàìëàðëà ýþðöøöð; ìÿëó-
ìàòû àðòûð, éàð-éîëäàø òàïûð, øþùðÿò ãàçàíûð, âàð-äþâëÿò ñàùèáè îëóð,
òÿúðöáÿ ÿëäÿ åäèð. Íåúÿ êè, òÿðèãÿò÷èëÿð äåìèøëÿð:
Øåèð
Åâÿ âÿ äöêàíà áàüëàíñàí ÿýÿð,
Åé íàøû, äöíéàäà àâàì ãàëàðñàí.
Ôöðñÿòèí âàð èêÿí ýåò äöíéàíû ýÿç,
Êþ÷ìÿìèø áó ãîúà, êþùíÿ äöíéàäàí.
— Åé îüóë, äîüðóäóð, ñÿéàùÿòèí ìÿíôÿÿòè ÷îõäóð, àíúàã áåø ãðóï
àäàì ö÷öí: áèðèíúè, ÷îõëó ìàëû, ýþçÿë êÿíèç âÿ ãóëàìû, áàúàðûãëû õèä-
ìÿò÷èëÿðè îëàí òàúèð ö÷öí; ÷öíêè ùÿð ýöí áèð øÿùÿðÿ ýåäèá, ùÿð àõøàì áèð
éåðäÿ ýåúÿëÿð, ùÿð àí òÿáèÿòèí íåìÿòëÿðèíäÿí ôàéäàëàíûá, ùèêìÿòëè ñþç-
ëÿð åøèäÿð.
Øåèð
Äþâëÿòëè äàüäà äà ãÿðèá äåéèëäèð,
Î ùàðà ýåäÿðñÿ ùþðìÿò ãîéóëàð.
Ùÿð êÿñ êè, ìÿùðóìäóð äöíéà ìàëûíäàí,
Äîüìà åâèíäÿ äÿ ãÿðèáëèê äóéàð.
____________
Èêèíúè, øèðèí ñþùáÿòè, ãöââÿòëè ôÿñàùÿòè, ãöäðÿòëè áÿëàüÿòè ñàéÿñèíäÿ
ùÿð éåðäÿ ùþðìÿò, èççÿò ãàçàíàí àëèì ö÷öí;
245

Øåèð
Àüûëëû àäàìëàð ãûçûë êèìèäèð,
Ùàðàéà ýåòñÿëÿð îëàð ùþðìÿòè.
Áþéöê àäàìûíñà ñÿôåù þâëàäû,
Ñàõòà ïóë êèìèäèð, îëìàç ãèéìÿòè.
Ö÷öíúö, àøèãëÿðèí ùöñí-ðÿüáÿòèíè úÿëá åäÿí íàçÿíèí äèëáÿð ö÷öí;

÷öíêè áþéöê àäàìëàð äåìèøëÿð: àçúà ýþçÿëëèê äöíéàúà âàð-äþâëÿòäÿí
éàõøûäûð! Ýþçÿë äèëáÿð õÿñòÿ ãÿëáëÿðèí äÿðìàíû, áàüëû ãàïûëàðûí à÷à-
ðûäûð. Êèì îíóíëà ìöñàùèá îëñà, þçöíö áÿõòèéàð ñàíàð, îíà õèäìÿò ýþñ-
òÿðÿí ìèííÿòäàð îëàð.
Øåèð
Ýþçÿë ùàðà ýåòñÿ ùþðìÿò ãàçàíàð,
Âàëèäåéíè îíó åâäÿí ãîâñà äà.
Òàâóñ ëÿëÿéèíè Ãóðàíäà ýþðäöì,
Äåäèì: “Ëàéèãìèñÿí áåëÿ áöñàòà?”
Äåäè: “Ñóñ, ùÿð êÿñèí îëñà úàìàëû,
Ðÿää îëìàç ùàðàéà ýåòñÿ äöíéàäà”.
Øåèð
Þâëàäûí êàìàëû, úàìàëû îëñà,
Àòà äà ðÿää åòñÿ ãîðõóñó éîõäóð.
Ìèðâàðè ñÿäÿôäÿ ãàëìàñûí ýÿðÿê
Êè, äöððè-éåòèìè ñåâÿíëÿð ÷îõäóð.
Äþðäöíúö, õîø àâàçû èëÿ ÷àéäà àõàí ñóéó, ýþéäÿ ó÷àí ãóøó ñàõëà-
éàí õàíÿíäÿ ö÷öí; ÷öíêè î, áó ìÿëàùÿòëè ñÿñè èëÿ ìóñèãè àøèãëÿðèíèí
êþíëöíö àëàð, ìÿùÿááÿò ÿùëè ùÿð éåðäÿ îíóíëà äîñò îëìàüà ÷àëûøûá õèä-
ìÿò ýþñòÿðìÿéÿ úàí àòàð.
Áåéò
____________ Áèð ýþçÿë íÿüìÿíè åøèäèðÿì ìÿí,

Êèì ÷àëûá îõóéóð áåëÿ öðÿêäÿí?
246

Øåèð
Ýþçÿëäèð ùÿð ñÿñäÿ îëñà ìÿëàùÿò,
Î ñÿùÿð ìÿñòèíÿ âåðÿð òÿðàâÿò.
Ýþçÿë ñÿñ éàõøûäûð ýþçÿë úàìàëäàí,
Áó, ðóùà ýöú âåðÿð, î, íÿôñÿ ëÿççÿò.
Áåøèíúè, áèð ïàð÷à ÷þðÿêäÿí þòðö áèàáûð îëìàìàã ö÷öí þç ÿìÿéèíèí

ýöúö èëÿ ïóë ãàçàíàí ïåøÿêàð ö÷öí; ÷öíêè àüûëëû àäàìëàð äåìèøëÿð:
Øåèð
Ãöðáÿòÿ ýåòñÿ ïèíÿ÷è øöáùÿñèç,
Äóéìàç ùÿìÿí éåðäÿ àüûð ìþùíÿòè.
Þëêÿñèíè òÿðê åëÿñÿ ïàäèøàù,
Àú éàòàðàã ùèññ åëÿéÿð ãöðáÿòè.
— Åé îüóë, áó äåäèéèì ñèôÿòëÿð ñÿéàùÿò çàìàíû õàòèðúÿìëèéÿ âÿ ýþ-

çÿë èñòèðàùÿòÿ ñÿáÿá îëàð. Áó ñèôÿòëÿðäÿí ìÿùðóì îëàí àäàìëàð õàì õÿ-
éàëà äöøöá äöíéàíû ýÿçÿðëÿðñÿ, ùå÷ êÿñ îíëàðäàí áèð õÿáÿð òóòóá, àäûíû
áåëÿ ÷ÿêìÿç.
Øåèð
Ùÿð áèð êÿñÿ êèíëÿ áàõñà ðóçèýàð,
Íÿ èñòÿñÿ, èñòÿäèéè ÿêñ îëàð.
Éóâàñûíà äþíìÿìÿëè áèð ãóøó,
Ãÿçà ñÿððàñò òîðà òÿðÿô àïàðàð.
— Àòà, àëèìëÿðèí äåäèêëÿðèíÿ íåúÿ çèää îëà áèëÿðÿì êè, äåìèøëÿð:
— Äîüðóäóð, ùÿð êÿñèí áèð ðóçóñó âàð, ëàêèí îíà ÷àòìàã ö÷öí èíñàí áö-
òöí èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿëèäèð, ùÿð÷ÿíä îëàúàüà ÷àðÿ éîõäóð, àììà
áóíà áàõìàéàðàã, ôÿëàêÿòÿ ñÿáÿá îëàí ùàäèñÿëÿðäÿí ãà÷ìàã ëàçûìäûð.
Øåèð
____________ Øöáùÿñèç êè, ðóçè âåðèð éàðàäàí,
Ëàêèí ýÿðÿê þçöí ÷àðÿ òàïàñàí.
247

Ùÿð àäàìû àïàðñà äà áèð ÿúÿë,
ßæäàùàíûí àüçûíà ñÿí ýèðìÿ ýÿë.
Áèð äÿ ìÿí åëÿ ýöúëöéÿì êè, ãûçìûø ôèëè éûõàð, ãÿçÿáëÿíìèø øèðëÿ
ïÿíúÿëÿøÿ áèëÿðÿì. Åé àòà, éàõøûñû áóäóð êè, ñÿéàùÿòÿ ÷ûõûì, éîõñà
áóíäàí àðòûã éîõñóëëóüà òàãÿòèì éîõäóð:
Øåèð
Êèì èòèðñÿ âàð-äþâëÿòè, íÿ ãÿìè
Ñÿðáÿñò ýÿçñèí ãîé î áöòöí àëÿìè.
Âàðëû éàòàð ñàðàéëàðäà ýåúÿëÿð,
Éîõñóë èñÿ ùàðäà îëñà ýåúÿëÿð.
Îüëàí áóíó äåéèá àòàñûíäàí õåéèð-äóà àëäû. Âèäàëàøûá éîëà äöøÿð-

êÿí î, þç-þçöíÿ äåéèðäè:
Áåéò
Ùöíÿð ñàùèáè îëñà áÿõòñèç àäàì,
Ýåäÿð áèð éåðÿ êè, òàíûíìàç òàìàì.
Îüëàí áèð ãÿäÿð ýåòäèêäÿí ñîíðà áþéöê áèð ÷àéûí ñàùèëèíÿ ÷àòäû. ×àé
åëÿ ýöúëö èäè êè, èðè ãàéàëàðû áèð-áèðèíÿ ÷ûðïûð, ýóðóëòóñó áèð àüàú ìÿñà-
ôÿäÿí åøèäèëèðäè.
Áåéò
Åëÿ áèð ÷àé êè, þðäÿéè ãîðõóäóðäó ùÿð çàìàí,
Õûðäàúà äàëüàñûíà äþçìöðäö äàø-äÿéèðìàí.
Ýþðäö êè, ÷àéûí êÿíàðûíäà áèð äÿñòÿ àäàì ñÿôÿð éöêöíö áàüëàéûá
îòóðìóøäóð. Ïóëñóç ýÿíúèí åùñàí ÿëè áàüëû îëäóüóíà ýþðÿ, ñÿäÿãÿ ÿëèíè
à÷ìàëû îëäó. Ëàêèí, íÿ ãÿäÿð éàëâàðäûñà éàðäûì ýþñòÿðÿí îëìàäû. Ùÿòòà
ðÿùìñèç ýÿìè÷è äÿ èñòåùçà èëÿ îíäàí öç ÷åâèðèá äåäè:
Áåéò
____________
Ïóëñóç êå÷ÿ áèëÿðñÿíìè çîðëà äÿíèç éîëóíó,
Îí äèðèíèí çîðóíäàíñà âåð áèð þëö ïóëóíó!
248

Ýÿíú, ýÿìè÷èíèí òÿíÿñèíäÿí ùèääÿòëÿíèá îíäàí èíòèãàì àëìàã èñ-
òÿäè. Ëàêèí, áó çàìàí ýÿìè ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ áàøëàäû. Ýÿíú ñåâèíÿðÿê
ýÿìè÷èéÿ äåäè:
— ßéíèìäÿêè ïàëòàðà ðàçû îëñàí, âåðÿðÿì!
Ýÿìè÷è òàìàùêàðëûüûíà ýþðÿ ýÿìèíè ãàéòàðäû.
Áåéò
Ùÿðèñëèê àüûëû ñàëàð êÿìÿíäÿ,
Òàìàùñà ãóøëàðû, áàëûüû áÿíäÿ.
Åëÿ êè, ýÿíúèí ÿëè ýÿìèéÿ ÷àòäû, ýÿìè÷èíèí éàõàñûíäàí òóòóá îíó
ìþùêÿìúÿ äþéäö.
Áåéò
ßëèíÿ êå÷ÿðñÿ ìÿùâ åò ÿüéàðû
Êè, ãèñàñ öðÿêäÿí ñèëÿð ãóáàðû.
Ýÿìè÷èíèí éîëäàøû ýÿìèäÿí ÷ûõûá îíà êþìÿê åòìÿê èñòÿäè. Ëàêèí î

äà áàúàðà áèëìÿäè. Íÿùàéÿò, áó ãÿðàðà ýÿëäèëÿð êè, ýÿíúëÿ áàðûøûá, îíó
ïóëñóç àïàðñûíëàð.
Øåèð
Àúûã, ùèðñ ýþðÿíäÿ ñóñ äàéàí çèíùàð,
Áÿëàíûí ãàðøûñûí ìöäàðà àëàð.
Ùÿð êèìèí îëàðñà áèð øèðèí äèëè,
Òöê èëÿ î ÷ÿêÿð äàëûíúà ôèëè.
Áÿðêëèéÿ ðàñò ýÿëñÿí éóìøàãëûã ýþñòÿð
Êè, éóìøàã èïÿéè äîüðàìàç õÿíúÿð.
Îíëàð ýÿíúèí àéàãëàðûíà äöøöá öçð èñòÿäèëÿð âÿ þïöøöá ýÿìèéÿ ýþ-

òöðäöëÿð. Ýÿìè éîëà äöøäö. Áèð ãÿäÿð ýåòäèêäÿí ñîíðà ñóéóí îðòàñûíäà
éóíàíëûëàðäàí ãàëìûø òÿìèð ñöòóíóíà ðàñò ýÿëäèëÿð. Ýÿìè÷è ñÿðíèøèíëÿðÿ
ìöðàúèÿò åäÿðÿê äåäè:
— Ýÿìè õàðàá îëóáäóð, îíó òÿìèð åòìÿê ëàçûìäûð. Áèð íÿôÿð ýöúëö,
èýèä àäàì ñöòóíà ÷ûõìàëû âÿ ýÿìèíèí êÿíäèðèíè îíà áàüëàìàëûäûð. Èýèä-
____________
ëèéèíÿ ãöððÿëÿíÿí ýÿíú, èíúèäèëìèø öðÿêäÿêè êèíè óíóòäó, ùàëáóêè, àòàëàð
249

äåìèøëÿð: êþíëöíö áèð äÿôÿ ñûíäûðäûüûí àäàìà éöç äÿôÿ éàõøûëûã åòñÿí
äÿ, éåíÿ î áèð ïèñëèéèí èíòèãàìûíäàí åùòèéàò åòìÿëèñÿí. ×öíêè ñöíýö
éàðàñû ñàüàëàð, ñþç éàðàñû ñàüàëìàç!
Áåéò
Õèëáàøà âåðèðäè Áÿêòàø íÿñèùÿò86
Äöøìÿíè äþéäöíñÿ îòóðìà ðàùÿò.
Øåèð
Èíúèòñÿí áèð ãÿëáè àðõàéûí îëìà
Êè, ñÿíèí þç ãÿëáèí àñóäÿ ãàëàð.
Ùàñàðûí áöðúöíÿ äàø àòñàí áèë êè,
Áèð äàø äà ùàñàðäàí ñÿíÿ àòûëàð.
Ýÿíú ýÿìèíèí êÿíäèðèíè ãîëóíà ñàðûéûá ñöòóíà ÷ûõàí êèìè, ýÿìè÷è

êÿíäèðè äàðòûá îíóí ÿëèíäÿí àëäû âÿ ýÿìèíè ñöðöá ýåòäè, éàçûã ýÿíú ùåé-
ðàí ãàëäû. Î, ñóéóí îðòàñûíäà èêè ýöí ÿçèééÿò âÿ ÿçàá ÷ÿêäè, ö÷öíúö ýöí
éóõó îíóí éàõàñûíäàí òóòóá ñóéà ñàëäû. Áèð ýåúÿ-ýöíäöç ñóäà ÿë-àéàã
÷àëûá ÿëëÿøäèêäÿí ñîíðà, íÿùàéÿò, þëöìúöë áèð ùàëäà ñàùèëÿ ÷ûõäû, àüàú
éàðïàãëàðûíäàí, îò êþêëÿðèíäÿí éåéÿðÿê àçàúûã úàíà ýÿëäè, ñîíðà áàø
àëûá ÷þëëÿðÿ éîëëàíäû. Õåéëè éîë ýåòäèêäÿí ñîíðà î, àú-ñóñóç òàãÿòäÿí
äöøìöø ùàëäà áèð ãóéó áàøûíà ÷àòäû. Áóðà òîïëàíìûø úàìààò ùÿðÿñè áèð
ãàðà ïóë âåðèá ñó è÷èðäè. Ýÿíúèí èñÿ ïóëó éîõ èäè. Î, çîðëà ìÿãñÿäÿ ÷àò-
ìàã èñòÿäèñÿ, éåíÿ ìöìêöí îëìàäû. Öìèäè êÿñèëäè, áèð íå÷ÿ àäàìû
ýþòöðöá éåðÿ âóðäó. Úàìààò áèðëÿøèá îíóí öñòöíÿ äöøäöëÿð, äþéöá
ìþùêÿì ÿçèøäèðäèëÿð.
Øåèð
Ôèëäÿ ÷îõ îëñà äà ãöââÿò, úÿñàìÿò,
Ùöíöëÿð áèðëÿøñÿ éûõàðëàð éÿãèí.
Èòòèôàã áàüëàñà ãàðûíúàëàð äà,
Äÿðèñèí äåøÿðëÿð ãûçìûø øèðëÿðèí.
Ýÿíú ÷àðÿñèç ãàëûá, íÿùàéÿò êàðâàíûí äàëûíúà éîëà äöøäö. Êàðâàí

àõøàì âàõòû åëÿ áèð äöøÿðýÿéÿ ÷àòäû êè, îðàäà ùÿð àí îüðóëàðûí áàñãûí åò-
ìÿñè åùòèìàëû âàð èäè. Êàðâàí ÿùëèíèí ãîðõóäàí ÿñäèéèíè âÿ þëöìö ýþç-
____________
ëÿðè ãàáàüûíà ýÿòèðäèéèíè ýþðäöêäÿ ýÿíú äåäè:
250

— Ìÿí òÿê áàøûìà ÿëëè àäàìûí úàâàáûíû âåðÿ áèëÿðÿì. ßýÿð î áèðè
ýÿíúëÿð äÿ êþìÿê åòñÿëÿð, ùå÷ êèì áèçÿ áàòà áèëìÿç.
Êàðâàí ÿùëè áó ýîïà èíàíûá öðÿêëÿíäèëÿð, ýÿíúëÿ éîëäàø îëìàãäàí
ñåâèíÿðÿê, îíó ñó âÿ éåìÿêëÿ òÿìèí åòìÿéè ëàçûì áèëäèëÿð. Îüëàíûí
àúûíäàí àç ãàëìûøäû úàíû ÷ûõñûí. Î, ëàï òàãÿòäÿí äöøìöøäö. Áóíà ýþðÿ
äÿ îíëàðûí âåðäèéè ÷þðÿêäÿí áèð íå÷ÿ òèêÿ àúýþçëöêëÿ éåéèá, öñòöíäÿí
ñó è÷äè, òîõòàéûá øèðèí éóõóéà ýåòäè. Êàðâàíäà ãîúà áèð êèøè âàðäû. Î,
éîëäàøëàðûíà ìöðàúèÿò åäèá äåäè:
— À éîëäàøëàð, ìÿí îüðóëàðäàí ÷îõ ñèçèí éàíûíûçäàêû áó àäàìäàí
ãîðõóðàì. Äåéèðëÿð êè, áèð ÿðÿá áèð ãÿäÿð ïóë òîïëàìûøäû. Î, îüðóëàðûí
ãîðõóñóíäàí ýåúÿëÿð åâèíäÿ òÿê éàòà áèëìèðäè, áóíà ýþðÿ äîñòëàðûíäàí
áèðèíè åâèíÿ ýÿòèðäè êè, îíà öðÿê-äèðÿê îëñóí. Äîñòó áèð íå÷ÿ ýöí åâäÿ
ãàëäûãäàí ñîíðà ïóëëàðûí éåðèíè þéðÿíäè âÿ îüóðëàéûá øÿùÿðäÿí ãà÷äû.
Ñàáàùûñû ýöí úàìààò ÿðÿáèí ýþçöíäÿ éàø, úèáèíè áîø ýþðöá ñîðóøäó:
— Ñÿíÿ íÿ îëóá? Éîõñà, ïóëëàðûíû îüðó àïàðûáäûð?
Äåäè:
— Ïóëëàðûìû îüðó éîõ, ýþçÿò÷è àïàðäû.
Ãèòÿ
Èëàíäàí àðõàéûí éàøàìàäûì ìÿí,
Áèëèðÿì ÷àëìàãäûð îíóí õèñëÿòè.
Èëàíûí äèøèíäÿí äàùà áÿòÿðäèð,
Äîñòúèëäëè äöøìÿíèí ãàôèë çÿðáÿòè.
Íÿ áèëèðñèíèç, áÿëêÿ áó ýÿíú äÿ îüðóäóð. Î éÿãèí êàðâàíà ãîøóëóá-

äóð êè, ôöðñÿò òàïûá éîëäàøëàðûíà õÿáÿð åëÿñèí. Ìÿñëÿùÿò ýþðöðÿì êè,
îíó éóõóäà ãîéóá éîëà äöøÿê.
Êàðâàíäàêû ýÿíúëÿð ãîúàíûí ìÿñëÿùÿòèíè ãÿáóë åòäèëÿð. Ïÿùëÿâàíûí
ãîðõóñó ãÿëáëÿðèíÿ ÷þêäö, îíó éóõóäà ãîéóá éîëà ÷ûõäûëàð. Î áèð âàõò
éóõóäàí àéûëäû êè, ýöíÿø õåéëè ãàëõìûø, êàðâàíäàí èñÿ ùå÷ áèð ÿñÿð ãàë-
ìàìûøäû. Éàçûã íÿ ãÿäÿð äîëàíûá àõòàðäûñà, éîëó òàïà áèëìÿäè. Àú-ñóñóç
öçöãîéëó éûõûëäû, þëöìöíö ýþçöíöí ãàáàüûíà ýÿòèðÿðÿê äåäè:
Áåéò
____________ Äÿâÿëÿð éîëëàíäû, àðòäû ãÿì-êÿäÿð,
Ãÿðèáèí ùÿìäÿìè îëàð ãÿðèáëÿð.
251

Áåéò
Ãÿðèáÿ î àäàì âåðÿð ÿçèééÿò
Êè, þçö ýþðìÿìèø þìðöíäÿ ãöðáÿò.
Éàçûã áó ùàëäà èêÿí îâà ÷ûõûá, ãîøóíëàðûíäàí àéðû äöøìöø áèð øàù-
çàäÿ ýÿëèá îíóí éàíûíà ÷ûõäû âÿ îõóäóüó áó øåèðëÿðè åøèòäè.
Øàùçàäÿ ýÿíúè äèããÿòëÿ ýþçäÿí êå÷èðäè, ýþðêÿìèíè ñàäÿ, ÿùâàëûíû
èñÿ ïÿðèøàí ýþðöá ñîðóøäó:
— Ùàðàëûñàí, íåúÿ îëóá ýÿëèá áóðà ÷ûõìûñàí?
Ýÿíú áàøûíà ýÿëÿí ùàäèñÿëÿðèí áÿçèëÿðèíè íàüûë åòäè. Øàùçàäÿíèí
ãÿëáè ðèããÿòÿ ýÿëäè, îíà áÿõøèø, õÿëÿò âåðäè, þç øÿùÿðèíÿ ñàëàìàò ÷àò-
ìàñû ö÷öí åòèáàðëû áèð àäàìëà éîëà ñàëäû.
Àòàñû îíó ýþðäöêäÿ ÷îõ ñåâèíäè, ñàü-ñàëàìàò ãàéûòäûüû ö÷öí øöêöð
åòäè. Àõøàì îëäóãäà ýÿíú àòàñûíà ýÿìèäÿ ýÿìè÷èíèí âåðäèéè ÿçèééÿò-
äÿí, ãóéó áàøûíäà ÷ÿêäèéè ìÿøÿããÿòäÿí, ñÿùðàäà êàðâàí ÿùëèíèí îíà
ðÿâà ýþðäöéö õÿéàíÿòäÿí äàíûøäû. Àòàñû äåäè:
— Îüóë, ýåäÿíäÿ ñÿíÿ äåìÿäèììè êè, éîõñóëëàðûí ýöúëö ÿëëÿðè ñûí-
äûðûëìûø, ïÿùëÿâàí ãîëëàðû ãûðûëìûøäûð.
Áåéò
Íÿ ýþçÿë ñþéëÿäè éîõñóë ïÿùëÿâàí,
“Áèð ãûçûë éàõøûäûð, äàü ãÿäÿð çîðäàí”.
— Ëàêèí õÿçèíÿ òàïìàã ö÷öí çÿùìÿòÿ ãàòëàøìàã, ãÿëÿáÿ ÷àëìàã
ö÷öí þëöìëÿ ÷àðïûøìàã, òàõûë ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí äÿí ñÿïèá éåð øóìëàìàã
ëàçûìäûð. Ýþðìöðñÿíìè êè, àçàúûã ÿçèééÿò ÷ÿêìÿêëÿ íåúÿ õîø ðàùàòëûüà
÷àòäûì, áàëàúà àúûëûã äàäìàãëà íåúÿ øèðèí ùÿéàò òàïäûì?
Áåéò
Àðòûã éåìÿñÿ äÿ èíñàí ðóçèäÿí,
Ëàçûìäûð éåíÿ äÿ áèð èø ýþðÿñÿí.
Áåéò
____________ Íÿùÿíýäÿí ãîðõàðñà äÿíèçäÿ ãÿââàñ,
Ùå÷ çàìàí ãèéìÿòëè èíúèëÿð òàïìàç.
252

Äÿéèðìàíûí àëò äàøû ùÿðÿêÿò åòìÿäèéè ö÷öí áöòöí àüûðëûã îíóí öçÿ-
ðèíÿ äöøöð.
Øåèð
Ìàüàðà è÷èíäÿ íÿ òàïàð àñëàí?
Ó÷ìàéàí ãàðòàëà îâìó ýÿëÿúÿê!
Êèì åâäÿ îòóðóá ðóçè ýþçëÿñÿ,
Àõûðäà î äþíöá îëàð ùþðöì÷ÿê.
— Åé îüóë, áó äÿôÿ ôÿëÿê ñÿíÿ éàð, òàëåéèí ùóøéàð îëìóøäóð. Áèð
äþâëÿò ñàùèáè ñÿíÿ ðàñò ýÿëìèø, ÿëèà÷ûãëûã ýþñòÿðÿðÿê ùÿéàòà ãàéòàðìûø-
äûð. Áåëÿ ùàäèñÿ íàäèð ùàëëàðäà îëàð. Íàäèð ùàäèñÿëÿðÿ èñÿ áåë áàüëàìàã
îëìàç. Àìàíäûð, àéûã îë, òàìàùà äöøöá áèð äÿ áåëÿ áîø õÿéàëëàðà
àëäàíìà!
Áåéò
Îâëàìàç ùÿìèøÿ îâ÷ó àùóíó,
Áÿçÿí äÿ ïàð÷àëàð ïÿëÿíý îâ÷óíó.
Íå÷ÿ êè, íàüûë åäèðëÿð: Ôàðñ ùþêìäàðëàðûíäàí áèðèíèí áàðìàüûíäà

ãèéìÿòëè ãàøû îëàí áèð öçöê âàðìûø. Áèð ýöí î áèð íå÷ÿ éàõûí àäàìëàðû
èëÿ áèðëèêäÿ Øèðàçäà Ìöñÿëëàéÿ87 ýÿçìÿéÿ ÷ûõûð âÿ ÿìð åäèð êè, ùÿìèí
öçöéö ßçöäöääþâëÿ ìÿãáÿðÿñèíèí88 ýöíáÿçèíèí öñòöíÿ ñàíúñûíëàð. Êèì
íèøàí àëûá îõó öçöéöí ùàëãàñûíäàí êå÷èðñÿ, öçöê îíóí îëñóí. Ùþêì-
äàðûí éàíûíäà äþðä éöç ìÿùàðÿòëè îõ àòàí âàðìûø. Îíëàðûí ùàìûñû öçöéö
íèøàí àëûá àòûðëàð, ëàêèí ùå÷ áèðèíèí îõó öçöéÿ äÿéìèð. Òÿñàäöôÿí îðàäà
îéíàéûá, î éàí-áó éàíà ùàâàéû îõ àòàí áèð óøàüûí îõóíó êöëÿê ýÿòèðèá
öçöéöí ùàëãàñûíäàí êå÷èðèð. Áåëÿëèêëÿ, óøàã öçöéÿ ñàùèá îëóá âàðëàíûð.
Áóíäàí ñîíðà î óøàã îõ àòìàüû òÿðê åäèá êàìàíûíû éàíäûðûð. Úàìààò
áóíóí ñÿáÿáèíè ñîðóøäóãäà äåéèð:
Îíà ýþðÿ êè, ÿëäÿ åòäèéèì øþùðÿòè ñàõëàéà áèëèì.
Ãèòÿ
____________ Ìöìêöíäöð ýàù ãîúà, ìöäðèê áèð àëèì,
Ñÿùâ åòñèí, èøèíäÿ îëñóí íþãñàíû.
253

Ýàù äà áèð àíëàìàç, ùöíÿðñèç óøàã,
Ñÿùâÿí ñÿððàñò àòûá âóðñóí íèøàíû.
30. Ùåêàéÿò
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð øåéõ áèð ìàüàðàäà éóðä ñàëìûø, ãàïûñûíû úàìààòûí
öçöíÿ áàüëàìûøäû.
Øåèð
Äöíéàäà òÿê õèëàñ îëàð äöíéàäàí
Ãàïûíû öçöíÿ áàüëàéûá ãàëàí.
Ãÿíàÿòèí áÿðÿêÿòèíäÿí íÿ øàùëûã øþâêÿòèíèí ÿùÿìèééÿòè âÿ íÿ âàð-

ëûëàðûí äþâëÿòèíèí ãèéìÿòè îíóí íÿçÿðèíäÿ äåéèëäè:
Øåèð
Éîë÷óëóüó êèì þéðÿíñÿ äöíéàäà,
Þëÿíÿäÿê ùÿð éåòÿíÿ ÿë à÷àð.
Ùÿðèñëèéè àò áèð éàíà øàùëûã åò,
Òàìàùñûçûí áàøû äàèì óúàëàð.
Î òÿðÿôäÿêè ùþêìäàðëàðäàí áèðè õÿáÿð ýþíäÿðäè êè, “ìþìèí àäàì-

ëàðûí êÿðàìÿòè õàòèðèíÿ õàùèø åäèðèê êè, áèçèìëÿ äóç-÷þðÿê êÿñìÿéÿ ðà-
çûëûã âåðñèí”.
Øåéõ ðàçûëûã âåðäè, ÷öíêè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ ïåéüÿìáÿð äåéèáäèð êè, äÿ-
âÿòè ãÿáóë åäÿðëÿð, ÷àüûðûëàí éåðÿ ýåäÿðëÿð.
Ñàáàùû ýöí øåéõèí ùàëûíäàí õÿáÿð òóòìàã ö÷öí øàù îíóí çèéàðÿòèíÿ
ýåòäè. Øåéõ äÿðùàë éåðèíäÿí ñû÷ðàéûá îíó ãóúàãëàäû, òÿøÿêêöð åòäè, øàùû
ìÿäù åòìÿéÿ áàøëàäû.
Øàù ýåòäèêäÿí ñîíðà ìöðèäëÿðäÿí áèðè öðÿê åäèá øåéõäÿí ñîðóøäó:
— Áó ýöí øàùà ýþñòÿðäèéèíèç áó ùþðìÿò àäÿòèíèçÿ äöç ýÿëìèðäè, èíäèéÿ
ãÿäÿð áåëÿ åòäèéèíèçè ýþðìÿìèøäèê, ñÿáÿáè íÿ èäè? Äåäè:
— Åøèòìÿìèñèíèçìè äåéèáëÿð:
Áåéò
____________ Êèìèí ñöôðÿñèíäÿ áèð ëîüìà éåñÿí,
Ýÿðÿêäèð äóðàñàí õèäìÿòèíäÿ ñÿí.
254

Ëÿòèôÿ
Ìöìêöíäöð êè, þìöð áîéó ãóëàãëàð,
Åøèòìÿñèí úÿíý íÿüìÿñè, íåé âÿ òàð.
Ýþç áàúàðñà ñåéð åòìÿñèí ÷ÿìÿíè,
Ýþðìÿñèí áèð ëàëÿíè, éàñÿìÿíè.
Ïÿðãó áàëûíú îëìàñà äà áèð çàìàí,
Äàø öñòöíäÿ éàòàð éóõóñóç èíñàí.
Ãóúìàã ö÷öí òàïûëìàñà éàð ÿýÿð,
Þçöíö äÿ ãóúàãëàéàð áó ÿëëÿð.
Ëàêèí ãàðûí, ñÿáð åòìÿç àú ãàëàíäà,
“Éîõ” ñþçöíö áàøà äöøìÿç áèð àí äà.
____________
255

IV Ô ß Ñ È Ë
ÑÓÑÌÀÜÛÍ ÔÀÉÄÀËÀÐÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Äîñòëàðûìäàí áèðèíÿ äåäèì:
Äàíûøìàãäàí îíà ýþðÿ èìòèíà åäèðÿì êè, ÷îõ çàìàí ñþçöí éàõøûñû
äà îëóð, ïèñè äÿ; äöøìÿíëàð èñÿ éàëíûç ïèñèíè ýþðöðëÿð.
Äåäè: — Äöøìÿí éàõøûñûíû ýþðìÿñÿ éàõøûäûð.
Áåéò
Áÿëëèäèð êè, õåéèð èøèí øÿð ýþðöíÿð äöøìÿíÿ
Áèëÿ-áèëÿ éàëàíäàí î, áþùòàí äöçÿëäÿð ñÿíÿ.
Áåéò
Áèë ÿäàâÿò ýþçöíäÿ åéèáäèð ùÿð áèð ùöíÿð,
Ñÿäè — ýöëäöð, ëàêèí î, äöøìÿíÿ õàð ýþðöíÿð.
Áåéò
Ùÿéàò âåðÿí áó ýöíÿøèí þçö äÿ,
×èðêèí øåéäèð éàðàñàíûí ýþçöíäÿ.
2. Ùåêàéÿò
Áèð òàúèðÿ ìèí äèíàð çèéàí äÿéäè. Îüëóíà òàïøûðäû êè, áó ùàãäà ùå÷
êèìÿ áèð ñþç äåìÿñèí.
Îüëó äåäè:
— Åé àòà, ÿìð ñèçèíäèð, äåìÿðÿì. Ëàêèí áèð áàøà ñàë ýþðöì, ýèçëÿò-
ìÿéèí íÿ ôàéäàñû?
Äåäè:
— Îíäàí þòðö êè, ìöñèáÿò èêèãàò îëìàñûí: áèðè ñÿðìàéÿíèí ÿëäÿí
ýåòìÿñè, èêèíúèñè ãîíøóëàðûí òÿíÿ åòìÿñè.
Áåéò
____________ Äÿðäèíè äöøìÿíÿ ñþéëÿìÿ àìàí,
Ãÿëáèíäÿ òîé-áàéðàì åëÿéÿð ùàìàí.
256

3. Ùåêàéÿò
Àüûëëû-êàìàëëû, åëìëè, ìÿëóìàòëû áèð ýÿíú âàð èäè, ëàêèí òÿáèÿòÿí
àäàìëàðà óéóøìàç, àëèìëÿð ìÿúëèñèíäÿ áèð êÿëìÿ äÿ äàíûøìàçäû. Áèð äÿôÿ
àòàñû îíà äåäè:
— Åé îüóë, ñÿí äÿ ýþðöá áèëäèêëÿðèíäÿí áèð øåé äàíûø!
Äåäè:
— Ãîðõóðàì, áèëìÿäèêëÿðèìäÿí ñîðóøàëàð, õÿúàëÿò ÷ÿêÿì.
Øåèð
Äåéèðëÿð êè, áèð ñóôè89
Ìûõ ÷àëûðìûø áàøìàüûíà
Áèð õàí îíó òóòóá äåéèð:
“Íàë âóð àòûí àéàüûíà”.
Áåéò
Êèìñÿ áèð ñþç äåìÿç ñÿí ñóññàí ÿýÿð,
Ëàêèí ñþç äåäèíìè, äÿëèë äÿ ýþñòÿð.
4. Ùåêàéÿò
Ùþðìÿòëè áèð àëèìèí áèð äèíñèçëÿ (Àëëàù îíà ëÿíÿò åëÿñèí) ìö-
áàùèñÿñè äöøäö, ëàêèí îíóíëà ùþúÿòëÿøÿ áèëìÿäè. Ñþç ãàëõàíûíû éåðÿ
ãîéóá ýåðè ãàéûòäû. Áèðè îíà äåäè: — Áó ãÿäÿð áèëèê âÿ êàìàë ñàùèáè
îëìàüûíà áàõìàéàðàã, áèð äèíñèçèí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ áèëìÿäèí.
Äåäè:
— Ìÿíèì åëìèì Ãóðàí, ùÿäèñ âÿ øåéõëÿðèí äåäèéèíÿ ÿñàñëàíûð, î èñÿ
áóíëàðûí ùå÷ áèðèíÿ èíàíìûð, îíóí äåäèêëÿðè äÿ ìÿíèì èøèìÿ éàðàìûð.
Áåéò
Áèð êÿñ êè, Ãóðàíà èíàíìàéûð ùå÷
Úàâàáû îäóð êè, úàâàá âåðìÿ, êå÷!
5. Ùåêàéÿò
Ùÿêèì Úàëèíóñ90 ýþðäö êè, áèð íàäàí áèð àëèìèí éàõàñûíäàí òóòóá
îíó òÿùãèð åëÿéèð.
Äåäè:
____________
— ßýÿð î, àëèì îëñàéäû, íàäàíëà èøè áó äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûðìàçäû.
257

Øåèð
Àüûëëû îëàíëàð ùå÷ âàõò âóðóøìàç,
Àëèì íàäàíëàðà ùå÷ äÿ áàø ãîøìàç.
Ñþçöíö àúûãëà ñþéëÿñÿ íàäàí,
Àüûëëû äèíäèðÿð îíó ìåùðèáàí.
Èêè àëèì ãîéìàç áèð òöê ãûðûëñûí,
Èñòÿìÿçëÿð ñöëùÿ çÿíúèð âóðóëñóí.
Ùÿð èêè ñþçëÿøÿí îëàðñà úàùèë,
Åùòèðàì çÿíúèðèí òåç ãûðàðëàð áèë
Áèðèíÿ áèð íàäàí ÷èðêèí ñþç äåäè.
Î áèðè òÿìêèíëÿ áåëÿ ñþéëÿäè:
Ñÿí ìÿíäÿ ÷îõ åéèá àõòàðìà ùÿäÿð.
Áèëìÿçñÿí åéáèìè ìÿí áèëÿí ãÿäÿð!
6. Ùåêàéÿò
Ñÿùáàíè-Âàèë91 ôÿñàùÿòëÿ äàíûøìàãäà ìèñèëñèç èäè. Áåëÿ êè, áöòöí èë
áîéó äàíûøñàéäû, îíóí ñþçëÿðèíäÿ òÿêðàð ýþðìÿçäèí. ßýÿð áèð ñþçö
èêèíúè äÿôÿ äåìÿéÿ ìÿúáóð îëñàéäû, áàøãà èáàðÿëÿðëÿ èôàäÿ åäÿðäè. Áó-
íó äà äåéèì êè, ñàðàé õàäèìëÿðèíÿ ëàéèã õàñèééÿòëÿðäÿí áèðè äÿ ìÿùç
áóíäàí èáàðÿòäèð.
Øåèð
ßýÿð ñþç îëàðñà èíúÿ âÿ øèðèí,
Î ñþçö åøèäÿí äåéÿð àôÿðèí.
Áèð äÿôÿ äåäèíìè, òÿêðàð åòìÿ ñÿí,
Õîø îëàð ùàëâàíû áèð êÿðÿ éåñÿí.
7. Ùåêàéÿò
Åøèòìèøÿì êè, àëèìëÿðäÿí áèðè äåìèøäèð:
— Áàøãàñûíûí ñþçöíö êÿñèá äàíûøìàã, þç ãàíìàçëûüûíû åòèðàô åòìÿê
äåìÿêäèð.
Øåèð
Ùÿð ñþçöí åé àëèì, áàø-àéàüû âàð,
Ñþçöí àðàñûíà ñþç ãàòìà çèíùàð.
____________ Àüûëëû ñàêèòëèê ýþðìÿñÿ áèð àí,
Äèë à÷ûá áèð ñþç äÿ ñþéëÿìÿç èíàí.
258

8. Ùåêàéÿò
Ñóëòàí Ìàùìóäóí õèäìÿò÷èëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñè Ùÿñÿí Ìåéìÿíäè-
äÿí ñîðóøäó:
92
— Ñóëòàí ùàíñû ìÿñÿëÿ ùàããûíäà ñÿíèíëÿ ìÿñëÿùÿò åäèðäè?

Ùÿñÿí Ìåéìÿíäè úàâàá âåðäè:
— Ìÿíúÿ, î ìÿñÿëÿäÿí ñèçèí äÿ õÿáÿðèíèç âàð.
Äåäèëÿð:
— Ñóëòàí ñÿíÿ äåäèéèíè áèçÿ äåìèð.
Äåäè:
— Îíà ýþðÿ êè, áàøãàñûíà äåìÿéÿúÿéèìÿ àðõàéûíäûð. Áÿñ íÿ ö÷öí
ìÿíäÿí ñîðóøóðñóíóç?
Áåéò
Áèëäèéè ùÿð ñþçö ñþéëÿìÿç èíñàí,
Âåðìÿç øàù ñèððèíÿ áàøûíû ãóðáàí.
9. Ùåêàéÿò
Áèð åâè àëìàã ö÷öí áåù âåðìÿêäÿ òÿðÿääöä åäèðäèì. Áó çàìàí áèð
úóùóä äåäè êè, ìÿí áó ìÿùÿëëÿíèí áþéöêëÿðèíäÿíÿì, î åâè ìÿíäÿí
ñîðóø, ùå÷ áèð åéáè éîõäóð, àë!
Äåäè: — Ñÿíèí ãîíøóëóüóíäàí áàøãà!
Øåèð
Áó åâèí êè, ñÿíèí êèìè ãîíøóñó âàð, øöáùÿñèç,
Î åâ äÿéìÿç îíúà äèðÿì ñèêêÿñè ãÿëï ïóëà ùÿì.
Öìèä åòìÿê îëàð êè, ñÿí þëöá ýåòñÿí äöíéàäàí,
Î áèíàíûí ãèéìÿòè äÿ áÿëêÿ îëà ìèí äèðÿì.
10. Ùåêàéÿò
Áèð øàèð îüðóáàøûíûí éàíûíà ýåäèá îíó òÿðèôëÿäè. Îüðóáàøû øàèðè ñî-
éóíäóðóá êÿíääÿí ãîâìàüû ÿìð åòäè. Éàçûã ÷ûëïàã ùàëäà øàõòàäà ýå-
äÿðêÿí èòëÿð äàëûíúà äöøöá ùöðìÿéÿ áàøëàäûëàð. Èòëÿðè ãîâìàã ö÷öí
____________
éåð äÿí áèð äàø ýþòöðìÿê èñòÿäè, éåð äîí îëäóüóíà ýþðÿ äàøû ãîïàðà áèë-
ìÿäè. Äåäè:
259

— Áó íåúÿ ùàðàìçàäÿ úàìààòäûð êè, èòè à÷ûá, äàøû áàüëàéûáëàð!
Îüðóáàøû åéâàíäàí áóíó ýþðöá øàèðèí ñþçöíö åøèòäèêäÿ ýöëäö, îíó
éàíûíà ÷àüûðûá äåäè:
— Êþíëöí íÿ èñòÿéèð, ìÿíäÿí òÿëÿá åò!
Äåäè:
— Þç ïàëòàðëàðûìû ìÿíÿ áàüûøëà, ñÿíäÿí ÿíàì àëìàãäàíñà, áàø
ýþòöðöá ãà÷ìàã éàõøûäûð.
Áåéò
Áàøãàñûíûí õåéðèíÿ ÷àëûøàð úîìÿðä îëàí,
Ñÿíäÿí õåéèð óììóðàì, àíúàã éåòèðìÿ çèéàí.
Îüðóáàøûíûí îíà éàçûüû ýÿëèá ïàëòàðëàðûíû ãàéòàðäû, áèð êöðê, áèð ãÿ-
äÿð ïóë âåðèá ñåâèíäèðäè âÿ åâèíÿ ðàçû éîëà ñàëäû.
11. Ùåêàéÿò
Áèð ìöíÿúúèì åâÿ ýÿëäèêäÿ àðâàäûíûí éàä áèð êèøè èëÿ îòóðäóüóíó
ýþðäö. Ñþéöø ñþéäö, òÿùãèð åòäè, ùàé-êöé ñàëäû, äàâà-äàëàø áàøëàäû. Áó
ùàäèñÿíèí øàùèäè îëàí àðèô áèð àäàì äåäè:
Áåéò
Ùàðäàí áèëäèí ýþéëÿðèí öñò ãàòûíäà íÿ âàðäûð,
Áèëìèðñÿí þç åâèíäÿ áåëÿ áèýàíÿ âàðäûð?
12. Ùåêàéÿò
Ïèñ ñÿñëè áèð âàèçèí þç ñÿñèíäÿí õîøó ýÿëèðäè, åëÿ áîø-áîø ãûøãûðûðäû
êè, åëÿ áèë, ãàðüà ãàðûëäàéûð, éàõóä óëàã àíãûðûðäû.
Áåéò
Õÿòèá ßáöëôÿâàðèñèí93 êîáóä ñÿñè ÷ûõàíäà,
Àíãûðòûñû Èñòÿõðèäÿ94 ãàëà éûõàð áèð àíäà.
____________
Âàèç øàí-øþùðÿò ñàùèáè îëäóüóíäàí ãÿñÿáÿíèí ñàêèíëÿðè îíóí ïèñ
ñÿñèíÿ äþçöð, êþíëöíÿ äÿéìÿéè ìÿñëÿùÿò ýþðìöðäöëÿð.
260

Îíóíëà ýèçëè ÿäàâÿòè îëàí áàøãà áèð âàèç áèð ýöí îíóí ýþðöøöíÿ
ýÿëìèøäè, äåäè:
— Õåéð îëñóí, ñÿíè éóõóäà ýþðìöøÿì!
Äåäè:
— Íåúÿ ýþðìöñÿí?
Äåäè:
— Éóõóäà ýþðìöøÿì êè, ñÿíèí õîø ñÿñèí âàð, úàìààò äà ñÿíèí ñÿ-
ñèíäÿí ùÿçç àëûð.
Âàèç áèð ãÿäÿð ôèêðÿ ýåòäè, ñîíðà äåäè:
— Éàõøû îëäó êè, áåëÿ áèð éóõó ýþðöá åéáèìè ìÿíÿ àíëàòäûí. Ìÿëóì
îëóð êè, ìÿíèì ñÿñèì ïèñäèð, úàìààò óúàäàí îõóìàüûìäàí ÿçèééÿò ÷ÿ-
êèð. Ñþç âåðèðÿì êè, áó ýöíäÿí åòèáàðÿí óúà ñÿñëÿ îõóìàéûì.
Øåèð
Äîñòëàðäàí ùÿìèøÿ øèêàéÿòèì âàð
Êè, éàõøû äåéèðëÿð ïèñèìÿ îíëàð.
Åéáèìè ýþðÿðëÿð áèð ùöíÿð êèìè,
Ýöë ùåñàá åäÿðëÿð ùÿð òèêÿíèìè
Ùàðäàäûð ùÿéàñûç, ðÿçèë äöøìÿíèì
Êè, à÷ûá ýþñòÿðñèí åéáèìè ìÿíèì?!
13. Ùåêàéÿò
Áèð íÿôÿð Ñèíúàð95 ìÿñúèäèíäÿ çÿùëÿ òþêÿí áèð ñÿñëÿ àçàí âåðÿðäè.
Ìÿñúèäèí ñàùèáè ÿäàëÿòëè âÿ õîø òÿáèÿòëè áèð ÿìèð èäè, îíóí êþíëöíö ñûí-
äûðìàã èñòÿìèðäè, îíà ýþðÿ äåäè:
— Àé êèøè, áó ìÿñúèäèí ãÿäèìäÿí áÿðè õöñóñè àçàí÷ûëàðû âàð, ùÿð áè-
ðèñè ìÿíäÿí áåø äèíàð àëûð. Ñÿíÿ îí äèíàð âåðÿðÿì, áó øÿðòëÿ êè, ýåäèá
áàøãà ìÿñúèääÿ àçàí âåðñÿí.
Îíëàð ðàçûëàøäûëàð. Î ýåòäè âÿ áèð ìöääÿò ñîíðà áóðàäàí êå÷ÿðêÿí
ÿìèðèí éàíûíà ýÿëèá äåäè:
— Åé ùþêìäàð, îí äèíàð âåðèá ìÿñúèääÿí ÷ûõàðòìàãäà ìÿíÿ çöëì
åäèáñÿí; ýåòäèéèì éåðäÿ áàøãà ìÿñúèäÿ êþ÷ìÿê ö÷öí 20 äèíàð âåðèðëÿð,
ãÿáóë åòìèðÿì.
ßìèð ãÿøø åäèíúÿ ýöëäö âÿ äåäè:
____________
— Àéûã îë, ÿëëè äèíàðà ðàçû îëìàéûíúà ýåòìÿ!
261

Áåéò
Áû÷àã èëÿ øöøÿ öñòäÿí úàí ñûõàð ýèë ãàøûìàã;
Êîáóä ñÿñèí äàùà áÿòÿð ãàøûéàð ùÿð êþíëö áàõ.
14. Ùåêàéÿò
Ïèñ ñÿñëè áèð øÿõñ óúàäàí Ãóðàí îõóéóðäó. Îíóí éàíûíäàí êå÷ÿí
áèð àðèô ñîðóøäó:
— Áó Ãóðàí îõóìàüûí ö÷öí ñÿíÿ íÿ ãÿäÿð âåðèðëÿð?
Äåäè:
— Ùå÷ íÿ ãÿäÿð.
Äåäè:
— Áÿñ íÿ ö÷öí þçöíÿ ÿçèééÿò âåðèðñÿí?
Äåäè:
— Àëëàù õàòèðèíÿ îõóéóðàì.
Äåäè:
— Àëëàù õàòèðèíÿ, îõóìà!
Øåèð
Áó àâàçëà îõóñàí Ãóðàí éÿãèí,
Àïàðàðñàí ìöñÿëìàíëûã ðþâíÿãèí.
____________
262

V ÔßÑÈË
ÅØÃ Âß ÚÀÂÀÍËÛÃ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Ùÿñÿí Ìåéìÿíäèäÿí ñîðóøäóëàð:
— Ñóëòàí Ìàùìóäóí ùÿð áèðè äöíéà ýþçÿëè àäëàíäûðûëà áèëÿúÿê áó
ãÿäÿð ãóëàìû îëäóüó ùàëäà, íÿ ö÷öí Àéàçû96 ùàìûñûíäàí ÷îõ èñòÿéèð,
ùàëáóêè, Àéàç î ãÿäÿð äÿ éàðàøûãëû äåéèëäèð.
Äåäè: — Öðÿéÿ éàòàí, ýþçÿ äÿ õîø äÿéÿð.
Øåèð
Ïàäèøàù ùÿð êÿñÿ åëÿñÿ ùþðìÿò.
Ïèñ èø äÿ òóòñà, ùåé òÿðèô îëóíàð.
Øàù êèìäÿí àçàúûã áÿäýöìàí îëñà.
ßí éàõûí àäàìû ÷ûõìàç ùàâàäàð.
Øåèð
Êèì íÿéÿ áàõàðñà èíêàð ýþçöéëÿ,
Éóñèô ùöñíöíÿ äÿ ÷èðêèíäèð äåéÿð.
Ëàêèí ìÿùÿááÿòëÿ î, äèâÿ áàõñà,
Ýþçöíÿ ìèñèëñèç ìÿëÿê ýþðöíÿð.
2. Ùåêàéÿò
Äåéèðëÿð áèð õàúÿíèí ÷îõ ýþçÿë áèð ãóëó âàð èäè âÿ õàúÿ îíóíëà
äîñòëóã áöñàòû ãóðìàã èñòÿéèðäè. Äîñòëàðûíäàí áèðèíÿ äåäè: — Ùåéèô áó
áîé-áóõóíäàí, áó ýþçÿëëèêäÿí êè, þçö êîáóä, äèëè óçóíäóð.
Äåäè: — Ãàðäàøûì, åéø-èøðÿò êå÷èðäèéèí àäàìäàí ùþðìÿò ýþçëÿìÿ,
àøèã-ìÿøóãëóã îðòàéà ÷ûõàíäà, ùàêèì-ìÿùêóìëóã àðàäàí ãàëõàð
Áåéò
Õàúÿ áèð íàçÿíèí áèð ïÿðèñèôÿò —
Ãóë èëÿ îéíàðêÿí ýöëÿðñÿ öçö,
____________ Òÿÿúúöá äåéèëäèð ãóëó íàç åòñÿ,
Íàç ÷ÿêñÿ ùÿâÿñëÿ õàúÿíèí þçö...
263

3. Ùåêàéÿò
Ýþðäöì áèð çàùèä åøã è÷èíäÿ éàíûð, íÿ ñÿáð åäÿ áèëèð, íÿ äÿðäèí à÷ûð.
×îõ ÿçèééÿò ÷ÿêèð, ÷îõ ìÿçÿììÿò åøèäèð, ëàêèí ôèêðèíäÿí äþíìÿéèð âÿ
äåéèðäè:
Øåèð
ßëèìè öçìÿðÿì ìÿí ÿòÿéèíäÿí,
Áèð èòè ãûëûíúëà âóðñàí äà ìÿíè.
Àõû ñÿíäÿí áàøãà öìèäèì éîõäóð,
Ãà÷ñàí áèë òàïàðàì éåíÿ äÿ ñÿíè.
Áèð äÿôÿ îíó äàíëàéûá äåäèì:

— Ñÿëèñ ÿãëèíÿ íÿ îëìóøäóð êè, õÿñèñ íÿôñèí îíà öñòöí ýÿëäè?
Áèð àç ôèêðÿ ýåòäè, ñîíðà äåäè:
Øåèð
Ùàðàéà ýèðÿðñÿ åøãèí ñóëòàíû,
Àëàð èðàäÿäÿí òàáö-òÿâàíû.
×èðêàáà ãÿðã îëàí áè÷àðÿ ìÿýÿð,
Äöíéàäà ùå÷ òÿìèç éàøàéà áèëÿð?
4. Ùåêàéÿò
Áèðèñè êþíëöíö âåðìèø, úàíûíäàí êå÷ìèøäè. Ëàêèí ýþç äèêäèéè éåð
ãîðõóëó, ýåòìÿê èñòÿäèéè éåð òÿùëöêÿëè èäè: ùàçûð êþêÿ äåéèëäè êè, ÿë àòûá
ýþòöðñöí, õàì úöúÿ äåéèëäè êè, òåç òîðà äöøñöí.
Áåéò
Ïóëóíà áàõìàçñà íàçÿíèí äèëáÿð,
Ãûçûëûí òîðïàãëà îëàð áÿðàáÿð.
Éåíÿ íÿñèùÿò åäÿðÿê îíà äåäèëÿð: — Áó ñåâäàäàí ÿë ÷ÿê, ÷îõëàðû áó

õàì õÿéàëà äöøìöø, ëàêèí ýþð íåúÿ îëìóø, íÿ ùàëà äöøìöøëÿð?!
Íàëÿ ÷ÿêèá äåäè:
Øåèð
____________ À äîñòëàð, åòìÿéèí ìÿíÿ íÿñèùÿò
Êè, ìÿíèì ýþçëÿðèì îíäàäûð ôÿãÿò,
264

Úÿíýàâÿð ìÿùâ åäÿð çîðëà äöøìÿíè,
Éàð èñÿ íàç èëÿ þëäöðöð ìÿíè.
Î íåúÿ ìÿùÿááÿòäèð êè, úàí ãîðõóñóíäàí úàíàíäàí ÿë ÷ÿêÿñÿí?!
Øåèð
Ñÿí ÿýÿð þçöíö óíóòìàìûøñàí,
Ñÿíèí àøèãëèéèí éàëàíäûð äåìÿê.
Äîñò èëÿ áèðëÿøìÿê ìöìêöí äåéèëñÿ,
Îíóí àðçóñóéëà þëÿñÿí ýÿðÿê.
Áåéò
Èìêàí òàïñàì òóòàðàì ÿòÿéèíäÿí íèýàðûí,
Éîõñà ýåäèá þëÿðÿì, ãàïûñûíäà î éàðûí.
Îíóí èøëÿðè èëÿ ìàðàãëàíàí, ãàéüû ýþñòÿðèá ñÿùùÿòèíèí ùàéûíà ãàëàí

éàõûí àäàìëàðû ÷îõ ñÿé ýþñòÿðäèëÿð, þéöä âåðäèëÿð, éàëâàðûá-éàõàðäûëàð,
õåéðè îëìàäû.
Áåéò
Òÿáèáèì äåéèð êè, ñÿáð åéëÿ, äàéàí,
Áó ùÿðèñ íÿôñ èñÿ äþçìÿéèð áèð àí.
Øåèð
Áèëèðñÿíìè íàçëû äèëáÿð áèð ýåúÿ,
Àøèãàíÿ ïû÷ûëäàäû ýèçëèúÿ.
Áåëÿ äèããÿò âåðèðêÿí ñÿí þçöíÿ,
Ùå÷ ãèéìÿòèì ýþðöíÿðìè ýþçöíÿ?
Íàüûë åäèðëÿð êè, îíóí àøèã îëäóüó øàùçàäÿéÿ õÿáÿð ÷àòäûðäûëàð êè,
÷îõäàíäûð õîø òÿáèÿòëè, øèðèíäèë áèð úàâàí áó òÿðÿôëÿðÿ ýÿëèá-ýåäèð, ýþ-
çÿë ñþçëÿð äàíûøûð, ìÿíàëû ñþùáÿòëÿð åäèð. Äåéÿñÿí, ãÿëáèíäÿ áèð ìÿ-
ùÿááÿò, áàøûíäà áèð ñåâäà âàð.
Øàùçàäÿ áàøà äöøäö êè, úàâàíûí êþíëöíö ÷àëìûø, îíó þç áÿëà ýèðäà-
áûíà ñàëìûøäûð. Òåç àòà ìèíèá î òÿðÿôÿ ýåòäè. Úàâàí óçàãäàí øàùçàäÿíèí
____________
ýÿëäèéèíè ýþðäöêäÿ àüëàéàðàã äåäè:
265

Áåéò
Ãàòèëèì éåíÿ äÿ ýÿëèá äàéàíäû,
Ñàíêè ãóðáàíûíà öðÿéè éàíäû.
Øàùçàäÿ úàâàíû õîø äèíäèðäè, êåôèíè ñîðóøäó, àäû, éåðè, ñÿíÿòèëÿ ìà-
ðàãëàíäû, úàâàí äîñòëóã äÿðéàñûíà åëÿ ãÿðã îëìóøäó êè, íÿôÿñ àëìàüà
òàãÿòè, úàâàá âåðìÿéÿ ãöäðÿòè îëìàäû.
Áåéò
ßçáÿðäÿí áèëñÿí äÿ Ãóðàíû èíàí,
×àøñàí ÿëèô, áåé äÿ ÷ûõàð éàäûíäàí.
Øàùçàäÿ äåäè: — Íÿ ö÷öí ìÿíèìëÿ äàíûøìûðñàí, ìÿí äÿ äÿðâèøÿì,

äÿðâèøëÿðëÿ îòóðóá-äóðàíàì, ùÿòòà îíëàðà ãóëàüû ñûðüàëû áèð ãóëàì.
Áó çàìàí ìÿùáóáóíóí íÿâàçèøèíäÿí ãöââÿò àëàí úàâàí áàøûíû
äîñòëóã äÿðéàñûíûí äàëüàëàðû àðàñûíäàí ÷ûõàðàðàã äåäè:
Áåéò
Ñÿíèíëÿ áèð ìÿêàíäà îëìàã áèð ÿìðè-ìàùàë,
Ñÿí ñþçÿ äèë à÷àíäà îëàð ìÿíèì äèëèì ëàë.
Áóíó äåäè, áÿðêäÿí áèð íÿðÿ ÷ÿêäè âÿ úàíûíû ùàããà òÿñëèì åòäè...
5. Ùåêàéÿò
Ñîí äÿðÿúÿ ýþçÿë áèð øàýèðä âàð èäè, èíñàí òÿáèÿòè ýþçÿëëèéÿ ìåéë åò-
äèéè ö÷öí ìöÿëëèì äÿ îíà ìàèë îëìóøäó.
Îíà ýþðÿ áàøãà øàýèðäëÿðÿ åòäèéè ÿçèééÿò âÿ òÿíáåùè îíà ðÿâà ýþð-
ìÿçäè. Òÿêëèêäÿ ðàñò ýÿëÿíäÿ èñÿ îíà áåëÿ äåéÿðäè:
Øåèð
Åé ìÿëÿê, ìÿí ñÿíÿ åëÿ âàëåùÿì,
Êè, áöòöí âàðëûüûì ÷ûõûá éàäûìäàí.
____________ Êèðïèéèí ãÿëáèìÿ îõëàð àòñà äà,
Ìÿí êèðïèê âóðìàéûá áàõàðàì ùåéðàí.
266

Áèð äÿôÿ øàýèðä îíà äåäè: — Äÿðñèìÿ íÿçÿð éåòèðäèéèí êèìè, òÿðáè-
éÿìÿ äÿ ôèêèð âåð êè, õîøóíà ýÿëìÿéÿí øåéëÿðè äöçÿëòìÿéÿ ÷àëûøûì.
Äåäè: — Åé îüëàí, ñÿí áóíó áàøãàëàðûíäàí ñîðóø, î ýþçëÿ êè, ìÿí
ñÿíÿ áàõûðàì, ùöíÿðäÿí áàøãà áèð øåé ýþðìöðÿì.
Øåèð
Áÿäõàùûí ýþçëÿðè ÷ûõñûí äöíéàäà,
Ýþðöð íþãñàí êèìè ùÿð ùöíÿðèíè.
Âàðñà éåòìèø åéáèí, áèðúÿ ùöíÿðèí.
Äîñò àíúàã ýþðÿð î áèð ùöíÿðèíè.
6. Ùåêàéÿò
Éàäûìäàäûð, áèð ýåúÿ ñåâèìëè äèëáÿðèì ãàïûäàí ýèðäè, îíó ýþðúÿê þçö-
ìö èòèðèá åëÿ òÿëÿñèê àéàüà ãàëõäûì êè, ÿòÿéèì éåëëÿíèá ÷ûðàüû ñþíäöðäö.
Áåéò
Áó, éóõóìó, ýöí ÷ûõûá ãàòû çöëìÿòè áîüäó.
Áó õîøáÿõòëèê öëêÿðè ÿúÿá ùàðàäàí äîüäó!
Î îòóðäó âÿ ýèëåéëÿíèá äåäè:
— Ìÿíè ýþðúÿê ÷ûðàüû ñþíäöðìÿéèíäÿ íÿ ìÿíà âàð?
Äåäèì:
— Áóíóí èêè ìÿíàñû âàð, áèðèíúè áóäóð êè, ñÿíè ýþðöá ýöíÿø ÷ûõäû-
üûíû çÿíí åòäèì, èêèíúèñè èñÿ áó øåðè õàòûðëàäûì:
Øåèð
Øàìûí ãàáàüûíû áèð ÷èðêèí êÿññÿ,
Òóò þëäöð î ñààò ãîé ýþðñöí ùàìû.
Éîõ, ÿýÿð øèðèíäèë áèð íàçÿíèíñÿ,
Éàïûø ÿòÿéèíäÿí òåç ñþíäöð øàìû.
7. Ùåêàéÿò
Áèðè ÷îõäàí èäè êè, äîñòóíó ýþðìöðäö; ñîðóøäó:
— Ùàðäàñàí, íÿ âàõòäàíäûð èíòèçàðûíû ÷ÿêèðÿì.
____________
Äåäè:
— Èíòèçàð ÷ÿêìÿê òÿíýÿ ýÿëìÿêäÿí éàõøûäûð.
267

Øåèð
Ýåú ýÿëäèí åé íàçëû ìÿñòàíÿ ýþçÿë,
×ÿêìÿðÿì éàõàíäàí áó òåçëèêëÿ ÿë.
Õîø îëìàç ìÿøóãè ýþðìÿê íöäðÿòÿí,
Ëàçûìäûð éàðûíû òåç-òåç ýþðÿñÿí.
Ùèêìÿò. ßýÿð ñåâýèëèí þç éîëäàøëàðû èëÿ ñÿíèí éàíûíà ýÿëÿðñÿ, äå-

ìÿê, èíúèòìÿê ö÷öí ýÿëìèøäèð, ÷öíêè áó ùàëäà éà ãûñãàíúëûã áàø âåðÿ-
úÿêäèð, éà äöøìÿí÷èëèê.
Áåéò
Äîñòëàðëà ñÿí ìÿíè ýþðìÿéÿ ýÿëñÿí,
Äàâà àõòàðûðñàí, ñöëùÿ äÿ ýÿëñÿí.
Øåèð
Éàð ÿüéàðëà áèð àíëûüà áåëÿ ñþùáÿò åäÿðêÿí,
Ãåéðÿòèìäÿí òèòðÿäèì ìÿí àç ãàëäû êè, âåðÿì úàí.
Ýöëöá äåäè: ìÿí ìÿúëèñëÿð ÷ûðàüûéàì, åé Ñÿäè!
Ìÿíÿ íÿ âàð áèð ïÿðâàíÿ þçöíö åòñÿ ãóðáàí.
8. Ùåêàéÿò.
Éàäûìäàäûð, ãÿäèì çàìàíëàðäà áèð äîñòóì âàð èäè, áèð ãàáûãäà èêè
áàäàì è÷è êèìè éàøàéûðäûã. Áèðäÿí áàøãà éåðÿ ýåòìÿëè îëäó. Áèð ìöä-
äÿòäÿí ñîíðà ãàéûòäûãäà øèêàéÿòëÿíìÿéÿ áàøëàäû âÿ äåäè:
— Áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ ìÿíÿ áèð ãàñèä áåëÿ ýþíäÿðìÿéèáñÿí!
Äåäèì:
— Ðÿâà ýþðìÿäèì êè, ãàñèäèí ýþçö ñÿíèí úàìàëûíûí íóðó èëÿ èøûã-
ëàíñûí, ìÿí èñÿ ìÿùðóì ãàëûì.
Øåèð
Êþùíÿ äîñòóì, ýÿë ñÿí ìÿíÿ þç äèëèíëÿ òþâáÿ âåðìÿ,
Ùÿð êÿñ ìÿíè ãûëûíú èëÿ áó úöð éîëà ãîéà áèëìÿç.
____________
Ïàõûëëûüûì òóòóð ùÿð êèì ñÿíÿ áàõñà äîéóíúà éàð,
Ñîíðà éåíÿ äåéèðÿì êè, ùå÷ êèì ñÿíäÿí äîéà áèëìÿç.
268

9. Ùåêàéÿò
Ýþðäöì áèð àëèì áèðèíÿ àøèã îëìóø, ïÿðäÿ äÿ ñèððèíèí öçÿðèíäÿí ýþ-
òöðöëìöøäö. ×îõ èçòèðàá ÷ÿêèð, àüûð ÿçèééÿòëÿðÿ äàâàì ýÿòèðèðäè. Áèð
äÿôÿ îíà öðÿê-äèðÿê âåðèá äåäèì: — Áèëèðÿì ñÿíèí áó äîñòëóãäàí ìÿã-
ñÿäèí áèðèíÿ ÿçèééÿò âåðìÿê, áó ìÿùÿááÿòäÿí èñòÿéèí áèðèíèí ãÿëáèíè
èíúèòìÿê äåéèëäèð. Áåëÿ îëàí ùàëäà àëèìÿ éàðàøìàç êè, íàùàã éåðÿ ýö-
íàùà áàòñûí, áèð òÿðáèéÿñèçèí öñòäÿ þçöíö ùþðìÿòäÿí ñàëñûí.
Äåäè: — Åé ÿçèç äîñò, ýÿë ìÿçÿììÿò ÿëèíè áó äÿðäëè éàõàìäàí ÷ÿê,
ñÿíèí åòäèéèí áó ìÿñëÿùÿò ùàããûíäà ìÿí äÿôÿëÿðëÿ äöøöíìöøÿì, ýþð-
ìöøÿì êè, îíóí úÿôàñûíà äþçìÿê, àéðûëûüûíà òàá ýÿòèðìÿêäÿí éöíýöë-
äöð. Àëèìëÿð äåéèáëÿð êè: “Ñþçö öðÿéÿ ñàëûá äÿðä åòìÿê, ýþçö ýþçÿëäÿí
àéûðìàãäàí àñàíäûð”.
Øåèð
Àéðû ãàëìàã ìöøêöëñÿ áèð äèëáÿðäÿí,
Çöëì åòñÿ äÿ ýÿðÿê çöëìÿ äþçÿñÿí.
Áèð ýöí ÷ÿêäèì ÿëëÿðèíäÿí ÿëàìàí,
Ñîíðà îëäóì åòäèéèìäÿí ïåøèìàí.
Éàð ýÿðÿêäèð éàð éîëóíäà úàí âåðÿ,
Íÿ êè áèð ñþç äåéÿíäÿ î éàí âåðÿ.
Þçö áèëÿð éà ÷àüûðàð, éà ãîâàð,
Ìÿýÿð îíäà äåéèëìè ùÿð èõòèéàð?!
10. Ùåêàéÿò
Úàâàíëûã âàõòëàðûíäà, áèëäèéèí öçðÿ ùàìûíûí áàøûíà ýÿëäèéè êèìè, ìÿí
äÿ áèð ýþçÿëÿ àøèã îëìóø, àíä è÷èá ÿùä-ïåéìàí áàüëàìûøäûì, þçö õî-
øÿõëàã, öçö èñÿ îí äþðä ýåúÿëèê àé êèìè ïàðëàã èäè.
Áåéò
Éàð öçöíöí íÿáàòû áàõ àá-ùÿéàò è÷èá ýöëÿð,
Êèì êè, íàáàòÿ ìåéë åäÿð øÿêêÿðèíÿ ñàëàð íÿçÿð*
____________
*
Áó áåéòäÿêè “Íÿáàò” ñèçö áèðèíúè ìèñðàäà îò (ñÿáçè), èêèíúè ìèñðàäà íàáàò (ãÿíä)
ìÿíàñûíäàäûð. (Ìöòÿðúèì)
269

Òÿñàäöôÿí îíäàí õîøà ýÿëìÿéÿí áèð ùÿðÿêÿò áàø âåðäè, öðÿéèì ñûíäû,
ñèäãèì ñèéðèëäè, ìÿùÿááÿò äàøûíû àòûá äåäèì:
Áåéò
Áèð éîë òàï ýåò ñÿí äÿ ìÿãñÿäÿ àñàí,
Áàðû áàõ þçöíÿ, áèçÿ áàõìûðñàí.
Åøèòäèì êè, ýåäÿ-ýåäÿ äåéèðäè:
Áåéò
Éàðàñà ñåâìèðñÿ íóðëó ýöíÿøè,
Ýöíÿøèí ÿñêèëìÿç áóíäàí àòÿøè.
Áóíäàí ñîíðà î, áàøãà øÿùÿðÿ ýåòäè. Àììà ñþçö ìÿíÿ éàìàí éåð åòäè.
Áåéò
×ûõäû ÿëäÿí éàð âÿñëè, ýåòäè øàäëûã íåìÿòè
Êèì ÿçàáäàí ÿââÿë àíëàð âàð îëàí õîø ëÿççÿòè?
Áåéò
Ãàéûò, ýÿë, âóð, þëäöð, áó þëöì, áèëñÿí
Õîøäóð ìÿíÿ, ñÿíñèç þìöð ñöðìÿêäÿí.
Øöêöð îëñóí êè, áèð ìöääÿòäÿí ñîíðà ýåðè ãàéûòäû, ÷ÿíÿñèíèí àëìàúûüû
ùåéâà êèìè çÿðèô òöêëÿðëÿ þðòöëìöø, ðÿíýè ñîëìóø, ÿââÿëêè ýþçÿëëèêäÿí
áèð íèøàí ãàëìàìûøäû. Öìèä åäèðäè êè, äóðóá öçöíäÿí þïÿúÿéÿì. Îòó-
ðóá öçöìö êÿíàðà ÷åâèðäèì âÿ äåäèì:
Øåèð
Î ýöí êè úÿìàëûí õÿòòè ýþçÿëäè,
Ãîéìàäûí áèð ñàëàì î õÿòòÿ íÿçÿð.
____________ Áó ýöí ñöëù åäÿðÿê ýÿëìèøñÿí ÷öíêè,
Ãîéóëóá î õÿòòÿ èíäè çèð-çÿáÿð.
270

Øåèð
Òàçÿ áàùàðûì, âàðàüûí ñîëäó áàõ,
Ãîéìà, ãàçàí, ñþíäö, áó îä, áó îúàã.
Áóíúà ÷ÿêèá ñÿí þçöíö äàðòìà ýÿë,
Àíëà äàùà èíäè äåéèëñÿí ýþçÿë.
Ýåò îíó òàï êèì ñÿíÿ ïàáÿíä îëà,
Áèð êÿñÿ íàç åò êè, ñÿíÿ áÿíä îëà.
Øåèð
Äåäèëÿð êè, áàüäà ýþéÿðòè õîøäóð,
Ñþçöí äîüðóñóíó äåéÿíëÿð áèëÿð.
Éÿíè ýþçÿë öçäÿ òÿð ñÿáçè áèòñÿ,
Àøèã ìÿôòóí îëóá òÿìÿííà äèëÿð.
Ëàêèí ãàíãàë áèòìèø ñÿíèí öçöíäÿ,
Éîëäóãúà äàùà ÷îõ àðòûá éöêñÿëÿð.
Øåèð
Ñÿáð åòñÿí, åòìÿñÿí áóíó éàõøû áèë,
Ýþçÿëëèê ÿééàìû êå÷èá ýåäÿúÿê.
Ñÿíèí òÿê úàíûìäàí ÿë ÷ÿêìÿñÿéäèì,
Ñàããàëû ãîéìàçäûì ÷ûõà ùÿøðÿäÿê.
Øåèð
Éàðûìäàí ñóàë åòäèì: ùàíû î ùöñíö úàìàë,
Ãàðàëìûøäûð àé öçöí, áàòìûñàí äÿðäÿ-üÿìÿ.
Úàâàá âåðäè: áèëìèðÿì áó öçöìÿ íÿ îëäó
Ýþðöíöð ùöñíöì ö÷öí áàòìûø áåëÿ ìàòÿìÿ.
11. Ùåêàéÿò
Áàüäàä áÿäÿâè ÿðÿáëÿðèíèí áèðèíäÿí ñîðóøäóëàð:
— Éåíèéåòìÿëÿð ùàããûíäà íÿ äåéÿ áèëÿðñÿí?
Äåäè: — Îíëàðäàí õåéèð óììà, íÿ ãÿäÿð êè, ýþçÿë âÿ çÿðèôäèðëÿð,
____________
êîáóäëóã åäÿðëÿð, åëÿ êè, ÷èðêèíëÿøèá êîáóäëàøäûëàð, ìÿùÿááÿò ýþñòÿðèá
äîñòëóã åäÿðëÿð.
271

Íÿçì
Éåíèéåòìÿ íÿ ãÿäÿð êè, ýþçÿëäèð,
Äèëè àúû îëàð, õèñëÿòè éàìàí.
Åëÿ êè, öçöíöí ýöëøÿíè ñîëäó,
Ùàìûéà äèë òþêöá îëàð ìåùðèáàí.
12. Ùåêàéÿò
Áèð àëèìäÿí ñîðóøäóëàð: — Áèð àäàì ýþçÿë áèð íèýàðëà õÿëâÿò îòàüà
÷ÿêèëÿ, ãàïûíû äàëäàí áàüëàéà, ðÿãèáëÿð éóõóëàìûø, øÿùâÿò úîøìóø îëà,
ÿðÿáëÿð äåìèøêÿí: “Õóðìàëàð äÿéìèø, áàüáàí éàòìûø îëà”, èíñàí þç
íÿôñèíè ñàõëàéûá ýþçÿëëÿðèí ÿëèíäÿí ãóðòàðà áèëÿð, éà éîõ?
Àëèì äåäè:
— Ýþçÿëëÿðèí ÿëèíäÿí ãóðòàðñà äà, ñþç ýÿçäèðÿíëÿðèí äèëèíäÿí ãóð-
òàðà áèëìÿç.
Áåéò
Èíñàí ãóðòàðñà äà ïèñ ÿìÿëèíäÿí.
Ãóðòàðìàç áÿäõàùûí òÿíÿëÿðèíäÿí.
Áåéò
Áàúàðàðñàí áèð èø ýþðöá ñàëìàéàñàí ñÿñÿ ñÿí,
Áàúàðìàçñàí ëàêèí õàëãûí äèëëÿðèíè êÿñÿñÿí.
13. Ùåêàéÿò
Òóòóãóøó èëÿ ãàðüàíû áèð ãÿôÿñÿ ñàëìûøäûëàð. Òóòóãóøó ãàðüàíûí
÷èðêèí ñèôÿòèíè ýþðìÿêäÿí õîøëàíìàéàðàã, þç-þçöíÿ äåéèðäè:
— Áóíóí íÿ êèôèð, åéáÿúÿð âÿ éþíäÿìñèç ñèð-ñèôÿòè âàð?! Êàø àðàìûç-
äà ìÿüðèáëÿ ìÿøðèã ãÿäÿð ìÿñàôÿ îëàéäû!
Øåèð
Ùÿð êÿñ ñÿùÿð äóðàíäà ýþðñÿ ñÿíèí öçöíö,
____________
Îíóí ïàðëàã ýöíäöçö òóòãóí àõøàìà äþíÿð.
272

Ñÿíèí êèìè áèð íàúèíñ ñÿíÿ ùÿìäÿì îëìàëû,
Òÿÿññöô êè, äöíéàäà ñÿíÿ òàé éîõ áèð áÿøÿð.
Äàùà ãÿðèáÿñè îðàñûíäà èäè êè, ãàðüà äà òóòóãóøó èëÿ áèð éåðäÿ îë-
ìàãäàí êÿäÿðëÿíÿðÿê òÿÿññöôëÿíèð âÿ ùÿéàòûíûí ýåäèøèíäÿí øèêàéÿòëÿ-
íèá äåéèðäè:
— Áÿõòèì ãàðà, òàëåéèì äþíöê, ôÿëÿê âÿôàñûç èìèø! Ìÿí ýÿðÿê èíäè
áèð ãàðüà èëÿ áèð áàüäà äèâàð öñòÿ íàçëàíà-íàçëàíà ýÿçÿ èäèì!
Áåéò
Ñûõàð ìþìèíëÿðè ñàíêè áèð çèíäàí,
Ðèíäëÿðëÿ áèð éåðÿ äöøäöéö çàìàí.
Ýþðÿñÿí íÿ ýöíàù èøëÿìèøÿì êè, ðóçèýàð ìÿíè úÿçàëàíäûðûá áåëÿ õÿáèñ,

ëîâüà âÿ íàúèíñ áèð àõìàãëà ùÿìñþùáÿò åòìèø âÿ ôÿëàêÿòÿ ñàëìûøäûð.
Øåèð
Øÿêëèíè ÷ÿêñÿëÿð äèâàðà ñÿíèí,
Î åâÿ ùå÷ éàõûí ýÿëìÿç áèð èíñàí.
Áåùèøòäÿ ñÿí îëñàí ÿýÿð, àäàìëàð,
Ãà÷ûá úÿùÿííÿìäÿ ñàëàðëàð ìÿêàí.
Áó ìÿñÿëè îíà ýþðÿ ýÿòèðäèì áàøà äöøÿñÿí êè, àëèì àäàì úàùèëÿ íÿ
ãÿäÿð íèôðÿò åäÿðñÿ, úàùèë éöç äÿôÿ, ìèí äÿôÿ àðòûã îíà íèôðÿò áÿñëÿéÿð.
Øåèð
Ðèíäëÿð ìÿúëèñèíäÿ âàðäû áèð çàùèä,
Áÿëõëè áèð úàâàí îíà äåäè: “Ñóñ!
Íàðàçû îëñàí äà ãàøãàáàã òþêìÿ;
Ñÿí äÿ áèç äåéÿí òÿê äåéèëñÿí, ÿôñóñ!”
Øåèð
Ùàìû áèðëÿøìèøäèð ýöë âÿ ëàëÿ òÿê,
Ñÿí èñÿ àðàäà ãóðó îäóíñàí.
____________Åé íàõÿëÿô øåéõ, ìöõàëèô êöëÿê,
Ãàð êèìè ñîéóãñàí, áóç êèìè äîíñàí.
273

14. Ùåêàéÿò
Áèð äîñòóì âàð èäè, îíóíëà ÷îõ ñÿôÿð åòìèø, ÷îõëó äóç-÷þðÿê éå-
ìèøäèê, àðàìûçäà ìþùêÿì áèð ñÿìèìèééÿò éàðàíìûøäû. Áèð äÿôÿ úöçè
áèð ìÿíàôå öñòöíäÿ êþíëöìÿ òîõóíäó, äîñòëóüóìóç ïîçóëäó. Ëàêèí áóíà
áàõìàéàðàã, ãÿëáèìèçäÿ îëàí ìÿùÿááÿò áàüëàðû ùÿëÿ ãûðûëìàìûøäû.
Åøèòäèì áèð ýöí ìÿúëèñäÿ ìÿíèì øåðèìäÿí áó èêè áåéò:
Øåèð
Äóçëóúà ýöëÿðêÿí ìÿíèì íèýàðûì,
Áèð àç äà äóç ñÿïÿð éàðàìà àìàí.
Äÿðâèøèí ÿëèíÿ íîëà çöëôöíäÿí
Áèðúÿ òåë äöøÿðÿê îëàéäû äÿðìàí!
— îõóíàðêÿí äîñòëàðûì, áó ñþçëÿðèí õàòèðèíÿ éîõ, áÿëêÿ ÿõëàãëàðûíûí

òÿìèçëèéèíÿ ýþðÿ øåðè áÿéÿíèá àôÿðèí äåìèøëÿð, î úöìëÿäÿí ùàìàí àäàì
äà ìÿíè òÿðèôëÿìèø, êþùíÿ äîñòëóüóìóçóí ãûðûëìàñûíà òÿÿññöô åòìèø,
òÿãñèðèíè áîéíóíà àëìûø, ýöíàùûíû åòèðàô åòìèøäèð.
Áåëÿëèêëÿ, îíóí äà áàðûøìàã àðçóñóíäà îëäóüó ìåéäàíà ÷ûõäû, äÿð-
ùàë áó øåðè éàçûá ýþíäÿðäèì, ñöëù áÿðïà îëäó.
Øåèð
Âÿôàéÿ ñþç âåðäèê, ïåéìàí áàüëàäûã,
Ñÿí úÿôà åäÿðÿê âÿôàíû àòäûí.
Äöíéàäà áèð ñÿíÿ êþíöë âåðìèøäèì.
Òåçëèêëÿ ñÿí îíó âóðäóí, ãàíàòäûí.
Áàðûøìàã èñòÿñÿí ýÿë øàä åò ìÿíè,
ßçÿëäÿí äàùà ÷îõ ñåâÿðÿì ñÿíè.
15. Ùåêàéÿò
Áèð àäàìûí ýþçÿë âÿ úàâàí àðâàäû þëäö, êÿáèíè öçöíäÿí ÷îõ ãîúàë-
ìûø ãàéûíàíàñû îíóí åâèíäÿ éàøàìàëû îëäó97. Êèøè ãàéûíàíàñûíûí ñþù-
áÿòèíäÿí áåçìèø, ëàêèí àðâàäûí êÿáèíèíè âåðÿ áèëìÿäèéèíäÿí îíóíëà áèð
åâäÿ éàøàìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëìûøäû. Äîñòëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè îíó
____________
ýþðìÿéÿ ýÿëäèëÿð. Îíëàðäàí áèðè ñîðóøäó:
— ßçèç ñåâýèëèíèí äÿðäèíÿ äþçìÿê ÷îõìó àüûðäûð? Êèøè úàâàá âåðäè:
274

— Ãàéûíàíà öçö ýþðìÿê ìÿíèì ö÷öí àðâàä äÿðäèíÿ äþçìÿêäÿí
äàùà àüûðäûð.
Øåèð
Ýöëëÿð òàðàú îëäó, òèêàíëàð ãàëäû,
Õÿçèíÿ äàüûëäû, èëàíëàð ãàëäû.
Ýþçöìÿ áàòàðñà çÿùÿðëè ìèñìàð,
Äöøìÿíè ýþðìÿêäÿí äàùà õîø îëàð.
Êàø êè, ìÿí èòèðèì ìèí äîñòó, éàðû,
Ýþðìÿéèì éàíûìäà áèðúÿ ÿüéàðû.
16. Ùåêàéÿò
Õàòûðûìäàäûð, úàâàíëûã ýöíëÿðèíäÿí áèðèíäÿ áèð êö÷ÿäÿí êå÷ÿðêÿí
ýþçÿë áèð íèýàðà ðàñò ýÿëäèì. Òÿìóç98 àéû èäè, èñòèñè àüûçëàðû ãóðóäóð,
ñÿìóì éåëè áåéèíëÿðè ãàéíàäûðäû; ãûçìàð ýöíîðòà ýöíÿøèíÿ òàá ýÿòèð-
ìÿéèá äèâàð êþëýÿñèíÿ ïÿíàù àïàðäûì, äåäèì áÿëêÿ áèð àäàì áèð è÷èì
ñó âåðèá Òÿìóç àòÿøèíè ñþíäöðÿ. Áèðäÿí áèð åâèí ãàðàíëûã äÿùëèçèíäÿí
áèð íóð ïàðëàäû, éÿíè åëÿ áèð úàìàë ýþðöíäö êè, ãàäèð áèð íàòèã îíóí íàäèð
ýþçÿëëèéèíè òÿñâèð åòìÿêäÿí àúèçäèð. Ñàíêè ãàðàíëûã áèð ýåúÿäÿí ñÿùÿð
à÷ûëäû, éà çöëìÿòäÿí ùÿéàò ñóéó òàïûëäû. ßëèíäÿ ãàðëû ñó èëÿ äîëó áèð ïè-
éàëÿ âàðäû, è÷èíÿ ãÿíä òþêöëìöø, ìöøê ãàðûøäûðûëìûøäû. Áèëìèðÿì îíó
ýöëàáëàìû áåëÿ ÿòèðëÿíäèðìèø, éîõñà ýöë éàíàüûíäàí îíà áèð íå÷ÿ ãÿòðÿ
òÿð äàìúûëàòìûøäû.
Õöëàñÿ, îíóí èíúÿ ÿëëÿðèíäÿí ïèéàëÿíè àëûá áàøûìà ÷ÿêäèì, äèðèëèá
úàíà ýÿëäèì.
Áåéò
Ãÿëáèìäÿ ñîíñóç áèð àòÿø âàð èíàí,
Äÿíèçè è÷ñÿì äÿ äîéìàðàì áèð àí.
Øåèð
Î õîøáÿõòÿ åøã îëñóí êè, ýþç à÷àíäà ùÿð ñÿùÿð,
Áåëÿ ùóðè úÿìàëûíà áàõûá åäèð èôòèõàð.
____________
Øÿðàá ìÿñòè ýåúÿ éàðû àéûëñà äà, øöáùÿñèç,
Áó ñàãèäÿí ìÿñò îëàíëàð ãèéàìÿòäÿ àéûëàð.
275

17. Ùåêàéÿò
Ìÿùÿììÿä Õàðÿçìøàù99 ×èí èëÿ ÿëâåðèøëè ñöëù áàüëàäûüû èëäÿ ìÿí
Êàøüÿð100 øÿùÿðèíÿ ýÿëìèøäèì. Îðàäà îëäóãúà ýþçÿë âÿ éàðàøûãëû áèð
îüëàí óøàüû ýþðäöì. Îíóí êèìèëÿð ùàããûíäà áåëÿ äåéèðëÿð:
Øåèð
Ìöÿëëèìèí ñÿíÿ ùÿð áèð ÿäàíû þéðÿòäè,
Áó íàçö ãÿìçÿíè, çöëìö úÿôàíû þéðÿòäè.
Áó ùöñíäÿ, áó ýþçÿëëèêäÿ ýþðìÿäèì èíñàí,
Ìÿëÿêìè, éîõñà ñÿíÿ áó ëèãàíû þéðÿòäè?
Î, Çÿìÿõøÿðèíèí101 “Ìöãÿääèìåéè-Íÿùâ” êèòàáûíû ÿëèíäÿ òóòàðàã

îõóéóðäó: “Çåéä ßìðè âóðäó...”. Äåäèì: — Àé îüëàí, Õàðÿçì èëÿ ×èí
ñöëù áàüëàäûëàð, Çåéäëÿ ßìðèí102 äöøìÿí÷èëèéè ùÿëÿ äÿ äàâàì åäèð?
Ýöëäö, ùàðàëû îëäóüóìó ñîðóøäó.
Äåäèì: — Øèðàç òîðïàüûíäàíàì.
Äåäè: — Ñÿäèíèí ñþçëÿðèíäÿí íÿ áèëèðñÿí?
ßðÿáúÿ äåäèì:
Øåèð
Äèë÷è áèð àëèìÿ ðàñò ýÿëäèì áó ýöí
Çåéä ßìðÿ áàõàí òÿê áàõäû öçöìÿ.
“Êÿñðÿ” òÿê áàøûíû àøàüû ñàëäû,
“Çÿììÿ” òÿê ùöúóìà êå÷äè öñòöìÿ.
Áèð àç ôèêðÿ ýåòäèêäÿí ñîíðà äåäè: — Ñÿäèíèí øåèðëÿðèíèí ÷îõóíó áó-

ðàäà ôàðñúà îõóéóðëàð, ñÿí äÿ áó äèëäÿ äåñÿí äàùà òåç àíëàøûëàð. Àäàìëà
îíóí áèëèéèíÿ ýþðÿ äàíûøàðëàð.
Äåäèì:
Øåèð
Íÿùâÿ ãàðûøäû áàøûí åé éàð áó ýöí,
Ñÿáðèìèçè ìÿùâ åëÿäèí áöñáöòöí.
____________ Àøèãèíèí ãÿëáè ÿñèðèí èêÿí,
Çåéä èëÿ ßìð îëäó ñÿíèí ìÿøüÿëÿí.
276

Åðòÿñè ýöí ñÿùÿð òåçäÿí ñÿôÿðÿ ÷ûõìàüà ùàçûðëàøàðêÿí, îíà äåäèëÿð êè,
ôèëàíêÿñ Ñÿäèäèð. Ãà÷à-ãà÷à ýÿëèá ÷îõ öçðõàùëûã åòäè âÿ ñîíðà ýèëåéëÿíèá
äåäè: — Íÿ ö÷öí äåìÿäèíèç êè, Ñÿäèéÿì, ëàçûì îëàí õèäìÿòè åäÿì?!
Äåäèì: — Ñÿíè ýþðäöêäÿ íèòãèì òóòóëäó.
Äåäè: — Íÿ îëàð áèð íå÷ÿ ýöí áóðàäà ãàëûá äèíúÿëÿñÿí, áèç äÿ ñèçèí
ñþùáÿòèíèçäÿí ôåéçéàá îëàã.
Äåäèì: — Àøàüûäàêû ùåêàéÿòÿ ýþðÿ ãàëà áèëìÿðÿì.
Øåèð
Ìÿí äàüëàðäà ðàñò ýÿëäèì áèð àëèìÿ,
Éàøàéûðäû ìàüàðàäà éàëãûç, òÿê,
Äåäèì: íå÷èí ýÿëìÿéèðñÿí øÿùÿðÿ
Þìð åäÿñÿí ýþçÿë ùÿéàò ñöðÿðÿê?
Äåäè: àõû, øÿùÿðäÿ ÷îõ ýþçÿë âàð,
Ôèë ñöðöøÿð éåðäÿ ÷îõ îëñà ÷è÷ÿê!
Áóíó äåäèì, áèð-áèðèìèçëÿ þïöøöá âèäàëàøäûã.
Øåèð
Áåëÿ þïöøìÿíèí íÿ ìÿíàñû âàð
Êè, þïöá òåç éîëà ñàëàñàí éàðû.
Åëÿ áèë àëìà äà éàðäàí àéðûëìûø,
Áèð öçö àë îëìóø, áèð öçö ñàðû.
Áåéò
Úàí âåðìÿñÿì äîñòóìëà âèäàëàøàí äÿìäÿ ìÿí,
Õÿáÿðñèçÿì äåìÿëè ñÿäàãÿòäÿí, äèëÿêäÿí.
18. Ùåêàéÿò
Ùèúàç êàðâàíû èëÿ ýåäÿðêÿí áèð äÿðâèø äÿ áèçÿ ãîøóëäó. ßðÿá ÿìèð-
ëÿðèíäÿí áèðè îíà éöç äèíàð áàüûøëàäû êè, î äà ãóðáàí êÿñäèðñèí. Éîëäà
Õÿôàúå103 éîë êÿñÿíëÿðè òþêöëöá êàðâàíû ÷àïäûëàð, ùÿð íÿ âàð èäèñÿ,
____________
ñèë-ñöïöð åäèá àïàðäûëàð. Òàúèðëÿð àùó-ôÿðéàä åòìÿéÿ, íàùàã éåðÿ
äàäè-áèäàä ãîïàðìàüà áàøëàäûëàð.
277

Áåéò
Àüëàéûá-ñûçëàñàí ñÿí ùÿð íÿ ãÿäÿð,
Ýåðèéÿ ãàéòàðìàç îüðó áèðúÿ çÿð.
Âÿçèééÿòèíè äÿéèøìÿéèá ñàêèò îòóðàí áèð àäàì âàð èäèñÿ, î äà ùà-

ìàí äÿðâèø èäè.
Äåäèì: — Ìÿýÿð ñÿíèí ïóëëàðûíû îüðóëàð àïàðìàéûáëàð?
Äåäè:
— Íÿ ö÷öí, àïàðûáëàð, àíúàã ìÿí ïóëóí âàðëûüûíäà îíà áàüëû äåéèë-
äèì êè, éîõëóüóíäà àüëàéàì.
Áåéò
Áèð êÿñÿ, áèð øåéÿ êþíöë âåðìÿ, áàõ,
×ÿòèíäèð, êþíöëö ýåðèéÿ àëìàã.
Äåäèì: — Ñþéëÿäèéèí âÿçèééÿò òàíûøäûð, ÷öíêè ìÿíèì äÿ úàâàíëûã-

äà ñåâýèëèì îëìóøäóð. Ìÿí î äèëáÿðÿ åëÿ áàüëû èäèì êè, úàìàëû ýþçö-
ìöí ãèáëÿñè, âöñàëû þìðöìöí ñÿðìàéÿñè èäè.
Øåèð
Ñÿìàäàí íàçèë îëìóø áèð ìÿëÿêäè ñàíêè õèëãÿòäÿ
Êè, éåðäÿ áèð áÿøÿð ìöìêöí äåéèëäèð áó ëÿòàôÿòäÿ.
Ãÿñÿì îë äîñòëóüà êèì, îíäàí àéðû áîøäóð ùÿð ñþùáÿò
Êè, îëìàç èíñàí þâëàäû áåëÿ ùöñíö âÿúàùÿòäÿ.
Áèðäÿí þëöì éàòàüûíà éàòäû, àéàüû ÿúÿë òîðïàüûíà áàòäû, åâëÿðèíäÿí

ãàëõàí ôÿðàã íàëÿñè ýþéÿ äàéàíäû, ãÿëáèì îä òóòóá éàíäû. Áèð íå÷ÿ ýöí
ãÿáðè öñòäÿí àéðûëìàéûá, ôÿðàãè ùàããûíäà áèð øåèð éàçäûì. Î úöìëÿäÿí
äåäèì:
Øåèð
Àéàüûíà áàòàí çàìàí ÿúÿëèí ñÿðò òèêàíû,
Êàø áàøûìû þç ÿëèëÿ ãîïàðàéäû áó ôÿëÿê.
____________
Òà êè, ýþçöì ýþðìÿéÿéäè ñÿíñèç ãàëìûø úàùàíû,
Ìÿçàðûíà ìÿíÿì ýÿëÿí áàøûìà êöë òþêÿðÿê.
278

Øåèð
Î ýþçÿë êè, ùå÷ áèð ãÿðàð òóòìàäàí,
Ýöë íÿñòÿðÿí áÿñëÿéÿéäè ùÿð çàìàí.
Þç ýöëöíö ñîëäóðäó áó çÿìàíÿ,
Òîðïàüûíäà áèòèðäè âÿùøè òèêàí.
Äèëáÿðèí ôÿðàüûíäàí ñîíðà àíä è÷äèì, íÿ ãÿäÿð ñàüàì áèð äàùà åéø
ôÿðøèíè à÷ìàéàì, þìðöìöí ñîíóíà ãÿäÿð èøðÿò ìÿúëèñèíÿ ãÿäÿì áàñ-
ìàéàì.
Øåèð
Äÿíèç ôàéäà âåðÿðäè ÷îõ îëìàñàéäû òóôàíû,
Ýöë ñþùáÿòè õîø îëàðäû îëìàñàéäû òèêàíû,
Òàâóñ êèìè íàçëàíûðäûì äöíÿí âöñàë áàüûíäà
Áó ýöí èñÿ ãûâðûëûðàì èëàí òÿê ôÿðàüûíäà.
19. Ùåêàéÿò
ßðÿá ÿìèðëÿðèíäÿí áèðèíÿ Ëåéëè âÿ Ìÿúíóí ÿùâàëàòûíû äàíûøàðàã
äåäèëÿð:
— Ìÿúíóí åëì-ôÿçèëÿò ñàùèáè îëìàñûíà áàõìàéàðàã, ÿãëèíè èòèðèá
÷þëëÿðÿ äöøìöøäöð.
ßìð åòäè êè, Ìÿúíóíó òàïûá îíóí ùöçóðóíà ýÿòèðñèíëÿð. Ìÿúíóíó
ýÿòèðäèëÿð. ßìèð îíó äàíëàéàðàã äåäè:
— Øÿðÿôëè èíñàí ñèôÿòèíäÿ íÿ íþãñàí ýþðäöí êè, ùåéâàí õàñèééÿòèíè
ãÿáóë åäèá, àäàìëàðëà öíñèééÿòäÿí ÿë ÷ÿêäèí?
Ìÿúíóí àüëàéàðàã úàâàá âåðäè:
Áåéò
Îíó ñåâäèéèìÿ ýöëÿíëÿð êè, âàð,
Êàø éàðû áèð äÿôÿ ýþðÿéäè îíëàð!
Ùÿð êÿñ àõòàðûðñà ìÿíèì åéáèìè,
Êàø éàðûí ùöñíöíö ýþðÿéäè áèð àí.
Îíóí úàìàëûíà îëàðàã ùåéðàí.
ßëèíè êÿñÿéäè áèð òóðóíú êèìè.
____________
Ìÿúíóíóí ñþçëÿðèíèí äöçýöí îëóá-îëìàäûüûíû þéðÿíìÿê, áó ãÿ-
äÿð ôèòíÿéÿ ñÿáÿá îëàí áèð ýþçÿëè ýþðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ÿìèð Ëåéëèíè ÷à-
279

üûðòäûðìàüû ÿìð åòäè. Áöòöí ÿðÿá òàéôàëàðûíû ýÿçèá Ëåéëèíè òàïäûëàð âÿ
îíó ÿìèðèí ñàðàéûíà ýÿòèðäèëÿð. ßìèð Ëåéëèíè ýþçäÿí êå÷èðäè, ãàðàéàüûç,
àðûã áèð ãûç ýþðäö, õîøóíà ýÿëìÿäè, îíóí ùÿðÿìõàíàñûíäà îëàí ÿí àõû-
ðûíúû êÿíèç ýþçÿëëèêäÿ Ëåéëèäÿí ãàò-ãàò öñòöí èäè. Îíà ýþðÿ äÿ àðòûã
Ëåéëèéÿ ÿùÿìèééÿò âåðìÿäè. Ìÿúíóí áóíó ùèññ åäèá äåäè:
— Ëåéëèíèí ýþçÿëëèéèíè äÿðê åòìÿê ö÷öí, îíà Ìÿúíóíóí ýþçö èëÿ
áàõìàã ëàçûìäûð.
Øåèð
Éàð êóéèíäÿí ýÿëÿí ñÿñè ýþéÿð÷èíëÿð åøèòñÿ,
Ìÿíèì êèìè ôÿüàí åäèá èíèëäÿéÿð îíëàð äà.
Åé äîñòëàðûì, ìÿíÿ òÿíÿ âóðàíëàðà äåéèíèç
Êè, äÿðäèìè äóéìàã ö÷öí äóéüó éîõäóð îíëàðäà.
Øåèð
Ñàüëàìëàð íÿ áèëèð íÿäèð äÿðäö üÿì,
Äÿðäèìè àíëàéàð äÿðä ÷ÿêÿí ùÿìäÿì.
Àðû íåøòÿðèíè äàäìàéàíà ñÿí,
Àðûäàí íÿ ö÷öí ñþùáÿò åäèðñÿí?
Îëìàñà ÿùâàëûí áèçèì òÿê ÿýÿð,
Ùàëûìûç ñÿíÿ áèð ÿôñàíÿ ýÿëÿð.
Àüðûìû þçýÿéÿ áÿíçÿòìÿ ñÿí äÿ,
Äóç îíóí ÿëèíäÿ, éàðàñà ìÿíäÿ.
Øåèð
Ñÿí áèëìÿçñÿí ìÿíäÿ îëàí ÿùâàëû,
Ìÿíèì äîñòóì þç ùÿìäÿðäèì îëìàëû.
Òà ñþéëÿéèì äÿðäèìè î ùÿìäÿðäÿ,
Èêè îäóí éàõøû éàíàð áèð éåðäÿ.
20. Ùåêàéÿò
Ùÿìÿäàí ãàçûñû ùàããûíäà äàíûøûðëàð êè, î áèð íàëáÿíä îüëóíà áÿíä
îëìóø, ãÿëáèíèí íàëûíû îäà ãîéìóøäó, áèð ìöääÿò äÿðäèëÿ êÿäÿðëÿíìèø,
____________
áèð ìöääÿò ÿòðàôûíäà ùÿðëÿíìèø, ýàù äàëûíúà äöøöá ýåäÿðìèø, ýàù ùàã-
ãûíäà äàíûøûá, øåèð äåéÿðìèø.
280

Øåèð
Ýþçöìÿ ýþðöíäö î ñÿðâ ãàìÿò,
Ãÿëáèìè ãàïàðàã ñàëäû àéàüà.
Öðÿéè êÿìÿíäÿ ñàëàí áèë, ýþçäöð,
Ãÿëáè ãîðóìàã÷ûí ýþçöíö áàüëà.
Äåéèðëÿð êè, áèð äÿôÿ éîëäàí êå÷ÿðêÿí îüëàí ãàçûíûí éîëóíó êÿñäè,
þçö ùàããûíäà äåéèëÿí áÿçè ñþçëÿðè åøèòäèéèíÿ âÿ áÿðê èíúèäèéèíÿ ýþðÿ,
ãàçûíû ñþéìÿéÿ áàøëàäû, öðÿéè ñîéóìàäû, ñîíðà îíó äàøëàäû, àüçûíà ýÿ-
ëÿíè äåäè, îëìàçûí ùþðìÿòñèçëèêëÿð åòäè.
Ãàçû ÿùâàëàòû ìöøàùèäÿ åäÿí, îíóíëà áèðëèêäÿ ýåäÿí öëÿìàëàðäàí
áèðèíÿ äåìèøäè:
Áåéò
Ýþçÿëèí àúûüû íàçÿ áÿðàáÿð,
Öçöíö òóðøóòñà øèðèí äàä âåðÿð.
ßðÿá þëêÿëÿðèíäÿ áåëÿ áèð ìÿñÿë âàð, äåéÿðëÿð: “Ñåâýèëèíèí ñþéöøö

øèðèí êèøìèø êèìèäèð”.
Áåéò
Ñÿíèí ýöë ÿëèíäÿí éóìðóã éåñÿì ìÿí,
Õîøäóð þç ÿëèìëÿ ÷þðÿê éåìÿêäÿí.
Ãàðà-ãûøãûðûã ñàëûð, äåìÿê, ðàçûëûã èéè ýÿëèð.
Áåéò
Öçöì ãîðà ÷àüû òóðø îëàð éÿãèí,
Ö÷-äþðä ýöí ñÿáð åëÿ êè, îëñóí øèðèí.
Ãàçû áóíó äåéèá ýåðè äþíäö, ýÿëèá ãÿçàâÿò êöðñöñöíäÿ îòóðäó.

Îíóí õèäìÿòèíäÿ îëàí ìÿíñÿá ñàùèáëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñè áàø ÿéèá òÿçèì
åòäèëÿð, éåðè þïöá áåëÿ äåäèëÿð:
____________
— ßäÿá õàðèúèíäÿ îëñà äà, èúàçÿ âåðèí ñèçÿ áèð ñóàë âåðÿê. Áþéöêëÿð
äåéèáëÿð:
281

Áåéò
Ùÿð áèð ñþçÿ èðàä òóòìàã áèë, äåéèëäèð, ìÿñëÿùÿò,
Áþéöêëÿðÿ ãÿëÿò òóòìàã þçö ñàéûëàð ãÿëÿò.
Ëàêèí áöòöí þìðöìöç áîéó ñèçäÿí ìÿðùÿìÿò ýþðöá, ÿíàì àëäûüû-

ìûç ö÷öí, áèëäèéèìèç ìÿñëÿùÿòè äåìÿñÿê, õÿéàíÿò åòìèø îëàðûã. Éàõøûñû
áóäóð êè, ñÿí áó íàëáÿíä îüëóíäàí ÿë ÷ÿêèá þç åùòèðàñ ñöôðÿíè éûüûøäû-
ðàñàí, ïàê ãÿçàâÿò êöðñöñöíö áåëÿ ÷èðêèí èøëÿðëÿ êÿñàôÿòÿ áóëàøäûðìà-
éàñàí. Ùÿðèôèí êèì îëäóüóíó ýþðäöíöç, ùÿðôèí íÿ îëäóüóíó åøèòäèíèç.
Øåèð
Áèðè ùÿéàñûçëûüà åòìèøñÿ àäÿò,
Þçýÿ ùÿéàñûíà âåðÿðìè ãèéìÿò?
×îõ îëìóø ÿëëè èë éàõøû ãàëàí àä
Áèð ÷èðêèí èø èëÿ îëìóøäóð áÿðáàä!
Ãàçû äîñòëàðûíûí ôèêðèíè áÿéÿíäè, îíëàðûí õåéèðõàùëûüûíà ãàðøû

òÿøÿêêöð åòäè âÿ äåäè: — Ìÿíèì ùàããûìäà ÿçèç äîñòëàðûìûí äåäèêëÿðè
òàìàìèëÿ äöçäöð, îíà åòèðàç îëà áèëìÿç, ÷öíêè äîüðó ñþçäöð, ëàêèí:
Áåéò
Íÿ ãÿäÿð êåôèíäèð åëÿ ìÿçÿììÿò
Çÿíúèíè éóìàãëà àüàðìàç, ÿëáÿò.
Áåéò
Áó äöíéàäà ñÿíè ìÿíÿ óíóòäóðàí èø âàðìû?
Áàøû ãîïìóø áèð èëàíàì, ãûâðûëìàñàì îëàðìû?
Áóíó äåéèá îíó éîëà ýÿòèðìÿê ö÷öí àäàì ñàëäû, ìàë òþêäö, ïóë õÿðú-
ëÿäè, ùÿäèééÿ àëäû. Äåìèøëÿð êè, êèìèí ãûçûëû ãîâëóüóíäàäûð, îíóí ýöúö
äÿ þç ãîëóíäàäûð; êèìèí äöíéàäà êèñÿñè áîøäóð, îíóí äà äöíéàäà ùå÷
êÿñè éîõäóð.
Áåéò
____________ Ãûçûëû êèì ýþðñÿ îíà áàø ÿéÿð
Äÿìèðãîë òÿðÿçè îëñà äà ÿýÿð.
282

Ìöõòÿñÿð, áèð ýåúÿ àðàíû õÿëâÿò åëÿìèøäèëÿð êè, äàðüàéà äà õÿáÿð
÷àòäû. Ãàçû áöòöí ýåúÿíè øÿðàá è÷èð, ñåâýèëèñèíèí ýàù ñàüûíà, ýàù ñîëóíà
êå÷èð, ìÿùÿááÿòèí øèääÿòèíäÿí áåëÿ çöìçöìÿ åäèðäè:
Øåèð
Åé êàø õîðóç áàíëàìàñûí áó ñÿùÿð åðêÿí,
Àøèãëÿð ùÿëÿ äîéìàäû ìÿøóãÿëÿðèíäÿí.
Éàòäûãäà éàðûí ñÿí îéàã îë, ôöðñÿòè âåðìÿ,
Áó þìðö, àìàíäûð, áåëÿ áèâàéÿ êå÷èðìÿ.
Ìÿñúèääÿí àçàí ñÿñëÿðè éöêñÿëñÿ äÿ ùÿð àí,
Éà òÿáë ñÿñè ãàëõñà Àòàáÿé ñàðàéûíäàí.
Ñÿí à÷ìà õîðóç ýþçëÿðè òÿê ëÿáëÿðè çèíùàð,
ßôñàíÿ äåìÿ, åòìÿ ñÿí þç ñèððèíè èçùàð.
Ãàçû áó âÿçèééÿòäÿ èäè êè, éàõûí àäàìëàðûíäàí áèðè ýÿëèá äåäè:

— Íÿ îòóðìóñàí ãàëõ, íÿ ãÿäÿð áàúàðûðñàí òåç ãà÷! Ïàõûëëàðûí ñÿíÿ
ùÿñÿä àïàðûá õÿáÿð÷èëèê åòìèøëÿð, áÿëêÿ äÿ ùàãã äåìèøëÿð. Íÿ ãÿäÿð êè,
ôèòíÿ îäó àëîâëàíìàéûá, áÿëêÿ îíó òÿäáèð ñóéó èëÿ ñþíäöðÿê, ñàáàùà
ãàëñà, ýöúëÿíèá éàíüûíà ÷åâðèëÿð, éàéûëûá äöíéàíû áöðöéÿð.
Ãàçû ýöëöìñÿéÿðÿê îíà áàõäû âÿ äåäè:
Øåèð
Øèðëÿð îâ öñòöíÿ ïÿíúÿ à÷àíäà,
Íÿ ôàéäà èòëÿðèí ùöðöøìÿñèíäÿí.
Éàðûíëà öç-öçÿ ñþùáÿò åëÿ, ãîé
ßëèíèí äàëûíû ÷åéíÿñèí äöøìÿí.
Î ýåúÿ øàùà äà ìÿëóìàò âåðäèëÿð êè, ñÿíèí þëêÿíäÿ áåëÿ áèð ìóðäàð
ùàäèñÿ áàø âåðìèøäèð, ÿìðèí íÿäèð?
Øàù äåäè: — Ìÿí îíó ÿñðèìèçèí ýþðêÿìëè àëèìè, ìèñèëñèç ãàçûñû êèìè
òàíûéûðàì, îëà áèëÿð äöøìÿíëÿðè áó ùàäèñÿíè îíóí ùàããûíäà óéäóðìóø
îëàëàð, áó ìÿñÿëÿíè éîõëàìàéûíúà ìÿí îíà èíàíà áèëìÿðÿì. Àüûëëû
àäàìëàð äåéèáëÿð:
Øåèð
____________ Ùèðñëÿíèá ãûëûíúà òåçúÿ ÿë àòñàí,
Ñîíðà ïåøìàí÷ûëûã áàø âåðÿð èíàí.
283

Ãàçûíûí éàíûíà ýÿëäè. Ýþðäö øàì éàíûð, îüëàí îòóðóá, øÿðàá äàüûëûá,
ãÿäÿù ñûíäûðûëûá, ãàçû èñÿ þçöíäÿí ýåòìèø, äöíéàäàí áèõÿáÿð, ìÿñò, ñÿð-
õîø, áèùóø, ìÿäùóø áèð ùàëäà éàòûð. Øàù åùìàëúà ãàçûíû îéàäàðàã àùÿñòÿ
äåäè: — Äóð, ýöíÿø ÷ûõìûøäûð.
Ãàçû èøèí íÿ éåðäÿ îëäóüóíó áàøà äöøöá ñîðóøäó:
— Ùàíñû òÿðÿôäÿí ÷ûõìûøäûð?
Äåäè: — Ùÿð ýöí ÷ûõäûüû òÿðÿôäÿí, ìÿøðèãäÿí.
Äåäè: — Àëëàùà øöêöð îëñóí êè, òþâáÿ ãàïûëàðû ùÿëÿ à÷ûãäûð, ùÿäèñäÿ
äåéèëèá: “Òþâáÿ ãàïûëàðû î çàìàí áàüëàíàð êè, ýöíÿø ìÿüðèáäÿí ÷ûõñûí”.
Èëàùè òþâáÿ åäèðÿì, áàüûøëàíìàüûìû èñòÿéèðÿì.
Øåèð
Ìÿíÿ èêè øåéè òóòäóëàð íþãñàí,
Ãàðàáÿõò äåäèëÿð, áèð äÿ êè íàäàí.
Ñÿí ìÿíè ùÿáñ åòñÿí, ùàãäûð, éåðè âàð,
ßôâ åòñÿí úÿçàäàí äàùà õîø îëàð.
Øàù äåäè: — Èíäèêè ùàëäà, þëäöðöëÿúÿéèíè áèëäèêäÿí ñîíðà òþâáÿíèí
ôàéäàñû éîõäóð, ùÿòòà áó áàðÿäÿ áåëÿ áèð àéÿ äÿ âàðäûð: “Úèíàéÿòäÿí
ñîíðà òþâáÿíèí õåéðè éîõäóð”.
Øåèð
Î îüðóíóí òþâáÿñèíäÿí íÿ ôàéäà
Êè, êÿìÿíäè àòà áèëìèð ñàðàéà.
Óúàáîéà “ìåéâÿ äÿðìÿ” äåìÿëè,
Ýþäÿêëÿðèí îíñóç äà ÷àòìûð ÿëè.
Áåëÿ áèð èéðÿíú èø òóòäóãäàí ñîíðà áàüûøëàíìàüûí ãåéðè-ìöìêöíäöð.
Øàù áóíó äåúÿê, úÿçà ìöâÿêêèëëÿðè òþêöëöá ãàçûíûí ÿë-àéàüûíû
áàüëàäûëàð.
Ãàçû äåäè: — Øàùà äåéÿúÿê ìÿíèì äàùà áèð ñþçöì ãàëìûøäûð.
Øàù åøèòäè âÿ äåäè: — Î íÿ ñþçäöð?
Ãàçû äåäè:
Øåèð
ßòÿéèíäÿí ìÿëàìÿò éàüäûðàíäà ìÿíÿ ñÿí.
Çÿíí åòìÿ êè, ÿëèìè öçÿðÿì ÿòÿéèíäÿí.
____________
Áó ýöíàù êè, ìÿíèì âàð, õèëàñ îëìàã ÷ÿòèíäèð,
Áèðúÿ öìèä ãàëûáäûð, î äà êÿðàìÿòèíäèð.
284

Øàù äåäè: — Áó øåðè ÷îõ ýþçÿë äåäèí, ñþçö ãÿðèáÿ áèð ìÿùàðÿòëÿ
éåðèíäÿ èøëÿòäèí. Ëàêèí ÿãëÿ ìöâàôèã, øÿðÿ ìöòàáèã îëìàç êè, ñÿíèí áó-
ýöíêö ùàçûðúàâàáëûüûí úàíûíû ìÿíèì ÿëèìäÿí õèëàñ åòñèí. ßìð åäÿúÿ-
éÿì, ñÿíè ñàðàé ãöëëÿñèíäÿí àòñûíëàð êè, áàøãàëàðû äà ýþðöá èáðÿò àëñûíëàð.
Äåäè: — Åé éåð öçöíöí àëëàùû, ìÿí ñÿíèí õàíÿäàíûíûí éåòèøäèðìÿ-
ñèéÿì, þçö äÿ áó ýöíàùû òÿê ìÿí åòìÿìèøÿì, ÷îõëàðû åòìèøëÿð, áàøãà-
ëàðûí àò êè, ìÿí èáðÿò àëûì.
Øàùû ýöëìÿê òóòäó, òÿãñèðèíäÿí êå÷äè, ãÿòëèíè òÿëÿá åäÿíÿ èñÿ áåëÿ
äåäè:
Áåéò
Ñÿíèí þç úàíûíäà âàðèêÿí íþãñàí,
Íå÷èí áàøãàñûíäà åéá àõòàðûðñàí?
Ìÿíçóì ùåêàéÿò
Ýöëÿðöç áèð ýþçÿë, õîøñèôÿò úàâàí
Ýÿìèäÿ îëìóøäó éàðëà ìåùðèáàí.
Áåëÿ îõóìóøàì, öììàíäà áèð ýöí,
Ýèðäàáÿ äöøäöëÿð áÿõòëÿðè êöñêöí.
Ýÿìè÷è àòûëäû äÿðéàéà ùÿìÿí
Úàâàíû ãóðòàðñûí áÿëêÿ þëöìäÿí.
Î èñÿ äàëüàäà ÿë-ãîë àòàðàã,
Äåéèðäè éàðûìû õèëàñ åò àíúàã,
Áó ñþçö äåéèíúÿ ãàðàëäû ýþçö,
Áó îëäó úàâàíûí ñîíóíúó ñþçö.
Åøãÿ ñàäèã ñàíìà ùÿð ðèéàêàðû
Êè, áÿðê ýöíäÿ àòà éàðû, èëãàðû,
Ñåâÿíëÿð áàõ áåëÿ éàøàäû, áèë ñÿí,
Áèð ñþç äÿ ýÿë äèíëÿ, ãîúà Ñÿäèäÿí.
Ñÿäè áèëèð åøãèí ùÿð äÿëèëèíè,
Áàüäàäëû áèëÿí òÿê ÿðÿá äèëèíè.
Êþíöë âåðèáñÿíñÿ áèð úàíàíà ñÿí,
Ýÿðÿê ýþç éóìàñàí áó úàùàíà ñÿí,
Ëåéëèíèí Ìÿúíóíó äèðèëñÿ ÿýÿð,
____________ Åøãèí ùÿäèñèíè áóðäàí þéðÿíÿð.
285

VI ÔßÑÈË
ÇßÈÔËÈÊ Âß ÃÎÚÀËÛÃ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Äÿìÿøã ìÿñúèäèíäÿ áèð íå÷ÿ àëèìëÿ ìöáàùèñÿ åäèðäèê. Áó çàìàí
áèð ýÿíú ìÿñúèäÿ ýèðèá ñîðóøäó:
— Ñèçëÿðäÿí ôàðñ äèëèíè áèëÿí âàðìû?
Ùàìû ìÿíè ýþñòÿðäè, ìÿí îíäàí ñîðóøäóì:
— Íÿ ñþçöí âàð?
Äåäè:
— Éöç ÿëëè éàøûíäà áèð ãîúà úàí öñòäÿäèð. Î, ôàðñ äèëèíäÿ íÿ èñÿ äà-
íûøûð, áèç èñÿ áàøà äöøìöðöê, ìÿðùÿìÿò ýþñòÿðèá ãîúàíûí éàíûíà ýåò-
ìÿê çÿùìÿòèíè ãÿáóë åòñÿíèç ñàâàá îëàð, áÿëêÿ âÿñèééÿò åäèð.
Ìÿí ãîúàíûí áàøû öñòÿ ÷àòàí çàìàí î, áó øåðè îõóéóðäó:
Øåèð
Áèð çàìàí äåäèì êè, êàìÿ ÷àòàðàì,
Áèëìÿäèì áó àðçó áîø áèð ùÿâÿñäèð.
Òÿÿññöô êè, þìðöí áîë ñöôðÿñèíäÿí,
Áèð òèêÿ ýþòöðäöê, äåäèëÿð, áÿñäèð.
Áåéòèí ìÿíàñûíû øàìëûëàðà ÿðÿáúÿ äåäèì. Îíëàð ãîúàíûí þìðöíöí

óçóíëóüóíà, åëÿúÿ äÿ ùÿéàòûí âÿôàñûçëûüûíà åòäèéè òÿÿññöôÿ òÿÿúúöá-
ëÿíäèëÿð. Ìÿí ãîúàäàí ñîðóøäóì:
— Þçöíö íåúÿ ùèññ åäèðñÿí? Úàâàá âåðäè:
— Íÿ äåéèì?
Øåèð
Áèëìèðñÿíìè áèð àäàìûí ÷ûõàðñàëàð äèøèíè,
Êåôè íåúÿ ïîçóëàð âÿ ùàëû îëàð ïÿðèøàí?
Èíäè þçöí ùåñàá åëÿ íåúÿ îëàð ÿùâàëû,
Î êÿñèí êè, áÿäÿíèíäÿí ÷ûõûá ýåäÿ ÿçèç úàí.
Äåäèì:
— Þëöì ôèêðèíè áàøûíäàí ÷ûõàðò. Þçöíö ãîðõóòìà, ÷öíêè éóíàí ôèëî-
____________
ñîôëàðû äåìèøëÿð: Áÿäÿí íÿ ãÿäÿð ñàüëàì îëñà, îíóí ùÿìèøÿ áåëÿ ãàëà-
286

úàüûíà öìèä áàüëàìàã îëìàç, õÿñòÿëèê íÿ ãÿäÿð àüûð îëñà, îíóí ùÿìèøÿ
þëöìëÿ íÿòèúÿëÿíÿúÿéèíÿ ùþêì âåðìÿê éàðàìàç. Ìöàëèúÿ åòäèðìÿê
èñòÿéèðñÿíñÿ, ùÿêèì ÷àüûðà áèëÿðÿì. Ãîúà öçöíö ÷åâèðèá ýöëäö âÿ äåäè:
Øåèð
Áèð òÿáèá ýþðñÿ êè, éàìàíäûð õÿñòÿ,
ßëèíè òåç ãîéàð ÿëèíèí öñòÿ.
Õàúÿíèí õÿéàëû, íÿãøè-åéâàíäûð,
Åâ èñÿ áèíàäÿí áåëÿ âèðàíäûð.
Ãîúàíûí èøëÿðè îëàðêÿí ÿíýÿë.
Ñöðòöðäö àðâàäû ùåé îíà ñÿíäÿë.
ßùâàë êè, äîëàøäû, ïîçóëäó ìÿçàú,
Íÿ ÿôñóí ñàüàëäàð, íÿ äÿ êè, ÿëàú.
2. Ùåêàéÿò
Áèð ãîúà áåëÿ íÿãë åäèðäè êè, áèð ãûçëà åâëÿíìèøäèì, åâè ýöë-÷è÷ÿêëÿ
áÿçÿìèø, àðàíû õÿëâÿò åëÿìèøäèì, êþíëöìö îíà âåðìèø, ýþçöìö îíà
äèêìèøäèì. Óçóí ýåúÿëÿðè éàòìàç, îíà ëÿòèôÿëÿð âÿ ìÿçùÿêÿëÿð äåéÿð-
äèì êè, áÿëêÿ öðÿéèíè ÿëÿ àëàì, ãîðõóäàí ÷ûõà, ìÿíèìëÿ öíñèééÿò áàü-
ëàéà, î úöìëÿäÿí áèð ýåúÿ äåéèðäèì: “Áàõòûí ñàéûã, äþâëÿòèí àéûã èìèø
êè, òÿðáèéÿëè, òÿúðöáÿëè, äöíéàýþðìöø, çàìàíûí èñòè-ñîéóüóíó äàäìûø,
éàõøû-ïèñè òàíûéàí, ãÿäèð áèëÿí, ñþç àíëàéàí, òÿáèÿòè õîø, äèëè øèðèí, äîñò-
ëóã áàúàðàí ìÿíèì êèìè ìåùðèáàí áèð ãîúàéà ðàñò ýÿëäèí”.
Øåèð
×àëûøûá ãÿëáèíè àëàðàì ÿëÿ,
Èíúèòñÿí äþçÿðÿì çöëìÿ úàíàíûì.
Òóòè òÿê õþðÿéèí ãÿíä îëñà ÿýÿð,
Áàõ ñÿíÿ ãóðáàíäûð áó øèðèí úàíûì.
Íÿ éàõøû êè, ñÿí øîðýþç, àúûñþç, ùÿðäÿí áèð õÿéàëÿ äöøÿí, àéàüû ñö-
ðöøêÿí, ùÿð ýåúÿ áèð éåðäÿ éàòàí, ùÿð ýöí áèð éàðëà äîñòëóã ãàòàí, ãîúà-
____________
ëàðûí ÿêñèíÿ îëàðàã, ÿãë èëÿ äåéèë, úÿùë èëÿ ðÿôòàð åäÿí áèð íàäàí úàâàíûí
÷ÿíýèíÿ êå÷ìÿéèáñÿí.
287

Øåèð
Ýþçÿë, àé úàìàëëû íàçëû ùÿð úàâàí,
Îëìàç ìÿùÿááÿòäÿ ñàäèã ÷îõ çàìàí.
Áöëáöëö åøãèíÿ ñàíìà âÿôàäàð
Êè, ùÿðäÿì áèð ýöëöí öñòöíÿ ãîíàð.
Áåéò
Þçöíäÿí éàõøûéëà ýÿç àõøàì-ñÿùÿð,
Þçöí êèìèñèéëÿ âàõòûí áîø êå÷ÿð.
Î ãÿäÿð áåëÿ éàüëû äèë òþêäöì, åëÿ áèëäèì êþíëöíö ÿëÿ àëà áèëìèø,
þçöíö òÿëÿéÿ ñàëà áèëìèøÿì. Åëÿ áó çàìàí äÿðäëè ñèíÿñèíäÿí ñîéóã,
äÿðèí áèð àù ÷ÿêèá äåäè: — Ñÿíèí äåäèéèí áó ñþçëÿðèí ÷ÿêèñè ìÿíèì àüûë
òÿðÿçèìäÿêè ÷ÿêèñè, âàõòû èëÿ ìÿíè òóòìóø ìàìà÷àäàí åøèòäèéèì áèð ñþç
ãÿäÿðè äÿ äåéèëäèð. Ìàìà÷àì äåéèðäè:
— Úàâàí ýÿëèíèí éàíûíäà òèðèí óçàíìàñû, ïèðèí îòóðìàñûíäàí éàõøûäûð.
Øåèð
Àðâàä ÿð þíöíäÿ áèð øåé ýþðäö êè,
Îðóú äîäàãëàðòÿê áöçöëöá ãàëìûø.
Äåäè êè, þëöéÿ ÿôñóí êàð åòìÿç,
Áó éàçûã ÿáÿäè éóõóéà äàëìûø.
Øåèð
ßýÿð àðâàä ÿð éàíûíäàí àúûãëàíûá äóðàðñà,
Áåëÿ åâäÿ úÿíýö-úÿäÿë, ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿéÿð.
Áèð ãîúà êè, ÿñà èëÿ ãàëõûá äóðóð àéàüà,
Þç ÿñàñû ãàëõàðìû ùå÷ ÷àëûøñà äà íÿ ãÿäÿð.
Õöëàñÿ, ðàçûëûã îëìàäûüû ö÷öí àéðûëìàëû îëäóã. Èääÿ104 âàõòû ãóðòàð-

äûãäàí ñîíðà îíó òöíä õàñèééÿò, àúûäèë, áÿäòèíÿò, éîõñóë áèð úàâàíà ÿðÿ
âåðäèëÿð. Ãàäûí äþéöëöð, ñþéöëöð, ÿçàá-ÿçèééÿò ÷ÿêèðäè.
Áóíóíëà áåëÿ àüûçäîëóñó äåéèðäè: — Àëëàùà øöêöð, î ÿçàáëû äÿùøÿò-
____________
äÿí ãóðòàðûá áó íÿøÿëè íåìÿòÿ ÷àòìûøàì.
288

Øåèð
Òöíä õàñèééÿò, èíàäëà ìÿíÿ ÷îõ çöëì åòäèí ñÿí,
Éåíÿ íàçûí ÷ÿêèðÿì, ÷öíêè àé òÿê ýþçÿëñÿí.
Úÿùÿííÿìäÿ ñÿíèíëÿ áèðýÿ éàíìàã éàõøûäûð,
Áàøãàñûéëà úÿííÿòäÿ êþíöëñöç êåô ÷ÿêìÿêäÿí.
Áèð ýþçÿëèí àüçûíäàí ñîüàí èéè ýÿëÿðñÿ,
Õîøäóð ÷èðêëè ÿëèíäÿ òóòäóüó ýöë-÷è÷ÿêäÿí.
3. Ùåêàéÿò
Äèéàðáÿêðäÿ áèð ãîúàéà ãîíàã îëäóì. Îíóí ÷îõëó ìàëû âÿ ýþçÿë
áèð îüëó âàð èäè. Áèð ýåúÿ ãîúà äåäè:
— Þìðöìäÿ áóíäàí áàøãà þâëàäûì îëìàéûáäûð. Áó âàäèäÿ çèéàðÿò-
ýàù äåéÿí áèð àüàú âàðäûð êè, àäàìëàð äèëÿäèêëÿðèíè àëìàã ö÷öí îðà ýå-
äèðëÿð. Ìÿí ùÿìÿí àüàúûí àëòûíäà óçóí ýåúÿëÿð îòóðóá àüëàìûø âÿ ÷îõ-
ëó äóà åòäèêäÿí ñîíðà Àëëàù áóíó ìÿíÿ ÿòà åòìèøäèð.
Îüëàí èñÿ áó âàõòäà àñòàäàí éîëäàøëàðûíà äåéèðäè:
— Êàø î àüàúûí éåðèíè áèëÿéäèì, ýåäèá äóà åëÿéÿéäèì, àòàì þëÿéäè.
Àòà ñåâèíèðäè êè, îüëóì àüëà ÷àòûá; îüóë äåéèíèðäè êè, àòàì íÿ ö÷öí
þëìöð.
Øåèð
Èëëÿð êå÷èð, ëàêèí ýöçÿð åòìèðñÿí,
Þç àòàíûí ìÿçàðûíà ùå÷ çàìàí.
Ñÿí àòàíà íÿ ùþðìÿòëÿð åòäèí êè,
Î ùþðìÿòè ýþçëÿéèðñÿí îüëóíäàí?
4. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí úàâàíëûüûìà ñàëûá áÿðê ãà÷ìûø, éîðóëóá ýåúÿíè áèð äàüûí
ÿòÿéèíäÿ ãàëìûøäûì. Êàðâàíûí àðõàñûíúà àñòà-àñòà ýÿëÿí áèð ãîúà äåäè:
— Íÿ îòóðóáñàí, áóðà éàòìàã éåðè äåéèë!
Äåäèì: — Íåúÿ éåðèéèì, àéàüûì ýåòìèð.
____________
Äåäè: — Åøèòìÿìèñÿí êè, äåéèáëÿð: “Éåðèéèá îòóðìàã, ãà÷ûá éûõûë-
ìàãäàí éàõøûäûð”.
289

Øåèð
Åé ìÿíçèëÿ ÷àòìàã ö÷öí òÿëÿñÿðÿê úàí àòàí,
Ùå÷ òÿëÿñìÿ, ñÿáðëè îë, ìÿíÿ ãóëàã àñ áèð àç,
ßðÿá àòû òÿëÿñÿðÿê ãîøà ÷àïàð, éîðóëàð,
Äÿâÿ èñÿ ýåúÿ-ýöíäöç àñòà ýåäÿð éîðóëìàç.
5. Ùåêàéÿò
Úÿëä, ýöëÿð öç, øèðèí ñþç áèð úàâàí îüëàí ìÿíèìëÿ äîñòëóã åäèðäè, ùå÷
áèð äÿðäè öðÿéèíÿ ñàëìàç, ùå÷ áèð ãÿìè éàõûíà áóðàõìàç, äîäàãëàðû
ýöëöøäÿí ÿñêèê îëìàçäû.
×îõäàí èäè êè, ýþðöøìöðäöê, áèð äÿôÿ îíà ðàñò ýÿëäèì, ýþðäöì àðâàä
àëìûø, þâëàä áàñìûø, øàäëûüûí êþêö êÿñèëìèø, øÿíëèê ýöëö ñîëìóø. Äåäèì:
— Êåôèí íåúÿäèð, íå÷ÿ äîëàíûðñàí?
Äåäè:
— Óøàãëàð îëàíäàí óøàãëûüû áóðàõìûøàì.
Áåéò
Óøàãëûã âÿ ýÿíúëèê, ãîúàëûã íÿäèð?
Áèçè õîôà ñàëàí áó çÿìàíÿäèð.
Øåèð
Ãîúàëäûíñà ÿë ýþòöð óøàãëûã øûëòàüûíäàí
Áóðàõ ãàëñûí ýÿíúëÿðÿ ùÿð îéóí, ùÿð çàðàôàò.
Úàâàíëûüûí øþâãèíè ãîúàëàðäàí ýÿë óììà,
Ýåäÿí ñóëàð äöáàðÿ àðõà ãàéûòìàç, ÿëáÿò.
Øåèð
Êå÷äè úàâàíëûã äàùà éîõ èãòèäàð,
Àù íÿ éàìàí ýåòäè î õîø ðóçèýàð.
Ýåòäè ãîëóìäàí íåúÿ øèð ãöââÿòèì,
Øàäëàíàðàì îëñà ïåíèð ãèñìÿòèì.
Ãàðàëòìûøäû òöêëÿðèíè áèð ãàðû.
Îíà äåäèì: åé êåúÿí èë êàôòàðû,
____________ Ñà÷ëàðûíû ðÿíýëÿìÿê îëìàç ÷ÿòèí,
Àììà äöçÿëìÿç áó êÿìàí ãàìÿòèí.
290

6. Ùåêàéÿò
Áèð ýöí úàâàíëûãäà íàäàíëûã åäèá àíàìûí öñòöíÿ áÿðê ãûøãûðäûì. Î,
ãÿëáè èíúèìèø ùàëäà êöíúäÿ îòóðäó, àüëàéûá äåäè:
— Êþðïÿëèéèíè óíóäóáñàí êè, áåëÿ êîáóäëóã åäèðñÿí?
Àíà îüëóíó çîðëó ýþðúÿê ùàìàí,
Áåëÿ ñþéëÿäè: — Åé ïÿëÿíý îâëàéàí!
Éàäà äöøñÿ èäè óøàãëûã ÷àüûí
Êè, ãîéíóìäà ýöúñöç ÷ÿêÿðäèí ôÿüàí.
Áó ýöí åéëÿìÿçäèí ìÿíÿ çöëìëÿð
Êè, ñÿí ýöúëöñÿí èíäè, ìÿí íàòÿâàí.
7. Ùåêàéÿò
Õÿñèñ áèð äþâëÿòëèíèí õÿñòÿ áèð îüëó âàðäû. Õåéèðõàù àäàìëàð îíà
äåäèëÿð:
— Áó îüëóíà éà áèð Ãóðàí õÿòì åòäèð, éà áèð ãóðáàí êÿñäèð.
Áèð àç ôèêèðëÿøäèêäÿí ñîíðà äåäè:
— Ãóðàí îòàãäàäûð, ñöðö óçàãäà. Ãóðàí éàõøûäûð.
Áèð àðèô áóíó åøèäèá äåäè:
— Ãóðàí îíà ýþðÿ éàõøû îëäó êè, î, äèë èëÿ áàøà ýÿëèð, ãóðáàí èñÿ ïóë èëÿ.
Øåèð
Èòàÿò îëñàéäû, ïóë èëÿ ÿýÿð,
×îõëàðû óëàüòÿê áàòàðäû ýèëÿ.
Éöç äÿôÿ ÿëùÿìäö îõóéàð, àììà,
Çÿðÿðÿ ãàòëàøìàç áèð äèíàð áåëÿ.
8. Ùåêàéÿò
Áèð ãîúà êèøèéÿ äåäèëÿð: — Íÿ ö÷öí åâëÿíìèðñÿí?
Äåäè: — Ãîúà àðâàäûí íÿ ëÿççÿòè. Äåäèëÿð: — Èìêàíûí êè âàð, úàâàí àë.
Äåäè: — Ìÿí ãîúà îëà-îëà ãîúà àðâàäû áÿéÿíìèðÿì, î úàâàí èêÿí
ìÿí ãîúàíû íåúÿ ñåâÿ áèëÿð?
Áåéò
____________
Éåòìèø éàøëû áèð ãîúà úàâàíëûãäàí âóðñà äÿì
Äåìÿëè, êîð èñòÿéèð ýþðñöí èøûãëû àëÿì.
291

Áåéò
Õàíûìû çîð èëÿ ðàçû åòìÿçñÿí,
Îíà çîð éàõøûäûð îí áàòìàí ÿòäÿí.
Ëÿòèôÿ
Åøèòìèøÿì áó ýöíëÿðäÿ ÿëäÿí äöøìöø áèð ãîúà,
Èñòÿäè êè, áó éàøûíäà àëñûí úàâàí áèð àðâàä.
Ýþùÿð àäëû áèð ãûç òàïäû, ýþçÿë, ýþé÷ÿê äèëàðàì
Êè, äöíéàäà òàïûëìàçäû ýèçëè ãàëìûø áåëÿ çàä.
Áöòöí ãàéäà-ãàíóí èëÿ åë÷è ñàëäû, òîé åòäè,
Ëàêèí ÿââÿë ùÿìëÿñèíäÿ áîøà ýåòäè ùÿð ìóðàä.
Êàìàí ÷ÿêèá îõ àòäûñà ùÿäÿôèíäÿí éàí êå÷äè,
Ãàëûí ïàëòàð òèêìÿê ö÷öí èéíÿ îëìàëû ïîëàä.
Äîñòëàðûíà ýèëåéëÿíèá ãîúà äåäè: áó øóõ ãûç
Íåúÿ éûõäû åâèìè, ýþð, åòäè èøèìè áÿðáàä.
ßðëÿ àðâàä àðàñûíäà äàâà äöøäö, áåëÿ êè,
Äàðüà, ãàçè èøÿ áàõäû, Ñÿäè ãîïàðäû ôÿðéàä,
Äåäè: — Ãûçäà íÿ ýöíàù âàð, àõìàã ãîúà áèð óòàí,
Òèòðÿê ÿëëÿ èíúè äåøÿ áèëÿðñÿíìè ñÿí? Ùåéùàò!
____________
292

VIÛ ÔßÑÈË
ÒßÐÁÈÉßÍÈÍ ÒßÑÈÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
1. Ùåêàéÿò
Áèð âÿçèðèí áèð êöòáåéèí îüëó âàð èäè. Áèð àëèìèí éàíûíà ýþíäÿðäè êè,
áóíà òÿðáèéÿ âåð, áÿëêÿ àüûëëàíà.
Àëèì áèð ìöääÿò îíà òÿðáèéÿ âåðäè, òÿñèðè îëìàäû. Àòàsûíûí éàíûíà
àäàì ýþíäÿðèá õÿáÿð ÷àòäûðäû êè, îüëóí àüûëëàíìûð, àììà ìÿíè äÿëè
åäèá.
Øåèð
Ùå÷ ñåéãÿë ýþòöðìÿç çàòû ïèñ äÿìèð,
Íÿ ãÿäÿð ÷àëûøñàí áÿäýþùÿð îëàð.
Èòè éåääè äÿíèç ñó èëÿ éóñàí,
Éàø îëúàã äàùà äà áåø-áÿòÿð îëàð.
Èñàíûí åøøÿéè Ìÿêêÿéÿ ýåòñÿ,
Ãàéûäûá ýÿëÿíäÿ éåíÿ õÿð îëàð.
2. Ùåêàéÿò
Áèð àëèì îüëàíëàðûíà þéöä-íÿñèùÿò âåðèá äåäè:
— ßçèç îüëàíëàðûì, ñÿíÿò þéðÿíèí êè, äöíéà ìàëûíà åòèáàð éîõäóð.
Ñÿôÿðäÿ ãûçûë-ýöìöøöí ãîðõóñó âàð, éà îüðó àïàðàð, éà õÿðúëÿíèá ãóð-
òàðàð, ñÿíÿò èñÿ ãàéíàð áóëàã, òöêÿíìÿç áèð õÿçèíÿäèð. Ñÿíÿò ñàùèáè
äþâëÿòäÿí ìÿùðóì îëñà äà, ãîðõóñó éîõäóð, ÷öíêè ñÿíÿò þçö åëÿ áèð äþâ-
ëÿòäèð êè, îíà ñàùèá îëàí ùàðà ýåòñÿ, ùþðìÿò ãàçàíûá éóõàðû áàøäà îòó-
ðàð. Ñÿíÿòñèç àäàì èñÿ äàðà äöøäöêäÿ, ÿë à÷ûá äèëÿí÷èëèêëÿ äîëàíàð.
Áåéò
Àüûðäûð ðöòáÿäÿí äöøöá ãóë îëìàã,
Íàçà þéðÿøÿíäÿí ñîíðàêû äàíëàã.
Øåèð
____________ Íàýàùàí Øàìäà áèð èüòèøàø äöøäö,
Ùÿðÿ áàø ýþòöðöá ãà÷äû áèð éàíà.
293

Åëìëè, êàìàëëû êÿíäëè þâëàäû,
Ýåäèá âÿçèð îëäó øàùà, ñóëòàíà.
Ëàêèí ôÿðàñÿòñèç âÿçèð áàëàñû,
Êÿíäëÿðäÿ äèëÿíäè ùåé éàíà-éàíà.
Øåèð
Àòà ìèðàñûíû èñòÿéèðñÿíñÿ,
×àëûøûá àòàíûí åëìèíè þéðÿí!
×öíêè äþâëÿòèíè áèð ýöí è÷èíäÿ,
Ùàâàéà ñîâóðóá õÿðú åäÿúÿêñÿí.
3. Ùåêàéÿò
Àëèìëÿðäÿí áèðè áèð øàùçàäÿéÿ äÿðñ äåéèð, ëàêèí ðÿùìñèçúÿ îíó
äþéöð, îëìàçûí ÿçèééÿòëÿð âåðèðäè. Áèð äÿôÿ óøàã òàá ýÿòèðÿ áèëìÿéèá
àòàñûíûí éàíûíà øèêàéÿòÿ ýåòäè. Êþéíÿéèíè ÷ûõàðûá ýþéÿðìèø áÿäÿíèíè
àòàñûíà ýþñòÿðäè. Àòàñûíûí öðÿéè éàíäû, ìöÿëëèìèíè ÷àüûðòäûðûá äåäè:
— Ìÿíèì îüëóìà åòäèéèí î ÿçèééÿò âÿ òÿíáåùè ùå÷ áèð ðÿèééÿò
þâëàäûíà åòìèðñÿí, áóíóí ñÿáÿáè íÿäèð?
Äåäè: — Ñÿáÿáè îäóð êè, ýÿðÿê ùàìû äàíûøàíäà àüçûíûí ñþçöíö áèë-
ñèí, õàëã éàíûíäà þçöíö éàõøû àïàðñûí, õöñóñèëÿ ïàäøàùëàð; ÷öíêè øàù-
ëàðûí äåäèéè ùÿð ñþç äèëëÿð ÿçáÿðè, òóòäóüó ùÿð èø ÿëëÿð âÿðäèøè îëóð, ãàðà
úàìààòûíêûíà èñÿ î ãÿäÿð ÿùÿìèééÿò âåðÿí îëìàç.
Øåèð
Éöç íàëàéèã èø ýþðÿðñÿ áèð êàñûá,
Éöçäÿí áèðèí áèëìÿç äîñòëàð, àøíàëàð.
Àììà ñóëòàí áèðúÿ ýöëöíú ñþç äåñÿ,
Äèëÿ äöøÿð, þëêÿ-þëêÿ äîëàíàð.
Äåìÿëè, áîéöêëÿðèí óøàãëàðûíûí òÿðáèéÿñèëÿ äàùà ÷îõ ìÿøüóë îëìàã,

îíëàðûí ÿõëàãûíûí ýþçÿëëèéèíÿ äàùà ÷îõ ôèêèð âåðìÿê ìöÿëëèìèí áîðúóäóð.
Øåèð
____________
Êè÷èê èêÿí ùÿð óøàã åäèëìÿçñÿ òÿðáèéÿò,
Áþéöéÿíäÿ ýþðöíìÿç îíäà ÿäÿá, íÿçàêÿò.
294

Éàø ÷óáóüó, èñòÿñÿí ùÿð øÿêèëÿ ñàëàðñàí
Îä ãóðóäóá äöçÿëäÿð î ÷óáóüó, íÿùàéÿò.
Àëèìèí úàâàáû, îüëóíà ãàðøû òÿëÿáêàðëûüû øàùûí õîøóíà ýÿëäè. ßíàì
áàüûøëàäû, õÿëÿò âåðäè, ðöòáÿñèíè àðòûðäû.
4. Ùåêàéÿò
Ìÿüðèá þëêÿñèíäÿ ãàðàãàáàã, àúûäèë, òöíäõàñèééÿò, ìÿðäèìàçàð,
ýÿäà òÿáèÿò, áÿäêèðäàð áèð ìÿäðÿñÿ ìöÿëëèìè ýþðäöì. Ñèð-ñèôÿòèíè ýþ-
ðÿí ìöñÿëìàíëàðûí èøè äöç ýÿòèðìÿç, Ãóðàí îõóìàñûíà ãóëàã àñàíëàðûí
öçö ýöëìÿçäè. Áàêèðÿ ãûçëàð, ïàêèçÿ îüëàíëàð îíóí ÿëèíäÿí çàðà ýÿë-
ìèøäèëÿð, íÿ ýöëìÿéÿ úöðÿò åäèðäèëÿð, íÿ äàíûøìàüà úÿñàðÿò; ýàù áèðè-
íèí àë éàíàüûíà øèëëÿ âóðàðäû, ýàù î áèðèíèí ÿë-àéàüûíû ôÿëÿããÿéÿ ãî-
éàðäû. Ìöõòÿñÿðè, àõûðäà âàëèäåéíëÿð îíóí ãÿääàðëûüûíû áàøà äöøäöëÿð,
äþéäöëÿð, èíúèòäèëÿð, ìÿäðÿñÿäÿí ãîâäóëàð. Äÿðñëÿðè ùÿëèì, éóìøàã
õàñèééÿò, ìåùðèáàí, åùòèéàúû îëìàéûíúà äàíûøìàéàí, ùå÷ êÿñèí ãÿëáèíÿ
äÿéìÿéÿí, êþíëöíÿ òîõóíìàéàí áèð ìöÿëëèìÿ òàïøûðäûëàð.
Áèðèíúè ìöÿëëèìèí ãîðõóñó øàýèðäëÿðèí öðÿéèíäÿí ÷ûõäû, èêèíúè ìöÿë-
ëèìèí ìÿëÿê òÿáèÿòëè îëäóüóíó ýþðöá äèâ õàñèééÿòëè îëìàüà áàøëàäûëàð.
Îíóí ùÿëèìëèéèíÿ áåë áàüëàéûá åëì þéðÿíìÿéè òÿðê åòäèëÿð, îõóìàã
ÿâÿçèíÿ îéóí ÷ûõàðäûð, ìèí áèð êÿëÿê ãóðóðäóëàð, ÿëèíäÿêè éàçû ëþâ-
ùÿëÿðèíè áèð-áèðèíèí áàøûíà âóðóá ãûðûðäûëàð.
Áåéò
Ìöÿëëèì îëàðñà ñÿññèç, ìöëàéèì,
Óøàãëàð áàçàðäà îéíàéûð äàèì.
Èêè ùÿôòÿäÿí ñîíðà ùÿìÿí ìÿäðÿñÿíèí éàíûíäàí êå÷èðäèì. Ýþðäöì

áèðèíúè ìöÿëëèìèí êþíëöí àëûá éåíÿ þç éåðèíÿ ãàéòàðìûøëàð. À÷ûüûíû
äåéèì êè, áÿðê èíúèäèì, èõòèéàðñûç îëàðàã äåäèì: “Éåíÿ äÿ áó èáëèñè áó
ìÿëÿêëÿðÿ ìöÿëëèì åäèáëÿð?!” Äöíéàýþðìöø ùàçûðúàâàá áèð ãîúà äåäè:
Øåèð
Ìÿäðÿñÿéÿ ýþíäÿðäè îüëóíó áèð ïàäøàù,
Ýöìöø áèð ëþâùÿ ãîéäó îíóí éàíûíà ùÿìÿí.
____________
Ëþâùöí áàøû öñòöíäÿ ãûçûë õÿòëÿ éàçäûðäû,
Õîøäóð óñòàä úÿôàñû àòà ìÿùÿááÿòèíäÿí.
295

5. Ùåêàéÿò
Áèð çàùèä îüëóíà ÿìèëÿðèíäÿí ÷îõëó ìèðàñ ãàëäû. Î, áóíó åéø-èøðÿòÿ
èñðàô åòìÿéÿ áàøëàäû. Ýþðìÿäèéè éàðàìàç èø, äàäìàäûüû è÷êè ãàëìàäû.
Íÿùàéÿò, îíà íÿñèùÿò âåðèá äåäèì:
— Îüóë, àäàìûí ýÿëèðè ÷àéà, åéø-èøðÿò èñÿ äÿéèðìàíà îõøàð. Éàëíûç
î àäàì êåôè èñòÿäèéè êèìè õÿðúëÿéÿ áèëÿð êè, êèôàéÿò ãÿäÿð ýÿëèðè îëñóí.
Õÿðúèíè àç åëÿ, éîõäóðñà ýÿëèð,

“Äÿíèç ìàùíûñû”íäà áåëÿ äåéèëèð:
“Éàüìàñà äàüëàðà ÿýÿð éàüûø, ãàð,
Áèð èëèí è÷èíäÿ Äÿúëÿ ãóðóéàð”.
— Àüëûíû áàøûíà òîïëàéûá åéø-èøðÿòäÿí ÿë ÷ÿê. Âàð-äþâëÿòèí

òöêÿíÿð, äàðëûüà äöøöá ïåøìàí÷ûëûã ÷ÿêÿðñÿí!
Êåô ìÿúëèñèíäÿ ÷àëüûéà ãóëàã àñìàã îüëàíà õîø ýÿëäèéè ö÷öí
ñþçöì ãóëàüûíà áàòìàäû, åòèðàç åäÿðÿê äåäè:
— Áó ýöíöí øàäëûã âÿ ñåâèíúèíè ñàáàùêû ãÿì ãîðõóñó èëÿ ïó÷
åòìÿéè àüûëëû àäàìëàð áÿéÿíìÿçëÿð.
Øåèð
Î âàðëû-äþâëÿòëè áÿõòÿâÿðëÿðèí,
Áÿä ýöíäÿí âàðìûäûð ãîðõóñó, áÿéÿì?
Êåôèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿ áèð àíäà, äîñòóì,
Ñàáàùêû ýöí ö÷öí áó ýöí ÷ÿêìÿ ãÿì.
Áóíäàí ÿëàâÿ, ìÿí ñÿõàâÿò òàõòûíäà îòóðóá, ìÿðùÿìÿò êÿìÿðèíè

áåëèìÿ áàüëàìûøàì âÿ ÿëèà÷ûãëûãäà úàìààò è÷èíäÿ øþùðÿò ãàçàíìûøàì.
Øåèð
Êèìèí ñÿõàâÿòäÿ ÷ûõäûñà àäû,
Ïóëó ñàõëàìàüû î áàúàðìàäû,
Åëÿ êè, éàõøû àä ãàçàíäû èíñàí,
Êÿðÿì ãàïûñûíû áàüëàìàç áèð àí.
Íÿñèùÿò ãÿáóë åòìÿäèéèíè âÿ ìÿíèì èñòè íÿôÿñèìèí îíóí ñîéóã äÿ-

ìèðèíÿ òÿñèð åòìÿäèéèíè ýþðäöêäÿ, þéöä âåðìÿêäÿí ÿë ÷ÿêäèì, îíóíëà
____________
äîñòëóüó êÿñäèì âÿ ôèëîñîôëàðûí áó ñþçöíö éåðèíÿ éåòèðäèì: “Ñÿí ñþçö-
íö äå, ãÿáóë åòìÿñÿëÿð, þçëÿðè òÿãñèðêàðäûðëàð”.
296

Øåèð
Ñþçöíÿ éîõñà äà áèð ãóëàã àñàí,
Ñÿí éåíÿ þéöä âåð ìÿðä-ìÿðäàíà.
×îõ ÷ÿêìÿç ýþðÿðñÿí äþøöíÿ äþéÿí
Èëèøèá äöøÿíäÿ äàðà, çèíäàíà,
ßëèíè äèçèíÿ âóðóá ñþéëÿéèð:
Êàø ãóëàã àñàéäûì î ìÿðä èíñàíà.
Àç êå÷äèêäÿí ñîíðà, íåúÿ êè, äöøöíìöøäöì, åëÿ äÿ îëäó. Îíó àúû-

íàúàãëû áèð âÿçèééÿòäÿ ýþðäöì: ïàëòàðëàðûíà éàìàüû éàìàã öñòöíäÿí
âóðóá, áèð ëîüìà ÷þðÿê ö÷öí äèëÿíèðäè. ßùâàëûíà öðÿéèì éàíäû, áó ùàë-
äà îíó äàíëàìàüû âÿ éàðàëû öðÿéèíÿ äóç ñÿïìÿéè èíñàôñûçëûã ùåñàá åäèá
þç-þçöìÿ äåäèì:
Øåèð
Éàðàìàç áèð ùÿðèô ìÿñòëèê çàìàíû,
Äöøöíìÿç êè, ñàáàù ãàëàúàã äàðäà.
Àüàúëàð áàùàðäà ìåéâÿ âåðñÿ äÿ,
Ãûø ôÿñëè ëöò ãàëàð ñîéóãäà, ãàðäà.
6. Ùåêàéÿò
Áèð øàù îüëóíó áèð ÿäèáÿ òàïøûðûá äåäè:
— Áóíó þç þâëàäûí êèìè òÿðáèéÿ åò!
ßäèá áàø ÿéèá ùþêìäàðûí òàïøûðûüûíû ãÿáóë åòäè. Î, óçóí ìöääÿò îü-
ëàíûí òàðáèéÿñèëÿ ìÿøüóë îëóá, ñÿé ýþñòÿðäèñÿ äÿ, ùå÷ áèð ôàéäà âåðìÿäè.
ßäèáèí þç îüëàíëàðû èñÿ åëì âÿ áèëèêäÿ øþùðÿò òàïäûëàð. Øàù ÿäèáÿ ãÿ-
çÿáëÿíèá äåäè:
— Âÿäÿ õèëàô ÷ûõûá, òàïøûðûüûìû ñÿäàãÿòëÿ éåðèíÿ éåòèðìÿäèí. ßäèá äåäè:
— Áþéöê ùþêìäàð áèëìÿëèäèð êè, òÿðáèéÿ åéíè èäè, ãàáèëèééÿò èñÿ
ìöõòÿëèô!
Øåèð
Äîüðóäóð êè, äàøäàí ÷ûõàð úÿâàùèð,
Ëàêèí ùÿð äàøäà áèë úÿâàùèð îëìàç.
____________ Ùÿð éåðäÿí ýþðöíÿð Ñöùåéë105 óëäóçó,
Ëàêèí ùÿð ìÿêàíäà òÿñèð áèð îëìàç.
297

7. Ùåêàéÿò
Áèð ìöðøöäöí þç ìöðèäèíÿ áåëÿ äåäèéèíè åøèòäèì:
— ßýÿð èíñàí þâëàäû ðóçèéÿ áàüëû îëäóüó ãÿäÿð ðóçè âåðÿíÿ áàüëû îë-
ñàéäû, ìþâãåéè ìÿëÿêëÿðäÿí öñòöí îëàðäû.
Øåèð
Àëëàù ñÿíè óíóòìàäû þç àíàíûí áÿòíèíäÿ
Êè, ùóøñóç âÿ ùèññèç îëàí áèð íöòôÿéäèí î çàìàí.
Áåëÿ éàçûã âÿçèééÿòäÿ ãàðàíëûã áèð ýóøÿäÿ.
ßòà åòäè ñÿíÿ: ÿãèë, íèòã, øöóð, úàìàë, úàí.
ßëëÿðèíäÿ éàðàòäû î õîø äöçöëìöø îí áàðìàã,
Èêè ýöúëö ãîë äöçÿëäèá àñäû èêè éàíûíäàí.
Åé ùöììÿòñèç, èíäè íåúÿ õÿéàëûíà ýÿëèð êè,
Ýöí êå÷äèêúÿ óíóäàúàã ñÿíè áþéöê éàðàäàí.
8. Ùåêàéÿò
Ýþðäöì áèð ÿðÿá îüëóíà ùåé áåëÿ äåéèð: — Åé îüóë, ãèéàìÿò ýöíö
ñÿíäÿí ñîðóøàúàãëàð ÿìÿëèí íÿäèð, ñîðóøìàéàúàãëàð àòàí êèìäèð.
Øåèð
Êÿáÿ þðòöéöíö þïìÿéèðëÿð êè,
Îíó òîõóìóøäóð áèð èïÿê ãóðäó.
Áÿëêÿ î, áèð ÿçèç êÿñëÿ îòóðóá,
Îíóí øÿðÿôèëÿ ìþùòÿðÿì îëäó.
9. Ùåêàéÿò
Àëèìëÿðèí éàçäûüûíà ýþðÿ ÿãðÿáèí äîüóìó áàøãà ùåéâàíëàðûí äî-
üóìóíà îõøàìàç. ßãðÿáèí áàëàñû àíàñûíûí ãàðíûíû äåøèá áàéûðà ÷ûõàð.
Áóíà ýþðÿ îíëàðûí éóâàñûíäàí ÿãðÿá ãàáûãëàðû òàïûëàð.
Áèð ýöí áèð ùþêìäàðûí éàíûíäà ùÿìèí ìÿñÿëÿ ùàããûíäà äàíûøäûì.
Î äåäè:
— Ìÿí äÿ áó ñþçöí äîüðóëóüóíà èíàíûðàì, øöáùÿñèç, áó úöð äÿ îë-
ìà ëûäûð, ÷öíêè àíúàã êè÷èêëèêäÿ àíàñû èëÿ áåëÿ ðÿôòàð åäÿí, áþéöêëöêäÿ
____________
áåëÿ áèð øþùðÿò òàïàð âÿ ùþðìÿò ãàçàíàð.
298

Øåèð
Îüëóíà âÿñèééÿò åäÿðêÿí àòà,
Äåäè, ýÿë óíóòìà áó íÿñèùÿòè,
Êèì ñàäèã îëìàñà þç íÿñÿáèíÿ,
Íÿ áèð äîñòó îëàð, íÿ äÿ ùþðìÿòè.
10. Ùåêàéÿò
Éîõñóë áèð äÿðâèøèí àðâàäû ùàìèëÿ èäè, äîüóì âàõòûíà àç ãàëûðäû,
äÿðâèøèí èñÿ þìðöíäÿ óøàüû îëìàìûøäû. Äåäè:
— ßýÿð Àëëàù ìÿíÿ îüóë âåðñÿ, ÿéíèìäÿêè õèðãÿäÿí áàøãà íÿéèì
âàðñà, ùàìûñûíû ôÿãèð-ôöãÿðàéà áàüûøëàéàúàüàì.
Òÿñàäöôÿí îüëó îëäó, ÿùäèíè éåðèíÿ éåòèðèá âàð-éîõóíó äÿðâèøëÿðÿ
ïàéëàäû.
Øàì ñÿôÿðèíäÿí ãàéûäàðêÿí éîëóì î êÿíääÿí äöøäö, êåôèíè ñîðóø-
äóì, äåäèëÿð çèíäàíäàäûð. Ñÿáÿáèíè áèëìÿê èñòÿäèì. Äåäèëÿð: — Îüëó
øÿðàá è÷èáäèð, äàâà åäèáäèð, êèìèí èñÿ ãàíûí òþêöá ãà÷ûáäûð. Îíóí ÿâÿ-
çèíÿ àòàñûíûí áîéíóíà êÿíäèð ñàëûá, àéàüûíà çÿíúèð âóðóá àïàðûáëàð.
Äåäèì: — Áó áÿëàíû î þçö äóà åäèá, Àëëàùäàí èñòÿìèøäèð.
Øåèð
Åé ÿãëè áàøûíäà îëàí êèøè áèë,
Ùàìèëÿ ãàäûíëàð äîüñàëàð èëàí,
Úÿìèééÿò ýþçöíäÿ äàùà äà õîøäóð,
Éàðàìàç, íàõÿëÿô þâëàä äîüìàãäàí.
11. Ùåêàéÿò
Óøàã èäèì, áèð áþéöêäÿí ùÿää-áóëóü ùàããûíäà ñîðóøäóì. Äåäè:
— Êèòàáëàðäà îõóìóøàì êè, ö÷ ÿëàìÿòè âàð: áèðè îí áåø éàøûíà
÷àòìàã, èêèíúèñè, øåéòàíè îëìàã, ö÷öíúöñö, áóü éåðè òÿðëÿìÿê. Àììà
ùÿãèãÿòäÿ áèð íèøàíû âàðäûð, î äà þç íÿôñèíèí õåéðèíäÿí ÷îõ, Àëëàù ðè-
çàñûíà ÷àëûøìàüûäûð. Êèìäÿ áó õöñóñèééÿò éîõäóðñà, àüûëëû àäàìëàð îíó
ùÿää-áóëóüà ÷àòìûø, êÿìàëÿ éåòìèø ùåñàá åäÿ áèëìÿçëÿð.
Øåèð
____________ Áèð ãÿòðÿ ñó àíà áÿòíèíäÿ ãûðõ ýöí,
Ãàëäûãäà ñóðÿòäÿ àäàìà áÿíçÿð.
299

Ãûðõ éàøëûíûí ÿãëè, ÿäÿáè éîõñà,
Éàðàøìàç êè, îíà àäàì äåéÿëÿð.
Øåèð
Çÿíí åòìÿ êè, ñóðÿòäÿäèð, ãàìÿòäÿäèð àäàìëûã,
Úàâàíìÿðäëèê, ñÿõàâÿòäèð àäàìëûüà ÿëàìÿò.
Øöáùÿñèç êè, ìàùèð ðÿññàì àë âÿ éàøûë ðÿíýèëÿ
Äèâàðëàðäà ÷ÿêÿ áèëÿð àäàìà áÿíçÿð ñóðÿò.
Íÿ ôÿðãè âàð äèâàðäàêû áó íÿãø èëÿ èíñàíûí,
ßýÿð îíäà éîõäóðñà áèð åùñàí, ùöíÿð, ôÿçèëÿò.
Ùöíÿð äåéèë áó äöíéàíû ÿëÿ àëìàã ÿçèçèì,
Ùöíÿðèí âàð áèð öðÿéè ÿëÿ àëûá, ãûë ðàùÿò.
12. Ùåêàéÿò
Áèð äÿôÿ Ùÿúú çÿââàðëàðû àðàñûíäà äàëàøìà äöøäö, ìÿí äÿ ïèéàäà-
ëàð è÷ÿðèñèíäÿ èäèì, ÿìÿëëè-áàøëû âóðóøóðäóã, áèð-áèðèìèçè êþòÿêëÿéèá
áàø-ýþçöíÿ âóðóðäóã, ñþéöø ñþéöðäöê, àüçûìûçà ýÿëÿíè äåéèð, ÿëèìèçÿ
êå÷ÿíè äþéöðäöê. Åøèòäèì äÿâÿ öñòÿ êÿúàâÿíèí áèð ýþçöíäÿ îòóðàí
àäàì î áèðè ýþçöíäÿ îòóðàíà áåëÿ äåéèðäè:
— Ãÿðèáÿ øåéäèð, ïèéàäà øàùìàò õàíàñûíäà ýåäèá áàøà ÷àòàíäà âÿçèð,
éÿíè ÿââÿëêèíäÿí éàõøû îëóð, áó Ùÿúú ïèéàäàëÿðû Ìÿêêÿéÿ ÷àòàíäà
íèéÿ áåëÿ äÿëè îëóáëàð?!.
Øåèð
Áó ñþçöìö ñþéëÿéèíèç î çöëìêàð ùàúûéà,
Êè, çöëìëÿ ñîéóð õàëãûí äÿðèñèíè éàíìàäàí,
Þçö äåéèë, ùàúû îíóí äÿâÿñèäèð áåëÿ êè,
Î çàâàëëû òèêàí éåéèá, éöê äàøûìûø ùÿð çàìàí.
13. Ùåêàéÿò
Áèð ùèíäëè ìÿøÿë àòûá-òóòìàã þéðÿíèðäè. Áèð àðèô ýþðöá äåäè:
— Ñÿíèí êè, åâèí ãÿìèøäèð, áó íÿ ìÿøüÿëÿäèð, íÿ èøäèð?
Áåéò
____________
Éåðëè ùåñàá åòìÿäèéèí ñþçö äåìÿ ùå÷ çàìàí,
Åëÿ úàâàá âåðìÿ êè, î, ýÿòèðÿ áèëñèí çèéàí.
300

14. Ùåêàéÿò
Áèð êèøèíèí ýþçö àüðûéûðäû, áàéòàðûí éàíûíà ýåäèá äåäè: “Ýþçöìÿ áèð
äÿðìàí âåð!” Áàéòàð ùåéâàíëàðûí ýþçöíÿ ÷ÿêäèéè äÿðìàíäàí îíóí
ýþçöíÿ ÷ÿêäè. Êèøè êîð îëäó. Îíëàð äàëàøûá ùàêèìèí éàíûíà ýåòäèëÿð.
Ùàêèì äåäè:
— Áàéòàðûí òàãñûðû éîõäóð. Î êèøè ùåéâàí îëìàñàéäû áàéòàðûí éàíûíà
ýåòìÿçäè. Ùÿìèí ùåêàéÿíè äåìÿêäÿí ìÿãñÿäèì áóíó áàøà ñàëìàãäûð
êè, íàøû àäàìà áþéöê èø òàïøûðàí àõûðäà ïåøìàí îëàð âÿ àüûëëûëàð éàíûíäà
àõìàã ñàéûëàð.
Ùå÷ çàìàí èø áèëÿí, àüûëëû óñòà

Áÿäÿñëÿ ÿí ìöùöì âÿçèôÿ âåðìÿç.
Òîõóúó îëñà äà ùÿñèð òîõóéàí,
Ëàêèí èïÿê èøè îíà âåðèëìÿç.
15. Ùåêàéÿò
Áþéöê ðóùàíè áàø÷ûëàðûíäàí áèðèíèí îüëó þëäö. Ñîðóøäóëàð:
— Ãÿáèð äàøûíûí öñòöíÿ íÿ éàçàã?
Äåäè: — Ãóðàí àéÿëÿðèíèí èççÿò âÿ ùþðìÿòè äàùà éöêñÿê îëäóüóí-
äàí ðÿâà äåéèë êè, áåëÿ éåðëÿðÿ éàçûëñûí, ÷öíêè çàìàí êå÷äèêúÿ ïîçóëóá
ýåäÿð, úàìààò îíó òàïäàëàéûá êå÷ÿð, éà äà öçÿðèíäÿ áèð èò õàðàáëûã åäÿð.
ßýÿð áèð øåé éàçìàã çÿðóðèäèðñÿ, áó áåéò áÿñäèð:
Øåèð
Áîñòàíäà áèòÿíäÿ éàìéàøûë îòëàð,
Øàäëûãäàí öðÿéèì ÿñÿðäè òèð-òèð.
Ýÿë åé äîñò, èíäè ýþð áàùàð ÷àüûíäà,
Íåúÿ ãÿáðèì öñòÿ éàøûë îò áèòèð.
16. Ùåêàéÿò
Áèð çàùèä áèð äþâëÿòëèíèí éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí, ýþðäö êè, áèð ãóëóí
ÿë-àéàüûí áÿðê áàüëàéûá äþéöð. Äåäè: — Îüëóì, Àëëàù ñÿíèí êèìè áèð
ìÿõëóãó ñÿíèí ÿëèíäÿ ÿñèð åäèá, ñÿíÿ öñòöíëöê âåðìèøäèð. Õóäàâÿíäè-
____________
àëÿìÿ øöêöð åò âÿ îíó áó ãÿäÿð èíúèòìÿ. Éàõøû äåéèë êè, ñàáàù ãèéàìÿò
ýöíö î, öçö àü îëñóí, ñÿí öçö ãàðà.
301

Øåèð
Ñÿí ÷îõ äà ãóëóíó ãÿçÿáëÿ ñþéìÿ,
Ãÿëáèíè èíúèòìÿ, þçöíö äþéìÿ.
Ñÿí îíó àëìûñàí îí äèðÿì ïóëà,
Úàí âåðìÿìèñÿí êè, î éàçûã ãóëà.
Íÿ ãÿäÿð äóðàúàã áó çîð, áó ðÿôòàð,
Óíóòìà êè, ñÿíäÿí áþéöê Àëëàù âàð.
Åé Àãóø âÿ Àðñëàí106 àòàñû îëàí,
Ñÿí äÿ þç àüàíû ÷ûõàðìà éàääàí.
Ùÿäèñ: Ïåéüÿìáÿð ñÿëëÿëëàùö ÿëåéùäÿí åøèäèáëÿð, äåéèá êè, ãèéà-

ìÿò ýöíö ÿí áþéöê äÿðä îäóð êè, ÿìÿëè ñàëåù ãóë áåùèøòÿ, îíóí áÿä
ÿìÿë àüàñû èñÿ úÿùÿííÿìÿ ýåäÿ.
Øåèð
Ýöúñöçö, òàáåè ÷îõ èíúèòìÿ ñÿí,
Ãÿçÿáäÿ, ùèääÿòäÿ åéëÿìÿ èôðàò.
Ùåñàá ÷ÿêèëÿíäÿ ðöñâàé÷ûëûãäûð
Êè, õàúÿ çÿíúèðäÿ, ãóë èñÿ àçàä.
17. Ùåêàéÿò
Áèð äÿôÿ Áÿëõäÿí ñÿôÿðÿ ÷ûõàðêÿí øàìëûëàðëà éîëäàø îëäóì. Éîëëàð
ãîðõóëó èäè. Áó çàìàí äþéöøêÿí, îõ àòàí, ñèëàù îéíàäàí áèð ýÿíc ïÿù-
ëÿâàí äà áèçÿ ãîøóëäó. Î åëÿ ýöcëö èäè êè, îí àäàì îíóí êàìàíûíûí
éàéûíû ÷ÿêÿ áèëìÿç, ìÿøùóð ïÿùëÿâàíëàð àðõàñûíû éåðÿ âóðà áèëìÿçäè.
Ëàêèí áóíà áàõìàéàðàã, î, íàç-íåìÿò è÷ÿðèñèíäÿ áþéöìöø, þìðöíäÿ
íÿ ñÿôÿðÿ ÷ûõìûø, íÿ ÷ÿòèíëèê ýþðìöø, íÿ èýèäëÿðèí góð ñÿñi ãóëàüûíäà
cèíýèëäÿìèø, íÿ äÿ ñöâàðèëÿðèí ãûëûíc ïàðûëòûñû ýþçöíö ãàìàøäûðìûøäû.
Áåéò
Î ùå÷ âàõò äöøìÿíÿ ÿñèð îëìàìûø.
Öñòöíÿ éàüìàìûø îõëàðäàí éàüûø.
Õöëàñÿ, áèç îíóíëà áèðëèêäÿ ñöðÿòëÿ ýåäèðäèê. Î, ýöcöíö ýþñòÿðÿðÿê

____________
ãàáàüûíà ÷ûõàí êþùíÿ äèâàðû áèð éóìðóãëà éûõûð, ãîcàìàí àüàcû êþ-
êöíäÿí ÷ûõàðûá ãöðóðëà äåéèðäè:
302

Áåéò
Ôèë ùàíû òà ýþðñöí ïÿùëÿâàí íÿäèð,
Øèð ùàíû òà ýþðñöí ãÿùðÿìàí íÿäèð?!
Ãÿôëÿòÿí áèð äàøûí àðõàñûíäàí èêè ùèíäëè ÷ûõûá áèçè þëäöðìÿê èñòÿäè.
Îíëàðäàí áèðèíèí ÿëèíäÿ ÷îìàã, î áèðèíèíêèíäÿ òîõìàã âàð èäè. Ýÿícÿ
äåäèì:
— Íÿéè ýþçëÿéèðñÿí?
Áåéò
Çîðóíó, ýöcöíö ýþñòÿð áóíëàðà!
Äöøìÿí þç õîøóéëà ýÿëìèø ìÿçàðà!
Ýþðäöì êàìàí îüëàíûí ÿëèíäÿí ñöðöøäö, ãîðõóäàí càíûíà òèòðÿòìÿ

äöøäö.
Áåéò
Ñèâðè îõ èëÿ òöêö éàðà áèëÿí ùÿð áèð êÿñ
Âóðóøäà ïÿùëÿâàíëà öç-öçÿ äóðà áèëìÿç.
Áàøãà ÷àðÿ òàïìàäûã, ñèëàù âÿ ïàëòàðûìûçû âåðèá càíûìûçû õèëàñ åòäèê.
Øåèð
Ýþíäÿð ÷ÿòèí èøëÿðÿ èø áèëÿí áèð èíñàíû
Êè, êÿìÿíäÿ ñàëñûí î, ãÿçÿáëÿíìèø àñëàíû,
Càâàí ÿýÿð ôèë êèìè ýöcÿ ìàëèê îëñà äà,
Äöøìÿí ùöcóì åäÿíäÿ ãîðõóéà äöøÿð úàíû,
Ìàùèð äþéöø÷ö áèëÿð äþéöø íÿäèð, âóðóø íÿ
Íåcÿ êè, àëèì áèëÿð øÿðèÿòè, Ãóðàíû.
18. Ùåêàéÿò
Ýþðäöì áèð äþâëÿòëè îüëó àòàñûíûí ãÿáðè öñòÿ îòóðìóø, áèð êàñûá
óøàüû èëÿ ìöáàùèñÿéÿ ãûçûøìûø âÿ äåéèð:
____________
— Ìÿíèì àòàìûí ãÿáðè àüûðäûð, öñòö éàçûëûäûð, ÿòðàôû áÿçÿêëèäèð, äàøû
ìÿðìÿðäÿíäèð, òîðïàüû ÿíáÿðäÿíäèð, êÿíàðûíà ìèíà ñÿïèáëÿð, ãûðàüûíà
303

êàøû äþøÿéèáëÿð. Ñÿíèí àòàíûí ýîðó íÿéÿ îõøàéûð, öñòöíÿ èêè ãàðûø òîðïàã
òþêöáëÿð, âÿññàëàì.
Êàñûá óøàüû äåäè:
— Ñÿíèí àòàí áó àüûð äàøëàðûí àëòûíäàí òÿðïÿíÿíÿ ãÿäÿð ìÿíèì
äÿäÿì áåùèøòäÿ îëàð.
Áåéò
Óëàüà éöêö àç ÷àtñàëàð ÿýÿð,
Øöáùÿñèç éîëóíó àñóäÿ ýåäÿð.
Øåèð
Þìðöíäÿ ÷îõ ÿçàá ýþðÿí, àcëûã ÷ÿêÿí áèð êàñûá,
Éÿãèíèìäèð þëöìöíäÿí äöøìÿéÿcÿê äÿùøÿòÿ.
Ëàêèí äþâëÿò, íàç-íåìÿòÿ þéðÿíìèø ùÿð áÿõòÿâÿð,
Þëöì âàõòû, øöáùÿñèç êè, ýÿëÿcÿêäèð âÿùøÿòÿ.
Ìÿëóìäóð êè, äàð ìÿùáÿñäÿí àçàä îëàí áèð ÿñèð
Ùÿáñÿ ýåäÿí áèð ÿìèðäÿí ÷îõ ëàéèãäèð ùþðìÿòÿ.
19. Ùåêàéÿò
Áþéöêëÿðäÿí áèðèíäÿí ñîðóøäóëàð:
— Íÿ ö÷öí ùÿäèñäÿ äåéèëìèøäèð êè, ñÿíèí ÿí áèðèíúè äöøìÿíèí èêè
áþéðöí àðàñûíäà éåðëÿøìèø íÿôñèíäèð?
Äåäè:
— Îíà ýþðÿ êè, ùÿð ùàíñû äöøìÿíÿ éàõøûëûã åòñÿí äîñò îëàð, íÿôñÿ
ýöçÿøòÿ ýåòñÿí, äöøìÿí÷èëèéè àðòàð.
Øåèð
Èíñàí àç éåìÿêëÿ ìÿëÿéÿ äþíÿð,
Ùåéâàíòÿê éåñÿ î ôÿðãëÿíìÿç äàøäàí.
Êèìè ðàçû ñàëñàí ãóë îëàð ñÿíÿ,
Íÿôñè ðàçû ñàëñàí ÿñèð îëàðñàí.
____________
304

ÂÀÐËÛËÛÃ Âß ÉÎÕÑÓËËÓÃ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÑßÄÈÍÈÍ
ÌÖÄÄßÈ ÈËß ÌÖBÀÙÈÑßÑÈ
Çàùèðäÿ äÿðâèøÿ îõøàéàí, ëàêèí áàòèíäÿ äÿðâèø îëìàéàí áèð àäàìûí

áèð ìÿúëèñäÿ îòóðóá íàëàéèã-íàëàéèã äàíûøäûüûíû, øèêàéÿò äÿôòÿðèíè à÷ûá
âàðëûëàðû ìÿçÿììÿò åòäèéèíè ýþðäöì; ñþçö î éåðÿ ÷àòäûðìûøäû êè, äåéèðäè:
éîõñóëëàðûí ãöäðÿò ÿëè áàüëàíìûø, âàðëûëàðûí èñÿ ñÿõàâÿò àéàãëàðû ñûíìûøäûð.
Áåéò
Êÿðÿìè îëàíûí äèðÿìè yîõäóð,
Äèðÿìè îëàíûí êÿðÿìè éîõäóð.
Áþéöêëÿðèí íåìÿòè èëÿ áþéöäöéöì ö÷öí áó ñþç ìÿíÿ àüûð ýÿëäè.

Äåäèì: — Äîñòóì, âàðëûëàð éîõñóëëàðûí õÿçèíÿñè, çàùèäëÿðèí äÿôèíÿñè,
çÿââàðëàðûí ïÿíàùýàùû, ñÿééàùëàðûí âÿ ãîíàãëàðûí ìåùìàííÿâàçûäûðëàð.
Îíëàð áàøãàëàðûíûí ðàùàòëûüû ö÷öí àüûð éöêÿ ãàòëàøàð, õèäìÿò÷èëÿðè âÿ
ãóëëóã÷óëàðû éåéèá äîéäóãäàí ñîíðà þçëÿðè òààìà ÿë àòàðëàð, àðòûã ãà-
ëàíëàðûíû äóë ãàäûíëàðà, ãîùóì-ãàðäàøà, ãîíóì-ãîíøóéà ïàéëàðëàð.
Øåèð
Äþâëÿòëèäÿ ùÿð øåé âàðäûð, âÿãô, íÿçèð, ãîíàãëûã,
Çÿêàò, ôèòðÿ, èëòèôàò, ãóðáàíëûã, áèð äÿ åùñàí.
Éàçûã, ñÿíèí íÿéèí âàð, òàé îëàñàí îíëàðà,
Èêè ðöêÿò íàìàçûí, îíó äà àü ãûëûðñàí.
Ñÿõàâÿò âÿ èáàäÿòÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ, î äà äþâëÿòëèëÿð ö÷öí òåç ìöéÿññÿð

îëàð, ÷öíêè õöìñ-çÿêàò âåðìÿê ö÷öí âàð-äþâëÿò îíëàðäà, ðàçö-íèéàç
åòìÿê ö÷öí òÿìèç ïàëòàð âÿ áîø âàõò îíëàðäàäûð. Àüûëëû àäàìëàð áèëèðëÿð
êè, çèéàðÿòèí ýöúö ëÿçèç éåìÿêëÿðäÿ, èáàäÿòèí äóçó òÿìèç gåéìÿêëÿð-
äÿäèð. Áîø ìÿäÿäÿ íÿ ãöââÿò, áîø ÿëäÿ íÿ ìöðöââÿò, éàëûí àéàãäà íÿ
ñåéð, àú ãàðûíäà íÿ õåéèð îëà áèëÿð?!
Øåèð
Ýåúÿíè íàðàùàò éàòàð î êÿñ êè,
Ñàáàùûí õÿðúèíäÿí ÷ÿêèð õÿúàëÿò.
____________ Ãàðûíúà éàé âàõòû ÷àëûøûá éûüàð
Êè, ãûøäà éàøàñûí àñóäÿ, ðàùàò.
305

Àéäûíäûð êè, àúëûã èëÿ ðàùàòëûã, éîõñóëëóã èëÿ øàäëûã áèð éåðÿ ñûüà áèë-
ìÿç. Áèðè àõøàì éåìÿéè éåéèá øàì íàìàçû ãûëûð, áèðè: “Àëëàù ìÿíÿ àõ-
øàì éåìÿéè éåòèð” — äåéÿ öçöãîéëó éûõûëûð. Áóíëàðû íåúÿ áèð-áèðèíÿ
áÿíçÿòìÿê îëàð?!
Áåéò
Äþâëÿòëè åäèðêÿí ùàããà èáàäÿò,
Àúûí ãÿëáè ÷ÿêèð ÷þðÿéÿ ùÿñðÿò.
ßëáÿòòÿ êè, âàðëûëàðûí èáàäÿòè òåç ãÿáóë åäèëÿð, ÷öíêè îíëàðûí ùÿð øåéè
ùàçûð, ãÿëáè ðàùàò, öðÿêëÿðè àñóäÿäèð; íÿ ôèêèðëÿðè äàüûíûã, íÿ õÿéàëëàðû
ïÿðàêÿíäÿäèð. Âàðëûëàðûí ìÿèøÿòè õîø êå÷äèéèíäÿí îíëàð èáàäÿòè äÿ òÿ-
ìÿííàñûç åäèðëÿð. ßðÿá äåéÿð: “Àëëàù, ìÿíè àüûð éîõñóëëóãäàí, ìÿð-
äèìàçàð ãîíøóëóãäàí þçöí ñàõëà!” Ùÿäèñäÿ äåéèëèá êè, “Éîõñóëëóã ùÿð
èêè äöíéàäà öçö ãàðàëûãäûð”.
Äåäè: — Åøèòìÿìèñÿíìè ïåéüÿìáÿð ÿëåéùèññÿëàì áóéóðóáäóð:
“Éîõñóëëóã ìÿíèì ôÿõðèìäèð”. Äåäèì: — Ñóñ, ïåéüÿìáÿð ÿëåéùèññÿ-
ëàìèí èøàðÿñè î àäàìëàðà àèääèð êè, îíëàð ãÿíàÿòÿ ãàíå îëóá, þçëÿðèíè
ãÿçà îõóíà ãóðáàí âåðèðëÿð, áóíëàðûí ùàããûíäà äåéèëìèøäèð êè, äÿðâèø
ïàëòàðû ýåéèá, ñÿäÿãÿ èëÿ àëâåð åäèðëÿð.
Øåèð
È÷è áîø òÿáèë òÿê åé ùàé-êöé ñàëàí,
ßëèíäÿ íÿéèí âàð ÷ûõàðêÿí éîëà
Êèøèñÿí õàëãäàí òàìàùûíû êÿñ,
Òÿñáåùè ÷åâèðìÿ áîø ñàüà-ñîëà.
Ìÿðèôÿòñèç äÿðâèø î ãÿäÿð äåéèíÿð êè, àõûðäà êöôð äåìÿéÿ áàøëàð.

Îäóð äåéèáëÿð êè, éîõñóëëóã àïàðûá àõûðäà äèíñèçëèéÿ ÷ûõàðàð. Ëöòö éîõ-
äàí ýåéèíäèðìÿê ìöìêöí îëìàç, áèç ùàðà, äþâëÿòëèëÿð ùàðà, âåðÿí ÿë
èëÿ äèëÿéÿí ÿëèí íÿ ìöãàéèñÿñè?! Ýþðìöðñÿíìè õóäàâÿíäè-àëÿì Ãó-
ðàíäà áåùèøò ÿùëèíèí íåìÿòëÿðèíäÿí äàíûøàðêÿí äåéèð êè, îíëàðûí ðóçóñó
ùàçûðäûð. Îíó äà áèëìÿëèñÿí êè, äîëàíàúàã ùàéûíäà îëàí ÿõëàã ãàéüûñûíà
ãàëà áèëìÿç, îíóí ðàùàòëûüû ðóçè öçöéöíöí àðõàñûíäà îëàð.
Áåéò
____________ Ùÿð ñóñóç éàòàðêÿí éóõóäà áèøÿê,
Áöòöí êàèíàòû ÷åøìÿ ýþðÿúÿê.
306

Ìÿí áó ñþçëÿðè äåéèðäèì êè, äÿðâèøèí ñÿáð êàñàñû äàøäû, þçöíö ñàõ-
ëàéà áèëìÿéèá èòè äèëèíè èøÿ ñàëäû, ãûëûíú ÷ÿêäè, ãàëõàí ãàëäûðäû, ôÿñàùÿò
àòûíû ñÿôàùÿò ìåéäàíûíäà ÷àïäûðûá ìÿíèì öñòöìÿ ùöúóìà êå÷äè âÿ
äåäè:
— Ñÿí âàðëûëàðû î ãÿäÿð òÿðèôëÿäèí, îíëàð ùàããûíäà î ãÿäÿð úÿôÿíýè-
éàò äàíûøäûí, ýöìàí åòìÿê îëàð êè, îíëàð ùÿð áèð äÿðäèí äÿðìàíû, éà äà
íåìÿò êàíûäûðëàð. Ùàëáóêè îíëàð ëîâüà, õóäïÿñÿíä, äþâëÿòìÿíä, õàëãäàí
ãà÷àí, ìàë-íåìÿò äöøêöíö, ðöòáÿ-ñÿðâÿò âóðüóíó îëàí áèð îâóú àäàì-
ëàðäûð êè, îíëàð àüûçëàðûíû õåéðÿ à÷ìàç, õîø íÿçÿðëÿ ùå÷ êÿñÿ áàõ-
ìàçëàð. Îíëàð éîõñóëëàðû áàøûáîø àõìàã ùåñàá åäèðëÿð, àëèìëÿðè ýþçöàú,
ýÿäà òÿáèÿòëè ãÿëÿìÿ âåðèðëÿð. Äþâëÿòëÿðèíèí çàùèðè øþùðÿòèíÿ, ðöòáÿ-
ëÿðèíèí õÿéàëû ùþðìÿòèíÿ àðõàëàíàðàã ùàìûäàí éóõàðûäà îòóðàð, þçëÿðèíè
ùàìûäàí éóõàðû òóòàðëàð. Áàøãàëàðûíà áàø ÿéèá áèðèíúè ñàëàì âåðìÿéè
þçëÿðèíÿ àð áèëÿðëÿð. Îíëàð áèëìèðëÿð êè, àüûëëû àäàìëàð äåéèáëÿð: “Êèìèí
ñÿõàâÿòè àç, ñÿðâÿòè ÷îõäóðñà, î çàùèðäÿ âàðëû, ÿñëèíäÿ èñÿ éîõñóëäóð”.
Áåéò
Áèð ùöíÿðñèç äþâëÿòèëÿ ðèøõÿíä åòñÿ àëèìÿ
Îíó åøøÿê ãóøãóíóíäàí äàùà àë÷àã çÿíí åëÿ.
Äåäèì: — Áóíëàðû ÷îõ äà ìÿçÿììÿò åòìÿ, êÿðÿì ñàùèáèäèðëÿð.

Äåäè: — Ñÿùâ åäèðñÿí, äèðÿì àøèãèäèðëÿð. Íÿ îëñóí êè, éàüìóðëó áó-
ëóääóðëàð, éàüìûðëàð; íóðëó ýöíÿø ìÿíáÿéèäèðëÿð, èøûã ñà÷ìûðëàð; íåìÿò
àòûíà ìèíèáëÿð, ëàêèí ÷àïìûðëàð; àëëàù õåéðèíÿ áèð ãÿäÿì àòìàç, áàøà
ãàõìàäàí, öçÿ âóðìàäàí áèð äèðÿì âåðìÿçëÿð. ßçàá — ÿçèééÿòëÿ ìàë
òîïëàéàð, àúýþçëöêëÿ ãîðóéóá ñàõëàð, ñîíðà èñÿ ùÿñðÿòëÿ ãîéóá ýåäÿðëÿð.
Ùóøéàð àäàìëàð äåéèáëÿð: “Õÿñèñèí ìàëû î âàõò òîðïàãäàí ÷ûõàð êè,
þçö òîðïàüà ýåäÿð”.
Áåéò
Áèðèñè çÿùìÿòëÿ òîïëàéàð íåìÿò
Áàøãàñû õÿðúëÿéÿð ÷ÿêìÿäÿí çÿùìÿò.
Äåäèì: — Ñÿí îíà ýþðÿ íåìÿò ñàùèáëÿðèíè õÿñèñ àäëàíäûðûðñàí êè,

____________
þçöí ýþçöàúñàí, éîõñà ýþçöòîõ àäàìëàðà õÿñèñ èëÿ ñÿõàâÿòëè åéíè ýþ-
ðöíÿð. Ãûçûëû ìÿùÿê äàøû òàíûéàð, õÿñèñè äèëÿí÷è.
307

Úàâàá âåðäè: — Ìÿí áóíó òÿúðöáÿäÿí áèëèðÿì, îíëàð ãàïûëàðûíäà åëÿ
êîáóä, ãàáà, òÿðáèéÿñèç, ýöúëö, ìÿðùÿìÿòñèç àäàìëàð ñàõëàéûðëàð êè,
îíëàð ãàïûéà éàíàøàí äöç àäàìëàðûí äþøöíäÿí âóðóá ýåðè ãàéòàðñûíëàð,
ìþùòÿðÿì àäàìëàðà ùþðìÿòñèçëèê åäèá éîëà ñàëñûíëàð, ôÿãèð-ôöãÿðàíû
äþéöá áàéûðà àòñûíëàð âÿ äåñèíëÿð: “Ðÿää îëóí, åâäÿ àäàì éîõäóð”.
Ùÿð ùàëäà áåëÿ äåìÿêäÿ ñÿùâ åòìèðëÿð.
Áåéò
Áèð åâäÿ êè éîõäóð àüûë, ùèììÿò, òÿäáèð, õîø ðÿôòàð,
“Áó åâäÿ áèð àäàì éîõäóð” äåñÿí ÿýÿð éåðè âàð.
Äåäèì: — ×öíêè áîðú èñòÿéÿíëÿðèí ÿëèíäÿí úàíà ýÿëèáëÿð, äèëÿí÷èëÿ-

ðèí äèëèíäÿí ôÿüàíà. Àäàìûí àüëûíà áàòìûð êè, ñÿùðàëàðûí ãóìó äöðð
îëñà äà, ýÿäàëàðûí ýþçö äîéñóí.
Áåéò
Òàìàùêàðûí ýþçö äöíéàäà äîéìàç,
Íåúÿ êè, øÿáíÿìëÿ áèð ãóéó äîëìàç.
Ùàðàäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìèø, àúûëûã äàäìûø àäàìà ðàñò ýÿëèðñÿí, ýþðöð-

ñÿí êè, þçöíö îäà, ñóéà âóðóð, òÿùëöêÿëè èøëÿðÿ ÿë àòûð, íÿòèúÿñèíäÿí
ãîðõìóð, ùàëàëà, ùàðàìà ôÿðã ãîéìóð.
Øåèð
Áèð èòèí áàøûíà äÿéñÿ áèð êÿñÿê?
Ñåâèíèá êÿñÿéè ñöìöê çÿíí åäÿð.
Èêè øÿõñ ÷èéíèíäÿ ìåéèò àïàðñà,
Òöôåéëè ïàé áèëèá àðäûíúà ýåäÿð.
Âàðëûëàðà ýÿëäèêäÿ èñÿ Àëëàùûí ìÿðùÿìÿò íÿçÿðè îíëàðûí öçÿðèíäÿí

ÿñêèê îëìàç, ùàëàëû ùàðàìà ãàðûøäûðìàüà ãîéìàç. Ôÿðç åäÿê êè, ìÿí
áóíëàðû ñÿíÿ ñþéëÿìÿìèø, ôèêèðëÿðèìè ñöáóò ö÷öí äÿëèë ýÿòèðìÿìèøÿì.
Ëàêèí õàùèø åäèðÿì äöçöíö äåéÿñÿí, ùå÷ ýþðöáñÿíìè éîõñóëëóãäàí
ñÿâàéû þçýÿ áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ áèð àäàìûí ãîëó äàëûíà áàüëàíñûí, áèð êþ-
____________
ìÿêñèç, éàçûã ùÿáñÿ àëûíñûí, áèð ìÿñóì ãûçûí èñìÿò ïÿðäÿñè éûðòûëñûí, éà
áèðèíèí ÿëè áèëÿéèíäÿí âóðóëñóí?! ×îõ çàìàí øèð öðÿêëè ìÿðä àäàìëàð
308

åùòèéàú öçöíäÿí ëàüûìëàðäà ÿëÿ êå÷èð, àéàãëàðû ñûíäûðûëûá àøûã ñöìöêëÿðè
èïÿ êå÷èðèëèð.
Àéäûí ìÿñÿëÿäèð êè, áèð éîõñóëóí åùòèðàñû úîøñà, øÿùâÿòèíè ñþíäöð-
ìÿê èñòÿñÿ âÿ åâëÿíìÿê èìêàíû îëìàñà, ìöòëÿã çèíàéà éîë âåðÿúÿê,
úèíàéÿò åäÿúÿêäèð, ÷öíêè íÿôñ âÿ ùÿâÿñ àéðûëìàç éîëäàøäûð, éÿíè áèð
ãàðûíäà áÿñëÿíìèø ÿêèç ãàðäàøäûð. Íÿ ãÿäÿð áó îéàãäûð, î áèðè äÿ àéàã
öñòÿ äóðàúàãäûð.
Íàüûë åäèðëÿð êè, áèð äÿðâèøè áèð úàâàíëà ïèñ èø öñòäÿ òóòäóëàð, ðöñâàé-
÷ûëûã áèð éàíà äóðñóí, äàøãàëàã ãîðõóñó âàðäû, éàëâàðûá äåéèðäè: — Àé
ìöñÿëìàíëàð, ðÿùì åäèí, âàðûì éîõäóð åâëÿíÿì, òàãÿòèì éîõäóð ñÿáð
åäÿì. ×àðÿì íÿäèð, èñëàì äèíèíäÿ äÿ êè, ðàùèáëèê107 ãàäàüàíäûð.
Äþâëÿòëèëÿðèí öðÿêëÿðèíèí ñàêèò âÿ êþíöëëÿðèíèí ðàùàò îëìàñûíûí áèð
ñÿáÿáè äÿ îäóð êè, ùÿð ýåúÿ áèð ñÿíÿìè ãîéíóíà ñàëûð, ùÿð ýöí áèð ýþ-
çÿëè áàüðûíà áàñûð. Äåìÿëè:
Ìèñðà
Ùÿð ñÿùÿð éåíèäÿí áÿéëèéÿ áàøëàð.
Ñÿùÿð øÿôÿãè îíóí õîøáÿõòëèéèíäÿí âÿúäÿ ýÿëèá ãûçàðûð, ñÿðâ àüàúû

õÿúàëÿòèíäÿí àøàüû áàõìàüà óòàíûð.
Áåéò
Áàòûðûá ÿëèíè äîñòóí ãàíûíà,
Ôûíäûã÷à ãîéìóøäóð äûðíàãëàðûíà.
Áåëÿ ýþçÿëëÿð îëà-îëà âàðëûëàðûí ýöíàùà áàòìàëàðû, éà áàøãà ÷èðêèí èøÿ

ÿë àòìàëàðû èíàíäûðûúû äåéèëäèð.
Áåéò
Áèð êþíöë êè, ÿñèð åòìèø áåùèøò ùóðèëÿðèíè
Ãÿëáè ãàðÿò îëìóøëàðà ÿùÿìèééÿò âåðÿðìè?
Áåéò
____________ ßëèíäÿ õóðìàñû îëàí, áèð íÿôÿð,
Áèð äÿ äàø àòàðìû àüàúà ìÿýÿð?
309

ßëèáîøëàðûí ÷îõó íàòÿìèç àäëàðûíû ýöíàù ÷èðêàáûíà áóëàéàð. Àúëàð
èñÿ ÷þðÿê îüóðëàìàüà áåëÿ ìÿúáóð îëàðëàð.
Áåéò
Éûðòûúû èò ÿò òàïàíäà àðòàð øþâãè, ùÿâÿñè,
Ñîðìàç Äÿúúàë åøøÿéèäèð áó, éà Ñàëåù äÿâÿñè108.
×îõ ýþðöíöá êè, ÿí íàìóñëó àäàìëàð êàñûáëûã öçöíäÿí ïèñ èøëÿðÿ

ãîøóëìóø, õàëã è÷èíäÿ éàõøû àäûíû èòèðÿðÿê áÿäíàì îëìóøëàð.
Áåéò
Ïÿùðèçÿ îëàðìû àúûí èìêàíû?
Éîõñóëóí äåéÿðëÿð, îëìàç èìàíû.
Ùàòÿìè-Òàè ñÿùðàäà éàøàðäû. Øÿùÿðäÿ îëñàéäû äèëÿí÷èëÿðèí ÿëèíäÿí

àúèç ãàëàðäû, ÿéíèíäÿêè ïàëòàðû òèêÿ-òèêÿ îëàðäû.
Úàâàá âåðäè: — Éîõ, ìÿí âàðëûëàðûí ùàëûíà àúûéûðàì. Äåäèì: — Éîõ,
âàðëàðûíà ùÿñðÿò ÷ÿêèðñÿí.
Áèç ùÿëÿ óçóí ìöääÿò áåëÿ ñÿðò äàíûøäûã, ùöúóì åäÿí ùÿð ïèéàäÿ-
ñèíè äÿô åòìÿéÿ ÷àëûøäûì, ùàðäà “øàù” äåäèñÿ, “âÿçèðëÿ” ãàðøûñûíû àë-
äûì. Íÿùàéÿò, ìÿðèôÿò õÿçèíÿñèíäÿ íÿ ãÿäÿð ñþçö âàðäûñà, ùàìûñûíû äåäè,
ùþúÿò ùåéáÿñèíäÿ íÿ ãÿäÿð îõó âàðäûñà, ùàìûñûíû àòäû.
Øåèð
Ôÿñàùÿò ÿùëèíèí è÷èíäÿí ðÿää åò,
Î êÿñ êè, øèøèðäèð þçöíö ùÿð àí.
Äèí ÿùëè, ìÿðèôÿò ñÿíÿò ñàùèáè,
Îíà þç éåðèíè âåðìÿëè íèøàí.
Àõûðäà äÿëèëè ãàëìàäû, çÿëèë åòäèì. ßëèí èøÿ ñàëäû, ñþéöø ñþéìÿéÿ
áàøëàäû. Àäÿòÿí úàùèë àäàìëàðûí ïåøÿñè áåëÿäèð, ìöõàëèôèíÿ ñþç èëÿ áàòà
áèëìÿéÿíäÿ, äöøìÿí÷èëèéÿ ÿë àòûðëàð. Áöòòÿðàø Àçÿð äÿ áåëÿ åòìèøäè,
ñþçäÿ îüëóíà öñòöí ýÿëÿ áèëìÿäèéè ö÷öí äàâàéà áàøëàìûø âÿ äåìèøäè:
“Ñþçöíö ýåðè ýþòöðìÿñÿí, ñÿíè äàøëà âóðàúàüàì”.
____________
Ìÿíè ñþéäö, îíäàí äà àüûðûíû äåäèì, éàõàìäàí éàïûøäû, ÷ÿíÿñèí-
äÿí òóòäóì.
310

Øåèð
Ìÿí îíó ãîâóðàì, î ãîâóð ìÿíè,
Õàëã áèçÿ ðèøõÿíäëÿ ýöëöð àðõàäàí.
Áèçèì ñþçöìöçö åøèäÿíëÿðèí,
Áàðìàüû àüçûíäà ãàëìûøäûð ùåéðàí.
Ìöõòÿñÿð, ìöðàôèÿ ö÷öí ãàçûíûí éàíûíà ýåòäèê, ÿäàëÿòëÿ íÿ äåéÿðñÿ

ðàçûëàøàúàüûìûçû ãÿò åòäèê. Äåäèê: ãîé ìöñÿëìàí ùàêèìè áó ìÿñÿëÿíè
ùÿëë åòñèí, âàðëûëàðëà éîõñóëëàð àðàñûíäàêû ôÿðãè øÿðù åòñèí.
Ãàçû äèããÿòëÿ öçöìöçÿ áàõäû, úèääèééÿòëÿ ñþçöìöçÿ ãóëàã àñäû.
Ñîíðà äÿðèí ôèêðÿ ýåòäè. Áèð àçäàí ñîíðà áàøûíû ãàëäûðûá äåäè:
— Åé âàðëûëàðû òÿðèôëÿéèá, éîõñóëëàðû òÿùãèð åäÿí øÿõñ, áèëìÿëèñÿí êè,
ýöë òèêàíñûç, õÿçèíÿ èëàíñûç îëà áèëìÿç, ùàðäà øÿðàá âàð, îðäà ìÿñò äÿ
îëàúàãäûð, ùàðäà ñÿäÿô âàð, îðäà íÿùÿíý äÿ îëàúàãäûð. Äöíéàíûí øèðèí
ëÿççÿòè äàëûíäà þëöìöí àúû øÿðáÿòè äóðìóøäóð, áåùèøò íåìÿòëÿðè ãàðøû-
ñûíäà Ìÿêêàðÿ ñÿäëÿðè ãóðóëìóøäóð.
Áåéò
Äîñòó ñåâÿí äþçìÿëèäèð ñèòÿì åòñÿ äÿ ÿüéàð,
Õÿçíÿ-èëàí, ýöë âÿ òèêàí, ôÿðÿù-ôÿüàí áèð îëàð.
Ýþðìöðñÿíìè áàüäà ùÿì ñàëõûì ñþéöä îëóð, ùÿì äÿ ãóðó ÷óáóã.

Åëÿúÿ äÿ âàðëûëàð è÷ÿðèñèíäÿ øöêöð åäÿíëÿð îëäóüó êèìè, êöôð åäÿíëÿð äÿ
âàðäûð. Éîõñóëëàð è÷ÿðèñèíäÿ ñÿáð åäÿíëÿð îëäóüó êèìè, äèëòÿíý îëàíëàð
äà âàðäûð.
Áåéò
Ùÿð áèð øåù äàìëàñû äöðð îëñà ÿýÿð,
Áàçàðû ãûü êèìè äîëäóðàð ýþâùÿð.
Àëëàùà î âàðëûëàð éàõûíäûð êè, äÿðâèø òÿáèÿò îëñóíëàð, î éîõñóëëàð éà-

õûíäûð êè, âàðëû õèñëÿò îëñóíëàð.
Âàðëûëàðûí ÿí áþéöéö îäóð êè, éîõñóëëàðûí ùàëûíà ãàëñûí, éîõñóëëàðûí
äà ÿí éàõøûñû îäóð êè, âàðëûëàðûí ãàïûñûíû àç à÷ñûí. “Àëëàùà òÿâÿêêöë” èëÿ
____________
éàøàéàíëàðûí ðóçèñè ÷àòàúàãäûð.
Ñîíðà ãàçû ìÿçÿììÿò íÿçÿðëÿðèíè ìöääÿèéÿ òÿðÿô ÷åâèðèá äåäè:
311

— Åé äåéÿí êè, âàðëûëàðûí áàøû ãàðûøûãäûð, èøëÿðè ñÿùâ, ïåøÿëÿðè
ÿééàøëûãäûð. Äîüðó äåéèðñÿí, áåëÿëÿðè âàðäûð, îíëàðûí àüëû êÿì, ìöðöâ-
âÿòè àçäûð, ÿëëÿðèíÿ êå÷ÿí íåìÿòèí ãÿäðèíè áèëìÿçëÿð, îüóðëàéàð, ýèç-
ëÿäÿð, þçëÿðè éåìÿç, áàøãàëàðûíà äà âåðìÿçëÿð. Ôÿðç åäÿê êè, áèðäÿí
ãóðàãëûã îëñà, éà Íóùóí òóôàíû109 ãîïñà, îíëàð þç âàðëàðûíà àðõàéûí îëóá
éîõñóëëàðûí ùàëûíà ãàëìàçëàð âÿ Àëëàùäàí ãîðõìàéûá äåéÿðëÿð:
Áåéò
Áàøãàñû éîõëóãäàí îëñà äà ùÿëàê,
Áèç þðäÿê êèìèéèê òóôàíäàí íÿ áàê*?!
Áåéò
Äÿâÿ öñòÿ êÿúàâÿäÿ àñóäÿúÿ îòóðàí,
Áèð àðâàäûí íÿ âåúèíÿ ãóìà áàòìûø áèð èíñàí.
Áåéò
Àë÷àãëàð úàíûíû õèëàñ åäÿí äÿì,
Äåéÿðëÿð áèçÿ íÿ áàòñà äà àëÿì.
Áÿëè, áó äåäèéèì êèìèëÿðè âàðäûð. Ëàêèí åùñàí âåðÿí, äóà îõóéàí, ùÿì
áó äöíéà, ùÿì àõèðÿò ùàéûíà ãàëàíëàðû äà éîõ äåéèëäèð. Ìÿñÿëÿí, äöíéà
öçöíöí àäèë øàùû, ãÿëÿáÿëÿð âÿ çÿôÿðëÿð ùàêèìè, èñëàì äèíèíèí ùàìèñè,
Ñöëåéìàí ìöëêöíöí âàðèñè, çÿìàíÿ øàùëàðûíûí ÿí ÿäàëÿòëèñè Ìöçÿôÿ-
ðÿääèí Àòàáÿé ßáóáÿêð èáí Ñÿä èáí Çÿíýèíèí (Àëëàù îíóí þìðöíö
óçóí, áàéðàãëàðûíû çÿôÿðëè åòñèí) áÿíäÿëÿðè áó ãÿáèëäÿíäèð.
Øåèð
Áèð àòà îüëóíà îíó åòìÿäè
Êè, ñÿí ñÿõàâÿòëÿ åòäèí èíñàíà,
Àëëàù ÿâÿçèíäÿ ñÿíè ãàëäûðäû,
Ùþêìöðàí åéëÿäè áöòöí úàùàíà.
Ãàçû ñþçö áó äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûðäûãäà, áèçäÿí äàùà àðòûã ìöáàëèüÿ

àòûíû ôÿñàùÿò ìåéäàíûíäà ÷àïäûðäûãäà éöðöòäöéö ìöùàêèìÿ, ÷ûõàðäûüû
____________
*
Áàê — ãîðõó
312

ùþêìëÿ ðàçûëàøìàëû îëäóã. Àðàìûçäà îëóá-êå÷ÿíëÿðè óíóòäóã.
Áèð-áèðèìèçÿ áàø ÿéèá ñàëàì âåðäèê, äàëàøìàüû áàðûøìàãëà ÿâÿç åòäèê.
Ãóúàãëàøûá þïöøäöê, ôèòíÿ éàòäû, äöøìÿí÷èëèê àðàäàí ãàëõäû, ñöëù éà-
ðàíäû, ñþùáÿòèìèç áó ñþçëÿ òàìàìëàíäû:
Øåèð
Åé êàñûá, äþâðàíäàí åòìÿ øèêàéÿò,
ßýÿð áÿäáÿõò îëóá, áÿäáÿõò þëñÿí äÿ.
Åé âàðëû õîøáÿõòñÿí, ùÿì éå, ùÿì áÿõø åò,
Áó äöíéà ñÿíäÿäèð, î äöíéà ñÿíäÿ.
____________
313

VIII ÔßÑÈË
ÑÞÙÁßÒ ÃÀÉÄÀËÀÐÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

(Ùèêìÿò âÿ íÿñèùÿòëÿð)
Ùèêìÿò. Ìàë-äþâëÿò éàøàìàã ö÷öíäöð, éàøàìàã ìàë-äþâëÿò

éûüìàã ö÷öí äåéèë.
Àüûëëû áèð àäàìäàí ñîðóøäóëàð:
— Õîøáÿõò êèìäèð, áÿäáÿõò êèì?
Äåäè:
— Õîøáÿõò îäóð êè, ÿêÿð — éåéÿð, áÿäáÿõò îäóð êè, ãîéóá — ýåäÿð.
Áåéò
Íàìàç ãûëìà î ùå÷ÿ êè, ùå÷ áèð õåéèð äåìÿäè,
Þìðö áîéó åùòèðàñëà ìàë òîïëàäû, éåìÿäè.
Ùÿäèñ. Ìóñà ÿëåéùèññÿëàì Ãàðóíà íÿñèùÿò åäèá äåéèðäè: — Áàøãà-

ëàðûíà éàõøûëûã åëÿ, íåúÿ êè, Àëëàù ñÿíÿ éàõøûëûã åäèáäèð. Åøèòìÿäè, àãè-
áÿòèí åøèòäèí.
Øåèð
Î àäàì êè, äèíàð, äèðÿì èëÿ õåéèð ýþðìÿäè,
Äèíàð, äèðÿì öñòÿ áàøû ýåòäè ÿëäÿí, íÿùàéÿò.
Èñòÿéèðñÿí õîø îëàñàí ñÿí ùÿð èêè äöíéàäà,
Õÿëãÿ êÿðÿì åò êè, ñÿíÿ Àëëàù åòìèø êÿðàìÿò.
Íÿñèùÿò. ßðÿáëÿð äåéèðëÿð: áàüûøëà, ëàêèí ìèííÿò ãîéìà, ÷öíêè ôàé-

äàñû þçöíÿ ãàéûäàúàãäûð.
Øåèð
Êÿðàìÿò àüàúû ùàðà äöøäöñÿ,
Áîé àòûá éöêñÿëäè ôÿëÿêëÿðÿúÿí.
____________ ßýÿð èñòÿéèðñÿí áàð âåðÿ äàèì,
Ìèííÿò ÿðÿñèëÿ îíó êÿñìÿ ñÿí.
314

Øåèð
Àëëàùà øöêð åëÿ êè, ôàéäà âàðäûð
Îíóí áàõûøûíäà, ôÿçèëÿòèíäÿ,
Øàùà ìèííÿò ãîéìà õèäìÿòèíëÿ, áèë
Ñÿíè î ñàõëàìûø þç õèäìÿòèíäÿ.
Ùèêìÿò. Èêè àäàì ùàâàéû çÿùìÿò ÷ÿêèá, ôàéäàñûç ÿìÿê ñÿðô åäÿð:
áèðè éûüûá éåìÿéÿí, î áèðè áèëèá åòìÿéÿí.
Øåèð
Áèëèéèí îëñà äà áèð öììàí ãÿäÿð,
Íàäàíñàí ÿìÿëèí îëìàñà ÿýÿð,
Åøøÿéÿ éöêëÿíñÿ áèð íå÷ÿ êèòàá,
Íÿ àëèì îëàð î, íÿ äÿ ñöõÿíâÿð.
Áàøû áîø î éàçûã ùåéâàí íÿ áèëñèí,
Äàëûíäà îäóíäóð, éà êèòàá-äÿôòÿð.
Íÿñèùÿò. Åëì ÿãèäÿëè îëìàã ö÷öíäöð, äöíéà ìàëû éûüìàã ö÷öí

äåéèëäèð.
Áåéò
Êèì ñàòñà áèëèéè, ìÿñëÿêè, äèíè,
Åëÿ áèë îäëàìûø þç õèðìÿíèíè.
Ùèêìÿò. Îõóäóüóíà ÿìÿë åòìÿéÿí àëèì ìÿøÿë ýÿçäèðÿí êîðà

áÿíçÿð.
Áåéò
Ôàéäàñûç êå÷èðñÿ þìðöíö èíñàí,
Ãûçûëû òóëëàéàð áèð øåé àëìàäàí.
Ùèêìÿò. Þëêÿ àüûëëû àäàìëàðëà ýþçÿëëÿíÿð, äèí ïàê àäàìëàðëà ìþù-

êÿìëÿíÿð.
____________
Øàùëàð àëèìëÿðèí ìÿñëÿùÿòèíÿ äàùà ÷îõ ìþùòàúäûð, íÿèíêè àëèìëÿð
øàùëàðûí ìÿðùÿìÿòèíÿ.
315

Øåèð
Åé ïàäèøàù, ÿýÿð ìÿíäÿí èñòÿéèðñÿí íÿñèùÿò,
Áó ìÿíàëû ñþçëÿðèìè ñÿí ùÿìèøÿ ñàë éàäà:
Èøè àíúàã àëèìëÿðÿ òàïøûð ñÿí ÿë-ÿëáÿò
Ùÿð÷ÿíä àëèì èøÿ ìþùòàú äåéèëäèð ùå÷ äöíéàäà.
Ö÷ øåé ÿáÿäè éàøàìàç: Ìàë òèúàðÿòñèç, åëì ìöáàùèñÿñèç âÿ ùþêì-

äàð ñèéàñÿòñèç...
Ïèñëÿðÿ ðÿùì åäèá, éàõøûëàðû èíúèòìÿê — çàëèìëÿðè áàüûøëàéûá, ìÿç-
ëóìëàðà çöëì åòìÿêäèð.
Áåéò
Õÿáèñÿ íÿ ãÿäÿð åòñÿí åùòèðàì,
Ñÿíèí äþâëÿòèíÿ ãàòàúàã ùàðàì.
Ùèêìÿò. Ïàäøàùëàðûí äîñòëóüóíà, óøàãëàðûí õîøàâàçëûüûíà åòèáàð

éîõäóð. Áèðè ðèéà èëÿ äÿéèøèëÿð, áèðè ðþéà èëÿ.
Áåéò
Ìèí äîñòëó ìÿøóãÿ êþíöë âåðìÿ ñÿí,
Âåðÿíäÿ öðÿéè àéûð áÿäÿíäÿí.
Íÿñèùÿò. Ñèððèíè éîëäàøûíà áèëäèðìÿ, íÿ áèëèðñÿí áÿëêÿ áèð ýöí äöø-

ìÿí îëäó. Äöøìÿíèíÿ äÿ ÷îõ çÿðÿð âóðìà, áÿëêÿ áèð ýöí äîñò îëäó.
Ýèçëÿòìÿê èñòÿäèéèí ñþçö ÿí ñÿäàãÿòëè äîñòóíà áåëÿ äåìÿ, ÷öíêè ùÿð
áèð äîñòóíóí þç äîñòó, äîñòóíóí äà þç äîñòó âàð...
Øåèð
Ñóñìàã ÷îõ éàõøûäûð, íÿ êè, ñèððè ñÿí
Áèðèíÿ äåéÿðÿê, “äåìÿ” äåéÿñÿí.
Ñóéóíó ýþçöíäÿí áàüëà ÷åøìÿíèí,
×öíêè àðõ äîëàðñà, äàøàúàã éÿãèí.
Áåéò
____________ Î ñþç êè, àøêàðäà äåéÿ áèëìÿçñÿí,
Îíó ýèçëèíäÿ äÿ ùå÷ ñþéëÿìÿ ñÿí.
316

Íÿñèùÿò. Çÿèô äöøìÿí òàáå îëóðñà, î áóíó ýöúëö îëà áèëìÿê õàòèðèíÿ
åäèð. ßýÿð äîñòëàðûí äîñòëóüóíà åòèáàð éîõäóðñà, äöøìÿíèí éàëòàãëûüûíà
íåúÿ åòèáàð åòìÿê îëàð?! Êè÷èê äöøìÿíÿ åòèíàñûç áàõìàã, õûðäà ãûüûë-
úûìà ìÿùÿë ãîéìàìàã êèìèäèð.
Øåèð
ßëèíÿ êå÷ÿíòÿê äöøìÿíè þëäöð,
×öíêè îä éöêñÿëñÿ îäëàíàð úàùàí.
Ãîéìà äöøìÿíè ùå÷ îõà ÿë àòñûí,
Îíó òèê îõ èëÿ î ÿë à÷ìàäàí.
Íÿñèùÿò. Èêè äöøìÿí àðàñûíäà åëÿ ñþç äàíûø êè, îíëàð äîñòëàøàíäà
óòàíìàéàñàí!
Øåèð
Èêè øÿõñèí àðàñûíäà ñàâàø áÿíçÿð áèð îäà,
Îäóí òþêÿð îä öñòöíÿ ñþç ýÿçäèðÿí î áÿäáÿõò.
Âóðóøàíëàð ÷îõ ÷ÿêìÿç êè, áàðûøàðëàð éåíèäÿí,
Î íàõÿëÿô îðòàëûãäà ãàëûá ÷ÿêÿð õÿúàëÿò.
Àíëàìàçäûð èêè àäàì àðàñûíà îä ñàëàí,
×öíêè þçö áó àòÿøäÿ éàíàúàãäûð, íÿùàéÿò.
Øåèð
Ñþçöíö äîñòóíà éàâàøúà äàíûø,
Òà ãóëàã àñìàñûí ãàí è÷ÿí ÿüéàð.
Äèâàð ãàðøûñûíäà ñþç äåéÿí çàìàí,
Áèë êè, äèâàðûí äà ãóëàãëàðû âàð.
Ùèêìÿò. Äöøìÿíëÿ áàðûøàíûí ìÿãñÿäè äîñòëàðëà ñàâàøìàãäûð.
Áåéò
Åé àüûë ñàùèáè î äîñòäàí éàí äóð
Êè, äàèì äöøìÿíëÿ îòóðóá-äóðóð.
____________
Íÿñèùÿò. Áèð èøÿ áàøëàðêÿí òÿðÿääöä åòñÿí àç çÿðÿðëè òÿðÿôèíè ãÿáóë åò.
317

Áåéò
Ñÿðò äàíûøìà áàøãàñû äåéÿðñÿ õîø ñþç ñÿíÿ,
Äàâà úàâàáû âåðìÿ ñöëù ãàïûñûí äþéÿíÿ.
Íÿñèùÿò. Ãûçûë èëÿ äöçÿëÿí èøäÿ, úàíû òÿùëöêÿéÿ ñàëìàã àüûëñûçëûãäûð.
Áåéò
Åëÿ êè, ÿë öçäöí áöòöí öìèääÿí,
Ùàãëûñàí ãûëûíúà ÿë àòàíäà ñÿí.
Íÿñèùÿò. Çÿèô äöøìÿíÿ ðÿùìèí ýÿëìÿñèí, ýöúëÿíñÿ ñÿíÿ ðÿùì åò-

ìÿéÿúÿêäèð.
Áåéò
Äöøìÿíè çÿèô ýþðúÿê ãöððÿëÿíìÿ ùå÷ çàìàí,
Ùÿð ñöìöêäÿ áèð ìÿüç âàð, ùÿð êþéíÿêäÿ áèð úàâàí.
Íÿñèùÿò. Êèì ïèñ àäàìû þëäöðñÿ, õàëãû îíóí áÿëàñûíäàí ãóðòàðàð,

îíó èñÿ Àëëàùûí ÿçàáûíäàí.
Øåèð
Éàõøûëûã ÷îõ éàõøû ñÿíÿòäèð, àììà,
Úÿëëàä éàðàñûíà ìÿëùÿì ãîéìà ñÿí.
Èëàíà ðÿùì åäÿí áèëìÿéèð ìÿýÿð,
Àäÿì þâëàäûíà çöëì åäèð ùÿìÿí.
Íÿñèùÿò. Äöøìÿíèí íÿñèùÿòèíè ãÿáóë åòìÿê õàòàäûðñà, îíó åøèòìÿê

ðÿâàäûð, ÷öíêè äåäèéèíèí ÿêñèíÿ ÿìÿë åòäèêäÿ, òàìàìèëÿ äöçýöí èø ýþð-
ìöø îëàðñàí!
Øåèð
Ãà÷ äöøìÿí äåäèéè ñþçëÿðäÿí ùÿð àí,
Îëàðñàí àõûðäà áèë êè, ïåøèìàí.
____________ Î ñÿíÿ ýþñòÿðñÿ éîëó äöááÿäöç,
Ñîëà äþí, î éîëó ùåñàá åòìÿ äöç.
318

Ùÿäñèç ñÿðòëèê äÿùøÿò éàðàäàð, éåðñèç ìöëàéèìëèê ùþðìÿò àçàëäàð.
Íÿ åëÿ ãàáà îë êè, ñÿíäÿí ãà÷ñûíëàð, íÿ åëÿ éóìøàã îë êè, öçöíÿ ãà-
áàðñûíëàð!
Øåèð
Àäàì ùÿì ñÿðò îëàð, ùÿì äÿ ìöëàéèì,
Àãèë ïåøÿ åòìÿç ñÿðòëèéè äàèì.
Îëñàí ÷îõ ìöëàéèì ãóäóðàð äöøìÿí,
Ñÿðò îëñàí äöøÿðñÿí ãÿäðö ãèéìÿòäÿí.
×àëûø ùÿääÿí àðòûã þçöíö þéìÿ,
Ùÿääèíäÿí àðòûã äà ãÿääèíè ÿéìÿ!
Øåèð
Ãîúà àòàñûíà äåäè áèð ÷îáàí:
— Ìÿíÿ áèð þéöä âåð, åé àãèë èíñàí!
Äåäè: Õåéðõàù îë, íÿ áèð î ãÿäÿð
Êè, ãóðäëàð ñöðöíö åéëÿñèí ùÿäÿð.
Ùèêìÿò. Èêè àäàì äèíèí âÿ äþâëÿòèí äöøìÿíèäèð: åëìè îëìàéàí

ùàêèì, åëìè îëìàéàí àëèì.
Áåéò
Îëìàñûí þëêÿäÿ åëÿ ïàäèøàù
Áèëìÿñÿ êè, îíäàí áþéöêäöð Àëëàù.
Íÿñèùÿò. Ýÿðÿê øàù äöøìÿíÿ åëÿ ùèääÿòëÿíìÿñèí êè, äîñòëàðûí äà

èíàìû ãûðûëñûí.
Ùèðñ àòÿøèíèí èëê îäóíäàí ãÿçÿá ñàùèáè éàíàð, àëîâóí äöøìÿíÿ
÷àòûá-÷àòìàìàñû èñÿ ñîíðàéà ãàëàð.
Øåèð
Òîðïàãäàí éàðàíàí èíñàí þâëàäû,
Éåë êèìè òÿêÿááöð ýþñòÿðìÿç áèð àí.
____________ Áåëÿ êè, îäëóñàí, òÿêÿááöðëöñÿí,
Áèëìèðÿì îääàíñàí, éà êè òîðïàãäàí.
319

Øåèð
Áèëÿãàíäà áèð àáèäëÿ ýþðöøäöì,
110
Äåäèì: ìÿíÿ áèð þéöä âåð, åò äóà.

Äåäè: ýåò ñÿí äþçöìëö îë, òîðïàãòÿê,
Áèëèéèíè áàñäûð éà äà òîðïàüà.
Ùèêìÿò. Õàñèééÿòè ïèñ àäàì åëÿ áèð äöøìÿí ÿëèíÿ êå÷ìèøäèð êè,
ùàðà ýåòñÿ úàíûíû îíóí ÷ÿíýèíäÿí ãóðòàðà áèëìÿéÿúÿêäèð.
Áåéò
Áÿäúèíñ áÿëà ÿëèíäÿí ôÿëÿéÿ ãà÷ñà ÿýÿð,
Þç õèñëÿòè ÿëèíäÿí éåíÿ äÿ áÿëà ÷ÿêÿð.
Íÿñèùÿò. Äöøìÿí ãöââÿëÿðèíè äàüûëìûø ýþðñÿí, úÿì îë, òîïëàíìûø

ýþðñÿí, ñàéûã.
Øåèð
Äöøìÿíëÿð ïÿðèøàí îëäóüó çàìàí,
Äîñòëàðëà êåô åëÿ, ÷ÿêìÿ äÿðäö ãÿì.
Ýþðäöí êè, äöøìÿíëÿð äèëáèðäèð, äóðìà,
Êàìàíû ñàç åëÿ, ùàñàðû ìþùêÿì.
Ùèêìÿò. Òÿäáèðëÿðè áàø òóòìàéàíäà äöøìÿí äîñòëóã ôèêðèíÿ äöøÿð

âÿ äîñòëóãëà åëÿ èøëÿð ýþðÿð êè, îíó ùå÷ áèð äöøìÿí áàúàðìàç.
Íÿñèùÿò. Èëàíûí áàøûíû äöøìÿí ÿëèëÿ ÿç, ùÿð èêè òÿðÿôè õåéèðëèäèð: äöø-
ìÿí ãÿëÿáÿ ÷àëàðñà, èëàíû þëäöðìöø îëàðñàí, èëàí ãàëèá ýÿëÿðñÿ, äöø-
ìÿíäÿí ãóðòàðàðñàí!
Áåéò
Äàâàäà ãîðõ çÿèô äöøìÿíäÿí ùÿð àí,
Î, øèðè ùÿäÿëÿð þëäöéö çàìàí.
Íÿñèùÿò. Õÿáÿð öðÿê à÷àí äåéèëñÿ, ñÿí ñóñ, áàøãàñû äåñèí.
Áåéò
____________ Åé áöëáöë, ñÿí ýÿòèð áàùàð õÿáÿðè,
Ãîé áàéãóø ñþéëÿñèí ïèñ õÿáÿðëÿðè.
320

Íÿñèùÿò. Ãÿáóë åäÿúÿéèíÿ ÿìèí îëìàéûíúà, ùå÷ êÿñèí õÿéàíÿòèíè
øàùà à÷ìà, éîõñà þç ùÿéàòûíû òÿùëöêÿéÿ ñàëìûø îëàðñàí.
Áåéò
Ñþçöíö î çàìàí ñþéëÿ êè, éÿãèí,
Íÿòèúÿ âåðÿúÿê ñÿíèí ñþçëÿðèí.
Íÿñèùÿò. Íÿñèùÿòäÿí äÿì âóðàí àäàìûí þçö áàøãàëàðûíûí þéöäöíÿ

ìþùòàúäûð!
Äöøìÿíèí ñþçöíÿ àëäàíìà, ìÿääàùûí òÿðèôèíè ãóëàüà àëìà; áèðè
êÿëÿê ö÷öíäöð, áèðè ÷þðÿê! Ãîéóíó òîïóüóíäàí ïöôëÿéÿíäÿ øèøäèéè
êèìè, àõìàüû äà òÿðèôëÿéÿíäÿ øèøÿð!
Øåèð
Èíàíìà î ìÿääàù øàèðëÿðÿ êè,
Áèð çÿððÿ íÿôö÷öí ñÿíè ìÿäù åäÿð.
Âåðìÿñÿí îíà áèð ìÿíôÿÿò, èíàí,
Åéáèíè ñàéàúàã áåø éöç î ãÿäÿð.
Ùèêìÿò. Äàíûøàíà åéèá òóòàí îëìàñà, äàíûøûüû èñëàù îëìàç!
Áåéò
Þç ñþçöíöí ëöòôöíÿ ãöððÿëÿíìÿ áèð áåëÿ,
Ãàíìàçûí áîø òÿðèôè âÿ þç áÿéÿíìÿéèíëÿ.
Ùèêìÿò. Ùÿð êÿñÿ þçö êàìàëëû, þâëàäû úàìàëëû ýþðöíÿð!
Ëÿòèôÿ
Éÿùóäèëÿ ìöñÿëìàí ñàâàøûðäû áèð çàìàí,
Ýöëìÿê òóòäó ìÿíè ÷îõ îíëàðûí ÿùâàëûíäàí.
Ìöñÿëìàí äåéèðäè êè, ãÿáàëÿì éàëàíñà ãîé,
Áèð éÿùóäè îëóì ìÿí, îëìàñûí ìÿíäÿ âèúäàí.
Éÿùóäè ñþéëÿéèðäè Òþâðàòà àíä è÷èðÿì,
ßýÿð ìÿí éàëàí äåñÿì, ãîé àäëàíûì ìöñÿëìàí.
____________
Àüûë ñèëèíñÿ ÿýÿð áó äöíéàäàí áöñáöòöí,
Éåíÿ áèð êÿñ þçöíö áèëìÿç úàùèë âÿ íàäàí.
321

Ùèêìÿò. Îí àäàì áèð ñöôðÿ áàøûíäà éåéÿ áèëÿð, èêè èò áèð úÿìäÿê öñòÿ
äàëàøìàéà áèëìÿç! Òàìàùêàðà äöíéàíû äà âåðñÿí äîéìàç, ýþçöòîõà áèð
÷þðÿê äÿ áÿñ îëàð. Ìàë ÷îõëóüóíäàíñà, ýþç òîõëóüó éàõøûäûð!
Áåéò
Áèð ÷þðÿê äîëäóðàð áàüûðñàãëàðû,
Äàð ýþçö äîéäóðìàç äöíéàíûí âàðû.
Øåèð
Þëÿí çàìàí àòàì åäèá âÿñèééÿò,
Ìÿíÿ âåðäè àíúàã áèðúÿ íÿñèùÿò.
Äåäè: Øÿùâÿò îääóð, óçàã îë îíäàí,
Óçàãëàø ñÿí áó úÿùÿííÿì îäóíäàí.
Úÿùÿííÿìäÿ éàíìàüà òàá åòìÿçñÿí,
Þç ñÿáðèíëÿ ñó ñÿï îíà èíäèäÿí.
Íÿñèùÿò. Âàðëû âàõòûíäà êþìÿê åòìÿéÿí, éîõñóë çàìàíûíäà êþìÿê

ýþðìÿç.
Áåéò
Äöíéàäà ÿí áÿäáÿõò ìÿðäèìàçàðäûð,
Äàðà äöøñÿ ùàìû îíäàí áåçàðäûð.
Òÿëÿñèê äöçÿëÿí øåéèí þìðö ÷îõ îëìàç.
Øåèð
Äåéèðëÿð êè, ãûðõ èëÿ Øÿðã åëèíäÿ,
Ãàéûðûðëàð áèð äÿíÿ ÷èí êàñàñû
Ìÿðâäÿøòäÿ111 ùÿð ýöí éöçö ãàéðûëàð,
Ýþðöðñÿí äÿ íåúÿ îëóð áàùàñû?!
Øåèð
Éóìóðòàäàí ÷ûõàí êèìè úöúÿ ðóçè àõòàðàð,
____________
Áèëìÿç ëàêèí øöóð íÿäèð, äîüóëàíäà ùÿð èíñàí.
Î òåç ãàíäû, òåç óñàíäû, àõûð ãàëäû ÿëè áîø
322

Áó òÿìêèíëÿ, ôÿçèëÿòëÿ øþùðÿò òàïäû àíáààí.
Øöøÿ áîëäóð, áóíà ýþðÿ îíà ãèéìÿò âåðèëìÿç,
Ãèéìÿòëèäèð èíúè, ÷öíêè îëóáäóð àç òàïûëàí.
Íÿñèùÿò. Ùÿð øåé ñÿáðëÿ äöçÿëÿð, òÿëÿñÿí òÿðñÿ äöøÿð.
Øåèð
Ýþçöìëÿ ýþðìöøÿì áèéàáàíäà ìÿí,
Òÿìêèíëÿ éîë ýåäÿí ãà÷àíû þòäö.
Ñöðÿòëè ñÿìÿíä àò éîðóëäó éîëäà,
Äÿâÿñÿ àùÿñòÿ ìÿíçèëÿ éåòäè.
Íÿñèùÿò. Íàäàí ö÷öí ñóñìàãäàí éàõøûñû éîõäóð, ëàêèí ÿýÿð î áóíó

áèëñÿéäè, íàäàí îëìàçäû.
Øåèð
Ñÿíèí êè, êàìàëûí, øöóðóí éîõäóð,
Éàõøûäûð äèëèíè ñàëàñàí áÿíäÿ.
Àäàìû þç äèëè ùþðìÿòäÿí ñàëàð,
Ïó÷ ãîç äà áèëèíÿð éöíýöë ýÿëÿíäÿ,
Ëÿòèôÿ
Áèð ÿáëÿù äàèìà ÷àëûøûðäû êè,
Åøøÿéÿ þéðÿòñèí ùÿðôè òÿìàìÿí,
Áèð àüûëëû äåäè: — Àé àõìàã êèøè,
ßë ÷ÿê áó õàì õÿéàë, ñàðñàã ÿìÿëäÿí,
Ùåéâàí äàíûøìàüû ñÿíäÿí þéðÿíìÿç,
Áàðû ñÿí ñóñìàüû ùåéâàíäàí þéðÿí.
Øåèð
Ùÿð êÿñ ÷àëûøñà êè, òåç âåðñèí úàâàá,
×îõ ñþçö ñÿùâ îëàð ÷ÿêÿð èçòèðàá,
Éà äèë à÷, ñþç ñþéëÿ ùóøëó èíñàíòÿê,
Éà äà ñóñ äàíûøìà äèëñèç ùåéâàíòÿê.
Ùèêìÿò. Êèì þçöíäÿí ÷îõ áèëÿíëÿ ìöáàùèñÿ åòñÿ êè, áèëèéè ìåé-
____________
äàíà ÷ûõñûí, áèëèêñèçëèéè îðòàéà ÷ûõàð.
323

Áåéò
Ñÿíäÿí àüûëëûëàð áèð ñþç äåéÿíäÿ,
Åòèðàç åëÿìÿ, éàõøû áèëñÿí äÿ.
Ùèêìÿò. Ïèñëÿ îòóðàí éàõøûëûã ãàçàíà áèëìÿç.
Øåèð
Ìÿëÿê äèâëÿ îòóðàðñà áèð éåðäÿ,
Þéðÿíÿúÿê ùèéëÿ, ðèéà, õÿéàíÿò.
Ñÿí ïèñëÿðäÿí þéðÿíìÿçñÿí éàõøûëûã,
Ãóðääàí îëìàç êöðê äÿðèñè, íÿùàéÿò.
Íÿñèùÿò. Õàëãûí ýèçëè åéáèíè à÷ìà êè, îíëàðû ðöñâàé åäÿðñÿí, þçöíö
åòèáàðäàí ñàëàðñàí.
Åëì îõóéóá ÿìÿë åòìÿéÿí àäàì, éåð ñöðöá òîõóì ñÿïìÿéÿí ÿêèí-
÷èéÿ áÿíçÿð!
Èìàíñûç àäàìäà èáàäÿò îëìàç, àüûëñûç àäàìà äþâëÿò éàðàøìàç! Ñà-
âàøäà çèðÿíý îëàí àäàì ìöëàéèì îëìàç!
Áåéò
Ñàíìà êè, ÷àäðàäà áèð úàíàíÿäèð,
Áÿëêÿ à÷ûá ýþðäöí ãàðû íÿíÿäèð.
Ùèêìÿò. ßýÿð ùÿð ýåúÿ Ãÿäð ýåúÿñè îëñàéäû, îíäà ÿñë Ãÿäð ýåúÿñè
ãÿäðñèç îëàðäû.
Áåéò
Ýþâùÿð àäëàíñàéäû äöíéàäà ùÿð äàø,
Áèð ãèéìÿò àëàðäû îíäà ýþâùÿð, äàø.
Ùèêìÿò. Ùÿð çàùèðè ýþé÷ÿê îëàíûí áàòèíè äÿ ýþçÿë îëìàç. Èø òÿáèÿò-

äÿäèð, ñóðÿòäÿ äåéèë.
Øåèð
____________
Ùÿð êèøèíèí öçöíäÿí áèëìÿê îëàð áèð ýöíäÿ,
Îíóí åëìè, øöóðó éöêñÿëìèø ùàðàëàðà,
324

Ëàêèí îíóí ãÿëáèíè áèëäèì äåéÿ ôÿõð åòìÿ!
Èëëÿð ëàçûì þçöíö áèëäèðñèí ãÿëáè ãàðà.
Íÿñèùÿò. Áþéöêëÿðëÿ äàâàéà ãàëõàíëàð þç ãàíëàðûíà ãÿëòàí îëàðëàð.
Øåèð
Þçöíö ÷îõ áþéöê ùåñàá åéëÿìÿ,
Äöç äåìèøëÿð áèðè èêè ýþðÿð ÷àø.
×îõ ÷ÿêìÿç êÿëëÿíè ñûíìûø ýþðÿðñÿí.
Ãî÷ëà âóðóøìàüà òàá åòìÿç áó áàø.
Ùèêìÿò. Øèðëÿ ïÿíúÿëÿøìÿê, øÿìøèðëÿ éóìðóãëàøìàã àüûëëû àäàì-

ëàðà éàðàøìàç.
Áåéò
Ìÿñòèëÿ ýöúöíö ñûíàìà áèð àí,
ßëèíè ãîéíóíäà ñàõëàéûá, äàéàí.
Íÿñèùÿò. Ýöúñöç ýöúëöéÿ èýèäëèê ýþñòÿðìÿê èñòÿñÿ, þç ãÿòëèíäÿ äöø-

ìÿíÿ êþìÿê åòìèø îëàð.
Øåèð
Àíà óøàüûíûí íÿ ýöúö âàðäûð,
Âóðóøñóí úÿíýàâÿð áèð ïÿùëÿâàíëà.
Çÿèô íàäàíëûãäàí ãûðàð ãîëóíó,
Äþéöøñÿ äÿìèðãîë áèð ãÿùðÿìàíëà.
Ùÿð êÿñ íÿñèùÿò åøèòìÿñÿ, äàíëàã åøèòìÿëèäèð.
Áåéò
ßýÿð ãóëàüûíà ýèðìèð íÿñèùÿò,
Ñóñ, ñÿíè äàíëàäûüûì âÿãò!
____________
Ùèêìÿò. Êö÷ÿ èòëÿðèíèí îâ èòèíè ýþðìÿéÿ ýþçö îëìàäûüû êèìè, ùö-
íÿðñèçëÿðèí äÿ ùöíÿð ñàùèáèíè ýþðìÿéÿ ýþçëÿðè îëìàç, ùàé-êöé ãîïà-
325

ðûðëàð, ëàêèí ãàáàüà ýÿëìÿêäÿí ãîðõàðëàð, éÿíè ðÿçèë àäàì ñÿíÿòäÿ áèðèíÿ
öñòöí ýÿëÿ áèëìÿäèêäÿ áþùòàíà áàøëàéûá îíóí öñòÿ äöøÿð.
Áåéò
Ïàõûëëàð ÷îõ ãåéáÿò åòìÿéè ñåâÿð,
Ñóñàðëàð ãàðøûäà äèëëè ýþðñÿëÿð.
Ùèêìÿò. Ãàðûí îëìàñàéäû, ùå÷ áèð ãóø òîðà äöøìÿçäè, áÿëêÿ äÿ ùå÷
îâ÷ó òîð ãóðìàçäû.
Ôèëîñîôëàð ýåú-ýåú éåéÿð, ìþìèíëÿð äîéìàäàí ÷ÿêèëÿð, çàùèä ãàðíû
òóòóíúà, ýÿíúëÿð íèì÷ÿäÿêè ãóðòàðûíúà, ãîúàëàð òÿð òþêöíúÿ, ãÿëÿí-
äÿðëÿð èñÿ ìÿäÿäÿ éåð, ñöôðÿäÿ ÷þðÿê ãàëûíúà éåéÿðëÿð.
Áåéò
Èêè ýöí ãàðûíãóëó éàòà áèëìÿç ñöáùÿúÿí,
Áèð ýöí äîëó ìÿäÿäÿí, áèð ýöí äÿ áîø ìÿäÿäÿí.
Ùèêìÿò. Àðâàäà ãóëàã àñìàã, àáäàëà ñöôðÿ à÷ìàã ýöíàùäûð.
Áåéò
Ðÿùì åòñÿí ãàíè÷ÿí âÿùøè ïÿëÿíýÿ,
Ãîéóíà çöëì åäèá ñàëûðñàí ÷ÿíýÿ.
Ùèêìÿò. Êèìèí ãàðøûñûíäà þç äöøìÿíèäèð, þëäöðìÿñÿ, þçö þç äöø-

ìÿíèäèð.
Áåéò
ßëäÿ äàø, ãûâðûëûð äàø öñòÿ èëàí,
Ñÿáð åäèá äöøöíìÿç àüûëëû îëàí.
Ùèêìÿò. Áÿçèëÿðè èñÿ áó ôèêðèí ÿëåéùèíÿäèðëÿð. Îíëàð äåéèðëÿð: — ßñèðè

þëäöðìÿêäÿí, ñÿáð åòìÿê äàùà ìÿñëÿùÿòäèð, ÷öíêè èõòèéàð ÿëäÿäèð, èñ-
òÿñÿí þëäöðÿðñÿí, èñòÿñÿí áàüûøëàðñàí, ëàêèí òÿëÿñèê þëäöðñÿí, áèð äÿ ëà-
____________
çûì îëà áèëÿð, ýåðè ãàéòàðà áèëìÿçñÿí, ïåøìàí îëàðñàí.
326

Øåèð
Äèðèíè þëäöðìÿê ìöìêöíäöð ùÿð àí,
Þëöíö äèðèëòìÿê îëìàç ùå÷ çàìàí.
Îõ àòàí ëàçûìäûð ñÿáð åòñèí áèð àç,
Êàìàíäàí ÷ûõàí îõ áèð äÿ ãàéûòìàç.
Ùèêìÿò. Úàùèëëÿðÿ áàø ãîøàí àëèì ùþðìÿò ýþçëÿìÿìÿëèäèð. Úàùèë

àäàì ùåéâÿðÿëèê âÿ óçóí÷óëóãäà àëèìÿ öñòöí ýÿëñÿ òÿÿúúöáëö äåéèëäèð,
÷öíêè ùÿìèøÿ äàø úàâàùèðè ñûíäûðàð.
Áåéò
Áöëáöëöí ãàðüà èëÿ áèðýÿ îëñà ãÿôÿñè,
Òÿÿúúöáëö äåéèëäèð ÷ûõìàñà îíóí ñÿñè.
Øåèð
ßýÿð ùöíÿð ñàùèáèíè èíúèòñÿ áèð ùöíÿðñèç,
Îíóí ãàíû áó òÿùãèðäÿí çÿððÿ ãÿäÿð ãàðàëìàç.
×öíêè ñûíñà ãàðà äàøëà áèð çÿð êàñà, ùå÷ çàìàí,
Äàøûí ãÿäðè éöêñÿëìÿç âÿ çÿðèí ãÿäðè àçàëìàç.
Àüûëëû àäàìûí àõìàãëàð ãàðøûñûíäà ñóñìàüû òÿÿúúöáëö äåéèëäèð, ÷öí-

êè íàüàðà ñÿñè òàð ñÿñèíÿ, ñàðûìñàã èéè èñÿ ÿíáÿð ãîõóñóíà ùÿìèøÿ öñ-
òöí ýÿëÿð.
Øåèð
Áèð úàùèë ùàé-êöéëÿ ãàëäûðàðàã ñÿñ
Ãîéìàäû àãèëè áèð àëñûí íÿôÿñ.
Ìÿëóìäóð êè, ùÿçèí àùÿíýëè ùèúàç,
Äþéöø òÿáèëèíèí ñÿñèíè áàñìàç.
Ùèêìÿò. Úàâàùèð òîç-òîðïàüà áàòñà äà éåíÿ ãèéìÿòèíè èòèðìÿç,

òîç-òîðïàã ýþéÿ ãàëõñà äà éåíÿ ãèéìÿòÿ ìèíìÿç. Òÿðáèéÿñèç èñòåäàä
ùåéôäèð, èñòåäàäñûç òÿðáèéÿ èñÿ ìöìêöí äåéèëäèð. Êöë îääàí ÿìÿëÿ
ýÿëäèéè ö÷öí àëè ÿñëè-íÿñÿáè âàðäûð, ëàêèí þçöíäÿ ùöíÿð îëìàäûüûíäàí
____________
òîðïàüà áÿðàáÿðäèð; øÿêÿðèí ãèéìÿòè ãàìûøäàí ÿìÿëÿ ýÿëäèéè ö÷öí äå-
éèë, òÿáèÿòèíäÿ øèðèíëèê îëäóüó ö÷öíäöð.
327

Øåèð
Êÿíàíûí éîõ èäè ùöíÿðè, îíà
Ïåéüÿìáÿð íÿñèëè à÷ìàäû ìöøêöë
Ñÿí ãûçûë ýþñòÿðìÿ, ùöíÿðè ýþñòÿð.
Èáðàùèì112 îääàíäûð, òèêàíäàí äà ýöë.
Ùèêìÿò. Ìöøê îäóð êè, ÿòèð âåðñèí, íÿèíêè ÿòòàð äåñèí.
Áåéò
Èíñàíäà âàðäûðñà ùöíÿðäÿí ÿñÿð,
Þçö ñóñàðñà äà äàíûøàð ùöíÿð.
Áåéò
Àãèë ÿòòàð äöêàíûòÿê: þçö ñàêèò, ÿòðè õîø,
Úàùèë äþéöø òÿáëè êèìè: þçö êöéëö, è÷è áîø.
Øåèð
Ìÿñÿë âàð äåéÿðëÿð: êàìèë áèð àëèì
Úàùèëëÿð è÷èíÿ äöøÿðñÿ ÿýÿð
Î áÿíçÿð ïÿðèéÿ êîðëàð è÷èíäÿ,
Éà çûíäûã åâèíäÿ Ãóðàíà áÿíçÿð.
Íÿñèùÿò. Áèð þìöðäÿ ÿëÿ ýÿëÿí äîñòó, áèð àíäà èíúèäèá ÿëäÿí âåðìÿ.
Áåéò
Íå÷ÿ èëÿ äàø ëÿë îëàð ãîúà äþâðàí è÷èíäÿ,
Àìàí äàøà ÷ûðïìà îíó, ñÿí äÿ áèð àí è÷èíäÿ.
Ùèêìÿò. Èðàäÿñèç êèøè ùÿéàñûç àðâàäûí ÿëèíäÿí éàõàñûíû ãóðòàðà áèë-

ìÿäèéè êèìè, àüûëëû äà íÿôñèí ÿëèíäÿí þç úàíûíû ãóðòàðà áèëìèð. Ýöúÿ ÿñàñ-
ëàíìàéàí áèð òÿäáèð ÿôñàíÿéÿ áÿíçÿð, òÿäáèðÿ ÿñàñëàíìàéàí áèð ýöú èñÿ
äèâàíÿéÿ. ßââÿëúÿ òÿäáèð âÿ ãàáèëèééÿò ëàçûìäûð, ñîíðà ùþêìðàíëûã.
Áåéò
____________
Þëêÿñèíäÿí ÿââÿë òÿäáèð, çÿêà ëàçûì ùÿð øàùà
Êè, íàäàíûí ñÿëòÿíÿòè ìåéäàí îõóð Àëëàùà.
328

Éåéèá ïàéëàéàí èýèä, éûüûá ñàõëàéàí àáèääÿí éàõøûäûð. Éàëíûç úà-
ìààòûí õîøóíà ýÿëìÿê õàòèðèíÿ áó äöíéàíûí åéø-èøðÿòèíäÿí ÿë ÷ÿêÿí
àäàì, ùàëàë øþùðÿòè àòûá, ùàðàì øÿùâÿòäÿí éàïûøìûø îëàð.
Øåèð
Àáèä Àëëàù õàòèðèíÿ ýóøÿíèøèí îëìàñà,
Î éàçûã íÿ ýþðÿ áèëÿð ãàðàëìûø áèð àéíàäà.
Ùèêìÿò. Äÿíÿ-äÿíÿ áîë îëàð, äàìà-äàìà ýþë îëàð, éÿíè ýöúö

÷àòìàéàí àäàìëàð êè÷èê äàø éûüûá ñàõëàéàð, ôöðñÿò äöøúÿê, çàëèìäÿí
ãèñàñ àëàð.
Áåéò
Ãÿòðÿëÿð òîïëàøûá ÷àé îëóð ùàìàí,
×àéëàð äà áèðëÿøèá éàðàäûð öììàí.
Áåéò
Éûüûëûá ýþë îëàð êè÷èê äàìëàëàð,
Áàëàúà äÿíëÿðäÿí äöçÿëÿð àíáàð.
Ùèêìÿò. Àëèì àâàìëàðûí ñÿùâëÿðèíÿ ýþç éóììàìàëûäûð. Áóíóí ùÿð

èêè òÿðÿôÿ çèéàíû âàðäûð: áó òÿðÿôèí ÿçÿìÿòè àçàëàð, î òÿðÿôèí úÿùàëÿòè àðòàð.
Áåéò
Àë÷àãëà äàíûøñàí õîø äèë èëÿ ñÿí,
Î äà ëîâüàëàíûá þéöíÿð ùÿìÿí...
Íÿñèùÿò. Øåéòàí ÿìÿëè ùå÷ êèìÿ éàðàøìàç, õöñóñèëÿ àëèìÿ! ×öíêè

åëì øåéòàíà ãàðøû áèð ñèëàùäûð, ñèëàù ñàùèáè èñÿ äöøìÿíÿ ÿñèð äöøñÿ, ðöñ-
âàé÷ûëûã áèð íå÷ÿ ãàò àðòûã îëàð.
Øåèð
Ýöíö ãàðà îëàí áèð àâàì, íàäàí,
Éàõøûäûð õåéèðñèç áèð àüûëëûäàí
____________ Î êîðäó, ýþðìÿäè éîëó, ñöðöøäö
Áó èêè ýþç èëÿ ãóéóéà äöøäö.
329

Ùèêìÿò. Úàí áèð íÿôÿñÿ áàüëûäûð, äöíéà èñÿ èêè éîõëóã àðàñûíäà áèð
âàðëûãäûð, äèíè äöíéàéà ñàòàíëàð õàìäûðëàð, Éóñèôè ñàòàíëàð ÿâÿçèíäÿ íÿ
àëàúàãëàð?!
Áåéò
Äöøìÿíèí ñþçöéëÿ äîñòóíó ñàòäûí,
Ýþð êèìëÿ áèðëÿøäèí, ýþð êèìè àòäûí?!
Ëÿòèôÿ. Øåéòàí äöçäÿí ãà÷àð, ñóëòàí ïóëñóçäàí.
Øåèð
Íàìàç ãûëìàéàíà áîðú âåðìÿ àìàí,
Àúëûãäàí øèêàéÿò åòñÿ äÿ ùàìàí.
Î Àëëàù áîðúóíó âåðìèðñÿ, ÿýÿð,
Áÿíäÿíèí áîðúóíó íå÷ÿ þäÿéÿð?
Íÿñèùÿò. Äèðèëèéèíäÿ àäàìûí ÷þðÿéèíè éåìÿñÿëÿð, þëÿíäÿí ñîíðà àäû-

íû ÷ÿêìÿçëÿð! Öçöìöí äàäûí áàü ñàùèáèíäÿí ÷îõ, îíó éûüàí äóë ãàäûí
áèëÿð. Ìèñèðäÿ ãÿùÿòëèê öç âåðäèêäÿ Éóñèô ïåéüÿìáÿð äîéóíúà éå-
ìÿçäè êè, àúëàðû óíóòìàñûí!
Øåèð
Áîëëóãäà éàøàéàí òîõëàð íÿ áèëèð,
Àúëàðûí ÿùâàëû íå÷ÿ éàìàíäûð,
Éàçûüûí ùàëûíû î êÿñ áèëÿð êè,
Àúëûüûí äÿùøÿòè îíà ÿéàíäûð.
Øåèð
Êþùëÿíÿ ìèíÿí åé ñÿâàðè áèë êè,
Åøøÿéè áàòàíû àòìàã ýöíàùäûð.
Ñÿí êàñûá ãîíøóíäàí îä äà èñòÿìÿ,
Áàúàäàí éöêñÿëÿí òöñòöëÿð àùäûð.
Ùèêìÿò. Ãûòëûã èëèíäÿ, âÿçèééÿòè àüûð îëàí äÿðâèøÿ éàëíûç î øÿðòèëÿ

____________
“Êåôèí íåúÿäèð?” äåéÿ áèëÿðñÿí êè, éàðàñûíà ìÿëùÿì ãîéàñàí, ãàáà-
üûíà äèðùÿì.
330

Øåèð
Áèð êèøèíèí ýþðñÿí áàòûá ýèëÿ éöêëö åøøÿéè,
Öðÿéèíäÿ òÿÿññöô åò, ëàêèí éàõûí ýåòìÿ ñÿí,
ßýÿð ýåäèá ñîðóøäóíñà íÿ îëìóøäóð? Ýÿðÿêäèð,
Ãîë ÷ûðìàéûá åøøÿéèíèí ãóéðóüóíäàí ÷ÿêÿñÿí.
Ùèêìÿò. Èêè øåé ìöìêöí äåéèëäèð — ãèñìÿòäÿí àðòûã éåìÿê âÿ ÿúÿë

úàòìàìûø þëìÿê.
Øåèð
Ãÿçà áèð äÿ òÿêðàð åòìÿç äàä åòñÿ äÿ áèð ãàðû,
Ìèí àù ÷ÿêèá áèð àüûçäàí ãîïàðñà äà ìèí øèâÿí.
Íÿ âåúèíÿ êöëÿêëÿðÿ âÿêèë îëàí ìÿëÿéèí,
Õÿçàí âàõòû áèð ãàðûíûí øàìû ñþíäö êöëÿêäÿí.
Íÿñèùÿò. Åé ðóçèñè ãàëìûø ýåòìÿ, éåéÿúÿêñÿí, åé ÿúÿëè ÷àòìûø àúìà,

þëÿúÿêñÿí.
Øåèð
Þçöí ö÷öí ÷àëûøñàí äà, ÿýÿð ÷àëûøìàñàí äà,
Éåòèðÿúÿê þç ðóçóíó ñÿíÿ áþéöê éàðàäàí.
Ñÿí àüçûíà ýèðñÿí äÿ ëàï ãûçìûø øèðèí, ïÿëÿíýèí,
Áèð øåé îëìàç ÿýÿð ÿúÿë ÷àòìàìûøñà áó çàìàí.
Ùèêìÿò. Ãèñìÿòèí äåéèëñÿ, ÿëèí ÷àòìàéàúàãäûð, ãèñìÿòèíäèðñÿ, ùàð-

äà îëñàí ýÿëèá òàïàúàãäûð.
Áåéò
Àá-ùÿéàò òàïìàã ö÷öí Èñêÿíäÿð ÷îõ éîë êå÷äè,
113
Çöëìÿòÿäÿê ýåòäè, ëàêèí îíó òÿêúÿ Õûçð è÷äè.
Ùèêìÿò. Ãèñìÿòè îëìàéàí îâ÷ó Äÿúëÿäÿ áàëûã òóòà áèëìÿç, ÿúÿëè

÷àòìàìûø áàëûã ãóðóäà þëìÿç.
Áåéò
Éàçûã õÿñèñ äèíúÿëìÿç, ýÿçÿð ùåé éîðóëóíúà,
____________
Î ýÿëèðèí äàëûíúà, ÿúÿë îíóí äàëûíúà.
331

Ùèêìÿò. Ôàñèã âàðëû öñòö ãûçûëëà ñóâàíìûø òÿçÿêäèð, ñàäèã éîõñóë,
öçö òîçà áóëàíìûø áÿçÿêäèð, áó Ìóñàíûí éàìàãëû ïàëòàðûäûð, î Ôèðîíóí
éàðàãëû ñàããàëû. Éàõøûëàðûí ìþùíÿòèíèí àõûðû ñåâèíú îëàúàã, ïèñëÿðèí äþâ-
ëÿòèíèí ñîíó ùå÷.
Øåèð
Ùÿð êèìèí âàðäûðñà äþâëÿòè, ìàëû,
Îíóí öðÿéèíÿ éîë òàïìàç êÿäÿð.
Áèð ñþéëÿ ùå÷ äþâëÿò, ñÿàäÿò, øàäëûã,
Áàøãà áèð ñàðàéà ýèðÿðìè ìÿéÿð?
Ùèêìÿò. Ïàõûë, Àëëàùûí áàøãàñûíà âåðäèéè íåìÿòèíäÿí ïàõûëëûã åäÿð

âÿ ýöíàùñûç àäàìëàðäàí äà çÿùëÿñè ýåäÿð.
Øåèð
Êöòáåéèí áèð êèøè ýþðäöì êè, âàðëû,
Áèð øÿõñèí äàëûíúà ùåé ãåéáÿò åäèð.
Äåäèì êè, åé õàúÿ, ñÿí áÿäáÿõò èñÿí,
Õîøáÿõò áèð àäàìûí ýöíàùû íÿäèð?
Øåèð
Ïàõûëà èñòÿìÿ áÿëà, î éàçûã,
Îëìóøäóð ÿáÿäè áÿëàéÿ äö÷àð.
Íÿ ëàçûì îëàñàí ïàõûëëà äöøìÿí,
Îíóí ïàõûëëûãòÿê þç äöøìÿíè âàð.
Ùÿãèãÿò. Ùÿâÿññèç øàýèðä ïóëñóç àøèãÿ, áÿëÿä÷èñèç ñÿééàù ãà-

íàäñûç ãóøà, ÿìÿëñèç àëèì áàðñûç àüàúà, åëìñèç çàùèä ãàïûñûç åâÿ îõøàð.
Ãóðàíûí íöçóëóíäàí ìÿãñÿä éàõøû ÿõëàã ö÷öíäöð, ñóðÿëÿðè âàðàãëàìàã
ö÷öí äåéèëäèð. Èáàäÿò åäÿí àâàì éåðèéÿí ïèéàäàéà, ðèàéÿò åòìÿéÿí
àëèì éàòàí ñöâàðèéÿ îõøàð. Ýþçöíö éóõàðû äèêÿí ýöíàùêàð þçöíö éó-
õàðû òóòàí äèíäàðäàí éàõøûäûð.
Áåéò
____________ Ìÿðùÿìÿò ñàùèáè îëàí áèð ñÿðäàð,
Çöëìêàð ãàçûäàí ÷îõ öñòöí îëàð.
332

Íÿñèùÿò. Áèð àäàìäàí ñîðóøäóëàð:
— Áàðñûç àëèì íÿéÿ áÿíçÿð?
Äåäè:
— Áàëñûç àðûéà!
Áåéò
Åøøÿê àðûñûíà äåéÿê: “Àé àðû,
Ñÿí êè áàë âåðìèðñÿí, ýÿë ñàíúìà, áàðû!”
Ìöðöââÿòñèç êèøè-àðâàä, òàìàùêàð àáèä-ãóëäóðäóð.
Øåèð
Àü ýåéèíèá õàëã ýþçöíäÿ þçöíö äöç ýþñòÿðÿí,
Åé ùÿð èøè ãÿëáè êèìè ãàðà îëàí áèøöóð.
Áó äöíéàäàí þç ÿëèíè öçÿí çàìàí íÿ ôÿðãè,
Ïàëòàðûíûí ãîëó ãûñà, éà äà êè, ÷îõ óçóíäóð.
Ùèêìÿò. Èêè àäàìûí: ýÿìèñè áàòìûø òàúèðëÿ, ãÿëÿíäÿðÿ äîñò îëìóø

âàðèñèí ãÿëáè òÿÿññöô äÿðäèíäÿí, àéàüû ùÿñðÿò çÿíúèðèíäÿí õèëàñ îëà
áèëìÿç.
Øåèð
Äÿðâèøëÿð ýþçöíäÿ ùàëàëäûð ãàíûí,
Îíëàðà îëìàñà õåéðèí, åùñàíûí.
Éà éîëäàø îëìàñûí ñÿíÿ ýþé êþéíÿê,
Éà äà êè, áöñáöòöí åâèíäÿí ÿë ÷ÿê.
Éà äîñòëóã åéëÿìÿ ôèëáàíëà ÿñëà
Éà ôèë ýèðÿ áèëÿí áèð ùÿéÿò ñàõëà.
Íÿñèùÿò. Øàù âåðÿí õÿëÿò íÿ ãÿäÿð èççÿòëè îëñà äà, þç ïàëòàðûí äàùà
èççÿòëèäèð. Ùþêìäàð ñöôðÿñèíäÿêè õþðÿê íÿ ãÿäÿð ëÿççÿòëè îëñà äà, þç ùåé-
áÿíäÿêè ÷þðÿê äàùà ëÿççÿòëèäèð.
Áåéò
____________ Éàõøûäûð þç ùàëàë ñèðêÿíëÿ òÿðÿí,
Êÿíäõóäà âåðäèéè ãóçó ÿòèíäÿí.
333

Ùèêìÿò. Íàìÿëóì äÿðìàíû ùÿêèìñèç è÷ìÿê, íàáÿëÿä éîëó êàð-
âàíñûç ýåòìÿê àüûëëû àäàìëàðûí èøè äåéèë. Èìàì Ìÿùÿììÿä Ãÿçàëè-
äÿí114 ñîðóøäóëàð:
— Åëìäÿ áó äÿðÿúÿéÿ íåúÿ ÷àòäûí?
Äåäè:
— Áèëìÿäèéèì øåéè ñîðóøìàãäàí óòàíìàäûì.
Øåèð
Ñàüëàìëûã î çàìàí òÿìèí îëàð êè,
Òÿáèáÿ âåðÿñÿí ñÿí þç íÿáçèíè.
Ùÿð øåéè áèëìÿñÿí ñîðóø, óòàíìà,
Ñÿíÿ áó þéðÿäÿð áèëèê ðÿìçèíè.
Íÿñèùÿò. Î øåéè êè, àðõàéûíñàí ñÿíÿ äåéÿúÿêëÿð, ñîðóøìàüà òÿëÿñìÿ,

÷öíêè ùþðìÿòÿ çÿðÿðè âàð.
Øåèð
Ëîüìàí ýþðÿíäÿ êè, Äàâóä ÿëèíäÿ,
Áèð äÿìèð ïàð÷àñû äþíöá îëóð ìóì.
Ñèððè ñîðóøìàäû, áèëäè ñîðüóñóç,
Îëàúàã àç ñîíðà ìÿñÿëÿ ìÿëóì.
Ùèêìÿò. Ãîíøóëóã øÿðòëÿðèíäÿí áèðè áóäóð êè, éà þçöíÿ åâ òèêÿñÿí,

éà åâ ñàùèáè èëÿ éîëà ýåäÿñÿí.
Øåèð
Ìöñàùèá çþâãöíúÿ ñþç äå ùÿð çàìàí,
ßýÿð îíóí ñÿíÿ âàðäûðñà ìåéëè.
Ùÿð àãèë Ìÿúíóíëà îòóðóá-äóðñà,
Ñþçö îëìàëûäûð “Ëåéëè âÿ Ëåéëè”.
Íÿñèùÿò. Éàðàìàç àäàìëàðà ãîøóëàí, îíëàðûí òÿáèÿòèíè ãÿáóë åòìÿ-

____________
ñÿ äÿ, îíëàðûí òÿðèãÿòèíÿ ýþðÿ ìöòòÿùèì åäèëÿð, õÿðàáàòà íàìàç ãûëìàüà
ýåòñÿ îíó øÿðàá è÷ìÿêäÿ òàãñûðëàíäûðàðëàð.
334

Øåèð
Àíëàìàç éåðèíÿ ãîéäóí þçöíö,
Íàäàíû þçöíÿ åéëÿäèí ùÿìäÿì.
Àëèìäÿí èñòÿäèì âåðñèí íÿñèùÿò,
Äåäè êè, íàäàíëà îòóðìà áèð äÿì,
ßýÿð àëèì èñÿí íàäàí îëàðñàí,
Íàäàíñàí îëàðñàí íàäàí äà êÿì.
Ùèêìÿò. Äÿâÿíèí ùÿëèì îëäóüóíó ùàìû áèëèð. Íîõòàñûíû áèð óøàã

òóòóá éöç àüàú115 àïàðñà éåíÿ èòàÿòèíäÿí ÷ûõìàç. Ëàêèí òÿùëöêÿëè áèð
ó÷óðóìà ðàñò ýÿëäèêäÿ, óøàã íàäàíëûã óúóíäàí êå÷ìÿê èñòÿñÿ, äÿâÿ
àðòûã èòàÿòäÿí áîéóí ãà÷ûðàð, äàðòûá íîõòàíû óøàüûí ÿëèíäÿí àëàð, ÷öíêè
áåëÿ âàõòäà ñÿðò îëìàã ÿâÿçèíÿ ùÿëèì îëìàã äöçýöí äåéèëäèð. Ìÿñÿë
âàð äåéÿðëÿð: Äöøìÿí éóìøàãëûãëà äîñò îëìàç, áÿëêÿ áèð àç äà òàìàùû
àðòàð.
Øåèð
Ãóëó îë, áàõñà ñÿíÿ êèìñÿ ìÿùÿááÿòëÿ ÿýÿð,
Êèì ñÿíÿ ÿéðè áàõà, äóðìà ÷ûõàð ýþçëÿðèíè.
Éóìóøàã ñþéëÿìÿ ñÿí ãÿëáè äàøà ñþçëÿðèíè
Êè, ïàñ àòìûø äÿìèðÿ èíúÿ éèéÿ åòìÿç ÿñÿð.
Íÿñèùÿò. Ùÿð êÿñ áàøãàëàðûíûí ñþçöíö êÿññÿ êè, þç ìÿðèôÿòèíèí äÿ-

ðÿúÿñèíè áèëäèðñèí, òÿðáèéÿñèíèí ñÿâèééÿñèíè ýþñòÿðìèø îëàð.
Øåèð
Àüûëëû òà îíäàí ñîðóøìàñàëàð,
Äèë à÷ûá áèð úàâàá âåðìÿç ùå÷ çàìàí.
Áîøáîüàç ùàã ñþç äÿ äåñÿ, øöáùÿñèç,
Åëÿ áèëÿðëÿð êè, î, äåéèð éàëàí.
Íÿñèùÿò. Ïàëòàðûìûí àëòûíäà áèð éàðàì âàð èäè, ùÿð ýöí øåéõ ñîðóøàðäû:
— Éàðàí íåúÿäèð? Ñîðóøìàçäû êè, éàðàí ùàðàäàäûð? Áàøà äöøäöì
____________
ãÿñ äÿí áåëÿ åäèð, áèëèð êè, ùÿð öçâöí àäûíû äåìÿéè ðÿâà ýþðìÿçëÿð. Àüûë-
ëû àäàìëàð äåéèáëÿð: “Þë÷öëìÿìèø ñóàëà, áè÷èëìÿìèø úàâàá âåðÿðëÿð”.
335

Øåèð
Ãÿòè áèëìÿäèêúÿ äîüðóäóð ñþçöí,
Áèð ñþç äÿ äåìÿéÿ àüçûíû à÷ìà.
Äöç äåéèá çèíäàíäà ãàëìàã éàõøûäûð,
Éàëàíëà çèíäàíäàí ãóðòàðìàãäàíñà.
Ùèêìÿò. Éàëàí äà õÿíúÿð éàðàñû êèìè áèð øåéäèð, þçö ñàüàëñà äà, èçè
ãàëàð. Îäóð êè, Éóñèôèí ãàðäàøëàðû éàëàí÷ûëûãäà øþùðÿò òàïäûãäàí ñîíðà
äîüðóëàðûíà äà èíàíàí îëìàäû...
Øåèð
Ùÿð áèð êÿñè òàíûñàëàð äàèì äîüðó äàíûøàí,
Áèð õÿòàéÿ éîë âåðñÿ äÿ êå÷ÿðëÿð ýöíàùûíäàí.
ßýÿð àäû øþùðÿò òàïñà îíóí éàëàí÷ûëûãäà,
Èíàíìàçëàð, øöáùÿñèç êè, äîüðó ñþç äåéÿí çàìàí.
Ùèêìÿò. Áöòöí êàèíàòûí ÿí ÿçèçè, çàùèðÿí èíñàí, ìþâúóäàòûí ÿí ðÿ-

çèëè èòäèð. Ëàêèí àüûëëû àäàìëàðûí ùàìûñû áó ôèêèðäÿäèð êè, âÿôàëû èò âÿôàñûç
èíñàíäàí éàõøûäûð.
Øåèð
Áèð èòÿ áèð òèêÿ ÷þðÿê âåðÿíäÿ,
Óíóòìàç éöç êÿðÿ áàññàí äà äàøà.
Àë÷àüà áèð þìöð ÷þðÿê éåäèðñÿí,
Áèð äÿôÿ òöíä îëñàí áàøëàð ñàâàøà.
Íÿñèùÿò. Þç ùàéûíà ãàëàíäà ùöíÿð îëìàç, ùöíÿðè îëìàéàíäàí ðÿù-

áÿð ÷ûõìàç.
Øåèð
Éåêÿ áèð þêöçÿ ðÿùì åéëÿìÿ ñÿí
Êè, ÷îõ éàòàí îëàð, ùÿì äÿ ÷îõ éåéÿí.
Êþêÿëìÿê èñòÿñÿí ýÿð þêöç êèìè
Óëàãòÿê èíñàíà õèäìÿòè þéðÿí.
Ùèêìÿò. Èíúèëäÿ éàçûëûáäûð: “Åé èíñàí þâëàäû, äþâëÿò âåðèðÿì — áàøûí
____________
åéø-èøðÿòÿ ãàðûøûð, ìÿíè óíóäóðñàí; éîõñóë åäèðÿì — ìûñìûðûüûíû ñàëûá
îòóðóðñàí”.
336

Øåèð
Ýàù íåìÿò è÷èíäÿ ìÿüðóðñàí üàôèë,
Ýàù äà éîõñóëëóãëà ÿëáÿéàõàñàí.
Éîõñóëëóã, áîëëóãäà èøèí áåëÿäèð,
Âàõò ùàíû ùàããà äà áèð àç áàõàñàí.
Ùèêìÿò. Ãÿçà áèðèíè øàùëûã òàõòûíäàí éåðÿ ñàëûð, áèðèíè áàëûã ãàðíûí-
äà äèðè ñàõëàéûð.
Øåèð
Ñÿíèí çèêðèí ìóíèñ îëàð ùÿð éåðäÿ, ùÿð ìÿêàíäà
Ëàï Éóíèñòÿê ìöìêöí îëñà áèð áàëûüûí ãàðíûíäà.
Ùèêìÿò. Ãÿçà ãÿçÿá ãûëûíúûíà ÿë àòñà èìàìëàð, ïåéüÿìáÿðëÿð áàø-

ëàðûí è÷ÿðè ÷ÿêÿð, ìÿðùÿìÿò ãàøûíû îéíàòñà, ïèñëÿð âóðóá éàõøûëàðû êå÷ÿð.
Øåèð
Îëàðñà ìÿùøÿðäÿ ãÿùðèëÿ õèòàá,
Öçðÿ äèë à÷àðìû ùå÷ áèð ïåéüÿìáÿð?
Ãîé ëöòôöí öçöíäÿ ïÿðäÿ îëìàñûí,
Àõû ÿôâ èñòÿéèð ýöíàùêàð áÿøÿð.
Íÿñèùÿò. Êèì áó äöíéàäàí èáðÿò àëûá äîüðó éîëà ýÿëìÿñÿ, î äöí-

éàäà ÿçàá-ÿçèééÿòÿ ìöáòÿëà îëàúàãäûð: “Áèç áó äöíéàäà îíëàðû éöíýöë
èìòàùàíà ÷ÿêèðèê, àõèðÿòäÿ èñÿ èøýÿíúÿëÿð äàùà àüûð îëàúàãäûð”.
Áåéò
ßââÿëúÿ êè÷èéÿ íÿñèùÿò îëàð,
Î òÿñèð åòìÿñÿ áÿíäÿ âóðóëàð.
Íÿñèùÿò. Õîøáÿõòëÿð þçëÿðèíäÿí ÿââÿëêèëÿðèí áàøûíà ýÿëÿí ÿùâà-

ëàòëàðäàí èáðÿò àëàðëàð, áÿä ÿìÿëëÿðè èëÿ ñîíðàêûëàðà èáðÿò îëìàçëàð.
Øåèð
Ãóø ãóøó ýþðöíúÿ òîðóí è÷èíäÿ,
Äÿíÿ òîõóíìàüà åäÿðìè úöðÿò,
____________ Þçýÿ ÿçàáûíäàí ñÿí èáðÿò ýþòöð,
Òà ñÿíäÿí àëìàñûí þçýÿëÿð èáðÿò.
337

Ùèêìÿò. Áÿõò ãóëàüû êàð éàðàäûëàí íåúÿ åøèäÿ áèëÿð, ñÿàäÿò êÿìÿí-
äè èëÿ àïàðûëàí íåúÿ ýåòìÿéÿ áèëÿð?!
Øåèð
Ãàðàíëûã ýåúÿäÿ Àëëàù äîñòëàðû,
Ýöíäöçòÿê àëÿìè èøûãëàíäûðàð.
Ãîë ýöúö éàðàòìàç áó ñÿàäÿòè,
ßýÿð áÿõø åòìÿñÿ õóäàâÿíäêàð.
Øåèð
Àõû ñÿíäÿí êèìÿ åäèì ìÿí øèêàéÿò, åé õóäà,
Ñÿíäÿí äàùà öñòöí îëàí âàðìû áöòöí äöíéàäà.
Êèìÿ ðÿùáÿð ñÿíñÿí îíó ùå÷ êÿñ éîëäàí ÷ûõàðìàç,
Ñÿí ùÿð êÿñè ðÿää åéëÿñÿí áèð êÿñ ÷àòìàç èìäàäà.
Ùèêìÿò. Àãèáÿòè ïèñ øàù îëìàãäàíñà, íÿùàéÿòè éàõøû ýÿäà îëìàã

éàõøûäûð!
Øàäëûãäàí ÿçÿëêè êÿäÿð, ãÿì èíàí,

Õîøäóð ãÿìäÿí ÿââÿë ýÿëÿí øàäëûãäàí.
Ùèêìÿò. Ýþéäÿí éåðÿ íåìÿò éàüûð, éåðäÿí ýþéÿ òîðïàã ãàëõûð. ùÿð
êÿñèí ãàáûíäà íÿ âàðñà îíó áöðóçÿ âåðèð.
Áåéò
Ñÿíèí íÿçÿðèíäÿ ïèñ îëñàì äà ìÿí,
Þç éàõøûëûüûíû âåðìÿ ÿëèíäÿí.
Î áþéöê ÷ÿëàë ñàùèáè ùÿì ýþðöð, ùÿì äÿ öñòöíö þðòöð, ãîíøó èñÿ
ùå÷ íÿ ýþðìöð, àììà àüçûíà ýÿëÿíè äåéèð.
Áåéò
Õàëã ÿýÿð ãåéáäÿí òóòñàéäû õÿáÿð,
Äöíéàäà îëìàçäû ðàùàò áèð íÿôÿð.
____________
Ùèêìÿò. Ãûçûëû, ìÿäÿíäÿí ãàçìàãëà, õÿñèñäÿí èñÿ úàíûíû àëìàãëà
ÿëäÿ åòìÿê îëàð.
338

Øåèð
Àë÷àãëàð éåìÿéèá áåëÿ ñþéëÿéÿð,
“Éàõøûäûð éåìÿêäÿí öìèä äöíéàäà”.
Äöøìÿíèí êàìûíúà áèð ýöí ýþðÿðñÿí.
Î þëìöø, äþâëÿòè ãàëìûøäûð éàäà.
Íÿñèùÿò. Þçöíäÿí ýöúñöçëÿðÿ ðÿùì åòìÿéÿí, þçöíäÿí ýöúëöëÿðèí

çöëìöíÿ ðàñò ýÿëÿð!
Øåèð
Ãîëóíäà çîð âàðñà ýþñòÿðìÿ áàðû,
Ñÿí áàñûá ñûíäûðìà çÿèô ãîëëàðû.
Ýöúñöçÿ çöëì åäèá çèéàí âåðìÿ ñÿí
Êè, äàùà ýöúëöäÿí çÿðÿð ýþðÿðñÿí.
Ùèêìÿò. Àüûëëû àäàì äàâà-äàëàø ýþðäö ãà÷àð, áàðûø ýþðäö ëÿíýÿð

ñàëàð. Îðàäà ñàëàìàòëûã êÿíàðäàäûð, áóðàäà ðàùàòëûã îðòàäà.
Çÿð àòàíà ñå-øåø ëàçûìäûð, ëàêèí ñå-éåê ýÿëèð.
Áåéò
Ìåéäàíäàí ìèí äÿôÿ õîøñà ÷ÿìÿíçàð,
Àòûí êè, ÿëèíäÿ äåéèë èõòèéàð.
Áèð äÿðâèø ìèíàúàò ÷ÿêèá äåéèðäè:

— Èëàùè, ïèñëÿðÿ ðÿùìèí ýÿëñèí, éàõøûëàðà ðÿùì åäèáñÿí êè, îíëàðû
éàõøû éàðàäûáñàí.
Èëê äÿôÿ ïàëòàðà íàõûø âóðàí, áàðìàüà öçöê òàõàí Úÿìøèä116 îëìóø-
äóð. Îíäàí ñîðóøäóëàð:
— Íÿ ö÷öí çèíÿòè ñîëà âåðèáñèíèç, ùàëáóêè, ôÿçèëÿòäÿ ñàü îíäàí öñ-
òöíäöð.
Úÿìøèä äåäè:
— Ñàüà ñàüëûüûí þçö áþéöê çèíÿòäèð.
Øåèð
____________ ×èíëè íÿããàøëàðà äåäè Ôðèäóí,
Éàçûëñûí òÿõòèíÿ çÿðëÿ áó ñþçëÿð:
339

Åé àãèë, ïèñëÿðè éàõøû ñàõëà êè,
Éàõøûëàð þçëÿðè îëàð áÿõòÿâÿð.
Ùèêìÿò. Áþéöê áèð øÿõñäÿí ñîðóøäóëàð:

— Ñàü ÿë ÷îõ úÿùÿòäÿí ñîë ÿëÿ öñòöíäöð, áóíà áàõìàéàðàã íÿ ö÷öí
öçöéö ñîë ÿëÿ òàõûðëàð?
Äåäè:
— Áèëìèðñÿí êè, ôÿçèëÿòëè àäàì ùÿìèøÿ ìÿùðóì îëàð!
Áåéò
Ëÿççÿòè, ÿçàáû éàðàäàí áóäóð,
Áèðèíÿ áÿõò âåðìèø, áèðèíÿ øöóð.
Íÿñèùÿò. Øàùëàðà éàëíûç î àäàì þéöä âåðÿ áèëÿð êè, áàøûíäàí ãîðõ-
ìàñûí, éà äà áÿõøèø öìèäèíäÿ îëìàñûí!
Øåèð
Àëëàùà áèð äåéÿíèí àéàüûíà ïóë òþêñÿí,
Éà áèð ùèíäó ãûëûíúû îíóí öñòöíÿ ÷ÿêñÿí.
Àëäàíìàç âÿ ãîðõìàç î, òîùèä áóíà äåéèðëÿð,
Äèíäàðëûüûí ÿñàñû áåëÿ îëìóø ìþòÿáÿð.
Ùèêìÿò. Øàù, àäàìëàðû çöëìêàðëàðäàí, äàðüà äÿëÿäóçëàðäàí ãîðó-

ìàã ö÷öíäöð. Ãàçû èñÿ îüðóëàðû äîüðóéà ÷ûõàðìàã ö÷öí. Áóíà ýþðÿ äÿ
èêè ìöääÿò ùàãã èøÿ ðàçû îëñà, ãÿòèééÿí ãàçûíûí éàíûíà ýåòìÿç.
Øåèð
Áèð ùÿããè þäÿìÿê ëàçûì ýÿëÿíäÿ,
Õîøëóãëà âåð îíó, íÿ ëàçûì ùÿäÿ?
Êþíöëëö âåðìÿñÿ ùÿð êÿñ áîðúóíó,
Çîð èëÿ íÿùàéÿò àëàðëàð îíó.
Ëÿòèôÿ. Ùàìûíûí äèøè òóðøäàí ãàìàøàð, ãàçûíûíêû øèðíèäÿí.
Áåéò
____________ Ãàçû ðöøâÿò àëñà ñÿíäÿí áåø õèéàð,
Éöç ãàðïûç õûðûíû õåéðèíÿ éàçàð.
340

Ùèêìÿò. Èøäÿí äöøìöø, ÿõëàãñûç áèð ãàðû ôàùèøÿëèêäÿí, èøäÿí äöøö-
ðöëìöø èíñàôñûç áèð äàðüà ìÿðäèìàçàðëûãäàí ÿë ÷ÿêèá òþâáÿ åòìÿñèí,
áÿñ íÿ åòñèí?!
Áåéò
Áÿíçÿð ãîúà àáèäÿ ýóøÿíèøèí áèð úàâàí
Êè, ãîúàäà îíñóç äà äóðìàüà éîõ òàá, òÿâàí.
Áåéò
Úàâàí ýÿðÿê ýþçëÿñèí þçöíö ÷îõ øÿùâÿòäÿí
Êè, ñöñò ãîúà îíñóç äà áèçàðäûð éîõ øÿùâÿòäÿí.
Ùèêìÿò. Áèð ôèëîñîôäàí ñîðóøäóëàð:

— Àëëàù áó ãÿäÿð ùöíäöð, ãîúàìàí àüàúëàð éàðàäûáäûð, íÿ ö÷öí
ìåéâÿñèç ñÿðâ àüàúûíäàí áàøãà ùå÷ áèðèíÿ “àçàä” äåìèðëÿð?
Äåäè:
— Àüàúëàðäàí ùÿð áèðèíèí ìöÿééÿí âàõòäà áÿùðÿñè îëàð, îíà ýþðÿ
îíëàð ýàù à÷ûëàð, ýàù ñîëàð. Ñÿðâ àüàúûíûí èñÿ ùå÷ áèð áàðû éîõäóð, îäóð
êè, ùÿìèøÿ òÿçÿäèð. Áó èñÿ àçàäÿëÿðèí ñèôÿòèäèð.
Øåèð
Ùÿð êå÷ÿí ùàäèñÿéÿ ãÿëáè âåðèá àëäàíìà,
Õÿëôÿäÿí ñîíðà äà ÷îõ Äÿúëÿ àõàð Áàüäàäÿ.
Áàúàðûðñàíñà ÿýÿð íÿõë* êèìè õóðìà éåòèð,
Ìöìêöí îëìàçñà éàøà ñÿðâ êèìè àçàäÿ.
Ùèêìÿò. Èêè àäàì þëäö âÿ äöíéàäàí ùÿñðÿòëÿ ýåòäè: áèðè îäóð êè,
éûüäû éåìÿäè, äèýÿðè îäóð êè, áèëäè åëÿìÿäè!
Øåèð
Ïàõûë îëñà ÿýÿð àäëû áèð ôàçèë,
Ùÿð êÿñ òàïàúàãäûð îíäà áèð íþãñàí.
Êÿðàìÿò ñàùèáè éöç ýöíàù åòñÿ,
Êÿðÿìè åéáèíè þðòÿúÿê ùÿð àí.
____________
*
Íÿõë — õóðìà àãàúû
341

ÑÎÍÓ
Àëëàùûí êþìÿéè èëÿ áó “Ýöëöñòàí” êèòàáû áèòäè âÿ áàøãà ìöÿëëèô-

ëÿðäÿêè àäÿòèí ÿêñèíÿ îëàðàã þçýÿëÿðèíèí øåðèíäÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿäè.
Áåéò
Þç êþùíÿ õèðãÿíè ýåéìÿéèí, èíàí.
Éàõøûäûð áèðîâóç òÿçÿ ÷óõàäàí.
Ñÿäèíèí ñþçëÿðèíèí ÿêñÿðèééÿòè ñåâèíú ýÿòèðÿí âÿ ìÿôòóí åäÿíäèð.

Îäóð êè, ýþçö ýþòöðìÿéÿíëÿð þç òÿíÿëè äèëëÿðèí èøÿ ñàëûá äåéèðëÿð êè, íà-
ùàã éåðÿ áåéíè éîðìàã âÿ ôàéäàñûç îëàðàã ÷ûðàã òöñòöñöíö óäìàã àüûëëû
àäàìëàðûí èøè äåéèë. Ëàêèí àðèô àäàìëàðà àéäûíäûð êè, (áó ñþçëÿð äÿ îíëàð
ö÷öí éàçûëìûøäûð) øÿôàâåðèúè íÿñèùÿò èíúèëÿðè çÿðèô èáàðÿ ñàïûíà äöçöë-
ìöø âÿ àúû ìÿñëÿùÿò äÿðìàíëàðû øèðèí çàðàôàò áàëûíà ãàðûøäûðûëìûøäûð êè,
èíñàíûí éîðüóíëóüà ìàèë îëàí òÿáèÿòè áó ñÿðâÿòè ãÿáóë åòìÿêäÿí ìÿù-
ðóì ãàëìàñûí.
Øåèð
Éàøàäûã äöíéàäà áèç äÿ áèð ìöääÿò,
Åòäèê áàúàðäûãúà íå÷ÿ íÿñèùÿò,
Îíó äèíëÿìÿñÿ áèð êÿñ íÿ îëàð.
Ãîé áèçäÿí äöíéàäà ãàëñûí éàäèýàð.
Åé îõóúóì, ìöÿëëèôÿ áÿõøèø äèëÿ Àëëàùäàí,

Êàòèáÿ äÿ èñòÿ îíó áàüûøëàñûí ýèðäèêàð,
Þçöíÿ äÿ äóà åëÿ èñòÿêëÿðèí äîüðóëñóí,
Áó êèòàáà êèì ñàùèáñÿ, î äà îëñóí áÿõòèéàð!
____________
342

ËÈÐÈÊ ØÅÐËßÐ
____________

____________

Åé ñàðèáàí, àùÿñòÿ ýåò, àðàìè-úàíûìäûð ýåäÿí,
Éàð êþíëöìö ÷ÿêìèø ìÿíèì, ðóùè-ðÿâàíûìäûð ýåäÿí.
Ñÿé åéëÿäèì ÿôñóí èëÿ ïöíùàí ãûëûì ìÿí äÿðäèìè,

Ïöíùàí èøèì ÷ûõäû öçÿ, ñåéð åéëÿ, ãàíûìäûð ýåäÿí.
Ãàëäûì áåëÿ çàðö çÿëèë, áè÷àðÿéÿì ãÿëáèì ÿëèë,

Äöøäöì î äèëáÿðäÿí óçàã, àñóäÿ àíûìäûð ýåäÿí.
Éîõ ÿùäèíèí áöíéàäû ùå÷, áèòìÿç îíóí áèäàäû ùå÷.

×ûõìàç êþíöëäÿí éàäû ùå÷, ÿí õîø çÿìàíûìäûð ýåäÿí.
Áèð àí äàéàí, åé ñàðèáàí, ãîéìà ýåäÿ áó êàðèâàí,

Îë ñÿðâÿ óéìóøäóð êþíöë, ñÿðâè-ðÿâàíûìäûð ýåäÿí.
Áèð äþí ýåðè, åé íàçÿíèí, ýþç ìÿñêÿíèí îëñóí ñÿíèí,

Ñÿíñèç áó ñîíñóç ýþéëÿðÿ, àùö ôÿüàíûìäûð ýåäÿí.
Úàí òÿðê åäÿíäÿ úèñìèíè, èíñàí à÷àð þç ùèññèíè,

Éîõäóð ñþçöì, ýþðìöø ýþçöì, áó õÿñòÿ úàíûìäûð ýåäÿí.
Ñÿäè, ñÿíÿ ëàéèã äåéèë éàðäàí ýèëåé, åé áèâÿôà,

Ýþðäöì ìÿí îíäàí ÷îõ úÿôà, ñÿáðö òÿâàíûìäûð ýåäÿí.
***
Ýþðäöí åøãèíäÿ äöíÿí ìÿí íÿ ïÿðèøàí îëäóì,
Òÿðê åäÿðêÿí ìÿíè áèð ñóðÿòè-áèúàí îëäóì.
Ñÿíè âÿñô åéëÿìÿéè ñàíìà óíóòìóø áó êþíöë,

Ùöñíöíö ýþðäöì, ÿçèçèì, ñÿíÿ ùåéðàí îëäóì.
Ñÿíñèç, åé ýöë, ÷ÿìÿíèí ñåéðèíÿ ìÿí ÷ûõìàðàì ùå÷,

____________
Ñþéëÿ áÿñ ÷þëäÿ íå÷èí õàðè-ìóüèëàí îëäóì.
345

Âÿñëèí öììèäè äèðèëäÿðäè ìÿíè, ñåâäèúèéèì,
Ëàêèí ùèúðèíäÿ âåðèá úàíûìû ãóðáàí îëäóì.
Ýåúÿëÿð ñöáùÿ êèìè éàòìàäûì öììèä èëÿ ìÿí,

Ñåâýèëèì, áÿëêÿ ñÿùÿð âÿñëèíÿ ìåùìàí îëäóì.
Ñÿäè ùèúðèíäÿ éàíàðêÿí áóíó ñþéëÿð ùÿð ýöí:

ßùäèíè ãûðñà äà éàð, ìÿí îíà úàíàí îëäóì.
***
Åé íÿôÿñè íÿøÿëè áàäè-ñÿáà,
Éàðûìû ýþðäöí, ñÿíÿ éóç ìÿðùÿáà.
Âåð áèçÿ, ùöäùöä, ýåúÿäÿí áèð õÿáÿð,

Ñþéëÿ íåúÿ ùàëÿ äöøöáäöð Ñÿáà.
Ñþéëÿ éåíÿ êèíëèìè úàíàíûìûç,

Éîõñà îëóð ãÿëáèìèçÿ àøèíà.
Ñöëùÿ óéóð, éîõñà ÿäàâÿòëèäèð,

Õîôà äöøÿê, éîõñà åäÿê áèç ðèúà.
Áèð äÿ ÿýÿð êóéèíÿ åòñÿí ýóçÿð,

Ñþéëÿ áèçèì éàðÿ, íÿñèìè-ñÿáà:
Þéëÿ çÿèôÿì êè, áèòèá ãöââÿòèì,

Úàíñûç îëàí úèñìäÿ îëìàç áÿãà.
×àòñàì ÿýÿð âÿñëèíÿ éàðûí áó ýöí,

Ãàëìàç î êå÷ìèøêè óçóí ìàúÿðà.
×ÿêìÿðÿì ÿë ìÿí ÿòÿéèíäÿí ñÿíèí

Òóòñà éàõàìäàí þëöì, åé äèëðöáà.
____________ Äîñòìó äåéÿðëÿð åëÿ èíñàíÿ êè,

×ÿêìÿéÿ þç äîñòó éîëóíäà úÿôà.
346

Õÿñòÿëèê îëìàç î ãÿäÿð ãîðõóëó,
Áèëñÿí ÿýÿð äÿðäèíÿ âàð áèð äÿâà.
Ùÿð ñÿùÿð åøãèíäÿí à÷ûá ñþùáÿòè,

Åðòÿñè ýöí ìÿí ýþðöðÿì ìàúÿðà.
Äÿðäèìèí ÿùâàëû òóòóá àëÿìè

Äèíëÿìÿéèð ñþçëÿðèìè àøèíà.
Ñÿäè, ÿýÿð äàü åøèäÿ íàëÿíè,

Íàëÿäÿí ÿòðàôà ñàëàð ìèí ñÿäà.
***
Åé äåéÿí ÿí ìöøêöë èø éàëíûç ôÿðàãè-éàð îëóð,
Îëñà âÿñë öììèäè, ùèúðàí, ñàíìà êè, äöøâàð îëóð.
Ýþçëÿðèì éàøû äåäèì õàëãà ùÿðàì åéëÿð éóõó,

Åë éàòàíäà àüëàäûì, ãîðõäóì ùàìû áèçàð îëóð.
Îõ êèìè êèðïèêëÿðèí ÿëâàí åäèð àü ÷þùðÿìè,

Êþíëöìöí äÿðäè áó õÿòëÿ àëÿìÿ èçùàð îëóð.
Ýåòäè êþíëöì åéá ãûëäûãúà éåòÿí áèäèëëÿðÿ,

×îõ ýöíàù åòñÿ úàùàíäà êèì, éÿãèí êè, õàð îëóð.
Àôÿðèí ñþéëÿ, íÿñèìè-ñöáù, ñÿí äèëäàðèìÿ,

Éàðûíû òÿðê åéëÿìèø ÷öíêè î, ãåéðÿ éàð îëóð.
×îõ ïåøèìàíëûã ÷ÿêèá öç òóòìóøàì äèâàðÿ ìÿí,

Ùÿð êÿñÿ à÷ñàì êþíöë äÿðäèí, äþíöá äèâàð îëóð.
Ìÿí îíóí ñþùáÿòëÿðèíäÿí à÷ìûðàì ñþùáÿò ùÿëÿ,

Ñàíìàéûí áàèñ áèçèì ñþùáÿòëÿðÿ ÿüéàð îëóð.
____________
Ãàäèð îëñàí äà ìÿíè èíúèòìÿéÿ ãÿëá èíúèìÿç,
Áîéíóìà ãîéñàí ãûëûíú, ñàíìà ìÿíÿ àçàð îëóð.
347

Êèì ñåâèð äèëäàðûíû, äÿðä ÷ÿêìÿê àñàíäûð îíà,
Éûõäû Ôÿðùàä Áèñöòóí, Øèðèí îíà äèëäàð îëóð.
Àé ñÿíÿ áÿíçÿð ýþçÿëëèêäÿ, ôÿãÿò éîõäóð äèëè,

Ñÿðâäÿ ñàíìà ñÿíèí òÿê áþéëÿ õîø ðÿôòàð îëóð.
Êþíëöì åøãèíäÿí ÿýÿð äèâàíÿñÿ, åéá åéëÿìÿ,

Àéäà íþãñàí, çÿðäÿ íþãñàí, ýöë éàíûíäà õàð îëóð.
Ñÿðâè áîéëóì, êèì ñÿíè ýþðñÿ äåéÿð éöç àôÿðèí,

Ùöñíöíÿ ùåéðàí ñÿíèí áó ýöìáÿäè-äÿââàð îëóð.
Ñþéëÿéèð äîñòëàð ìÿíÿ, Ñÿäè, ýþçÿë ýöëçàðÿ ÷ûõ,

Ìÿí ñåâÿí ýöë áàøãàäûð, ñàíìà éåðè ýöëçàð îëóð.
***
Ìåùðèáàí îëìàñà êèìèí éàðû,
Òóòàð àôàãû íàëåéè-çàðû.
Íÿ ãÿäÿð ñþéëÿñÿ àúû ñþçëÿð,

Éåíÿ øèðèíäè éàðÿ äèëäàðû.
Ýåòìÿéÿ òàãÿò îëìàéûð ìÿíäÿ,

Ùÿð ýþðÿíäÿ î íàçëû ðÿôòàðû.
Äèðèëèá ãÿáðäÿí äóðàð àéàüà

Àøèãèí îëñà áèð âÿôàäàðû.
Áèð úàâàá òàïìûðàì âåðèì îíà ìÿí,

Ñþçöäöð áèð äÿéÿðëè ìèðâàðû.
Åøãè ýèçëèí ãàëûðäû, áèòäè ñÿáèð,

Ïÿðäÿ éûðòûëäû, à÷äû ÿñðàðû.
____________ Éàðûìûí õèäìÿòèíäÿ îëñàì ìÿí,

Õèäìÿòèí îëìàç ùÿääè, ìèãäàðû.
348

Èòèðÿð àüëûíû áöòöí àëÿì,
Éåðèñÿ ñåâýèëèì ïÿðèâàðû.
Ñÿäèéÿ ýþðìÿê îëìàñûí ãèñìÿò

Íàçëû éàð èëÿ áèðýÿ ÿüéàðû.
***
Íÿ çàìàí ìöìêöí îëóð âÿñëèíè, úàíàí, ýþðìÿê,
Éîõ áó ãÿëáèìäÿ äàùà òàãÿòè ùèúðàí ýþðìÿê.
Êóéóíà ýÿëñÿì ÿýÿð õèñëÿòèí îëñà áó òÿùÿð,

Ãèñìÿòèìäèð, ýþçÿëèì, úþâðö ôèðàâàí ýþðìÿê.
Ìÿíè òÿðê åéëÿäè åøãèíäÿ àüûë, ãàëìàäû ùóø,

Èñòÿéÿð êèì þçöíö áèñÿðö ñÿùìàí ýþðìÿê.
Ùÿð ãÿäÿì àòñàí, îíà úàíûìû ãóðáàí âåðÿðÿì,

Èñòÿìèðñÿí ìÿíè ñÿí, áÿñ íèéÿ ãóðáàí ýþðìÿê.
Ýþðöðÿì ìÿí î ãàðà çöëôöíö ðþéàäà ýåúÿ,

Ìÿíÿ çÿíúèð êèìèäèð çöëôö ïÿðèøàí ýþðìÿê.
Ñÿðâè áîéëóì, ÷ÿìÿíèí ñåéðèíÿ ÷ûõñàí ñÿí ÿýÿð,

Èñòÿìÿç êèìñÿ, èíàí, ñÿðâè-õóðàìàí ýþðìÿê.
Î õóìàð íÿðýèñèíÿ áàõñà ýþçöì, ãÿëá à÷ûëàð,

Èñòÿìÿç áèð äÿ êþíöë áàõ÷àäà ðåéùàí ýþðìÿê.
Ñÿäè, áèùóäÿ éåðÿ ãÿì éåéèá àõòàðìà ÿëàú,

Áèð ÿëàú âàð êè, âåðèá úàíûíû úàíàí ýþðìÿê.
***
Ýÿë, åé ýþçÿë ìÿëÿêèì, ýÿë êè, ìàúÿðàìûç âàð,
×ÿêèíìÿ, ñþéëÿ áèçÿ, áÿëêÿ áèð õÿòàìûç âàð.
____________
Ðÿâà äåéèë áó ãÿäÿð ãÿëáè úÿçá åäèá ýåòìÿê.
ßýÿð áèð èíñàíà çöëì åéëÿñÿê, úÿçàìûç âàð.
349

Éåòèøäè äöøìÿíèìèç êàìÿ, êå÷äè ÷îõ ýöíëÿð,
Ýÿëèá ôÿãÿò äåìÿäè äîñòëàð àøèíàìûç âàð.
Íÿ äÿðä áèëÿí òàïûëûð þëêÿäÿ, íÿ äÿ êèìñÿ

Ýÿëèá äåìèð áó àüûð äÿðäèíÿ äÿâàìûç âàð.
Øèêÿñòÿ êþíëöìöçö ìèí äÿôÿ áóëàíäûðñàí,

Î ùöñíè äèëáÿðè ýþðäöêäÿ õîø ñÿôàìûç âàð.
Éàõûáäûð àòÿøèìèç ñÿðáÿñÿð áó äöíéàíû,

Ýÿëèá ìöñÿââèð åäèð úÿùëè êèìéàìûç âàð.
Éåòèøäè úàí áîüàçà, êàìÿ ÷àòìàäûã ÿôñóñ,

Éåòèøñÿ êàìÿ êþíöë, ñþéëÿðèê øÿôàìûç âàð.
Ñÿíèí ÿçèç úàíûíà Ñÿäè àíä è÷èð, åé äîñò,

Äåéèð úàùàíäà áèçèì áèðúÿ àøèíàìûç âàð.
***
Àé ñóðÿòèíäè ýþâùÿðè ìÿíà õÿçèíÿäÿí,
Åøãèí áó ãÿëáÿ äàü ÷ÿêèáäèð äÿôèíÿäÿí.
Éàíìûøëàðûí îëàð ÿñÿð àùûíäà, øöáùÿñèç,

Ãîéìà ñÿìàéÿ íàëÿ ÷ûõà îäëó ñèíÿäÿí.
Çèéíÿò âåðèð ýþçÿë öçÿ ìÿðúàí äîäàãëàðûí,

Éîõ çöëôöíöí òÿôàâöòö ýöëäÿí íå÷èí, íÿäÿí?!
Áàø ÿéìÿðÿì çÿìàíÿäÿ ùå÷ ïàäèøàùÿ ìÿí,

Îëìàç ãóë þçýÿéÿ, ýþçÿëèì, áó êÿìèíÿäÿí.
Áàõñà ÿýÿð ýþçöí éàäà ìÿíäÿí õÿòà îëàð,

Ñÿíñèç êå÷ÿí þìöð ñàéûëàðìû ãÿðèíÿäÿí?
Éàëíûç áþéöê î øÿõñ äåéèëäèð êè, îëìàñûí

Ãÿëáèíäÿ ùå÷ çàìàí áèð ÿñÿð ìåùðè êèíÿäÿí.
Ñÿäè ýþçÿëëÿð åøãèíÿ îëäóíñà áèð ìèñàë,

____________
Àøèãëèéèí ñîðàüû ýÿëèð ùÿð ìÿäèíÿäÿí.
350

***
Ùå÷ ãèáòÿ åòìÿäèì ìÿí, íÿ ìÿíñÿáÿ, íÿ ìàëÿ,
Óéäó úàùàíäà êþíëöì, éàëíûç ìÿíèì âöñàëÿ.
Áèëñÿí úàùàíäà âÿñôÿ ëàéèãäè ùàíñû ñÿðâÿò,

Ýþçëÿð êè ùÿð äÿãèãÿ áàõìàãäà áèð úÿìàëÿ.
Øàä îëñóí þéëÿ àøèã, ÷àòìûø âöñàëè-éàðÿ,

Éîõ åùòèéàúû ÿñëà áèð ñîðüóéà, ñóàëÿ.
Éàü-áàë êèìè ãîâóøñà úàíàíÿ àøèã ùÿðýàù,

Ìóíèñ îëàð êþíöëëÿð, áàòìàç äàùà ìÿëàëÿ.
Éàëíûç ýöëÿð î úàùèë êåéô ÿùëèíÿ êè, áÿäáÿõò

Þìðöíäÿ óéìàéûáäûð áèð êåéôÿ, ÿùëè-ùàëÿ.
Éàðûìäàí àéðû äöøäöì, ÷ÿêäèì ìÿí þéëÿ ãöññÿ,

Äþíäö çÿèô âöúóäóì úàíñûç ãóðó õÿéàëÿ.
Äöøäö êÿìÿíäè-éàðÿ êþíëöì ìÿíèì ÿçÿëäÿí,

Óéìàçäû éîõñà àøèã áþéëÿ áèð åùòèìàëÿ.
Éàðäàí äöøÿíäÿ àéðû ùÿð ýöí ìÿíÿ áèð èëäèð,

Èë ýöí ãÿäÿð ýþäÿêäèð ÷àòñàì ÿýÿð âöñàëÿ.
Âàðäûð àé öçëö éàðûí äàèì èêè ùèëàëû,

Àéäà äþíöð ôÿãÿò àé òÿê áèð äÿôÿ ùèëàëÿ.
Çàùèä óéàð úàùàíäà ìþâùóì õÿéàëÿ àíúàã,

Ñÿäè äåéèð ãÿçÿëëÿð éàëíûç áåëÿ ãÿçàëÿ.
***
Ýþðöøöíäö ãÿëáÿ ðàùÿò, ýöëöøöíäö àôÿò, åé éàð!
Íÿ ãÿäÿð ýþçÿë âàð àëäûí ùàìûäàí ìÿëàùÿò, åé éàð!
____________
Ùàíû ×èíäÿ þéëÿ ðÿññàì ÷ÿêÿ áþéëÿ èíúÿ ñóðÿò,
Ñÿíÿ èëê áàùàðìû âåðìèø áó ãÿäÿð ëÿòàôÿò, åé éàð!
351

Ñÿíèí åøãèí ùÿð öðÿêäÿ þçöíÿ òóòàíäà áèð éåð,
Î êþíöëäÿ ùàêèì îëäóí, åëÿäèí õèëàôÿò, åé éàð!
Ýöçÿð åéëÿ ìÿðùÿìÿòëÿ áèçÿ ñÿðâ òÿê õóðàìàí,

Ýþðÿê àé öçöíäÿ âàðäûð íÿ ãÿäÿð òÿðàâÿò, åé éàð!
Äåäèëÿð óçàã äöøÿíäÿ îëàð ùèúðÿ ñÿáðèì, àíúàã

Ýþðöðÿì êè, ñåâýè áèëìèð àðàäà ìÿñàôÿò, åé éàð!
Åäÿñÿí þëöìäÿ âÿäÿ ÿýÿð àøèãÿ, ÿìèíÿì,

Þëöìÿ ýåäÿð öðÿêëÿ, åëÿéÿð úÿñàðÿò, åé éàð!
Ùÿâÿñ åòñÿ Ñÿäè ùÿðýàù, ñåâÿ áèð çÿðèô íèýàðû,

Îíó ìÿùâ åäÿð úàùàíäà áåëÿ áèð çÿðàôÿò, åé éàð!
***
Ùÿð êèìèí èëòèôàòû âàð úàíÿ,
Äåìÿ âàð ìåùðè íàçëû úàíàíÿ.
Ìÿíè áèìàð åäÿí òÿáèáèìäèð,

Åùòèéàúûì éîõ þçýÿ äÿðìàíÿ.
Ñÿíè ñàëñà êÿìÿíäÿ úàíàíûí,

Ãûë èòàÿò ùÿð ÿìðÿ, ôÿðìàíÿ.
Íåéëÿñèí òàáå îëìàñûí ÿìðÿ,

Áàø ÿéèð ãóë ùÿìèøÿ ñóëòàíÿ.
Àøèãÿ éöç äåñÿí êè, éàðäàí êå÷,

Ùÿð ñþçöíäöð îíà áèð ÿôñàíÿ.
Êèì äÿíèçäÿ áàòûð íÿ ôÿðã åäÿúÿê,

Äöøÿ, éà äöøìÿéÿ î òóôàíÿ.
____________ Ýöë à÷ûëäû, ýÿðÿê åäèá íàëÿ,

Áàøëàñûí áöëáöë èíäè äàñòàíÿ.
352

Íÿ ãÿäÿð îëñà äà àüûë ýöúëö,
Åøã ãàëèá ýÿëÿð ùÿð èíñàíÿ.
Àüëàéàð áèð óøàã êèìè àøèã,

Ñåâýèäÿí äöøñÿ äÿðäè-íàëàíÿ.
Ãàøûíà óéäó, ñåâýèëèì, ùÿð êÿñ,

Îëäó ãÿëáè ùÿäÿô î ïåéêàíÿ.
Åøãäÿí à÷ìà ñþç, ÿýÿð à÷ñàí,

×ûõ ñöáóò åéëÿ ìÿðä-ìÿðäàíÿ.
Ñÿäè éàðñûç êå÷èðñÿ áèð àíû,

Äþíÿð àëÿì ýþçöíäÿ çèíäàíÿ.
***
Õîøäóð íÿ ãÿäÿð úÿôà ãûëûð éàð,
Âàð ìåéäÿ õóìàð, ýöëäÿ äÿ õàð.
Ùÿð ñþç ÷ûõà áàë äîäàãëàðûíäàí,

Øèðèí îëàð, åé ñåâèìëè äèëäàð!
Ñÿíäÿí êèìÿ åéëÿéèì øèêàéÿò?

Ñÿíäÿí ñÿíÿ ìèí øèêàéÿòèì âàð.
Ýöëñÿí ìÿíÿ åéá òóòìàðàì, àù,

Ýþç éàøëàðûì åéëÿéèá ìÿíè çàð.
Ýþéäÿ áóëóä àüëàéàí çàìàíëàð,

Ýöëìÿçìè ÷ÿìÿí, ÷è÷ÿêëè ýöëçàð.
Ãÿëáèí ýþçö âàð ñÿíèí äàëûíúà,

Ãÿëáèíñÿ ñÿíèí äåéèë õÿáÿðäàð.
____________ Úàí âåðñÿì ÿýÿð àéàãëàðûíäà,

Ìÿí èíúèìÿðÿì, ñþçöìäöð àøêàð.
353

Ùÿñðÿò ÷ÿêèðÿì þëöá äèðèëñÿì,
Áèð äÿ ãàáàüûíäà þëñÿì, åé éàð!
Áèð äàø êèìè ìÿí áóúàãäà ãàëñàì,

Éà îëñàì ÿýÿð þíöíäÿ äèâàð,
Ñóñìàì éåíÿ ÷öíêè äàø äà ýþðñÿ,

Åéëÿð ñÿíÿ ìèí ìÿùÿááÿò èçùàð.
Ñÿäè ÷ÿêèëÿí äåéèë áÿëàäÿí,

Çÿíúèðëÿ ùàðà ýåäÿð ýèðèôòàð.
***
Ìÿíèì ùèúðèì ñÿíÿ äÿðäö ãÿì îëìàç,
Éàíûíäà áàøãà éàðñûç áèð äÿì îëìàç.
ßëèíäÿí àëÿìÿ ìÿí òóòìóøàì öç,

Ñÿíèí ùöñíöí êèìè áèð àëÿì îëìàç.
Äöøöá åøãÿ ñåâÿíëÿð ÷îõäóð, àììà,

Ìÿíèì òÿê áó úàùàíäà ìþùêÿì îëìàç.
Äöøöíìÿçäèì úàùàí ìöëêöíäÿ ÿñëà,

Ïÿðèíèí ñåâäèéè éàð àäÿì îëìàç.
Éåòÿð ìÿúðóù ãûëäûí êþíëöìö ñÿí,

Ñàüàëòìàã÷ûí îíó ùå÷ ìÿëùÿì îëìàç.
Âåðèì ýÿë úàíûìû, åé éàð, éîëóíäà,

Õÿñèñëèêëÿ ìÿùÿááÿò áèð äÿì îëìàç.
Ìÿíÿ ñÿíñèç úàùàíäà úàí íÿ ëàçûì,

Ìÿùÿááÿò îëìàñà áèð ùÿìäÿì îëìàç.
Êèìÿ ñàëìûø íÿçÿð Ñÿäè äåéèðëÿð,

Ìÿíÿ éàð èëÿ ãÿì ÷ÿêìÿê ãÿì îëìàç.
____________Äåìÿç äîñò ñèððèíè ùå÷ äöøìÿíÿ äîñò,

Ðÿãèá èíñàíÿ ÿñëà ìÿùðÿì îëìàç.
354

***
Úàí èñòÿ, ñÿíÿ âåðèì áó úàíû,
Àñàí ýþðöðÿì ùÿð èìòÿùàíû.
Úàíûí÷ûí, èíàí êè, âåðìÿðÿì ìÿí,

Òÿê áèð òöêöíÿ áöòöí úàùàíû.
Éîõ êèìñÿéÿ ìåùðèí, àíúàã àëÿì

Ñàíìûø ñÿíè éàð ìåùðèáàíû.
Àé öçëö, íÿ ôèòíÿëÿð òþðÿòäèí,

Éûõäûí éåðÿ ñîíñóç àñèìàíû.
Òÿøáèù åäèð, ùåéô, ýþðìÿéÿíëÿð,

Øèìøàäà î ñÿðâè-äèëñèòàíû.
Ýþðñÿ ãàøûíû ÿýÿð ùÿð îâ÷ó,

Àëìàç ÿëÿ ñåéä ö÷öí êÿìàíû.
Ñÿäè ñÿíèí åøãèíÿ äöøÿíäÿí,

Çöëôöí êèìè íàçèê îëäó úàíû.
***
Ìÿí ñÿíèí òÿê èíúÿ äèëáÿð ýþðìÿäèì,
×îõ ÷è÷ÿê ýþðäöì, áåëÿ òÿð ýþðìÿäèì.
Éîõ ñÿíèí òÿê éåð öçöíäÿ áèð ýþçÿë,

Ùöñíöíÿ ùóðèíè áÿíçÿð ýþðìÿäèì.
Àé ñÿíÿ îëìàç áÿðàáÿð, àé ýþçÿë,

Ýþçëÿðèí òÿê ïàðëàã öëêÿð ýþðìÿäèì.
Ìÿí ñÿíèí ëÿëèí êèìè àë-ãûðìûçû,

Áèð äÿéÿðëè ëÿëè, ýþâùÿð ýþðìÿäèì.
____________Éûðòûëàð ãàðøûíäà äèíèí ïÿðäÿñè,

Ñÿí êèìè ùå÷ éåðäÿ êàôÿð ýþðìÿäèì.
355

×îõ ýþçÿë ýþðäöì úàùàí ìöëêöíäÿ ìÿí,
Ùöñíöíÿ ëàêèí áÿðàáÿð ýþðìÿäèì.
Óéìàéûðñàí, Ñÿäè, ñÿí ñÿúúàäÿéÿ,

Ìÿí ñÿíèí òÿê áèð ãÿëÿíäÿð ýþðìÿäèì.
***
Õÿáÿðèí âàðìû êè, ñÿíñèç ìÿíèì àðàìûì éîõ,
Àéðûëûãäàí, ýþçÿëèì, õîø êå÷ÿí ÿééàìûì éîõ.
Âÿñôèíè ñþéëÿéèðÿì ùÿð çàìàí ùÿð éåðäÿ ñÿíèí,

Òÿêúÿ ñÿíñÿí, ìÿëÿêèì, áàøãà ýöëÿíäàìûì éîõ.
Ìåéëèì àíúàã î ãàðà õàëà íÿçÿð ñàëìàã èäè,

Òîðà äöøäö áó êþíöë, ÷ûõìàüà ÿíúàìûì éîõ.
Ýåúÿëÿð ôèêðèì îäóð áèð äàùà ýöí äîüìàéàúàã,

Ýöíäöç àíúàã ýþðöðÿì ñåâýèëèì àõøàìûì éîõ.
Ìÿíÿ äöøìÿí êÿñèëÿ àëÿì ÿýÿð, íàçëû íèýàð,

Ñÿíäÿí èëùàì àëûðàì, áàøãà áèð èëùàìûì éîõ.
Ùèéëÿ èëÿ ãàïûíà ýÿëìÿìèøÿì, òÿíÿ éåòÿð,

Ñÿíÿ ìÿí áèð êþëÿéÿì, èççÿòè-èêðàìûì éîõ.
Úàíûíà àíä è÷èðÿì, ñåâýèëè äîñòóì, ýþçÿëèì,

Äöøìÿíèí ñþçëÿðèíè äèíëÿìÿê èìêàíûì éîõ.
Ñåâèðÿì ìÿí ñÿíè, ëöòôöí îëà, éà îëìàéà ùå÷,

Áàõûøûí áÿñäè ìÿíÿ, áÿõøèøèì, ÿíàìûì éîõ.
Ìÿíúÿ ùåéâàíäûð î èíñàí êè, äåéèð: Ñÿäè, ìÿíèì

Ñåâýèéÿ éîõ ùÿâÿñèì, èíúÿ äèëàðàìûì éîõ.
____________
356

***
ßòðàôà ÿòèð ñà÷àíäà ýöëçàð,
ßòðèí äÿéÿðè îëàðìû, åé éàð!
Áöëáöëëÿð þòÿí êèìè ÷ÿìÿíäÿ,

Ãàëõûð éóõóäàí áöòöí ÷ÿìÿíçàð.
Çàùèäëèéè àòìûøûã êÿíàðÿ,

Ñÿúúàäÿéÿ ùå÷ óéàðìû õóììàð?!
Áèð ìÿñëÿêÿ óéñà úöìëÿ èíñàí,

Íÿ õèðãÿ ãàëàð, íÿ áöò, íÿ çèííàð.
Ãàëõ óéãóäàí, åé õóìàð áàõûøëûì,

Ìèí ôèòíÿ åäèð çÿìàíÿ èçùàð.
Áèð ãÿëáè àëàðäû èíúÿ äèëáÿð,

Ìèíëÿðëÿ êþíöë àëûð áó ÿééàð.
Íÿ ýåòìÿéÿ èç, íÿ ãàëìàüà öç

Ìÿøóãÿ êÿäÿðëè, áèç ýèðèôòàð.
Ùÿð éàðÿ âóðóðñà, ìÿíúÿ õîøäóð,

Ùÿð úþâðöíö ÷ÿêìÿéÿ ýöúöì âàð.
Ýÿë àë ùÿð èêè úàùàíûìû ñÿí,

Éàëíûç ìÿíÿ éàðû âåð, åé ÿüéàð!
Ñÿäè äåéèð: óéìà ÷îõ úàùàíÿ,

Ìèí çöëì åëÿéèá áó êþùíÿ ãÿääàð!
***
Åòäè î äàø öðÿêëè, äöí ãÿëáèìè ïÿðèøàí,
Ýåòäè êþíöë äàëûíúà, òÿí ãàëäû éåðäÿ áèúàí.
____________
Äöðð ñà÷äû ýþçëÿðèìäÿí ùèúðàíû íàçëû éàðûí,
Äÿðéà êèìè éàø àõäû, ñèëäèì ãîëóìëà ìÿðúàí.
357

Éîõäó ýöìàíûì ÿñëà ýöíäöç îëà ãàðàíëûã,
Îëäó ñÿùÿð çàìàíû äöíéà ýþçöìäÿ çèíäàí.
ßñäè ñÿðèí êöëÿêëÿð, äþíäö áåùèøòÿ ùÿð éàí,

Åòäè ñÿùÿð íÿñèìè ñàíêè úàùàíû ðèçâàí.
Ýþðäöì íÿñèìè ñöáùöí ýÿëäèêúÿ åùòèçàçÿ

Áàüëàðäà ãþí÷ÿëÿð äÿ ÷àê åéëÿéèá ýèðèáàí.
Êþíëöì äåéèëäè éàëíûç åøãÿ óéàí úàùàíäà,

Ýöë÷öí äöøöáäöð åøãÿ áöëáöë îëóá ãÿçÿëõàí.
Áèð äÿðä îëóá áó ùèúðàí, ìèí íàëÿäÿí ñàüàëìàç,

Éîõñà ìÿí åéëÿéÿðäèì íàëÿìëÿ ùèúðÿ äÿðìàí.
Ãàëõäû î ýèçëè ïÿðäÿ, ðàçè áöðóçÿ âåðäèì,

Ñÿáð èëÿ åòìÿê îëìàç ãÿëáèíäÿ äÿðäè ïöíùàí.
Ñûüìàç èêè ìÿùÿááÿò áèð ãÿëáÿ, Ñÿäè, ÿñëà,

Òÿðê åéëÿ úàíû ýåòñèí, ãàëñûí êþíöëäÿ úàíàí.
***
Ùÿð éåðäÿ ýþçÿë ýþðñÿì, ýþç ÷ÿêìÿê îëóð ìöøêöë,
Êèì åòñÿ íÿñèùÿò äÿ, ãàëìûø éåíÿ áèùàñèë.
Éàð îëñà ÿýÿð äèëáÿð, ùÿð úþâðö áèçÿ õîøäóð,

Ýþðñÿì öçöíö áèð àí, ùÿð äÿðäèì îëàð çàèë.
Ïÿùðèç åëÿéèðäèì ìÿí ÿââÿëëÿðè ùÿð éåðäÿ,

Èíäè ýþðöðÿì îëìóø ùÿð ñþéëÿäèéèì áàòèë.
Ãàòèë ñàíûð àëèìëÿð çÿùðè, ôÿãÿò àëäàíìà,

Éàð âåðñÿ ÿýÿð çÿùðè, è÷, ñàíìà îíó ãàòèë.
____________
Ôÿðçàíÿëÿð ùÿð éåðäÿ äèâàíÿ äåñèíëÿð ãîé,
Úàí òÿðêè äåéèë àñàí, ÷îõ éàõøû áèëèð àãèë.
358

Ùÿð êÿñ êè äåéèð áàõìà äèëáÿð öçÿ, áîø ñþçäöð,
Äèëáÿð öçÿ áàõìàãäàí, ñþéëÿ, êèì îëóð ãàôèë.
Éöç ìÿíçèë óçàã ñàëñà ùèúðàí ìÿíè úàíàíäàí,

Éàð ýþçäÿí óçàã äöøìÿç, êþíëöìäöð îíà ìÿíçèë.
Ùÿð êÿñëÿ îëàð àñàí äîñòëóã åëÿìÿê, Ñÿäè,

Ïåéâÿíäè ôÿãÿò ãûðìàã ñîíðà ýþðöíÿð ìöøêöë.
***
Úàíû òÿðê åéëèéÿ áèëÿð èíñàí,
Éàðû òÿðê åéëÿìÿê äåéèë àñàí.
Àúû ñþç ñþéëÿñÿí äÿ àøèãèíÿ,

Áèð øÿêÿðäèð ñþçöí ìÿíèì÷èí, èíàí.
Òþâáÿ åòäèì ýþðöá óúà áîéóíó,

Ñÿðâäÿí áèð ñþç à÷ìàéûì, úàíàí.
Ñþéëÿéÿ áèëìÿðÿì íèøàíÿíè ìÿí,

Ñÿíè ýþðúÿê êþíöë îëóð ùåéðàí.
Ñàëìûñàí áèð êÿìÿíäÿ àøèãèíè

Êè, äåéÿ áèëìÿéèð ÿëèíäÿí àìàí.
Âÿñôèíè éàçìàã èñòÿäèì, àììà,

Þçöìÿ ñþéëÿäèì êè, éàçìà äàéàí.
Åëÿ øèðèíñÿí, åé ýþçÿë äèëáÿð,

Ñÿíÿ ëàéèã äåéèëäèð ùÿð äàñòàí.
Áöëáöë èñòÿðìè ùå÷ îíóí ýöëöíÿ

Ñþç ãîøà áàü÷à-áàüäà áèð áàüáàí.
____________ Ùÿð êÿñèí âàðñà éàðûíà íÿçÿðè,

Ñèððèíè áèëìÿñèí ýÿðÿê ñàðáàí.
359

Íÿ ãÿäÿð åéëÿñÿ úÿôà äà ðÿãèá,
Äåìÿðÿì äÿðäèìè ñÿíÿ áèð àí.
Ñþçö éàðÿ þçöí äåñÿí õîøäóð,

Íÿéÿ ëàçûìäû áàøãà áèð èíñàí.
Ñÿäèíèí åòäèéè ùåêàéÿëÿðè

Ùÿð àüûçäà ýÿçÿð, áèëÿð áó úàùàí.
***
Ñÿôÿðèíäÿí éåíÿ éàðûì ãàéûäûá òàçÿ ýÿëèá,
Ìèñðäÿí øÿêêÿðèìèç áèð äàùà Øèðàçÿ ýÿëèá.
Úàíûìû àëìàüà ãÿñä åéëÿäè øàùèí áàõûøûí,

Áèð ýþéÿð÷èí êèìè êþíëöì ãóøó ïÿðâàçÿ ýÿëèá.
Äèíèìèç, øþùðÿòèìèç ýåòñÿ äÿ éîõäóð çÿðÿðè,

Äÿðä, áÿëà ùàðäà îëà àøèãè-úàíáàçÿ ýÿëèá.
Áó úèýÿð éàíäûðûúû äàü êè âàð ñèíÿìäÿ,

Äàüà äÿéìèø àëûøûá äàü éàíûá àâàçÿ ýÿëèá.
Ìÿí î ýöíêè öçöíö ýþðäöì î äèëáÿð ýþçÿëèí,

Ñþéëÿäèì: àøèãè úÿçá åòìÿê ö÷öí íàçÿ ýÿëèá.
Íÿ ãÿäÿð àüëà ýÿëÿí èíúÿ ýþçÿëëèê âàð èñÿ,

Øöáùÿ éîõäóð êè, áèçèì äèëáÿðè-ìöìòàçÿ ýÿëèá.
Ñÿí ãàéûòäûí, ýþçÿëèì, îëäó ýþçöì è÷ðÿ éåðèí,

Ñÿäèíè ýþðäö, ùàìû ùþðìÿòÿ, åçàçÿ ýÿëèá.
***
Ñÿíÿ îëñàì ôÿäà, êþíöëäöð øàä,
Äîñòëàðû åòìÿéèðñÿí ÿñëà éàä.
____________ Áèçÿ ëöòô èëÿ áàõìàäûí, êå÷äèí,

Ñÿðâ îëìàç ñÿíèí êèìè àçàä.
360

Àôÿðèíëÿð åëÿ àòà-àíàéà
Êè, éåòèðìèø ñÿíèí êèìè þâëàä.
Áÿõò éàõøû îëàð, öìèä îëñà,

Áÿäíÿçÿð åòìÿñÿ èøè áÿðáàä.
×ÿêäè íÿããàø ñÿí êèìè ýþçÿëè,

Åòäè äöíéàäÿ ôèòíÿëÿð èúàä.
Òóòàðàì øàùû éîëäà ìÿí áèð ýöí,

×ÿêÿðÿì éàðûìûí ÿëèíäÿí äàä.
Àëìàñà èíòèãàìûìû Õîñðîâ,

Úàí âåðèá þìðö åéëÿðÿì áÿðáàä.
Î õóìàð ýþçëÿðèí îëóá ñÿðõîø,

Åòìÿéèð êþíëöìö ìÿíèì àçàä.
Åøã èëÿ ÿüë áèð éåðÿ ñûüìàç,

Ìóçäóðóí äÿðäèíè ÷ÿêÿð óñòàä.
Èñòÿäèì áàüëàéûì ñÿôÿð éöêöíö,

Éåðèì îëñóí éà Áÿñðÿ, éà Áàüäàä.
Ôàðñ ìöëêöíäÿí þçýÿ ìÿíçèë éîõ,

Ìèñð îëà, Øàì, Áÿñðÿ, éà Áàüäàä.
Ìÿíè úÿçá åéëÿäè áó Øèðàçûí

Òîðïàüû, áèð äÿ êè áó Ðöêíàáàä.
Åøã ö÷öí òîðïàüà äöøÿí øÿõñÿ

Åøã ãÿñä åéëÿéèá îëàð úÿëëàä.
Òÿëÿäÿí âÿùøè ãóø êè ùöðêöðäö,

Îíó ñåéä åéëÿäè áó ýöí ñÿééàä.
____________ Ùàìû éàääàí ÷ÿêèðñÿ äÿðä, Ñÿäè

Þç ÿëèíäÿí, éàçûã, åäèð ôÿðéàä.
361

***
Ýÿëäè áàùàð, þò íÿüìÿíè, åé áöëáöëè øèðèííÿôÿñ,
Ñÿí äÿ ìÿíèì òÿê àøèã îë, çèíäàíûí îëñóí áèð ãÿôÿñ.
Ýöíäÿ ñåâèð áèð ìåùðèáàí, íàìåùðèáàí úàíàí ùàìû,

Ìÿí ñåâìèøÿì áèð äèëáÿðè, ÷îõ åøãÿ äöøìÿêäèð ÿáÿñ.
Ñÿí êàðèâàíûí ùàëûíû ìÿíäÿí ñîðóø, åé ñàðèáàí,

Éàò ñÿí, îéàíìà, éàò ÿýÿð, çÿíý ñàëñà äà ÿòðàôà ñÿñ.
Áàüëàíìûøàì áèð áÿíäÿ êè, åòìÿç íÿñèùÿòëÿð ÿñÿð,

Ãà÷ñàì àéûã îëëàì, ìÿíèì îëìàç éåðèì áèð äÿ ãÿôÿñ.
Ùÿð êÿñëÿ ÿéëÿøñÿì áèð àí, éàä åòìÿñÿ éàðû êþíöë,

Ñàíêè ýöíÿøñèçäèð ýöíöì, ìöøêöë îëóð ÷ÿêìÿê íÿôÿñ.
Îëñà éàíûìäà äîñò ìÿíèì, âóðñà ãûëûíúëà äöøìÿíèì,

Áèð éàðÿ ìÿôòóíÿì, ìÿíÿ òÿñèð åäÿðìè áàøãà êÿñ!
Ìÿí êàðèâàíäà ìöôëèñÿì, êèì ãÿñä åäèð, åòñèí ìÿíÿ,

Ãîéìàç éàíûìäà ìöòðèáè îëäóãúà àçüûíäûð ÿñÿñ.
Èñòÿð íÿñèùÿò ãûë ìÿíÿ, èñòÿð êÿìÿíäÿ ñàë ìÿíè,

Äèâàíÿéÿ áèð ôÿðãè éîõ, ùå÷ áèð øåéÿ åòìÿç ùÿâÿñ.
Äöíéàäà ñàëäûí Ñÿäèíè ôÿðéàäÿ, åé àðàìè úàí,

Éåòìÿçìè ôÿðéàäû îíóí, ÷àò äàäûíà ôÿðéàäû êÿñ.
***
Áèð òèôëñÿí þç-þçöíÿ ùåéðàí,
Òÿðèôèíÿ âàðäû ÷îõëó äàñòàí.
Úþâëàí åëÿéèá ÷ÿìÿíäÿ ùå÷ ñÿðâ,

Îëìàç áåëÿ ñÿí êèìè õóðàìàí.
____________ Ùÿð êèìñÿéÿ ñþéëÿñÿì èíàíìàç, —

Ñèíÿíäÿí îëóá ýöíÿø íöìàéàí.
362

Ñÿáð åéëÿìèøÿì íÿ ýþðìÿñÿì ìÿí
Ñÿíñèç ìÿíÿ ñÿáð éîõäó áèð àí.
Îëäóí íÿ ö÷öí áåëÿ âÿôàñûç,

Åé ãàøû êÿìàí, ùàíû î ïåéìàí.
Öììèä áèçèìëÿäèð ùÿìèøÿ,

×ÿêäèêúÿ óçóí áó äÿðäè-ùèúðàí.
Âàð ãîðõó áó èøäÿ êè, íÿùàéÿò,

Èñêÿíäÿðÿ ÷àòìàç àáè-ùåéâàí.
Ùèúðàí ãÿìèíè ÷ÿêÿí ñàüàëìàç.

Äóéìàçñà ÿòèð î ýöë éàíàãäàí.
Áèð äèëáÿð ÿëèíäÿ ãàëäû êþíëöì,

Àëäû úàíûìû ñåâèìëè úàíàí.
Àãèë ýÿðÿê åòìÿñèí øèêàéÿò.

Äÿðäÿ òàïûëàðñà éàõøû äÿðìàí.
Åøã àòÿøèíÿ éàíàíäà Ñÿäè,

Ðÿùì åòìÿç îíà, àé öçëö úàíàí.
***
Ýþðöðöê èíäè äÿ õîøáÿõòëèéè ôàëûíäà îíóí,
Êþíöë ÿíäèøÿäÿäèð, ýþç äÿ õÿéàëûíäà îíóí.
Ýöçýöäÿ éàð ýþðÿð àíúàã þçö òÿê áèð ýþçÿëè,

Îëìàç àëÿìäÿ ýþçÿë ùöñíè-úÿìàëûíäà îíóí.
Éöç êþíöë úÿçá åëÿéèð åøãè î äèëáÿð ñÿíÿìèí,

Ùàìûíûí ìåéëè îëóð äàíåéè-õàëûíäà îíóí.
____________
Úàí âåðèð, áàø âåðèð àøèã îíóí ùÿð àääûìûíà,
Êèìäÿ âàð úöðÿò îëà ìåéëè âöñàëûíäà îíóí.
363

Äöøñÿ áèð ãóø, òÿëÿéÿ ÷ûðïûíà éöç äÿôÿ ÿýÿð,
Ãà÷ìàüà ãöââÿò îëàðìû ïÿðö áàëûíäà îíóí.
Ëåéëèíè ùÿð ñåâÿíÿ ñþéëÿìÿê îëìàç Ìÿúíóí,

Äÿëèëèê îëìàëûäûð åøãäÿí ùàëûíäà îíóí.
Ïåøÿñè ãàíûìû òþêìÿêäè ùÿðàìè ýþçöíöí,

Äîñòëóüóì òóòìàç, ùÿðàì âàðäû ùÿëàëûíäà îíóí.
Õîø îëàð äÿðäèìèçè âÿñë ýöíö éàðÿ äåñÿê,

Éîõñà ìÿøóãÿ ãàëàð âèçðö âÿáàëûíäà îíóí.
Ñÿäèíèí äÿðäèíè áèëìÿê ñÿíÿ ìöøêöë ýþðöíÿð,

Äÿðä ÷ÿêÿíëÿð îëàð, ÿëáÿòòÿ êè, ùàëûíäà îíóí.
***
Éàð îäóð ùÿð íÿ åéëÿñÿ äèëäàð,
Äåéÿ ÿëáÿòòÿ èõòèéàðûí âàð.
Ãà÷ î êÿñäÿí êè, ýþðñÿ ãÿìëè ñÿíè,

Éàäëàðà åéáèíè åäÿ èçùàð.
Éàð ö÷öí éöê äàøû, ýöëöí ÿòÿéè,

Åùòèìàë åéëÿ êè, îëóð äîëó õàð.
Åøãÿ ìÿíçèë îëóáäó ìåéõàíÿ,

Îðäà øþùðÿò òÿìàì îëóá èíêàð.
Óéìà þç íÿôñèíèí ùÿâàñûíà ñÿí,

Èò ñöìöê åéëèéÿð ùÿìèøÿ øèêàð.
Ýåúÿäÿ áèð ýþçÿë éàíûíäà îëàí,

Îëàð ùÿð ýöí, éÿãèí êè, ìÿñòè-õóìàð.
Ìÿíúÿ àøèã îäóð ùÿìèøÿ ñåâÿ,

Éàëíûç áèð ýöë öçëö èíúÿ íèýàð.
____________ Ñÿäèäèð èíäè åøã ñóëòàíû,

Åéëÿéèá ÿí ýþçÿë ãÿçàëè øèêàð.
364

***
Áöëáöëëÿðèí íÿâàñû ùÿìèøÿ ñÿùÿð îëóð,
Êèì éàòñà ñöáùäÿí ÿáÿäè áèõÿáÿð îëóð.
Ùÿð îõ àòàíäà ñåâýèëè úàíàí êÿìàí èëÿ.

Áè÷àðÿ àøèãèí ñèíÿñè áèð ñèïÿð îëóð.
Åøãèí éîëóíäà àøèã îëàí úàí âåðèá êå÷ÿð,

Úàí âåðìÿéÿí÷èí åøã éîëóíäà õÿòÿð îëóð.
Ùöñíöí âåðèð ýöíÿø òÿê èøûã úöìëÿ àëÿìÿ,

Êèìäÿ ñÿíèí êèìè, ýþçÿëèì, õîø íÿçÿð îëóð.
Âàðìû ýþðöá ýþçÿë öçöíö âåðìÿéÿí êþíöë,

Âàðñà îíóí ùÿéàòû áöòöí áèñÿìÿð îëóð.
Éàð ãàøãàáàã òþêöá àúû ñþç ñþéëÿéÿíäÿ äÿ

Ùÿð úöìëÿñè îíóí, åëÿ áèë êè, øÿêÿð îëóð.
Àãèë ùÿìèøÿ äÿðäè-áÿëàäÿí óçàã ýÿçÿð,

Àøèãëÿðèíñÿ ñåâäèéè ùÿð àí êÿäÿð îëóð.
Ñÿäèäÿ éîõäó éîë éåðèìÿê òàãÿòè, èíàí,

Ãóø òÿê ñûíûá ãàíàäëàðû, þìðö ùÿäÿð îëóð.
***
Áèð àøèãèí îëìóøñà ñåâäà éåðè áîñòàíëàð,
Áèøöáùÿ åäÿð áèùóø ýöëëÿð îíó, ðåéùàíëàð.
Ýàù íÿðÿ ÷ÿêèð áöëáöë, ýàù êþêñöíö éûðòûð ýöë,

Ñÿí éàäÿ äöøÿí àíäà òÿñèðñèç îëóð îíëàð.
Åé ìåùðèí öðÿêëÿðäÿ, ìþùðöíñÿ äîäàãëàðäà,

Áàøëàðäà ýÿçèð øóðóí, ñèððèíëÿ äîëóá úàíëàð!
Óéäóì ñÿíÿ ÿùä åòäèì, ùÿð ÿùäè ãûðûá ýåòäèí

____________
Ñåâäèì ñÿíè, åé úàíàí, ýåòäè ùå÷ÿ ïåéìàíëàð.
365

Õàðè-ãÿìè-åøãèíëÿ äîëìóø ÿòÿéèì, åé ýöë,
Âåðìÿç ìÿíÿ áèð øàäëûã, áèøöáùÿ, ýöëöñòàíëàð.
Äöøñÿ áåëÿ áèð äÿðäÿ êèì õÿñòÿ îëóá éàòñà,

Òÿñèð åëÿìÿç ÿñëà âåðñÿí îíà äÿðìàíëàð.
Àõòàðìàüà ìÿí éàðû ÷ÿêñÿì äÿ ÿçèééÿòëÿð,

Éîðìàç ìÿíè, èíúèòìÿç äöçëÿðëÿ áèéàáàíëàð.
Îõ ó÷ñà êàìàíûíäàí, áèð ãÿëáè åäÿð éàðÿ,

Âàðäûð ñÿíÿ, åé úàíàí, ìÿí òÿê íå÷ÿ ãóðáàíëàð.
Éàé ãàøëû, êàìàí ãàøëû éàð ñåâñÿ ÿýÿð àøèã,

Îëìóø î ñèïÿð, ó÷ñà, äÿéñÿ îíà ïåéêàíëàð.
Ñÿäèéÿ äåìÿ: éàçìà åøãèíäÿí îíóí áóíúà,

Åøãäÿí äåäèéèì èòìÿç, êå÷ñÿ íå÷ÿ äþâðàíëàð.
***
Àðèôëÿðè ÿçìÿêäÿ ùÿð çÿðáåéè-úþâýàíûí,
Ùÿð òîï äöøÿ ãîéìàç êè, ÷ûõñûí îíó ìåéäàíûí.
×ûõñà ýöíÿø ùÿð êÿñ÷èí äàüäàí éà äöçÿíëèêäÿí,

Îëìóø ýöíÿøèì ëàêèí àü ñèíÿñè úàíàíûí.
Úàí òÿíäÿ ýÿëÿð ðÿãñÿ, øþâãöíëÿ ÿñèá éåëëÿð

Áèð øàõÿíè òèòðÿòñÿ éàð ùöñíö ýöëöñòàíûí.
Éàíìûðñà ìÿíÿ ÿñëà äàøäàí éàðàíàí ãÿëáèí,

Úÿçá åòäè íå÷èí ãÿëáè áÿñ ÷àùè-çÿíÿõäàíûí.
Úàí âåðìÿê îëàð àñàí åøãèíäÿ ñÿíèí, ëàêèí

Ëàéèã äåéèë îëñóí úàí, åé ñåâýèëè ãóðáàíûí.
____________
Íÿããàø íÿéÿ ëàçûìäûð ãÿñðèíäÿ âóðà çèéíÿò,
Îëäóí áåëÿ ùöñíöíëÿ ñÿí çèéíÿòè åéâàíûí.
366

Úþâðöíëÿ îëóì õÿñòÿ, éàíûíäà þëöì àíúàã,
Þëäöðìÿñèí, åé äèëáÿð, áó àøèãè ùèúðàíûí.
Åé áàäèéåéè ùèúðàí, úàíàí áèçÿ éàð îëñà,

Àøèãëÿðè ãîðõóòìàç ùå÷ õàðè-ìöüèëàíûí.
Áóíäàí ñîíðà ãîðõóì éîõ, éöç ôèòíÿ-ôÿñàä îëñà,

Ñàëìûø ìÿíè ãîâüàéÿ, éàð, ãàìÿòè-ôÿòòàíûí.
Áèëìÿçñÿí þëöì àðòûã, Ñÿäè, ãîúà äöíéàäà,

Úàíûíäû ñÿíèí ÷öíêè áóíäàí ñîðà úàíàíûí.
***
Íÿ ãàíàä ãàëûáäû ìÿíäÿ, íÿ êþíöëäÿ ó÷ìàã ùàëû,
Ùàðà öç ÷åâèðñÿì ÿñëà éåíÿ éîõ öìèä ìÿúàëû.
Íÿ åäèðñÿí àøèíàëûã, íÿ äÿ ãà÷ìàüà éîëóì âàð,

Ãÿìÿ äöøìÿéÿí áèëÿðìè íÿ îëóð ãÿì åùòèìàëû.
Íÿäèð ùàñèëèì, äåñÿì äÿ ãÿìè ðóçèýàðû éàðÿ,

Îíóí îëìàéûá ìÿíèìòÿê ýåúÿñè áèð èë ìèñàëû.
Ìÿíÿ õîøäóð àéðûëûãäà áöòöí þìðö ñÿðô åäÿðñÿì,

ßýÿð îëñà áèð ìöéÿññÿð éåíÿ äþâëÿòè âöñàëû.
Íÿ áèëèð çàâàëëû äÿðäëè íÿ ÷ÿêèá þìöð áîéóíúà

Î êÿñèí êè îëìàéûáäûð êÿäÿðè, ãÿìè, ìÿëàëû.
Ìÿíÿ áèðúÿ êÿëìÿ ñþç äå, åëÿ åøãèíÿ ÿñèðÿì

Êè, âöúóäóìèí ìÿíèìëÿ äàùà éîõäó èøòèüàëû.
Íÿ äàéàíìûñàí ãèéàìÿò, áèçÿ ýþñòÿð þéëÿ ãàìÿò

Êè, ñÿíóáÿðèí ÷ÿìÿíäÿ ýåäÿ ÿëäÿí åòèäàëû.
Äÿôè ãîé êÿíàðÿ, ÷àë êè, ýÿëÿ áÿðáÿò åùòèçàçÿ,

Öðÿéè à÷àí ñÿñèëÿ îëà ìÿúëèñèí úÿëàëû.
____________
Ýöíÿø öçëö ñåâýèëèì éàð, öçöíö ýþðÿíäÿ ýþéëÿð,
Ñûíàð àé, îëàð ñÿìàäÿ ñÿùÿðèí çÿèô ùèëàëû.
367

Î ãàðà õÿòè, î õàëû åëÿ áèë ãÿëÿì ÷ÿêèáäèð,
Ñöçöëöá îëóáäó íþãòÿ àé öçöíäÿ èíúÿ õàëû.
Äåìÿ, Ñÿäè áèð ýöíàùäûð áèçÿ àé úÿìàëÿ áàõìàã,

Î àäàì ýöíàùëûäûð êè, ýþðÿ áèëìèð àé úÿìàëû.
***
Áèç áó øÿùð è÷ðÿ ãÿðèáèê, áó ìöëê è÷ðÿ ôÿãèð,
Îëìóøóã ãåéäè êÿìÿíäèíëÿ ýèðèôòàðö ÿñèð.
Ùàìû äöíéàäà ýÿçèð ãÿëáè à÷ûã, êþêñö à÷ûã,

Çöëôöíö åéëÿìèñÿí êþíëöìöçÿ ñÿí çÿíúèð.
Ýþç ÷ÿêÿ áèëìèðÿì ÿñëà î ýþçÿë ùöñíöíäÿí,

Íÿ ö÷öí ìÿíäÿí î øèðèí ýþçÿëèì ýåíäÿ ýÿçèð.
Âàðñà ìÿíäÿí ýþçÿë àøèãëÿðèí, ÿììà äåéèðÿì

Ùöñíöäÿ ñÿí êèìè äöíéàäÿ ýþçÿë éàð íÿ ýÿçèð.
Âàðäû êþíëöìäÿ åäèì úàíûìû úàíàíÿ ôÿäà,

Ñîíðà ñàíäûì úàíûìû ñåâýèëè úàíàí÷ûí ùÿãèð.
Äåäèéèì ñþçëÿðè äÿðääÿí ñèçÿ øÿðù åéëÿéèðÿì,

Àòÿøÿ äöøìÿñÿ âåðìÿç õîø ÿòèð ìèøêè ÿáèð.
Äåìÿñÿì äÿ áèëÿúÿê ùàëè ïÿðèøàíûìû éàð,

Ðÿíýè ðóõñàðûìà áàõäûãäà ýþðÿð ãÿëáèì ÿñèð.
×ÿêìÿðÿì ýþç î õóìàð ýþçëÿ êÿìàí ãàøëàðäàí,

Ýþçöìö îâñà äà õîøäóð ìÿíÿ éàð àòñûí òèð.
Ìÿíÿ êèì åòñÿ íÿñèùÿò, åäèðÿì ÷îõ ùåéðÿò,

Äåéèðÿì àøèãÿ åòìÿç äåäèéèí ñþç òÿñèð.
____________
Ýþçÿë öç, Ñÿäè, éàðàíìûø îíà ýþç áàõìàã ö÷öí,
Ýþç ýþçÿë ýþðìÿñÿ äöíéàäà êþíöë îëìàç ÿñèð.
368

***
Øÿì éàíûð, ñÿí ùÿëÿ ýåòìÿ, äàéàí, åé ãóëàì,
Ñöáù à÷ûëà áèð ýþðöì ñóðÿòèíè ìÿí òàìàì.
Ñàãè éàòûá, ìöòðöáÿ ãàëìàäû ìÿúëèñ äàùà,

Äèëáÿðèìèç áóðäàäûð, ìÿúëèñèì åéëÿð äÿâàì.
Áöëáöë åäèð íàëÿíè, ñöáù à÷ûëûáäûð äàùà,

Ýöí ñà÷ûá ÿòðàôÿ íóð, êå÷äè äàùà ýåòäè øàì.
Âàðûìûçû òÿðê åäèá, òÿê ñÿíÿ óéäóã áó ýöí,

Ùÿð íÿ ïÿñÿíä åéëÿñÿí, àëÿìÿ îëñóí ùàðàì.
Áàüëà ìÿíè èñòÿñÿí, èñòÿñÿí àçàä åëÿ,

Ñÿí êèìè áèð îâ÷óäà ìþùêÿì îëàð ùèéëÿ, äàì.
Äöøìÿñÿ ùÿð êÿñ îäà, áèçäÿí îëàð áèõÿáÿð,

Éàíìûø îëàíëàð áèëÿð êèì, íÿäè ñþâäàéè-õàì.
Äöøäöì î ÿíäèøÿéÿ, îëìàéà ÷èðêèí àäûì,

Äàø ìÿíÿ ãîðõóíú äåéèë, ÷öíêè äàùà ñûíäû úàì.
Ñÿäè, ÿýÿð ýåòñÿ àä ñåâýèëè úàíàí ö÷öí,

Ãÿì éåìÿ, àøèã þëÿð, øþùðÿòè þëìÿç ìöäàì.
***
Êå÷ìèø ýåúÿ, éà ðÿá íÿ ìöáàðÿê ñÿùÿð îëäó,
Éàð ýÿëäè ìÿíèì êóéèìÿ, áó õîø ýöçÿð îëäó.
Áóíäàí ñîðà ùèúðàí àúûñû ãÿëáèìè ñûõìàç,

Áèð ìåéâÿ êè ñÿáð èëÿ éåòèøäè, øÿêÿð îëäó.
Âàð éàðäà ñÿäàãÿò, ìÿíÿ áàõäû éåíÿ ìóíèñ,

Éàðûí áàõûøû öñòöìöçÿ áèð íÿçÿð îëäó.
Éàíëûøäû ñÿíÿ àé äåéèì, åé ñåâýèëè úàíàí,

____________
Àé ùöñíöíö ýþðäö ýåúÿëÿð äÿðáÿäÿð îëäó.
369

Áèð áàüû-ýöëöñòàíäû ñÿíèí ùöñíö úÿìàëûí,
Ùÿð øàõÿñèíèí ìåéâÿñè ïàðëàã ãÿìÿð îëäó.
Äöíéàíû óíóòäóì þçöìö áèëìÿäèì ÿñëà,

Éàðäàí î çàìàí êè ìÿíÿ áèð õîø õÿáÿð îëäó.
Ìÿí èñòÿäèì àëÿìäÿ éàéûì âÿñôèíè, åé éàð,

Àíúàã èêè àëÿì ýþçöìÿ ìöõòÿñÿð îëäó.
Éàðûìëà ìÿí îëñàì, äàùà êèìñÿ íÿéÿ ëàçûì,

Éàð ýÿëìÿäè, äöíéà ýþçöìÿ áèñÿìÿð îëäó.
Êÿñêèíäè ýþçÿë äèëáÿðèìèí íàçû ãûëûíúäàí,

Ñÿáð åòìÿê èëÿ êþíëöì îíà áèð ñèïÿð îëäó.
Ñÿäè, äàùà ýþç ÷ÿêìÿê îëàðìû î ýþçÿëäÿí,

Áèð ãÿëá ýåäÿ ÿëäÿí áèëÿúÿêìè íÿëÿð îëäó?!
____________
370

1
Ñÿí ãîíàã ýÿëÿíäÿ ýåúÿëÿð áèçÿ,
Äþíöð ýåúÿëÿðèì àéäûí ýöíäöçÿ.
Äåéèðÿì: øàì ñþíñöí, àé ýþéäÿ áàòñûí,
Ýöíÿø ãîíàã ýÿëèá ìÿúëèñèìèçÿ.
2
Áîéóíëà óúàëûá ñÿðâö ñÿíóáÿð,
Äÿíèçëÿð àüçûíäàí àëûáäûð ýþâùÿð.
Áÿíþâøÿ ýþðÿíäÿ ñàíûðàì, ñÿíèí
Ñà÷ûíû ýÿòèðèá ÷þëÿ êöëÿêëÿð.
3
Äîñòëóã èëãàðûíû ïîçàíäà äèëäàð,
Òóòäóì ÿòÿéèíäÿí îíóí áèãÿðàð.
Äåäè: ýåò, éóõóäà ýþðÿðñÿí ìÿíè.
Äåäèì: ñÿíñèç éóõóì îëàðìû, åé éàð?
4
Ñþç âåðäè áèð ýåúÿ ìÿíè øàä åòñèí,
Ãöññÿäÿí ãÿëáèìè éàð àçàä åòñèí.
Î ýöíäÿí íÿ ãÿäÿð ýåúÿëÿð êå÷äè,
Éàð áèð äÿ âåðäèéè ñþçö éàä åòñèí.
5
Ìàäàì êè, éàðûíäàí äþíìöðñÿí, êþíöë,
Ùÿð äÿðäÿ åäÿñÿí ýÿðÿê òÿùÿììöë.
____________ Éà ÿë ÷ÿêìÿëèñÿí ÷ÿìÿíäÿ ýöëäÿí,
Éà òèêÿí ýþðÿñÿí äÿðÿíäÿ áèð ýöë.
371

6
Äåéèðëÿð: éàðûíäà òöíä õàñèééÿò âàð,
Ëàéèãìè ñåâÿñÿí åëÿ áèð íèýàð?
Äåéèðÿì: ýèðìÿéèí àðàéà, áèëëàù,
Éàõøû äà, éàìàí äà îëñà, õîøäó éàð.
7
Ñàíìàéûí äÿðäèìè òÿáèáëÿð áèëÿð,
Ìÿùÿááÿò äÿðäèíè ùÿáèáëÿð áèëÿð.
Ìÿíè ñåâýèëèìèí äÿðäè þëäöðöð,
Áó ñèððè à÷ìàéûí, ãÿðèáëÿð áèëÿð.
8
Éöç éîë òàïøûðûðàì ùÿð àõøàì, ñÿùÿð,
Éàíûíäà ñàõëàìà ýöçýö, åé äèëáÿð.
Ñÿí þçöí-þçöíÿ ùåéðàí îëàðñàí,
ßýÿð àéèíÿéÿ ñàëñàí áèð íÿçÿð.
9
Ýþçöìöí þíöíäÿí î ñÿðâ þòÿíäÿ,
Øóõ ýþçö ãÿëáèìè ñàëäû êÿìÿíäÿ.
Êèìñÿéÿ ñÿí êþíöë âåðìÿñÿí, ýÿðÿê
Ýþçöíö éóìàñàí ýþçÿë ýþðÿíäÿ.
10
Éàçûã î èíñàí êè, ñÿíÿ ìÿôòóíäóð,
Ãÿëáè ãàíëà äîëó ñàíêè Úåéùóíäóð.
ßáÿäè àéðûëñà ñÿíäÿí íåéëÿéÿð,
Áèð àí àéðûëàíäà ñÿíäÿí ìÿùçóíäóð.
11
Íÿ ýåéñÿí éàðàøàð ñÿíÿ, ñÿðâíàç,
Áåç ýåéñÿí ÿéíèíäÿ ýþðöíÿð àòëàñ.
____________ Öçöíÿ áèð äÿôÿ êèì íÿçÿð ñàëñà,
Éàøàäûãúà ñÿíè ÿñëà óíóòìàç.
372

12
Äöøñÿ áèð àùóíóí äàëûíúà àñëàí,
Ùöðêöéÿ äöøìÿçìè î íàçëû úåéðàí?
Áóç ñóéóí è÷èíäÿ ÿðèéèá ýåäÿð,
Ãàð ýöíÿø àëòûíäà ãàëàðìû áèð àí?
13
Úàíàíëà ùàìàìà ýåòìèøäèì õÿëâÿò,
Ýèë ñöðòäö öçöíÿ î íàçëû àôÿò.
Äåäè: ìÿíè áåëÿ ýþðñÿ êèì ñåâÿð?
ßñêèëìÿç ýöíÿøäÿí, äåäèì, ëÿòàôÿò!
14
Éàãóò äîäàüûíû ýþðöá àéíàäà,
Àüçûíûí ñèððèíè éàð ñàëûá éàäà
Àùÿñòÿ ñþéëÿäè: áóíó ÿììÿê÷èí,
Íÿ úàíëàð äîäàüà ýÿëèá äöíéàäà.
15
Øÿêÿð äèëëè, ïÿðè ÷þùðÿëè úàíàí,
Ùåéèôäèð öçöíö åéëÿñÿí ïöíùàí,
×èðêèíëÿð áöðöíÿð ãàðà ÷àäðàéà,
Àé ýÿðÿê ñèéðèëñèí ãàðà áóëóääàí.
16
Áàùàðäà äàüëàðäàí ÷àüëàéàí ñåëëÿð
ßí ìþùêÿì äàøëàðû ñûíäûðûá ÿçÿð.
Ñîíñóç ñåëëÿð àõûð ýþç áóëàüûìäàí,
Íå÷èí äàø ãÿëáèíÿ åéëÿìèð ÿñÿð.
17
Áó ýåúÿ à÷ûëìàã èñòÿìèð ñÿùÿð,
Ãóøëàð äà íÿäÿíñÿ þòìöð íÿüìÿëÿð.
____________ Ñàíêè äàøäàí ÷ûõûð áó ñÿùÿð ýöíÿø,
Ñöáùÿúÿí äàüëàðà ñàëìûøàì íÿçÿð.
373

18
Ñÿíñèç, ëàëÿ öçëöì, ëàëÿçàðûì éîõ,
Áàùàð áóëóäóéàì, íþâáàùàðûì éîõ.
Öçöíö ýþðìÿéè åäèðÿì àðçó,
Ñÿíñèç áèð äÿãèãÿ ùå÷ ãÿðàðûì éîõ.
19
Éàçûã î ãÿëáÿ êè, íÿüìÿíè äóéìàç,
Ãÿëáè äàø îëàíëàð ñåâýèéÿ óéìàç.
Åøãè äóéìàéàíëàð íÿüìÿ äóéàðìû?!
Áèð êþíöë éàíìàñà òöñòöñö ÷ûõìàç.
20
Ùàðäàñàí, äåéèëñÿí àüóøóìäà éàð,
Äöíÿí éàíûìäàéäûí, åé äèëáÿð íèýàð.
Éàíûìäà îëìàñàí áåëÿ, àé ýþçÿë,
Ñàíìà äÿðäëè êþíöë ñÿíè óíóäàð.
21
Ýöëñÿéäè öçöìÿ ÿýÿð áó äþâðàí,
Úàíûìû î ñÿðâÿ åäÿðäèì ãóðáàí.
Éîëóíäà òîðïàüà äþíÿðäèì, àíúàã
Ãîðõóðàì öñòöìäÿí êå÷ìÿñèí úàíàí.
22
Áèçÿ ëàçûì äåéèë ëèìîí, ùåéâà, íàð;
Ñÿíäÿ øÿêÿð äÿ âàð, ïöñòÿ äÿ, åé éàð.
Íàð ýþçÿë äåéèëäèð ìÿìÿëÿðèíäÿí,
Áóõàüûíäà íàðûíú êèìè ÿòèð âàð.
23
Ãÿëáèíè ãÿìëÿðÿ åéëÿìÿ ÿñèð,
Áàøûíûí öñòöíö ãîúàëûã êÿñèð.
____________ Äöøìÿíäÿí øèêàéÿò åòñÿí äÿ äîñòà,
Äîñòóí úÿôàñûíà òàïûëìàç òÿäáèð.
374

24
Íÿ ãÿäÿð øèðèíñÿí, äóçëó, ýþé÷ÿêñÿí,
Íÿ Àéñàí, íÿ Ýöíÿø, íàçëû ÷è÷ÿêñÿí.
Áàøãàëàðû êèìè ñÿí äÿ àäàìñàí,
Éîõ-éîõ, ñÿùâ åäèðÿì, ñÿí áèð ìÿëÿêñÿí.
25
Áöëáöëöì, ñÿíäÿ âàð øèðèí áèð íÿôÿñ,
Äèëèíäèð éåðèíè åéëÿéÿí ãÿôÿñ.
Äàðûõìà, äîñòëàðà éåòèðÿð áèð ýöí
Ñÿíè ãÿëáèíäÿêè î úîøãóí ùÿâÿñ.
26
Ãóëàì î øÿõñÿ êè, ñåâèá áèð íèýàð,
Éà úàíàí åøãèíÿ îëóá ýèðèôòàð.
Î êÿñ êè, íÿ àøèã, íÿ ìÿøóãÿäèð,
Þìöð ñöðìÿéèíèí íÿ ìÿíàñû âàð?!
27
Ìÿñò åäèá ýþçöíö, ñåâýèëèì, øÿðàá,
Àðèôëÿð ñóñóçäóð, âöñàëûí ñÿðàá.
Ñóäà, éà ýöçýöäÿ ÿêñ îëàð ùöñíöí,
Âÿñôèíè éàçìàéûá ùÿëÿ áèð êèòàá.
28
Áèëäèí íå÷èí ÷ûõäû àüçûìäàí áó ðàç?
×öíêè êþíëöì ãóøó åéëÿäè ïÿðâàç.
Éàðûí úÿôàñûíäàí íå÷èí èíëÿäèì, —
Ïîëàä áÿäÿíëèäÿ çÿèôëèê îëìàç.
29
ßëèí îëñà ÿýÿð ðÿâàí ãàíûìäà,
Ñàíìà äÿðä äóéàðàì øèðèí úàíûìäà.
____________ Ùàðäàñàí, äåéèëñÿí àüóøóìäà éàð,
Áåçèðñÿí ãàëàíäà ìÿíèì éàíûìäà?
375

30
Àéûã áàøûì ñÿíèí åøãèíäÿ ìÿñòäèð,
Õîøäóð ìÿùÿááÿòèí ãÿëáèìÿ ãÿñäè.
Ñÿíñèç áó úàùàíû ìÿí ùå÷ ñàíàðäûì,
Úàùàí îëìàñà äà ñÿí âàðñàí, áÿñäèð.
31
Âàèçèí úÿçá åòäè ìÿíè ñþçëÿðè,
Õèðãÿéÿ áöðöíäöì ýöíëÿðäÿí áÿðè,
Óíóòäóì âàèçèí äåäèêëÿðèíè,
Ýþðöíúÿ î ñÿðâè áîéëó äèëáÿðè.
32
Äåäèì êè, ñàëìàéûì ñÿíÿ ìÿí íÿçÿð,
Áàøãà åøãÿ îëñóí öðÿéèì ñèïÿð,
Íÿ ãÿäÿð áàõûðàì, åé ýþçÿë ïÿðè,
Ýþðìöðÿì ìÿí ñÿíäÿí éàõøû áèð äèëáÿð.
33
Î ãÿëáè äàø êèìè âÿôàñûç äèëäàð,
Ùàìûéà øÿì îëóá ìÿíè éàíäûðàð.
Íåéëÿéèì, ÿçÿëäÿí áÿõòèì áåëÿäèð,
Éàð äöøìÿí äÿ îëñà, äåéèë ýöíàùêàð.
34
Ýÿëäè-ýåäÿðëÿðÿ âóðóëñà ùÿð êÿñ,
Àðèôèí ýþçöíäÿ éàõøû ýþðöíìÿç.
Ãàçè ôèòâà âåðèð èêè øàùèäëÿ,
Àøèãÿ åéëÿéèð áèðúÿ ýþçÿë áÿñ.
35
Äåéèðëÿð, ýþçÿëäèð èëê áàùàð îëñà,
Áöëáöëöí íÿüìÿñè, øÿí ýöëçàð îëñà.
____________ Áóíëàð õîø îëàðäû ìÿíèì÷èí, ÿýÿð
Éàíûìäà ñåâèìëè áèð íèýàð îëñà.
376

Áèð àðèô åéëÿéèá ìÿíÿ íÿñèùÿò,
Äåéèðÿì éàäûíäà ãàëñûí áó ùèêìÿò:
Íÿéè êè, þçöíÿ ðÿâà ýþðìöðñÿí,
Ðÿâà ýþðìÿ áàøãà øÿõñÿ äÿ, ÿëáÿò.
***
Éàðàñà ýöíäöçäÿí îëìóð õÿáÿðäàð,

Áóíóí÷óí ýöíÿøèí íÿ ãöñóðó âàð?!
Ìÿíúÿ êîð éàõøûäûð î ýþçëöäÿí êè,
Ýþç éóìóá ýöíÿøè åéëÿéèð èíêàð.
***
Áóíó éàõøû áèëèð àüûëëû èíñàí,

Éàìàíà éàõøûëûã åòìÿêäèð íþãñàí.
Åäÿð ãîéóíëàðà áþéöê éàìàíëûã,
Åòñÿ úàíàâàðà éàõøûëûã ÷îáàí.
***
Ìèë÷ÿê áèð ýöí äåäè: ÷èðêèí ùþðöì÷ÿê

Áàëäûðûí íàçèêäèð, àéàüûí ýþäÿê.
Ùþðöì÷ÿê ñþéëÿäè: Òîðóìà äöøñÿí,
Äöíéà çöëìÿò îëàð ýþçöíäÿ, ìèë÷ÿê.
***
Ñàëìà ùÿãàðÿòëÿ éîõñóëà íÿçÿð,

Áèë êè, äàøäà îëóð äÿéÿðëè ýþâùÿð.
____________ Íàôÿíèí õÿòòèíè ùÿãèð ñàíìà ýÿë,
Íàôÿäÿí àëûíûð ìöøê èëÿ ÿíáÿð.
377

***
Íàêÿñ îëàíëàðäà âàð áåëÿ õèñëÿò,

Èêè àäàì åòñÿ ÿýÿð ìÿñëÿùÿò,
Òåç áÿäýöìàí îëóá äöøÿð øöáùÿéÿ,
Äåéÿð êè, åéáèìäÿí ýåäèð áó ñþùáÿò.
***
Êè÷èêêÿí ÿçìÿñÿí ãÿääàð äöøìÿíè,

Áþéöéöá ñîíðà î, ìÿùâ åäÿð ñÿíè,
Èëê ÷ûõàíäà áóëàã àç îëàð ñóéó,
Áþéöñÿ áàüëàìàã îëìàç ÷åøìÿíè.
***
Ñûíäûðñà ãÿëáèíè áèð íàäàí ÿýÿð,

Àðèô áóíà ýþðÿ ÷ÿêìÿç ãÿì, êÿäÿð.
Äàø çÿðëè êàñàíû ñûíäûðñà, äàøûí
Ãèéìÿòè àðòàðìû, ÿñêèëÿðìè çÿð?!
***
Èêè êèøè âåðñÿ ÿë-ÿëÿ áèðäÿí,

Äÿéèðìàí äàøûíû ãàëäûðàð éåðäÿí.
Îí ìèí àäàì ýÿëèá âåðñÿ ÿë-ÿëÿ
Äÿéèøäèðÿ áèëìÿç çèðè çèáÿðäÿí.
***
Çàëèìèí íÿôñèäèð çÿùÿðëè àðû,

Ñàíúìàãëà èíúèäèð ÷îõ èíñàíëàðû,
Ýöí ýÿëÿð ÿçèëÿð àéàã àëòûíäà.
Îëìàç çàëèìëÿðèí áèð ùàâàäàðû.
____________
378

***
Áèð èíñàí ãàíûíû òþêñÿ ùþêìðàí,

Òþêöëÿð àëÿìäÿ ÷àéëàð ãÿäÿð ãàí.
Ýÿðÿê þëäöðÿñÿí áèð úàíàâàðû,
Áàøãà úàíàâàðëàð ãà÷ñûí ãîðõóäàí.
***
Áèð áþéöê øÿùÿðäÿ îëñà áèð íåøòÿð,

Áàòàð àéàüûíà éîõñóëóí, äåøÿð.
Òÿðÿçè äöçëöê÷öí ãèéàñ îëñà äà,
Çÿð îëàí òÿðÿôÿ ìåéë åäèá äöøÿð.
***
Àðèô òóìàðëàìàç èëàíû ÿñëà,

Èëàí òóìàðëàéàí ÷ÿêÿð äÿðä, áÿëà.
Äàø ýþòöð áàøûíû ÿçìÿéÿ äÿðùàë,
Çÿùÿðëè áèð èëàí ÷ûõñà ãàðøûíà.
***
Ìèë÷ÿéè ãîâìàüà äåéèëñÿí ãàäèð,

Àé óøàã, îëàðñàí áèð ýöí áàùàäûð.
Áèë ãîúà àòàíûí ãÿäðèíè îíäà,
Ñÿí äÿ ãîúàëàðñàí, áåø ýöí äöíéàäûð.
***
Âåðñÿëÿð ùþêìöíÿ áöòöí äöíéàíû,

Áöòöí àëÿìëÿðè, áó àñèìàíû.
Ãàðóíóí ýÿíúèíè, Úÿìèí ìöëêöíö,
Äÿéìÿç èíúèòìÿéÿ áèðúÿ èíñàíû.
____________
379

ÃÅÉÄËßÐ Âß ØßÐÙËßÐ
“ÁÓÑÒÀÍ”
Àëï Àðñëàí — Ñÿëúóã ñöëàëÿñèíäÿí èêèíúè ùþêìäàð, 1063-1073-úö èëëÿðäÿ

ùàêèìèééÿò ñöðìöø. Áþéöê Ñÿëúóã ùþêìäàðû Ìÿùÿììÿä Úÿëàëÿääèí Ìÿ-
ëèêøàùûí àòàñûäûð.
Áàãðàò (Áÿãðàò) — òÿáèáëÿð àòàñû ñàéûëàí ãÿäèì éóíàí ùÿêèìè Ùèïïîêðàò.
Áàüäàä — ÿðÿá Èðàãûíûí ìÿðêÿçè; îðòà ÿñðëÿðäÿ õèëàôÿòèí âÿ ßááàñèëÿð ñö-
ëàëÿñè õÿëèôÿëÿðèíèí ìÿðêÿçè âÿ ÿñðëÿðëÿ áþéöê ìÿäÿíèééÿò ìÿðêÿçè îëìóøäóð.
Ñÿäè âÿ áèð ÷îõ áàøãà ìÿøùóð àäàìëàð îðàäà òÿùñèë àëìûøëàð.
Áèæÿí — Èðàí åïîñóíóí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí ÿôñàíÿâè áèð ïÿùëÿâàí. Òóðàí-
ëûëàð Áèæÿíè áèð ãóéóäà ùÿáñ åòìèøëÿð, Ðöñòÿì Çàë ýÿëèá îíó õèëàñ åòìèøäèð.
Áèæÿíèí Ìÿíèæÿéÿ àøèãëèéè “Øàùíàìÿ”íèí ìÿøùóð ùåêàéÿëÿðèíäÿíäèð.
Áèëãèñ (Áÿëãèñ) — Ñÿáà ìÿìëÿêÿòèíèí ÿôñàíÿâè ìÿëèêÿñè (áó àä Àçÿðáàé-
úàíäà Áèëãåéñ øÿêëèíäÿ èøëÿíèð).
Áèñöòóí — Êèðìàíøàù éàõûíëûüûíäà äàüäûð. Öçÿðèíäÿ Ùÿõàìÿíèëÿð ñöëàëÿñè
èëÿ ÿëàãÿäàð ìèõè ÿëèôáàñûíäà éàçû âàð.
Áÿñðÿ — úÿíóáè Èðàãäà áèð øÿùÿð
Áÿùìÿí — Èðàí åïîñóíóí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí áèðè, Èñôÿíäèéàðûí îüëóäóð.
Ðöñòÿì Çàëûí íÿñëèíäÿí þç àòàñûíûí èíòèãàìûíû àëìûøäûð.
Áÿùðàìè-Ýóð — Ñàñàíèëÿð ñöëàëÿñèíäÿí 420-438-úè èëëÿðäÿ Èðàíäà ïàä-
øàùëûã åòìèø ùþêìäàð. Èðàí ÿôñàíÿëÿðèíäÿ Áÿùðàìè-Ýóð ìàùèð áèð îâ÷ó âÿ
åéøö-èøðÿò ìÿúëèñëÿðèíè ñåâÿí àäàì êèìè òÿñâèð åäèëèð.
Áåéòöë-ìöãÿääÿñ — Éåðóñÿëèìèí � ãÿäèì Ôÿëÿñòèíèí ìÿðêÿçè.
Úÿì — Úÿìøèä àäûíûí ãûñàëäûëìûø øÿêëè.
Äàâóä — Òþâðàòà ýþðÿ, áèð ïàäøàù îëìóøäóð. Èñëàì ÿôñàíÿëÿðèíÿ ýþðÿ, Äà-
âóä äÿìèðè ÿëèíäÿ ìóìà äþíäÿðÿí ìàùèð áèð äÿìèð÷è èìèø. Ýóéà çèðåùè èëê äÿôÿ
Äàâóä ãàéûðìûøäûð. Äèíëÿð òàðèõèíäÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí àòàñû ñàéûëûð.
Äàðà — Èðàí øàùëàðûíûí Êåéëÿð ñöëàëÿñèíÿ ìÿíñóá ùþêìäàð.
Äÿìÿøã — Ñóðèéàíûí ìÿðêÿç øÿùÿðè; îðòà ÿñðëÿðäÿ ßìÿâèëÿð ñöëàëÿñè õÿ-
ëèôÿëÿðèíèí äÿ ìÿðêÿçè îëìóøäóð.
Äÿúëÿ — äàõèëè Àñèéàäà àõàí íÿùÿíý ÷àé. ßáäöë ßçèç îüëó — èêèíúè Þìÿð,
ßìÿâèëÿð ñöëàëÿñèíäÿí 717-720-úè èëëÿðäÿ õÿëèôÿ îëìóøäóð.
ßáóáÿêð èáí Ñÿä — Ôàðñ ùþêìäàðû (1226-1260), Ñÿäèíèí òÿõÿëëöñö áóíóí
àòàñûíûí, éÿíè 1195-1226-úû èëëÿðäÿ Ôàðñäà ùþêìäàð îëìóø Ñÿäèí àäûíäàí
àëûíìûøäûð; Ñÿäè, éÿíè Ñÿäÿ ìÿíñóá. Áóíäàí áàøãà Ñÿä ùÿì äÿ õîøáÿõòëèê
____________
äåìÿêäèð. Ùÿì Ñÿä, ùÿì äÿ îíóí îüëó ßáóáÿêð äþâðöí ýöúëö ùþêìäàðëàðû
èëÿ — Õàðÿçìøàùëàðëà âÿ õöñóñÿí ìîüîëëàðëà — áîëëó ãûçûë âåðÿðÿê ñàçèøÿ ýèðèá,
380

þëêÿäÿ àñàéèø éàðàòìàüû áàúàðìûøëàð. Î, ßáóáÿêðè àüûëëû âÿ ÿäàëÿòëè áèð øàù
êèìè ãÿñèäÿëÿðèíäÿ äÿôÿëÿðëÿ ìÿäù åäèð.
ßáó-Çåéä — Éàõûí Øÿðã òàðèõèíäÿ áó àääà áèð íå÷ÿ øÿõñèééÿò âàðäûð. Áó-
ðàäà Ñÿäèíèí íÿçÿðäÿ òóòäóüó øÿõñ — áèð ñûðà åëìè, ôÿëñÿôè âÿ ôèëîëîæè ÿñÿðëÿðèí
ìöÿëëèôè Áÿñðÿëè ßáó-Çåéä ßíñàðèäèð. 772-úè èëäÿ, òÿõìèíÿí éöç éàøûíäà
þëìöøäöð.
ßçöä — Èðàíûí úÿíóáóíäà âÿ ãÿðáèíäÿ îíóíúó ÿñðèí èêèíúè éàðûñûíäà
ùþêìäàðëûã åòìèø ïàäøàù.
ßôðàñèéàá — ãÿäèì Òóðàíûí ÿôñàíÿâè ïàäøàùëàðûíäàíäûð. Èðàí øàùëàðûíûí
àìàíñûç äöøìÿíè èìèø. Îí èêè èë Èðàíäà ùàêèìèééÿò ñöðìöø, íÿùàéÿò, Êåéõîñ-
ðîâóí ÿëèíäÿ þëìöøäöð.
Ôÿðùàä — Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” ïîåìàñûíäà ñóðÿò
(“Öììàí”äàí ñîíðà)
Üóð — Ùåðàòûí øÿðãèíäÿ äàüëûã áèð âèëàéÿòäèð. XII ÿñðäÿ Üóðóí ìöëêÿäàð-
ëàðû àðàñûíäà ãöââÿòëè áèð ñöëàëÿ — Üóðèëÿð ñöëàëÿñè ÷ûõìûø, àç çàìàíäà Õîðàñàí
âèëàéÿòèíÿ, èíäèêè ßôãàíûñòàíà âÿ Ùèíäèñòàíûí áèð ùèññÿñèíÿ ìàëèê îëìóøäóð.
Ýîðýèí — Èðàí åïîñóíóí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí ÿôñàíÿâè ïÿùëÿâàí.
Ýöøéàð (Ýóøéàð) — îíóíúó ÿñðèí èêèíúè éàðûñûíäà éàøàìûø óëäóçøöíàñ áèð
àëèì.
Ùèúàç — ßðÿá éàðûìàäàñûíäà éåðëÿøÿí éàøàéûø ñàùÿñè (“Ùàòÿì”äÿí ñîíðà).
Ùþðìöç — Íóøèðÿâàí Àäèëèí äþðäöíúö îüëó, 579-590-úû èëëÿðäÿ îíóí âàðèñè
îëìóøäóð. Âÿçèðëÿðèíäÿí ùÿìèøÿ øöáùÿëè îëäóüó ö÷öí îíëàðëà ïèñ ðÿôòàð åòìèøäèð.
Ñàðàé àäàìëàðû îíó òàõòäàí ñàëûá, éåðèíÿ îüëó Õîñðîâ Ïÿðâèçè ïàäøàù ãîéìóøëàð.
Õèçð (Õûçð) — äèíè ÿôñàíÿëÿðäÿ ìþúöçÿëÿð ýþñòÿðÿí Õèçð ïåéüÿìáÿð.
Õîñðîâ — Ñàñàíèëÿð ñöëàëÿñèíäÿí Õîñðîâ Ïÿðâèç àäû èëÿ ìÿøùóð îëàí âÿ
590-628-úè èëëÿðäÿ ùþêìäàðëûã åòìèø Èðàí øàùû. Îíóí îüëó Øèðóéÿ, ùÿëÿ òàõò-
äàí ÿë ÷ÿêÿí àòàñû Õîñðîâ ñàü èêÿí, ÿéàíëàð òÿðÿôèíäÿí òàõòà ÷ûõàðûëìûøäûð.
Øèðóéÿ ùþêóìÿò áàøûíà êå÷ÿðÿê, îíóí ÿìðè èëÿ àòàñû Õîñðîâ ùÿáñõàíàéà
àòûëìûø, îðàäà äà þëäöðöëìöøäöð. Õîñðîâ Ïÿðâèçèí ùÿéàòû, îíóí Øèðèí èëÿ ìö-
íàøèãÿñè Íèçàìèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” ïîåìàñûíäà âÿ éåíÿ áó ìþâçóäà éà-
çûëìûø áèð ñûðà ïîåìàëàðäà òÿñâèð åäèëìèøäèð. Áó ÿñÿðëÿðÿ ýþðÿ, Øèðóéÿ ýåúÿ
èêÿí Õîñðîâóí éàòàã îòàüûíà ýèðèá îíó þëäöðìöø, þçö äÿ áåø-àëòû àé ùàêèìèé-
éÿò ñöðÿíäÿí ñîíðà òàóí õÿñòÿëèéèíäÿí þëìöøäöð.
Õöòÿí — Øÿðãè Òöðêöñòàíäà éåðëÿøÿí øÿùÿð.
Õÿëèë — Èáðàùèì Õÿëèë ïåéüÿìáÿð. ßôñàíÿéÿ ýþðÿ, çàëûì ïàäøàù áöòïÿðÿñò
Íÿìðóä Õÿëèëè, áöòëÿðè ãûðäûüû ö÷öí, îäà àòûá éàíäûðìàüû ÿìð åòìèø, îä Õÿëèëè
éàíäûðìàìûøäûð: Àëëàù Úÿáðàéûëû ýþíäÿðìèø, î äà îä òîíãàëûíû ýöëøÿíÿ ÷å-
âèðìèøäèð.
____________
Èñêÿíäÿð — Çöëãÿðíåéí ëÿãÿáè èëÿ ìÿøùóð Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿð. Åðà-
ìûçäàí 330 èë ãàáàã Äàðàíû ìÿüëóá åäèá, Èðàíû ôÿòù åòìèøäèð. Î, îðòà ÿñðëÿðäÿ
381

Éàõûí Øÿðãäÿ ÿí àüûëëû ùþêìäàð êèìè øþùðÿò òàïìûøäûð. Íèçàìèíèí “Øÿðÿôíàìÿ”
âÿ “ Èãáàëíàìÿ”ñè Èñêÿíäÿðèí ùÿéàòûíû òÿñâèð åäèð.
Èñôÿíäèéàð — Èðàíûí ÿôñàíÿâè ïàäøàùëàðûíäàíäûð. Êåéëÿð ñöëàëÿñè øàùëàðûíäàí
Êÿøòàñáèí îüëóäóð. Ìÿøùóð Ðöñòÿì Çàëûí ðÿãèáè îëìóøäóð. Ôèðäîâñèíèí
“Øàùíàìÿ”ñèíäÿ Èñôÿíäèéàðûí Ðöñòÿì èëÿ äàâàñû òÿñâèð îëóíìóøäóð.
Êÿðõ éàõóä Êÿðõè-Ôèðóç — Áàüäàäûí éàõûíëûüûíäà áèð éåðäèð. Ðÿâàéÿòÿ
ýþðÿ, ìÿøùóð çàùèä Ìÿðóô Êÿðõè áóðàäàí ÷ûõìûøäûð.
Ãûçûë Àðñëàí — Àçÿðáàéúàíäà 1136-1225-úè èëëÿðäÿ ùàêèìèééÿò ñöðìöø
Åëäÿíèçëÿð íÿñëèíäÿí áèð ùþêìäàð. Ùàêèìèééÿò äþâðö 1186-1191-úè èëëÿðäèð.
Õàãàíèíèí ìöàñèðëÿðèíäÿí ìÿøùóð øàèð Çÿùèð Ôàðéàáè Ãûçûë Àðñëàíûí ìÿääàùû
îëìóøäóð.
Ìóñòàôà — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí àäëàðûíäàí áèðè.
Ìÿìóí — Àááàñèëÿð ñöëàëÿñèíäÿí 813-833-úö èëëÿðäÿ õÿëèôÿëèê åòìèø éåä-
äèíúè õÿëèôÿ.
Ìÿíàò — Èñëàìèééÿòäÿí ÿââÿë ÿðÿáëÿðèí ñèòàéèø åòäèêëÿðè áöòëÿðäÿí áèðèíèí àäû.
Ìÿðóô éàõóä Ìÿðóô Êÿðõè — ßáó Ìÿùôóç èáí Ôèðóç — õðèñòèàíëûãäàí äþíöá
ìöñÿëìàí îëìóø âÿ 815-úè èëäÿ âÿôàò åòìèø ìÿøùóð ñóôè âÿ çàùèä.
Íèë — Àôðèêàíûí øèìàë-øÿðãèíäÿ àõàí ÷àé.
Ðöêíàáàä — Äåéëÿìè ùþêìäàðëàðûíäàí Ðöêíöääþâëÿíèí Øèðàçäà ÷ÿê-
äèðäèéè êàíàë.
Ðöñòÿì — Èðàí õàëãëàðûíûí Ðöñòÿì Çàë àäû èëÿ ìÿøùóð ÿôñàíÿâè ïÿùëÿâàíû;
“Øàùíàìÿ”íèí Êåéëÿð òàðèõè ùèññÿñèíèí áàø ãÿùðÿìàíû.
Ðÿõø — Ðöñòÿì Çàëûí ìÿøùóð àòûíûí ëÿãÿáè.
Ñàíà (Ñÿíà) — ßðÿáèñòàíäà Éÿìÿí âèëàéÿòèíèí ìÿðêÿçè îëìóø ãÿäèì áèð
øÿùÿð àäûäûð. Áó àääà Äÿìÿøãèí éàõûíëûüûíäà äà áèð øÿùÿð îëìóøäóð.
Ñèíäáàä — êèòàá àäû. Áó êèòàá “Ìèí áèð ýåúÿ”éÿ áÿíçÿð ùåêàéÿëÿð ìÿú-
ìóÿñèäèð. ßñëè, áàøëûüûíäàí àíëàøûëäûüû öçðÿ, ùèíä äèëèíäÿ îëìóø, îíóíúó ÿñðäÿ
ôàðñúàéà òÿðúöìÿ åäèëìèøäèð, îí áèðèíúè ÿñðäÿ øàèð ßçðÿãè áó òÿðúöìÿíè íÿçìÿ
÷ÿêìèøäèð. Íÿ èëê ìÿíñóð òÿðúöìÿ, íÿ äÿ ßçðÿãèíèí ìÿíçóì òÿðúöìÿñè áèçÿ
ýÿëèá ÷àòìàìûøäûð. Îí èêèíúè ÿñðäÿ áó ÿñÿð éåíèäÿí íÿñð èëÿ èøëÿíìèøäèð. Ñÿäè
éà áóíäàí, éàõóä ßçðÿãèíèí òÿðúöìÿñèíäÿí èñòèôàäÿ åòìèø îëìàëûäûð.
Ñèñòàí — Èðàíûí Çàáèëèñòàíëà ñÿðùÿä âèëàéÿòëÿðèíäÿí áèðè.
Ñóìíàò — Ùèíäèñòàíäà àé àëëàùû àéèíëÿðèíèí ìÿðêÿçèäèð.
Ñöëåéìàí — ÿôñàíÿâè Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð; åéíè çàìàíäà ïàäøàù îëìóø-
äóð. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Ñöëåéìàíûí ñåùðëè áèð öçöéö âàðìûø êè, îíóí âàñèòÿñèëÿ áö-
òöí ùåéâàíëàðà, ãóøëàðà, êöëÿéÿ âÿ úèíëÿðÿ ùàêèì èìèø. Áÿçè ãÿäèì òàðèõ÷èëÿðèí
ôèêðèíúÿ, Ôàðñ âèëàéÿòè Ñöëåéìàí ìÿìëÿêÿòèíèí ìÿðêÿçè ùèññÿñè îëìóøäóð.
Ñÿáà — ãÿäèì Éÿìÿí øÿùÿðëÿðèíäÿí áèðè âÿ ãàäûí ïàäøàù Áèëãåéñèí (Áÿëãèñ)
____________
ìÿìëÿêÿòèäèð. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, Íóùóí íÿâÿëÿðèíäÿí îëàí Ñÿáà òÿðÿôèíäÿí ñà-
ëûíäûüû ö÷öí áåëÿ àäëàíûð.
382

Øèðàç — Èðàíûí ìÿðêÿç øÿùÿðëÿðèíäÿíäèð (“Øÿüàä”äàí ñîíðà).
Øèðèí — Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” ïîåìàñûíûí ãÿùðÿìàíëà-
ðûíäàí áèðè.
Øèðóéÿ — Áàõ: Õîñðîâ.
Øÿüàä — Ðöñòÿì Çàëû õàèíúÿñèíÿ þëäöðìöø þýåé ãàðäàøû. Áó úèíàéÿòèí
ãöââÿòëè áÿäèè òÿñâèðè “ Øàùíàìÿ”äÿ âåðèëìèøäèð.
Òîüðóë (Äîüðóë) — Ñÿëúóã ñöëàëÿñèíèí áèðèíúè ùþêìäàðû, 1038-1063-úö
èëëÿðäÿ ùþêìäàðëûã åòìèøäèð.
Òÿêÿø — Õàðÿçìøàùëàð ñöëàëÿñèíäÿí 1172-1200-úö èëëÿðäÿ ùþêìäàðëûã
åòìèø, Ðåéè âÿ Èñôàùàíû ôÿòù åòìèø áèð ùþêìäàð.
Öììàí — øÿðãè ßðÿáèñòàíûí ñàùèë áîéó âèëàéÿòè.
Éóíàí — Àâðîïàíûí úÿíóá-øÿðãèíäÿ éåðëÿøÿí þëêÿäèð.
Éÿìÿí — ßðÿáèñòàíäà êè÷èê þëêÿ. Ãàñèìèëÿð äþâðöíäÿ Èðàíà òàáå èäè.
Çàáèëèñòàí âÿ Çàáöëöñòàí — Ðöñòÿì Çàëûí âÿ îíóí íÿñëèíèí ìàëèêàíÿñè.
Çàë — ïÿùëÿâàí Ðöñòÿìèí àòàñû.
Çèíäÿðóä — Èñôàùàí øÿùÿðèíèí è÷èíäÿí àõàí áèð ÷àé.
“ÝÖËÖÑÒÀÍ”
1
“Ýöëöñòàí” ÿñÿðèíèí ìöãÿääèìÿñèíäÿ, Àëëàùûí, ïåéüÿìáÿðèí âÿ Øèðàç
ùþêìäàðû ßáóáÿêð èáí Çÿíýèíèí òÿðèôè âàðäûð.
2
Àòàáÿé Ñÿä èáí Çÿíýè — Ñÿäèíèí äþâðöíäÿ 1195-1226-úû èëëÿðäÿ Øèðàçûí
ùàêèìè îëìóøäóð. Ñÿäè îíäàí ùÿäèééÿ ýþðìöø, þç òÿõÿëëöñöíö îíóí àäûíäàí
ýþòöðìÿêëÿ, “Ýöëöñòàí” ÿñÿðèíè îíà èòùàô åòìèøäèð.
3
Ñöíáöëèíèí “Ýÿíäèñòàí” ÿñÿðè ÿëéàçìàñû ùàëûíäà îëóá Àçÿðáàéúàí ÌÅÀ
ßëéàçìàëàðû Èíñòèòóòóíäà ñàõëàíûëûð. Áó ÿñÿð åéíÿí Ñÿäèíèí “Ýöëöñòàí”û êèìè
áàøëàéûá ùÿçëè ìÿçìóí äàøûéûð. Áóíó “Ýöëöñòàí”à áÿíçÿòìÿ âÿ éà òÿùçèë
àäëàíäûðìàã îëàð.
4
“Êÿúàâÿäÿ ùÿìíèøèíèì âÿ ùöúðÿäÿ ùÿìäÿìèì” èôàäÿñèíäÿí àéäûí îëóð
êè, Ñÿäèíè “Ýöëöñòàí” ÿñÿðèíè éàçìàüà òÿøâèã åäÿí øÿõñ, îíóíëà áèðëèêäÿ ñÿ-
éàùÿòÿ ÷ûõûá, ìÿùðÿì ñþùáÿòëÿð åäÿí þçö êèìè áèð øàèð îëìóøäóð. Òÿÿññöô êè,
Ñÿäè áó äîñòóíóí àäûíû àéäûí ñþéëÿìèð.
5
Îðäèáåùèøò — Èðàí øÿìñè òÿãâèìèíèí èêèíúè àéû îëóá, 21 àïðåë èëÿ 21 ìàé
àðàñûíäà äàâàì åäèð.
6
Íÿãøè ßðæÿíýè, éàõóä ßðòÿíýè — Ñàñàíè (226-651) — ùþêìäàðëàðûíäàí
I Øàïóð âàõòûíäà (241-272) Èðàíäà ìÿøùóð îëàí ðÿññàì Ìàíèíèí êèòàáûíûí àäû-
äûð. Îðàäà ÿí ýþçÿë, íÿôèñ øÿêèëëÿð ìþâúóä èäè. Áó èôàäÿ àëòûíäà áÿçèëÿðè ×èí
____________
ðÿññàìëàðûíûí ðÿññàìëûã ñÿíÿòèíè äÿ íÿçÿðäÿ òóòóðëàð.
7
Áîçîð÷ìåùð — Ñàñàíè ïàäøàùû ßíóøèðÿâàíûí (531-579) àüûëëû âÿçèðè îëìóøäóð.
383

8
ßëâÿíä äàüû — Èðàíäà Ùÿìÿäàí øÿùÿðèíèí éàõûíëûüûíäàäûð.
9
Êÿíàí... Áó ìèñðàäà “Éóñèô âÿ Çöëåéõà” ïîåìàñûíûí ãÿùðÿìàíû Éóñèôÿ
èøàðÿ åäèëèð. Ãàðäàøëàðûíûí õÿéàíÿòèëÿ ãóéóéà ñàëûíìûø, ãóë êèìè ñàòûëìûø, îíà
àøèã îëàí Çöëåéõàíûí (àüàñûíûí àðâàäû) áþùòàíû èëÿ éåääè èë çèíäàíäà ãàëäûãäàí
ñîíðà, íÿùàéÿò, øàùëûüà ÷àòìûøäûð.
10
Ëîüìàí — Òàðèõè øÿõñèééÿò îëìàñû ìÿëóì äåéèëäèð. Êå÷ìèøäÿ ìöõòÿëèô
äþâðëÿðäÿ ßðÿáèñòàí âÿ Éóíàíûñòàíäà áèð íå÷ÿ Ëîüìàí àäëû ùÿêèì âÿ àëèì
øÿõñëÿðèí éàøàäûüû ãåéä îëóíóð. Éàõûí Øÿðã õàëãëàðûíûí êëàññèê ïîåçèéàñûíäà
âÿ õàëã ÿäÿáèééàòûíäà áöòöí õÿñòÿëèêëÿðèí ÷àðÿñèíè áèëÿí áèð ùÿêèì êèìè
ìÿøùóðäóð.
11
Ùåêàéÿò — “Ýöëöñòàí” êèòàáûíäà ìöõòÿëèô ùÿúìëè âÿ ìöõòÿëèô ìÿçìóí-
ëó, ÿñàñÿí øåèðëÿ íÿñðèí ãàðøûëûãëû ÿëàãÿñè èëÿ éàçûëàí êè÷èê ùèêìÿòàìèç ùåêà-
éÿëÿð áåëÿ àäëàíûð. Áóðàäà äà åéíè àäëà ñàõëàíûëìûøäûð.
12
Ôðèäóí — ßôñàíÿâè Ïèøäàäèéàí ñöëàëÿñèíäÿí àëòûíúû ïàäøàù ùåñàá îëóíóð.
Àòàñûíû çàëèì Çþùùàê þëäöðìöø, àíàñû îíó õèëàñ åòìèøäèð. Äÿìèð÷è Ýàâÿ Çþù-
ùàêû òàõòäàí ñàëäûãäàí ñîíðà îíó òàõòà ÿéëÿøäèðìèøäèð.
13
Ìàùìóä Ñÿáöêòÿêèí — Ãÿçíÿâèëÿðèí ÿí ìÿøùóð âÿ ãöââÿòëè ùþêìäàð-
ëàðûíäàíäûð. 997-1030-÷ó èëëÿð àðàñûíäàêû ùþêìðàíëûüû äþâðöíäÿ Èðàí, Òöðêöñ-
òàí âÿ Ùèíäèñòàíûí ÿñàñ ùèññÿñèíè þç ùàêèìèééÿòè àëòûíäà áèðëÿøäèðìèøäèð.
14
Íóøèðÿâàí — Ñàñàíè ñöëàëÿñèíèí ÿí ìÿøùóð ùþêìäàðû îëìóøäóð. 531-579-úó
èëëÿðäÿ ùàêèìèééÿò ñöðÿðÿê Èðàí âÿ åëÿúÿ äÿ áöòöí Éàõûí Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà
ÿäàëÿòëè áèð ùþêìäàð ñóðÿòè êèìè ìÿäù îëóíìóøäóð. Ýóéà Ìÿùÿììÿä ïåé-
üÿìáÿð îíóí çàìàíûíäà äîüóëìàñû èëÿ ôÿõð åäèðìèø. Ùÿãèãÿòäÿ èñÿ Íóøèðÿâàí
÷îõ çàëûì îëìóø âÿ àçàäèõàù Ìÿçäÿê ùÿðÿêàòûíû äàüûòìûøäûð.
15
Òóð äàüû — Ãûðìûçû äÿíèçèí øèìàëûíäà Ñèíà éàðûìàäàñûíäà áèð äàüäûð.
Éÿùóäèëÿðèí ïåéüÿìáÿðè ñàéûëàí Ìóñà ýóéà Ìèñèðäÿ ïåéüÿìáÿðëèéÿ ÷àòäûãäà
îíóí äèíèíè ãÿáóë åòìÿéÿí Ôèðîóíó áöòöí ãîøóíó âÿ ÿìëàêèëÿ äÿíèçÿ ãÿðã åò-
ìèø, ñîíðà þç òÿðÿôäàðëàðû èëÿ Òóð äàüûíà ÷ÿêèëìèøäèð. Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ ýóéà
Àëëàùëà áó äàüûí áàøûíäà äàíûøàðìûø.
16
Ýþðäöéöí ùÿð ìåøÿ ñàíìà êè, áîøäóð,
Áÿëêÿ äÿ éàòìûøäûð îðàäà ãàïëàí.
Áó èêè ìèñðàíûí ôàðñúà ÿñëè áåëÿäèð:
Ùÿð áèøå ýÿìàí ìÿáÿð êå, õàëèñò

Øàéÿä êå, ïÿëÿíý õîôòå áàøÿä.
____________
Áóðàäà “áèøå” (ìåøÿ) âÿ “õàëè” (áîø) ñþçëÿðèíèí áèð äÿ “áèñÿ” éÿíè “õàëëû äàø”
âÿ “õàë” êèìè îõóíìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã, òÿäãèãàò÷ûëàð áóíóí ìÿíàñûíû
384

“ùÿð ãàðàëòûíû õàëëû äàø ùåñàá åòìÿ, áÿëêÿ î éàòìûø ïÿëÿíýäèð” êèìè äÿ èçàù
åäèðëÿð.
17
Äöíéàäàí éîõ îëñà ýÿð ùöìà ãóøó,
Áèð êèìñÿ ñàéÿáàí åòìÿç áàéãóøó.
Ùöìà ãóøó ãÿäèì íàüûë âÿ ÿôñàíÿëÿðäÿ äþâëÿò ãóøó êèìè òÿñâèð îëóíóð.
Ýóéà áó ãóø êèìèí áàøû öçÿðèíäÿ ó÷óá êþëýÿ ñàëñà, î ïàäøàù îëàð. ßñëèíäÿ èñÿ
áåëÿ áèð ãóø ùÿéàòäà ìþâúóä äåéèëäèð. Êëàññèê ÿäÿáèééàòäà ìèôèê ùöìà ãóøó
íÿ ãÿäÿð äþâëÿò âÿ ñÿàäÿò ñèìâîëóäóðñà, áàéãóø äà î ãÿäÿð ôÿëàêÿò âÿ
áÿäáÿõòëèê ñèìâîëó êèìè ãÿëÿìÿ àëûíìûøäûð.
18
Ýöíÿøè áöðöäö çèë áèð ãàðàíëûã,
Ýóéà êè, Éóíèñè óäìóøäóð áàëûã.
Äèíè ÿôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ ãÿäèì Èñðàèë õàëãû ïåéüÿìáÿð Éóíèñè ýóéà äÿðéàéà
àòìûø, äÿðéàäà èñÿ áèð íàããà áàëûã îíó óäóá ãàðíûíäà ñàëàìàò ñàõëàìûø âÿ
ñîíðà èøûãëû äöíéàéà áóðàõìûøäûð.
19
Ïèñëÿðÿ éàð îëäó Ëóòóí àðâàäû.
Àéðûëäû ïåéüÿìáÿð õàíÿäàíûíäàí.
Èòèñÿ áèð çàìàí åò ßñùàáè-êÿùôèí;
Éàõøûëàðëà ýåòäè, îëäó áèð èíñàí.
Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ ãÿäèì Ôÿëÿñòèíäÿ ïåéüÿìáÿð îëàí Ëóòóí àðâàäû îíóí
äèíèíè ãÿáóë åòìÿéÿíëÿðÿ ãîøóëóá ÿðèíäÿí öç äþíäÿðìèøäèð.
“ßñùàáè-êÿùô” èñÿ äèíè ÿôñàíÿëÿðäÿ àäû ÷ÿêèëÿí “Ìàüàðà ñàùèáëÿðèäèð”
(ÿñùàá — ñàùèáëÿð, êÿùô — ìàüàðà). Ùÿäèñëÿðäÿ íàüûë îëóíóð êè, ãÿäèì Ìèñèðäÿ
Äÿãéàíóñ àäëû çàëûì áèð ùþêìäàðûí 6 íÿôÿð ñàðàé õàäèìè îíóí çöëìöíäÿí
ãà÷ûð, éîëäà áèð ÷îáàí äà þç èòè èëÿ îíëàðà ãîøóëóð. Ýåúÿëÿäèêëÿðè áèð ìàüàðàäà
ýóéà Àëëàù îíëàðà ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð ÿáÿäè éóõó âåðìèøäèð, îíëàðûí ùàìûñû, î
úöìëÿäÿí ÷îáàíûí èòè äÿ ýóéà áåùèøòÿ ýåäÿúÿêäèð âÿ î äöíéàäà ßñùàáè-
êÿùôèí èòè èëÿ Ëóòóí àðâàäûíûí äÿðèñèíè áèð-áèðèëÿ äÿéèøÿúÿêëÿð.
20
Çàë áèð ýöí ñþéëÿäè îüëó Ðöñòÿìÿ...
Çàë ôàðñëàðûí ãÿäèì ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìàíû, ìèñèëñèç ïÿùëÿâàí Ðöñòÿìèí àòà-
ñûäûð. Îíóí àòàñû Ñàì, àíàäàí àü òöêëö äîüóëìóø, áóíà ýþðÿ äÿ îíà ãîúà ìÿ-
íàñû âåðÿí Çàë àäûíû âåðìèøäèð.
21
Îüóëìóø — Àòàáÿé Þçáÿê èáí Ìÿùÿììÿä Úàùàí ïÿùëÿâàíûí éàõûí
____________
àäàì ëàðûíäàí âÿ Ñóëòàí ßëàÿääèí Ìÿùÿììÿä Õàðÿçì øàùûí ÿìèðëÿðèíäÿí
áèðèäèð. Ùÿìÿäàí, Ðåé âÿ Èñôàùàíûí àëûíìàñûíäà Þçáÿéÿ êþìÿê åòìèø âÿ ùÿ-
385

ìèí éåðëÿðÿ ùàêèì òÿéèí åäèëìèø, íÿùàéÿò 1217-úè èëäÿ Èñìàéèëè ôÿäàèëÿðè
òÿðÿôèíäÿí þëäöðöëìöøäöð.
22
ßúÿì — ßðÿáëÿð ÿðÿá îëìàéàíëàðû, òöðêëÿð èñÿ èðàíëûëàðû ÿúÿì, éàõóä
ÿúÿìè (éÿíè ÿúíÿáè) àäëàíäûðìûøëàð.
23
“Øàùíàìÿ” — ßáöëãàñèì Ôèðäîâñèíèí (934-1020) ìÿøùóð ÿñÿðèäèð. Ôèð-
äîâñè áó þëìÿç åïîïåéàñûíäà Èðàíûí ÿí ãÿäèì äþâðëÿðèíäÿí áàøëàìûø VII ÿñðÿ
ãÿäÿðêè ùþêìäàð âÿ ãÿùðÿìàíëàðûíû, òàðèõè-ÿôñàíÿâè ùàäèñÿëÿðè íÿçìÿ
÷ÿêìèøäèð.
24
Çþùùàê — Èðàíûí ãÿäèì òàðèõèíäÿ ÿôñàíÿâè ùþêìäàðäûð. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ
ÿðÿá íÿñëèíäÿíäèð. Ýóéà Èáëèñ îíóí ùÿð ÷èéíèíäÿ áèð èëàí áèòèðìèø âÿ áó èëàí-
ëàðà ùÿð ýöí èêè úàâàíûí áåéíè âåðèëèðìèø.
Áóíäàí úàíà äîéàí õàëã Äÿìèð÷è Ýàâÿíèí áàø÷ûëûüû èëÿ öñéàí åäèá, Çþù-
ùàêû þëäöðìöø âÿ Úÿìøèäèí îüëó Ôðèäóíó òàõòà îòóðòìóøäóð.
25
Úÿííÿò ÿùëè áèð úÿùÿííÿì ñàíàð èêÿí åðàôû,
Úÿùÿííÿìèí ÿùëè ö÷öí åðàô þçö úÿííÿòäèð.
Äèíè õóðàôàòà ýþðÿ ýóéà úÿííÿò èëÿ úÿùÿííÿì àðàñûíäà àðàëûã áèð ñàùÿ âàð
êè, “åðàô” àäëàíûð.
26
Êàñûá äà, âàðëû äà áó éåðäÿ ãóëäóð,
Äàùà äþâëÿòëèñÿ, äàùà éîõñóëäóð.
Áó áåéòäÿ òÿðêè-äöíéàëûã âÿ äöíéà íåìÿòëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê êèìè ìèñòèê

èäåéà ìöäàôèÿ åäèëèð. Îðòà ÿñð ìèñòèêàñûíà ýþðÿ äöíéà èíñàí ö÷öí ìöâÿããÿòè
ìÿíçèëäèð. Ìàë-äþâëÿò èñÿ èíñàíû áó ìöâÿããÿòè àëÿìÿ äàùà ÷îõ áàüëàéûð, ãóë
åäèð, îíó î äöíéàéà, ÿáÿäè àëÿìÿ ýåòìÿêäÿ ëÿíýèäèð.
27
Ùÿúúàú Éóñèô (Ùÿúúàú-èáí Éóñèô ßñ-Ñÿãÿôè, 661-715). ßìÿâè äþâëÿòè-
íèí ÿí çàëûì ùþêìäàðëàðûíäàí áèðèäèð. Ãÿääàðëûãäà àäû çÿðáè-ìÿñÿë îëìóøäóð.
20 èëëèê ùàêèìèééÿòè äþâðöíäÿ 120 ìèí àäàìû åäàì åòäèðìèø âÿ 54 éàøûíäà
äÿùøÿòëè áèð õÿñòÿëèêäÿí þëìöøäöð. Áóðàäà “áó äóàíûí ùÿì ñÿíÿ, ùÿì äÿ
áöòöí ìöñÿëìàíëàðà õåéðè âàðäûð” úöìëÿñèíèí ìÿíàñû îäóð êè, ÿýÿð ñÿí òåç þë-
ñÿí äàùà õàëãà çöëì åòìÿçñÿí, î äöíéà ö÷öí ýöíàùûí íèñáÿòÿí àçàëàð âÿ ìö-
ñÿëìàíëàð äà ñÿíèí çöëìöíäÿí ãóðòàðàð.
28
Ùèúàç — ßðÿáèñòàíäà Ìÿêêÿíèí äàõèë îëäóüó âèëàéÿòèí àäûäûð.
29
Ñàùèá-Äèâàí — Ùöëàêó õàíûí (1217-1265) âÿçèðè Øÿìñÿääèí Úöâåé-
íèíèí ëÿãÿáèäèð.
____________
30
Äàðûõìà èø ýþðöíñÿ áèð ãàðàíëûã ãóéóäà
×öíêè ãàðàíëûãäàäûð î äèðèëèê ñóéó äà.
386

Áèðèíúè ìèñðàäà Éÿãóá ïåéüÿìáÿðèí êè÷èê îüëó Éóñèôèí ãàðäàøëàðû òÿðÿ-
ôèíäÿí ãóéóéà ñàëûíûá ñîíðà áþéöê ñÿàäÿòÿ ÷àòìàñû âÿ èêèíúè ìèñðàäà Ìàêå-
äîíèéàëû Èñêÿíäÿðèí äÿ àõòàðûá òàïà áèëìÿäèéè ÿáÿäè äèðèëèê ñóéóíóí çöëìÿòäÿ
îëäóüóíó ôÿðç åäÿí ãÿäèì ÿôñàíÿ íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
31
Õàúÿ — Àüà, úÿíàá. Áóðàäà äöíéàíûí äÿðäëÿðèíè, ýÿëÿúÿéèí èøëÿðèíè íÿ-
çÿðÿ àëìàéàí ãàéüûñûç äþâëÿòëè àäàì íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
32
Ãàðóí — Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí àäû èëÿ áàüëû ÿôñàíÿâè áèð âàðëû îáðàçûäûð.
Âàð-äþâëÿòèí ÷îõëóüóíäàí þçöíö ùàìûäàí éóõàðû ùåñàá åäèá, ïåéüÿìáÿðÿ òàáå
îëìàçìûø. Ýóéà áóíà ýþðÿ äÿ áöòöí âàð äþâëÿòè èëÿ áèðëèêäÿ éåðÿ áàòìûøäûð.
33
ßìð Ëåéñ — Ñÿôôàðèëÿð ñöëàëÿñèíäÿí èêèíúè ùþêìäàð îëóá. Éÿãóá èáí
Ëåéñèí ãàðäàøû èäè. 900-úö èëäÿ ßìèð Èñìàéûë Ñàìàíè òÿðÿôèíäÿí ÿñèð åäèëèá
Áàüäàäà Àááàñè õÿëèôÿëÿðèíäÿí Ìþòÿçèëáèëëàùûí ùöçóðóíà ýþíäÿðèëìèø âÿ îðà-
äà åäàì åäèëìèøäèð.
34
Çÿâçÿí — Ùåðàò èëÿ Íèøàïóð àðàñûíäà áèð âèëàéÿòäèð.
35
Êåéõîñðîâ — Ãÿäèì Èðàí ïàäøàùëàðûíäàí Êÿéàíèëÿð ñöëàëÿñèíèí ö÷öíúö
ùþêìäàðûäûð. Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíÿ ýþðÿ Ñèéàâóøóí îüëó âÿ Êåéêà-
âóñóí íÿâÿñè ùåñàá åäèëèð.
36
Çöííóíè-ìèñðè — ßáöëôåéç Ñóáàí èáí Èáðàùèì. Äþâðöíöí ìÿøùóð ÿðÿá
àëèìè âÿ ÿäèáëÿðèíäÿí îëìóøäóð. 859-úó èëäÿ þëìöøäöð.
37
“Ìÿí áó àäàìû ãóðáàí áàéðàìû ýöíö Áÿñðÿäÿ ýþðìöøÿì”. Ìöñÿëìàí
àëÿìèíäÿ ùàúû ëÿãÿáè Ìÿêêÿéÿ ýåäèá Êÿáÿíè çèéàðÿò åäÿí àäàìëàðà âåðèëèð.
Áó çèéàðÿò èñÿ ùèúðè ãÿìÿðè èëèíèí çèëùèúúÿ àéûíûí 10-äà, ãóðáàí áàéðàìû ýö-
íöíäÿ èúðà îëóíóð. Áóíà ýþðÿ äÿ ãóðáàí áàéðàìû ýöíö Áÿñðÿ øÿùÿðèíäÿ îëàí
àäàì îðàäàí ÷îõ óçàãäà îëàí Ìÿêêÿäÿ áàéðàì çèéàðÿòè ìÿðàñèìèíäÿ èøòèðàê
åäÿ áèëìÿçäè.
38
Ìÿëÿòèééÿ — Ôÿëÿñòèí éàõûíëûüûíäà øÿùÿðäèð.
39
ßíâÿðè (Îâùÿäÿääèí) — Êëàññèê ôàðñ øåðèíèí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèí-
äÿí áèðèäèð. Òóñ øÿùÿðè éàõûíëûüûíäà ßáèâÿðä ãÿñÿáÿñèíäÿ äîüóëìóøäóð. Õö-
ñóñÿí ãÿñèäÿ éàçìàãäà áþéöê øþùðÿòè âàðäûð. Ñÿëúóã ùþêìäàðëàðûíäàí Ñóëòàí
Ñÿíúÿðèí ÿââÿëëÿð ùþðìÿòèíè ãàçàíìûø, ñîíðàëàð èñÿ íöúóìà äàèð áàø âåðÿí áèð
ùàäèñÿ íÿòèúÿñèíäÿ îíóí ãîðõóñóíäàí Áÿëõÿ ãà÷ìûø, 1209-úó èëäÿ îðàäà âÿôàò
åòìèøäèð.
40
Êÿñðà — Öìóìèééÿòëÿ Ñàñàíè ñöëàëÿñè ïàäøàùëàðûíà âåðèëÿí àääûð. Áó-
ðàäà èñÿ ßíóøèðÿâàí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.
41
Ùàðóíÿððÿøèä — Àááàñèëÿð (750-1258) ñöëàëÿñèíèí ÿí ìÿøùóð õÿëèôÿëÿ-
ðèíäÿíäèð. Îíóí ùàêèì îëäóüó 786—809-úó èëëÿðäÿ õèëàôÿò ÷îõ ãöäðÿòëè îëìóøäóð.
42
Ñÿõð úèííè— ßôñàíÿâè ÿñàòèðè äèâ îáðàçûäûð. Ýóéà Ñöëåéìàí Ïåéüÿì-
áÿðèí öçöéöíö îüóðëàìûøäûð. Åéáÿúÿðëèê âÿ áÿäùåéáÿòëèëèê òèìñàëûäûð.
____________
43
Ìîðäàä — Ùèúð øÿìñèééÿ èëèíèí 6-úû àéû, 23 èéóëäàí 22 àâãóñòàäÿê
äàâàì åäèð.
387

44
Ðÿìÿçàí — Îðóúëóã àéû. Ùèúðè ãÿìÿðè èëèíèí 9-úó àéûäûð.
45
Ðóìëó Èñêÿíäÿð (Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿð) — Åðàíûçäàí ÿââÿë 330-úó
èëäÿ Èðàí øàùû 1-úè Äàðàíû ìÿüëóá åäèá, áöòöí Éàõûí Øÿðãè èñòèëà åòìèøäèð. Íè-
çàìè þëìÿç “Õÿìñÿ”ñèíèí ñîí áþéöê ïîåìàñûíû îíóí ùàããûíäà éàçìûøäûð.
46
Êÿáÿ — ßðÿáèñòàíäà Ìÿêêÿ øÿùÿðèíäÿ ìöñÿëìàíëàðûí áþéöê çèéàðÿò-
ýàùûäûð.
47
ßáäóë Ãàäèð Êèëàíè — Èðàíäà ìÿøùóð òÿðèãÿò áàø÷ûñû îëóá 1165-úè èëäÿ
âÿôàò åòìèøäèð.
48
Ìÿüðèá äÿíèçè — Àðàëûã äÿíèçè, áÿçÿí äÿ Ãàðà äÿíèçÿ äåéèðëÿð.
49
Úÿáðàèë âÿ Ìèêàèë — Äèíè ìþâùóìè ìÿëàèêÿ àäëàðûäûð.
50
Ùÿôñÿ âÿ Çåéíÿá — Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí àðâàäëàðûíäàí èêèñèíèí
àäëàðûäûð.
51
Øåéõ — Áþéöê ãÿáèëÿ âÿ òÿðèãÿò áàø÷ûëàðûíà äåéèëèð. Øåéõ ùÿì äèíè âÿ
ùÿì äÿ èíçèáàòè áàø÷ûäûð.
52
Áèðèñè ñîðóøäó ãîúà Éÿãóáäàí:
Åé ãÿëáè íóð ñà÷àí àüûëëû èíñàí.
Áèð êþéíÿê èéèíè äóéäóí Ìèñèðäÿí
Êÿíàíäà ãóéóíó ýþðìÿäèí íÿäÿí?
Éÿãóá ìÿøùóð “Éóñèô âÿ Çóëåéõà” äàñòàíûíûí ãÿùðÿìàíû Éóñèôèí àòà-

ñûäûð. ßôñàíÿäÿ äåéèëèð êè, ùÿëÿ êè÷èê èêÿí áþéöê ãàðäàøëàðû ïàõûëëûã åäÿðÿê
(Êÿíàíäà) Éóñèôè ãóéóéà ñàëûá, àòàëàðûíà þëäö õÿáÿðèíè ýÿòèðìèøëÿð. Ëàêèí,
Éóñèô ãóéóäàí õèëàñ åäèëèá Ìèñðÿ àïàðûëûð, óçóí èçòèðàáëû ñÿðýöçÿøòäÿí ñîíðà î,
Ìèñðèí ùàêèìè îëóð. Àúëûã èëèíäÿ òÿñàäöôÿí îíóí éàíûíà ýÿëìèø þç ãàðäàøëàðû
âàñèòÿñè èëÿ êþéíÿéèíè àòàñûíà ýþíäÿðèð. Êþéíÿéèí ãîõóñóíó ýóéà Éÿãóá ùÿëÿ
êàðâàí Ìèñèðäÿí ÷ûõìàìûø ùèññ åòìèøäè.
Áó øåèðäÿ Ïåéüÿìáÿð “óçàãýþðÿíëèéèíèí” éàëàí âÿ óéäóðìà îëäóüóíà èñ-
òåùçà åäèëèð, ÷öíêè Éÿãóá ïåéüÿìáÿð Ìèñèðäÿ îüëóíóí êþéíÿéèíè ýþðäóéö
ùàëäà, éàõûíäà îíóí äöøäöéö ãóéóäà îíó ýþðìÿìèøäè.
53
Áÿëáÿê — Ôÿëÿñòèíäÿ ãÿäèì øÿùÿð îëìóøäóð, ùàçûðäà õÿðàáÿëèêëÿðè
ãàëìûøäûð.
54
“Âÿ íÿùíó àãðàáó èëåéùâ ìèí ùÿáëèë âÿðèä”. Ãóðàíäà áèð àéÿäèð. Ìÿ-
íàñû: “Ìÿí îíëàðà (èíñàíëàðà) áîéóíëàðûíûí øàù äàìàðûíäàí äà éàõûíàì”.
55
Âÿãô ìàëû — Ìÿñúèäÿ âÿ äèíè-õåéðèééÿ èäàðÿñèíÿ ìÿõñóñ îëàí ìàë,
ìöëêèééÿò.
56
Êóôÿ — Èðàãäà øÿùÿðäèð.
57
Íÿõëåéè-Ìÿùìóä — Ìÿêêÿíèí éàõûíëûüûíäà áèð ìÿíòÿãÿäèð. XII ÿñð
Àçÿðáàéúàí øàèðè ßôçÿëÿääèí Õàãàíè ãÿñèäÿëÿðèíèí áèðèíäÿ îíóí àäûíû ÷ÿêèð.
____________
58
Øåéõ ßáöë ôÿðÿú èáí Úþâçè (1115-1201) — “Áàüäàä íèçàìèééÿ” ìÿäðÿ-
ñÿñèíèí ìÿøùóð ìöÿëëèìè îëìóøäóð. Ìöõòÿëèô åëìëÿðÿ àèä ÿñÿðëÿðè âàð.
388

59
Ùÿíÿôè ìÿñëÿêè — Èñëàì äèíè òÿðèãÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð.
Ùÿíÿôè òÿðèãÿòè VIII ÿñðäÿ éàøàìûø, èñëàì äèíè òÿðèãÿòøöíàñëàðûíäàí áèðè îëàí
ßáó Ùÿíÿôè òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìûøäûð.
60
Áÿíè-ùèëàë — Ìÿêêÿíèí éàõûíëûüûíäà âàõòèëÿ êè÷èê éàøàéûø ìÿíòÿãÿñè
îëìóøäóð.
61
Áÿùðàì ÿýÿð ýóð îâëàéûá ýþðöíñÿ äÿ ãÿùðÿìàí,
Î, çÿèôäèð áèð ÷ÿéèðòêÿ ñöðöéÿí ãàðûíúàäàí.
Ìÿøùóð “Ñöëåéìàí âÿ ãàðûøãà” òÿìñèëèíÿ èøàðÿäèð. Éÿíè áèð ýóðó áöòþâ

øèøÿ òàõìàñû èëÿ øþùðÿòëÿíÿí Áÿùðàì, ÿñëèíäÿ þç áÿäÿíèíèí ÷ÿêèñèíäÿí ÷îõ-
÷îõ àüûð ÷ÿéèðòêÿ áóäóíó ýþòöðÿ áèëÿí ãàðûøãàäàí ãàò-ãàò çÿèôäèð.
62
Øàì— Ñóðèéà, Äÿìÿøã.
63
ßáó Ùöðåéðÿ — Ìÿùÿììÿä Ïåéüÿìáÿðèí éàõûí àäàìëàðûíäàí èäè. ßñë àäû
ßáäöð-ðÿùìàí èáí Ñÿõð ßçäèäèð Ïèøèêëÿðÿ ñîí äÿðÿúÿ éàõûíäàí ãàéüû ýþñòÿð-
äèéèíäÿí Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð òÿðÿôèíäÿí ßáó Ùöðåéðÿ, éÿíè ïèøèêëÿðèí àòàñû
ëÿãÿáèíè àëûá. Áó àäëà äà ìÿøùóð îëìóøäóð. 694-úö èëäÿ 78 éàøûíäà þëìöøäöð.
64
Áåéòöë — Ìöãÿääÿñ ÷þëö — Ôÿëÿñòèíäÿ Éåðóñÿëèì øÿùÿðè ÿòðàôûíäàäûð.
65
Òðàáëèñ — Ëèâàíäà øÿùÿðäèð.
66
Ìöðøöä âÿ Ìöðèä — Êå÷ìèø âàõòëàðäà îðòà ÿñðëÿðäÿ ÿäÿáè-äèíè òÿðèãÿò-
ëÿðèí áàø÷ûñû ìöðøöä (áþéöê), òàáåëÿðè èñÿ ìöðèä àäëàíäûðûëûðäû.
67
Ôèãù åëìè — Øÿðèÿòèí, äèíè ãàéäàëàðûí øÿðùèíäÿí áÿùñ åäèð.
68
“Áèð éàòìûøû áàøãà éàòìûø íåúÿ îéàäà áèëÿð?” — Ñÿäè áóðàäà XII ÿñð Øÿðã
êëàññèêëÿðèíäÿí “Ùÿäèãÿòöë-Ùÿãàèã” àäëû ÿñÿðèí ìöÿëëèôè, ìÿøùóð ñóôè Ñÿíàèíè
íÿçÿðäÿ òóòóð âÿ îíó òÿíãèä åäèð.
69
Õàíÿãàù — Äÿðèíøëÿðèí âÿ îíëàðûí øåéõëÿðèíèí òîïëàíäûãëàðû éåð.
70
Ñÿôà ãàðäàøëàðû — Îðòà ÿñðëÿðäÿ “Èõâàíè-ñÿôà” àäëû ìÿøùóð òÿðèãÿò ìÿú-
ëèñèíèí àäûäûð, ãàðäàøëûã âÿ áÿðàáÿðëèê îíëàðûí ÿñàñ øöàðû èäè.
71
Ñÿðÿíäèá — Ùèíäèñòàíûí úÿíóáóíäà Ñåéëîíäà øÿùÿðäèð.
72
Òÿãâà — Àëëàù õîôó, ÿäàëÿò, ðÿùèìäèëëèëèê. Áóðàäà äèí, èéìàí íÿçÿðäÿ
òóòóëóð.
73
Ãàïûíäàí éåääè ðÿíý ïÿðäÿ, ýÿë, àñìà,
Ñÿíèí êè åâèíäÿ áèðúÿ ùÿñèð âàð!
Éÿíè þç äàõèëè õàñèééÿò âÿ õàðàêòåðèíè ýèçëÿòìÿéÿ íÿ ãÿäÿð ñÿé ýþñòÿðñÿí

äÿ, î éåíÿ öçÿ ÷ûõàúàãäûð.
74
Ùàòÿìè-Òàè — Øÿðã õàëãëàðû ÿäÿáèééàòûíäà ÿí ñÿõàâÿòëè âÿ ãîíàãúûëëûã-
____________
äà ìèñèëñèç íöìóíÿ ýþñòÿðÿí øÿõñ êèìè ìÿäù îëóíóð. Äåéèëäèéèíÿ ýþðÿ, ßðÿ-
áèñòàíûí Òàè ãÿáèëÿñèíäÿí îëäóüó ö÷öí ùÿìèí ëÿãÿáëÿ ìÿøùóðäóð.
389

75
Ùÿëÿá — Ñóðèéàäà øÿùÿðäèð.
76
Ôèðîóí âÿ Ùàìàí — Ãÿäèì Ìèñðèí ÿôñàíÿâè ùþêìäàðûäûð.
77
ßðäÿøèð Áàáÿêàí (226-240) — Ñàñàíè ñöëàëÿñèíèí áàíèñè ùåñàá åäèëèð.
78
Âàñèò — Èðàãäà øÿùÿðäèð. Äåéèëäèéèíÿ ýþðÿ î, Áàüäàäëà Áÿñðÿ àðàñûíäà
îðòà ìÿñàôÿäÿ îëäóüóíäàí Âàñèò (âÿñÿò) éÿíè îðòà àäûíû àëìûøäûð.
79
Òàòàð ìöùàðèáÿñè — XIII ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ áàø âåðÿí ìîíãîë ùöúóìó
íÿçÿðäÿ òóòóëóð.
80
Èñêÿíäÿðèééÿ — Ìèñèðäÿ øÿùÿðäèð.
81
Ìóñà — Äèí òàðèõèíäÿ ìÿøùóð ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðèäèð. “Òþâðàò” àäëû
øÿðèÿò êèòàáû ýóéà Àëëàù òÿðÿôèíäÿí îíóí ö÷öí ýþéäÿí åíìèøäèð. Ìèëàäèäÿí
ÿââÿë 1571-úè èëäÿ äîüóëóá, 1451-úè èëäÿ âÿôàò åòäèéè ãåéä îëóíóð. “Ìóñà”
ñþçöíöí ëöüÿâè ìÿíàñû Èáðàíè äèëèíäÿ “Ñóäàí õèëàñ îëìóø” äåìÿêäèð.
82
Áÿñðÿ — Èðàíäà øÿùÿðäèð.
83
Êèø àäàñû — Ôàðñ êþðôÿçèíäÿ àäàäûð.
84
Ðóì — Áèçàíñ.
85
...×ÿêñÿí Êÿéàí êàìàíûíû ôÿëÿê òóòóá ñàõëàéàð.
Áóðàäà Êÿéàí øàùëàðû õàíÿäàíû íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Åéíè çàìàíäà Êÿéàí
ñþçö áþéöê ìÿíàñûíû äà èôàäÿ åäèð.
86
Áÿêòàø — àüà, úÿíàá äåìÿêäèð. Õèëáàø èñÿ Ñàìàíèëÿð (875-999) äþâ-
ðöíäÿ âÿ îíäàí ÿââÿë ñàðàé õèäìÿò÷èëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ âÿçèôÿ äÿðÿúÿñè èäè.
87
Ìöñÿëëà — Øèðàçäà ñÿôàëû áèð éåðäèð êè, ìÿøùóð Èðàí øàèðè Ùàôèçèí ãÿáðè äÿ
îðàäàäûð.
88
ßçöäöääþâëÿ ìÿãáÿðÿñè — “Ýöëöñòàí”ûí 1310-úó ùèúðè (øÿìñè) òàðèõëè
Òåùðàí íÿøðèíäÿ íàøèðèí ãåéäèíÿ ýþðÿ, ßçöäöääþâëÿ Äåéëÿìèíèí òèêäèðäèéè
ìÿãáÿðÿ îëìàëûäûð.
89
Ñóôè — äÿðâèø, äöíéà íåìÿòëÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêèá, ÿáÿäè àëÿì, àõèðÿò, Àëëàùà
ãîâóøìàã èäåéàñû èëÿ éàøàéàí, òÿðêè-äöíéà; ñóôèëÿð þç ÿãèäÿëÿðè åòèáàðèëÿ
ìöõòÿëèôäèð.
90
Ùÿêèì Úàëèíóñ — Ãÿäèì éóíàí ôèëîñîôëàðûíäàíäûð.
91
Ñÿùáàíè-Âàèë — Èñëàìèééÿòèí èëê äþâðöíäÿ ìÿøùóð ÿðÿá íàòèãè âÿ àëèìèäèð.
92
Ùÿñÿí Ìåéìÿíäè (õàúÿ ßùìÿä èáí Ùÿñÿí Ìåéìÿíäè) Ñóëòàí Ìàùìóä
Ãÿçíÿâèíèí âÿçèðè èäè.
93
Õÿòèá ßáöëôÿâàðèñèí êîáóä ñÿñè ÷ûõàíäà,
Àíãûðòûñû Èñòÿõðäÿ ãàëà éûõàð áèð àíäà
“ßáöëôÿâàðèñ” ÿðÿáúÿ åøøÿéÿ âåðèëÿí ìÿúàçè àääûð, àòûí àòàñû äåìÿêäèð.
Éåðè ýÿëäèêäÿ éóõàðûäàêû ìÿçìóíäà ìÿñÿë ÷ÿêèëèð.
94
Èñòÿõð — Èðàíäà øÿùÿðäèð.
____________
95
Ñèíúàð — Èðàãäà øÿùÿðäèð.
96
Àéàç — Ñóëòàí Ìàùìóäóí ÿí ñåâèìëè ãóëó èäè.
390

97
“...êÿáèíè öçöíäÿí ÷îõ ãîúàëìûø ãàéûíàíàñû îíóí åâèíäÿ éàøàìàëû
îëäó”. Øÿðèÿòÿ ÿñàñëàíàí êÿáèí ÿñëèíäÿ ãàäûíûí áèð ÿìòÿÿ ìàëû êèìè àëûíûá-
ñàòûëìàñûíû ðÿñìèëÿøäèðÿí áèð ñÿíÿääèð. Ñþçöí áóðàäàêû ìÿíàñû Àçÿðáàéúàí
äèëèíäÿ ìåùð ñþçö èëÿ äàùà ÷îõ èôàäÿ îëóíóð. Åâëÿíÿí øÿõñ êÿáèí êÿñäèðäèêäÿ
ìöÿééÿí ìÿáëÿüäÿ (áó ÿñàñÿí ãûçûë, éàõóä ìàë-ãàðà èëÿ îëóð) ãàäûí ö÷öí
ìåùð âåðäèéèíè ãåéä åäèðëÿð. ßýÿð î àðâàäû áîøàñà, ùÿìèí âÿä îëóíìóø ìÿá-
ëÿüè, éàõóä ìàë-ãàðàíû ãàäûíà âåðìÿëèäèð.
98
Òÿìóç — Êå÷ìèø òÿãâèìäÿ èéóë àéûíà ìöãàáèë, éàéûí ÿí èñòè àéûäûð.
99
Ìÿùÿììÿä Õàðÿçìøàù — XIII ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ Îðòà Àñèéà Õàðÿçìøàù
äþâëÿòèíèí àõûðûíúû ùþêìäàðûäûð. ×èíýèç ãîøóíó èëÿ ãÿùðÿìàíúàñûíà âóðóøìàñû
èëÿ ìÿøùóðäóð.
100
Êàøüÿð — Ãÿðáè ×èíäÿ øÿùÿðäèð, åéíè çàìàíäà âèëàéÿò ìÿðêÿçèäèð.
101
Çÿìÿõøÿðè — Ìÿøùóð ÿðÿá ôèëîëîãó (1075-1144).
102
Çåéä âÿ ßìð — ßðÿá ãðàììàòèêà êèòàáëàðûíäà ìèñàëëàðäà ÷îõ èøëÿíÿí
àäëàðäûð.
103
Õÿôàúÿ — Ìÿêêÿ çÿââàðëàðûíà òåç-òåç áàñãûí åäÿí êþ÷ÿðè ÿðÿá òàé-
ôàëàðûíäàí áèðè.
104
Èääÿ — Ãàäûíûí áîøàíäûãäàí ñîíðà 3 àé 10 ýöí ýþçëÿìÿëè îëäóüó ÿëàâÿ
âàõò. Î, àíúàã áó ìöääÿò ãóðòàðäûãäàí ñîíðà éåíèäÿí ÿðÿ ýåäÿ áèëÿð.
105
Ñöùåéë — Ýþéöí úÿíóá äàèðÿñèíäÿ ÿí ïàðëàã óëäóçóí àäûäûð.
106
Àãóø âÿ Àðñëàí — Ìÿøùóð ãóë âÿ ÿí ÷îõ éàéûëìûø òöðê àäëàðûíäàíäûð.
107
Ðàùèá — Áöòöí ùÿéàòûíû êèëñÿäÿ ãàïàëû äèíè õèäìÿòÿ, èáàäÿòÿ ñÿðô åäÿí
êèëñÿ õèäìÿò÷èëÿðè.
108
Ñàëåùèí äÿâÿñè âÿ Äÿúúàëûí åøøÿéè — Ñàëåù ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ êå÷ìèø
ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðèñè ùåñàá åäèëèð. Î èáàäÿòÿ ÷àüûðäûüû õàëãûí òÿëÿáè öçðÿ
ÿí ïàðëàã, ÿëâàí ðÿíýëè áèð äÿâÿ çöùóð åòäèðìÿêëÿ ìþúöçÿ ýþñòÿðìèøäèð. Äÿú-
úàë èñÿ ýóéà ãåéá îëìóø XII èìàìûí çöùóðóíäàí ÿââÿë åøøÿê áåëèíäÿ ýÿ-
ëÿúÿê, éàëàíäàí þçöíö ïåéüÿìáÿð åëàí åäÿúÿêäèð. Ñàëåùèí äÿâÿñè íÿ ãÿäÿð
òÿìèç âÿ ýþçÿë ñàéûëàðñà, Äÿúúàëûí åøøÿéè äÿ î ãÿäÿð íàòÿìèç âÿ ìóðäàð
ùåñàá åäèëÿð.
109
Íóùóí Òóôàíû — Ýóéà ÿí ãÿäèì äþâðëÿðäÿ ïåéüÿìáÿð Íóù þç òàéôàñûíû
éöç èëëÿðëÿ äèíÿ ÷àüûðìûø, ãÿáóë åòìÿìèøëÿð, àõûðäà áþéöê áèð òóôàí îëìóø, ñó
áöòöí äöíéàíû áàñûá ìÿùâ åòìèø, àíúàã Íóùóí ÷àüûðûøûíû ãÿáóë åäèá îíóí áþ-
éöê ýÿìèñèíÿ ìèíÿíëÿð ñàëàìàò ãàëìûøëàð.
110
Áèëÿãàí, éàõóä Áåéëÿãàí — Àüúàáÿäè éàõûíëûüûíäà, õÿðàáÿëèéè ùàçûðäà
ìþâúóä îëàí ìÿøùóð Îðÿíãàëà øÿùÿðèíèí êå÷ìèø àäûäûð. V ÿñðäÿ áèíàñû ãî-
éóëìóø, 1221-úè èëäÿ ×èíýèç ãîøóíëàðû òÿðÿôèíäÿí äàüûäûëàðàã, óøàãäàí
áþéöéÿ áöòöí ÿùàëèñè ãûëûíúäàí êå÷èðèëìèøäèð. XV ÿñðÿ ãÿäÿð øÿùÿð òàì âèðàíÿ
____________
ùàëûíäà ãàëìûøäûð. Ýþðöíöð Ñÿäè áóðàäà ìîíãîëëàðäàí ÿââÿë øÿùÿðèí àáàä
âàõòûíäà îëìóøäóð.
391

111
Ìÿðäÿøò (Ìÿðâäÿøò) — Èðàíäà éåð àäûäûð. ×èíè ãàáëàð áèøèðìÿê ö÷öí éà-
ðàðëû ìÿäÿí òîðïàüû èëÿ çÿíýèíäèð.
112
Èáðàùèì — Ìÿùÿììÿääÿí ÿââÿëêè ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðèñèíèí àäûäûð.
Î, Ìÿêêÿäÿ èñëàìèééÿòäÿí ÿââÿë ìöãÿääÿñ ñàéûëàí áöòëÿðè ãûðìàãäà âÿ òÿù-
ãèð åòìÿêäÿ øþùðÿò ãàçàíìûøäûð.
113
Àáè-ùÿéàò — Äèðèëèê ñóéó, ýóéà Çöëìÿò ñÿôÿðèíäÿ Èñêÿíäÿð áó ñóéó
àõòàðûá òàïìàìûø, Õûçð àäëû ïåéüÿìáÿð èñÿ îíó òàïûá è÷ìèø âÿ ÿáÿäè îëàðàã
éàøàéûð.
114
Èìàì Ìÿùÿììÿä Ãàçàëû — Çåéíÿääèí ßáó Ùàìèä Ìÿùÿììÿä èáí
ßùìÿä Òóñè XII ÿñð ôàðñ ðóùàíè àëèìëÿðèíäÿíäèð (1058-1111). Áàüäàääà
Ìÿäðÿñåéè-Íèçàìèééÿäÿ ìöÿëëèìëèê åòìèøäèð.
115
Àüàú — Êå÷ìèøäÿ Àçÿðáàéúàíäà âÿ åëÿúÿ äÿ áöòöí Ãàôãàçäà 7 êèëî-
ìåòðÿ áÿðàáÿð îëàí ìÿñàôÿ âàùèäèäèð.
116
Úÿìøèä — Ãÿäèì Èðàí òàðèõèíäÿ Ïèøäàäèëÿð ñöëàëÿñèíèí äþðäöíúö ïàä-
øàùû ñàéûëûð.
____________
392

ËÖÜßÒ
À Áèêàð — èøñèç; àâàðà; ìÿíàñûç.

Áèãÿðàð — àðàìñûç áèøÿê — øöüùÿñèç
Àáèä — èáàäÿòêàð Áèìàð — õÿñòÿ, àçàðëû.
Àáè-ùåéâàí — ÿôñàíÿâè äèðèëèê ñóéó. Áèñÿìÿð — ôàéäàñûç; ñÿìÿðÿñèç; ìÿ-
Àôÿò — 1) áÿëà, ìöñèáÿò, 2) ìÿú. ýþçÿë. íàñûç.
Àüàç åòìÿê — áàøëàìàã Áèøå — ìåøÿ
Àùÿñòÿ — éàâàø, àñòà. Áöíéàä — áèíà, ÿñàñ, òÿìÿë.
Àí — âàõò, ëÿùçÿ, ñàíèéÿ.
Àðàìè-úàí — úàí ðàùàò åäÿí; ìÿøóãÿ, Ú
ñåâýèëè.
Àøèãè-úàíáàç — åøãè óüðóíäà ùÿð äÿð- Úàíáàç — úàíûíäàí ãîðõìàéàí, úàíû
äÿ, ùÿð òÿùëöêÿéÿ ãàòëàøàí àøèã. èëÿ îéíàéàí.
Úàíè-ïàê òÿìèç öðÿê
Á Úÿùë — àâàìëûã
Úÿíý — ìöùàðèáÿ, âóðóøìà.
Áàä — êöëÿê, éåë, ðóçýàð. Úèë — ãàìûøûí ùÿñèð òîõóíàí áèð íþâö
Áàäè-ñÿáà — õÿôèô éåë, íÿñèì. (“ëûü” äà äåéèëèð)
Úîìÿðä — öðÿéè ýåíèø
Áàäèéåéè-ùèúðàí — àéðûëûã áàäÿñè
Úþâð — çöëì
Áàê — ãîðõó
Áåéòöëùÿðàì — Êÿáÿ, Ìÿêêÿ øÿùÿ-
×
ðèíäÿ ìöñÿëìàíëàðûí ìÿáÿäè.
Áÿäõàù — ïèñ íèééÿòëè ×àù — ãóéó; ÷àùè-çÿíÿõäàí — ÷ÿíÿ
Áÿäíàì — ïèñ àä, òÿùãèð îðòàñûíäàêû ÷óõóð.
Áÿäð — äîëüóí àé, îí äþðä ýåúÿëèê àé, ×àê (åéëÿìÿê) — éûðòìàã, ïàðàëàìàã.
áàõ: ùèëàë. ×ÿíý — àðôà íþâöíäÿí ìóñèãè àëÿòè;
Áÿãà — äàèìèëèê, ÿáÿäèëèê. ïÿíúÿ, úàéíàã.
Áÿíè-àäÿì — Àäÿì þâëàäëàðû ×þâýàí — úûäûðäà àò öñòöíäÿí òîï òó-
Áÿðáÿò — ÷àëüû àëÿòè, ãîïóç. òóá àëìàã âÿ ãà÷ûðìàã ö÷öí èøëÿ-
Áÿðÿùìÿí — ùèíäëèëÿðèí ãÿäèì äèíè äèëÿí óúó ÿéðè àüàú.
îëàí áðàùìà äèíèíÿ òàáå àäàì; áó
äèíèí ðóùàíè ðÿèñè. Ä
Áÿççàç — òîõóúóëóã ìÿìóëàòû ñàòûúûñû
Áèäàä — àìàíñûçëûã, çöëì, ÿäàëÿòñèçëèê. Äàðöññÿëàì — Áàüäàä øÿùÿðèíèí êþù-
Áèäèë — öðÿêñèç, ãÿìëè; àøèã, åøãäÿí íÿ àäû.
____________
ÿðèéÿí. Äÿáèëãÿ — ùÿðáèëÿðÿ ìÿõñóñ äÿìèð
Áèùàñèë — íÿòèúÿñèç, ñÿìÿðÿñèç. ïàïàã, ìèüôÿð.
393

Äÿô — óçàãëàøäûðìà ßòà — áÿõøèø
Äÿðáàí — ãàïû÷û ßééàð — ùèéëÿýÿð, ùèéëÿáàç, õàëãû
Äÿðáÿäÿð — àâàðà àëäàäàí, ôûðûëäàã÷û; ìÿú. àëäàäûúû
Äÿââàð — äþâðåäÿí, ôûðëàíàí (“äÿáèë- ýþçÿë.
ãÿ”äÿí ñîíðà)
Äèëàðàì — öðÿê ñàêèò åäÿí, êþíëö ðà- Ô
ùàòëàíäûðàí ýþçÿë.
Äèëäàð — ñíâýèëè, ìÿøóãÿ. Ôàñèã — èêèöçëö, ùèéëÿýÿð
Äèëèñòàí — âàëåù åäÿí Ôàçèë — áèëèêëè, àëèì
Äèëðóáà — öðÿê à÷àí, êþíöë àëàí, ùÿð Ôÿäà — ãóðáàí
êÿñè þçöíÿ ìÿôòóí åäÿí ýþçÿë, Ôÿãèù — èñëàì ùöãóãøöíàñû, øÿðèÿò
äèëáÿð. ãàíóíëàðû àëèìè.
Äèëøàä — øÿí Ôÿðìàíðÿâà — ùþêìäàð; ÿìðè éå-
Äèíàð — ãÿäèìäÿ ãûçûë ïóë. ðèéÿí.
Äèðùÿì — äÿéÿðè èéèðìè ãÿïèéÿ éà- Ôÿðçàíÿ — àëèì, áèëèêëè, àüëû, åëìè èëÿ
õûí êþùíÿ ýöìöø ïóë. ñå÷èëÿí.
Äöøâàð — ÷ÿòèí, ìöøêöë. Ôÿòòàí — ùåéðÿòëÿíäèðèúè
Å Ý
Åùñàí — õåéèðõàù, ìÿðùÿìÿò Ýÿáð — àòÿøïÿðÿñò; äèíñèç

Åùòèçàç — òèòðÿéèø, òèòðÿìÿ. Ýÿíú — õÿçèíÿ
Åòèäàë — ÿäàëÿòëèëèê, ùÿð èêè òÿðÿôäÿ Ýèðèáàí — éàõà; ÷àêè-ýèðèáàí — éà-
áÿðàáÿðëèê; îðòà ùàë, ìþòÿäèëëèê. õàíûí éûðòûëìàñû.
Åçàç — ÿçèçëÿìÿ, ÷îõ ùþðìÿò åòìÿ. Ýèðéàí — àüëàð
Ýöëÿíäàì — áÿäÿíè ýöë êèìè îëàí
ß ýþçÿë, äèëáÿð.
Ýöìáÿä — ýöìáÿç
ßúç — àúèçëèê, çÿèôëèê. Ýöíáÿäè-äÿââàð — ôÿëÿê, àñèìàí
ßäàâÿò — äöøìÿí÷èëèê Ýöçÿð — êå÷ìÿ, ýÿëèá-ýåòìÿ.
ßôêàð — ôèêèðëÿð, íèééÿòëÿð.
ßüéàð — ðÿãèá, éàä Ù
ßëÿô — îò
ßëÿñò — äèíè òÿñÿââöðÿ ýþðÿ èíñàí éà- Ùÿáèá — äîñò; ñåâèëÿí, ñåâýèëè.
ðàäûëûøûíûí èáòèäàñû; ÿçÿë. Ùÿäéàí — ñàéûãëàìà
ßíàì — áÿõøèø Ùÿìäÿðä — äîñò
ßíúàì — ñîí, íÿùàéÿò, íÿòèúÿ. Ùÿðàìè — éîë êÿñÿí; ùÿðàìè ýþç —
ßíäèøÿ — ôèêèð öðÿéè ìÿôòóí åäÿí ýþçÿë ýþçëÿð.
____________
ßðìÿüàí — ùÿäèééÿ, ïåøêÿø. Ùèëàë — àéïàðà; ëàêèí ìÿòíäÿ: “äþíöð
ßñÿñ — ýåúÿ ãàðîâóë÷óñó. èíñàíëàðûí áÿäðè ùèëàëÿ” ìèñðàñûí-
394

äà áÿäð — êþê, òîõ èíñàíëàðûí äîë- Èçòèðàá — ùÿéÿúàí
üóí, ýèðäÿ ñèôÿòè; ùèëàë — àúëûãäàí Èççÿòè-èêðàì — ìÿíëèê
àðûãëàìûø èíñàíëàðûí çÿèô, èíúÿëìèø
öçö äåìÿêäèð. Ê
Ùóøéàð — àéûã; àüûëëû; à÷ûã ôèêèðëè.
Ùöúðÿ — ìîëëàõàíà âÿ ìÿäðÿñÿäÿ Êàìèéàá — õîøáÿõò, àðçóñóíà ÷àòàí
äÿðñ îõóíàí îòàã Êàí — ìÿäÿí
Ùöììÿò — úÿùä Êåúàâÿ — ñàðàé õàíûìëàðû ö÷öí õö-
ñóñè äöçÿëäèëìèø ñÿééàð òÿõò
Õ Êåðäèüàð — Àëëàù, éàðàäàí
Êÿðÿì — úîìÿðäëèê, ëöòô, àëèúÿíàáëûã.
Õàúÿ — àüà, ñàùèá Êÿðýÿäÿí (êÿðýÿäàí) — áóéíóçó
Õàëè — áîø áóðíó öñòöíäÿ îëàí áþéöê âÿùøè
Õàìóø — ñóñìóø ùåéâàí.
Õàíÿýàù — ðèíäëÿðèí òîïëàíäûüû éåð Êèðäàð — ÿìÿë, èø, ùÿðÿêÿò òÿðçè,
Õàð1 — àë÷àã, ùÿãèð, çÿëèë. äàâðàíûø.
Õàð2 — òèêàí, ýöë òèêàíû. Êóé — éóðä. Éåð, âÿòÿí.
Õÿôèééÿ — ýèçëè àýåíò Êöáàð — çàäÿýàí, øÿùÿð äþâëÿòëèñè
Õÿðçþùðÿ — åøøÿê, ãàòûð êèìè îò éåéÿí
ùåéâàíëàð ö÷öí éàðïàüû çÿùÿðëè Ã
áèð àüàú.
Õèëãÿò — éàðàíûø Ãàðàãóëàã — ãàðîëàã, âàøàã
Õèðãÿ — äÿðâèøëÿðèí öñò ýåéèìè; Ãàçè — äèíè ìÿùêÿìÿ ðÿèñè.
êþùíÿ ãàáà ïàëòàð. Ãÿääàð — ìÿðùÿìÿòñèç, çàëûì; õàèí.
Õèñëÿò — òÿáèÿò, õàñèééÿò. Ãÿëÿíäÿð — äÿðâèø
Õóäà — Àëëàù Ãÿìÿð — àé.
Õóäïÿñÿíä — þçöíöñåâÿí Ãÿðèã — ãÿðã îëàí, òÿëÿô îëàí, ñóäà
áîüóëàí
È Ãÿçàë — úåéðàí
Ãÿçÿëõàí — ãÿçÿë îõóéàí.
Èáàðÿò — èáàðÿ; áèð èôàäÿíèí ìÿíà- Ãóáàð — òîç
ñûíäàí êÿíàð øÿêëè. Ãóð — çåáð
Èáëèñ — øåéòàí; õÿáèñ àäàì; ãóðàíäà
øÿð àëëàùû. Ì
Èôôÿò — íàìóñ, ãàäûíûí èñìÿòè. Àáûðû.
Èãàìÿò — îòóðìà, ñàêèí îëìà. Ìåùìàí — ãîíàã
Èëòèìàñ — õàùèø Ìåùðàá — êÿáÿéÿ èñòèãàìÿòëÿíìèø
Èñòèüôàð — ýöíàùëàðûíûí ÿôâèíè èñòÿ- ëþâùÿ
____________
ìÿ; òþâáÿ åòìÿ. Ìÿúðóù — éàðàëû
Èçùàð — åòèðàô Ìÿùçóí — êÿäÿðëè, ùöçíëö
395

Ìÿëàë — ãÿì, ãöññÿ, êÿäÿð. Íåéøÿêÿð — øÿêÿð ãàìûøû.
Ìÿëùÿì — äÿðìàí Íÿäàìÿò — ïåøìàí÷ûëûã
Ìÿðÿç — õÿñòÿ Íÿõë — õóðìà àüàúû
Ìÿñàôÿò — ìÿñàôÿ, èêè éåð àðàñûíäàêû Íÿãèá — ãÿáèëÿ ðÿèñè; ãþâì âÿ éà ãÿ-
óçàãëûã. áèëÿíèí ÿúäàäûíû (øÿúÿðÿñèíè) áèëÿí.
Ìÿñêÿí — îòóðóëàí éåð, éàøàéûø éåðè. Íÿñèìè-ñÿáà — áàõ: áàäè-ñÿáà âÿ
Ìèçðàã — íèçÿ ñÿáà.
Ìîèçÿ — íÿñèùÿò Íÿñðàíè — õðèñòèàí, õà÷ïÿðÿñò
Ìóíèñ — äîñò, éàõûí éîëäàø, ìåùðè- Íèôðèí — ëÿíÿòëÿíìÿ, áÿä äóà.
áàí àäàì. Íèýàð — øÿêèë, ðÿñì; ýþçÿë, ñåâýèëè.
Ìöúàâèð — ìÿáÿääÿ éàøàéûá, èáàäÿò Íèãàá — þðïÿê
åäÿí; ãîíøó. Íöìàéàí âÿ íÿìàéàí — ýþðöíÿí,
Ìöääÿè — èääèà÷û, òÿëÿá åäÿí àøèêàð, ýþç ãàáàüûíäà îëàí.
Ìöÿììà — ýèçëè ñþç
Ìöÿððèô — áèëäèðÿí, òàíûø åäÿí, ìÿ- Ï
ëóìàò âåðÿí.
Ìöôëèñ — âàðû ÿëäÿí ýåòìèø Ïàáÿíä — áàüëû, àñûëû
Ìöüèëàí — òèêàíëû êîë íþâö, äÿâÿòè- Ïàäçÿùð — ÿêñçÿùÿð, çÿùÿðÿ ãàðøû
êàíû; õàðè-ìöüèëàí — ìöüèëàí Ïàðà — éàðàëû
òèêàíû. Ïàðãó — ãó òöêö
Ìöõÿííÿñ — ãîðõàã Ïàðñ — ôàðñ
Ìöìòàç — ñå÷èëìèø, ñå÷èëÿí, áàøãàëà- Ïàñèáàí — ýþçÿò÷è
ðûíäàí ôÿðãëÿíÿí; äèëáÿðè-ìöìòàç Ïåéêàí — îõóí, íèçÿíèí óúóíäà îëàí
— åøñèç ýþçÿë. èòè äÿìèð.
Ìöíòÿõÿá — ñå÷èëìèø. Ïåéìàí — âÿä. Âÿäÿ, øÿðò, ñþç
Ìöðüè-ñÿùÿð — ñÿùÿð ãóøó, áöëáöë âåðèá-àëìà.
Ìöðöââÿò — èíñàíëûã Ïÿðè÷þùðÿ — ïÿðè öçëö
Ìöñàôèð — ãîíàã; éîë÷ó, ñÿôÿð åäÿí. Ïÿðèâàðè — ïÿðè òÿê
Ìöñÿââèð — òÿñâèð åäÿí; ðÿññàì, ñó- Ïÿðö áàë — ãàíàä, ãîë-ãàíàä; ìÿú.
ðÿò ÷ÿêÿí. Àçàäëûã.
Ìöòðèá — ÷àëüû÷û. Õàíÿíäÿ, ñàçÿíäÿ. Ïÿñÿíä — áÿéÿíìÿ
Ìöçòÿðèá — èçòèðàáëû, ÿçàá ÷ÿêÿí. Ïÿñò — àë÷àã
Ïöíùàí — ýèçëè
Í
Ð
Íàäàí — õÿáÿðñèç
Íàôÿ — ìöøê âåðÿí úåéðàíûí ýþáÿ- Ðàç — ñèðð.
éèíäÿ îëàí ìöøê êèñÿúèéè. Ðåùëÿò — ýåòìÿê, êþ÷ìÿê
____________
Íåéèñòàí — ãàìûøëûã. Ðèããÿò — èíúÿëèê, ùÿññàñëûã, ãÿëá èí-
Íåéñàí — éàç éàüûøû úÿëèéè.
396

Ðèíä — ãåéäñèç, ãÿìñèç, àðñûç Ø
Ðèøÿ — êþê
Ðèçâàí — úÿííÿò áàüû; úÿííÿò áàüëà- Øàõÿ — áóäàã.
ðûíûí ãàðîâóë÷óñó. Øàì — àõøàì; ýåúÿ.
Ðóùè-ðÿâàí — ýåäÿí ðóù; ìÿú. Øÿáíÿì — øåù
Ñåâýèëè. Øÿùðèéàð — ùþêìäàð, øàù, ìÿëèê.
Ðóõñàð — öç Øÿòàðÿò — øóõ
Ðóçèýàð — äþâðàí
Ò
Ñ
Òåøíÿ — ñóñóç
Ñàùèáõàíà — åâ ñàùèáè Òÿáÿð — áàëòà.
Ñàùèá-úàìàë — ýþçÿë, úàìàëëû Òÿáèë — íàüàðà
Ñàðûã — ÿììàìÿ Òÿùÿììöë — äþçöì
Ñàðèáàí — äÿâÿ÷è, êàðâàí ñöðÿí. Òÿìáóð — ìóñèãè àëÿòè
Ñåéä — îâ. Òÿí — áÿäÿí, âöúóä, ÿíäàì.
Ñåéãÿë — àëàëàìà Òÿðñà — ðàùèáÿ, õðèñòèàí ãàäûí
Ñÿáà — éöíýöë âÿ ñÿðèí éåë. Òÿâàí — òàãÿò, ãöââÿò; ñÿáðö òÿâàí âÿ
Ñÿúúàäÿ — ñÿúäÿ îëóíàí éåð òàáö òÿâàí — äþçöì, äþçöìëöëöê.
Ñÿãëàá — ñëàâéàíëàð; ñëàâéàí þëêÿñè. Òÿâàçþ — áàøûàøàüû
Ñÿìÿíäÿð — îääà éàíìàéàí ÿôñà- Òèôèë — óøàã
íÿâè áèð ùåéâàí. Òîâùèä — Àëëàùûí òÿêëèéè
Ñÿíà — òÿðèô, ìÿäù. Òöôëè-ýöëöñòàí — êþðïÿ ýöë-÷è÷ÿê,
Ñÿíóáÿð — ýþçÿë òóìóðúóã
Ñÿðôö íÿùâ — ìîðôîëîýèéà âÿ ñèíòàê- Òöðôÿ — ÿí ÿëà, ÿí ýþçÿë
ñèñ, ãðàììàòèêà.
Ñÿðýÿðäàí — àâàðà Ó
Ñÿðùÿíý — ïîëêîâíèê
Ñÿðâ — ìÿú. Ýþçÿë, óçóí áîéëó, äèëáÿð. Óä — Ùèíäèñòàíäà áèòÿí áèð úèíñ àüàú
Ñÿðâÿð — áàø÷û âÿ îíóí îäóíó, éàíäûðûëàíäà õîø
Ñÿðâè — ùÿìèøÿáàùàð àüàúû. èé âåðèð; ÷àëüû àëÿòè.
Ñÿðâíàç — áîéëó-áóõóíëó ýþçÿë ãàäûí.
Ñÿòùèõàê — éåð öçö Â
Ñÿééàä — îâ÷ó.
Ñèì — ýöìöø; ñèìö çÿð — ãûçûë-ýöìöø. Âàäè — äÿðÿ
Ñèïÿð — ãàëõàí. Âàèç — ìîèçÿ åäÿí, ìîëëà
Ñîõÿíâÿð — øàèð, éàçû÷û Âÿôàêàð — âÿôàëû
____________
Ñþâäàýÿð — òàúèð, ýÿçÿéÿí òàúèð. Âÿñô — òÿðèô
Ñóè-çÿíí — ïèñ íèééÿò Âèçðöâÿáà — ýöíàù
397

Ç çÿáÿð — “ÿ” ñÿñëèñèíè áèëäèðÿí
èøàðÿ, ôÿòùÿ. Áóðàäà: äÿéèøäèðÿ
Çàðö çÿëèë — çÿèô, áÿäáÿõò, áè÷àðÿ, áèëìÿç çèðè-çÿáÿðäÿí. Îí ìèí
çèëëÿòäÿ îëàí. àäàì ýÿëèá âåðñÿ ÿë-ÿëÿ. — éÿíè
Çÿùè — íÿ ýþçÿë. Íÿ éàõøû! (íèäà.) éàçûéà ïîçó, îëàúàüà ÷àðÿ éîõäóð.
Çÿõèðÿ — åùòèéàò Çöùÿë — ýöíÿø àëÿìè óëäóçëàðûíûí
Çÿããóì — àüó àüàúû; ìåéâÿñè àúû áèð àëòûíúûñû; ýþçëÿ ýþðöíÿíëÿðèí ÿí
àüàú; ìöñÿëìàíëûüà ýþðÿ úÿùÿí- óúàñûäûð, ÿñàòèðÿ ýþðÿ, íÿùñëèê âÿ
íÿìäÿ áèòÿí ìåéâÿñè çÿùÿðëè àüàú. áÿäáÿõòëèê óëäóçóäóð.
Çÿð — ãûçûë. Àëòóí. Çöííàð — õðèñòèàí ðóùàíèëÿðèíèí
Çèíùàð — àìàí, åùòèéàòëû îë, ýþçëÿ! áàüëàäûüû ìöÿééÿí ðÿíýëè ãàáà
Çèð-çÿáÿð — çèð ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà ãûñà ãûëäàí ãóðøàã.
“è” ñÿñëèñèíè áèëäèðÿí èøàðÿ, êÿñðÿ;
398

ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ
Ñÿäè: ùÿãèãÿò âÿ ýþçÿëëèê øàèðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Áóñòàí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Ýöëöñòàí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Ëèðèê øåèðëÿð. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

Ãÿçÿëëÿð. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
Ðöáàèëÿð. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Ãèòÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Ãåéäëÿð âÿ øÿðùëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Ëöüÿò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
____________
399

Áóðàõûëûøà ìÿñóë: ßçèç Ýöëÿëèéåâ
Òåõíèêè ðåäàêòîð: Ðþâøÿí Àüàéåâ
Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì: Íÿðýèç ßëèéåâà
Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ
Êîððåêòîð: Ïÿðèíàç Ñÿìÿäîâà
Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 19.08.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 09.11.2004.

Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 25. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 228.
Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.
____________

(Kitabyurdu - Org) - Sedi Sirazi Secilmis Eserleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(Kitabyurdu - Org) - Sedi Sirazi Secilmis Eserleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÑßÄÈ ØÈÐÀÇÈ

____________ “ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”

downloaded from KitabYurdu.org

Ôàðñúàäàí òÿðúöìÿ åäÿíëÿð:

“Áóñòàí” ÿñÿðè Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿ

Þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Ìÿñèàüà Ìÿùÿììÿäè

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Îí ö÷öíúö éöçèëëèéèí îðòàëàðûíäà — ìöñÿëìàí äöíéàñûíûí øÿðãäÿí äàüûäûúû

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Äîëàøäûì äöíéàíû, ñÿéàùÿò åòäèì,

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Þëöì éàòàüûíäà îëäóüó çàìàí

downloaded from KitabYurdu.org

ÏßËßÍÝÈ ÐÀÌ ÅÒÌÈØ ÈÍÑÀÍ

Ùÿãèãÿò ÿùëèíäÿí áèð ðÿâàéÿò âàð,

downloaded from KitabYurdu.org

Éóìàíäà ÿáÿäè Õîñðîâ ýþçöíö

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Èøäÿí êÿíàð åòäè Øàïóðó Õîñðîâ,

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Äÿíèçëÿð, ñÿùðàëàð êå÷èá áèð íÿôÿð

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Äåéèðëÿð áèð áþéöê àäèë ùþêìäàð

downloaded from KitabYurdu.org

Äåéèðëÿð êè, Úÿìøèä áèð äàü áàøûíäà

Äåéèðëÿð êè, Äàðà, áþéöê ùþêìðàí,

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

ßáäöë ßçèç îüëó àäèë ñîëòàíìûø,

downloaded from KitabYurdu.org

Åëÿ áèð ãÿùÿòëèê ñàðäû Äÿìÿøãè

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

Îä òóòóá àùûíäàí áèð ýåúÿ õàëãûí,

Äåéèðëÿð Äÿúëÿäÿ áèð ãóðó êÿëëÿ

downloaded from KitabYurdu.org

Ãóéóéà äöøìöøäö åëÿ áèð àë÷àã

Áèðè þâëàäûíà âåðäè íÿñèùÿò:

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org

downloaded from KitabYurdu.org