ÔßÄÀÈ

ÁßÕÒÈÉÀÐÍÀÌß

“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”
ÁÀÊÛ
 Áó êèòàá “Ôÿäàè. Áÿõòèéàðíàìÿ”
(Áàêû, Àçÿðáàéúàí Óíèâåðñèòåòè Íÿøðèééàòû, 1957)
íÿøðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðòèá âÿ þí ñþç ìöÿëëèôè: Ãóëàì Ìÿììÿäëè

894.3611 - dc 21
AZE
Ôÿäàè. Áÿõòèéðíàìÿ. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”, 2004, 168 ñÿù.

Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõèíäÿ “Áÿõòèéàðíàìÿ” ïîåìàñû èëÿ òàíûíàí

èñòåäàäëû øàèð Ôÿäàè ÿíÿíÿâè ìþâçóëó áó ÿñÿðè éàðàäàðêÿí ãÿäèì äàñòàíà éåíè
ìöíàñèáÿò áÿñëÿìèø, îíó þç çþâãöíÿ, ðóùóíà óéüóí øÿêèëäÿ èøëÿìèø, ÿñàñ àíà
õÿòòè ñàõëàñà äà, ñöæåò öçÿðèíäÿ éàðàäûúûëûã èøè àïàðìûøäûð. Øàèð ìöàñèðëèê
äóéüóñó ãöââÿòëè îëàí ÿñÿðèíäÿ ãÿäèì Øÿðã ÿôñàíÿñèíè îðòà ÿñð èíñàíûíû
äöøöíäöðÿí ìÿíÿâè àçàäëûã ïðîáëåìè èëÿ, îíóí íÿúèá, ñàô àðçóëàðû, ìöàñèð
ùÿéàòû èëÿ âÿùäÿòäÿ àëìûøäûð.
“Áÿõòèéàðíàìÿ” ôîðìàúà “Äÿùíàìÿ”, “Òóòèíàìÿ” âÿ “Ñèíäáàäíàìÿ”
äàñòàíëàðûíà îõøàéûð. ßâùÿäè âÿ Õÿòàéèíèí “Äÿùíàìÿ”ñè êèìè Ôÿäàè ïîåìà-
ñûíûí äà êîìïîçèñèéàñûíû îíëóã øÿðòëÿíäèðèð.
Àéäûí âÿ øàèðàíÿ äèëëè ÿñÿð þçöíöí äÿðèí ùóìàíèçìè, ìöòÿðÿããè èäåéà
ìÿçìóíó, áÿäèè ëÿéàãÿòèíÿ ýþðÿ ñå÷èëèð.

ISBN 9952-418-12-1
© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2004
Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè
ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ
“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû
èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà
êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”
12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû
èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà
ùÿäèééÿ åäèëèð
 ßÑßÐ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÁÈÐ ÍÅ×ß ÑÞÇ

“Áÿõòèéàðíàìÿ” ïÿùëÿâè äèëèíäÿ éàçûëìûø ãÿäèì äàñòàíëàðäàíäûð. Áó ÿñÿðè

ÕÛÛ ÿñðäÿ éàøàìûø Øÿìñÿääèí Ìÿùÿììÿä Äÿãàèãè-Ìÿðâÿçè ôàðñ äèëèíÿ òÿð-
úöìÿ åòìèøäèð. ßñÿðèí äàùà ñîíðà ÿðÿá âÿ òöðê äèëëÿðèíÿ òÿðúöìÿ åäèëäèéè äÿ
ìÿëóìäóð. ÕÛÛÛ ÿñðäÿ Úàùàíøàù õàí äþâðöíöí øàèðëÿðèíäÿí Ïÿíàùè òÿõÿëëöñëö
áèðèñè îíó ôàðñúà íÿçìÿ ÷ÿêìèøäèð. Äèýÿð áèð øàèð äÿ ÕÂÛ ÿñðäÿ èêèíúè äÿôÿ áó
ÿñÿðè øåèðëÿ ãÿëÿìÿ àëìûøäûð.
“Áÿõòèéàðíàìÿ” Àâðîïà äèëëÿðèíÿ äÿ òÿðúöìÿ åäëìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, 1801-úè
èëäÿ Ëîíäîíäà Ñåð Óåñëè òÿðÿôèíäÿí èëê äÿôÿ èíýèëèñúÿéÿ, îíäàí áèð íå÷ÿ èë
ñîíðà áàðîí Ëåñêàëéå òÿðÿôèíäÿí ôðàíñûçúàéà òÿðúöìÿ åäèëÿðÿê, 1805-úè èëäÿ
Ïàðèñäÿ ÷àï åòäèðèëìèøäèð. 1829-úó èëäÿ éåíÿ äÿ Ïàðèñäÿ Êàçèìèðñêè áó ÿñÿðè
ÿë èëÿ éàçäûðìûø, 1926-úû èëäÿ èñÿ Ëåíèíãðàääà ðóñúà ÷àïäàí ÷ûõìûøäûð.
ßñÿðèí áèð íå÷ÿ äÿôÿ Òÿáðèçäÿ äàø ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï åäèëäèéè äÿ ìÿëóìäóð.
“Áÿõòèéàðíàìÿ”íèí èêè ÿí ãÿäèì íöñõÿñè Èíýèëòÿðÿäÿ Îêñôîðä øÿùÿðèíèí
ìÿøùóð Áîäëåéàí êèòàáõàíàñûíäà ñàõëàíûëìàãäàäûð. Ùÿìèä Àðàñëû ýöðúö
äèëèíäÿ äÿ “Áÿõòèéàðíàìÿ” äàñòàíûíûí îëäóüóíó ìöÿééÿí åòìèøäèð.
Ù.Àðàñëû ÿñÿðäÿí áÿùñ åäÿðêÿí éàçûð:
“Ùÿìèí ìþâçó öçÿðèíäÿ òÿäãèãàò àïàðàí ýöðúö àëèìè À.È.Êîáèäçå äÿ
“Áÿõòèéàðíàìÿ” ÿñÿðèíèí ýöðúö äèëèíäÿ èêè òÿðúöìÿñèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìèøäèð.
Áóíëàðäàí áèðèñè ôàðñ íàüûëëàðû ñûðàñûíà êå÷ìèø “Áÿõòèéàðíàìÿ”íèí ÕÂÛÛ ÿñðèí
ñîíó âÿ ÕÂÛÛÛ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ ýöðúö äèëèíÿ åäèëìèø òÿðúöìÿñèäèð, ÿñÿðèí
ìöòÿðúèìè ìÿëóì äåéèëäèð. Áó òÿðúöìÿ äÿ áöòöí ôàðñ “Áÿõòèéàðíàìÿ”ëÿðè
êèìè äîããóç íàüûëäàí èáàðÿòäèð. Èêèíúè òÿðúöìÿ èñÿ É.Å.Áåðòåëñèí òÿäãèã åòäèéè
øàèð Ïÿíàùèäÿí òÿðúöìÿäèð. Áó, 1828-úè èëäÿ À.Ñóëõàíàøâèëè òÿðÿôèíäÿí òÿð-
úöìÿ åäèëìèøäèð. À.Ñóëõàíàøâèëèíèí òÿðúöìÿñè Ïÿíàùèíèí øÿõñèééÿòè ùàããûíäà
ÿòðàôëû ìÿëóìàò âåðÿí äÿéÿðëè áèð ìÿõÿçäèð. Áóðàäà Ëåíèíãðàä íöñõÿñèíèí
èòìèø ùèññÿëÿðèíèí äÿ òÿðúöìÿñè âàðäûð.
Ëàêèí Ôÿäàè òàðèõäÿí àëìûø îëäóüó áó ìþâçóíóí ÿñàñ ñöæåò õÿòòèíè ñàõëàñà
äà, ÷îõ äÿéèøäèðìèø, éåíèëÿøäèðìèø, áèð ñûðà åïèçîäëàð ÿëàâÿ åòìèø, ìöÿééÿí
ùàäèñÿëÿðè éåíè øÿêèëäÿ èøëÿìèø, ýåíèøëÿíäèðìèø, õöñóñèëÿ ùàäèñÿëÿðÿ þç ìöíà-
ñèáÿòèíè èôàäÿ åäÿðÿê éåíè áèð ÿñÿð ìåéäàíà ÷ûõàðìûøäûð.
Ôÿäàèíèí “Áÿõòèéàðíàìÿ” ÿñÿðè öìóìè áÿõòèéàðíàìÿëÿð ñèëñèëÿñèíÿ äàõèë
îëñà äà, õàëã âàðèàíòëàðûíäàí ôÿðãëÿíäèéè êèìè, Ïÿíàùèíèí ÿñÿðèíäÿí äÿ ÿñàñëû
ñóðÿòäÿ ôÿðãëÿíìÿêäÿäèð. Áèç áóíó ÿñÿðèí àëòûíúû íàüûëûíûí õàëã âàðèàíòû âÿ
ïðîôåññîð É.Å.Áåðòåëñèí Ïÿíàùèäÿí íÿøð åòìèø îëäóüó àëòûíúû íàüûë èëÿ ìöãà-
éèñÿ åòäèêäÿ àéäûí øÿêèëäÿ ýþðöðöê. Ëàêèí áèð úÿùÿò íÿçÿð-äèããÿòè úÿëá åäèð êè,
4
Ôÿäàèíèí ÿñÿðè äÿ Ïÿíàùèíèí ÿñÿðè êèìè ÿðÿá âàðèàíòëàðûíà óéüóíäóð. Áó èñÿ
ùÿð èêè øàèðèí åéíè ìÿíáÿäÿí èñòèôàäÿ åòäèéèíè àéäûíëàøäûðûð”1.
1945-úè èëèí ñåíòéàáð àéûíäà “Ñîâåò Èòòèôàãû èëÿ ìÿäÿíè ðàáèòÿ ñàõëàéàí
Èðàí úÿìèééÿòèíèí Òÿáðèç øþáÿñè” âàñèòÿñèëÿ Òÿáðèçäÿ, çÿíýèí íàäèð êèòàáëàðû
îëàí Ùàúû Ìÿììÿä Íàõ÷ûâàíèíèí øÿõñè êèòàáõàíàñûíäà ñàõëàíûëàí áó ÿñÿðèí
éåýàíÿ ÿëéàçìàñûíûí îðèæèíàëûíûí öçöíäÿí ñóðÿòè ÷ûõàðûëàðàã “Áÿõòèéàðíà-
ìÿ”íè ÿðÿá ÿëèôáàñû èëÿ ÷àï åòäèðìÿê áèçèì ö÷öí ìöìêöí îëäó.
Ùàããûíäà ñþùáÿò ýåäÿí ÿëéàçìàñû àäè êèòàá þë÷öñöíäÿ, êþùíÿ êàüûç öçÿ-
ðèíäÿ ãàðà ìöðÿêêÿáëÿ éàçûëìûøäûð. Ùÿìèí êèòàáûí úèëäè éîõäóð âÿ íÿ âàõò
éàçûëäûüû äà ìÿëóì äåéèëäèð. Áàøëûãëàðû ôàðñúàäûð. Îíóí áàøûíäàí áèð íå÷ÿ âÿ-
ðÿã, îðòàñûíäàí áèð âÿðÿã, àõûðûíäàí äà áèð-èêè âÿðÿã äöøìöøäöð. Áóíà ýþðÿ äÿ
êèòàáûí êèì òÿðÿôèíäÿí, ùàðàäà âÿ ùàíñû òàðèõäÿ éàçûëäûüûíû ìöÿééÿí åòìÿê
ìöìêöí îëìàäû. Ëàêèí ùÿìèí êèòàáûí ùàøèéÿñèíÿ éàçûëìûø áèð ùàäèñÿ êèòàáûí
ãÿäèì ÿëéàçìàñû îëäóüóíó ñöáóò åäèð.
Ùàøèéÿäÿ ýþñòÿðèëèð êè, ýóéà 1264-úö ùèúðè èëè ðÿúÿá àéûíûí 17-äÿ Ãóð-
áàíÿëè àäëû áèðèñèíèí àëòû åøøÿéè èòìèø, ìîëëà Ìÿììÿä Ñàëåù Íÿùàâÿíäè àäëû
áèð ìîëëà áó åøøÿêëÿðè òàïìàüû þùäÿñèíÿ ýþòöðìöøäöð. Áóíóí ö÷öí ìîëëà èëÿ
Ãóðáàíÿëè àðàñûíäà ÿùäíàìÿ áàüëàìûøäû êè, åøøÿêëÿð òàïûëäûãäà Ãóðáàíÿëè áö-
ðöíúö ðÿíýëè åøøÿéè ìîëëàéà áàüûøëàñûí.
Ùÿìèí ÿùäíàìÿ êèòàáûí ùàøèéÿñèíäÿ éöç èëäÿí äàùà ÷îõ ãàáàã éàçûë-
ìûøäûð. Áóíäàí àéäûí ýþðöíöð êè, ÿñÿð î âàõò ãèéìÿòëè áèð ñÿíÿä êèìè ÿëäÿ
èìèø. Ìÿëóìäóð êè, òÿâÿëëöä, âÿôàò âÿ äèýÿð òàðèõè ùàäèñÿëÿðè êå÷ìèø âàõòëàðäà
Ãóðàí âÿ áàøãà åòèáàðëû ñàéûëàí êèòàáëàðûí ùàøèéÿñèíÿ éàçàðäûëàð. Áóíà ýþðÿ äÿ
áåëÿ ãÿíàÿòÿ ýÿëìÿê îëàð êè, î âàõò ùÿìèí íöñõÿ åòèáàðëû áèð ñÿíÿä êèìè
ñàõëàíûëûðìûø.
ßëäÿ îëàí òÿçêèðÿëÿðäÿ “Áÿõòèéàðíàìÿ” ìöÿëëèôè Ôÿäàè àäëû Àçÿðáàéúàí
øàèðèíÿ òÿñàäöô åäèëìÿñÿ äÿ, ùÿð ùàëäà ïîåìàíûí âàðëûüû áèð íå÷ÿ éöç èë áóíäàí
ãàáàã áåëÿ áèð øàèðèí éàøàäûüûíû ñöáóò åäèð.
Èðàí ÿäèáëÿðèíäÿí Âÿùèä Äÿñòèýÿðäè áó ÿñÿðè àêàäåìèê É.Å.Áåðòåëñèí ìÿñ-
ëÿùÿòè èëÿ 1932-úè èëäÿ Òåùðàíäà ôàðñúà ÷àï åòäèðìèø âÿ Úÿíóáè Àçÿðáàéúàí
ÿäèáëÿðèíäÿí ìÿðùóì Ìÿùÿììÿäÿëè Òÿðáèéÿò äÿ ùÿìèí êèòàáà ìöãÿääèìÿ
éàçìûøäû. Ìöãÿääèìÿäÿ äåéèëèð êè: “Áÿõòèéàðíàìÿ” ôàðñúà éàçûëìûø ÿôñàíÿ-
ëÿðäÿíäèð. Áó ÿôñàíÿ Ñèéèñòàíäà áàø âåðìèøäèð. Î, áèð-áèðèíè òÿãèá åäÿí îí
ÿõëàãè ùåêàéÿ âÿ èúòèìàè ðÿâàéÿòëÿðäÿí èáàðÿòäèð êè, áóíëàðû øàùçàäÿ Áÿõòèéàð
íàüûë åäÿðÿê, þç ùÿéàòûíû þëöìäÿí õèëàñ åòìÿéÿ ÷àëûøûð. Íÿùàéÿò, î ìÿãñÿäèíÿ
÷àòûá õîøáÿõò îëóð.
ßñÿðèí ìÿôêóðÿñè ñÿáð âÿ ìÿòàíÿòëè îëìàã, èøäÿ òÿëÿñìÿìÿê âàñèòÿñèëÿ
àðçóéà ÷àòìàãäûð.
__________
1
Ù.Àðàñëû. “ÕÂÛÛ—ÕÂÛÛÛ ÿñð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû òàðèõè”, Àçÿðáàéúàí óíèâåð-
ñèòåòè íÿøðèééàòû, Áàêû, 1956, ñÿù. 53.

5
 Áó ÿôñàíÿíèí øèâÿ âÿ öñëóáó “ßëèôëåéëà”, “Òóòèíàìÿ” âÿ “Ñèíäáàäíàìÿ”-
éÿ áÿíçÿéèð. Ëàêèí áèð ÷îõ áàøãà ÿôñàíÿëÿð êèìè “Áÿõòèéàðíàìÿ”íèí äÿ òàðèõè
ìÿëóì äåéèëäèð. Ìÿùÿììÿä Îâôè “Ëëèáàáöë-ÿëáàá” àäëû êèòàáûíäà Øÿìñÿääèí
Ìÿùÿììÿä Äÿãàéèãè-Ìÿðâÿçèíèí òÿðúöìåéè-ùàëûíäàí äàíûøàðêÿí äåéèð êè, î,
áó íÿñðèíäÿ ñÿú öñóëóíà ðèàéÿò åòìèø, “Áÿõòèéàðíàìÿ” âÿ “Ñèíäáàäíàìÿ”
öçÿðèíäÿ èøëÿìèøäèð. ×îõ åùòèìàë êè, “Áÿõòèéàðíàìÿ” “Ñèíäáàäíàìÿ” ÿñÿðèí-
äÿí èõòèñàð åäèëìèøäèð. Íåúÿ êè, ÷àï åäèëìèø “Òóòèíàìÿ” äÿ ùÿëÿ ÷àïà âåðèë-
ìÿìèø ìöôÿññÿë âÿ øÿðùëè “Òóòèíàìÿ”íèí ìöõòÿñÿðèäèð”.
Øöáùÿ éîõäóð êè, “Áÿõòèéàðíàìÿ” ïîåìàñû ÿäÿáèééàò õÿçèíÿìèçèí çÿí-
ýèíëÿøìÿñè íþãòåéè íÿçÿðèíäÿí áþéöê ÿùÿìèééÿòÿ ìàëèêäèð. Î, áèð ÷îõ ìÿäÿ-
íè õàëãëàðûí äèëëÿðèíÿ àíúàã ÕÛÕ ÿñðäÿ òÿðúöìÿ åäèëäèéè ùàëäà, Àçÿðáàéúàí
äèëèíÿ äàùà ÿââÿë òÿðúöìÿ åäèëìèøäèð. Ùÿì äÿ ñàäÿúÿ òÿðúöìÿ äåéèë, òÿáäèë
âÿ éåíèäÿí èøëÿíìÿ øÿêëèíäÿ âåðèëìèøäèð. Ôÿäàè, ÿñÿðäÿ îëàí ùàäèñÿëÿðèí áàø
âåðäèéè éåðè äÿéèøìèø, Àçÿðáàéúàíà ýÿòèðìèøäèð. Ìèñàë ö÷öí, ôàðñúàäà Ùÿëÿá
øÿùÿðèíäÿ îëàí ùàäèñÿëÿðè î, Øèðâàíà êþ÷öðìöøäöð. Ùàáåëÿ ùåêàéÿëÿðèí éåðèíè
âÿ ãÿùðÿìàíëàðûí àäûíû äÿ äÿéèøÿðÿê, ïîåìàíû þç èñòÿäèéè êèìè òÿðòèá åòìèøäèð.
Áó äà Ôÿäàèíèí ÿñÿð öçÿðèíäÿ ìöñòÿãèë èøëÿäèéèíè ýþñòÿðèð.
Ôÿäàèíèí äèëèíè âÿ öñëóáóíó ñàõëàìàã, ÿñÿðèí îðèæèíàëëûüûíû ïîçìàìàã ìÿã-
ñÿäèëÿ áèð ÷îõ ñþçëÿð ÿñÿðäÿ îëäóüó êèìè ñàõëàíûëûð. Ìèñàë ö÷öí: íåéøÿ — íÿ ö÷öí,
ãàìó — ùàìû, õà÷àí — ùà÷àí, íÿ âàõò, áèëìÿçÿì — áèëìÿðÿì, íþøöí — íÿ ö÷öí,
íåòäè — íÿ åòäè, àéûòäû, éàõóä åéòäè — äåäè, âàðìû îëà — âàðìûäûð âÿ è. à. Áó ñþçëÿðèí
îëäóüó êèìè ñàõëàíìàñû, áèð äÿ ÿñÿðèí äèëèíÿ áàõûá îíóí éàçûëìà äþâðöíö äöçýöí
òÿéèí åòìÿêäÿ òÿäãèãàò÷ûëàðûìûçà êþìÿê åäÿúÿéè ìÿãñÿäèíè ýöäöð.
Ôÿäàèíèí òÿáðèçëè âÿ éà øèðâàíëû îëìàñû ìÿñÿëÿñè äÿ þç íþâáÿñèíäÿ ãàðøûäà
äóðàí âÿ àéäûíëàøäûðûëìàñû âàúèá îëàí ìÿñÿëÿëÿðäÿí áèðèäèð. ×öíêè î, áó
øÿùÿðëÿðèí ùÿð èêèñèíÿ ìÿõñóñ îëàí ñþç âÿ èôàäÿëÿðè èøëÿòìèøäèð. Ìèñàë ö÷öí,
éàëíûç Øèðâàíà ìÿõñóñ îëàí íåéøÿ, íþøöí ñþçëÿðè ùàçûðêû Òÿáðèç ÿòðàôûíäà ãÿòè
îëàðàã èøëÿíìÿäèéè êèìè, òÿáðèçëèëÿðÿ ìÿõñóñ áèëÿñèíÿ, áèëÿñèíúÿ (þçöíÿ,
éàíûíúà) êèìè ñþçëÿðÿ äÿ Øèðâàíäà òÿñàäöô åäèëìÿç. Ôÿäàè èñÿ áóíëàðûí ùÿð
èêèñèíäÿí èñòèôàäÿ åòìèøäèð.
ßñÿðèí îðèæèíàëûíäà áàøäàí âÿ îðòàäàí äöøìöø âÿðÿãëÿðèí ìÿòíèíè áèç
Âÿùèä Äÿñòèýÿðäè òÿðÿôèíäÿí ôàðñúà ÷àï åäèëìèø “Áÿõòèéàðíàìÿ”äÿí íÿçìëÿ
òÿðúöìÿ åòäèê âÿ áó âàñèòÿ èëÿ îíóí áÿðïà âÿ òÿêìèë îëìàñûíà ÷àëûøäûã.

Ãóëàì Ìÿììÿäëè

6
ÀÇÀÄÁßÕÒ ÈËß ÝÖËÚßÌÀËÛÍ
ÝÞÐÖØÖ

ßðÿíëÿðäÿí åøèòäèì áèð ùåêàéÿò,

Êè, ðàâè ñþéëÿìèøäèð áèð ðÿâàéÿò,
ßúÿì ìöëêöíäÿ ñóëòàí èáíè-ñóëòàí,
Þçö õàãàíè-ìÿüðóð, øàùè-äþâðàí.
Àäû Àçàäáÿõò, ìÿøüóëè-èøðÿò,
Áàøûíäà ôèêðè-áàäÿ, ýþçäÿ ãÿôëÿò.
Íÿ ìèëëÿòäÿí ñîðàðìûø ùàëö ÿùâàë,
Íÿ äþâëÿò÷öí ãûëàðìûø ôèêðè-èãáàë.
Î ñóëòàíûí ñàðàéäà îí âÿçèðè,
Ôÿñàäö ôèòíÿíèí óñòàäè-ïèðè.
Âÿçèðëÿðäÿí ÿëàâÿ áèð äÿ ñÿðäàð.
Ãîøóí ñÿðêÿðäÿñè, áèð ìÿðäè-ùöøéàð,
ßìèðèí úàí àëàí äèëáÿð ÿäàëè,
Ãûçûíûí ùöñíè çèáà, ýöëúÿìàëè.
Âÿçèðëÿð ìàúÿðàñû, ÷îõ ìöôÿññÿë,
À÷àã ñþùáÿò áèç îë äóõòÿðäÿí ÿââÿë.
Î ãûç êè, ùÿð áàõûøäà úàí àëàðìûø,
Ýþçÿëëÿð ùöñíöíÿ ùåéðàí ãàëàðìûø.
Êàìàí ãàøëàð ÷ÿêèëìèø éàéÿ áÿíçÿð.
Ñÿìàâè ýþçëÿðè äÿðéàéÿ áÿíçÿð
Ñà÷û ñöíáöë, áîéó ñÿðâö ñÿíóáÿð.
Íÿ úöðÿò ñÿðâäÿ îëñóí áÿðàáÿð.
Éàíàüû ëàëÿäÿí àëìûø íèøàíè,
Äöðö ýþâùÿð ñà÷àðìûø ýöë äÿùàíè.
Áóõàüûíäà õàëû-éàíìûø ñèòàðÿ.
Öðÿêëÿð îâëàéàí îë ìàùèïàðÿ.
Êÿìàëö ùöñíè ÷öí ýÿëìÿç áÿéàíÿ,
ßìèðèí íóðèäèäÿ, ùÿì éåýàíÿ
Ãûçû âÿ äÿðäèíÿ ñèðäàø èìèø î,
Ùàìû ÿñðàðèíÿ éîëäàø èìèø î.
Éåðèøäÿ õîø, ýþðöøäÿ ýöëúÿìàëìûø.
9
 Àäû äà ñóðÿòè òÿê Ýöëúÿìàëìûø.
ßìèðÿ îëìóø èäè áþéëÿ àäÿò,
Ãûç èëÿ ýþðöøöá ãûëìàçñà ñþùáÿò,
Ãÿáóë åòìÿç íÿ åë÷è, íÿ ÿðèçÿ,
Îëàð õÿñòÿ äþíÿðìèø áèð ìÿðèçÿ.
ßýÿð áèð ýöí ýþðöø òóòìàçñà ÿíúàì,
ßìèðè-ëÿøýÿð îëìàçäû äèë àðàì.

***
Áàùàðûí øÿí ÷àüûíäà, õîø çàìàíäà,
Øÿùÿðäÿí ÷îõ óçàãäà, áèð ìÿêàíäà,
ßìèð îëäó ýöëöñòàí ñÿìòÿ àçèì,
Éàíûíäà âàðäû ÿéàíö ìöëàçèì.
×ÿìÿíçàðÿ éåòèá îëäó ïèéàäÿ.
Êè, íàýàù Ýóëúÿìàëû äöøäö éàäÿ.
Áó ôèðãÿòäÿí õÿéàëû îëäó ãÿìýèí.
Âÿ ÿìð åòäè êè, õàäèì øÿùðÿ ýåòñèí.
Îëóíñóí Ýöëúÿìàë äà ñåéðÿ äÿâÿò,
Êè, áÿëêÿ õîø êå÷ÿ áó åéøö èøðÿò.
Äåìèø — “Îíñóç êå÷ÿí ýöí äöç äåéèëäèð
Ãûçûì éîõñà, ýöíöì ýöíäöç äåéèëäèð”.
Áÿëè, ñàäèð îëóíúà ùþêìö ôÿðìàí,
ßìèðèí ãàñèäè øÿùðÿ øèòàáàí1,
Ýÿëèá îë äÿì ãûçà åòìèø êè, èõáàð:
— Àòàí ýþçëÿð ñÿíè çèíùàð, çèíùàð!
Áó ñþçäÿí Ýöëúÿìàë îëìóø ñÿðÿôðàç.
Ãàíàäëû ãóø êèìè åòñèíìè ïÿðâàç?
Àòà õèäìÿòèíÿ ýåòìÿê ö÷öí î,
ßìèðèí âÿñëèíÿ éåòìÿê ö÷öí î,
Èøûãëû ýöíìö, éàèíêè òàðèê?2
Áóéóðìóø êè, ýþðöëñöí ùÿð òÿäàðèê.
×àüûðñûíëàð ùàìàí äÿì ñàðèáàíè,
Éîëà ùàçûðëàñûíëàð êàðèâàíè.
Êÿúàâÿ áÿõø åäèëñèí Ýöëúÿìàëÿ,
__________
1
Òÿúèëè
2
Ãàðàíëûã

10
Êè, ñöðÿòëÿ éåòèøñèí î âöñàëÿ.
Õöëàñÿ, ýþñòÿðèø ÿíúàìÿ éåòìèø,
Ñÿôÿð ùàçûðëûüû èòìàìÿ éåòìèø.
Êÿúàâÿ è÷ðÿ îë ìàùè-çÿìàíÿ,
Êÿìàëè-øþâãèëÿ îëìóø ðÿâàíÿ.
Ãÿçàíûí èøëÿðèíÿ ãûë íÿçàðÿ.
Î ýöí ÷ûõìûøäû ñóëòàí äà øèêàðÿ.
Ýÿçÿðêÿí ÷þëëÿðè òàïìàã ö÷öí îâ
Îëóá áèð íàçÿíèíèí ùöñíöíÿ îâ.
Óçàãäàí ýþðäö ÷öí îë êàðèâàíè,
Èøàðÿ ãûëäû ýÿëñèí, Êàðèäàíè.
Âÿçèðÿ ñþéëÿäè: — Åé ìÿðäè-ùöøéàð!
Áèçÿ ýÿë ìÿòëÿáè ñÿí åéëÿ èçùàð!
Êèìÿ àèä îëà ñÿíúÿ áó õÿðýàù?
Áèçè áó ãèññÿäÿí ýÿë åéëÿ àýàù.
Íÿäèð ìÿãñÿä ñÿôÿðäÿí êàðèâàíÿ,
Ùàðàéà, ùàíñû ñÿìòÿ îë ðÿâàíÿ,
Îëóá ýåòìÿêäÿäèð. Åéëÿ áÿéàí ñÿí,
Áó ñèððè ýÿë áèçÿ åéëÿ ÿéàí ñÿí!
Âÿçèðè-Êàðèäàí ýÿëìèø ùöçóðÿ;
Íèùàí ÿôêàðèíè âåðìèø çöùóðÿ:
— Êè, åé øàùè-úàùàí, ñóëòàíè-àëÿì!
Ùÿìèøÿ ñÿí îëàñàí øàäö õöððÿì,
Î áèð ýöëäöð êè, ìèí ýöëçàð è÷èíäÿ,
Îíóí ìàíÿíäè éîõ äÿðáàð è÷èíäÿ.
Ýþçÿëëÿð úÿííÿòèíäÿ ùóðö ãèëìàí,
Úàâàùèðëÿð è÷èíäÿ äöððè-ãÿëòàí,
Úÿìàëè ýöë ñà÷àð áó ýöëúÿìàëûí,
ßìèð áàüûíäà áèòìèø íþâ íÿùàëûí,
Àòàñû åéëÿìèøäèð ÷öíêè äÿâÿò,
Ñÿéàùÿò ÿçìèíÿ ãûëìûø èðàäÿò.
Øèìàëäàí áèð êöëÿê øèääÿòëÿ ÿñìèø,
Âÿçèðèí ñþùáÿòèí àüçûíäà êÿñìèø,
Êÿúàâÿ ïÿðäÿñèí àòìûø êÿíàðÿ,
Ýöíÿø ÷ûõìûø áóëóòäàí àøèêàðÿ.
Åäèá øàùè éåðèíäÿ ìàòó-ìÿáùóò,
Ãûëûá àüëûíû áàøäàí ìÿùâö íàáóä.
11
 Ìÿùÿááÿò òèðèíÿ îëìóø íèøàíÿ,
×ÿòèíäèð âÿñôèíè àëìàã áÿéàíÿ.
Èêè ýþç áèð-áèðèíÿ ÷öíêè ãàðøó
Òóòóøäó, ãÿëáëÿðäÿ íèúÿ äóéüó.
Ýþðöíúÿ øàùû ãûç, áèð äÿì äàéàíäû.
Ñàíàñàí åøãèäÿí îäëàðà éàíäû.
Âöúóäè åøãäÿí àëìûø ùÿðàðÿò,
Öðÿêäÿ ãàëìàìûø àðàìö òàãÿò.
Âÿçèðäÿí ìÿñëÿùÿò ñîðìóø î ñóëòàí,
— Íÿ åòìÿê êèì áó ìöøýöë1 îëñóí àñàí?
Èðàäÿì âàð, áó äèëáÿð éàðûì îëñóí.
ßíèñö ìóíèñè-äèëäàðûì î îëñóí.
Ñàðàéäàí ãîé óúàëñûí ñàçö àâàç,
Ãàíàä ÷àëñûí ñÿìàäÿ ìöðüè-øÿùáàç.
Ýåðè äþíìÿê, øèêàðè áÿðùÿì åòìÿê,
Îíóíëà áèðëÿøèá àìàëÿ éåòìÿê.
Âÿçèðè-Êàðèäàí âåðìèø úàâàáè,
Íÿñèùÿòëÿ áåëÿ åòìèø õèòàáè,
Äåìèø: — Øàùûí ñþçö åéíè ùÿãèãÿò,
Âÿëàêèí áèçäÿ âàðäûð áîéëÿ àäÿò,
Îíó àëìàã ýÿðÿê øÿð’ÿ ìöâàôèã.
Ùàìû øàùäàí îëà ðàçè õÿëàéèã.
Àòàñûíû ÿýÿð ãûëñàí õÿáÿðäàð,
Îëàð àñàí ñÿíÿ ùÿð êàðè-äöøâàð2.
Ðÿâàí åéëÿ ãûçà áèð åë÷è ýåòñèí,
ßìèðè þç åâèíäÿ ìöõáèð åòñèí.
Âÿëàêèí ãûëìàñàí ìåéëèíúÿ ðÿôòàð,
À÷àð äöøìÿí äèëè áþùòàíÿ ýþôòàð.
Øÿùèí ùàããûíäà ñþéëÿð íàñÿçàëÿð
Ñàëûá øÿððÿ, äåéÿðëÿð èôòèðàëÿð,
ßýÿð ñÿáð èëÿ ðÿôòàð åòñÿí ÿëàí
Äàùà îëìàçñàí àõûðäà ïÿøèìàí.
Âÿçèðÿ ñþéëÿìèø: — Ñàêèò âÿ õàìóø,
Íÿ ëàçûì, âåðìÿðÿì áó ñþçëÿðÿ ýóø3.
__________
1
×ÿòèí
2
×ÿòèí èø
3
Ãóëàã

12
 Ñÿíè àãèë ñàíûá åòäèì ñóàëû,
Ñÿí èñÿ ñÿðñÿðèñÿí, ëàöáàëè.
×ÿêèë, ðÿää îë, ìÿíÿ åòìÿ íÿñèùÿò!
Íÿäèð åë÷è, íÿäèð ãàéäà, øÿðèÿò?
Ìÿíÿ òàáå èêÿí áó ìöëêè-äöíéà,
Íÿ èñòÿðñÿì ýÿðÿê îëñóí ìöùÿééà.
Âÿçèðè-Êàðèäàí, ïÿæìöðäÿ, ãÿìýèí,
Âÿëàêèí øàùÿ ãàðøû ãÿëáè ïöðêèí.
Äöøöíäö: “Ýÿð òàïàðñàì ãûç àòàñûí,
Éÿãèí åò àëàðàì ñÿíäÿí ãèñàñûì!”.
Ãûçûí åøãèéëÿ ìÿñò îëìóøäó ñóëòàí,
Î ñààò ñàäèð åòäè áîéëÿ ôÿðìàí:
“Ýþçö úåéðàí áàõûøëû áèð úàùàíäàð,
Ìÿíè þç ùöñíöíÿ åòìèø ýèðèôòàð.
×àëûíñûí òÿáë, ýÿëñèí úöìëÿ ÿéàí.
Áöñàòè-òîé ìÿùÿééà îëñóí ÿëàí,
Ãàéûòìàã ïàéòàõòÿ èøáó ñàÿò,
Áó ÿìðÿ åòìÿëè úöìëÿ ðÿàéÿò!”.
Ýöíÿø íóðè öôöãäÿ ÷öíêè ñþíäö,
Øèêàð ÿùëè òÿìàìÿí øÿùðÿ äþíäö,
Ãóðóëäó ìÿúëèñè-ÿãäö íèýàùè1,
Ùàìû òÿáðèê ãûëäû ïàäèøàùè,
Åäèá ìÿúëèñäÿ ùàçûð Ýöëúÿìàëè,
Î äÿì ãàçè áåëÿ âåðäè ñóàëè:
— Ñÿàäÿò óëäóçó, ôÿðõÿíäÿ åé ãûç!
Ýþçÿëëÿð ùöñíöíÿ øÿðìÿíäÿ åé ãûç!
Ùÿéàâö èñìÿòèí îíäàí çèéàäÿ,
Éåòèøñèí øàùûìûç ñÿíëÿ ìóðàäÿ.
Äóàéè-õåéðèëÿäèð áó õèòàáûì,
Ðèçàéè-ãÿëáèëÿ ýÿë âåð úàâàáûì,
Ãà÷ûðìà ýÿë ÿëèíäÿí áó øèêàðè;
“Áÿëè” ñþéëÿ êè, îëñóí ÿãä úàðè.
Ùàìû äàëìûø ñöêóòÿ, ìàòö-ùåéðàí.
Ðèçàéè ÿãä âåðäè ìàùè-òàáàí,
×àëûíäû òÿáëö êóñè-øàäèéàíÿ,
__________
1
Êÿáèí ìÿúëèñè

13
 Àòà îëàðìû áóíäàí øàä éà íÿ?
Äåäè ñóëòàí: — ßìèðÿ íàìÿ ýåòñèí,
Îíó áó ãèññÿäÿí ãîé àýÿù åòñèí.
Éàçûëäû íàìÿäÿ: “Åé ìÿðäè-äþâðàí!
Êè, äàìàäûí ìöáàðÿê, îëäó ñóëòàí.
Ýþçöí àéäûí îëà åé ìèðè-ëÿøýÿð1,
Êè, ñóëòàí Ýöëúÿìàëÿ îëäó ùÿìñÿð!”2.
Âÿçèðè-Êàðèäàíÿ ÷àòäû ôöðñÿò,
Ãèñàñ àëìàã ö÷öí ëàçûìäû õèäìÿò.
Äåäè ñóëòàíÿ êèì: åé ïàäèøàùèì!
Áàøûìûí êþëýÿñè, ùÿì ãèáëÿýàùèì!
ßýÿð âåðñÿ øÿùèì áèð äÿì èúàçÿ,
Äþíöá áèð àíäà ìöðãè-øàùèáàçÿ,
Àëûì áèð ìóøòóëóã äÿñòè-ïÿäÿðäÿí3,
Åäèì ùàëè îíó áó õîø õÿáÿðäÿí.
Âÿçèðèí õàùèøè ñóëòàíÿ éåòäè,
Àëûá äà íàìÿíè èúðàéÿ ýåòäè.
Î ÷àòäû ÷öí ÿìèðèí õèäìÿòèíÿ,
Äåäè: — Ñóëòàí òîõóíäó èççÿòèíÿ,
Çîð èëÿ àëäû ýåòäè Ýöëúÿìàëè,
Åäèá ðöñâàéè-äþâðàí õîø õèñàëè,
Áöòöí çÿùìÿòëÿðèí äÿ ýåòäè áàäÿ.
Ãîéóá ùÿñðÿò ñÿíè âÿñëè-ìóðàäÿ.
Àëûá þâëàäûíû ñÿíäÿí õÿáÿðñèç,
Þçöíÿ þâðÿò åòìèøäèð ñÿìÿðÿñèç,
Áó ùþðìÿòñèçëèê ñÿíèí÷öí áÿëêÿ àçìûø
Ùÿëÿ áó íàìÿäÿ ýþð áèð íÿ éàçìûø?
Òàìàìÿí áîø, éàëàí, ÿôñàíÿ ñþçëÿð,
Ùÿãèãÿòäÿí óçàã, áèýàíÿ ñþçëÿð”.
ßìèðèí úàíèíÿ äöøäö øÿðàðÿò,
Îäóð êè, øàùÿ ãàðøû äîüäó íèôðÿò,
Àõûòäû ýþçëÿðèíäÿí ãàíëû éàøè,
Ñàíàñàí çÿùðÿ äþíäö äàäëû àøè.
Âÿçèðÿ öç òóòóá åòäè ñóàëè:
__________
1
Ãîøóí áàø÷ûñû
2
ßð, àäàõëû
3
Àòàíûí ÿëèíäÿí

14
 Íÿäèð òÿäáèð, ìÿíè ýÿë åéëÿ ùàëè?
— Ñÿíÿ ëàçûì, — äåäè, — ÿëáÿòòÿ òÿäáèð
Ãèñàñ àëìàã ö÷öí ùÿð äöðëö òÿçâèð.1
Éàçûá áèð íàìÿ øàùÿ ñÿí äóà ãûë!
Ìöáàðÿêáàäëûã ÿìðèí ñÿí ÿäà ãûë.
Òÿøÿêêöð åò îíà, çàùèðäÿ ÿëáÿò,
Áó øÿðòèëÿ ãàëà áàòèíäÿ íèôðÿò.
Éàç: “Åé øàùèì, ìöáàðÿê, ìèí ìöáàðÿê!
Áó òîé îëñóí ñÿíÿ äàèì ìöáàðÿê!
Éîëóíäà ùàçûðàì úàíäàí êå÷ÿì ìÿí,
Íÿ ÷àðÿ åéëÿéèì êè, áèð ùå÷ÿì ìÿí.
Äèëèì àúèç ãàëûá ñþçäÿí, êÿëàìäàí,
Êèì åéëÿð èìòèíà áó åùòèðàìäàí?
Ñÿàäÿò áàäÿñèíäÿí ñÿðõîøàì ìÿí.
Òÿáèáè øàù îëàí áèð íàõîøàì ìÿí.
Íèúàòè-þìðöìöí Ëîüìàíè ñÿíñÿí,
Äàâàñûç äÿðäèìèí äÿðìàíè ñÿíñÿí.
Éåòèðäèì ÿðçèìè áÿíäÿ òÿìàìÿ,
Íÿäèð ùþêìöí, áöéöð êÿìòÿð ãóëàìÿ?..”2
Éàçûëäû íàìÿ ÷öí òàïäû ñÿðÿíúàì,
Ýöíÿø ñþíäö ñÿìàäÿ îëäó àõøàì.

ßÌÈÐÈÍ ÔÈÒÍßÑÈ

Êå÷ÿð ýöíëÿð, þòÿð àéëàð, ñÿðàñÿð,

Úàùàíäà âÿñëè-éàðÿ éîõ áÿðàáÿð.
Úÿìàëè-äèëáÿðÿ ìÿôòóíäó ñóëòàí,
Âöñàëè Ýöëúÿìàëÿ ìàòö-ùåéðàí,
Åäÿðêÿí éàð èëÿ ùÿìñàç äÿìëÿð,
Íèøàòè çþâãèëÿ ïÿðâàç äÿìëÿð,
Äöøöíìÿçêÿí íÿäèð ùàëè äèéàðûí,
Îëóá ìÿôòóí ôÿãÿò ðóõñàðè éàðûí.
Ýöíöçëÿð ùÿìäÿìè ñàãÿðëÿ áàäÿ,
__________
1
Ùèéëÿ
2
Àë÷àã íþêÿð

15
Ýåúÿëÿð ìÿñò îëóá îíäàí çèéàäÿ.
Íÿ áèëñèí êèì, êÿìèíäÿ ýèçëÿíÿí âàð.
Îíó ùÿð áèð äÿãèãÿ èçëÿéÿí âàð.
ßðÿíëÿð ñþéëÿìèøëÿð: “Ìÿðäè-àãèë,
Óíóòìàç äöøìÿíè, åòìÿç òÿãàôèë”.
Ýþðöá ãÿôëÿò äÿìèíäÿ ùþêìäàðè
ßìèð àëäû ÿëÿ êöëë èõòèéàðè,
Ãóðóá ìÿúëèñ åâèíäÿ õÿëâÿò åòäè.
Âÿçèðè ùÿì âÿêèëè äÿâÿò åòäè.
À÷ûá äèë ñþùáÿòÿ èãðàðÿ ýÿëäè,
Î, ýèçëè ìÿòëÿáè èçùàðÿ ýÿëäè.
Äåäè: — Ñèçäÿí äåéèë ìÿõôè õÿéàëûì,
ßëèìäÿí ýåòäè íàçëû Ýöëúÿìàëûì!
Íÿ ãÿäðè õèäìÿò åòäèì ïàäèøàùÿ,
Âÿëè âåðäè úÿçà ìÿí áèïÿíàùÿ.
Îëóá ðöñâàéè-àëÿì ìÿí äèëÿôêàð,
ßëèíäÿí ïàäèøàùèí åéëÿðÿì çàð.
Åäèðäèì äþâëÿòÿ âèúäàíëà õèäìÿò.
Âÿëè åòäè ìÿíÿ ñóëòàí õÿéàíÿò,
Îëóá ÿéàíó ÿøðàô úöìëÿ õàìóø,
ßìèðèí ñþçëÿðèíÿ âåðäèëÿð ýóø.
Âÿçèðè-Êàðèäàí, îë ìÿðäè-ùöøéàð,
Úàâàáûíäà ÿìèðèí åòäè èõòàð,
Äåäè: õèäìÿòëÿðèí çÿííèìúÿ ìÿøùóð,
Ãîøóí ñÿðêÿðäÿñè, åé ìÿðäè-ìÿüðóð!
Ñÿíèí òÿäáèðèíÿ éîõ øöáùÿ ÿñëà,
Ñÿíÿ ëàéèãäè ìÿñíÿä ÿðøè-ÿëà.
Ôÿñàäö ôèòíÿéÿ ãîéäóí íÿùàéÿò.
Ñÿíÿ öììèä îëàí ÷ÿêìÿç íÿäàìÿò.
Âÿçèðëÿð úöìëÿñè ãàðøûíäà ùàçûð.
Íÿ ñþéëÿðñÿí îíó èúðàéÿ íàçèð,
ßýÿð øàùäàí ãèñàñ àëìàã äèëÿðñÿí,
Áèçè þç ÿìðèíÿ ñàäèã ýþðÿðñÿí.
Ùþêóìÿò ìÿñíÿäèíÿ î íÿ ëàéèã?
Áó òàúö äþâëÿòÿ ñÿíñÿí ìöâàôèã.
“Áèçÿ ÷öí çàùèð îëìóøäóð ùÿãèãÿò”.
Îëóá âàúèá åäÿê ÿðçè-èðàäÿò.
16
 “Ãèëàëûì úàíö áàø áó éîëäà ãóðáàí.
Ýÿðÿê ìÿõëó1 îëà ìöòëÿã áó ñóëòàí”.
Î äÿìäÿ áèðëÿøèá ÿøðàôö ÿéàí,
Áó òÿäáèðè ïÿñÿíä åòäè âÿçèðàí,
Ãîøóí àìàäÿ îëäó ùÿìëÿ åòñèí,
Ãÿôèëäÿí áàðèýàùÿ äîüðó ýåòñèí.
Òóòóá çèíäàíÿ ñàëñûí øàùè îë äÿì.
Âÿëàêèí úöìëÿ òÿäáèð îëäó áÿðùÿì.
Øàùà ñàäèã îëàí áèð øÿõñ äÿðùàë,
— Íÿ éàòìûøñàí! — äåìèø — øàùûì áó ìöíâàë!
Õÿéàíÿò äàëüàñû ÿòðàôû àëìûø.
Ýÿìèäÿ ñåéð åäÿíëÿð êåéôÿ äàëìûø.
Áàøûíûí ýåú äåéèëêÿí ÷àðÿñèí ãûë!
Ùÿðÿ ôöðñÿò âàð èêÿí îëìà ãàôèë!
Äöøöá òÿøâèøÿ ñóëòàí áó õÿáÿðäÿí,
Õèëàñ îëìàã ö÷öí øÿððö õÿòÿðäÿí,
Äöøöíäö ÷àðÿ òàïñûí áó ìÿëàëÿ,
Õÿáÿð âåðìÿê ýÿðÿêäè Ýöëúÿìàëÿ.
×ûõûá îë äÿì ñàðàéÿ äîüðó ýåòäè.
Îòàãëàðäàí áèðèíè õÿëâÿò åòäè.
Äåäè: — Åé áÿõòèìèí ïàðëàã ÷ûðàüû!
Òÿëàø åòìÿ, âÿëàêèí àë ñîðàüè.
Ñÿíèí åøãèí ìÿíÿ âåðìèø ñÿàäÿò,
Òîõóíñà ýÿð éîëóíäà úàíÿ àôÿò!
Ãÿáóëÿ ùàçûðàì, ÷ÿêìÿì íÿäàìÿò,
Ýÿëÿí ùÿð áèð úÿôà ìÿí÷öí øÿðàôÿò.
Âÿëàêèí ùÿð òÿðÿôäÿ ãèéëö-ãàëäûð.
Áó ñåâäàäàí õåéèð ýþðìÿê ìàùàëäûð.
Ñÿôÿð÷öí ÷ÿêìÿëè ùÿð úöð ñÿðÿíúàì,
Äèéàðè òÿðê åäèá ìöòëÿã áó àõøàì,
Ýåäÿê Êèðìàí-çÿìèíÿ ñöðÿò èëÿ.
Áèçè ìåùìàí åäÿðëÿð ùþðìÿò èëÿ,
Î ìöëêöí ïàäèøàùè Äàäïÿðâÿð,
Êÿðàìÿòäÿ, ñÿõàâÿòäÿ ùöíÿðâÿð,
Îëóá ìåùìàí îíà áèð õåéëè ìöääÿò,
__________
1
Òàõòäàí äöøöðöëÿ

17
 Äþçÿê ùÿð áèð úÿôàéÿ, äöøñÿ ôöðñÿò,
Åäÿê þâäÿò éåíÿ äÿ áó äèéàðÿ,
Áóäóð ÿëáÿò áèçèì÷öí ðàùè-÷àðÿ,
Âàð èäè ÷öí ñàðàéäà ýèçëè áèð ðàù.
Î ðàùûí âàðëûüûíäàí ãåéð ÿç1 øàù,
Íÿ áèð õàäèì, íÿ áèð íàçèð, íÿ ñÿðáàç,
Î ýèçëè ãàïûäàí ýèðìÿç âÿ ÷ûõìàç.
Éÿùÿðëÿíäè èêè êþùëÿí ñÿìÿíäÿð,
Éöêö õóðúóí äîëó ñèì2 èëÿ ùÿì çÿð,
Ñóâàð îëäó àòà ÿð èëÿ þâðÿò.
Ðàâàí îëäó éîëà ÿç ðàùè õÿëâÿò3.
Êÿìàëè-ñöðÿò èëÿ ýåòäèëÿð ùåé...
Óçóí éîëëàð áîéóíó åòäèëÿð òåé,
Àøûá äàüäàí, êå÷èá áèð õåéëè ñÿùðà,
Íÿäèð ãîðõó, õÿòÿð, ùå÷ áèëìÿç ÿñëà.
Àüûð éîëëàð ÿçàáûíäàí éîðóëìóø,
Ùÿðàðÿòëè ýöíÿøäÿí õÿñòÿ îëìóø.
ßòÿø ñàëìûøäû øàùè ñàíêè úàíäàí,
Éîë öçðÿ áèð áóëàã îëäó íöìàéàí,
— Áóëàã áàøûíäà áèð äÿì èñòèðàùÿò,
Åäÿëèì, — ñþéëÿäè ñóëòàí íÿùàéÿò.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÄÎÜÓËÌÀÑÛ

Ãÿçàðà Ýöëúÿìàëûí âàõòû êå÷ìèø,

Àíàëûã áàäÿñèí ÷îõäàíäû è÷ìèø,
Êè, âÿç’è-ùÿìë4 ö÷öí ÷àòìûøäû ñàÿò,
×ÿêèá àüðû íÿùàéÿò îëäó ðàùÿò.
Ýÿëèá äöíéàéÿ íàçÿíäÿ áèð îüëàí.
Íÿ îüëàí? — Ñàíàñàí áèð ìàùè-òàáàí.
Ýöíÿøäÿí áàú àëûð ùöñíö úÿìàëè,
Ýþçöíäÿí áÿëëèäèð ÿãëö êÿìàëè.
__________
1
Øàùäàí
2
Ýöìöø
3
Õÿëâÿò éîëäàí
4
Äîüìàã

18
 Àíàíûí ýþçëÿðèíäÿ ìàùè-ìÿíçÿð,
À÷ûëìûø ãþí÷åéè-ùÿìðàéÿ áÿíçÿð.
Äåäè ñóëòàí: ÿçèçèì åéëÿ òÿ’úèë,
Ýåäèá Êèðìàíÿ ÷àòìàã õåéëè ìöøêöë,
Ãÿáóë åéëÿ ñþçöì åé íàçëû úàíàí!
Íÿ ãÿäðè ìöøêöë îëñà äÿðäè-ùèúðàí,
Äþçöá úþâðö úÿôàéÿ áó ìÿêàíäà
Óøàüè òÿðê ãûëìàã; ùÿð çàìàíäà.
Íÿùàéÿò ôöðñÿòè ôîò åòìÿ çèíùàð!
Áó ôèêðèì ìÿñëÿùÿòäèð, åéëÿ ðÿôòàð.
Àíà ÷ÿêäè öðÿêäÿí àùè-úàíñóç,
Äåäè: — Ìöøêöëäöð ÿìðèí, ùÿì àìàíñûç.
Ìÿí àéðûëìàì þëÿðñÿì þç áàëàìäàí
Íÿ ìöìêöí àéðûëà áèð úèñì úàíäàí?
Àéûðìà úàíû úàíäàí, îëìà ãÿääàð!
Áó òèôë îëñóí úàùàíäà ìÿíÿ ãÿìõàð.
Áèçè òÿðê åò éîëóíäàí ãàëìà øàùèì!
Îëà áÿëêÿ áó ñÿùðàäÿ ïÿíàùèì.
Áó àùö íàëÿäÿí øàù àëìàäû ïÿíä1,
×àëûá òèôëè àíàäàí ñåéä-ìàíÿíä2,
Áÿëÿê åòìèø îíà çÿððèí ãÿáàñèí,
Ñàðûìûø êþðïÿéÿ òèðìÿ ÿáàñèí.
Áÿëÿê è÷ðÿ ãîéóá îí äöððö ýþâùÿð.
Äåéèá: “Îëñóí óøàãëà ãîé áÿðàáÿð,
Ùÿð îë øÿõñè êè, åòäè òèôëÿ õèäìÿò,
Ãîé îëñóí áó úÿâàùèð îíà ãèñìÿò”.
Úÿôàñè ïàäèøàùûí åòäè òóüéàí,
Àéûðäû Ýöëúÿìàëè éàâðóñóíäàí.
Òóòóá Êèðìàí éîëóí áèðàùÿ ýåòäè,
Ýÿëèá îí ýöí ñîíðà ìÿãñóäÿ åòäè.
Óçàãäàí áèð øÿùÿð îëäó íöìàéàí,
Ñîðóøäó, ñþéëÿäèëÿð, àäè Êèðìàí.
Åäèá ãàñèä ðÿâàíÿ îë äèéàðÿ,
Õÿáÿð ýþíäÿðäè îë äÿì øÿùðèéàðÿ.
__________
1
Íÿñèùÿò
2
Îâ êèìè

19
 Äåäè: — Ùàêèì âåðÿðñÿ ÿìðö ôÿðìàí,
Ýÿëÿðäèì ìÿí ñÿðàéè-øàùÿ ìåùìàí.
Õÿáÿð øàùÿ ÷àòûíúà îëäó õîøíóä,
Áîéóðäó ùàçûð îëñóí úöìëÿ ìÿ’áóä,
Ýåäèí äÿ’âÿò åäèí Àçàäáÿõòè,
ßçèç ìåùìàíÿ êå÷ñèí øàä âÿõòè,
Ñÿô-ÿíäÿðñÿô äöçöëäö ÿãíèéàëÿð,
Ðÿâàí ïèøâàçÿ îëäó ïèøâàëÿð,
×àëûíäû òÿáëö êöñö íàéö øåéïóð,
Ãÿòàðè-ëÿøýÿð îëäó øÿùðèäÿí äóð.
Ìèñèëñèç ùþðìÿò èëÿ, èççÿò èëÿ,
Ñàðàéà äîüðó ýÿëäè øþâêÿò èëÿ.
ßçèç ìåùìàíÿ ëàéèã ìåùðèáàíëûã.
Áÿñè1 úàíñóçëóã, ùÿì úàíôèøàíëûã,
Ãûëûá Àçàäáÿõòÿ øàùè-Êèðìàí,
Äåäè: — Õîøäóð áèçÿ äèäàðè-õóáàí2.
Âðóäèíäÿí3 ìÿí îëäóì øàäö õöððÿì.
Áàøûíäàí ñàéÿéè-ùÿãã îëìàñûí êÿì.
Áóéóðäó ãóëëàðà îë õóáêèðäàð: —
— Äåéèí ýÿëñèí ñàðàéÿ ùÿð íÿ êèì âàð,
×àëàíëàð, îéíàéàíëàð, íÿüìÿõàíëàð,
Áöñàòè-áàäÿäÿí ãèñìÿò àëàíëàð,
Äåéèí áó ìÿúëèñÿ ñàçàíäÿ ýÿëñèí,
Âÿ òàíùà ýÿëìÿñèí, íàçÿíäÿ ýÿëñèí,
Ãÿäÿùëÿð îéíàñûí, ñàãè ãîë à÷ñûí,
Øÿðàáûí ÿòðèíè ÿòðàôà ñà÷ñûí!
Ãóðóëäó ìÿúëèñè-ìåé, áàäÿ ýÿëäè,
Ìöüÿííèëÿð î äÿì àìàäÿ ýÿëäè.
Óúàëäû àñèìàíÿ øóðö øÿùíàç,
Ñÿäàéè-óä åòäè ÿðøÿïÿðâàç,
Êÿìàíûí òåëëÿðèíäÿí ãîïäó íàëÿ,
Äèëè-óøøàãÿ1 à÷äû éîëó øÿëàëÿ.
Ýþçÿëëÿð ðÿãèñèíÿ ìåéäàí âåðèëäè.
Íèøàòö åéø ö÷öí èìêàí âåðèëäè.
__________
1
×îõ
2
Ýþçÿëëÿðèí ýþðöøö
3
Ýÿëèøèíäÿí

20
 Íÿçÿð ñàëäû ÷ö øàù îë Àçàäáÿõòÿ,
Öðÿêäÿí ãàí àõûð ñàí ëÿõòÿ-ëÿõòÿ,
Ãÿìö-ãöññÿ îíó åòìèø ÿùàòÿ.
Íÿäÿí áèýàíÿ ãàëìûø áó áöñàòÿ?
Äàëûá ôèêðÿ õÿáÿðñèçäèð úàùàíäàí,
Îëóá Êèðìàí øÿùè áó ùàëÿ ùåéðàí,
Äåäè: — Ñþéëÿ íå÷èí ôèêðÿ äàëûáñàí?
Áó ùàëèíëÿ áèçè øÿêêÿ ñàëûáñàí?
Ìÿýÿð ìåùìàííàâàçëûãäà ãöñóð âàð?
Íèùàí òóòìà, áèçè åéëÿ õÿáÿðäàð,
Äåäè Àçàäáÿõò: — Åé øàùè-âàëà!
Ñèçÿ ÷îõ þìöð âåðñèí Ùÿãã-òÿàëà,
Áó åéøö-èøðÿòÿ áèýàíÿéÿì ìÿí,
Ãÿìö äÿðäÿ éàíàí ïÿðâàíÿéÿì ìÿí.
Ýåäèá ÿëäÿí áöñàòö åùòèøàìûì,
Äóìàí àëìûø ôÿçàéè-àñèìàíèì.
Õÿçèíÿì, äþâëÿòèì, èççö úÿëàëûì,
Îëóá ãèñìÿò ÿäóéÿ2 ìöëêö ìàëûì,
Ãàëûíúà äÿñòè-äöøìÿíäÿ ìöëê áÿðáàä,
Îëàðìû ãÿëáè-çàðûì ãÿìäÿí àçàä?
Øÿùè-Êèðìàí îíà åòäè íÿñèùÿò,
Äåäè: — Ëàçûì äåéèë áóíúà íÿäàìÿò,
Ãÿì åòìÿ, ìöëê ö÷öí îëìà ïÿðèøàí!
Îëàð ñÿáð èëÿ ÿëáÿò ìöøêöë àñàí,
Ýåúÿ ýåòñèí, ñÿùÿð ýÿëñèí àðàéÿ,
Ýÿëÿð ÿëáÿò ñÿíÿ áèð êÿñ ùàðàéÿ?
Ãàðàíëûã ïÿðäÿñè ýþéäÿí ãà÷àðêÿí,
Ýöíÿø íóðè ñÿìàéÿ éîë à÷àðêÿí,
Âÿçèðëÿð áàðèýàùÿ îëäó äÿ’âÿò,
Øÿùè-Êèðìàí áó íþâö åòäè ñþùáÿò:
— Áåëÿ ñàäèð îëóð áèçäÿí èðàäÿ,
Áèíàéè-úÿíý ö÷öí àòëû, ïèéàäÿ,
Òÿìàìÿí ùàçûð îëñóí ïÿùëÿâàíëàð,
Äþéöøäÿ àä ãàçàíìûø ãÿùðÿìàíëàð,
Ùöúóìà ùàçûð îëñóí ìÿðäè-ìåéäàí,
__________
1
Àøèãëÿðèí öðÿéè
2
Äöøìÿí

21
Áó íþâè ÿìð åäèáäèð øàùè-Êèðìàí,
Øÿùèí íèòãè ùàìàí èòìàìÿ éåòäè,
Ãîøóí ùàçûð îëóá èúðàéÿ ýåòäè.
“Ýÿëèá ãÿë’ÿ éàíûíäà, äóðäó ñóëòàí,
Éûüûëäû öñòöíÿ ëÿøýÿð ôèðàâàí,
Éåðèäè ùÿð òÿðÿôäÿí ÷öí ÿëÿìëÿð
Áèðè áèðèíÿ ÷öí ÿë à÷äû ëÿøýÿð,
Âóðóøäó ãåéðÿò èëÿ ïÿùëÿâàíëàð,
Òþêöëäö ùÿð òÿðÿôäÿí ÷îõëó ãàíëàð.
Ñûíûá îðäó ÿëÿì îëäó íèêóíñàð,
Ãûðûëäû ëÿøýÿðè äöøìÿí íÿ êèì âàð”.
Îëóá Àçàäáÿõòèí áÿõòè ùàñèë,
Ñÿðàéö òÿõòö òàúÿ îëäó íàéèë,
Çÿìàí êå÷äè, ôÿðàìóø îëäó ùÿð çàä,
Öðÿêäÿí ýåòìÿäè áèð äÿðäè åâëàä,
Áóëàã áàøû äöøÿðäè éàäÿ ùÿð ýöí,
Îüóë ôèêðè îíó åéëÿðäè ãÿìýèí,
“Îíó éàõäè ôÿðàãè-íàðè-ùèúðàí.
Áó äÿðäÿ âàðìû îëà ùå÷ äÿðìàí?
Îíó äÿðä àëäû, äÿðìàí ýåòäè ÿëäÿí,
Éàíàðäû úàíè ÷öí, úàí ýåòäè ÿëäÿí”.

ÇÈÉÀÄ ÙßÐÀÌÛÍÛÍ ÓØÀÜÛ

ÒÀÏÌÀÑÛ

Áó éåðäÿ ìÿòëÿáÿ âåðìÿê íÿùàéÿò,

Áóëàã áàøûíà òóòìàã èñòèãàìÿò.
Î ñÿùðàäÿ âàð èäè éîë êÿñÿíëÿð,
×àïûá êàðâàíè ùÿì òàëàí åäÿíëÿð,
Ùàìàí ãóëäóðëàðà Çèéàä ùÿðàìè,
Åäÿðäè áàø÷ûëûã, áèð ìÿðäè-íàìè,
Øöúàÿòäÿ, ðÿøàäÿòäÿ éåýàíÿ,
Îíóí ìèñëèí ýþðÿ áèëìÿç çÿìàíÿ.
Âÿëè åâëàääÿí ìÿùðóì áèð çàò,
Ùÿìèøÿ åéëÿð èäè ôèêðè-þâëàä,
Ýÿëèá ÷àòäûãäà îë äÿì ÷öí áóëàüÿ,
22
 Ñàòàøäû ýþðçëÿðè áèêÿñ1 óøàüÿ.
Äöøöá àòäàí, Ùÿðàìè åòäè äèããÿò,
Öðÿêäÿ ùàñèë îëäó ÷îõ ìÿùÿááÿò,
Àëûá àüóøÿ þïäö ýþçëÿðèíäÿí,
Ìÿùÿááÿò éàøû àõäû ýþçëÿðèíäÿí,
Ýþðöíúÿ ãîëëàðûíäà äöððö éàãóò,
Áó ùàëÿ ãàëäû ãóëäóð ìàòö ìÿáùóò,
Äåäè: — Áó òèôë îëäó ìÿíÿ þâëàä,
Îíà íàìö íèøàí âåðäèì: “Õóäàäàä”.
Øÿùÿ ìÿíñóá îëàí áèð ãþí÷àäûð áó,
Âÿëè ãèñìÿò ìÿíÿ îëìóø áó èíúó,
Ýåúÿ-ýöíäöç ãûëûá ùàçûð ãèäàñûí,
Òÿäàðöê åéëÿäè íÿøâö íöìàñûí,
Éåòèøäè, îüëàí îëäó áèð úàâàíìÿðä,
Áÿðàáÿð äóðà áèëìÿç îíà ùå÷ ôÿðä,
Ôÿñàùÿò ìöëêöíöí ñóëòàíè áèð ýÿíú
Áÿëàãÿò áàüûíûí áàüáàíû áèð ýÿíú.
Èýèäëÿð è÷ðÿ ãåéðÿòìÿíä ÷îõäó,
Ýþçÿëëèêäÿ îíà ìàíÿíä éîõäó,
Àò îéíàòìàãäà ìèñàëè ïÿùëÿâàíäû.
Îõ àòìàãäà ÿâÿçñèç ãÿùðÿìàíäû.
Íÿçèðñèçäè ÿýÿð ùöñíö úÿìàëè,
Äàùà ãàáèë îíóí ÿãëö êÿìàëè.
Úèíàéÿòäÿí óçàã áèð ýÿíúè-ðÿ’íà,
Õÿéàíÿò ôèêðèíÿ äöøìÿçäè ÿñëà.
Ýöëöñòàíè-ÿäÿáäÿí áàú àëàðäè,
Ýþðÿíëÿð àüëûíà ùåéðàí ãàëàðäû.
Éàøàð ãóëäóðëàð è÷ðÿ î, áö ìöíâàë,
Âÿ ëàêèí ãàðÿòÿ îëìàçäû õîøùàë.
“Íèêóõèñëÿò, òÿìÿùñèç, ÿùëè èíñàô,
Áàøûíà àíä è÷ÿðäè úöìëÿ ÿøðàô”.
Ôÿãèðÿ ðÿùì åäÿðäè, òàïñà ôöðñÿò,
ßñèðÿ ÿë òóòàðäû, âÿõò-áèâÿõò,
Õÿáÿð ÷àòäû Çèéàäÿ áèð ýöí àõøàì,
“Éîë öçðÿ êàðèâàí âàð, éàòìà àðàì.
__________
1
Àäàìñûç, éèéÿñèç

23
Ýÿëèð øÿùðè Ùÿëÿáäÿí Ùèíäÿ ìàéèë,
Éöêöíäÿ ÿáðøèì, çÿðáÿô, ùÿìàéèë,
Òèëàâö íöãðÿíèí éîõäóð ùåñàáè.
Ãÿíèìÿò áèë äÿìè, åéëÿ øèòàáè”.
Ùÿðàìèëÿð îëóá ùàçûð î ùÿíýàì,
Çèéàä ùÿìëÿ ö÷öí âåðäè ñÿðÿíúàì,
Ùöúóìÿ êå÷äèëÿð, ñàüäàí âÿ ñîëäàí,
×àïûá êàðâàíè åòìÿê ãàðÿò ÿë’àí.
Âÿëàêèí îëìàäû ìÿòëÿá ìöéÿññÿð,
Ùöúóìëà ÿùëè êÿðâàí úöìëÿ éåêñÿð,
Äóðóá ãàðøû, ñèëàù èëÿ, äàø èëÿ,
Âóðóøäóëàð ùàìûñû, úàí-áàø èëÿ.
Ùÿðàìèëÿð÷öí ñÿàäÿò îëìàäû éàð.
Îëóá ìÿüëóá äþéöøäÿ ÷àð-íà÷àð.
Äÿéèá çÿðáÿ Çèéàäÿ, àëäû éàðÿ,
Ýöíÿø íóðè ýþçöíäÿ îëäó ãàðÿ.
Äóðóá áèð ýóøÿäÿ ÿââÿë Õóäàäàä,
Òàìàøà åéëÿéèðäè, ñàíêè áèð éàä.
Ýþðöíúÿ îë Çèéàäè ãàí è÷èíäÿ,
Áóëàíìûø ãàíûíà, ãÿëòàí è÷èíäÿ.
Îëóá áó ãèññÿäÿí îë ìöçòÿðèá ùàë,
ßë àòäû õÿíúÿðÿ ÷öí Ðöñòÿìè-Çàë,
Îíóí áó ùÿìëÿäÿí éîõ þçýÿ äÿðäè.
Àòàñûíû õèëàñ åòìÿê äèëÿðäè.
Âÿëàêèí ýöúëö äöøìÿí îëäó öñòöí,
Ùÿðàìèëÿð÷öí ñÿàäÿò îëäó êöñýöí.
Îëóá ìÿüëóá áöòöí ãóëäóð, ãà÷àãëàð,
Ðÿèñè-êàðâàí, äöç åòäè ðÿôòàð,
Ñûðà èëÿ äöçöá îíëàðû áèð-áèð,
Òÿìàìÿí ãîëëàðûíà âóðäó çÿíúèð.
— Ùöçóðè øàùÿ îëìàã èíäè àçèì,
Úÿçà âåðìÿê ñèçÿ ÿëáÿòòÿ ëàçèì.
Ýÿëèá ÷àòñûí ÿñèðëÿð ïàéòÿõòÿ.
Õÿáÿð ýåòñèí ãîé îë Àçàäáÿõòÿ,
Ùÿðàìèëÿð òÿìàìÿí äÿñòÿñèéëÿ,
Øàùà òàáåäèð þç ñÿðêÿðäÿñèéëÿ,
ßìèðèí ùþêìö ÿëáÿò îëñà ñàäèð,
Áèçèê ñþçñöç îíó èúðàéÿ ùàçèð!
24
ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÑÀÐÀÉÀ ÃßÁÓË
ÅÄÈËÌßÑÈ

Âöúóäè øàùèí îëäó ãÿìäÿí àçàä,

Áóéóðäó ùàçûð îëñóí ÿìðÿ úÿëëàä,
Ùÿðàìèëÿð êå÷èðäè øàù þíöíäÿí,
Õóäàäàäÿ íÿçÿð ñàëäû î, áèðäÿí,
Âöúóäè òèòðÿäè øàùèí ùÿìàíà,
Áàõûíúà äèããÿò èëÿ îë úàâàíà,
Êå÷ÿí ýöíëÿð ùàìàí äÿì éàäÿ äöøäö,
Àòûá òÿðê åòäèéè þâëàäà äöøäö.
— Íÿäèð èñìèí?, —
— äåäè îüëàí, — Õóäàäàä!
— Àòàí êèìäèð?
— Ùÿðàìè, èñìè Çèéàä!
Äåäè ñþéëÿ: — Íÿñÿí, êèìñÿí, áÿéàí åò?
Áèçÿ þç ùàëö ÿùâàëûí ÿéàí åò!
Áó ùöñíö ìÿ’ðèôÿò êèì ñÿíèí âàð,
Éàðàðìû îëà éàðûì îë ãàäàãëàð?
Ýÿëèá íèòãÿ Õóäàäàä åòäè èçàù,
Äåäè: — Ñóëòàí, ñÿí îë ùàëûìäàí àýàù,
Îëóáñà ìÿñêÿíèì ãóëäóð ìÿêàíè,
ßëèìäÿí ýþðìÿìèø êèìñÿ çèéàíè.
Õÿéàíÿò ãÿñäèíÿ ìÿí à÷ìàäûì éîë,
Âÿ ãÿòëö ãàðÿòÿ ãàëäûðìàäûì ãîë.
Ùÿìèøÿ åëèì ö÷öí åòäèì èðàäÿò,
ßëèìäÿí åòìÿäè êèìñÿ øèêàéÿò,
Îüóëëóã áîðúóìó èúðà åäÿíäÿ,
Áó äÿ’âàäÿ ýÿëèá äöøäöì êÿìÿíäÿ.
Øÿùÿ õîø ýÿëäè áó ñþçëÿð òÿìàìè,
Íèäà ãûëäû: — Ñÿí åé Çèéàä Ùÿðàìè!
Áó ãÿòëö ãàðÿòè òÿðê åòìèø îëñàí,
Ùÿãèãÿò ðàùèíÿ ýÿð ýåòìèø îëñàí,
Ýöíàùûíäàí êå÷ÿð, âåððÿì ÿìàíè,
ßëèíäÿí ýþðìÿñèí êèìñÿ çèéàíè.
Ùÿðàìèëÿð äóàéà à÷äûëàð äèë.
Äåäèëÿð: — Ãèáëÿýàùà, éàøà éöç èë,
Áó ýöí êèì, ñÿí áèçÿ ãûëäûí ìÿùÿááÿò,
25
Ìÿùÿááÿò áàäÿñè ñåâìÿç õÿéàíÿò,
Ùÿéàòûí ãÿäðèíè ãÿëáÿí ãûëûá äÿðê,
Áó ýöíäÿí ãàðÿòè áèç åéëÿäèê òÿðê.
Äåäè ñóëòàí: — Âàðûìäûð áèð ñþçöì äÿ,
Õóäàäàä îëìàëû äàèì ýþçöìäÿ,
Ñàðàé è÷ðÿ ãàëûá äà ìèñëè-õàäèì,
Åäÿ õèäìÿò áèçÿ ñèäã èëÿ äàèì.
×àüûðäû øàù ùöçóðÿ îë úàâàíè,
Áó íþâ èëÿ ãàëûá ùàëè-áÿéàíè.
Äåäè ñóëòàí: — Áó îüëàí áÿõòèéàðäûð,
Èðàäÿìëÿ àäû äà Áÿõòèéàðäûð.
ßòà ãûëäûì ùÿðàìè äÿñòÿñèíÿ,
Ùÿéàòö ìÿðùÿìÿòëÿð úöìëÿñèíÿ.
Øÿùèí ÿìðèéëÿ èúðà îëäó èøëÿð,
Âÿçèôÿ Áÿõòèéàðÿ îëäó ìåùòÿð,
Ñÿäàãÿòëÿ åäèá õèäìÿò ñÿðàéÿ,
Âÿ äþâëÿò àòëàðûíû àëäû ñàéÿ,
Åäèá ùÿð áèð àòà àéðûúà äèããÿò,
Òÿâèëÿ è÷ðÿ ÷îõ ñÿðô åéëÿäè âÿõò,
Åäèá ùÿð áèð àòà îë ïàñèáàíëûã,
×ÿìÿíçàð è÷ðÿ åéëÿðäè ÷îáàíëûã.
Íÿ éàõøû, áèð ñÿùÿð, ñóëòàí íÿùàéÿò,
Ýÿëèá àòëàðà áàõäû, åòäè äèããÿò,
Îëóá õîøíóä èøèíäÿí Áÿõòèéàðûí,
Ñàðàé è÷ðÿ óúàëòäû èõòèéàðûí.
— Ñÿíÿ ëàéèã äåéèëäèð ìåùòÿð îëìàã,
Õÿçèíÿ èõòèéàðûí ÿëÿ àëìàã.
ßìàíÿòäàð îëàðñàí äþâëÿòÿ ñÿí.
×àòàðñàí øöáùÿñèç êè, èççÿòÿ ñÿí.
Ýþðöá ÿí’àìè-ôÿõðè-øÿùðèéàðè,
Ðèçàéè-ãÿëá àëäè Áÿõòèéàðè.
— Òÿøÿêêöð åéëÿðÿì øàùÿ! — äåäè î.
Êè, ùàããûìäà îëóðìóø áóíúà ãàéãó,
Íÿ ãÿäðè âàð úàíûìäà úàí, ùÿìèøÿ,
Äóàéè-õåéðè-äþâëÿò ìÿíÿ ïèøÿ,
Ýþðöá øàù îíäà ôèêðö ÿãëö êèðäàð,
Òàìàì äþâëÿò èøèíäÿí âåðäè èõáàð,
26
 Îëóá øàùèí ñàðàéäà ùÿìíèøèíè,
Ãûëàðäû éàä õèäìÿò âÿðäèøèíè.
Êå÷ÿðäè ðóçèýàðè õîø, ñÿðÿôðàç,
Éàéûëäû þëêÿéÿ ùàããûíäà àâàç.
Àüûëëû òÿäáèð èëÿ Áÿõòèéàðûí,
Ýöíö õîø êå÷ÿð èäè îë äèéàðûí.
Äåéèëäè ùÿð òÿðÿôäÿ íàìö-êàðè1,
Ýöíö-ýöíäÿí ÷îõàëäû èõòèéàðè.

ÕÀÈÍ ÂßÇÈÐËßÐÈÍ ÏÀÕÛËËÛÜÛ

Âàð èäè ïàäøàùûí îí âÿçèðè,

Âÿçèðëèê ìÿñíÿäèíèí ìÿðäè-ïèðè.
Ùÿñÿä åëìèíäÿ àëèì, ãÿëáè ïöðêèí
Õÿéàëûíäà ãÿðÿç, ÿõëàãè ÷èðêèí,
Ùÿìèøÿ ôèêðè ãåéáÿò, êàðè áèäàä,
ßëèíäÿí äàäÿ ýÿëìèø úöìëÿ ÿôðàä.
Ýþðöíúÿ øàù þíöíäÿ Áÿõòèéàðè,
Êè, àëìûøäûð ÿëÿ ùÿð èõòèéàðè,
Éûüûëäû úöìëÿñè áèð âÿõòè-àõøàì,
Âåðèëñèí áèð õÿéàíÿò÷öí ñÿðÿíúàì.
Ñàëûá øàùûí ýþçöíäÿí îë úàâàíè,
Êÿíàð åòìÿê ñàðàéäàí òåç çÿìàíè.
Îëóá áó ôèòíÿäÿ ùàìûñû ÿëáèð,
Ùàìàí äÿì òþêäöëÿð áèð ýèçëè òÿäáèð.
Êå÷ÿð ýöíëÿð, êå÷ÿðäè éàõøû äÿìëÿð,
Íÿäèð ãöññÿ, î áèëìÿç äÿðäè ãÿìëÿð,
Ñàðàéäà õîø ùÿéàòà äàëìèø èäè.
Áèð àõøàì áàðèýàùäà ãàëìèø èäè.
Ùàìû ýåòìèø, ñàðàéäà éîõäó áèð êÿñ.
Îëóá ùåéðàí áó ùàëÿ íåéëÿñèí áÿñ?
Àëûá áàäÿ, è÷èá ìåé, îëäó ñÿðõîø,
Àïàðäû õàáè-ãÿôëÿò, îëäó áèùóø.
Àéûëäû áèð çàìàí êè, âÿõò êå÷ìèø,
__________
1
Àäû âÿ èøè

27
 Òàìàì äÿðëÿð ãàïàëè, ùàìû ýåòìèø,
Ñàðàéäàí òàïìàìûøäû ÷ûõìàüà éîë,
Íÿ åòñèí, íåéëÿñèí êè, áèëìÿäè îë.
Îòàãëàðäàí êå÷èá äèýÿð îòàüà,
Òÿñàäöô åéëÿäè áèð øÿá÷èðàüà.
Ñàëûíìûø áèð òÿðÿôäÿ çÿðëè éîðüàí,
Ýþðöíúÿ ðÿõòèõàáè ñÿðõîø îüëàí.
Óéóá òÿ’ñèðè õóìàðè-øÿðàáÿ.
Óçàíäû ðÿõòèõàáÿ, ýåòäè õàáÿ.
Ãàéûòäû íèñôèøÿáäÿ1, øàù ñàðàéÿ.
Òÿñàäöô åéëÿäè áó ìàúÿðàéÿ
Ãàëûá ùåéðÿòäÿ áèðäÿí, ãûëäû ôÿðéàä.
Ñÿñèíÿ ñÿñ âåðèá òîïëàíäû ÿôðàä.
Ãÿçÿáëÿ ñþéëÿäè øàù Áÿõòèéàðÿ:
— Àéûë áèð õàáèäÿí åé áÿõòè ãàðÿ!
Íÿ ìÿãñÿäëÿ åäèá áó ÿìðÿ èãäàì,
Ìÿíÿ ìÿõñóñ éåðäÿ ãûëäûí àðàì?
Éÿãèí âàðäûð áó èøäÿ áèð õÿéàíÿò,
Êè, âåðìèøäèð ñÿíÿ áóíúà úÿñàðÿò!
Åäèá çÿíúèðÿ ìÿùêóì îë úàâàíè.
Ùÿðÿìõàíÿ òÿðÿô îëäó ðÿâàíè.
Åäèá áèäàð éàòìûø Ýöëúÿìàëè.
Îíóíëà áàøëàäû ñîðüó-ñóàëû:
— Éàòàüà éîë òàáûáñà ýÿð áó ìèñêèí,
Áÿëÿä÷è îëìàñà ýÿëìÿê íÿ ìöìêöí?
Áó ìÿõôè ôèòíÿäÿí ìÿí áÿäýöìàíÿì.
Ùÿðÿì ÿùëèíÿ ýÿëèð ÷öí ýöìàíûì.
Ñÿíèí êþíëöíäÿí àëìûøñà ðèçàíè,
Ùÿãèãÿò ñþéëÿ, èøëÿòìÿ éàëàíè.
Áó òþùìÿòäÿí îëóá ïÿæìöðäÿ õàòóí,
Íÿ âÿúùèëÿ èíàíäûðñûí ñÿáàòûí.
Äåäè: — Åé ãèáëÿýàùèì, ïàäøàùèì!
Ìÿíèì ÿñëà éîõóìäóð ùå÷ ýöíàùèì!
Ãÿñÿì éàä åéëÿðÿì, øàùûí þíöíäÿ,
Õÿéàíÿòäÿí íöìóíÿ éîõ ñþçöìäÿ!..
__________
1
Éàðû ýåúÿ

28
 Êÿëàìè åòìÿäè ñóëòàíÿ òÿ’ñèð.
Áóéóðäó áîéíóíà ñàëñûíëàð çÿíúèð.
Çÿìàíè êè, à÷ûëäû ñöáùè-ñàäèã,
Îëóíúà ãåéäè-øÿáäÿí øàù ôàðèã,
×ûõûá òÿõòäÿ îòóðäó, õåéëè ãÿìýèí,
Öðÿêäÿ äÿðäö-ãöññÿ, öçäÿ òÿìêèí,
Èøàðÿ ãûëäû ýÿëñèí úöìëÿ ÿ’éàí,
Ùöçóðÿ äàõèë îëñóí, îë âÿçèðàí.
ßäà îëäó ÷ö ðÿ’éè ïàäøàùûí,
À÷ûëäû ãàïûëàðû îë áàðèýàùûí,
Ùàìû ýÿëäè ñÿô-ÿíäÿðñÿô äàéàíäû,
Øÿùèí ãÿëáè ãûçûë ãàíà áîéàíäû.
Íèäà ãûëäû, äåäè: — Ìÿí Àçàäáÿõòèí,
Îëóá ðöñâà íÿçÿðäÿ òàúö òÿõòè.
Õÿçèíÿ ìàëèêè, îë áèäÿéàíÿò,
Âÿëèééö-íå’ìÿòÿ åòìèø õÿéàíÿò,
Âÿçèðëÿð ùåé’ÿòèíè ãûëäû àýàù,
Òÿìàìÿí ñÿðýöçÿøòè åòäè èçàù.

ÁÈÐÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ ÔÈÒÍßÑÈ

Âÿçèðè-ÿââÿë îë äÿì, òàïäû ôöðñÿò,

Êè, âóðñóí Áÿõòèéàðÿ áÿëêÿ çÿðáÿò,
Äèë à÷äû òþùìÿòÿ, áþùòàíÿ äÿðùàë.
Áÿéàíÿ ýÿëäè îë, õàèí áó ìèíâàë.
Äåäè: — Øàùèì, áó øÿõñè ìÿí ýþðÿí òÿê
Ñèçÿ ñàäèã îëàðìû? — Åéëÿäèì øÿê.
Àëàí íÿøâö-íöìà ãóëäóð-ãà÷àãäàí,
Î êèì àéðûëìàäû õÿíúÿð-áû÷àãäàí,
ßýÿð øöüëè îëóáñà ýöíäÿ ãàðÿò,
Íÿ ìöìêöíäöð îëà ÿùëè-äÿéàíÿò?
Âåðèí áèð ùþêì ãîé ÷ÿêñèí úÿôàñûí.
Ôÿñàä ÿùëè ýÿðÿê àëñûí úÿçàñûí.
“Äåäè íå÷ÿ òÿÿððöç ýóíÿ1 ñþçëÿð”.
__________
1
Åòèðàçëû ñþçëÿð

29
“Êè, ñóëòàí áàüðûíà éàïûøäû êþçëÿð”.
“Àúûãëàíäû î äÿì ùþêì åòäè ñóëòàí”
“Ýÿòèðäèëÿð îíó èôòèàíö õèçàí”.
“Äåäè: åé Áÿõòèéàðè-áÿõòè ãàðÿ!”
“Ýÿðÿê ãûëàì ñÿíè ìÿí ïàðÿ-ïàðÿ!”
“Íåúÿ åäèì ñÿíè çèíäàíäà ìÿùáóñ”,
“Ìÿíèì÷öí ãàëìàéûáäûð íÿíýö íàìóñ!
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: — Åé Áÿõòàçàä!
Ùÿìèøÿ îëàñàí ñÿí õöððÿìö øàä!
Ýÿð þëäöðñÿí ìÿíè ñÿí åé øàùè-äþâðàí,
Îëàðñàí ãîðõóðàì àõèð ïÿøèìàí.
Íÿ ÷öí êèì, åé ìÿíèì èççÿòëè øàùèì,
Áó èøäÿ çÿððÿúÿ éîõäóð ýöíàùûì.
ßýÿð ìÿí ýÿëìèøÿìñÿ áàðèýàùÿ,
Øÿðàá îëìóø ñÿáÿá ìÿí áèýöíàùÿ,
Õÿéàíÿò ãÿñäèíÿ ìÿí à÷ìàäûì ÿë,
Êè, àãèë þç áàøûíà à÷ìàç ÿíýÿë.
Ñàðàéäà òàïìûø èäèì ìÿí ñÿàäÿò.
Ñÿàäÿò÷öí íÿ ìöìêöíäöð õÿéàíÿò?
Áóäóð àõûð ñþçöì ñÿí ïàäøàùÿ,
Ìÿíè áÿäáÿõò åäèá, áàòìà ýöíàùÿ.
Âÿçèð åòäè õèòàá: åé øàùè-âàëà!
Ôÿñàäûí ñþçëÿðèíÿ âåðìÿ ìÿ’íà,
Áó áèð ôèòíÿ êè, ìèñëè éîõ úàùàíäà.
Íÿ ëàçûìäûð ãàëà ÿìíö àìàíäà.
Îíó èôøà ö÷öí êàôèäèð àíúàã,
Ùÿðÿìäÿ Ýöëúÿìàëäàí ñîðüó ñîðìàã,
ßýÿð ëàéèã ýþðöëñÿì å’òèìàäÿ,
Äàùà øöáùÿ éåðè ãàëìàç ôÿñàäÿ.
Òÿìàì îâçàè áèëëÿì øöáùÿñèç ìÿí,
Éÿãèí ÿí’àì îëàð ìöçäöì äÿ ñèçäÿí!
Âÿçèðÿ èçí âåðäè øàùè-àëè,
Ýåäèá ýþðñöí ùÿðÿìäÿ Ýöëúÿìàëè.

30
 ÂßÇÈÐÈÍ ÝÖËÚßÌÀËËÀ ÑÞÙÁßÒÈ

— Ãûçûì, ñþéëÿ íÿäèð áó ìàúÿðàëÿð?

Ñÿíèí ùàããûíäà áÿëêÿ èôòèðàëÿð?
×ÿêèíìÿ, äîüðóñóí ñþéëÿ, þçöí ñÿí,
Áó ÷èðêèí ìàúÿðàíûí ëàï äöçöí ñÿí.
Ãÿáóë åéëÿ íÿñèùÿò, åéëÿ áàâÿð1,
Ìÿí îëëàì äàð ýöíöíäÿ éàðö éàâÿð.
Ñÿíè øàùûí ýþçöíäÿ åéëÿìÿê ïàê,
Áó ïèðèí áîðúóäóð, ýÿë îëìà øÿêêàê.
Áÿéàíÿ ýÿëäè îë äÿì ïàê òèíÿò,
Äåäè: — Ëàçûì äåéèëäèð áóíúà ìèííÿò,
Ôÿñàäö ôèòíÿéÿ áèýàíÿéÿì ìÿí.
Ýöíàùñûç ìÿùâ îëàí ïÿðâàíÿéÿì ìÿí!
ßëèìäÿí ÷ûõìàìûø ùå÷ áèð úèíàéÿò,
Äèëèìäÿí ýþðìÿìèø êèìñÿ õÿéàíÿò,
ßýÿð ñóëòàí äöøöáäöð áÿäýöìàíÿ,
Ýÿëÿð áèð ýöí ñþçöí ñþéëÿð çÿìàíÿ.
Äåäè: — Áóíëàð òÿìàì ÿôñàíÿ ñþçëÿð,
Íèúàòÿ éîõ ýöìàí, áèýàíÿ ñþçëÿð.
ßýÿð èñòÿð èñÿí òàïìàã íèúàòè,
Õèëàñ åòìÿê õÿòÿðäÿí ñÿí ùÿéàòè,
Ãÿáóë åéëÿ ñþçöì, îëìà èíàäêàð,
Ñÿëàùè-ìÿñëÿùÿòäèð, áþéëÿ ðÿôòàð.
Õÿáÿð ýþíäÿð êè, ñóëòàí äÿ’âÿò åòñèí,
Ñÿíèíëÿ áèð îòàãäà ñþùáÿò åòñèí.
Îíà ñþéëÿ êè: “Ìÿíäÿ éîõäó òÿãñèð,
Õÿéàíÿò áàø âåðèáñÿ, ñÿí ìöãÿññèð.
Ñàðàéà äÿ’âÿò åòäèí Áÿõòèéàðè,
ßëÿ àëäû î äà êöëëè èõòèéàðè.
Ýþðöá àçàä þçöí î, úàíÿ ýÿëäè.
Ñÿôàéè-íÿø’ÿñè òóüéàíÿ ýÿëäè.
Ìÿíÿ åøãè-ìÿùÿááÿòäÿí äàíûøäû.
Âöñàëèì÷öí îäà éàíäû, àëûøäû,
Ìÿíÿ å’ëàíè-åøã åòäè áó îüëàí,
__________
1
Èíàíìàã

31
Êè, èñòÿðäè îëà òÿõòèíäÿ ñóëòàí.
Ñÿíè ãÿòëÿ úÿñàðÿò åòìèø èäè,
Áó ãÿñä èëÿ ñÿðàéÿ ýåòìèø èäè”.
Âÿçèðèí ñþçëÿðèíäÿí Ýöëúÿìàëûí,
Âöúóäè òèòðÿäè, îë õîø õèñàëûí,
Äåäè: — Áóíëàð òÿìàìÿí èôòèðàäûð,
Ýöíàùñûç áèð ÿñèðÿ íÿ ðÿâàäûð?
Äåäè: — Áóíúà èíàäÿ îëìà ìàèë,
Îëàðñàí Áÿõòèéàðëà ñÿí äÿ çàéèë.
Èíàäÿ óéìà ñÿí, ýÿë îëìà áÿäíàì,
Íÿ ëàçûì ìÿùâ îëà ñÿí òÿê ýöëÿíäàì.
Íÿùàéÿò îëäó íàèë ìÿãñÿäÿ îë,
Òàïûá î Ýöëúÿìàëûí ãÿëáèíÿ éîë,
Íÿ êèì, þéðÿòìèø èäè îë ñèòÿìêàð,
Ýÿëèá õàòóí ùöçóðÿ åòäè èõòàð.
“Âÿçèð äåäè êè: — Åé ñóëòàíè-êàìèë!”
“Îíóí ãÿòëèíäÿ ÿñëà îëìà ãàôèë!”
“Ùÿãèãÿò ñÿíÿ çàùèð îëäó ÿùâàë”,
“Íÿäèð ãûëìàã äÿõè òÿñäèã åùìàë?”
“Îíà ëàéèã éåòèøñèí ãîé úÿçàéÿ”
“Êè, èáðÿò îëà ùÿð áèð íàñÿçàéÿ”.
Øÿðàðÿò åéëÿäè ñóëòàíÿ òÿ’ñèð,
Äåäè: — Ýþðìÿê ýÿðÿê áó éîëäà òÿäáèð,
Ñàëûí çèíäàíÿ, éàòñûí ãîé ñîí àõøàì.
Ñàáàù ãÿòëè ö÷öí âåððÿì ñÿðÿíúàì.
Âÿ ñóëòàí ÿìðèíè åäèíúÿ èòìàì,
Ýöíÿø áàòäè âÿ îëäó âÿõòè-àõøàì.
Îíó àïàðäûëàð çèíäàíÿ îë äÿì,
Éåíÿ áàüëàäûëàð çÿíúèðÿ ìþùêÿì.

ÁÈÐÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÀ ßÐÇ ÅÒÌßÑÈ
“Ñàáàù îëäó éåíÿ õóðøèäè-ÿíâÿð”.
“×ûõûá, äöíéà öçö îëäó ìöíÿââÿð”.
Ñÿäàñû ýÿëäè éåíÿ îë âÿçèðèí,
Éåòèøäè õèäìÿòèíÿ ÷öí ÿìèðèí,
32
Äåäè: åé ïàäøàùè àëÿì-àðà!
Ùàðàìèçàäÿéÿ ðÿùì åòìÿ ÿñëà!
Ôÿðàìóø åéëÿñÿ êèì ùÿããö íå’ìÿò,
ßäàëÿòäèð îíà ãûëìàã ñèéàñÿò.
Åøèòäè ÷öí âÿçèðèí ñþçëÿðèíè
Çèéàäÿ îëäó øàùèí õèøìö êèíè,
Ýÿòèðñèíëÿð äåäè ãûëäû èøàðÿ,
Ãÿçÿáëÿíäè äåäè îë Áÿõòèéàðÿ:
— Ñÿíÿ ìÿí åéëÿäèì å’çàçö èêðàì,
Ìÿíè ñÿí åéëÿäèí ðöñâàéö áÿäíàì,
Ñÿíè åòìÿê ýÿðÿêäèð ïàðÿ-ïàðÿ,
Ñÿíÿ éîõäóð þëöìäÿí þçýÿ ÷àðÿ.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-âàëà!

Ñÿíèí îëñóí ïÿíàùûí ùÿãã-òÿàëà,
Éàìàíûí îëìàñûí åé øàùè-êàìèë,
Ñÿíÿ îëñóí ñÿàäÿò úöìëÿ øàìèë,
“Òÿùÿììöë åéëÿìÿê èíñàí èøèäèð”,
“Êè, òÿ’úèë åéëÿìÿê øåéòàí èøèäèð”.
Äåéèëäè ìÿãñÿäèì, ôèêðèì õÿéàíÿò,
Âÿëàêèí áîéëÿ îëäó ìÿíÿ ãèñìÿò.
Ýþðöðñÿí êè, áàøûì úÿëëàä ÿëèíäÿ,
Ýöíàùñûç áèð ÿñèðÿì éàðè çèíäÿ.
Äöøöíäöêúÿ áó ùàëè-çàðèìè ìÿí,
Êå÷ÿð áè÷àðÿ òàúèð õàòèðèìäÿí.
Ìèñàëè-ìÿí ìóðàäÿ éåòìÿäè î,
Úÿçà àëäû, úèíàéÿò åòìÿäè î.
— Íÿ òàúèðäèð? — äåäè ñóëòàí ùàìàí äÿì
Îíóí ñÿí ìàúÿðàñèí ñþéëÿ áèð äÿì.

33
ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÒÀÚÈÐ ÌÀÚßÐÀÑÛÍÛ
ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé õàíö õàãàí!

ßëèíäÿ äàèì îëñóí ùþêìö ôÿðìàí,
Âàð èäè Áÿñðÿäÿ áèð âàðëû òàúèð,
Òèúàðÿò óñòàñû, êèðäàðëû òàúèð,
Ìèñèðäÿí ìàë àëàð, Ùèíäÿ ýåäÿðäè,
Òèúàðÿò ìÿãñÿäèëÿ ñåéð åäÿðäè.
Éàéûëìûø øþùðÿòè, îëìóøäó ìÿøùóð,
Îëóá ñÿðâÿò ÿñèðè øÿõñè ìÿüðóð,
Ýåúÿ-ýöíäöç øöàðû äþâëÿò èäè,
Ùÿìèøÿ ôèêðè-çèêðè ñÿðâÿò èäè.
Íÿùàéÿò çèëëÿòÿ îëäó ýèðèôòàð,
Ôÿíàéÿ ýåòäè äþâëÿò, ùÿð íÿ êèì âàð.
Ôÿëàêÿò áàø âåðèá ùÿð áèð òÿðÿôäÿí,
Íÿ êèì âàð ìàëö äþâëÿò ÷ûõäû ÿëäÿí.
ßëèíäÿ ãàëìûø èäè àçúà ìàéÿ,
Ýöíö îëäó ìöáÿääÿë àùö âàéÿ.
Àëûá ÷îõëó òàõûë âåðäè ïàðàíû,
Òþêöá àìáàðÿ êèì, ýÿëñèí çàìàíû.
Ãóðàãëûã èëëÿðèíäÿ î áàçàðÿ,
Àïàðûá, ÿëäÿ åòñèí ÷îõëó ïàðÿ.
Âÿëàêèí îëìàäè ìÿãñóäÿ íàèë,
Éàüûø éàüäû, òàõûë ÷îõ îëäó ùàñèë.
Áèð èë äÿ ñàõëàäè áÿëêÿ ýÿëÿí ãûø,
Îëà ãûòëûã, áàçàðäà éàõøû ñàòûø.
Ñîíóíúó ìàéÿ áó ñþâäàäÿ ýåòäè.
Ãàëûá àìáàðäà áóüäà áàäÿ ýåòäè.
Î áÿõòè ãàðÿ äÿ áèð ýöí ñÿùÿðäÿí.
Ãûëûá òÿðêè-äèéàð, ÷ûõäû øÿùÿðäÿí,
Ýÿìè èëÿ ýÿëèá Öììàíÿ äöøäö,
Òÿëàòöì áàøëàäû, òóôàíÿ äöøäö.
×þíöá êÿøòè1, ìöñàôèð úöìëÿ áàòäû,
Öçöá òàúèð î äÿì áèð òàõòà òàïäû.
Äÿíèç öçðÿ ãàëûá áèð õåéëè ìöääÿò,
Ýÿëèá áèð ñàùèëÿ ÷àòäû íÿùàéÿò.
34
 Ýÿçèá àâàðÿ, ÷þëäÿ ýàùö áèýàù,
Óçàãäàí áèð èìàðÿò ýþðäö íàýàù.
Éàõûí ýÿëäè, íÿ ýþðäö áàãè-úÿííÿò,
Éåòèøìèø ùÿð òÿðÿôäÿ íàçö íå’ìÿò.
Êÿðàìÿò ÿùëè èäè ãîúà áàüáàí,
Îíó åòäè íå÷ÿ ýöí áàüäà ìåùìàí.
Ñîðóøäó ùàëûíû îë ìÿðäè-àãèë,
Äåäè: âàðäûð áó áàüäà õåéëè ùàñèë,
Íÿ áîëäóð àëìàñû, íàðè, áàäàìû,
Åäèð ìÿáùóò ýþðÿí ùÿð áèð àäàìû,
Ãàëûá áàüäà, ÿýÿð, ãûëñàí íÿçàðÿò,
Àëàðñàí õèäìÿò ö÷öí ìöçä, õÿë’ÿò.
ßëàâÿ, ùÿð áè÷èíäÿí ïàé àëàðñàí,
ßýÿð ìåéëèí îëà ãûø-éàé ãàëàðñàí.
Îëóá ðàçû ñþçöíäÿí áàüáàíûí,
Äåäè: — ßëáÿòòÿ îëëàì ïàñèáàíûí2.
Åäèá õèäìÿò î áàüäà õåéëè ìöääÿò,
Ýÿëèá ÷àòäûãäà áèð ýöí âÿõòè-ãèñìÿò3,
Õÿñèñëèê äöøêöíö, îë ãÿëáè ãàðÿ,
Ãûëûá äèããÿòëÿ ìÿùñóëÿ íÿçàðÿ,
— Éÿãèí ãûëìàç, — äöøöíäö — êÿíäëè èãðàð
Åäÿð áÿëêÿ ñþçöíö ñîíðà èíêàð.
Ìÿíÿ ëàçûìäûð ÿëáÿò ýèçëè îíäàí
Ãûëàì þç ïàéûìû áèð éåðäÿ ïöíùàí.
ßýÿð áàüáàí îëàðñà ÿùäÿ ñàäèã,
Áþëöá ãèñìÿòèìè âåðñÿ ìöâàôèã,
Î äÿìäÿ ãàéòàðûá ìÿùñóëè äÿðùàë,
Åäèì òÿãäèì, ãîé îëñóí áàðè õîøùàë.
Ãûëûá ÿòðàôà äèããÿòëÿ íÿçàðÿ,
Éàõûí éåðäÿ î òàïäû áèð ìÿüàðÿ,
Òÿâÿããöô åòìÿäÿí îë øÿõñè-íàäàí,
Îðàäà ãûëäû ÷îõëó áóüäà ïóíùàí,
Çÿìàíè êè, éåòèøäè áþëýö âàõòè,
Ãîúà áàüáàí ýÿëèá ìÿùñóëÿ áàõäè.
__________
1
Ýÿìè
2
Êåøèê÷è
3
Áþëöøìÿê
35
 Ñÿäàãÿòëÿ îëóá ÿùäèíäÿ ìþùêÿì,
Åäèá ãèñìÿò ïàéûíû âåðäè îë äÿì.
Ýþðöíúÿ áàüáàíè äîüðó èíñàí,
Þçö-þç ôå’ëèíÿ îëäó ïÿøèìàí.
À÷ûá, èçùàð ãûëäû ñèððè-ðàçè.
Êè, ôå’ëèíäÿí îëàëàð áÿëêÿ ðàçè.
Âÿ ëàêèí àðóçèñè âåðìÿäè áàð,
Ãîúà áàüáàí ãÿçÿáëÿ åòäè ðÿôòàð.
Îíó ðÿää åòäè áàüäàí, ãîâäó ýåòñèí,
Ýåäèá þç áàøûíà áèð ÷àðÿ åòñèí.
Ïÿñ îë àøóôòÿéè, çàðè, ïÿðèøàí*
Áàø àëûá ýåäÿð èäè äÿð-áèéàáàí.
Áèéàáàíäà ïÿðèøàí ùàë ýåòäè,
Ýÿëèá îë äÿìäÿ áèð äÿðéàéÿ éåòäè,
Éåòèøäè, ýþðäö ÷öí áèð úÿì ãÿââàñ1,
Îòóðìóø, åéëÿìèøëÿð ìÿúìåè-õàñ2.
Êèì îëäóüóíó áèëäèëÿð òÿìàìè.
Äóðóá îíà ùàìè âåðäè ñÿëàìè.
Îëàðà, ÿðç ãûëäû ñÿðýöçÿøòèí,
Ýöçÿøòè ìàúÿðàíûí øÿðùè-áåéòèí3.
Áó ãèññÿ îíëàðà ÷öí îëäó ìÿ’ëóì,
Îíëàðûí áàüðû ñàíêè îëäó ÷öí ìóì.
Äåäèëÿð: íÿñíÿìèç4 éîõ ñÿíÿ ëàéèã,
Âÿëè áþéëÿ ýÿëèð ÿãëÿ ìöâàôèã.
Äåäèëÿð: åíÿìöç äÿðéàéÿ áèð éîë,
Íÿ ýÿòèðñÿê, ñÿíÿ áó äÿðéàäÿ îë.
Ãÿìó5 ãÿââàñëàð åíäè áÿäÿðéà.
Ýÿòèðäè ùÿð áèðè áèð äöððè-çèáà6,
Îíà ýÿòèðäèëÿð îí äöððè-ãÿëòàí7.
__________
1
Öçýö÷öëÿð
2
Òîïëàíûø
3
Èçàùàòûí
4
Øåé
5
Ùàìû
6
Ýþçÿë äöðð
7
Éóâàðëàã äöðð
*
Ôÿäàèíèí “Áÿõòèéàðíàìÿ”ñè áóðàäàí áàøëàéûð — Ã.Ì.

36
 Ýþðÿíäÿ úþâùÿðè1, ãàëûðäû ùåéðàí.
Äåäèëÿð: îë úÿâàíè-ìÿùëèãàéÿ,
Áóíëàðû ñàò þçöí÷öí åéëÿ ìàéÿ.
Êè, ùÿð êèìñÿäÿ éîõäóð ìàëö íå’ìÿò,
Úàùàíäà éîõ îíóí÷óí ãÿäðö ãèéìÿò.
Îëàð îí äöððè-ãÿëòàí, îë úÿâàíÿ,
×ö âåðäèëÿð, úàâàí îëäó ðÿâàíÿ.
Îíóí ÿéíèíäÿ âàð áèð êþùíÿ æèíäÿ2,
Íèùàí åéëÿäè îíóí àðàñûíäà
Ðÿâàíÿ îëäó, ýåòäè éîëà äîüðó,
Ïÿñ îíà éîëäàø îëäó èêè îüðó.
Áàøûíäà ýþðäöëÿð éîõäóð ÿìàìÿ,
Ýåéèáäèð ÿéíèíÿ, áèð êþùíÿ úàìÿ3.
Äåäèëÿð: èøáó ìèñêèí âÿ ýÿäàäûð,
Òÿñÿëëè âåð, ôÿãèðö áèíÿâàäûð.
Îíóí ÷öí äþâëÿòè îëìóø íèêóíñàð4,
Ýþðöáÿí îíëàðû ôèêð åòäè ãîðõàð.
Ýþòöðöá ñÿêêèçèí àüçûíà ñàëäû,
Èêèñè äöððëÿðèí úèáèíäÿ ãàëäû.
Ãÿçàðà5 áÿõò äþíìÿê îëäó ìÿ’ëóì,
Éåðèðêÿí íàýàùàí àñãûðäû îë øóì6,
Äÿùàíûíäàí äàüûëäû ÷öíêè, äöððëÿð,
Êþíöë îëäó ìöøÿââÿø, úèñìè òÿðëÿð.
Ýþòöðäöëÿð î äöððö îüðóëàð ïàê,
Ïÿñ îëäóëàð îíà îë äÿì ãÿçÿáíàê.
Äåäèëÿð: ùàíû áóíëàðûí ãàëàíû?
Òóòóáàí áîüäóëàð î áèíÿâàíû.
×àëûíäû àí÷è7 êèì ñàí îëäó áèúàí
Äÿùàíûíäàí îíóí éîë åéëÿäè ãàí.
Àéàãäàí äöøäö ìÿäùóøö8 ùåéðàí,
__________
1
Úÿâàùèð÷è
2
×ûðûã, ÷èðêëè
3
Ïàëòàð
4
Äàüûëìûø
5
Ãÿôëÿòÿí
6
Áÿäáÿõò
7
Ëàçûìè ãÿäÿð
8
Áàéûëìûø
37
 Îíó ñàëûá, îðàäàí ýåòäè äöçäàí1,
Éåòèøäè áèð ìöððöâÿòëè úàâàíìÿðä,
Áàõûá ýþðäö, ÿñÿð ãûëäû îíà äÿðä.
Àëûá àðõàñûíà àïàðäû øÿùðÿ,
Äåäè: ùàãäàí ýþðöì ìÿí õåéëè áÿùðÿ.
Þçöíÿ ýÿëäè îë áÿðýÿøòÿ äþâëÿò2,
Òàìàì ÿ’çàñû ìÿúðóùó úÿðàùÿò3.
Ïÿðèøàí, ìöçòÿðèá, ìÿúðóù, õÿñòÿ,
Ôÿëÿê ÷þâðöíäÿí îëìóø äèëøèêÿñòÿ.
Úàùàí ýþçëÿðèíÿ îëìóø ãàðàíãó,
Íÿñèá îëìóø îíà ÿíäóùö-ãåéãó4.
Ïÿñ îë èýèä îíó ÿçáÿùðè ìÿ’áóä5,
Íå÷ÿ ýöí ñàõëàäû, ÷öí îëäó áåùáóä6
Éåðèíäÿ ýþðäö ãàëìûø èêè úþâùÿð,
Éåíÿ îëäó äàìàüû òàçÿâö, òÿð.
Äåäè ìÿí áóíëàðû ÿçáÿùðè òóøÿ7,
Àïàðûì, ñàòàéûì, úþâùÿð ôöðóøÿ.
Ðÿâàíÿ îëäó, ýåòäè ñóéè-áàçàð8,
Äåäè ñÿððàôÿ: ñÿí âàðñàí õÿðèäàð?
ßýÿð ñÿí àëûð èñÿí åé áÿðàäÿð
Ñàòàðàì, ìÿíäÿ âàðäûð èêè úþâùÿð.
Ýþðöá îë äÿìäÿ îíó, äåäè ñÿððàô:
— Íÿ âåðèì, ñþéëÿ ýÿë ÿçðóéè9 èíñàô.
Éåðèéèá îë äÿì, îë áè÷àðÿ, ìèñêèí
Áèëèðäè ÿðçèøèí10, äåäè áàùàñûí.
Äåäè þç-þçöíÿ ñÿððàôè-íàäàí:
“Áèëèð ãèéìÿòèíè, âåðìÿç áó ÿðçàí.
Áó ìÿáëÿü ìÿí áóíà âåðèíúÿ ãèéìÿò,
__________
1
Îüðóëàð
2
Âàð-éîõ ÿëäÿí ýåòìèø
3
Éàðàëàíìûø
4
Äÿðä-ãÿì
5
Àëëàù õàòèðèíÿ
6
Ñàüàëäû
7
Àçóãÿ àëìàã ö÷öí
8
Áàçàðà òÿðÿô
9
Öçöíäÿí
10
Ãèéìÿòèí

38
 Ãûëàéûì ìÿí áóíà áþùòàíö òþùìÿò!”.
Ïÿñ îë äÿì åéëÿäè ôÿðéàäö ÿôüàí.
Åøèäèá ùÿð òÿðÿôäÿí ýÿëäè õÿëãàí1.
Äåäèëÿð: íîëäó ñÿíÿ, ñþéëÿ äîüðó?
Äåäè: ÷îõ ìàëûìû àëìûøäû îüðó,
Ùÿëàë èäè âÿëàêèí, ÷èíêè ìàëèì
ßëèíäÿ ýþðäöì öøáó äöçäè2 çàëèì.
Òóòóáàí îíà ÿíâà’è ñèéàñÿò
Ãûëàð àçàðö úþâðè-áèíÿùàéÿò,
Àïàðäûëàð îíó íàëàí âÿ ýèðéàí3
Áÿíÿâäè ïàäøàùè ÿñðö äþâðàí.
Äåäè ñÿððàô êè, åé øàùè úàùàíäàð!
Êè, ìÿíäÿ âàð èäè îí äöððè-øÿùâàð.
Èêèñèí áó êèøè ìÿíäÿí íèùàíè
Îüóðëàìûø èäè, ìÿí òàïäûì àíè.
Ñÿêêèç áó èêèäÿí âàðäûð òàìàøà,
Ùàìû áèð-áèðèíÿ ùÿìúèíñ, ùÿìòà.
Ýÿòèðèá òóòäóëàð ÷öíêè áÿðàáÿð,
Ãÿçàðà ùàìûñû áèð-áèðÿ áÿíçÿð.
Äåäè ñóëòàí: áó êèøè îüðó îëäó,
Áó ñÿððàôûí íèøàíû äîüðó îëäó.
Íÿ ëàçûìäûð áóíà, çÿíúèðö-çèíäàí,
Àïàðûí áóíó àñûí áîüàçûíäàí!
Êþíöë ãÿìëè, ÿëè áàüëû, ýèðèôòàð
×ÿêèá àïàðäûëàð, ÷öí úàíèáè äàð.
Îëóá ìÿúìó, ìÿðäóì, àìö ùÿì õàñ
Ãÿçàðà åòäè îë äÿì úÿì’ ãÿââàñ.
Áàõûá ýþðäöëÿð îë äÿì, îë ôÿãèðè,
Ãàëûáäûð ìöáòÿëà, éîõ äÿñòèýèðè.
ßëè áàüëû, ãûçûë ãàí è÷ðÿ ãÿëòàí,
Ùÿããÿ éàëâàðûð, åéëÿð àùö-ÿôãàí.
Éåòèøäèëÿð îíà ÷öí îë úÿìàÿò
ßäà ãûëäûëàð, ÿõáàðè øÿùàäÿò.
— Êè, åé õÿëãè úàùàí öììèäýàùè,
__________
1
Àäàìëàð
2
Îüðó
3
Àüëàéà-àüëàéà
39
 Ùàìû áè÷àðÿëÿð ïöøòö-ïÿíàùè.
Ýöíàùè éîõäóð, îë ñÿðýÿøòÿ ùåéðàí
Ãûëûáäûð îíà îë ñÿððàô áþùòàí.
Áèçÿ ÷öí çàùèð îëìóøäóð ùÿãèãÿò,
Îëóð âàúèá êèì îíäàí ÿðçè-õèäìÿò.
Î ìèñêèíèí ñÿðàñÿð ñÿðýöçÿøòèí
Øàùà ÿðç åéëÿäèëÿð, øÿðùè áåéòèí.
Áóéóðäó ïàäøàù ìèñýèí ðàùÿò,
Ïÿñ îë ñÿððàôÿ òÿäáèðö-ñèéàñÿò.
Ñèéàñÿò åòäèëÿð ÷öí îíà áöñéàð.
Þçö þç ôå’ëèíÿ îëäó ýèðèôòàð:
— Íÿ êè, ìÿí ñþéëÿäèì, ìÿùç õÿòàäûð,
Ñþçöì áþùòàí èäè, öçöì ãàðàäûð.
Ãûëûðäû íàëÿâö çàðö ôÿãàíè
Àüàú àëòûíäà îë òàïøûðäû úàíè.
×ö òÿñëèì åéëÿäè ñÿððàô úàíèí,
Ýÿäàéÿ âåðäè îíóí õàíèìàíèí.
Ýÿð èñòÿðñÿí ñÿíÿ éåòìÿéÿ íþãñàí,
Úàùàíäà ùå÷ êèìÿ ñþéëÿìÿ áþùòàí!
Äåìÿ áþùòàí âÿ òþùìÿò áèýöíàùÿ,
Äöøÿð ùÿð êèìñÿ þç ãàçäûüû ÷àùÿ1.
Ýÿäàéÿ åéëÿäè å’çàçö ùþðìÿò.
Áàüûøëàäû îíà ÷îõ ìàëö íå’ìÿò.
Ãûëûðäû ýåúÿ-ýöíäöç õèäìÿò, ÿçúàí2
Êè, òà îëäó õÿçèíàäàðè-ñóëòàí.
Êèëèäö3 ãöôëö4 ñÿíäóãö5 õÿçèíÿ
Ùàìûñûí âåðäè øàù îíóí ÿëèíÿ.
Êèëèä ÿëèíäÿ ýþðäö øàäó õöððÿì
Áÿëè îëìóø êèëèä ÿíäÿê óúó õÿì6,
Ãÿçàðà áÿõòö äþâëÿò îëìàäû éàð.
Êèëèäè ãîéäó ÷öí áÿððóéè7 äèâàð.
__________
1
Ãóéó
2
Úàí-áàøëà
3
À÷àð
4
Ãûôûë
5
Ñàíäûã
6
Óúó áèð áàëàúà ÿéèëìèøäèð
7
Öçÿðèíÿ
40
 Äþéÿð äàø èëÿ ìþùêÿì îë êèëèäè,
“Äöç åëÿéèì áó ÿéðèñèí ìÿí èíäè”.
Î çÿðáÿòäÿí îëóá ñóðàõ8 äèâàð,
Äþéÿðäè áàøûíà ÿôãàí åäèá, çàð.
Åäÿðäè àùó-âàâåéëà âÿ ôÿðéàä,
Ãûëàðäû áÿõò ÿëèíäÿí äàäö áèäàä.
Áó ñþçäÿí ýÿð îëà ñóëòàí õÿáÿðäàð,
Äàâàñûç äÿðäÿ ìÿí îëëàì ýèðèôòàð.
Íþøöí áóíäàí ÿýÿð ãûëñà íÿçàðÿ,
Ùÿðÿì éîëó ýþðöíöá àøèêàðÿ.
Ðÿâàí îë áèñÿàäÿò, äþâëÿòè êÿì,
Ýþòöðäö ïàë÷ûã èëÿ ãûëäû ìþùêÿì.
Ãÿçàðà ýþðäö øàùûí áèð ãóëàìè,
Øàùà ÿðç åòäè ÿùâàëè òàìàìè.
Êè: øàùà îë õÿçèíÿäàð êöñòàõ,
Ùÿðÿì ñàðû îëàí äèâàðè ñóðàõ
Ãûëûáäûð òà åäÿ îíäàí íÿçàðÿ,
Ðÿâàäûð ãûëìàã îíó ïàðÿ-ïàðÿ.
Åøèòäè ïàäøàù îëäó ðÿâàíè:
Áàõûá òÿùãèã ýþðäö îë íèøàíè.
Îíà ãÿùð åéëÿéèá îëäó ãÿçÿáíàê,
Äåäè: îë äÿì êè, åé ìÿðäóäè-íàïàê.
Ñÿíÿ ìÿí òàïøûðûì úöìëÿ õÿçàèí
Îëàñàí ñÿí ìÿíÿ áÿäõàùö õàèí?
Ñÿíÿ òÿíáåù åäèì ìÿí ãàëà òÿìñèë
Áóéóðäó ýþçëÿðèíÿ ÷ÿêäèëÿð ìèë.
Ïÿñ îë áè÷àðÿ åòäè àùö ôÿðéàä,
Ãûëûðäû áÿõò ÿëèíäÿí äàäö áèäàä.
À÷ûá àüçûí äåäè îë ïàäøàùÿ,
— Åøèò ÿðçèì ìÿíèì òÿê áèïÿíàùÿ,
Ìÿíèì éîõ, ùàã áèëèð ìöòëÿã ýöíàùèì,
Âÿëàêèí òàëåö áÿõòè-ñèéàùèì,
Ìÿíè óüðàòäû, ÷îõ äÿðäö áÿëàéÿ,
Áÿëà âåðäè ìÿíè àõûð ôÿíàéÿ.
Ãûëûðäû íàëÿ îë àùö ôÿãàíè,
Ðÿâàí òàïøûðäû îë áè÷àðÿ úàíè.
__________
1
Äåøèê

41
 Ôÿäàè, ùÿð êèìÿ áÿõò îëìàéà éàð,
Íÿ ùàñèë ÷îõ òÿðÿääöä, ñÿ’éö áöñéàð.
Äåäè áÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-äþâðàí,
Ñÿíÿ äþâëÿò ìöéÿññÿð ÿìðö ôÿðìàí
Áó ýöí ÷öí äþíäö äþâëÿò, áÿõòö èãáàë,
Ìÿíèì ÿùâàëûìà áó ãèññÿ òèìñàë.
Áó ñþçëÿð òà îëóíúà õÿòì, èòìàì,
Ïÿñ îë äÿì áàòäû ýöí, ÷öí îëäó àõøàì.
Äåäè ñóëòàí êèì, îëäó âÿõòè-áèýàù.
Àïàðûí ñàõëàéûí, îëñóí ñÿùÿðýàù.
Áóíà ìÿí åäÿëèì þéëÿ ñèéàñÿò,
Êè, ùÿð áèáàêÿ îëà ïÿíäö èáðÿò.

ÈÊÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ ÝßËÈÁ

ÏÀÄØÀÙÀ ØÈÊÀÉßÒ ÅÒÌßÑÈ

Ñÿùÿð ÷öí ñöáù ñàäèã àøèêàðÿ,

Ýþðöíìÿç îëäó ýþéëÿðäÿ ñèòàðÿ1,
Âàð èäè ïàäøàùûí áèð âÿçèðè:
Êè, îíóí éîõ ôÿñàùÿòäÿ2 íÿçèðè.
Äåìÿçäè õåéð, îë áÿäðóé, áÿäõàù3,
Ýÿëèá ñóëòàí éàíûíà ÷ÿêäè áèð àù.
Ìöÿééÿí áèð ùÿéàñûç, àäû Áÿùðóç,
Ñàíàðñàí ñÿïäè øàùûí çÿõìèíÿ4 äóç,
Äåäè îë äÿì äðèãà, ùåéô ÿôñóñ!
Äÿõè ãàëìàäû áèçäÿ íÿíýö5 íàìóñ?
Øÿùà! Þëäöðýèíÿí áó Áÿõòèéàðè!
Áó áÿäáÿõòö õÿñèñö áèâöãàðè.
Íå÷ÿ áó äöððöäöð, ñþçö òöêÿíìÿç,
Áó þëìÿçñÿ ñÿíè êèìñÿ áÿéÿíìÿç.
Áó íþâö ÷îõ äåäè Áÿùðóç ÷ÿíäàí,
__________
1
Óëäóç
2
Ýþçÿë äàíûøìàã
3
Áþùòàí÷û
4
Éàðàñûíà
5
Óòàíìàã

42
 Êè, äþíäö ãåéðÿòèíäÿí îäà ñóëòàí.
Òöêÿíäè òàãÿòö, ñÿáðö ãÿðàðè,
Áóéóðäó: ùàçûð åäèí Áÿõòèéàðè!
Äåäè ñóëòàí: êèì åé ìÿðäóä1 äÿðýàù!
Êè, ùàãäûð äóç ÿêìÿê, îë ýÿë àýàù!
Äåäè: áèëèðìèñÿí áó íÿ äåìÿêäèð?
Ýèðèôòàð åëÿéÿí íàíö íÿìÿêäèð!2
Ñÿíè áó äÿðäÿ ñàëäû ÷ÿðõè-äþâðàí,
Êèì, îíà éîõ, îëóíìàç ùå÷ äÿðìàí,

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè ñÿðâÿð!

Ùÿìèøÿ äþâëÿòèí áàäà3 ìöéÿññÿð.
Ìöñÿëëÿì ñÿíÿ òàúö òÿõòè-øàùè,
Ìöãÿððÿð îëà ÿçìÿù, òà áÿìàùè4.
Íåýèíèí5 îëà ÷öí íÿõøè Ñöëåéìàí.
Ìöòè îëñóí ñÿíÿ äèâàí6 âÿ èíñàí.
Êè, ñÿáð åéëÿð ùÿð èøäÿ àãèë îëàí,
Êè, ñÿáð åéëÿìÿéÿí îëóð ïåøèìàí.
Êè, ñÿáð åäÿí éåòÿð àõûð ìóðàäÿ,
Ãàëûð áèñÿáð ñÿðýÿðäàí àðàäÿ.
ßýÿð ñÿáð åéëÿéåéäè îë áàçûðýàí7,
Íþøöí ôå’ëèíäÿí îëóðäó ïÿøèìàí?
Øèòàá8 åéëÿäè, äöøäö úöñòöúóéÿ9,
Èêè îüëóí îíóí÷öí ñàëäû ñóéÿ.
__________
1
Ãîâóëìóø
2
Äóç-÷þðÿê
3
Îëñóí
4
Ýþéëÿðÿäÿê
5
Öçöê ãàøû
6
Äèâëÿð
7
Òàúèð
8
Òÿëÿñìÿê
9
Àõòàðûø

43
 ÕÀÚß ÙßÑßÍ ÁÀÇÛÐÝÀÍÛÍ
ÙÅÊÀÉßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè ñÿðâÿð!

Ùÿìèøÿ äþâëÿòèí áàäà ìöéÿññÿð!
Åøèòäèì ðàâèëÿðäÿí1 áèð ðÿâàéÿò,
ßúÿá øèðèí, ìöòÿââÿë2 áèð ùåêàéÿò
Ìÿýÿð âàð èäè áèð ìÿðäè-òàâàíà,
Áÿãàéÿò4 ìàëäàðö, ñÿðâö áàëà.
Áÿñè ìöíÿì5, áÿñè âàðëû, Ùÿñÿí íàì6.
Ñÿìÿíáóéö7 íèêóðóé8, ýöëÿíäàì.
Ùÿìèøÿ õöððÿì, õîøíóäö õóðñÿíä.
Êþíöëäÿ ùÿñðÿòè éîõ, ãåéðè ôÿðçÿíä9.
Êþíöëäÿ ìöòòÿñèë îüóë õÿéàëû,
Òÿñÿääöã åéëÿäè ÷îõ ìöëêö ìàëû.
Ôÿãèðÿ, áèíÿâàéÿ, äÿðäìÿíäÿ...
Êÿíèçèí åéëÿäè àçàä-áÿíäÿ...
Äöçÿëòäè éîë, êþðïö ãûëäû áöíéàä,
Áÿãàöë-õåéð10 ãûëäû ìÿñúèä àáàä,
Éåòèðäè ÷öíêè íÿçðèí ìöñòÿùÿããÿ,
Ùàìû îëäó ãÿáóë äÿðýàùè-ùÿããÿ,
Ïÿñ îë äÿì, ùàìèëÿ îëäó ÿéàëè,
Áöðöíäö áàøèíÿ ñþâäà11 õÿéàëè.
Ýþòöðäö ÷îõ ìÿòàö áàðèõàíÿ12
Òèúàðÿò ÿçìèíÿ îëäó ðÿâàíÿ.
Çÿðö-ñèìö13, ìÿòà áèíÿùàéÿò
__________
1
Íàüûë äàíûøàíëàðäàí
2
Óçóí
3
Âàðëû êèøè
4
Ñîí äÿðÿúÿ
5
×îõ íåìÿòëè
6
Àäû Ùÿñÿí
7
×è÷ÿê ãîõóëó
8
Éàõøû öçëö
9
Þâëàä
10
Õåéèðëè éàäèýàð
11
Òèúàðÿò
12
Éöê
13
Ãûçûë-ýöìöø

44
 Áåëÿ ýþòöðäö îë ñàùèá-äÿéàíÿò.
Ãàìó1 ôèêðèí ýþðöáÿí éîëà äöøäö,
Âàðûá áèð ìþòÿáÿð øÿùðÿ éåòèøäè.
Ìöðÿññå äàíÿëÿð2, ôèðóçÿ, ìÿðúàí,
Íå÷ÿ éàãóò èëÿ ëÿëè-Áÿäÿõøàí!
Áÿñè ñèìö çÿðó çÿðáÿôòè-äèáà3
ßúàéèá òþùôÿëÿð ãûëìûø ìöùÿééà.
Àïàðäû ïèøêÿø îë ïàäøàùÿ,
Ýþòöðäö ÿë äóàëàð ãûëäû øàùÿ,
Êè: øàùà, äþâëÿòèí îëñóí ìöõÿëëÿä4.
Áÿãàè äþâëÿòèí îëñóí äà ïàéÿíä5.
Ùÿìèøÿ äöøìÿíè ìÿíêóá6 âÿ ìÿãùóð7,
Ïÿðèøàí õàòèð îëñóí çàðö ðÿíúóð8.
Çè÷þâðè-ùàäèñàò9, çöëìè áÿäõàù,
Ïÿíàùûíäà ñÿíè ñàõëàñûí Àëëàù.
Áó íþâ åéëÿäè ÷îõ ìÿäùõàíëûã
Øÿù îíà ãûëäû ëöòôö ìåùðèáàíëûã.
Îíà éåð ýþñòÿðèá, ïÿñ ãûëäû ùþðìÿò,
Îíà áàøäàí-àéàüà âåðäè õÿëÿò.
Äåäè: — Ñÿíñÿí íÿäèìèì ùÿì âÿêèëèì,
Áó ýöíäÿí áåëÿ ñÿí îë ùÿìíèøèíèì.
Ùÿð èøäÿ ñÿíÿ âåðäèì èõòèéàðûì,
Êè, ñÿíñèç éîõ ìÿíèì ñÿáðö ãÿðàðûì.
Íå÷ÿ èë ãàëäû îðäà îë õèðÿäìÿíä10
Âÿëàêèí úàíö äèë ìöøòàãè-ôÿðçÿíä11
Ýþòöðäö îë çàìàí ÷îõ ñèì12, ÷îõ ìàë
Éàçûá áèð íàìÿ åâÿ ãûëäû èðñàë:
__________
1
Ùàìû
2
Íàõûøëû, äàø-ãàø
3
Ýþçÿë
4
Äàèìè, ÿáÿäè
5
Äàèìè
6
Äþéöëìöø
7
Ãÿçÿáÿ ýÿëìèø
8
Èíúèìèø
9
Ùàäèñÿëÿðèí çÿùìÿòèíäÿí
10
Àüûëëû àäàì
11
Þâëàä àðçóñóíäà îëàí
12
Ýöìöø
45
 “Áèçÿ ëöòô åòäè øàù ÿìùÿìäöëèëëàù,
Ãûëûáäûð ÷öí áèçè ìÿãáóëè-äÿðýàù1.
Îëóëàð ìöòÿÿññèë ìÿúëèñäÿ ùÿìäÿì,
Îëà áèëìÿì úèäà2 áèð ëÿùçÿ, áèð äÿì.
Íîëóð áèçÿ éàçàñûç áèð êèòàáÿò.
Íÿ êå÷ìèø ùàëè-ÿùâàëè, ñÿëàìÿò,
Íÿéèçè3 ñÿí çèíùàð, ÿëáÿòòÿ, çèíùàð,
Íåúÿäèð ùàëûíûç? åäèí õÿáÿðäàð!”.
Éåòèøäè íàìÿ, þâðÿò îëäó äèëøàä,
Ùÿããÿ øöêð åòäè, ãÿìäÿí îëäó àçàä.
Íèýàðè-íàçÿíèí, ýöëáÿðýè-íÿñðèí4,
Ïÿñ îë äÿì åéëÿäè áèð êèìñÿ òÿéèí.
Êèòàáÿò éàçäû îë ñÿðâö ýöëÿíäàì.
Úàâàá îë ÿëèíÿ ïÿñ ãûëäû åëàì,
“Êè: åé Ôÿðõÿíäÿ òàëå, îë ýÿë àýàù!
Áèçèì÷öí éîõäóð ÷îõ òÿøâèøö èêðàù.
Âÿëè ñÿíäÿí éàíà ùÿð ýåúÿ-ýöíäöç,
×ÿêÿðäèê ùÿð çàìàí àùè-úèéÿðñóç
Áèùÿìäóëëàù áèçÿ ãûëäûí èøàðÿò,
Øèðèí úàìûí áó ñþçöíÿ áÿøàðÿò.
Ñÿíÿ ìÿí âåðÿëèì áèð ìöæäÿýàíè5,
Íèøàò ÿôçà ÷è þìðö çèíäÿýàíè.
Êè, áàðè-ùÿìëèäÿí6 ìÿíäÿí íèøàíÿ,
Âàð èäè ñÿí ñÿôÿð ãûëäûí, çèõàíÿ7.
Òÿìàì îëäó, ÷è êå÷äè âÿõòö ñàÿò.
Ñÿíÿ, ìÿíÿ õóäà ãûëäû øÿôàÿò.
ßòà ãûëäû áèçÿ ùÿãã èêè îüëàí,
Êè, ùÿð áèðèñè áèð õóðøèäè-òàáàí.
Íåúÿ îëà äåäèì èãáàëö áÿõòè,
Ìöíÿúúèì ðÿìëö öñòöðëàáÿ8 áàõäè.
__________
1
Ñàðàéûí éàõûí àäàìû
2
Àéðû
3
Íÿéèíèç — äåìÿê èñòÿéèð
4
Íÿñòÿðÿí ÷è÷ÿéèíèí éàðïàüû
5
Ìóøäóëóã
6
Ùàìèëÿëèê éöêöíäÿí
7
Åâäÿí
8
Ðÿìë àëÿòè

46
 Äåäè: ñÿí îëýèëÿí õîøíóä õöðñÿíä1,
Êè, áåëÿ ùþêì åäèáäèð îë õóäàâÿíä,
Áèðèñè îë øÿùàíøàùè-úàùàíýèð,
Áÿãàéÿò ñàùèáè òÿìêèíö òÿäáèð,
Áèðèñè ùÿì îëóá ìÿãáóëè äÿðýàù,
Ýåúÿ-ýöíäöç ùÿìèøÿ ìÿùðÿìè-øàù.
Âÿëàêèí âàðäûð îíëàðûí ãÿðàíè2,
Î äÿðéàíûí áåëÿ ýÿëèð íèøàíè.
Èêèñè äÿõè äÿðéàéÿ îëóð ãÿðã,
Þëÿ, éà ãàëà, îíó áèëìÿçÿì ôÿðã.
ßýÿð ãóðòàðäûëàð îë âÿðòÿäÿí3 úàí,
Ìöéÿññÿð äþâëÿò îëàð ñÿíÿ àñàí.
Îíó äåäèì êè, îëóð ùÿìäÿìè-øàù.
Îíà ùÿì éöç âåðèð, ùÿì ìþùíÿòö àù.
Îëóð áèð òþùìÿòÿ îë ùÿì ýèðèôòàð,
Âàëè îëóð îíà ùÿì äþâëÿòè éàð.
Îíà çàùèð ÷îõ ÿùâàëö ÿúàéèá,
Äö÷àð îëàð éåíÿ ÿëà ìÿðàòèá4,
Áèçèì ÿùâàëûìûç õîø, øöêð áèëëàù,
Ñÿëàìÿò, àôèéÿò, ÿëùÿìäöëèëëàù.
Ïÿðèøàí õàòèðèê, ñÿíñèç áÿãàéÿò,
Ñÿí ÿñêèê åéëÿìÿ áèçäÿí èíàéÿò!”.
Áóíó éàçäû ðÿâàíÿ ãûëäû íàìÿ.
Àïàðäû ãàñèä îë âåðäè úÿâàíÿ,
Åøèòäè áó áèøàðÿò ÷öíêè Õàúÿ,
Îíóí ýþçöíÿ ýöíäöç îëäó ýåúÿ.
Äåäè: — åé ïàäøàùè-äèíö äöíéà,
Ìöäàì îëñóí ñÿíÿ äþâëÿò ìöùÿééà!
Êÿðÿì ãûë, èñòÿðÿì âåð ìÿíÿ ðöõñÿò.
Êè, éàõäû áàüðûìû ùèúðàíö ôèðãÿò.
Áóíà øàù âåðìÿäè ùå÷ áàá äÿñòóð5,
Ôÿðàã îäóíà éàíäû çàðö ìÿùúóð,
__________
1
Øàä îë, ñåâèí
2
Òàëå
3
Áÿëàäàí
4
Áþéöê ìÿíñÿáÿ ÷àòàð
5
Ýþñòÿðèø

47
 Øèòàá åòäè íåúÿ êèì ãûëäû òÿúèë.
Ýåäÿ áèëìÿäè Õàúÿ ãàëäû îí èë,
Éåíÿ éàçäû åâèíÿ áèð êèòàáÿò,
Ôÿðàãö ùèúð ÿëèíäÿí ÷îõ øèêàéÿò.
“Êè: åé àðàìè-úàí, ìÿãñóä, ìÿòëóá!
Êè, ñèç Éóñèô ìÿíÿì ãÿì-äèäÿ Éàãóá!
Êÿñèëäè ìöòëÿãà ñÿáðö ãÿðàðûì,
Âÿëè éîõäóð ÿëèìäÿ èõòèéàðûì.
Äÿõè ãàëìàäû ìÿíäÿ ñÿáðö òàãÿò,
Øàùÿ ÿðç åéëÿäèì, âåðìÿäè ðöõñÿò.
Éîëà äöøöá ýÿëèí ñèç èêè ãàðäàø,
Àíàíûçû ýþòöðöí áåëÿ éîëäàø!”.
Éàçûá áó íàìÿíè ÷öí åòäè åëàì.
Þçö ãàëäû áÿñ÷ áèñÿáðö àðàì.
Ðÿâàí îë äÿìäÿ ÷öí éåòäè íàìÿ,
×ö áèëäè ìÿçìóíóí áàíóéè-õàíÿ1,
Ùÿìàí äÿì äóðäó î õàòóíè-ðÿíà2
Ñÿôÿð ÿñáàáèíè ãûëäû ìöùÿééà,
Èêè îüëóí áåëÿ ýþòöðäö ôèëùàë,
Äÿõè ùå÷ ãàëìàäû òÿãñèðö åùìàë.
Ýÿëèðäè øàù éàíûíà Õàúÿ ùÿð ðóç,
Êè, íàýàù ÷ÿêäè áèð àùè-úèýÿðñóç3.
Ðÿâàí îëìóø ýþçöíäÿí ÿøêè-ùÿñðÿò4,
Êþíöëäÿ ãàëìàìûø àðàìö òàãÿò.
×ö ñóëòàí åéëÿäè îíà íÿçàðÿ,
Ñàíàñàí áàüðû îëäó ïàðÿ-ïàðÿ,
Äåäè: Õàúÿ, íÿäÿíäèð áó ìÿëàëûí?
Íåøÿ îëäó äèýÿðýóí5 áåëÿ ùàëûí?
Äåäè ñóëòàíÿ: êèì åé ïàäèøàùèì!
Áàøûìûí éèéÿñè, öììèäýàùèì,
Êèìèí êþíëöíäÿ âàð ùèúðàíè ôÿðçÿíä,
Îëóð çÿùðè ùèëàùèë6, ýÿð éåñÿ ãÿíä.
__________
1
Åâèí õàíûìû
2
Ýþçÿë àðâàä
3
Úèéÿð éàíäûðûúû
4
Ùÿñðÿò éàøû
5
Áàøãà úöð
6
Àúû, çÿùÿð
48
 Îüóë éöçöíÿ áàõà êèìñÿ áèð äÿì,
Øöêîôòÿ õàòèð1 îëà øàäö õöððÿì.
Îí èëäèð åé õóäàâÿíäè-éåýàíÿ,
Îüóë ýþðìÿìèøÿì ìÿí ÿùëè-õàíÿ,
Ðÿâàíÿ åéëÿäèì, íàìÿ îëàðÿ,
Êè, îëàð ùÿì ýÿëÿëÿð áó äèéàðÿ.
Ýþçöì éîëäà ãàëûáäûð, ýÿëìÿç îíëàð.
Íÿñèá îëäó ìÿíÿ àùö ôÿãàíëàð!
Äåäè ñóëòàí ìÿíèìëÿ áåéÿò åò ñÿí!
Éåíÿ òåç ýÿëÿñÿí, ÿéëÿíìèéÿñÿí.
Ãÿñÿì éàä åòäè, àíä è÷äè âÿ ìþùêÿì,
Îíà âåðäè èúàçÿò, øàù äÿðäÿì.
Ðÿâàíÿ îëäó, éîëà äöøäö Õàúÿ,
Ùÿããèí òÿãäèðèíè ýþð îëäó íåúÿ?
Ñöðöá éåòèøäè áèð äÿðéà êÿíàðÿ,
Äåäè ìÿí íåéëÿéèì áó äÿðäÿ ÷àðÿ?
Âàð èäè îíäà ÷îõ ìÿëëàùè-ýÿøòè2;
Ýÿìèéÿ îòóðóá äÿðéàíû êå÷äè.
Äåäè ìÿëëàù3 îíà: “Åé ìÿðäè-ùóøéàð!
Áó éåðäÿ îüðó âàð, ýÿë îë õÿáÿðäàð,
Êè, êèì áóíäà éàòàð, éà éóõó åéëÿð,
Àïàðûá ìàëûíû áàøûí êÿñÿðëÿð!”.
Åøèòäè áó ñþçö îë ìÿðäè-ìèñêèí,
Äöøöá ãîðõó úàíûíà îëäó ãÿìýèí.
Ãÿçàðà îë òÿðÿôäÿí, îë ñÿìÿíáÿð,
Èêè îüëó áåëÿ ñÿðâö ñÿíóáÿð,
Áàòàí ýöí âàõòû, êå÷ìèøäè øÿáè-òàð,
Äÿðéà ãûðàüûíà éåòèøäè øÿáè-òàð.
Äÿðéà ãûðàüûíà éåòèøäè îíëàð,
Äåäè îüëàíëàðà áàíóéè-õàíÿ:
— Ýåúÿ îëóð ìÿýÿð ýÿøòè ðÿâàíÿ?
Ýÿçèí ñèç, äàõèë îëìóí, úàíè-ìàäÿð!
Ìÿáàäÿ ãàëàñûç áè÷àðÿ, ìöçòÿð,
Îëàñûç òà ìÿýÿð ùóøéàðö äèäàð.
__________
1
Ãÿìýèí
2
Ýÿìè-ýÿìè÷è
3
Ýÿìè÷è
49
 Ýÿìè éîëà äöøÿíäÿ ñèç õÿáÿðäàð.
Ýèðèá ýÿìèéÿ äÿðéàíû êå÷ÿëèì!
Áó óçàã éîëó øàéÿä1 òåé åäÿëèì!
Åøèäèá áó ñþçö îë èêè ðÿíà:
Ýåäÿðëÿð ýàùè çèðö ýàù áàëà.
Ìÿýÿð îë Õàúÿ ùÿì, ÿç òÿðñè-äóçäàí2,
Áàøû àëòûíäà ãîéìóø äöððè-ùÿìéàí3.
Ñÿðàñèìÿ àéûëûá éóõóñóíäàí,
Ãûðàüà ýÿòèðèá ñàëìûø íöùàíè,
Ïÿñ îë äÿì åéëÿäè àùó ôÿãàíè:
“— Èêè îüðó áóäóð àïàðäû ìàëûì,
Ìöñÿëìàíëàð, ïÿðèøàí îëäó ùàëûì!”.
Ïÿñ îë äÿì ãîïäó ùàé-ùóé, ùåé òóò!
Òóòóá áàüëàäûëàð îíëàðû ìÿçáóò4.
Îíóí ÿëèíäÿ îëäóëàð ýèðèôòàð,
Äþéöá, ñþéöá îëàðû, îíëàð àüëàð:
Áÿñè úþâð åéëÿéèá, îëàðäàí èñòÿð,
Éöêÿø ëÿëö úÿâàùèð, áÿäðÿéè-çÿð.
Äåäè îëàð êè, åé ìÿðäè ìöñÿëìàí!
Óòàí ùÿãäÿí, áèçÿ ñÿí ãûëìà áþùòàí!
Äåäè: âåðèí ìàëûì, ìÿí éîõñà òåçðÿê,
Àòàðàì äÿðéàéà ìÿí ñèçè áèøÿê.
Íåúÿ êèì, ãûëäûëàð ôÿðéàäö ÿôãàí,
Ãÿáóë åéëÿìÿäè îë ìÿðäè-íàäàí!
Ãàáàãëàðû éûüûá ãàøëàðû ÷àòäû5,
Ýÿòèðèá îíëàðû äÿðéàéà àòäû.
Êþíöëäÿ ðÿùì éîõ, îë áèìöðöââÿò,
Þçö þçöíÿ ãûëäû çöëìö øèääÿò.
Ìöðöââÿòñèç êèøèäÿ îëìàç èìàí,
Îëóð ôåëèíäÿí àõèð îë ïÿøèìàí.
ßëèíäÿí ýÿëäèéèí ñÿí åòìÿ çèíùàð,
Ïÿøèìàíëûã ÷ÿêÿðñÿí, àõèðè-êàð!
__________
1
Áÿëêÿ
2
Îüðóëàðûí ãîðõóñóíäàí
3
Ïóë êèñÿñè
4
Çÿáò åòìÿê
5
Ãàø-ãàáàüûíû ÷àòäû

50
 Ñÿíÿ ÷öí ãàëèá îëäó ùèðñè-øåéòàí,
Þçöí ñàõëà, ÷ÿêÿðñÿí ñÿí ïÿøèìàí!
Âÿëàêèí ùÿð êèìÿ ùÿãã îëñà ãÿìõàð,
Îíà éåòèøìÿéÿ ùå÷ ýóíÿ1 àçàð.
Êèìÿ êèì, éàð îëñà ùÿãã-òÿàëà,
Îíó ãÿðã åéëÿìÿç îë àáè-äÿðéà2.
Íÿçÿð ãûë ñÿí, ýÿë îë èãáàëö áÿõòÿ,
Îëàðà äîüðó ýÿëäè èêè òÿõòÿ,
Ïÿñ îë äÿì çàðö ãÿìýèí, äèë-øèêÿñòÿ,
Ùÿðÿñè îòóðóá áèð òÿõòÿ öñòÿ,
Úèäà3 äöøäö áèðè-áèðèíäÿí îíëàð,
Èêèñè äÿõè ôèðãÿòäÿí äèë-ÿôêàð4.
Îëàí ÷öí ýåòäè, îë áè÷àðÿ àíÿ,
Áÿëàâö ìþùíÿòÿ îëäó íèøàíÿ,
Áàõûá ùÿð äÿì ÷ÿêÿðäè èíòèçàðè,
Êÿñèëäè ñÿáðö àðàìö ãÿðàðè.
Ñàáàù îëóíúà, îë áè÷àðÿ þâðÿò,
×ÿêÿðäè ùÿð çàìàí éöç àùè-ùÿñðÿò.
Âÿëàêèí ÷öí âÿõòè-ñÿùÿðýàù,
Îë þâðÿò äàäè-áèäàä åéëÿäè àù!
Ñà÷ûí éîëäó, öçöíÿ ÷àëäû äûðíàã,
Ñîâóðäó áàøûíà ÷îõ äàøö òîðïàã.
Õöðóøè íàëÿ, éöç íþâùÿ, ôÿðéàä,
Äåéÿðäè åéëÿéèá ÿôãàíö ôÿðéàä.
— Ìÿíèì òÿê çàðö ýèðéàí âàðìû, îëà?
Ìÿíèì òÿê áèäèëö úàí âàðìû, îëà?
Äöøöá áöëáöë êèìè àéðû ýöëöíäÿí,
Úèéÿð ýóøÿëÿðèì ýåòäè ÿëèìäÿí.
Áó ùàëÿ íåúÿ ñÿáð åéëÿñèí àíà?
Ãàëûá ôèðãÿò îäóíà éàíà-éàíà.
Ìÿíè éàõäû ôÿðàãö íàðè-ùèúðàí5.
Áó äÿðäÿ âàðìû îëà ùè÷ äÿðìàí?
__________
1
Úöð
2
Äÿíèç ñóéó
3
Àéðû
4
Öðÿéè ãÿìýèí
5
Àéðûëûã àòÿøè

51
 Ìÿíè äÿðä àëäû, äÿðìàí ýåòäè ÿëäÿí,
Éàí åé úàíèì êè, úàíàí ýåòäè ÿëäÿí.
Ìÿíè ñàëäû ôÿëÿê îíëàðäàí àéðó,
Úèäàëûã ãûëäû ãàðÿ áàüðûìû ñó.
Ãûëûá ðÿõòö ëèáàñûí ïàðÿ-ïàðÿ,
Äåéÿð áó äÿðäÿ éîõ äÿðìàíö ÷àðÿ.
Éåòÿðäè ùÿð êèìÿ åéëÿðäè èëùàù1,
Õÿáÿð âåðäè îíà îë äÿìäÿ ìÿëëàù.
Åøèäèá áó ñþçö ÷öí ýåòäè ùóøè,
Éåíÿ áàøëàäû áó íþâùÿ õðóøè2
Ãûëûðäû ùÿð çàìàí éöç íþâùÿ áöíéàä,
Êå÷ÿí ýöíëÿðèíè åéëÿðäè ùÿì éàä.
Î èêè ãþí÷åéè-áàãè-ëÿòàôÿò,
À÷ûëìàäû, îëàðà éåòäè ôèðãÿò,
Îí èëäè îëàðà àòàñû ìöøòàã,
Éåòèðÿéäèì îíà ìÿí îíëàðè ñàü.
Àòàñûíà àïàðûì ìÿí îëàðè,
Êè, øàéÿä øàä åäèì îë äèëôèêàðè.
Íÿ éöçíÿí ìÿí äàõè îðàéà âàðûì?
Íåúÿ áàõûì öçöíÿ, øÿðìÿñàðèì!
Äðèüà áÿõòè-òàëå îëìàäû éàð,
Äÿâàñûç äÿðäÿ îëäóì ìÿí ýèðèôòàð.
Àòàñû éàíûíà ìÿí èêè øÿùáàç3,
Àïàðûðäûì ÿëèìäÿí ãûëäû ïÿðâàç.
Ùÿðÿñè ýåòäè áèð äÿðéà êÿíàðÿ,
Ìÿíè ñàëäû ùÿçàðàí4 àùö çàðÿ.
Ôÿãàíö íþâùÿ åäÿðäè î õàòóí,
Áó ñþçëÿðè åøèòäè îë úèéÿðõóí.
Áàøûíäàí ýåòäè àüëû, îëäó áèùóø,
Þçöíö åéëÿäè ìöòëÿã ôÿðàìöø.
Ñàíàñàí úàíè éîõ, ýåòìèøäè ìöòëÿã,
Þçöíÿ ýÿëäè ÷öí îë ìÿðäè-ÿùìÿã.
Òàíûäû þâðÿòèí, ýþðäö èðàãäàí,
Ñàíàñàí ýþçäÿí îëäó, ùÿì ãóëàãäàí.
__________
1
Òÿêèä åòìÿê
2
Àüëàéûá çàðûëäàìàã
3
Ëà÷ûí
4
Ìèíëÿðúÿ
52
 Âóðóá áàøÿ äåäè: àùö âàâåéëà,
Êèì îëà ìÿí òÿêè áÿäíàìö ðöñâà.
Ýÿë åé þâðÿò, áó ýöí ýþð íåéëÿäèì ìÿí?
Þçöì þç áàøûìà êöë åéëÿäèì ìÿí.
Ñàíàñàí ìÿí äÿëè îëäóì, ãîðõäóì,
Þçöì þç àéàüûìà òèøÿ âóðäóì.
Âàðûá ìÿí êèìÿ åäèì äàäö áèäàä,
Þçöì þçöìÿ åòäèì çöëìö-áèäàä.
Áåëèì, àðõàì ãàìó õóðä1 îëäó, ñûíäû,
Íÿ ñóä2 åéëÿð ïåøèìàí îëìàã èíäè.
Êå÷ÿí èøè ãûëàðìû ãåéãó áåùáóä?
Ïÿøèìàí îëìàã îëìàç êèøèéÿ ñóä.
Ãàëûð úàíäà âÿëè éöç àùó ùÿñðÿò.
Òöêÿíìÿç äÿðäö ãÿì, ÿíäóùö3 ìþùíÿò.
Õÿáÿð àë èíäè î áè÷àðÿëÿðäÿí:
Àòà çöëì åéëÿìèø àâàðÿëÿðäÿí.
Èêèñè áèð-áèðèíäÿí îëäó àéðó,
Èêèñèíèí äÿõè êþíëöíäÿ ãåéãó.
Àïàðäû êó÷èêèí ÷öí ìþâúè äÿðéà,
Ãûðàüà äöøäö îë ýöë áÿðýè ðÿíà,
Ùÿããÿ áàüëàìûøäû ñèäãè-èõëàñ,
Îðàäà òàïäû îíó úÿìè ãÿââàñ.
Ãàìóñó îëäóëàð õîøùàë, õîøíóä,
Äåäèëÿð åéëÿéöáÿí øöêðè ìÿáóä.
Áèç èñòÿðäèê áó áÿùð4 è÷èíäÿ ýþâùÿð,
Íÿ ýþâùÿðäèð êè, îëà áóíäàí éåêòÿð5.
Áþéöê îüëàí èëÿ îë ÷óáè-ïàðÿ6
×ûõàðäû ìþâú áèð äÿðéà êÿíàðÿ.
Ãÿçàðà îë äèéàðûí ïàäøàùè,
Áèëÿñèíúÿ7 ãàìó õåéëè ñöùàïè8,
Îâà ÷ûõìûøäû ñåéðö òàìàøà,
__________
1
Ïàð÷àëàíäû
2
Õåéèð, íÿô
3
Ãöññÿ
4
Äÿíèç
5
ßëà
6
Òàõòà ïàð÷àñû
7
Àðõàñûíúà
8
Ãîùóíó

53
 Éåòèøäè áèð úàâàíÿ ñÿðâö áàëà,
Áàõûá ýþðäö êè, áèð ïàêèçÿ îüëàí
Ãàëûáäûð àðàäà, íàëàíö ýèðéàí.
Ìÿëÿêñèìà âÿ áèð õóðøèäè-ìÿíçÿð1,
Úàâàíö íàçÿíèí ôÿõðÿíäÿ ÿõòÿð2,
Ýþçö íÿðýèñ, éöçö ýöëáÿðýè õÿíäàí,
Õÿúèë ùöñíöíäÿí îíóí ìàùè-òàáàí,
Úÿìàëè äèëôÿðèá3, ãÿääè øöìøàä,
Ýþðÿí áèð ýÿç éöçöí, ãÿìäÿí îëóð øàä.
Àïàðäû îíó äÿðäÿì øÿùðèéàðÿ,
×ö ñóëòàí åéëÿäè îíà íÿçàðÿ.
Áàøûíäàí ýåòäè ÿãëè, îëäó ùåéðàí,
Õÿáÿðëÿøäè, äåäè: ÿùâàëèí îüëàí?
Âàðèäè ÷öí îíóí áàøûíäà äþâëÿò,
Îíà ùÿì éàð èäè, áÿõòö ñÿàäÿò.
Ïÿñ îë äÿì ïàäøàùè-äàäýöñòÿð4,
Áóéóðäó ýÿëñèí îë ÿâàíè-ëÿøýÿð5,
Âÿçèðö ùÿì âÿêèëö, ÿùëè-äèâàí.
×ö ùàçûð îëäóëàð, áóéóðäó ñóëòàí:
— Ìÿíèì÷öí ñîíðà éîõäóð ìÿíäÿ ôÿðçÿíä,
Íåúÿ îëóð ýåíÿ ôèêð åéëÿðÿì ìÿí,
Áó îüëàíäàí áÿñè àñàðè äþâëÿò,
Ýþðöíöð éåíÿ ÷îõ ùÿì øàíö øþâêÿò.
Ñÿëàù îëóðñà, åé ÿøðàôö ÿéàí!
Ìÿíÿ îëñóí îüóë, ñèçÿ áó ñóëòàí.
Äåäèëÿð: ãÿáóë åòäèê, åé õèðÿäìÿíä6,
Ùàìó áèç áÿíäÿéèê, ñÿíñÿí õóäàâÿíä.
Êèìÿ îüëóì äåéÿð îëóðñà ñóëòàí,
Ãûëàëûì úàíè-áàø éîëóíäà ãóðáàí.
Îëàëûì úàíè-äèëäÿí áèç äóàýó,
Äàõè ÷ÿêìÿéÿëèì ÿíäóùö ãåéãó,
Ðèçà âåðäè ùàìû ÿðêàíè-äþâëÿò,
__________
1
Ýöíÿø ñèìàëû
2
Óëäóç
3
Öðÿê ÷àëàí
4
ßäàëÿòëè
5
Ãîøóí áàø÷ûëàðû
6
Àüûëëû

54
 Áóéóðäó øàù îëàðà ýÿëäè õÿëÿò,
Äþéöëäö òÿáëö êóñó1 øàäéàíÿ,
Êþ÷öáÿí øÿùðÿ îëäóëàð ðÿâàíÿ.
Øàù îë îüëàíÿ âåðäè òàúö òÿõòè,
Îíóí÷öí éàð èäè èãáàëö áÿõòè.
Íÿýèíö2, ìþùðè-ñóëòàí3, ùÿì îíà øàù,
Âåðèá þç ÿëèéëÿ, åòäè4 øàùÿíøàù,
ßë ÿë öñòÿ ãîéóáàí ñÿðôèêÿíäÿ5,
Îíà ÿøðàôö ÿéàí îëäó áÿíäÿ.
Äþéöëäö òÿáëö êóñö ùÿì íàüàðÿ,
Íèäà ãûëäû ìöíàäè6 àøèêàðÿ,
— Õÿëàéûã, ñèç áèëèí òÿùãèãö éÿãèí,
Êè, øàùûí âàð èäè áèð îüëó ýèçëèí.
Áó ýöí øàù îíà âåðäè èõòèéàðè,
Íÿýèíö, òàúö, òÿõòè, êöëëè âàðè,
Îòóðäó ïàäøàù òÿõòèíÿ îüëàí,
Îíà ÿðêàíè-äþâëÿò îëäó ôÿðìàí.
Îíà ùÿãã åéëÿäè, þéëÿ èíàéÿò,
Åøèò îë êè÷èê îüëàíäàí ùåêàéÿò.
Õÿáÿðäàð îë, åøèò, îëìà ýöìàíäà!
Äåéÿð ðàâè ìÿýÿð êèì îë çàìàíäà
Àòà ÷öí îëàðû àòìûøäû ñóéà,
Õÿáÿðäàð îëäó äöøäö úöñòöúóéà7,
ßð-þâðÿò ùÿì èêèñè áåëÿ àüëàð,
Òÿðÿääöä åäèá îëäóëàð òÿëÿáêàð.
Îëàðè àðàäûëàð, ìöääÿòè ÷ÿíä,
ßëÿ ýèðìÿäè ôÿðçàíäàíè8 äèëáÿíä.
Îëàðûí àùûíà äàø îëäó ÷öí ìóì,
Ýÿëèá ÿéëÿíäèëÿð ìÿùðóì âÿ ìÿãìóì9.
__________
1
Íàüàðà
2
Öçöê
3
Ïàäøàùëûã ìþùðö
4
Àéûòäû — äåäè
5
Áàøû àøàüû
6
Úàð÷û
7
Àõòàðûø
8
Óøàãëàð, þâëàäëàð
9
Ãÿìýèí

55
 Äåäè þâðÿò êè, ýþðìÿì ñÿíäÿ òÿãñèð,
Éîõ èìèø, íåäÿëèì òÿãäèðÿ òÿäáèð.
Äåäè Õàúÿ: ìÿíÿ èðäè ìÿëàëûì,
Áó ôèðãÿòäÿí ïÿðèøàí îëäó ùàëûì.
Ìÿýÿð ðÿô åéëÿéÿëèì áó ìÿëàëè,
Þçöì þçöìÿ ãûëäûì áó õÿéàëè,
Ýèðèì áó êÿøòèéÿ, áèõîô âÿ èêðàù1,
Ýÿçèì äÿðéà öçöíäÿ ýàùö-áèýàù,
Ðÿâàí åäèì áó äÿðéàéÿ ýÿìèíè,
Êè, øàéÿä2 òàïûì îíëàðûí ëåøèíè.
Êè, äÿðéà åòìÿéÿ íàáóä, íà÷èç,
Îëàðû åäÿëèì òÿêôèí3 âÿ òÿúùèç.
Äåéÿðëÿð þëö þçö êèì îëóð ñÿðä,
Ýþðÿíäÿí ÷öí ìÿíèì÷öí ñÿùë îëóð äÿðä.
Ðÿâàíÿ îëäó äÿðéàéÿ áÿèõëàñ4,
Éåòèøäè ýþðäö ÷öí áèð úÿìè ãÿââàñ.
Îëóáäóð ÿðàäÿ ùàìûñû úÿì,
Îëàð èëÿ áèð îüëàí âàð êè, ÷öí øÿì.
Úÿìàëè ñàíàñàí õóðøèäè-ÿíâÿð5
Ñþçö øÿêêÿð, áîéó ñÿðâö ñÿíóáÿð.
Ýþçö íÿðêÿñ, ãàøû éàé, òèð ìöæýàí6,
Äèøè äöðð, ëÿáëÿðè ëÿëè-Áÿäÿõøàí,
Éöçöíäÿ õàëè ìèøêèí äàíÿ-äàíÿ,
Áèðè ãÿñä åéëÿìèø éöç äàäëû úàíÿ,
Îðàäà ýþðäö õàúÿ, îë úàâàíû,
Ñàíàñàí éàíàð îäà äöøäö úàíû.
Éåòèøäè îíëàðà êèì äåäè: åé úàí!
Íÿ éåðëèäèð ìÿíÿ äå, ñÿí áó îüëàí?
Äåäèëÿð: “Åé õðèäìÿíäè-ýöçèäÿ!
Áó îüëàíäûð ãóëàìè çÿð-õÿðèäÿ7”.
__________
1
Ãîðõóá ÷ÿêèíìÿäÿí
2
Áÿëêÿ
3
Êÿôÿíëÿìÿê
4
Õèëàñ åòìÿê ö÷öí
5
Èøûãëû ýöíÿø
6
Êèðïèêëÿðè îõ
7
Ãûçûë èëÿ àëûíìûø

56
 Äåäè: ÿýÿð ñàòàðñûç áó ãóëàìè,
Áàùàñûí âåðÿëèì èíäè òàìàìè.
Ïÿñ îë äÿì îüëàíà îëäó õèðèäàð,
Îëàðÿ âåðäè ãèéìÿò çÿð âÿ äèíàð.
Ñàòûí àëäû ÷ö õàúÿ îë úàâàíè,
Äåäè: åé úàí, þìðè-çèíäÿýàíè!
Ýåúÿ-ýöíäöç èøèì òÿøâèø èäè, àù!
Ñÿíÿ óüðàäûì, èíäè ùÿìäöëèëëàù!*
Ìÿíèì÷öí ùÿð èøèìäÿ éàð îëàðñàí,
Àüûð äÿìäÿ ìÿíÿ ãÿìõàð îëàðñàí.
Îëóá ùÿìðàù Õàúÿ îë úÿâàíÿ,
Éîë àëûá ýåòäèëÿð áÿðñóéè-õàíÿ.
×àòûá, áèðäÿì ÷àüûðäû þâðÿòèíè,
Ãûëûá òÿðèô úàâàíûí õèñëÿòèíè,
Äåäè Õàúÿ: ýþçöí àéäûí, àé àðâàä!
Ìÿí àëäûì áó ãóëàìè áèçÿ èìäàä,
Åäÿð õèäìÿò áèçÿ ùÿð áèð çàìàíäà
Áó éåðäÿ, éà êè, áàøãà áèð ìÿêàíäà.
Ýþðöíúÿ îüëàíû þâðÿò äàéàíäû,
Âöúóäè òèòðÿéèá, îäëàðà éàíäû.
×ÿêèá íÿðÿ éûõûëäû, îëäó áèùóø,
Ñàíàñàí ñþíäö ôàíóñ, îëäó õàìóø.
Ýÿëèíúÿ ùóøÿ, Õàúÿ ñîðäó îíäàí,
— Ñÿáÿá íîëäó ñÿíÿ, îëäóí ïÿðèøàí?
Äåäè þâðÿò: — Ìÿýÿð ñÿí áèõÿáÿðñÿí?
Áó þâëàääûð ñÿíÿ, ñÿí äÿ ïÿäÿðñÿí.
Ãîâóøäó áèð-áèðÿ îíëàð ùàìàí äÿì,
Àüûð ùÿñðÿòäÿí àéðû, øàäö õöððÿì.
Àòà ýþðäö îüóëäà øþâãö ñÿíÿò.
Îíà òÿëèìè ãûëäû ùÿì òèúàðÿò,
Àëûá ÷îõëó úÿâàùèð òàúèð îëäó,
Òèúàðÿò ìÿãñÿäèíÿ àçèì îëäó.
Ýÿëèá ÷àòäû ùàìàí áèð áàøãà øÿùðÿ
Êè, áÿëêÿ áó ñÿôÿðäÿí ýþðäö áÿùðÿ.
Íÿ áèëñèí êè, áó ìöëêöí ïàäøàùè,
__________
* Ïîåìàíûí ÿñëèíäÿ èòìèø âÿðÿãè áóðàñûäûð — Ã.Ì.

57
Îíóí þç ãàðäàøûäûð, éîõ ýóâàùè.
Ùöçóðè-øàùÿ òàúèð îëäó äÿâÿò
Åäèá òÿãäèì îíà ÷îõ ìàëö äþâëÿò,
Äöððö ÿëìàñö éàãóò, äöðëö ýþâùÿð,
Çöìðöä, êÿùðÿáà, ìèðâàðè, úþâùÿð.
Ãûëûá òÿðèôö òþâñèô þç ìàòàùèí,
Ãàçàíäû ùþðìÿòèí îë ïàäèøàùèí.
Äåäè: ìàëö ìàòàùèí õåéëè çÿíýèí,
Õðèäàð îëìàìàãñà ãåéðè-ìöìêöí.
Âÿëàêèí ñþçëÿðèí ãèéìÿòëè èíúó,
Áèçè ùåéðàí ãûëûá åé ìÿðäè-õîøýó.
Ýþçÿëäèð ñþùáÿòèí, øèðèí ìÿãàëèí,
Ñþçöíäÿí áÿëëèäèð ùàëèí, õèñàëèí.
Èðàäÿì âàð ñÿíèíëÿ ãàðäàø îëìàã,
Ñÿäàãÿò ìÿãñÿäèëÿ ñèðäàø îëìàã.
Ãÿáóë åòñÿí ñþçöì, áóðäà ãàëàðñàí,
Ñàðàé è÷ðÿ ìÿíÿ ùÿìäÿì îëàðñàí.
Ãÿáóëÿ êå÷äè ñþùáÿò òóòäó ÷öí áàø,
Èêè ãàðäàø, éåíèäÿí îëäó ãàðäàø.
Õÿáÿðñèç áèð-áèðèíäÿí îëìóá àýàù,
Åäèá ñåâäà, áèðè òàúèð, áèðè øàù.
Ìåéö áàäÿ èëÿ ìÿúëèñ ÿùàòÿ,
Ýöíö ñÿðô åòäèëÿð åéøó-íèøàòÿ.
Øÿðàáûí òÿñèðèíäÿí øàù ñÿðõîø,
Éûõûëäû ðÿõòèõàáÿ îëäó áèùóø,
Êè÷èê ãàðäàø ýþðöá ùàëè áó ìöíâàë,
×ÿêèá øÿìøèð, àéàüà ãàëõäû äÿðùàë.
Êè, øàùÿ äÿéìÿñèí ùå÷ áèð õÿñàðÿò,
Îíà ÷ÿêñèí êåøèê îë áàúÿñàðÿò.
Äóðóá òàõòû áàøûíäà, ÿëäÿ øÿìøèð
Õÿéàëè õåéðèêÿí, áàø âåðäè òÿãñèð.
Ýÿëèá ÿùëè-ñàðàé, îëäó ýóâàùè
Äåäèëÿð: “Ãÿòë åäèðìèø ïàäøàùè!”.
Àéûëäû õàáè-èøðÿòäÿí êè, ñóëòàí,
Ñîðóá îâçàè, ãàëäû ìàòö ùåéðàí.
Áóéóðäó øàù äÿðäÿì ýÿëäè úÿëëàä
Î òàúèð éàëâàðûáÿí ãûëäû ôÿðéàä.
58
 Äåäè îüëàí îíà: — Åé ïàäøàùèì!
Áó äÿâàäÿ ìÿíèì éîõäóð ýöíàùèì.
Øàùà ãÿñä åòìÿìèøÿì, áèýöíàùÿì,
Ãÿëÿò ôèêð åòìÿ êè, ìÿí ðóñèéàùÿì1,
Äåäèì îëìóéà, íàýàù, ýÿëÿ áÿäõàù,
Áó ùàëÿ òà îëóíúà áÿíäÿ àýàù,
Ãûëûá þç ùàëèìÿ áèð ôèêðö òÿäáèð
ßëèìäÿ áàðè ùàçûð îëà øÿìøèð.
Ìÿíèì éîõèäè, áèð þçýÿ õÿéàëèì,
Äþíöá òàëå ïÿðèøàí îëäó ùàëèì.
Äåäè îë äÿìäÿ éåòäè ùàëÿ äöøìÿí,
Òÿãàôöë åéëÿìÿ, þëäöð ìÿíè ñÿí.
Äåäè ñóëòàí: áó ñþç êè, áóíà ùÿãäèð,
ßýÿð êè, þëìÿéÿ áó ìöñòÿùÿãäèð?
Âÿëàêèí ùÿð êèøè ýÿð îëà àãèë,
Ùÿð èøäÿ âàð ãûëà ñÿáðö òÿùÿììóë.
Þëöéÿ áèð äàùà âåðìÿê äåéèë úàí,
Âÿëàêèí äèðèíè þëäöðìÿê àñàí.
Áóëóíóð áÿùðÿ ñÿáðèëÿ ùÿð èøäÿí,
Êè, ñÿáð èëÿ ÷ûõàð øÿêêÿð ãÿìèøäÿí.
Êþíöë áàüëàýèëÿí áó åòèãàäÿ,
Êè, ñÿáðèéëÿ éåòÿð ùÿð êèì ìóðàäÿ.
Îëóð ãîðà âÿëè ñÿáðèéëÿ ùàëâà.
Îëóð áèð ãÿòðÿ ñóäàí ùöñíè-çèáà.
Ñÿäÿô äÿôíèíÿ ÷öí éàüìóðè-áàðàí2,
Äöøÿð ñÿáðèéëÿ îëóð äöððè-ãÿëòàí.
Åøèòäè ÷öíêè òÿúèë åòäè ñóëòàí,
Þçö þç ôåëèíÿ îëäó ïåøèìàí.
×ÿêèáäèð ÷öíêè îüëàí ìÿíÿ øÿìøèð,
Äóðóí ìþùêÿì âóðóí áîéíóíà çÿíúèð.
Òóòóëäó ÷öí ýèðèôòàð îëäó îüëàí,
Îðàäàí êþ÷äöëÿð, áóéóðäó ñóëòàí.
Ðÿâàí äöøìÿí ñàðóéà ãûëäû àùÿíý,
Ñóïàùè äöøìÿí èëÿ ãûëäûëàð úÿíý.
Èêè éàíäàí áÿðàáÿð äóðäó ëÿøýÿð,
__________
1
Öçö ãàðà
2
Éàüûø
59
 Ñàíàñÿí çàùèð îëäó ðóçè-ìÿùøÿð,
Äèëàâÿðëÿð ãûëûá ìåéäàíäà úþâëàí,
Ñóïàùèëÿð ãàíûíäàí äîëäó ìåéäàí.
Ïÿñ îë äÿì ãîïäó áèð àøóáè-ãîâãà,
Ôÿëÿê åéëÿðäè îë úÿíýÿ òÿìàøà.
Òþêöëäö ýþâäÿëÿð, áàøëàð êÿñèëäè,
Áóëàð ýöúëö îëóá, îíëàð áàñûëäû.
Áóëàðà âåðäè ùÿãã, áàñûëäû äöøìÿí,
Áóëàð øàä îëóá, îíëàð åòäè øèâÿí.
Êèñá1 åéëÿäèëÿð, îíëàð ôèðàâàí,
Îðàäàí øàäö õöððÿì, äþíäö ñóëòàí.
Ýÿëèá éåòèøäèëÿð áèð ìöðüçàðÿ2,
Íå÷ÿ ýöí îëäóëàð ìÿøüóë øèêàðÿ.
Ùàìó îíëàð ýÿëèá õîøíóäö õîøùàë.
Ýÿë îüëàíûí àòàñûíäàí õÿáÿð àë!
Îíà ãàñèä éåòèðäè ÷öíêè íàìÿ,
Áèøàðÿò âåðäè î, ÿñáàáè-ìàéÿ.
Äåäè ñÿä ìÿðùÿáà, ôÿõðÿíäÿ ãàñèä!
Áèçÿ ìÿòëóá èäè âÿ ùÿì ìÿãàñèä3.
Éîëà äöøäö áåëÿ4 ýþòöðäö ìàëèí,
Ùàìó ôÿðçÿíä5, ÿñáàáè, ÿéàëèí.
Éåòèøäè ÷öíêè îë øÿùðè äèéàðÿ,
Äöøöá ÿéëÿíäè áèð õÿëâÿò êÿíàðÿ.
Õÿëàéèãäÿí õÿáÿð åéëÿäè ìÿëóì,
Äåäèëÿð îíà: åé ìèñêèí, ìÿçëóì!
Î èýèä êèì äåéèðñÿí øàùÿ ïàáóñ6,
Ýèðèôòàðè-áÿëà çèíäàíÿ ìÿùáóñ.
Îëóáäóð ýåúÿ-ýöíäöç èøè ÿôãàí,
Äåéèðëÿð þëäöðÿð ÿëáÿòòÿ ñóëòàí.
Åøèòäè áó ñþçö ÷öí îë úèýÿðõóí,
Þçöíäÿí ýåòäè, îëäó ÷öí äèýÿðýóí7
__________
1
Ãÿíèìÿò
2
Ãóøëàðûí äöøÿðýÿñè
3
Ìÿãñÿäëÿð
4
Þçö èëÿ
5
Þâëàä
6
Àéàüûíäàí þïìÿê — òÿçèì åòìÿê
7
Ùàëû äÿéèøäè
60
 Þçöíÿ ýÿëäè î áè÷àðÿ ìÿùðóì,
Îëóðäó íàëÿñèíäÿí äàøëàð ìóì.
Ïÿðèøàí îëäó äöøäö úàíÿ ëÿðçÿ1,
Ðÿâàí îë ïàäèøàùÿ éàçäû ÿðçÿ.
Êè, øàùà äþâëÿòèí ïàéÿíäÿ2 îëñóí,
Ñÿíÿ õÿëãàíè àëÿì3 áÿíäÿ4 îëñóí,
Çèéàäÿ îëñóí îë úàùö-úÿëàëèí.
Ôöçóí5 îëñóí êÿìàëè-áèçÿâàëèí.
Áàøûí ýþòöð, íÿçÿð ãûë áèð õóäàéÿ!
Ðÿâà ýþðìÿ ñèòÿì ìÿí áèíÿâàéÿ.
Úÿôàëàð ÷ÿêìèøÿì, àðòûã þëöìäÿí,
Ïÿðèøàí îëìóøàì, ñÿí òóò ÿëèìäÿí.
Øÿùà, ãûëìà ìÿíÿ ñÿí çöëìö áèäàä!
ßëèíäÿí ðóçè-ìÿùøÿð åéëÿðÿì äàä.
Áó ýöí ìÿí áåëÿ åøèòäèì êè, ñóëòàí,
Ãûëûáäûð áèð èýèä ìÿùáóñè-çèíäàí.
Ýèðèôòàðè áÿëàâö ìþùíÿòè-áÿíä,
Ìÿí àòàéàì îíà, îë ìÿíÿ ôÿðçÿíä.
Îíóí âàð èäè áèð àéðó ãàðäàø,
Èêèñè áåëÿ, àíàëàðû éîëäàø,
Ìÿíè èñòÿìÿéÿ ýÿëìèøäè îíëàð
Ìÿí îíëàðäàí äåéèëäèì ÷öí õÿáÿðäàð.
Èêèñèí áèð ýåúÿ äÿðéàéà ñàëäûì,
Áóíó òàïäûì, ãÿââàñäàí ñàòûí àëäûì.
Áèðèí ùå÷ òàïìàäûì, ýÿçäèì úàùàíè,
Úàíûìäà ùÿñðÿòè ãàëìûø íèùàíè.
Îíóí ùèúðèíäÿ áàüðûì äàü îëóáäóð,
Éåíÿ áóðàäà îë äóñòàã îëóáäóð.
Öìèäèì âàð êè, áó äþâëÿòëè ñóëòàí,
Ìÿíÿ ìÿí6, åòìÿéÿ ÿëòàôö7, åùñàí.
Ìÿíÿ ñàòà éåíÿ èøáó ãóëàìè,
__________
1
Òèòðÿòìÿ
2
Ìþùêÿì
3
Äöíéà õàëãëàðû
4
Ãóë
5
Àðòûã
6
Ìàíå
7
Ëöòôëÿð
61
 Âåðÿëèì ìàëö ÿñáàáè òÿìàìè.
Çÿðö ñèìö, úÿâàùèð, ëÿë, ìÿðúàí,
Øèðèí úàíèì îíóí éîëóíäà ãóðáàí!
Éåòèðäè ÿðçÿíè àëèúÿíàáÿ,
Îõóäóëàð éåòèøäè îë õèòàáÿ.
Åøèòäè îíäà ÷öí äÿðéà ñþçöíö,
Èòèðäè ñàíàñàí ñóëòàí þçöíö.
Áóéóðäó: ýÿòèðèí ÿíäÿð çÿìàíè,
Áó ÿðçÿ éèéÿñè îëàí úàâàíè.
Ýÿòèðäèëÿð îíó ÿíäÿð ùöçóðÿ,
Äåäè ñóëòàí, ïÿñ îë ìÿðäè-ñÿáóðÿ1,
Íåúÿäèð ñþéëÿ ýÿë ÿùâàëè-äÿðéà!
Êè, ÿãëèì îëäó ãàéÿò, ñÿáð éÿüìà2.
Áàøûíäàí êå÷äèéèí îë Õàúÿ áèð-áèð,
Áÿéàí åëÿäè øàùÿ øÿðùö òÿãðèð3.
Áàõûá àüçûíà îíóí îëäó ìàèë,
Þçöíäÿí ýåòäè, àüëû îëäó çàéèë.
Çÿìàí êå÷äè, ÷öí ýÿëäè þçöíÿ,
Àòàñû àéàüûí ñöðòäö öçöíÿ.
Äåäè: áàáà, ìÿíÿì îë áþéöê îüëàí,
Îëàí ìöñòÿãðèãè äÿðéàéè-ùèúðàí4.
Àòà âÿ ãàðäàøûì òÿãäèðè Àëëàù,
Éåòèðäè ìÿíÿ ÷öí ÿëùÿìäöëèëëàù,
Ñèúóä5 åéëÿäè äÿðäÿì øöêðè éÿçäàí6,
Ðÿâàíÿ îëäó äÿðäÿì ñóéè7 çèíäàí.
Ãûëûá ãàðäàøûíû çèíäàíäàí àçàä,
Àíà îüëàíëàð èëÿ îëäóëàð øàä.
Ùàìûñû ñÿáðëÿ éåòäè ìóðàäÿ,
Äåìÿñÿí äÿðäö-ñÿð áóíäàí çèéàäÿ.
Ôÿäàè, ñÿáð ãûë, îëäóãúà èìêàí!
Êè, êèìñÿ ñÿáðäÿí îëìàç ïÿøèìàí.
__________
1
Ñÿáèðëè
2
Ñÿáðèì ãàðÿò îëäó (ÿëäÿí ýåòäè)
3
Òÿôñèëàòèëÿ
4
Àéðûëûã äÿíèçèíäÿ ãÿðã îëìóø
5
Ñÿúäÿ, òÿçèì
6
Àëëàù
7
Òÿðÿô
62
 Éåòÿð ìÿãñóäèíÿ ñÿáðèëÿ ùàìó,
Êè, ñÿáðèéëÿ à÷ûëàð áàüëû ãàïó.
Áó íÿüëè Áÿõòèéàð åäèíúÿ èòìàì,
Éåíÿ ýöí áàòäû, îëäó âÿõò àõøàì.
Îíó àïàðäûëàð çèíäàíÿ îë äÿì,
Éåíÿ áàüëàäûëàð ìÿçáóò âÿ ìþùêÿì.
Ñÿùÿðýÿù ÷öí áîøöä1 õóðøèä òàáàí,
Âÿçèðè-ñåééóì àìÿä ïèøå ñóëòàí2.

Ö×ÖÍÚÖ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÀ ßÐÇ ÅÒÌßÑÈ

Ñàáàù îëäó éåíÿ õóðøèäè-ÿíâÿð,

×ûõûá äöíéà öçö îëäó ìöíÿââÿð.
Âàð èäè ïàäøàùûí áèð âÿçèðè,
ßúàéèá, õóðäÿáèí3 âÿ äàäýèðè.
Îíà ãîéìóøëàð èäè Àôÿðèí íàì,
Ìöäÿááèð4, êàðäàí5, íèêó-ñÿðÿíúàì6.
Äåäè ñóëòàíà îë áèð íå÷ÿ ñþçëÿð:
Êè, ñóëòàí áàüðûíà éàïûøäû êþçëÿð,
Äåäè: åé ïàäøàùè-íèê-ôÿðúàì!7
Ñÿíèí òÿê éîõóìóø ðöñâàé, áÿäíàì.
ßýÿð éîõäóð ñÿíèí úàíûíäà ãåéðÿò,
Òÿãàôöë åéëÿìÿ åé áèùÿìèééÿò!
Áóíó þëäöðýèíÿí ñÿí, íàì áàäÿ
Ýåäèáäèð, ñàõëàìà áóíäàí çèéàäÿ.
Íÿ ñþéëÿð êèì ñÿíÿ ÿùëè-çÿìàíÿ,
Ãóëàã àñûðñàí, îë ñþéëÿð ôÿñàíÿ.
Ýÿòèðäèëÿð ïÿñ îëäÿì Áÿõòèéàðè.
Êÿñèëìèø ÷àðÿñè, éîõ èõòèéàðè.
__________
8
Îëäó
9
Ö÷öíúö âÿçèð ñóëòàíûí éàíûíà ýÿëäè
1
Õûðäà÷û
2
Òÿäáèðëè àäàì
3
Èø áèëÿí
4
Òÿäáèðëè
5
Àãèáÿòè õåéèðëè îëàí
63
 Êè, åé áèàáðó, øÿðìÿíäåéè-äóí
Áèçè àëÿìäÿ ñÿí ðöñâàé ãûëäûí!
Ñÿíèí àëÿìäÿ àäûí åéëÿéèì ýöì1,
Äÿõè ãûëìàì ñÿíÿ ëöòôö òÿðÿùùöì.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-âàëà!2

Ñÿíèí îëñóí ïÿíàùûí ùÿãã-òÿàëà.
Éàìàíûí îëìàñûí åé øàùè-êàìèë!
Éàìàí îëìàç øàùà ñÿáðö òÿùÿììöë.
Òÿùÿììöë åéëÿìÿê ðÿùìàí èøèäèð,
Êè, òÿúèë åéëÿìÿê øåéòàí èøèäèð.
Íåúÿ êèì ñÿáð ãûëäû ìÿðäè-Ñàáèð,
Ùàìè ìÿòëóáè3 ùàñèë îëäó àõèð.
Êè, ñÿáð åòäèéè ö÷öí îíó Àëëàù,
×ûõàðûá ÷àù4 è÷èíäÿí, åéëÿäè øàù.
Äåäè: ñóëòàí êèìè èäè îë äèëÿôêàð?
Êè, ñÿáð åòäè íåúÿ êèì ýþðäö àçàð.
Îíóí ìÿñêÿíè íåéøÿ5 ÷àù îëäó,
Íåéøÿ ÷àùäàí ÷ûõûá îë øàù îëäó?

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÑÀÁÈÐ ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ

ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé, áÿõò éàðûí,
Ìöíÿççåù6 åéáèäÿí íàìóñö àðûí.
Åøèòìèøäèì ìÿýÿð áèð äàñòàíè,
Îõóðäó úÿì è÷èíäÿ ãûññÿõàíè7.
__________
1
Èòìèø
2
Áþéöê
3
Àðçóëàðû
4
Ãóéó
5
Íÿ ö÷öí
6
Òÿìèç
7
Íàüûë äàíûøàí
64
 Ìöÿççÿì, ìþòÿáÿð, ìÿìóðÿ1, áèð êÿíä,
Âàð èäè îíäà áèð ìÿðäè-õèðÿäìÿíä.
×îõ èäè ôèêðè, ùÿì ÷îõ øöêðè, ñÿáðè,
Éîõ èäè ãåéðè-òàÿò2, ùå÷ ôèêðè.
Âàð èäè áèð áþëöê ìàëè, äàâàðè.
Êèì îíóíëà êå÷ÿðäè ðöçýàðè.
Ãóëàìè-ïàäøàùè-ÿñðè äþâðàí,
Òÿëÿá åéëÿð îëàðäàí, ìàëè-äèâàí,
ßëèíÿ àëìûø îë ùþêìè-áÿðàòè,
Áÿãàéÿò äþéäö îíäà òöðêö, òàòè.
Ùöúóì åéëÿäè ïÿñ îíäà ðÿèééÿò,
Éåòèøäè îë èýèäÿ çÿõìè3 çÿðáÿò.
Êèøè îë éàðÿëÿðäÿí þëäö íàýàù,
Áó ìÿíèäÿí õÿáÿðäàð îëäó ÷öí øàù.
Áóéóðäó åòäèëÿð îë êÿíäè ãàðÿò,
Éåòèøäè êÿíäÿ îíäà ÷îõ õÿñàðÿò4,
ßëèíäÿí Ñàáèðèí ùÿì ýåòäè ìàëè,
Äåäè áèð ýöí îíà ÿùëè-ÿéàëè:
— Äðèãà íåäÿëèì, ìàë îëäó òàðàú,
Êè, ãàëäûã áèíÿâà, ìèñêèíö ìþùòàú.
Ñÿíèí áó äàâàäà éîõäóð ýöíàùûí,
Êè, ãîðõìà, ùÿãã-òÿàëàäûð ïÿíàùûí.
Éàçûá áèð ÿðçÿ ýåò ñÿí ïàäøàùÿ,
Ùÿãèãÿò ÿðç ãûë ñÿí áàðèýàùÿ.
Ñÿíèí ÷öí îíà ìÿëóì îëà ùàëûí,
Êè, øàéÿä ýåðè âåðÿ éåíÿ ìàëûí.
Äåäè Ñàáèð êè, åé ïàêèçÿ þâðÿò!
Åøèòìèøÿì, àòàì ãûëìûø âÿñèééÿò.
Êè, òà êèì, ùÿð êÿñ óüðàñà áÿëàéÿ,
Ðèçà âåðìÿê ýÿðÿê ëàáöä ãÿçàéÿ.
Êè, ñÿáð èëÿ îëóð ùÿð ìöøêöë àñàí
Êè, òÿúèë åéëÿìÿêäèð ôåëè-øåéòàí5.
__________
1
Àáàä
2
Èáàäÿòäÿí áàøãà
3
Éàðà
4
Çÿðÿð
5
Øåéòàí èøè
65
 Åäÿëèì áèç äÿõè ñÿáðö òÿùÿììöë,
Õóäà ðàçèãäèð1, îíà ãûë ñÿí òÿâÿêêöë.
Òóòàëûì éöçöìöç ãàäèð èëàùÿ,
Êèì îë âåðñèí õÿáÿð îë ïàäøàùÿ.
Áèçèì äàäûìûçû ùÿãã îíäàí àëñûí,
Áèçèì òÿê äÿõè î, áè÷àðÿ ãàëñûí.
ßëèíäÿí ýåäÿ éàðÿá, ìöëêö ìàëè,
Ýÿäà îëñóí, ïÿðèøàí îëà ùàëè.
Îëàéäûã îë ãÿäÿð äöíéàäÿ çèíäÿ2,
Îíó ýþðÿéäèê áèç áåëÿ ýöíäÿ.
Ýåäÿéäè ýöíöìöçäÿí èøáö ãåéãó,
Åøèòäè ýöíöìöçäÿí èøáö ãåéãó,
Åøèòäè áó ñþçö áÿëõàù, áÿäýó3.
Éåòèðäè áó ñþçö îë øÿùðèéàðÿ,
×ö ïöíùàí ñþçö ãûëäû àøèêàðÿ.
Êè, âàðäûð áèð êèøè àäû Ñàáèð íàì
Øàùà ÷îõ ñþéëÿäè íèôðèíö äöøíàì4.
Áóéóðäó äÿðäÿì, îë áèðÿùìö ãÿääàð,
Êè, âàðñûí áèð íå÷ÿ çàëèì, ñèòÿìêàð.
Ãûëûá úþâðö ñèòÿì, éîõñóë âÿ ìþùòàú,
Îíó áó þëêÿäÿí ãûëñûíëàð èõðàú5.
Äþéöá äÿ ñûíäûðûí ÿëèí-àéàüûí,
Ýÿòèðñèí áåëÿ ùÿì îüóë-óøàüûí.
Íåúÿ ÿìð åéëÿäè îë áèñÿàäÿò,
Ôÿãèðÿ ãûëäûëàð çöëìö ñèéàñÿò
Îíóí ÷öí òèðÿ îëäó ðöçýàðè,
Î éåðäÿ ãàëìàäû ñÿáðö ãÿðàðè.
Ýåúÿ îëäó îíóí ÷öí ðóçè ðþâøÿí,
Ãîâóá ÷ûõàðäûëàð îë ìÿìëÿêÿòäÿí.
Öðÿéè äîïäîëó ãàí, áàüðû ïàðÿ,
×ûõûáàí ýåòäèëÿð þçýÿ äèéàðÿ.
Áèëÿñèíúÿ6 èêè îüëó, áèð þâðÿò,
__________
1
Ðóçè âåðÿí
2
Äèðè
3
Øÿð äàíûøàí
4
Ñþéöø
5
Õàðèú åòìÿê
6
Éàíûíúà
66
 Ýåäÿðëÿðäè ÷ÿêèá ðÿíúö ìÿøÿããÿò.
Àéàã éàëûí, áàøû à÷ûã, ïèéàäÿ,
Äÿõè ìþùíÿò íÿäèð áóíäàí çèéàäÿ?
Áó ùàë èëÿ ýåäÿðêÿí îë äèëÿôêàð,
Êèì óüðàäû îíà áèð íå÷ÿ õóíõàð1.
Îëàð èëÿ áèëÿð éîõ ìàëè äöíéà,
Êèì îüðóëàð åäÿ òàëàíö éÿüìà2.
Òÿìÿù åëÿäèëÿð îüëàíëàðûíà,
Éåòèøäèëÿð îëàðûí éàíëàðûíà.
Èêè òèôëè3 îíëàðäàí àëäû îíëàð,
Éàíûá ùÿñðÿò îäóíà ãàëäû îíëàð,
Ýåäÿð îíëàð, áóëàð ãûëäû íÿçàðÿ,
Úèéÿð ôèðãÿòäÿí îëäó ïàðÿ-ïàðÿ.
Àíà áàøûí à÷ûá åéëÿðäè øèâÿí,
— Íåäèì4, ãàíäà5 âàðûì, íÿ åéëÿéèì ìÿí?
Ñà÷ûí éîëäó, öçöíÿ ñàëäû äûðíàã,
Áàøûíà ñîâóðóðäó äàø âÿ òîðïàã.
Äåäè Ñàáèð: — Ãÿáóë åéëÿ íÿñèùÿò!
Ùÿããèí òÿãäèðèíÿ ñÿáð åéëÿ þâðÿò!
Åøèòäèì òà íåúÿ ñÿáð åòäè Åééóá,
Êè, òàïäû Éóñèôè ñÿáðèéëÿ Éÿãóá.
Ùÿããÿ øöêð åéëÿ, äÿõè îëìà ãÿìýèí,
Îë þâðÿò ñÿáð òàïäû îëäó òÿìêèí.
Éåðèäèëÿð îëàð áèàá6, áèíàí7,
Äèëÿôêàðö ùÿçèí, èôòàíö õèçàí8.
Äÿõè ùå÷ ýþðìÿäèëÿð åë âÿ îéìàã,
Éåòèøäèëÿð ãÿçàðà ýöí áàòàí ÷àã,
Ìöÿççÿì øÿùð, éàõøû áèð ìÿêàíÿ,
Äåäè Ñàáèð êè, åé áàíóéè-õàíÿ9,
__________
1
Ãàí è÷ÿí (ãóëäóð)
2
Òàëàìàã, ÷àïìàã
3
Óøàüû
4
Íÿ åäèì
5
Ùàðàäà
6
Ñóñóç
7
×þðÿêñèç
8
Éûõûëàðàã, ãàëõàðàã
9
Åâ õàíûìû

67
 Áó äÿì ýöí áàòäû, áèâàõò îëäó çèíùàð,
Áó øÿùð è÷èíäÿ ÿëáÿòòÿ ÿñÿñ1 âàð,
Ñÿí ÿéëÿí ìöíäà ìÿí øÿùðÿ ýåäÿéèì,
Ýÿòèðèá éåéÿúÿê ôèêðèí åäÿéèì.
Ñàáàù îëúàã îëàéûì øÿùðÿ äàõèë,
Êè, ñÿáð èëÿ îëóð ìÿòëóá ùàñèë.
Îðàäàí ýåòäè Ñàáèð, ãàëäû þâðÿò,
Éåòèøäè áèð úàâàíè-ïàê òÿëÿò,
Ìöñÿëëÿù, îë úàâàí îëìóø ñöâàðÿ,
Éåòèøäè ÷öí îíà ãûëäû íÿçàðÿ
Äåäè: — Åé íàçÿíèíö ñÿðâö áàëà!
Ýöëÿíäàìö ñÿìÿí-ñèìà, äèëàðà!
Íåøÿ éàëãóç áóðàäà ÿéëÿíèáñÿí?
Ýÿë èíäè øÿùðÿ àïàðûì ñÿíè ìÿí!
Ìÿí åéëÿéèì ñÿíÿ èêðàìö åçàç,
Ñÿí åéëÿ ìÿíÿ ãÿìçÿ, èøâåéö íàç.
Äåäè þâðÿò îíà: ïÿñ åé áÿðàäÿð!
Ðÿâà äåéèë, áèð þâðÿòÿ èêè ÿð
Éÿãèí áèë åé úàâàíè õóá-êèðäàð!2
Äåéèëÿì ìÿí äÿõè éàëãûç, ÿðèì âàð.
Úàâàíö íàçÿíèí, õóáè-÷þùðÿ,
Äÿìàäÿì ýÿëÿð èíäè, ýåòäè øÿùðÿ.
Éåðè ãàðäàø éîëóíà, ñÿí èøèí òóò!
Ìÿíè íåúÿ êè, ýþðäöí åëÿ óíóò!
Áó éåðäÿ éîõ ìÿýÿð äèâàíè ñîðüó?
Ãÿçÿáëÿíäè, äåäè îë òöíä áÿäõó3.
Ìÿíèìëÿ ýÿëìÿñÿí åé ïàêè-äàìàí!
Ñÿíèí úàíûíäàäûð áó òèüè-áöððàí4.
Äàâàñûç ãàëäû îë áè÷àðÿ þâðÿò,
ßëèéëÿ òîðïàã öñòäÿ éàçäû áèð õÿòò,
“Ìÿíè àïàðäûëàð áó øÿùðÿ, Ñàáèð!
ßéàí îëñóí ñÿíÿ ÿùâàëè-çàùèð!”
Îë þâðÿò íàòÿâàí, äþç áó ôÿðàãÿ,
__________
1
Ýåúÿ ãàðàâóëó
2
Òÿðáèéÿëè
3
Ïèñ õàñèééÿòëè
4
Èòè áû÷àã

68
 Êèøè ýþòöðäö îíó ýåòäè øÿùðÿ.
Îë èýèäèí àíàñû éàõøû þâðÿò,
Âàð èäè áèð çÿèôÿ, ïàê ñåéðÿò1.
Ñþçö øÿêêÿð, þçö ýöëáÿðê2 õÿíäàí,
Ìöðöââÿòëè, ùÿéàëè, ÿùëè-èìàí.
Ôÿãèðö, áèíÿâàëÿð ãÿìêöñàðè,
Ìöòèè-ÿìð ùÿãã òàÿòýöçàðè3.
Áó þâðÿò ýþðäö ÷öí îë ïàêèçàäè,
ßòÿéèíäÿí òóòóáàí ãûëäû äàäè:
— Ýÿë åé þâðÿò, õóäàíûí ùþðìÿòè÷öí
Ìÿùÿììÿä Ìóñòÿôàíèí èççÿòè÷öí.
Ýÿë åé àíà, ìÿíÿ ãûë ýÿë, øÿôàÿò,
Áó îüëàíäàí ìÿíÿ îë ýÿë ùèìàéÿò,
Ìÿíÿ ñÿí îëìàñàí ýÿð éàðö éàâÿð,
Òóòàðàì ÿòÿéèíäÿí ðóçè-ìÿùøÿð.
Áó îüëàíäàí ìÿíèì îë ñÿí ïÿíàùèì.
Êè, ñÿíäÿí ãåéðè éîõ áèð öìèäýàùèì.
Õÿáÿðäàð îëà Õàòóíè ãèéàìÿò,
ßëèíäÿí åéëÿðÿì îë ýöí øèêàéÿò.
Äåäè Õàòóí: ÿýÿð âàðäûð ñÿëàùèí,
Åäèì îíóíëà ìÿí ÿüäö íèýàùûí,
— Éÿãèí áèë åé àíà, ñÿí õóá-êèðäàð,
ßðèì âàðäûð, ÿðèì âàðäûð, ÿðèì âàð.
Äåäè þâðÿò: ñÿíÿ ÿðç åéëÿäèì ìÿí,
Èêè äöíéàäà ñÿí ìÿíèì ãûçûìñàí.
ßëèí âåðäè îíà ùÿì ãûëäû èãðàð,
×àüûðäû îüëóíó õàòóíè-äèíäàð.
Äåäè: îüóë, åøèò, îë ýÿë õÿáÿðäàð!
Áó þâðÿò âåðäè ìÿíÿ ÷öíêè èãðàð,
Ìÿíèì îëäó ãûçûì, îë ñÿíÿ õàùÿð4,
Òÿìÿù îíäàí ýþòöð, åé úàíè-ìàäÿð.
ßìàíÿò, ÿë-ÿìàíÿò, ÿë-ÿìàíÿò!5
__________
1
ßõëàãëû
2
Ýöë éàðïàüû
3
ßìðÿ òàáå îëàí
4
Áàúû
5
Áó áàøãàñûíûí àðâàäûäûð, áèçèì ö÷öí ÿìàíÿòäèð.

69
 Óòàí ùÿãäÿí áóíà ãûëìà õÿéàíÿò.
Îíóí ùàëèíäÿí îë ìÿñòóðÿ þâðÿò1,
Îëóðäó ýåúÿ-ýöíäöç âàõò, áèâàõò.
Õÿáÿð àë èíäè ãàíäà ýåòäè Ñàáèð?
Ýþð îíóí áàøûíà íÿ ýÿëäè àõûð?
Ýÿëèá ÿêìÿê2 àëûá Ñàáèð ÿëèíäÿ,
Ãàéûòäû ýþðäö þâðÿò éîõ éåðèíäÿ.
Ãàéûòäû ýþðäö þâðÿò éîõ éåðèíäÿ.
Òþêÿð ùÿð äÿì ýþçöíäÿí ÿøêè-ýöëýöí3,
Ñàíàñàí Ëåéëèäÿí àéðûëäû Ìÿúíóí.
×ÿêÿð íàëÿ äåéÿðäè: åé ôÿëÿê, äàä!
Ìÿíè ñÿí åòìÿäèí áèð ëÿùçÿ4 äèëøàä.
Éûõûëäû õàíèìàíûì, îëäó òàðàú,
Ýÿäàëûã, àú-ñóñóç, õÿëãÿ ìþùòàú.
Ìÿíè àâàðÿ åéëÿäèí âÿòÿíäÿí,
Ùÿì öçöëäö ÿëèì, ýþðó êÿôÿíäÿí.
Ìÿíèìëÿ åéëÿäèí ñÿí ìÿêðö ùèéëÿ,
Úèäà äöøäöê, ãàìó ãîâìö ãÿáèëÿ.
Õà÷àí5 ðÿùì åéëÿäèí, ìÿíäÿí ãàéûðäûí6,
Úèéÿð ýóøÿëÿðèì ìÿíäÿí àéûðäûí.
Ìÿíèìëÿ áåëÿ ãàëìûøäû áèð ùÿìäÿì
Íÿ ýÿëäè áàøûíà, íåòäèí7 îíó ùÿì?
Äðèãà õàíäà8 ýåòäè, éàðè ãÿìõàð
Îíóí÷öí ýåúÿ-ýöíäöç àüëàðàì çàð.
Ñûçûëëàðàì, ïÿðèøàí îëäó ùàëèì,
Ìÿíèì éàðÿá ÿëèìäÿí ýåòäè ìàëûì.
Äðèãà íåéëÿéèì, áè÷àðÿ ãàëäûì,
Ãÿðèáö áèêÿñö àâàðÿ ãàëäûì.
Ýåúÿ-ýöíäöç ýÿçÿéäèì ìÿí úàùàíè,
Íîëà îíäàí òàïàéäûì ìÿí íèøàíè!
__________
1
Öçö þðòöëö (ùÿéàëû) àðâàä
2
×þðÿê
3
Ãàíëû éàø
4
Áèð àíëûã
5
Ùà÷àí, íÿ âàõò
6
Ìÿíèì èøèìè ðàñò ýÿòèðäèí
7
Íÿ åòäèí
8
Ùàðàéà
70
 Ãûëûðäû ùÿð çàìàí îë çàðö øèâÿí,
Ãàðàíãó ýåòäè ÷öí ñöáù îëäó ðþâøÿí.
Áàõûá ýþðäö êè, þâðÿò òîðïàã öñòÿ
Éàçûáäûð êåé1 ôÿãèðè äèëøèêÿñòÿ!
Ìÿíè àïàðäûëàð áó øÿùðÿ, åé éàð!
Ãûðàüà ýåòìÿìèøÿì îë õÿáÿðäàð!
×ö ýþðäö áåëÿ éàçìûø îë íèýàðè,
Ýÿëèá áèð ýóøÿäÿ òóòäó ãÿðàðè.
Ãÿçàðà ïàäøàùè-îë âèëàéÿò,
Áèíà ãûëìûøäû áèð àëè èìàðÿò.
Áóéóðìóøäó êè, îë ìÿðäè-ñèòÿìêàð,
Êè, ùÿð ýöí ýÿëñèí îíäà õÿëã áöñéàð2.
Ùàìó áèìöçä3, áèêàð èøëÿñèíëÿð,
Ýåúÿ-ýöíäöç ýèðèôòàð åéëÿñèíëÿð.
Íå÷ÿ êèìñÿ ìöãÿððÿð4 åéëÿäè øàù,
Êèìè ýþðñÿëÿð îíëàð õàù-íàõàù
Àïàðàëàð êèì îíäà ãûëà áèêàð,
Êèìèí ÿëèíäÿ îëà çÿððÿ äèíàð,
Âåðÿðäè ðöøâÿò þçöí ãóðòàðûðäû,
Êèìèí éîõ àõ÷àñû, îíäà ãàëûðäû.
Áó ùàëÿ ÷öí äåéèë, Ñàáèð õÿáÿðäàð,
Ýÿëèá áèð ýóøÿäÿ îòóðìóø àüëàð.
Ýÿù þâðÿò, ýÿù îüóë, ýÿù äèð5: ìàëûì,
Éåòèøäèëÿð îíà áèð íå÷ÿ çàëûì.
Íå÷ÿ àüàú èëÿ îíóí áàøûíà,
Âóðóá àïàðäûëàð ïàë÷ûã èøèíÿ.
Ñàáàù àõøàì îëóíúà èøëÿäÿðëÿð,
Ýåúÿ — ïÿñ îíëàðû ìÿùáóñ åäÿðëÿð.
Éîõ èäè îíëàðà áèð ëÿùçÿ ðàùÿò,
Ùÿäèñè Ìóñòÿôàäûð áèð ðÿâàéÿò.
Úàùàí êöôð6 ÿùëèíÿ îëìóø ýöëöñòàí,
Âÿëè ìþìöíëÿð ö÷öí îëäó çèíäàí.
__________
1
Êè, åé
2
×îõëó
3
Ìöôòÿ, ìààøñûç
4
Ãÿðàðà àëìàã; òÿéèí åòìÿê
5
Äåéÿð
6
Êàôÿðëÿð
71
 Úàùàí äîïäîëó õàðö íèøòÿðäèð1,
Áàòûð áàüðûíà êèì êè, ðÿùìýÿðäèð.
Áÿëàâö ìþùíÿòö ÿíäóùö2 ãöðáÿò,
Èçàôÿ îëäó áó ðÿíúö ìÿøÿããÿò.
Îíèëÿ ùÿì áåëÿ áèð ìÿðä ìèñêèí,
Âàð èäè äèëøèêÿñòÿ, çàðö ãÿìýèí.
Ýåúÿ àüëàð èäè, çàðö ýèðéàí3,
Äåäè Ñàáèð: îíà êè ãûëìà ÿôãàí.
Ùÿããÿ øöêð åéëÿéèá ñÿáð åéëÿ ïèøÿ,
Êè, áèäàäö ñèòÿì ãàëìàç ùÿìèøÿ.
Ýþðÿðñÿí áèð ýöí åé éàðè-éåýàíÿ,
ßñÿð éîõ çöëìö çàëèìäÿí íèøàíÿ.
Áÿñà4 ùþêìö, áÿñà çàëèì, ñèòÿìêàð,
Êè, çöëìöíäÿí îëóð ìÿíçèëëÿðè íàð5.
Áÿñà êèìñÿ îëà ÷àù îíà çèíäàí,
×ûõûá ÷àùäàí îëà ìÿíçèëè ñóëòàí.
Ãÿçàðà øàù ÷öí îë éåðäÿ ùàçèð,
Åøèòäè ùÿð íÿ ñþç ñþéëÿäè Ñàáèð.
Åøèòñÿí áèð õÿáÿð õîø ìþòÿáÿðäèð.
Êè, ùÿãã ñþç áàòèëÿ îõäàí áÿòÿðäèð.
Êè, ùÿãã ñþç îëà ùÿããÿ øÿùäö-øÿêêÿð6,
Ýÿëèð íàùÿãÿ ÷öí øÿìøèðö õÿíúÿð.
Ãÿçÿáëÿíäè, éàìàí òöíä îëäó, úîøäó,
Ñàíà êèì î éàíàð îäëàðà äöøäö.
Áóéóðäó îë çàìàí îë áèìöðöââÿò,
Îíà åéëÿäèëÿð ÷îõ-÷îõ ñèéàñÿò.
Ýÿòèðäèëÿð ñàëûá áèð ÷àùÿ ìþùêÿì,
Þçö ÷àüûðäû äåäè îíà îë äÿì:
— Áóðàäà ñÿáð ãûë òà ÷ÿðõè äþâðàí,
Ñÿíè ìóíäàí ÷ûõàðûá åäÿ ñóëòàí.
Ãóéóéà ñàëäû îíó îë ñèòÿìêàð,
Áó ùàëÿ îëìàäû ùå÷ êèì õÿáÿðäàð.
__________
1
Èòè òèêàí
2
Êÿäÿð
3
Àüëàð ùàëäà
4
×îõëó
5
Îä, àòÿø
6
Øèðíè, ãÿíä

72
 Ãàðàíãó éåðäÿ ÷àùÿ äöøäö ×àáèð,
Ãûëûðäû ñÿáð ïöíùàí, øöêð çàùèð.
Éöçöí ùÿããÿ òóòóá ãûëäû èáàäÿò,
Ùÿìèøÿ ñÿáð, øöêðö, çèêð, òàÿò,
Âÿëàêèí áèð èýèä ùàëèíäÿí àýàù,
Îëóá îíó àíàðäû ýàùö áèýàù.
Îíà ýàùè ñàëàðäû ÿíäÿê ÿêìÿê1,
Ìöéÿññÿð îëóíúà áèð ëîüìà ÿêìÿê.
Ñÿáÿá îëäó îíà, Àëëàù êÿðèìäèð.
Âÿëè áèëìÿçäè îë áè÷àðÿ êèìäèð.
Ãóéó è÷ðÿ ùÿêèìàíÿ, ãÿíàÿò,
Ãûëàðäû ñÿáð, øöêð, çèêð, òàÿò.
Âàð èäè îë øàùà áèð éàõøû ãàðäàø,
Ùàìö ìþìöíëÿðÿ, ìèñêèíÿ éîëäàø.
Ãÿçàðà, ÷öíêè éîõ òÿãäèðÿ òÿáäèë,
Ìÿýÿð áóíäàí èðÿëè áèð íå÷ÿ èë.
Íèêó ðóéö2, íèêó õóéö3, êÿì àçàð4,
Ùþêóìÿòäÿí, øÿðèÿòäÿí õÿáÿðäàð.
Ðÿèééÿòïÿðâÿðö, ìèñêèí íÿâàçè
Ðÿèééÿò, ëÿøýÿð îíäàí úöìëÿ ðàçè.
Õóäà òÿðñ5, ÿùëè-èíñàô, íèêóêàð,
Êè, êèìñÿ ýþðìÿìèø îíäàí àçàð.
Ìöäàì6 îíäàí ÷ÿêÿðäè øàù ãîðõó,
Úàíûíäà âàð èäè, éöç ôèêð, ãåéãó.
Ìÿáàäà ëÿøêÿð îíà îëà òàáå,
Ãûëàëàð àðàäà ñóëòàíû çàéå.
Áó ôèêðè åéëÿäè ÷öí îë ùöíÿðñèç,
Îíó þëäöðäö õÿëâÿòäÿ, õÿáÿðñèç.
Íèùàí åéëÿäè îë òîðïàüà ïöíùàí,
Õÿáÿðäàð îëìàäû ÿøðàôö, ÿéàí.
Ýþðöíìÿç îëäó ÷öí áèð íå÷ÿ ìöääÿò,
__________
1
Áèð àç ÷þðÿê
2
Õîø ñèôÿò
3
Ýþçÿë õàñèééÿòëè
4
Àçàð âåðìÿéÿí
5
Àëëàùäàí ãîðõàí
6
Ùÿìèøÿ

73
 Òÿôÿùùöñ1 åòäèëÿð ÿðêàíè-äþâëÿò.
Ñþçö ñóëòàí îëàðäàí ÷öí åøèòäè;
— Ðÿâàíÿ åéëÿäèì, òÿùñèëÿ ýåòäè!
Õÿëàéèã åéëÿäè áó ýöìàíè,
Òóòóáäóð øàù îíó ñàõëàð íèùàíè.
Áó ÿñíàäÿ êè, çöëì åéëÿäè áèäàä,
ßëèíäÿí êöëëè àëÿì åéëÿäè äàä.
Ñÿáÿáñèç åéëÿäè ÷îõëàðû òàðàú,
Ðÿèééÿò îëäó áèð ÿêìÿéÿ ìþùòàú.
Äåäè áèð-áèðèíÿ ÿðêàíè-äþâëÿò,
Ãÿñÿì éàä åéëÿéöáÿí ÿùä áåéÿò.
Ýÿëèá úÿì îëäó, ÷öí ÿøðÿôö ÿéàí,
Îíó þëäöðìÿê ö÷öí ÿùäö ïåéìàí.
Îëóá áèçàð îíäàí äþíäö ëÿøýÿð
Ðÿèééÿò, ìÿìëÿêÿò îíà ñÿðàñÿð.
Õÿáÿðäàð îëäó ÷öí ÿøðàôè ÿéàí.
Ýåúÿ ãà÷ûá òóòóá ðàùè áèéàáàí.
Íÿ ñóëòàí, êèì ÿäàëÿòäÿí áÿðèäèð2,
Îíóí áÿäõàùè ùÿì þç ëÿøýÿðèäèð.
Ýåúÿ ÷öí ãà÷äû îë, ãóðòàðäû úàíè,
Áóðàõäû òàúè-òÿõòè, õàíèìàíè.
Éûüûëäû, äåäè ÷öí ÿëàâö ÿäíà,
— Ýÿðÿêäèð áèçÿ áèð ñóëòàíè äÿíà3.
Øöúàö4 ïÿùëèâàí, ùÿì þçö àäèë,
Ñöõÿí òÿá5, îëà íèêó õÿñàèë6.
Âàð èäè äåäèëÿð ñóëòàíà ãàðäàø.
Íå÷ÿ ìöääÿòäèð îíó ýþðìÿçÿì ôàø.
Áèðè ýÿëäè äåäè: ÿíäÿð çàìàíè
Áèëèðÿì, ãàíäàäûð, îë íþâúÿâàíè.
Êèì îíó åéëÿìèøäè øàù ýèðèôòàð,
Ñèéÿù ÷àù7 è÷ðÿ ìÿí îëäóì õÿáÿðäàð.
__________
1
Àðàìàã, àõòàðìàã
2
Óçàãëàøìûø
3
Àüûëëû
4
Úÿñàðÿòëè
5
Ñþç áèëÿí
6
Õîø õàñèééÿò
7
Ãàðàíëûã ãóéóäà
74
 Áó ñþçäÿí ÷öíêè îíëàð îëäó àýàù,
Äåäèëÿð: ãàíäàäûð1, ýþñòÿð ýÿë îë ÷àù?
×ö Ñàáèð ãàëìûø èäè ÷àù è÷èíäÿ,
Ùÿì îë ýåúÿ ýþðÿð þç éóõóñóíäà.
Êèì îíóí öñòöíÿ ýÿëäè ïåéÿìáÿð,
×èðàüè äèí, øÿôèè ðóçè ìÿùøÿð.
Äåäè: øàù îë, äàõè ãÿì ÷ÿêìÿ Ñàáèð,
Ñÿíèí÷öí ðóçè-ùèúðàí2 îëäó àõèð.
Ñàáàù îëúàã ñÿíè òÿãäèðè Àëëàù,
Áó èãëèìÿ ãûëàð áèøÿêê øÿùÿíøàù!
Îíóí ÿéíèíÿ ýåéäèðäè ÷ö õÿëÿò.
Áàøûíà ãîéäó áèð òàúè-äþâëÿò.
×ö Ñàáèð éóõóñóíäàí îëäó áèäàð3,
Ñåâèíäè ùÿããÿ ãûëäû øöêðè áöñéàð.
ßêàáèðëÿð ýÿëèá ÷àùÿ ðÿâàíè
Ìöøÿõõÿñ åéëÿäèëÿð, îë ðÿâàíè
Ìöøÿõõÿñ åéëÿäèëÿð, îë úàâàíè.
×àüûðäûëàð êèì: åé ìÿùáóñè-áÿíäè,
Àéàüà äóð, éàïûø, ñàëäûã êÿìÿíäè!
Äåäèëÿð: øàù ñÿí îë èãáàëö áÿõòÿ,
Ýÿë èíäè Ñàáèð ÿéëÿí ñÿí áó òÿõòÿ.
Éàïûøäû, ÷ÿêäèëÿð îë íèêáÿõòè,
Îíà òàïøûðäûëàð îë òàúö-òÿõòè.
Þçöí ýöë òÿê ýþðöá, à÷ûá ãàáàüûí,
ßêàáèðëÿð ùàìó þïäö àéàüûí.
Öçöí òóòäó ùàìû îë äÿì õóäàéÿ,
Îëóá ìÿøüóë øàù ö÷öí äóàéÿ,
Êè: éàðÿá áó úàâàíäûð, áó úàâàíáÿõò,
Îëà ôÿðõÿíäÿ áóíà òàúö ùÿì òÿõò.
Èëàùè, ýöíáÿýöí àðòñûí êÿìàëè,
Ôÿëÿê éàð îëñóí, îëìàñûí çàâàëè.
Áèùÿìäöëëàù êèì îë çàëèì, ñèòÿìýÿð,
Íèêóíáÿõòö4, úÿôàêàðö áÿäÿõòÿð5.
__________
1
Ùàðàäàäûð
2
Àéðûëûã ýöíö
3
Àéûëäû
4
Áàõòû äþíìöø
5
Ïèñ óëäóçëó (áÿäáÿõò)
75
 Éîõ èäè ÿäëè ÷öí áè÷àðÿ îëäó,
ßúÿá áó þëêÿäÿí àâàðÿ îëäó.
ßýÿð îëìàçäû îë áó éåðäÿí èõðàú,
Îëóðäóã ùàìûìûç ÿêìÿéÿ ìþùòàú.
Áèùÿìäöëëàù áèçÿ îëäó ìöéÿññÿð,
Øàùè-àäèë, òÿáèÿò äàäýöñòÿð1.
×ö Ñàáèð òÿõòÿ ÷ûõäû, îëäó ñóëòàí,
Ýÿäàéÿ, áèíÿâàéÿ ãûëäû åùñàí.
Ðÿèééÿòïÿðâÿð îëäó øàùè-àäèë,
Äóàéè-õåéð þçö÷öí ãûëäû ùàñèë.
Õîçèíÿ òþêäö, ëÿøýÿðèí ãàéûðäû2,
ßäàëÿòäÿí, ãûëû ãûëäàí àéûðäû.
Ùÿì åòäè áèð òÿðÿôäÿí ðÿñìè-ðÿôÿò
Äóà÷û îëäó ëÿøýÿð, ùÿì ðÿèééÿò.
Âÿçèôÿ3åéëÿäè îíëàðà òÿéèí.
Íÿ éåðäÿ âàð èäè äÿðâèø, ìèñêèí,
Ðöáàòö4 ìÿäðÿñÿ, ùÿì êþðïö áöíéàä,
Ãûëûá ìÿñúèäëÿðè ìÿìóðö àáàä.
Íèêóõèñëÿò5, òÿìÿùñèç ÿùëè-èíñàô,
Áàøûíà àíä è÷ÿð ÿéàíè-ÿøðàô.
Íÿ éåðäÿ âàð èäè, áÿäôåëö êèðäàð,
Ùàìûñûí áèð òÿðÿô ãûëäû íèêóíñàð.
Ãàéûðäû ðóçè äèâàí, ùþêìö ìöòëÿã,
Éåìÿçäè êèìñÿíèí ìàëèí áÿíàùÿã6.
Úàùàíÿ äöøäö îíóí éàõøû àäû.
Ãûëûð ñÿáð åéëÿéÿí ùàñèë ìóðàäè.
Áóðàäà ãàëñûí èøáö íÿüëè-ýþôòàð,
Ãóëàã àñ ïÿñ åøèò, áèð ãåéðè ÿõáàð
Ìÿýÿð êè, ïàäøàù îë úÿùëè íàäàí,
Êè, Ñàáèð ìàëèíè åòìèøäè òàëàí.
×ûõàðìûøäû îíó îë ìÿìëÿêÿòäÿí,
__________
1
ßäàëÿòëè
2
Îðäó òÿøêèë åòäè
3
Ìààø, òÿãàöä
4
Êàðâàíñàðà, äöøÿðýÿ
5
Éàõøû õàñèééÿòëè
6
Ùàãñûç

76
 Íÿ ýÿëäè áàøûíà ýþð îë úÿùÿòäÿí.
Îòóðìóøäó ìÿýÿð ìöëêöíäÿ åéìÿí1,
Îíóí öñòöíÿ ýÿëäè òàêè äöøìÿí.
Áÿðàáÿð äóðäó îë áèùÿìèééÿò,
Áàñûëäû, ÷öíêè îíäàí äþíäö äþâëÿò.
Ùàìû úÿìèééÿòè òàëàíÿ ýåòäè,
Ýþòöðöá ùÿðÿìèí áèð éàíà ýåòäè.
ßðö-þâðÿò ùÿð èêèñè äèë ïÿðèøàí,
Áèéàáàíäà ýÿçÿð, áèàáö áèíàí.
Ýÿçèá ùÿð éåðäÿ ñÿðýÿðäàíö ýöìðàù,
Éåòèøäè Ñàáèðèí øÿùðèíÿ îë øàù,
Äåäèëÿð Ñàáèðÿ åé ÿäëèýþñòÿð!
Ýÿëèáäèð øÿùðÿ áèð þðÿò âÿ áèð ÿð.
Ïÿñ îíäàí åäÿëèì ÿùâàëè-ìÿëóì,
Ìöãÿððÿð åäÿëèì áèç îíà ìÿðñóì2.
Ýÿòèðäèëÿð ïÿñ îë äÿì ÿùëè-õèäìÿò,
Îëàðà ãûëäûëàð åçàçö ùþðìÿò.
Òàìàì îëäó, éåòèøäè, ÷öíêè âÿäÿ,
Ýÿëèáÿí ïàäøàùà ãûëäû ñÿúäÿ.
Þçöé÷öí çàùèð îëäó, ùàëè-ïöíùàí.
Áóéóðäó ãóëëàðà îë äÿìäÿ ñóëòàí.
Þçöíäÿ, þâðÿòèíäÿ ùÿð íÿ êèì âàð,
Äöðö, ëÿëö, úÿâàùèð, çÿððè-áöñéàð.
Àëóáÿí ÿëëÿðèíäÿí, àúö ìþùòàú,
Âèëàéÿòäÿí îíëàðû ãûëäû èõðàú.
Áóíó ýþðöá âÿçèðö ÿùëè-äèâàí
Áÿãàéÿò3 îëäóëàð õàòèð ïÿðèøàí.
Äåäèëÿð ïàäøàù îëäó ñèòÿìýÿð,
Áÿåéíè áó äÿõè îëäó áÿðàáÿð.
×ÿêÿðñÿí ùÿð íÿ ôåë4 åòñÿí úÿçàñûí,
Êè, ãîéìàç, ùÿãã ñÿíÿ îíóí ãèñàñûí.
Áóéóðäó îë çàìàí ÷àüûðäûëàð úàð
Íÿ þëêÿäÿ êèìèí ñàòëûã ãóëó âàð,
__________
1
Õàòèðúÿì
2
Ãÿáóë òÿøðèôè
3
Ñîí äÿðÿúÿ
4
Èø

77
 Ýÿòèðñèíëÿð êè, ñóëòàí ìöøòÿðèäèð.
Òÿãàôöë åéëÿéÿí òÿíáåù éåðèäèð.
Îëàð êè, Ñàáèðèí îüëàíëàðûíû,
Àïàðìûøäû îíëàðûí úàíëàðûíû.
Îëàð ùÿì îëäóëàð ÷öí êèì õÿáÿðäàð,
Ýÿòèðäèëÿð îëàðû ùÿì áÿáàçàð.
Èêè îüóë òàíûäû îë úèýÿðõóí,
Ñàíàñàí àãèë èêÿí îëäó ìÿúíóí.
Áóéóðäó îüðóëàðû ñÿðò, ìþùêÿì
Òóòóá áàüëàäûëàð, ùÿì ÿíäÿð, îí äÿì1.
Àüàú àëòûíà ñàëäûëàð îëàðû.
ßëèí-àéàüûí ñûíäûðäû âàðè.
Òþêöëìöø áàøäàí-àéàüà ãûçûë ãàí
Äóðóáàí ãà÷äûëàð, èôòàíö õèçàí.
Éåíÿ äåäè âÿçèðö ìèðëÿøýÿð2,
Íÿ ùåéô îëäó êè, øàù îëäó ñèòÿìýÿð,
Âÿëàêèí ãîðõóäàí ÿðêàíè-äþâëÿò,
Åäÿ áèëìÿç äÿõè êèìñÿ íÿñèùÿò
Åøèò èíäè íÿ åòäè ýþð îë þâðÿò.
Îíà åéëÿð èäè õàòóí ùèìàéÿò.
Îíà îëìóøäó äàèì íèýÿùáàí3,
Õÿéàíÿò åòìÿéÿ îíà îë îüëàí.
Åøèòìèøäè êè, îë ïàêèçÿ þâðÿò,
Êè, ýÿëìèø ïàäèøàùè áàÿäàëÿò4.
Ìÿýÿð áèð ýöí áèëèá ôöðñÿò ùÿì îë çÿí5
×ûõÿá åâèíäÿí åéëÿð àùö øèâÿí.
— Ìöñÿëìàíëàð, ìÿíÿ ÷îõ çöëìö áèäàä,
Îëóáäóð, ùàíû ñóëòàí, åéëÿðÿì äàä!
Áó ùàëÿ îë èýèä îëäó õÿáÿðäàð,
Òóòóáäóð éàõàñûíäàí îë ñèòÿìêàð.
Äåéÿð þâðÿò: íå÷ÿ èë îëäó éàðàí,
Ìÿíè ãûëìûøäû åâèíäÿ ïöíùàí.
__________
1
Î âàõò
2
Ãîøóí áàø÷ûñû
3
Ýþçÿò÷è
4
ßäàëÿòëè
5
Ãàäûí

78
 Äåéÿð êèøè, êè, ñÿí ìÿêð åòìÿ þâðÿò!
Ìÿíÿ ñÿí åéëÿìÿ áþùòàíö òþùìÿò.
Ýþðöí éàðàí êè, áó ìöíêÿð îëóáäóð,
Ùÿâàéè-åøãèëÿ êþíëö äîëóáäóð.
Îíó ìÿí äþéìöøÿì, èñòÿð áó êèíÿ,
Ìÿíè ñàëûá ýåäÿ áèð þçýÿñèíÿ.
Áó ùàëÿ ÷öíêè, àýàù îëäó ñóëòàí,
Òÿëÿá ãûëäû îëàðû åòäè äèâàí.
Èðÿëè ýÿëäè êèøè, äåäè: åé øàù!
Áó õàòóí þâðÿòèìäèð, îë ýÿë àýàù!
Ìÿàø åòìÿç1 ìÿíèìëÿ, áèùÿéàäûð
Áó ýåð÷ÿêäèð êè, þâðÿò áèâÿôàäûð.
×àüûðäû îíó ñóëòàí äåäè: åé çÿí,
Îíóíëà ñÿí íþøöí íàñàç îëóáñàí?2
Äåäè þâðÿò êè: åé ñóëòàíè-äÿðýàù!
Äåéèë ÿðèì ìÿíèì áó ùàøàëèëëàù!
ßðèì îëñàéäû áó ãóðáàí îëàðäûì
ßðèì ýþðñÿéäèì ìÿí ùåéðàí îëàðäûì.
Òàìàì ùàë-ÿùâàë îëäóüóí çÿí,
Ñÿðàñÿð ÿðçè-ùàëèí ãûëäû ðþâøÿí.
Áöðöíìöø áÿðê îë ìÿñòóðÿ3 ìÿùáóá,
Ýþðöíìÿç ñóðÿòè êèì òàíûéà õóá.
Òàíûäû þâðÿòè, ñóëòàí áîéóíäàí,
Ñàíàñàí òöêëÿðè ÷ûõäû äîíóíäàí4
Ùÿðÿì ñàðû áóéóðäó ýåòäè þâðÿò.
Êèøèéÿ ãûëäûëàð çöëìö ñèéàñÿò,
Êèøè ìÿúðóù5 îëóá ãàíûíà ãÿëòàí,
Áóéóðäó åòäèëÿð ìÿùáóñè-çèíäàí
Áó ùàëû ýþðäö ÷öí ÿøðàôö ÿéàí,
Äåäèëÿð øàùÿ: — Éîõäóð ñÿíäÿ áèð ãàí?
Âåðèáäèð çöëìèëÿ ãàðäàøû áàäÿ,
Äÿõè ìþùíÿò íÿäèð áóíäàí çèéàäÿ?
__________
1
Éîëà ýåòìÿç
2
Éîëà ýåòìÿìÿê
3
Öç þðòöéö
4
Òöêëÿðè áèç-áèç îëäó
5
Éàðàëû

79
 Áó íÿ úþâðö ñèòÿì, áó íÿ ôÿãàíäûð?
Ìÿýÿð äþâëÿò ñÿíèíëÿ ñÿðýèðàíäûð?
Áó íÿ áèäàääûð, áó íÿ ñèéàñÿò?
Ìÿýÿð äþíäö ñÿíèí÷öí áÿõòö-äþâëÿò.
Äåäè: — Ìÿí íåéëÿìèøÿì åé áöçöðýàí!1
Éåòèðäèì êèìñÿéÿ àçàðö íþãñàí?
Äåäèëÿð: — Ùàíè ìèñêèíö ìÿçëóì,
Áó øÿùðÿ ýÿëäè îë áè÷àðÿ ìÿùðóì.
Ìàëûí ñÿí òàëàäûí, áè÷àðÿ ãûëäûí,
Ãîâóá áó øÿùðèäÿí àâàðÿ ãûëäûí.
Ñÿíèí øÿùðèíÿ ýÿëìèøäè ìåùìàí,
Ýÿðÿê ñÿí åéëÿéÿéäèí ëöòôö åùñàí.
Èêè ãóë ùÿì ýÿòèðäèëÿð áó øÿùðÿ,
Éåòèðìÿäèí îëàðà õåéðö áÿùðÿ.
×ÿêèá ãóëëàðû ñÿí àëäûí îëàðäàí,
Àéàã êÿñäè õÿëàéèã áó äèéàðäàí.
Îëàðà âåðìÿäèí ãèéìÿò áèð àëòûí,
Îëàðû åéëÿäèí àëóäåéè-õóí2
×ÿêÿðñÿí çöëìöëÿ áèýàíÿ þâðÿò,
ßðèíÿ åéëÿäèí çöëìö ñèéàñÿò.
Íÿ çöëì îëóð äÿõè áóíäàí çèéàäÿ?
Ùåéèô êè, éàõøû àäûí ýåòäè áàäÿ.
Äåäè ñóëòàí îëàðà êè: úÿìààò!
Ãóëàã àñûí, åäèì ìÿí áèð ùåêàéÿò.
Äåéèðñèç êèì, ìÿýÿð áè÷àðÿ þâðÿò.
ßðèíÿ åéëÿäèì çöëìö ñèéàñÿò.
Ìÿíÿ ùÿãã âåðäè ôöðñÿò õèëàôè,
Àëûá ìàëûí îíà ãûëäûì òÿëàôè3,
Ùÿì îë ãóëëàð äÿõè, îüëàíëàðûìäûð,
Áÿäÿíäÿí ðóùè øèðèí úàíëàðûìäûð.
Íÿ ãûëñàí ÷ÿêäèðÿð Àëëàù úÿçàñûí,
Ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãîéìàç ãèñàñûí.
Éåíÿ þâðÿò äÿõè þç þâðÿòèìäèð.
Éÿãèí ùàñèë åäèí, Àëëàù êÿðèìäèð,
__________
1
Áþéöêëÿð
2
Ãàíà áóëàíìûø
3
Ãèñàñ
80
 Íÿ êèì ÷ÿêìèø çè ÿââÿë1 òà áÿàõûð,
Ùåêàéÿò åéëÿäè îë äÿìäÿ Ñàáèð.
Ñèçÿ ìÿí ñèððèìè ÷öí åéëÿäèì ôàø,
Äåéèëäèì ìÿí ñèçèí ñóëòàíÿ ãàðäàø.
Äþçöá ñÿáð åéëÿäèì, ãàëäûì àðàäÿ,
Éåòèøäèì ñÿáðö óúóíäàí ìÿí ìóðàäÿ.
ßýÿð ýþðñÿ êÿñè àçàðö íþãñàí,
ßýÿð ñÿáð åéëÿñÿ îëìàç ïÿøèìàí.
Áÿëàéÿ ñÿáð ãûë, øöêð åò õóäàéÿ,
Ñÿíè áèøÿê éåòèðÿð ìöääÿàéÿ2.
Îëóð òÿúèë åäÿí øåéòàíÿ òàáå
Ùàìû èøè îëóð ÿëáÿòòÿ çàéå,
Ñèçèíäèð ìÿñëÿùÿò, éîõ èõòèéàðûì,
Êå÷ÿð íåúÿ îëàðñà, ðóçèýàðûì,
Îëàð äà áó ñþçö ÷öí ãûëäû éÿãèí,
Äåäèëÿð: àôÿðèí, ñÿáðö âÿ òÿùñèí!
Ñÿíÿ ÷öí éàð îëóáäóð òàëåö áÿõò,
Ñÿíÿ øàéèñòÿäöð3, ùÿì òàú, ùÿì òÿõò.
×ö äþâëÿò âåðäè ñÿíèí òÿê ÿçèçÿ,
Èíàéÿò åéëÿìèø Àëëàù äà áèçÿ.
Áó äþâëÿò ýåòìÿñèí ñÿí òÿê ÿçèçäÿí,
Êè, ñàéÿí îëìàñûí êÿì öñòöìöçäÿí.
Áó äþâëÿò êèì ñÿíÿ ýþðìÿç ðÿâàäûð,
Îíóí ýþçöíÿ áàòñûí ìèõè-ìÿñòóð.
Ãóëàìèê áèç ùàìó, ñÿíñÿí õóäàâÿíä,
Ôÿäà îëñóí éîëóíäà ìàëö ôÿðçÿíä.
Áÿëè, ùÿð ïàäøàù êèì îëà àäèë,
Äóàéè õÿëã îëóð îíà ùÿìàéèë.
Íÿ ñóëòàí êèì, îëóðñà, ÿäëö äàäè,
Þçöíäÿí ñîíðà ãàëûð éàõøû àäè.
Âÿëè, ùÿð ïàäøàù îëà ñèòÿìýÿð,
Ðÿèééÿò åäÿ íèôðèí îíà ëÿøýÿð.
×ö Ñàáèð îëäó ñóëòàíè-úàùàíáÿõò,
Ìöñÿëëÿì îëäó îíà òàú, ùÿì òÿõò,
__________
1
ßââÿëäÿí
2
Àðçóéà
3
Ëàéèãäèð, éàðàøûð

81
 Åøèò ýþð íåòäè1, îë ìÿðäöäö ýöìðàù,
Êè, òóòóá Ñàáèðè ñàëìûøäû äÿð ÷àù.
Éûüûá öñòöíÿ áèð àíèäÿ ëÿøýÿð,
Ýÿëèá Ñàáèð èëÿí úÿíý åòìÿê èñòÿð.
Áó ùÿì ãûëäû ãàìó ôèêðèí ìöùÿééà,
Ìöãàáèë äóðäóëàð, ÷öí ãîïäó ãîâüà.
×ö îë áÿäáÿõòäÿí äþíìöøäö äþâëÿò,
Ùÿãã îë Ñàáèðÿ éÿãèí âåðäè ôöðñÿò.
Òóòóá ýÿòèðäèëÿð îë íàáèêàðè2,
Áàñûëäû ëÿøýÿðè îë äÿìäÿ âàðè3.
Ãà÷ûá ëÿøýÿð, ÿëÿì îëäó íèêöíñàð4,
Ùÿçèìÿò5 îëäóëàð, áàñûëäû ñÿðäàð.
Ýÿòèðäèëÿð îíó ÿíäÿð ìöãàáèë,
Äåäè Ñàáèð îíà: åé ìÿðäö ãàôèë!
Ìÿíÿ ñÿí áèë ìöãÿððÿð åéëÿäèí ÷àù,
Íåøÿ, ìÿí ñÿáðèëÿ îëäóì áó ýöí øàù.
Éÿãèí áèë êè, ñÿíÿ éîõäóð õèëàñè,
Ãèéàìÿòÿ êèìèí ãàëìûø ãèñàñè?
Ïÿñ îë äÿì Ñàáèð îíó ñàëäû ÷àùÿ,
Òÿðÿùùöì åòìÿäè îë ðóñèéàùÿ.
×ÿêèá úþâðè-úÿôà ùÿääÿí çèéàäÿ,
Îëóðäó îðàäà òà úàí âåðäè áàäÿ.
×ö ñÿáð åéëÿè Ñàáèð ÷ûõäû ÿç÷àù6
Ãûëóáÿí ñÿáð, øöêð îëäó øÿùÿíøàù,
×ö îë çöëìÿ éåòèøäè, ÷àùÿ äöøäö,
Ñþçö èáðÿò îëóá, ÿôâàùÿ äöøäö.
Åøèäÿí, äèíëÿéÿí îëìàç ïÿðèøàí!
Êè, ñÿáð èëÿ îëóð ùÿð ìöøêöë àñàí.
Áó íÿüëè Áÿõòèéàð åäèíúÿ èòìàì,
Éåíÿ ýöí áàòäû, îëäó âÿõòè-àõøàì.
Éåíÿ áÿíä åéëÿäèëÿð Áÿõòèéàðè,
Êè, äèíëÿ íåúÿ îëà ðöçýàðè.
__________
1
Íÿ åéëÿäè
2
Éàðàìàç
3
Áöòöí ãîøóí
4
Áàéðàã éàòûðûëäû
5
Ìÿüëóá
6
Ãóéóäàí

82
 ÄÞÐÄÖÍÚÖ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Âÿçèðèí áèðè ýÿëäè ÷àðèìèí ðóç1,

Èøè áÿäýóëóã èäè, àäû Øÿùðóç.
Øÿùÿ ñÿúäÿ ãûëûá Øÿùðóç áÿäáÿõò,
Äåäè: — Éîõ, ïàäøàùûì ñÿíäÿ ãåéðÿò,
Íÿ ñþçëÿð ýþð êå÷ÿð õÿëã àðàñûíäà,
Íåøÿ ñÿí ñàõëûéàñàí áóíó çèíäÿ2.
Ìÿýÿð éîõäóð ñÿíèí÷èí, äóñò-äöøìÿí?
Óòàíûá áèð ùÿéà åòìÿçìèñÿí ñÿí?
Äåäè, íå÷ÿ òÿÿðöçýöíÿ3 ñþçëÿð,
Êè, ñóëòàí áàüðûíà éàïûøäû êþçëÿð.
Àúûãëàíäû, ðÿâàí ùþêì åòäè ñóëòàí,
Ýÿòèðäèëÿð îíó èôòàíö õèçàí.
Äåäè: åé Áÿõòèéàðè-áÿõòè-ãàðÿ!
Áó ýöí îëàí4 ýÿðÿê ñÿí ïàðÿ-ïàðÿ!
Íåúÿ åäèì ñÿíè çèíäàíäà ìÿùáóñ,
Ìÿíèì÷öí ãàëìàéûáäûð íÿíýö íàìóñ.
Ñÿíèí ñÿáðèëÿ èøèí îëìàç àñàí,
Þëöìäÿí ãåéðè éîõ äÿðäèíÿ äÿðìàí.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé áÿõòè àçàä!

Ùÿìèøÿ ñÿí îëàñàí õöððÿìö øàä!
Ãÿçàéà îëìóéà òÿãäèðö òÿáäèë,
Ìÿíè þëäöðìÿéÿ ñÿí ãûëìà òÿúèë.
Ýÿð þëäöðñÿí ìÿíè åé øàùè-äþâðàí,
Îëàñàí ãîðõóðàì àõèð ïÿøèìàí.
Íåúÿ êèì, àùó ùÿñðÿò ÷ÿêäè Áåùçàä,
__________
1
Äþðäöíúö ýöí
2
Äèðè
3
Åòèðàçåäèúè ñþç
4
Îëàñàí

83
 Ïÿøèìàí îëóáàí åéëÿðäè ôÿðéàä.
Äåéÿðäè êè, ïÿøèìàíàì, ïÿøèìàí!
Âÿëàêèí éîõ èìèø áó äÿðäÿ äÿðìàí.
Äåäè ñóëòàí îíà: êèì èäè Áåùçàä?
Íþøöí îëäó ïÿøèìàí, ãûëäû ôÿðéàä?

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÁÅÙÇÀÄ
ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-áÿõòëó!

Íÿ êèì âàðäûð ñÿíÿ áÿäõàùö áÿäýó,
Èëàùè, îëà áÿëýóëàð äèëè ëàë,
Ïÿðèøàí, ìöçòÿðèá, øóðèäÿ ÿùâàë.
Èêè ýþçäÿí îëà1, ñÿíÿ áÿäõàù,
Ùÿìèøÿ ãàëà ñÿðýÿðäàí âÿ ýöìðàù.
Åøèòìèøÿì, çè ÿõáàðè-áöçöðýÿí.
Âàð èäè êèì ìÿýÿð äÿð øÿùðè-Øèðâàí
Ìöÿççÿì ïàäøàùè-äàäýþñòÿð,
Õÿðàú îíà âåðÿðäè éåääè êèøâÿð2.
Áÿøÿð òÿëÿò, ìÿëÿê ñèðÿò, êÿì àçàð
Úàâàí ìÿðäö, úàùàíýèðö úàùàíäàð.
Âàð èäè áèð ãÿìÿð òÿëÿòëè îüëó,
ßýÿð ýþðñÿ áèðè ãàëìàçäû àüëû.
Éîõ èäè ìèñëè, ìàíÿíäè úàùàíäà,
Ìÿëàèê3 îíà ìöøòàã àñèìàíäà.
Òÿñÿââöðäÿí îíóí áèðóí úÿìàëè4,
Íÿùàéÿòäÿ ôèçóí5 ÿãëö êÿìàëè.
Ôÿñèùö ãàáèëö øèðèíçÿáàí6 îë,
Ôÿãèðö áèíÿâàéÿ ìåùðèáàí îë.
Äöçÿëòìèø áèð íå÷ÿ àëè èìàðÿò,
Ìöùÿééà äàèì îíäà íàçö íåìÿò.
__________
1
Èêè ýþçäÿí ìÿùðóì îëà
2
Þëêÿ
3
Ìÿëÿêëÿð
4
Òÿñÿââöðÿ ýÿëìÿç ãÿäÿð ýþçëÿäè
5
Àðòûã
6
Øèðèí äèëëè
84
 Áóéóðìóø ãóëëàðà îë õóáêèðäàð,
Íÿ éåðäÿ áèð ôÿãèðö áèíÿâà âàð,
Ýÿòèðèí îíëàðû ìåùìàí ñÿðàéÿ,
Òÿðÿùùöì åéëÿéèí ùÿð áèíÿâàéÿ.
Úàùàíäà éàõøû àäû îëäó ìÿøùóð,
Ýÿëèðäè ùÿð ôÿãèðö çàðö ìÿùúóð1.
Îíà áèð íå÷ÿ ýöí îëóðäó ìåùìàí,
Ãûëàðäû ùàìûéà åçàçó åùñàí.
Êèì îëàéäû îíóíëà ùÿì òÿáèÿò,
Îëóðäó ùÿìíèøèí, åéëÿðäè ñþùáÿò.
Ãûëàðäû ùÿð çàìàíäà, éöç òÿâàçþ,
Áó ðÿñìè åéëÿìèøäè õÿëãÿ øàéå.
Êèì ÿéëÿøñÿ âåðÿðäè íàçö íåìÿò,
Î êèì ýåäÿð, âåðÿð ÿñáàáö ñóàëè:
“Ýþðöáñöç ìÿí òÿêè ñàùèá úÿìàëè?
Ìÿíèì òÿê îëà ùöñíö õóáö çèáà,
Ñÿùè ñÿðâö ñÿìÿíáóéö äèëàðà?”.
Äåéÿðëÿðäè êè, ùàøà, ñöììÿ ùàøà2,
Ñÿíÿ áèç ýþðìÿäèê ìàíÿíäö ùÿìòà3,
Íÿçèðèí éîõ úàùàíäà, òÿêñÿí òàã,
Ñÿíèí ùöñíöíÿ Éóñèô îëà ìöøòàã
Çÿùè ñóðÿò, çÿùè çèáà4, ìöñÿââÿð,
Òÿàëà øàíÿùö, Àëëàùö ÿêáÿð!
Ãÿçàðà Ìèñð øÿùðèíäÿí áèð îüëàí,
Ýÿëèá øàùçàäÿéÿ îë îëäó ìåùìàí.
Úàâàíö íàçÿíèíö õóá ðÿíà,
Ñöõÿíäàíö âÿúèùö ñÿðâö áàëà.
Èêèñè áèð íå÷ÿ ýöí ñÿðôè-îãàò5,
Ãûëûá áèð-áèðèíÿ îë äÿì ìöëàãàò6.
Ïÿñ îë äÿì, äåäè øÿùçàäÿ, êè: åé éàð!
Ìÿíÿ ìàíÿíä áó äöíéàäà êèì âàð?
Ìöñàôèðñÿí, úàùàíè ÷îõ ýÿçèáñÿí.
__________
1
Òàíûøëàðûíäàí àéðû äöøìöø
2
Éîõ, ùå÷ éîõ
3
Òàé, áÿðàáÿð
4
Áó ýþçÿëëèê, áó ñóðÿò
5
Éåéèá è÷äèëÿð
6
Ñþùáÿò
85
 Ìÿíèì òÿê êèìñÿ äöíéàäÿ ýþðöáñÿí?
Êèì îëà ìÿí òÿêè ñàùèá úÿìàëè?
Úàâàáûì âåð, ñÿíÿ ãûëäûì ñóàëû?
Äåäè îüëàí êè: åé íèêö õÿñàéèë,
Ñÿíèí òÿê ýþðìÿäèì ñàùèá øÿìàéèë1.
Âÿëàêèí øàùè-Ìèñðèí áèð ãûçû âàð,
Ýöíÿø òàð îëóð2, îë ýþñòÿðñÿ ðöõñàð3.
Úÿìàëè-äèëôÿðèá4, ùöñíè äèëýÿø,
Ñÿíóáÿð ãàìÿòè, øèðèí, ìÿùâÿø,
Êÿìàí ÿáðö, ñÿìÿí ñèìà, ýöëÿíäàì,
Êÿìÿíäè-çöëôè úàíëàð ìöðãöíÿ äàì5.
Ñà÷û ñöíáöë, ãàøû éàé, òèð ìöæýàí6,
Àëûðäû èøâÿ èëÿ íå÷ÿ ìèí úàí.
Âÿôàëû, ìåùðèáàí, áèð òöðôÿ äèëäàð7
Úàùàíè ìöòëÿãà ãûëìûø ýèðèôòàð.
Îíà ïÿñ àøèã îëäó ãàéèáàíÿ,
Ñàðàëäû, ðÿíýè äþíäö çÿôÿðàíÿ.
Êþíöëäÿ ãàëìàäû ñÿáðö ãÿðàðû,
Ïÿðèøàí ìöøêöë îëäó ÷öíêè ùàëû.
ßñÿð ãûëäû îíà ùèúðàíö ôèðãÿò,
Òþêÿð ùÿð äÿì ýþçöíäÿí ÿøýè-ùÿñðÿò,
Ðÿâàí îëìóø ýþçöíäÿí ÿøýè-ýöëýöí8,
Áàøûíäàí ýåòäè àüëû, îëäó ìÿúíóí.
Àòàñû îëäó ÷öí ùàëèíäÿí àýàù,
Äåäè: ãÿì éåìÿ îüóë, ÷ÿêìÿ ýÿë àù!
Âåðèì ýÿíúö õÿçèíÿ, êöëëè âàðè,
Ýÿòèðèì ìÿí ñÿíèí÷öí îë íèýàðè.
Òÿñÿëëè òàïäû ïÿñ øàùçàäÿ Áåùçàä
Àòàñû ñþçëÿðèíäÿí îëäó äèëøàä.
Áóéóðäó äÿð çàìàí îë ìÿðäè-äàíà,
__________
1
Ýþçÿë
2
Òóòóëóð
3
Öç
4
Öðÿê ÷àëàí
5
Òåëëÿðè êþíöë ãóøóíà òÿëÿäèð
6
Êèðïèêëÿðè îõ
7
Ìèñèëñèç ýþçÿë
8
Ãàíëû ýþç éàøû

86
 Âÿçèðëÿð ãûëäûëàð áèð íàìÿ èíøà;
“Êè, øàùà! äþâëÿòèí îëñóí çèéàäÿ,
ßëèíäÿ äàèì îëñóí úàìè áàäÿ,
Ñÿíÿ ùÿð êèìñÿ êèì îëìàñà òàáå,
Ïÿðèøàí õàòèð îëñóí þìðö çàéå.
Úàùàí éåêñàí1 ñÿíèí ôÿðìàíûí îëñóí,
Éàìàíäàí ùÿãã ñÿíèí ãàëõàíûí îëñóí,
Áàøûíäàí ñàéåéè ùÿãã îëìàñûí êÿì,
Îëàñàí ìöòòÿñèë õîøíóäö õöððÿì.
Ëèùàçà åé õóäàâÿíäè éåýàíÿ!
Öìèäèì âàð, çè ëöòôö õîñðþâàíÿ2,
Êÿìèíÿ ãóëóâó õöðñÿíäö ìöìòàç3
Ãûëàñàí øàùè-àëÿì, ñÿí ñÿðÿôðàç.
Êè, âàðäûð áÿíäÿéÿ ôÿðçÿíäè-äèëáÿíä.
Îëà ñóëòàíÿ ãóë, ñóëòàí õóäàâÿíä.
Ãÿáóë åäèá îíà ýÿð âåðñÿ äóõòÿð4
Ôÿäàäûð èø áó ùàëäà, úàí ùÿì ñÿð,
Úàâàùèð, ëÿë, éàãóòö õÿçèíÿ,
ßñàñè ñÿëòÿíÿò, ýÿíúö äÿôèíÿ,
Ãÿáóë ýÿð åòìÿñÿí, áó ñþçö áèçäÿí,
Êÿðÿì ãûëûá êå÷ÿð òÿãñèðèìèçäÿí”.
Áÿñè òþùôÿ, òÿáÿððöê, áàðõàíÿ,
Ýþòöðöá åë÷èëÿð îëäó ðÿâàíÿ.
Éåòèøäè Ìèñðÿ, îë ôÿðõÿíäÿ ãàñèä,
×ö ìÿëóì îëäó ìÿãñóäö ìÿãàñèä.
Ñÿëàùè-ìÿìëÿêÿò ýþðäö ñÿâàáèí,
Ýåðè éàçäû éåíÿ íàìÿ úÿâàáèí.
“ßýÿð òÿãäèð åäèáäèð, ùÿééè-áè÷óí5,
Ñóâàëñûç ýÿòèðèí ñèç éöç ìèí àëòóí6.
Çÿáÿðúÿä âÿ òèëà, ôèðóçÿ, ìÿðúàí,
Íÿùàéÿò äÿ ôèçóí ýÿëñèí ôèðàâàí.
Ãàéûòäû åë÷è ÷öí Øèðâàíÿ ýåòäè,
__________
1
Áàøäàí-áàøà
2
Ïàäøàùûí ëöòôö èëÿ
3
ßñêèê ãóëóíó ñåâèíäèðèá éöêñÿëò
4
Ãûç
5
Àëëàù
6
Ãûçûë
87
 Ýÿëèáÿí Ìèñèðäÿí ñóëòàíà éåòäè.
ßòà ãûëäû øàù îíà, ÿñáö1 úàìÿ2,
Ìöøÿõõÿñ îëäó ÷öí ìÿçìóíè-íàìÿ.
Ãàïûñûí à÷äû ùÿð íÿ âàð, õÿçàéèí3
Ýÿòèðäè çàùèðÿ, úöìëÿ äÿôàèí4.
Âàð èäè áèð ìöðÿññå5, äöððè ìÿêíóí6,
Âÿëàêèí íÿãäè-çÿð ñÿêñÿí ìèí àëòóí.
Íÿ êèìè îë èñòÿìèø, îëìóø ìöùÿééà,
Éåíÿ îüëàí ãûëûð ôÿðéàäö ãîâüà.
Àòàñû äåäè: åé íóðè-áÿñèðÿò7,
Ìÿíÿ îí ýöíÿ òÿê ëöòô åéëÿ ìþùëÿò,
Äÿõè ñÿí ãûëàì ôÿðéàäö ôÿãàíè,
Áÿùÿì éåòèðÿëèì áàãè ãàëàíè8.
Ôÿãàí ãûëìà äÿõè áóíäàí çèéàäÿ,
Îüóë, ñÿí íèê-íàìè âåðìÿ áàäÿ!
Âÿëàêèí åøã áèëìÿç íÿíýèëÿ9 íàì,
Íåúÿ îëóð, íÿäèð ñÿáðö íÿ àðàì.
Îëóð àøèã îëàí áÿäíàìö ðöñâà,
Îëóð àøèã îëàí áÿäíàìö øåéäà.
Éåíÿ ñÿáð åòäè îë øÿùçàäÿ Áåùçàä,
Ãûëàðäû íàëÿâö çàðè âÿ ôÿðéàä.
Ïÿðèøàí îëäó îíóí ðöçýàðè,
Éåíÿ ãûëäû ôÿãàíö íþâùÿçàðè.
Úàíûíäà âàð, õÿéàëö âÿñëè úàíàí,
×ûõûá áèð ýåúÿ îë ìÿäùóøö ùåéðàí.
Òóòóá äÿøòö10 áèéàáàí, ðàùö áèðàù,
Ýåäÿð áè÷àðÿ ñÿðýÿðäàíö ýöìðàù.
×ÿêèá úþâðö-úÿôà ùÿääÿí çèéàäÿ,
__________
1
Àò
2
Ïàëòàð
3
Õÿçèíÿëÿð
4
Ãèéìÿòëè øåéëÿð
5
Íàõûøëû
6
Ñàïà äöçöëìöø äöðð
7
Ýþçöìöí èøûüû
8
Éåðäÿ ãàëàíû
9
Óòàíìàã
10
×þë

88
 Ýÿçÿðäè îë áèéàáàíäà ïèéàäÿ.
Ãÿçàðà êàðâàíè-Ìèñð ìÿùìèë1
À÷ûá îë éåðäÿ åòìèøäèëÿ ìÿíçèë.
Âÿëè ýþçëÿðèíÿ ýåòìÿçäè éóõó,
×ÿêÿðëÿð îüðóäàí òÿøâèøö ãåéãó,
Îëàðûí ýþçëÿðèíÿ ÷öí ýþðöíäö,
Íÿ ýÿëäè áàøûíà ñÿí ýÿë ýþð èíäè.
Òóòóá äåäèëÿð: åé ñÿðìÿñò2, ñàëóñ3!
Áèçÿ áÿäõàùñÿí! Åé äöçäö4 úàñóñ,
Éûüûëäû öñòöíÿ îíëàð òàìàìè,
Áèçÿ ñþéëÿ ùàíè äöçäö ùÿðàìè.
Îíà åéëÿäèëÿð áöñéàð àçàð,
Ýèðèôòàð îëäó ìèñêèí, îíäà àüëàð.
Îíó ñàëàðè-êàðâàí5 ãûëäû ìÿùáóñ,
Áåëÿ àïàðäû îíó çàðö ìÿéóñ.
Àòàñû îëäó áó èøäÿí õÿáÿðäàð,
Ïÿðèøàíõàòèð îëäó, çàð àüëàð.
ßëèíÿ àëäû ÷öí îë äÿìäÿ õàìÿ6,
Éåíÿ ñóëòàíè-Ìèñðÿ éàçäû íàìÿ,
“Êè, åé øàùè-úàùàí, ïóøòö7 ïÿíàùèì,
Êè, ñÿíäÿí ãåéðè éîõ öìèäýàùèì!
Ìÿíèì ôÿðçÿíäèì îë øÿùçàäÿ Áåùçàä,
Áó éåðäÿ ÷öí äåéèëäè, õöððÿìö øàä.
Ïÿðèøàí îëäó îíóí ðöçèýàðè,
Éåíÿ ãûëäû ôÿãàíö àùö çàðè,
Ùÿâàéè-åøãèäÿí áè÷àðÿ îëäó,
Áó éåðäÿí áàø àëûá àâàðÿ îëäó.
Áèëèðÿì ýÿëìèø îë ñèçèí äèéàðÿ,
Îëóð îíäà îíóí äÿðäèíÿ ÷àðÿ,
Áÿçèíùàðö, áÿçèíùàðö, áÿçèíùàð8,
__________
1
Éöêëö äÿâÿ
2
Ñÿðõîø
3
Éàðàìàç
4
Îüðó
5
Êàðâàí áàøû
6
Ãÿëÿì
7
Àðõàì
8
Ìöòëÿã, ìöòëÿã, ìöòëÿã

89
 Îíóí äÿðäèíäÿí îëóí ñèç õÿáÿðäàð”.
Áó ÿùâàëû åøèòäè, ÷öíêè ñóëòàí,
Äåäè: ùÿð êèì êè, ñàõëàð îíó ïöíùàí,
Íå÷öí ñÿí åéëÿ ñÿðýÿðäàíö ýöìðàù,
Ýÿçèðäèí, éîõ èäè áèëÿíúÿ ùÿìðàù?
Äåäè Áåùçàä îíà ùàëè ñÿðàñÿð,
Äåäè ïÿñ îíà, åé ñóëòàíè-ñÿðâÿð,
Õÿòà ãûëäûì, ìÿíèì ÿôâ åò ýöíàùûì!
Áåëÿ áèëìÿç èäèì, öììèäýàùèì.
Ýöíàùêàðàì, ÿòà1 åéëÿ, êÿðÿì ãûë!
Ìÿíÿ åòìÿ òÿëàôè2, ìþùòÿðÿì ãûë.
Àéàüûíäàí ýþòöðöá áÿíäè ôèëùàë,
Áÿøàðÿò âåðäè îíà, ãûëäû õîøùàë,
Ìöçÿééÿí3 åéëÿéóáÿí ãûëäû çèíÿò.
Ðÿâàí îë ÿéíèíÿ ýåéäèðäè õÿëÿò,
Äóð èíäè ýåäÿëèì, øàù èñòÿéèáäèð;
Ýÿòèðñèíëÿð ìÿíÿ äÿðäÿì”, — äåéèáäèð.
Ýÿòèðäè ïàäøàùûí õèäìÿòèíÿ,
Äåäè: åé ïàäøàùèì: ìÿí êÿìèíÿ!
Áó îüëàíè ìÿýÿð ÿíäÿð áèéàáàí,
Òóòóá äåäèì áóäóð úàñóñ äöçäàí,
ßëèí âÿ àéàüûí ìÿí áàüëàìûøäûì,
Ýèðèôòàð åéëÿéèáÿí ñàõëàìûøäûì.
Åøèòäèì ÷öí ìöíàäè4 ãûëäû ìÿôùóì,
Ìÿí îíäàí åéëÿäèì ÿùâàëè ìÿëóì,
Ìöøÿõõÿñ îëäó êè, äàìàäè-ñóëòàí,
Ýÿòèðäèì ïàäøàùèì, áóäóð îüëàí!
Øÿù åçàç åéëÿäè îë äÿì úÿâàíÿ,
Äþéöëäöéö òÿáëö êóñö5 øàäéàíÿ,
Ùÿì îë õàúÿéÿ ãûëäû ëöòô áöñéàð,
Ýþðöá îüëàíäà ùöñíö øÿêëè ðöõñàð,
Áàõûá ýþðäö, áÿéÿíäè, äÿðùÿìÿ áàá6.
__________
1
Áàüûøëà
2
Ãèñàñ
3
Áÿçÿäèëìèø
4
Úàð÷û
5
Áþéöê òÿáèë
6
Ùÿð úÿùÿòäÿí

90
 Áèëèðäè îíäà éîõäóð òàãÿòö òàá,
Áóéóðäó: ñèç ÷àëûí îë òÿáëö êóñè,
Ìöùÿééà îëñóí ÿñáàáè ÿðóçè1,
×àëûíäû òÿáëö êóñ, íàéè2 çóðíà,
Ãàìó øÿùðö âèëàéÿò îëäó àýàù.
Äåäè ùÿì ãàçèéÿ, èøáó ñÿëàùè,
Ìöøÿõõÿñ åòäèëÿð ÿãäö3 íèýàùè.
Áÿëè, ÷öí àõûð îëäó ðóçè-ùèúðàí,
Éàâóõëàøà íîëàéäû âÿñëè-úàíàí.
Îëóð ïÿñ, àøèãèí øþâãè çèéàäÿ,
Éåíÿ î øþâãèäÿí çþâãè çèéàäÿ.
Âÿëàêèí îë ýåúÿ øàùçàäÿ Áåùçàä,
Øöêöôòÿ õàòèðö4, õöðñÿíäö5 äèëøàä.
Ôÿÿììà6 ãàëìàìûø ñÿáðö ãÿðàðè,
“Íèùàí ýþðöì — äåäè — áÿëêÿ íèýàðè?”.
Áèð åâäÿ êèì îëóðäó îë éåýàíÿ,
Éûüûëìûø îíäà õóáàíè7-çÿìàíÿ.
Ïÿðè ïåéêÿð, ñÿùè ãàìÿò8, ñÿìÿíáÿð9,
Ãÿìÿð òÿëÿòëè, ÷îõ õóðøèä ìÿíçÿð.
Ãàìó ïöñòÿäÿùàí10, øèðèí øÿêÿð ëÿá,
Ãàìó ëàëÿöçàðö, ñèá ãÿá-ãÿá11,
Ìÿýÿð Áåùçàä ýèçëèí ÷ûõäû ýåúÿ,
Îë åâ öñòöíäÿ âàðäû áèð äÿðè÷ÿ12.
Îðàäàí ÷öí íÿçÿð ãûëäû íèýàðÿ,
Ýþðöá úàíàí öçöíö àøèêàðÿ.
Ñàíàñàí ýåòäè îíäàí ÿãëö èìàí,
Áàõàí ãàëäû îíà ìÿäùóøö ùåéðàí,
__________
1
Òîé äÿñýàùû
2
Íåé
3
Êÿáèí
4
Øÿí
5
Ñåâèíúëè
6
Ëàêèí
7
Ýþçÿëëÿð
8
Óúàáîé
9
Éàñÿìÿí
10
Ïöñòÿ àüûçëû
11
Àëìà áóõàãëû
12
Êè÷èê ãàïû

91
 Áàõûá îíó ìÿýÿð ýþðäö áèð þâðÿò,
Ãûçûí àíàñûíà ãûëäû èøàðÿò.
Ýþð èíäè íåéëÿäè îë áÿäôÿàëè1,
ßéàí åéëÿìÿäè áó ýèçëè ùàëè!
Âàð èäè èêèóúëó áèð äÿìèð øèø,
Îäà ãîéäó îíó áÿä ôåë, áÿäêèø.
Ãûçàðäû ÷öí àéàüà äóðäó îë çÿí,
ßëÿ àëäû, éåðèäè, ñóéè-ðîçÿí2,
Äåéèë îüëàí õÿáÿðäàð èøáó ùàëÿ,
Èêè ýþçöíÿ øèø îëäó ùÿâàëÿ.
Éûõûëäû äÿð çÿìèí øàùçàäÿ Áåùçàä
×ÿêèá íÿðÿ ãûëûá ÿôãàíö ôÿðéàä,
Åøèòäè õÿëã ôÿðéàäö ôÿãàíè,
Éûõûëäû äÿðçàìàí òàïøûðäû úàíè.
Áó ùàëÿ âàãèô îëäó øàùö ëÿøýÿð,
Ñàíàñàí îë çàìàíäà ãîïäó ìÿùøÿð.
Ãîéóá ðÿùìàíè ÷öí âÿñâàñÿ3 äþíäö,
Îíóí ÷öíêè òîéó áèð éàñÿ äþíäö.
ßýÿð ãûëñàéäû áèð ÿíäÿê òÿùÿììöë,
Îëóðäó ìÿòëÿáö ìÿãñóä ùàñèë.
×ö ñÿáð åéëÿìÿäè áè÷àðÿ îüëàí,
Êèìÿ íÿ åòäè, þçöíÿ ãûëäû íþãñàí.
Éåòÿðäè, ñÿáðè ãûëñà ìöääÿàéÿ,
Øèòàá óüðàòäû äÿðäö-áèäÿâàéÿ4.
Ýåúÿ îëäó áó íÿüë îëóíúà òÿãðèð,
Éåíÿ îë Áÿõòèéàð áîéíóíäà çÿíúèð,
Àïàðäûëàð îíó çèíäàíÿ äóñòàã,
Îíóí÷öí éîõ ùàâàäàð, åë âÿ îéìàã.

__________
1
Éàðàìàç àäàì
2
(äèâàðäàêû) äåøèéÿ òÿðÿô
3
Øåéòàí
4
Äÿðìàíñûç äÿðä

92
 ÁÅØÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Ýåúÿ êå÷äè, éåíÿ ÷öí îëäó ñÿáàù,

Âÿçèðè ïÿíúöìè1 ôÿðéàäö èëùàù2.
Ýÿëèá äåäè êè: åé øàùè-çÿìàíÿ!
Íå÷èí éàõøûëûã åéëÿðñÿí éàìàíÿ?
Áèðè ÷öí ùÿããè íåìÿò åéëÿäè ýöì3,
Ñÿí îíà íå÷öí åéëÿðñÿí òÿðÿùùöì?
Ìöðöââÿò åéëÿñÿ ùÿð êèì èëàíÿ,
Ñèòÿì åéëÿð î ìÿõëóãè úÿùàíÿ.
Ôÿðàìóø åéëÿñÿ êèì ùÿããè-íåìÿò,
ßäàëÿòäèð îíà ãûëìàã ñèéàñÿò.
ßýÿð áÿäõàù îëà íÿââàáö íàéèá4,
Áóéóðìóø ùÿãã îíóí ãÿòëèíè âàúèá.
Íåúÿ ñÿí ñàõëàéàñàí Áÿõòèéàðè!
Ìöãÿééÿä ìöáòÿëà éîõ èõòèéàðè.
Äåäè: ñóëòàí îíà êèì åé ñÿðÿíúàì!
Áèçè ñÿí åéëÿäèí ðöñâàéö áÿäíàì.
Õÿëàéèã òÿíÿ åéëÿð ùÿð çàìàíäà
Áèçè ìöëçÿì5 åäÿðëÿð ùÿð ìÿêàíäà.
Õèëàñ îëìàã ñÿíÿ áèð ÷àðÿ éîõäóð,
Ñÿíÿ þëöìäÿí þçýÿ ÷àðÿ éîõäóð
Áöêöì-áöêöì ñÿíè ïåéâÿíä-ïåéâÿíä,
Êÿñÿì, ñÿíäÿí àëà ùÿð êèì ýÿðÿê ïÿíä6.

__________
1
Áåøèíúè
2
Òÿêèä
3
Èòèðìÿê
4
Ãóëëóã÷ó, ìÿìóð
5
Ñóñìàüà ìÿúáóð îëàí
6
Íÿñèùÿò

93
 ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-àëÿì!

Ñÿíÿ òîôèãè-ùÿãã îëñóí äÿìàäÿì!
Ïÿíàùèíäÿ ñÿíè ñàõëàéà éÿçäàí!1
Éåòèøìÿñèí ñÿíÿ àñèáè2-äþâðàí,
Ñÿíÿ áÿäõàù îëà ìÿúðóùö õÿñòÿ,
Ýÿëÿí äöøìÿí ãàïóâà äÿñòÿ-äÿñòÿ,
ßýÿð øàù åéëÿìèø ãÿñäè-ùÿëàêèì,
Ìÿíèì éîõäóð þëöìäÿí ùè÷ áàêèì3.
Öìèäèì âàðäûð îë ãàäèð èëàùÿ,
Çÿâàë îëìóéà ùÿðýèç áèýöíàùÿ.
Êè, ìÿíäÿí îëìàìûøäûð, èøáó öñéàí,
Ìÿíÿ îëóð îíóí ëöòôè íèýÿùáàí4.
Ìÿíèì áó èøäÿ éîõäóð ÷öí ýöíàùèì,
Õóäàâÿíäè-úàùàí îëóð ïÿíàùèì.
Áó ýöí ÿùâàëè ìèñêèíö êÿìèíÿ,
Áó áÿíçÿð äàñòàíè-Äàäáèíÿ.
Âÿçèðèí áèðèñè îë ãûçà òþùìÿò,
Ãûëûá îë ôåëèäÿí ÷ÿêäè íÿäàìÿò5,
Âÿçèðè èøáó òþùìÿò âåðäè áàäÿ,
Îë þâðÿò àãèáÿò èðäè ìóðàäÿ,
Äåäè ñóëòàí, íåúÿäèð áó ùåêàéÿò?
Áÿéàí åéëÿ áèçèì÷öí, ãûë ðÿâàéÿò.

__________
1
Àëëàù
2
Çÿðÿð
3
Ãîðõóì
4
Ýþçÿò÷è
5
Ïåøìàí÷ûëûã
94
 ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÄÀÄÁÈÍ
ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-ñÿðâÿð!
Éÿãèí ùÿð êèì úàùàíäà õåéðèí èñòÿð,
Îëà åéìÿí1, ãàìö øÿððö áÿëàäÿí,
Âÿëè ãóðòóëìóéà, áÿäýó áÿëàäÿí.
Îëóð þç ôåëèíÿ ùÿð êèì ýèðèôòàð,
Áó ñþçÿ øàùèä èøáó íÿüëö ýþôòàð,
Åøèòäèì âàð èìèø áèð ïàäøàùè,
Íÿùàéÿòñèç îíóí ýÿíúö ñöïàùè.
Îíà ãîéìóøëàð èäè Äàäèáèí àä,
Âÿëè èøè ùÿìèøÿ çöëìö áèäàä,
Âàð èäè ùÿì îíóí èêè âÿçèðè:
ßñàñè-ñÿëòÿíÿò ùÿì äàäèýèðè.
Áèðèñè Ðóçèáÿõò åìàëè-äöíéà,
Áèðèñè Êàðèäàíö2 êàðôÿðìà3.
Ìÿýÿð îë Ðöçáÿõòèí áèð ãûçû âàð,
Ìÿëÿê ùåéðàí îëóð ýþñòÿðñÿ ðöõñàð.
Ìöòÿððà4 çöëôö ñöìáöë, ãÿääè øöìøàä.
Õÿúèë îíóí áîéóíäàí ñÿðâ àçàä.
Þçö ýöë, ëÿáëÿðè áàë, àüçû ïöñòÿ,
ßúÿéèá íàçÿíèí, ðÿíà, õöúÿñòÿ5,
Âÿëè ïÿðäÿíèøèí ìàìÿíäè Áÿëãåéñ,
Íÿäèð ùå÷ áèëìÿìèø òÿçâèðö6 òÿëáèñ7.
Íÿ ìÿøóãÿ íÿäèð áèëìÿç, íÿ àøèã,
Ùÿìèøÿ ùÿãã èëÿ êþíëö ìöâàôèã.
Áÿãàéÿò ìþìöíö ÿùëè-èáàäÿò,
Éîõ èäè þçýÿ èøè ãåéðè òàÿò.
Áÿñè ïÿùðèçêàð, ÿùëè òÿãâà,
Ùàìû òÿãâà îíóí÷öíäöð ìöùÿééà.
__________
1
Õàòèðúÿì
2
Èø áèëÿí
3
Èø áóéóðàí
4
ßòèðëè
5
Óüóðëó
6
Éàëàí
7
Ùèéëÿ
95
 Àëûð àäàáèëÿ îë äÿñòÿìàçè,
Ýåúÿ-ýöíäöç ãûëàð áåø âàõò íÿìàçè.
Ýöðóùè-Ôàòèìÿ, õàòóíè-ðÿíà,
Òÿëÿáêàðè ðçàéè ùÿãã-òÿàëà
Ñÿëàòèíëÿð1 îíà îëäó òÿëÿáêàð,
Ãûëûðäû äàéÿ ÷öí áó ðÿìçè èçùàð.
Äåéÿðäè: ìÿíäÿ éîõäóð åéøè-ìàäÿð,
Ùàâàéè-åéøö èøðÿò, ìåéëè-øîùÿð2,
Àòàñû ÷öí åøèòäè áó úÿâàáè,
Ýÿëÿí åë÷èëÿðÿ åòäè úÿâàáè3.
Ùöçóðóíäà ãàìó ÿøðàôö ÿéàí,
Áóéóðäó îíëàðà îë äÿìäÿ ñóëòàí.
Ùàìû ñèç äÿõè îëóí áó ñÿëàùÿ,
Ýÿòèðèí îë ãûçû ÿãäè-íèýàùÿ.
Ãûçûí àòàñû ìÿúëèñäÿ ðÿâàíè,
Åâÿ ýÿëäè ÷àüûðäû äÿðçÿìàíè,
Éàíûíà ýÿëäè îë ñÿðâö ñÿìÿíáÿð,
Äåäè: — Åé íàçÿíèí, ïàêèçÿ äóõòÿð!
Ìÿëÿê ñèéðÿò, ñÿìÿí ñèìà, ïÿðèçàä,
Íîëà ñóëòàí êèì îëà áèçÿ äàìàä?
Äåäè ïÿñ äàéÿñèíÿ: åé ýöëÿíäàì!
Áó ñþçÿ éîõ ñÿëàùèì, îëìàçàì ðàì,
Ìÿíèì èøèì ùÿìèøÿ çèêðö òàÿò4,
Îíóí èøè ùÿìèøÿ åéøö èøðÿò.
Îíóí òÿáè ìÿíÿ îëìàç ìöâàôèã,
Êèìÿì ìÿí, êèì îëàì ñóëòàíÿ ëàéèã.
Èêèíúè: âàð îíóí õàòóíè-êöáðà5,
Íå÷ÿ ñÿðâö ñÿíóáÿð, ãÿää ðÿíà,
Ìÿíÿ ñóëòàí ýÿð åéëÿð èëòèôàòè,
Ýÿëèð îë èëòèôàò îíëàðà ãàòè6,
Ùÿñÿääÿí áàüëàéàðëàð ìÿíÿ áþùòàí,
Ùÿëàê åäÿ ìÿíè ãÿùð èëÿ ñóëòàí.
__________
1
Ïàäøàùëàð
2
ßð èñòÿìÿê
3
Ðÿää åòìÿê
4
Èáàäÿò åòìÿê
5
Áþéöê ãàäûíû
6
Àüûð, õîøà ýÿëìÿìÿê

96
 Äåäè àòàñûíà ÿùâàëè äàéÿ:
— Äåéèë ðàçû ãûçûí áó ìöääÿàéÿ.
Íåúÿ âåðäè àòàñû äèëíÿâàçè,
Ãÿðÿç áó ñþçÿ ãûç îëìàäû ðàçè.
Âÿçèð åøèòäè ãûçäàí áó úÿâàáè,
Ýÿëèá ñóëòàíà ùÿì âåðäè úÿâàáè.
Ãÿçÿáëÿíäè îíà îë äÿìäÿ ñóëòàí.
Áóëóá ôöðñÿò âÿçèð îëäó ýèðèçàí1,
Áóéóðäó úàð÷ûëàð ÷àüûðäû, úàðè,
Ýÿòèðñèíëÿð ìÿíÿ îë íàáèêàðè2.
ßúÿá ñþçäöð äåìèø, ÿùëè-ôÿðàñàò
Êè, ùþêìö ùàêèìö, ìÿðýè ìöôàúàò3.
Åøèòýèíÿí äÿõè éîõäóð ÿëàúè,
Êè, çÿùðè-ãàòèë îëìàç îíäàí àúè.
Òàïûá ýÿòèðäèëÿð äÿðäÿì âÿçèðè,
Áàøûíà âóðäó ñóëòàí áèð äÿìèðè.
Äàüûëäû áàøû îíóí äÿðçÿìàíè,
Éûõûëäû, ùÿããÿ òÿñëèì åòäè úàíè.
Âÿçèðè þëäöðöá àïàðäû ãûçè,
Çÿðö ìàëö ãóëàìö ùÿì êÿíèçè.
×ö ãûç îëìàçäû íàìÿøðóÿ4 ðàçè,
×àüûðäûëàð ïÿñ îë äÿì ýÿëäè ãàçè.
Ïÿñ îë äÿì ùàêèìè-øÿðè-ïåéÿìáÿð,
Íèýàù åòäè, ðèçà àëäè çèäöõòÿð5.
×àëûíäû òÿáëö êóñö íàéö çóðíà,
Íÿ êèì êþíëó äèëÿð îëìóø ìöùÿééà.
Íå÷ÿ ýöí ÷àü èäè øàùûí äàìàüè,
Õÿáÿð ýÿòèðäèëÿð êèì ýÿëäè éàüè.
Áóéóðäó äþéäöëÿð äÿðäÿì íÿãàðÿ,
Õÿáÿð ýþíäÿðäè ùÿð øÿùðö äèéàðÿ.
Ìöùÿééà ãûëäû ôèêðèí, îëäó àçèì6,
Ñÿôÿð åòìÿê îíà ÷öí îëäó ëàçèì.
__________
1
Ãà÷ãûí
2
Éàðàìàçû
3
Ñöðÿòëè þëöì
4
Êÿáèíñèç
5
Ãûçäàí
6
Éîëà äöøìÿê

97
 Åâèí òàïøûðäû îë äÿì Êàðäàíÿ,
Äåäè: îë ìÿùðÿì èñðàðè-õàíÿ,
Áÿçèíùàðö, áÿçèíùàðö, áÿçèíùàð,
Ùÿðÿì ÿùâàëèíÿ ñÿí îë õÿáÿðäàð.
Îëóðñà êèìäÿ áåëÿ ôèêðè íàïàê,
Ýþçöíÿ êöë ãîéàñàí, áàøûíà õàê.
Çÿùè áÿäõÿùö áÿäáÿõòö ñÿëèòÿ1
“Êîìà÷è ãóéðóüó òàïøûðäû èòÿ”.
Ýþð èíäè íåéëÿäè, îë ðóñèéàùè2,
Õÿéàëûíäàí êå÷ÿð õåéëè ìöíàùè3.
Áöðöíäö áàøûíà åéøèéëÿ ñåâäà,
Ãûçûí åøãèéëÿ Ìÿúíóí îëäó øåéäà.
ßëèíäÿí ýåòäè òàãÿò èõòèéàøè,
Êþíöëäÿ ãàëìàäû ñÿáðö-ãÿðàðè.
Áàøûíäàí ýåòäè ÿüëö-ùóøó òÿäáèð,
Âöúóäè îëäó õÿñòÿ, ðÿíýè òÿüéèð.
Íÿ õóá äåìèø áó ñþçö îë ñöõÿíäàí,
Êè, ãàëìàç åøã ýèçëèí, ìèøê ïöíùàí.
Ãûçûí éàíûíäà áèð ìÿêêàðÿ4 þâðÿò,
Ðÿâàíÿ åéëÿäè îë áèñÿàäÿò.
Êè: úàíà, ìÿí ñÿíèí åøãèíäÿ çàðÿì,
Ýèðèôòàðÿì, ïÿðèøàí ðóçèýàðÿì.
Ìÿíèì áàüðûìà ùèúðàí âóðäó áèð äàü,
Êþíöë îëìóø ñÿíèí äÿðäèíÿ ìöøòàã.
Ñÿíèí åøãèíäÿí îëäóì ìÿí úèéÿðõóí,
Íåúÿ êèì Ëåéëèíèí åøãèíäÿ Ìÿúíóí,
Ñÿíÿ ìÿí ìàèëÿì åé ãÿääè øöìøàä,
Áÿ åéíè þéëÿ êèì Øèðèíÿ Ôÿðùàä.
Ìÿíèì êþíëöì ÿëÿ àë, åé ñÿìÿíáÿð!
Òóòàðàì ÿòÿéèíäÿí ðóçè-ìÿùøÿð!
Éåòèðäè áó ñþçö ìÿêêàðÿ þâðÿò,
Íèùàíè îë íèýàðÿ, ãûëäû õÿëâÿò.
Åøèòäè áó ñþçö îë ñÿðâ ãàìÿò,
__________
1
Ãèéáÿò÷è ãàäûí
2
Ãàðàöçëö
3
Ãàäàüàí îëìóø èøëÿð
4
Ùèéëÿýÿð

98
 Ïÿñ îë äÿëàëÿíè1 ãûëäû ìÿëàìÿò.
Äåäè: — Åé áèùÿéà, íàðàñò, íàïàê,
Ñÿíè åë÷è åäÿíèí áàøûíà õàê.
Ýÿòèðäèí ÷öí õÿáÿð, àïàð úàâàáûí,
Îíà ñþéëÿ êèì, åé øÿðìÿíäÿ, õàèí,
Ñÿíè äåðëÿð2 êè, ìÿðäè-êàðäàíñàí!
Âÿëèééö íåìÿòÿ ãûëìà çèéàí ñÿí.
Ñÿíèíëÿ ìÿí íåúÿ îëóì ìöâàôèã?
Áó ñþçö ñþéëÿìÿê ñÿíÿ íÿ ëàéèã?
ßýÿð÷è éîõ èìèø ñÿíäÿ äÿéàíÿò,
ßðèì åâèíäÿ ìÿí ãûëìàì õÿéàíÿò.
Âÿëàêèí áó úÿçàäûð Äàäáèíÿ,
Åâèí òàïøûðûá ñÿí òÿê ÿìèíÿ?
Êþíöëäÿí çàéå åéëÿ áó õÿéàëè,
Óíóò ÿëáÿòòÿ áó ôèêðè-ìÿùàëè
Áó ñåâäàíè ÿýÿð òÿðê åëÿéÿñÿí,
Ñÿíèí ðàçèí3 äÿõè ôàø åòìÿçÿì ìÿí.
Ýÿëèá þâðÿò îíà éåòèðäè ïåéãàì4,
Äåäè: ñÿíèí÷öí ùàñèë îëìàäû êàì,
Äåäèéèíäÿí âÿçèð îëäó ïÿøèìàí
Äåäè: ùàëûì íîëà åøèòñÿ ñóëòàí?
ßýÿð ÷ÿêñÿ ìÿíèì áàøûìà ÿððÿ5,
Êÿñèá éöç ïàðÿ ãûëñà çÿððÿ-çÿððÿ,
Íåúÿ êèì, îëìàìûøàì ïàðÿ-ïàðÿ,
Ýÿðÿêäèð áó èøÿ òÿäáèðö ÷àðÿ.
Áóäóð êèì, åéëÿéÿì ìÿí îíà òþùìÿò,
Êè, áÿëêÿ ãóðòóëàì, ãàëàì ñÿëàìÿò.
ßýÿð ÷è åéëÿñÿì ãûëñàì òÿãàôöë6,
Ïÿøèìàíëûã îëàð ÿëáÿòòÿ ùàñèë.
Òÿãàôöë åéëÿìÿê ñóðÿò áó ùàëÿ,
Ìÿíèì÷öí ÿêñèê îëìàç àùö íàëÿ.
__________
1
Äÿëëàë ãàäûí (àðàäöçÿëäÿí)
2
Äåéèðëÿð
3
Àðçó, öðÿê ñþçö
4
Õÿáÿð
5
Ìèøàð
6
Ãÿôëÿò

99
 Ãûçûí àòàñûíû îë ýöí êè, ñóëòàí,
Éåòèðäè ãÿòëÿ, ìàëûí ãûëäû òàëàí.
Âàð èäè áèð ãóëàìè-õóáêèðäàð,
Ýÿòèðìèøäè áÿãàðÿò1 îë ñèòÿìêàð.
Ãàìó ÿñáàáö ìÿòáÿõ îíà òÿùâèë,
Ãûëûá âåðìèøäè ÿíàìö òÿùñèë.
Ïÿñ îë íàìÿðä, íàêÿñ, áèñÿàäÿò,
Îíà îë ãåéðè ùÿãäÿí ãûëäû òþùìÿò,
Ñÿôÿðäÿí Äàäáèí ÷öíêè ãàéûòäû,
Âÿçèðè-Êàðèäàí ïèøâàçÿ ýåòäè.
Øàùÿ ñÿúäÿ ãûëûá åòäè äóàëÿð,
Éöêÿø òÿùñèí ÷îõ-÷îõ ìÿðùÿáàëÿð.
Íöçóë åéëÿäè ñóëòàí, òóòäó òÿìêèí,
Âÿçèðè-Êàðèäàíè ýþðäö ãÿìýèí.
Äåäè ñóëòàí êè: åé ïèðè-êöùÿíñàë!2
Ïÿðèøàíñàí, íå÷öí øóðèäÿ3 ÿùâàë
Ñÿíèí íå÷öí ìöøÿââÿøäèð äàìàüûí?
Öçöí ýöëìÿç, à÷ûëìàç ùå÷ ãàáàüûí4.
Âÿçèð äåäè êè: åé íàéèáåéè-ôÿðç,
Ãûëàì ìÿùç ñþçöì íÿââàáèéÿ ÿðç;
Ìÿíÿ ìàíå âÿëàêèí òÿðñè-úàíäûð5,
ßýÿð ÿðç åòìÿéÿì äÿõè éàìàíäûð.
Ìÿýÿð ñóëòàí ìÿíèìëÿ åäÿ ïåéìàí,
Éåòèðìÿéÿ ìÿíÿ àçàðö íþãñàí.
Äåéÿúÿê áèð ñþçöì âàðäûð íèùàíè,
Îíóíëà ãûëäû øÿù ÿùäö ÿìàíè.
Âÿçèð åäÿð6 êèì, åé øàùè-úàùàíÿ,
Ñÿôÿð ÿçìèíÿ7 ÷öí îëäóí ðÿâàíÿ,
Ìÿíÿ íàýàù õÿáÿð âåðäè áèð þâðÿò,
Êè, åé õàúÿ áóäóð, äÿðêöíúè-õÿëâÿò8.
__________
1
Òàëàìàã (áóðàäà ÿñèð åòìÿê)
2
×îõ éàøëû ãîúà
3
Êÿäÿðëè
4
Ãàø-ãàáàã
5
Úàí ãîðõóñó
6
Ñþéëÿð
7
Ãÿðàðà ýÿëìÿê
8
Áèð õÿëâÿò áóúàãäà (éåðäÿ)

100
 Ùöçóðè ïèø åäèá4 õàòóíè-úàíàí,
Áèðè-áèðèíÿ ñþéëÿð ðàçè-ïöíùàí.
Åøèòäèì áó ñþçö ÿíäÿð íèùàíè,
Íÿçÿð ãûëäûì òàíûäûì îë úÿâàíè.
Î îüëàíäûð êè, ñèç ìÿòáÿõè òÿùâèë,
Âåðèáÿí åéëÿäèç ÿíàì òÿùñèë,
Äåéÿðäè ãûç îíà êèì: åé âÿôàäàð!
Íÿ ÷ÿêäèì ìÿí ñÿíèí óúóíäàí åé éàð!
Àòàì åâèíäÿ ñÿí ìÿíäÿí áÿêàðÿò
Àïàðäûí åéëÿäèí ìÿíÿ õÿñàðÿò.
Éîõ èäè ìÿíäÿ ÷öí àèíè-äóõòÿð5,
Îíóí÷öí åéëÿìÿçäèì ìåéëè-øþâùÿð
Ìÿíèì éîëóìäà àòàì þëäö íàùÿã,
Àòàäàí äàéÿéÿ îëäó ìÿøÿããÿò.
Ìÿíèì÷öí åéëÿäè îë ìÿêðè-àëè6,
Êè, ñóëòàí äÿõè áèëìÿäè áó ùàëè,
ßçèçà, ñàëö ìàù, ùÿð ðóçö ùÿð øÿá,
Ìÿíèì êþíëöìäÿ âàðäûð èêè ìÿòëÿá:
Áèðè îëäóð ìóðàäèì, íàçÿíèíèì,
Ýåúÿ-ýöíäöç îëàñàí ùÿìíèøèíèì.
Êè, ñÿíäÿí ãåéðèëÿ éîõäóð ãÿðàðèì,
Ñÿíèíëÿ ñÿðô åäÿðäèì ðöçèýàðèì!
Èêèíúè àòàìû þëäöðäö ÷öí øàù,
Àëàéäûì ãàíèíè ìÿí èíøààëëàù.
Éàçûüàì, ãîéìà îíäà ãàëà ãàíûì!
Êè, ñÿíäÿí ùàñèë îëóð ùÿð ìóðàäûì,
Áó èøäÿ åòìèøÿì áèð ôèêðè òÿäáèð,
ßýÿð ñÿí ãûëìàñàí åùìàëö òÿãñèð.
Ñÿíÿ âåððÿì ìÿí ÿíäÿê çÿùðè-ãàòèë,
Íèùàí øàù àøûíà ñÿí åéëÿ äàõèë.
Åéÿ áèð ëîüìà, úàíû åäÿ òÿñëèì.
Ãûç îíà åéëÿð èäè áåëÿ òÿëèì
Äåäè îüëàí: êèì åé ïàêèçÿ úàíàí!
Áèòÿð áó èø ìÿíèì ÿëèìäÿ àñàí.
__________
1
Áèð-áèðèëÿ ýþðöøöá
2
Ãûçëûã èñìÿòè
3
Áþéöê ùèéëÿ

101
 Áèð àðà ãîéäóëàð ãþâëö ãÿðàðè1,
Õÿáÿðäàð åéëÿäèì ìÿí øÿùðèéàðè.
Áó ñþçö ÷öí äåäè, îë çèøòè2, áÿäõó3,
Úàùàí øàù ýþçöíÿ îëäó ãàðàíãó,
Ãÿçÿáëÿíäè, åøèòäè áó êÿëàìè,
Ñèéàñÿò áèðëÿ þëäöðäö ãóëàìè.
Áóéóðäó õàòóíè ïÿñ îë ñèòÿìêàð,
Àòàëàð ãÿëÿ áöðúöíäÿí íöêóñàð4.
Äåäèëÿð îë çàìàí ÿðêàíè-äþâëÿò,
Øÿùà! Áèçäÿí ãÿáóë åéëÿ íÿñèùÿò!
Ìöðöââÿò åéëÿ, ÿë þëäöðìÿ þâðÿò!
Äåéèë ëàéèã, îëóð íþãñàíè-ñèðÿò5,
Ñÿëàù îëäóð îíó áèàáö-áèíàì,
Àïàðûá ãîéàëàð ÿíäÿð áèéàáàí6.
Þç ÿëè îëà, îíóí þç éàõàñû,
Þëöìäÿí áèýöìàí îëìàç õèëàñû.
Ãÿáóë åéëÿäè øàù áó èëòèìàñè,
Îíà ýåéäèðäèëÿð êþùíÿ ëèáàñè.
Àïàðäûëàð îíó ýèðéàíö íàëàí,
Áóðàõûá ýÿëäèëÿð ÿíäÿð áèéàáàí.
Éåòèøäè äóðìàéûá ìÿùáóá, ìÿãáóë
Ãûëûá òàÿò, ïÿñ îëäó ùÿããÿ ìÿøüóë.
Íÿìàçÿ äóðäè ÷öí þâðÿò ñÿëàìè,
Êèøè äåäè: êèì åé éàðè-ýèðàìè,
Íÿ éåðäÿí ñÿí ýÿëèáñÿí, åé ïÿðèçàä?!
Íÿ êèìñÿñÿí, íÿäèð, ñþéëÿ ñÿíÿ àä?
Äåäè: ýþðñÿ ÿýÿð ìÿíè ñèçèí øàù,
Îëóð ÷öí îë çàìàí ùàëèìäÿí àýàù.
Õÿáÿð ýÿð âåðÿñÿí, àëà î ñóëòàí,
Ñÿíÿ ÷îõ åéëÿéÿð, ÿíàìö åùñàí.
Ãÿçàðà ïàäøàù îë ýöí øèêàðÿ,
__________
1
Äèëáèð
2
×èðêèí
3
Ïèñ õàñèééÿòëè
4
Áàø àøàüû
5
Ñÿíÿ éàðàøìàç
6
×þëöí îðòàñûíäà

102
 ×ûõûá îëóðäó îíäà àøèêàðÿ.
Åøèòäè áó ñþçö îë äÿì øöòöðáàí1,
Ýåäèá ñóëòàíà ñàðû îë øèòàáàí2,
Éåòèøäè, äåäè: åé ñóëòàíè-ñÿðâÿð!
Áóðàäà ÿéëÿíèáäèð áèð ñÿìÿíáÿð.
ßýÿð ãûëñàí îíà áèð äÿì íÿçàðÿ,
Äÿõè ñÿí ìàèë îëìàçñàí øèêàðÿ.
Åøèòäè áó ñþçö îíäàí ÷ö ñóëòàí,
Äåäè ýþñòÿð, äÿëèë îëäó3 øöòöðáàí.
Éåòèøäè øàù, îíà ãûëäû íÿçàðÿ,
Ñàíàñàí ýþéäÿí åíìèø ìàùèïàðÿ.
Íèýàðö íàçÿíèíö ýöëöçàðè,
Êèì îíó ýþðñÿ ãàëìàç èõòèéàðè.
Áöòö ×èí, ôèëìÿñÿë, ñÿðõåéëè-õóáàí4,
Õÿúèë îëóð, öçöíäÿí ìàùè-òàáàí5.
Ýöëè-ùÿìðàéÿ6 áÿíçÿð, ùÿð éàíàüè
Ñþçöäöð øÿùä, øÿùÿðäèð äîäàüè.
Áîéó ñÿðâö ñÿíóáÿð, ùöñíö ýþé÷ÿê,
Áàøûíäàí ýåòäè ÿãëè îíó ýþðúÿê,
Äåäè ñóëòàí: ñÿíÿ ìÿí îëäóì àøèã,
Ñÿíè ÿãä åäÿëèì øÿðÿ ìöâàôèã.
Ãÿáóë åéëÿäè þâðÿò, îëäó ðàçè,
Áóéóðäó øàù äÿðäÿì ýÿëäè ãàçè.
Ìöâàôèã øÿðÿ îë ñàùèá ñÿëèãÿ,
Îõóäó øàù ö÷öí îë äÿìäÿ ñèãÿ7.
Òÿñÿððöô åéëÿäè øàù îë íèýàðè
Ìöùÿééà ãûëäû îíóí÷öí èìàðè8.
Êÿúàâÿ è÷èíÿ ÿéëÿíäè õàòóí,
Ìöðÿññå9 éàíëàðû, î ðÿíýëè àëòóí,
__________
1
Ñàðâàí (äÿâÿ÷è)
2
Òÿëÿñèê
3
Éîë ýþñòÿðäè (áÿëÿä÷è)
4
Ýþçÿëëÿð áàø÷ûñû
5
Îí äþðä ýåúÿëèê àé
6
Ãûçûë ýöë
7
Êÿáèí
8
Èìàðÿòëÿð
9
Äàø-ãàøëà áÿçÿíìèø
103
 Áóéóðäó øàù, ÷àëûíäû øàäèéàíÿ,
Íèøàòó çþâãèëÿ îëäó ðÿâàíÿ.
Ïÿñ îë äÿì îëäó ñóëòàí øÿùðÿ äàõèë,
Ìóðàäö ìöääÿàñè îëäó ùàñèë.
Íÿ êå÷ìèøäè áàøûíäàí øÿùðö òÿãðèð,
Áÿéàí åéëÿäè î, ñóëòàíÿ áèð-áèð,
Äåäè: øàù, îëìà ãÿìýèí, ÷ÿêìÿ ýÿë àù!
Ñÿíèí äàäûí ìÿí àëëàì èíøààëëàù.
Ãàìóñóí áóðàäà ìÿúðóù õÿñòÿ,
Ýÿòèððÿì, ýþðÿñÿí äÿñò áÿñòÿ.
Òÿëàôè åéëÿ ýÿë íåúÿ áèëÿðñÿí,
Ðÿâàäèð îíëàðà ùÿð úþâð ãûëñàí,
Áóéóðäó äÿðçÿìàí øàùè-úàùàíäàð,
Ñöïàùè úÿì îëóá ýÿëñèí íÿ êèì âàð.
Íèäà ãûëäû ìöíàäè àøèêàðÿ,
Òÿìàìÿí ëÿøýÿðÿ åòäè èøàðÿ.
Ñàíàñÿí çÿëçÿëÿ äöøäö çÿìèíÿ,
Ðÿâàí îë ãÿñä ãûëäû Äàäáèíÿ,
Ñöïàùè-áèÿäÿä1, ëÿøýÿð ôèðàâàí,
Îíóí ÷îõ þëêÿñèíè ãûëäû òàëàí
Äåäèëÿð: Äàäáèíÿ, ýÿëäè ëÿøýÿð,
Õÿðàá îëäó âèëàéÿò, ãà÷äû åëëÿð,
Úàíûíà äöøäö éöç ÿíäóùö2 ãåéãó,
Ãûëûá ôèêðè òÿäàðöê ÷ûõäû ãàðøó.
Éåòèøäè áèð éåðÿ ÷öí èêè ñóëòàí,
Èêè éàíäàí éåðèäè ìÿðäè-ìåéäàí,
×àëûíäû òÿáëö êóñö íàéö çóðíà,
Ñàíàñàí ìÿùøÿð îëäó, ãîïäó ãîâüà.
Ñöïàùèëÿð ãàíûíäàí äîëäó ìåéäàí,
Äèëàâÿðëÿð ãûëûá ãàí è÷ðÿ ãÿëòàí.
Ñöïàùè-Äàäèáèí, ìÿãùóðö3, ìÿíêóá4,
Áàñûëäû îë çàìàíäà, îëäó ìÿüëóá.
Òóòóëäó Äàäáèí îëäó ýèðèôòàð,
__________
1
Ñàéñûç ãîøóí
2
Ãÿì, ãöññÿ
3
ßçèëìèø
4
Äþéöëìöø

104
 Ãàìó ÿðêàíè-äþâëÿò ùÿð íÿ êèì âàð,
Õÿçèíÿ, ùÿð íÿ âàð, ìÿñêóê1, ìÿçðóá2,
Ùÿðÿìäÿ3 êèì êè âàð, ìÿãáóëö ìÿùáóá.
Àïàðäû úöìëÿñèí, ñóëòàí áÿãàðÿò,
Õÿðàáÿ ãûëäû åéâàíö èìàðÿò.
Åäèá ãÿùðèéëÿ îë þëêÿíè âèðàí,
Òÿìàì ÿñáàáö ìàëèí ãûëäû òàëàí.
Åäèáÿí Äàäèáèí ìöëêöíö áÿðáàä,
Ãàéûòäû ïÿñ îðàäàí õöððÿìö øàä.
Âÿçèðè-Äàäèáèí ìÿúðóùö4, õÿñòÿ,
Ýèðèôòàðö ìöãÿééÿä, äÿñòÿ-áÿñòÿ5,
Îëóá úàí ãîðõóñóíäàí ðÿíýè òÿãéèð,
Àéàãäà êöíäÿ âÿ áîéíóíäà çÿíúèð.
×ÿêèá ýÿòèðäèëÿð äþâëÿòñÿðàéÿ,
Äåäè ïÿñ ïàäøàù, îë ìÿùëèãàéÿ:
ßëèáàüëû ñÿíèí÷öí ýÿëäè äöøìÿí,
Ãèñàñ åéëÿ, îíà íåúÿ áèëèðñÿí!
Àðàäà àñäûëàð áèð ïÿðäÿ ùàéèë6,
Õóðàìàí ýÿëäè îë íèêó-õÿñàéèë.
Ãûëûáàí ïÿðäÿäÿí èçùàðè-ýþôòàð,
Äåäè: — Åé íàêÿñè-çàëèì ñèòÿìêàð!
Íÿ÷öí ñÿí íàùÿã þëäöðäöí àòàìû?
Àëàéèì èíäè ñÿíäÿí èíòèãàìû?
Ìÿíè ðöñâàé åäèá àâàðÿ ãûëäûí,
Ïÿðèøàí, áèíÿâà, áè÷àðÿ ãûëäûí.
Ýöíàù ìÿíäÿí íÿ ýþðäöí, åéëÿ òÿãðèð,
Åøèòñèíëÿð ãàìóñóí øÿðùö òÿôñèð!
Åøèòäè áó ñþçö ÷öí îë ñèòÿìýÿð,
Ìöøÿõõÿñ ãûëäû êèìäèð îë ñÿìÿíáÿð.
Äåäè: åé ìÿùëèãà, õóðøèä-òÿëÿò!7
Êè, ùàøà, ýþðìÿäèì ñÿíäÿí õÿéàíÿò.
__________
1
Ñèêêÿëÿð
2
Ïóëëàð
3
Ùÿðÿìõàíàäà
4
Éàðàëû
5
ßëèáàüëû
6
Ìàíèÿ
7
Ýöíÿø öçëö

105
 Âÿëè áèð ñþç åøèòäèì Êàðäàíäàí,
Ñÿíÿ çöëì åéëÿäèì ìÿí îë ýöìàíäàí.
Âÿçèð åäÿð1: ìÿíèì öçöì ãàðàðäûð,
Äåéÿëèì íåúÿ êå÷ìèø ìàúÿðàäûð!
Ðÿâàí îëäó ñÿôÿð ÿçìèíÿ ñóëòàí,
Ìÿíè éîëäàí ÷ûõàðäû ùèðñè-øåéòàí.
Ìÿí îíà åë÷è ýþíäÿðäèì áèð þâðÿò,
Ìÿíè, ùÿì îíó åòìèøäè ìÿëàìÿò.
Õÿáÿð ýÿëäè ìÿíÿ, îëäóì ïÿðèøàí,
Äåäèì áó ñþçö ýÿð åøèäÿ ñóëòàí,
Äåéÿð áèøÿêê îíà õàòóíè-äèëáÿíä,
Êÿñÿ ñóëòàí ìÿíè ïåéâÿíä-ïåéâÿíä,
Îíóí÷öí ñþéëÿäèì íàùÿã áó òþùìÿò,
Þëöìäÿí ãóðòóëóá, ãàëûì ñÿëàìÿò.
Îíó ìÿí áîéàäûì áó ðÿíýè-áóéÿ,
Âÿëè äöøäöì þçöì ãàçàí ãóéóéÿ.
Âÿçèðèí èøëÿðèí åøèòäè ÷öí øàù,
Ïÿñ îë õàòóí äåäè: ÿëùÿìäöëèëëàù.
Åøèòäèí ìöääÿèäÿí ïàäøàùèì?
Ìÿíèì éîõäóð áó äÿâàäÿ ýöíàùèì?
Çèéàäÿ îëäó øàùèí õèøìö êèíè,
Éåòèðäè ãÿòëÿ äÿðäÿì Äàäáèíè.
Ãèñàñûí àëäû îë äÿì, îë âÿçèðèí
Ýþçöí îéäó, ÿëèí êÿñäè ÿñèðèí.
Àéàãëàðûí âÿçèðèí êÿñäè úÿëëàä,
Ãûëûðäû íàëåéè-ÿôãàíö ôÿðéàä.
Áóíó ýþðÿí äåéÿðäè àëñûí èáðÿò,
Äåìÿñèí êèìñÿéÿ íàùÿã áÿ òþùìÿò.
Ãàçàðñà êèìñÿ þçýÿ ãÿñäèíÿ ÷àù,
Þçö àõûð äöøÿð îë ÷àùÿ íàýàù.
Áÿëàäÿí ãàëìàã èñòÿðñÿí ñÿëàìÿò,
Àìàíäûð, ãûëìà ñÿí êèìñÿéÿ òþùìÿò.
Çèéàí åéëÿð þçö÷öí çèøò-êèðäàð,
Îëóð þç ôåëèíÿ àõèð ýèðèôòàð.
Àïàðûá ñàëäûëàð ÿíäÿð áèéàáàí,
__________
1
Ñþéëÿäè

106
 Ñèéàñÿò áèðëÿ òÿñëèì åéëÿäè úàí.
Éåòèøäè Êàðèäàí, îíäàí úÿçàéÿ,
Ùÿíóç áóð àç èäè, îë íàñÿçàéÿ1,
Áó ñþç ìÿøùóð èäè, ÿíäÿð úÿùàíÿ;
“Éàìàí ùÿð êèì åäÿð, óüðàð éàìàíÿ!”.
“Êèìèí êè, õÿëãÿ äÿéìÿç áèð çèéàíè,
Èêè äöíéàäÿ ýþðìÿç î éàìàíè”.
Âÿçèðè-Êàðèäàí òÿê èíøààëëàù,
Éàìàí äÿðäÿ ýèðèôòàð îëà áÿäõàù.
Úàâàíìÿðäè êè, ãûëìûøäû, øÿôàÿò,
Îíà áàøäàí-àéàüÿ âåðäè õÿëÿò.
ßòàâö ëöòô åäèá ÿíàìö åùñàí,
Îíóí ÿëèíÿ âåðäè ùþêìö ôÿðìàí.
Èíàéÿò åòäè2 ìöëêè-Äàäáèíè,
Îíóí ïÿñ äþâëÿò îëäó ùÿì ãÿðèíè.
Éàìàíëûãäàí îëàðà åòäè íþãñàí,
Îë îëäó éàõøûëûãäàí ìèðö ñóëòàí.
Þçö÷öí îëàð, ùÿð êèì îëà éàõøû,
Éàìàíÿ äåìÿçëÿð ùå÷ éåðäÿ éàõøû.
Éàìàíëàðäàí, éàìàíäàã éà èëàùè!
Ôÿäàéè õÿñòÿíèí ñÿí îë ïÿíàùè!
Àéûðìà éàõøûëàðäàí îë ôÿãèðè!
Êè, ñÿíäÿí ãåéðè éîõäóð äÿñòèýèðè3.
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé ïàäèøàùèì!
Ìÿíèì áó äàâàäÿ éîõäóð ýöíàùèì!
Ùÿããèí äÿðýàùèíÿ öììèäâàðàì,
Þëöì éîõäóð ìÿíÿ, ìÿí ðàñòêàðÿì4.
Òàìàì îëäó ùåêàéÿò, îëäó àõøàì,
Éåíÿ äÿ ýöí áàòûá ÷öí îëäó àõøàì.

__________
1
Éàðàìàç
2
Òàïøûðäû
3
ßëèíäÿí òóòàíû
4
Äöç àäàìàì

107
 ÀËÒÛÍÚÛ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Ñÿùÿðýÿù ÷öí ýþðöíìÿç îëäó ÿõòÿð1,

Ýöíÿø äîüäó, úàùàí îëäó ìöíÿââÿð,
Áèðèñè ýÿëäè äÿõè îë âÿçèðèí,
Éåòèøäè õèäìÿòíÿ îë ÿìèðèí.
Äåäè: åé ïàäøàùè-ùÿôò êèøâÿð2,
Åøèòäèì õÿëãè-àëÿì áåëÿ ñþéëÿð:
— Ìÿýÿð éîõäóð, øàùûí íàìóñó, àðè?
Íÿ ö÷öí ñàõëàéûáäûð Áÿõòèéàðè?
Ãûëûáäûð îíó çèíäàíáàíÿ3 òÿñëèì,
Ýÿð îëñà ïàäøàùäàí þçýÿ ùÿð êèì,
×ÿêÿðäè áàøèíÿ áó äÿìäÿ ÿððÿ,
Êÿñÿðäè éà êè îíó çÿððÿ-çÿððÿ.
Éà þëäöð ñÿí áó ýöí îë áèùÿéàíè,
Éà ñÿí ãÿòë åéëÿ ýÿë, õÿëãè-úàùàíè.
×ö íàìö íÿíýö ãåéðÿò îëäó áÿðáàä,
Ýÿð þëäöðìÿçñÿí îíó, ñÿí åéëÿ àçàä!
Åøèòäè ÷öí âÿçèðèí ñþçëÿðèíè,
Çèéàäÿ îëäó øàùèí õèøìö4 êèíè.
Ýÿòèðñèíëÿð äåäè, ãûëäû èøàðÿ,
Ãÿçÿáëÿíäè, äåäè îë Áÿõòèéàðÿ,
Äåäè: — Åé Áÿõòèéàðè-øóìö áÿäáÿõò,
ßäÿáñèç, áèùÿéà, áÿäíàìö ñÿðñÿõò.
Ñÿíÿ ìÿí åéëÿäèì åçàçö èêðàì,
Ìÿíè ñÿí åéëÿäèí ðöñâàéö áÿäíàì,
Áó ýöí òÿùãèã áèë åé öçö ãàðÿ,
Ñÿíÿ éîõäóð þëöìäÿí þçýÿ ÷àðÿ!

__________
1
Óëäóç
2
Éåääè þëêÿ
3
Ùÿáñõàíà áàø÷ûñû
4
Àúûã

108
 ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-ñÿðâÿð!
Úàùàí îëñóí ñÿíèí ùþêìöíäÿ éåêñÿð!1
Öìèäèì âàð õóäàâÿíäè-úàùàíÿ,
Ñÿíè óüðàòìàñûí ùÿðýèç éàìàíÿ.
Äöðöñòäöð ùÿããÿ èõëàñö éÿãèíèì,
Îëóð àõûð ñÿàäÿò ùÿìíèøèíèì.
Âÿëè ìÿí áàüëàìûøàì ùÿããÿ öììèä,
Ìÿíè ùÿãã åéëÿìÿç ìÿùðöìö íîìèä.
Ìÿäÿä ãûëäû éÿãèí Áÿõòàçèìàéÿ,
Íåúÿ éåòèðäè îíó ìöääÿàéÿ.
Ùÿããÿ ÷öí áàüëàìûøäû ñèäã èëÿ äèë2,
Îíóí÷öí îëäó àñàí êàðè-ìöøêöë.
Äåäè ñóëòàí îíà, îë äÿì: êè, îüëàí!
Õÿáÿð âåð ñÿí áèç Áÿõòàçèìàäàí!

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÁßÕÒÀÇÈÌÀ
ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè àëÿì!
Ùÿìèøÿ êþíëöí îëñóí øàäö õöððÿì,
Ìÿýÿð áèð ýöí åøèòäèì ìÿí äèëÿôêàð,
Ðÿâàéÿò åéëÿäè ðàâèéè-ÿõáàð,
Âàð èäè îë çàìàí ñóëòàíè-ãàôèë,
Àäû Áÿõòàçèìà, ìÿüðóðö úàùèë.
Ùÿìèøÿ ìàèë îëìóøäó øÿðàáÿ,
Éåòèøìÿçäè ùåñàáö áèùåñàáÿ,
Îíóí ëÿùâö-ëÿÿá3 îëìóø ìöäàðè,
Êå÷ÿðäè ãÿôëÿò èëÿ ðöçèýàðè
Þçöíäÿí áèõÿáÿð, ìÿäùóøö ùåéðàí,
Ðÿèééÿò òÿôðèãÿ4, ëÿøýÿð ïÿðèøàí,
__________
1
Áàøäàí-áàøà
2
Öðÿê
3
Ìÿíàñûç, ëàöáàëè ùÿéàò
4
Ïàð÷àëàíìûø, äàüûëìûø

109
 Îòóðìóø ãàôèëö, áèôèêðö åéìÿí.
Îíóí öñòöíÿ ýÿëäè òàêè äöøìÿí,
ßëèíäÿí ýåòäè îíóí èõòèéàðè,
Áóðàõäû ãÿëÿâö øÿùðö ùàñàðè.
Ñàëóáàí ýÿíúö ìàëö õàíûìàíûí,
Ãà÷ûá Áÿõòàçèìà ãóðòàðäû úàíûí.
Îíóíëà âàð èäè áèð íå÷ÿ íþêÿð,
Âàð èäè ñÿðùÿäèíäÿ íå÷ÿ ëÿøýÿð.
Áóéóðäó îíëàðà ñèç åäèí èëãàð!
Èðàêäà1 êèì âàð èñÿ åäèí åùçàð2,
Ìöíàñèá éåðäÿ ÷öí ÿéëÿíäè ñóëòàí,
Éûüûëäû öñòöíÿ ëÿøýÿð ôèðàâàí.
Âåðèðäè èñòèìàëÿò3 ÷öí ùàìóéÿ,
Ýÿëèá äóðäó áÿðàáÿð îë ÿäóéÿ4.
Éåðèäè ùÿð òÿðÿôäÿí ÷öí ÿëÿìëÿð,
Áèðè-áèðèíÿ ÷öí ÿë à÷äû ëÿøýÿð.
Äþéöøäö ãåéðÿò èëÿ ïÿùëÿâàíëàð!
Éåðèäè èêè éàíäàí ìþâú5 ãàíëàð.
Òÿâÿêêöë åòìÿìèøäè ÷öí ãÿçàéÿ,
Øèêÿñò óüðàäû îë Áÿõòàçèìàéÿ,
Áàñûëäû ëÿøýÿðè îë äÿì ùÿðàñàí,
Ëèáàñö ìàëö çèéíÿò îëäó òàëàí.
Òÿðÿùùöì åéëÿìÿéÿí áèíÿâàéÿ,
Éÿãèí áèë éåòìÿçìèø ìöääÿàéÿ,
Þçö÷öí êèì ãàçàíûð àùö íèôðèí,
Ùÿìèøÿ îëà î, ìÿùçóíö ãÿìýèí.
Àéàüà äöøÿíèí îë äÿñòèýèðè,
Òÿâàçþ áèðëÿ øàä åò ùÿð ÿñèðè.
Ýèðèçàí îëäó äöøìÿíäÿí íèùàíè,
Áó âÿúùèëÿ éåíÿ ãóðòàðäû úàíè.
Ãà÷ûá îë ìöëêöäÿí àâàðÿ îëäó,
Ãÿðèáö áèêÿñö àâàðÿ îëäó,
Ãÿðèáö áèêÿñö àâàðÿ îëäó.
__________
1
Óçàãäà, êÿíàðäà
2
×àüûðàí
3
Þç ÿòðàôûíà ãöââÿ òîïëàìàã
4
Äöøìÿí
5
Äàëüà
110
 Íÿ áèð éîëäàø, íÿ áèð ìóíèñ, íÿ áèð éàð,
Éåòèøäè ýþðäö òöðôÿ øÿùðè áöñéàð.
Ùÿì îë øÿùðèí ìöÿççÿì ïàäøàùè,
Âàð èäè ëÿøýÿðè, õåéëè ñöïàùè.
Éåðèéèá, äåäè: åé ñóëòàíè-ñÿðâÿð!
Íîëóð êè, ìÿí îëóì ñóëòàíÿ íþêÿð!
Ãÿáóë åéëÿäè ñóëòàí, îëäó íàéèá,
Ìöãÿððÿð îëäó ÿíàìö ìÿâàúèá.
Âàï èäè ãàáèëèééÿò ÷öí çàòèíäÿ,
Ìöãÿððÿá îëäó øàùèí õèäìÿòèíäÿ
Öçö ýöëìÿç, âÿëè êþíëö à÷ûëìàç,
Îíóí ÿùâàëèíè ùå÷ êèìñÿ áèëìÿç.
Éîõ èäè áèð çàìàí ñÿáðö ãÿðàðè,
Ýåúÿ àüëàð èäè åéëÿðäè çàðè.
Åøèòäè áèðèñè ÿùâàëè-çàðè,
Õÿáÿðäàð åéëÿäè îë øÿùðèéàðè,
×àüûðäû äÿð çàìàí øàù îë úÿâàíè,
Äåäè: ñþéëÿ ìÿíÿ ðàçè íèùàíè!
Äåäè: — Ñóëòàí, ñàíûðñàí áèð ýåäàéÿì?
Êè, ìÿí øàùè-úàùàí Áÿõòàçèìàéÿì.
Äåéèëäèì ìÿí õÿáÿðäàð, åé øàùÿíøàù!
Ìÿíèì öñòöìÿ äöøìÿí ýÿëäè íàýàù,
Ìÿíÿ áÿõòö ñÿàäÿò îëìàäû éàð,
Êè, ìÿí ìÿüëóá, ãàëèá îëäó îíëàð.
Øèêÿñò îëäó ìÿíÿ, òàëàíäû ìàëûì,
ßñèð îëäó ãàìó ÿùëö ÿéàëûì.
Äåäè Áÿõòàçèìà, ñóëòàíà ÷öí ðàç,
Éåíÿ ñóëòàí îíà èêðàìö åçàç,
Ãûëûáàí äåäè ñóëòàí: èíøàëëàù,
Ñöïàùûì ùÿð íÿ âàð, ñÿíèíëÿ ùÿìðàù1,
Åäèáÿí âóðàëûì òÿáëö íÿãàðÿ,
Ðÿâàí ñÿíè åäèì ìÿí îë äèéàðÿ.
Ñÿíÿ éîëäàø åäèá ëÿøýÿð òÿìàìè
Àëàñàí äöøìÿíèíäÿí èíòèãàìè.
Íÿôèðö õåéìÿâö õÿðýàùö ôÿððàø
Ãàìó Áÿõòàçèìàéÿ ãûëäû éîëäàø.
__________
1
Áèðëèêäÿ

111
 Ðÿâàíÿ ãûëäû ýåòäè îë äèéàðÿ,
Âÿëè îëìàç èìèø òÿãäèðÿ ÷àðÿ.
Ãûëûð ùÿð êèì êè, úèää-úÿùä, áöñéàð,
Íÿ ùàñèë, îëìàñà äþâëÿò ÿýÿð éàð.
ßýÿð éàð îëìàç èñÿ áÿõòö òàëå,
Îëóð áèôàèäÿ îë ñÿéö çàéå.
Õÿáÿð éåòèøäè ÷öí îë íàñÿçàéÿ,
Ìöãàáèë äóðäó îë Áÿõòàçèìàéÿ,
Ñàâàø äöøäö àðàéÿ èêè éàíäàí,
Áîéàíäû ëàëÿ òÿê éåð öçö ãàíäàí.
Ïÿñ îë äÿì áÿõòö òàëå, ýþð íÿ ãûëäû?
Éåíÿ Áÿõòàçèìà îë äÿì áàñûëäû,
Áàñûëäû ëÿøýÿðè, îëäó ýèðèçàí1,
Þçö éàëãûç ãàëûá òÿðñàíö ëÿðçàí.
Ïÿðèøàí ùàëè, áàüðû ïàðÿ-ïàðÿ,
Þçöí éåòèðäè áèð äÿðéà êÿíàðÿ,
Ãÿçàðà ùàçûð èäè, îíäà ìÿëëàù,
Òÿçÿððþ2 åéëÿéèá ÷öí ãûëäû èëùàù.
Ïÿðèøàí, ìöçòÿðèá, úþâðè-ÿäóäÿí,
Ýèðèá êÿøòèéÿ îë äÿì êå÷äè ñóäÿí,
Ýÿìèäÿí ÷ûõûáàí áèð øÿùðÿ éåòäè,
Òÿâÿúúþù åéëÿéèá, ñóëòàíÿ ýåòäè.
Äåäè: øàùà! Ãÿðèáö áèíÿâàéÿì,
Åøèòìèø îëàñûç, Áÿõòàçèìàéÿì,
Áÿéàí åéëÿäè ùàìû ñÿðýöçÿøòèí,
Äåäè ñóëòàí îíà: ñÿí îëìà ãÿìýèí!
Ùÿìèøÿ ñÿí áèçèìëÿ ùÿìíèøèíñÿí.
Ãÿìö ÿíäóùö ìþùíÿòäÿí ÿìèíñÿí.
Øàù îíà åéëÿäè åçàçö èêðàì,
Áÿñè ëöòôö áÿñè åùñàíö ÿíàì.
Ýåúÿ-ýöíäöç øàù èëÿ ùÿìäÿì îëäó,
Ãàìó ñèððè íèùàíÿ ìÿùðÿì îëäó.
Äåéèëäè ÿñêèê îíà íàçö íåìÿò,
Éåíÿ ýÿëäè îíà èãáàëö íåìÿò.
__________
1
Ãà÷ãûí
2
Éàëâàðìàã

112
 Ãàëûá ÿéëÿíäè îíäà ðóçèýàðè,
Êå÷ÿðäè èøáó íþâ èëÿ ìöäàðè.
Ãÿçàðà áèð ýöí ÿéëÿíìèøäè îë øàù,
Õÿáÿð îëäó êè, äöøìÿí ýÿëäè íàýàù,
Ãàéûðäû ëÿøýÿðèí, îëäó ðÿâàíÿ,
Îíó ãàðøûëàäû øàùè-çÿìàíÿ.
×àëûíäû êÿðàíà1 úÿì îëäó ëÿøýÿð,
Èêèñè áèð-áèðÿ äóðäó áÿðàáÿð.
Ãÿðèâö ãöëãöëÿ2 äöøäö úàùàíÿ,
Áîéàíäû éåð öçö îë ýöíäÿ ãàíÿ.
Ìöõàëèô ëÿøýÿðèíäÿí ýÿëäè áèð ÿð,
ßëèíäÿ íèçÿ, áåëèíäÿ õÿíúÿð,
Ñóâàð îëìóø ñÿìÿíäè-áàä ðÿôòàð3,
Äèëàâÿð, ïÿùëÿâàí, ìÿðäàíÿ, úÿððàð4,
×àüûðàð: ÿð îëàí ìåéäàíÿ ýÿëñèí!
Ìöõÿííÿò ýÿëìÿñèí, ìÿðäàíÿ ýÿëñèí!
Áó ýöí ìåéäàí è÷èíäÿ ÿæäÿùàëÿð,
Ìÿíÿ øèðö ïÿëÿíý îëìàç áÿðàáÿð.
Î äÿì âóðäó þçöí ãÿëáè ñöïàùÿ,
Ãàìó ëÿøýÿð êþìÿê åéëÿäè øàùÿ,
Ñûíûá ëÿøýÿð ÿëÿì îëäó íèêóíñàð,
Ãûðûëäû ëÿøýÿðè-äöøìÿí, íÿ êèì âàð.
Áàñûëäû ëÿøýÿðè, òàëàíäû ñÿðäàð,
Êèñá5 åéëÿäè ùÿð êèì ìàëè-áöñéàð.
Äåäè Áÿõòàçèìà îë äÿì êè, åé øàù!
Ñöïÿð6 îëäó ãÿçàäÿí ñÿíÿ Àëëàù.
Äåéèë úÿíý åéëÿìÿê, ñÿðäàðÿ ëàéèã,
Áó òÿäáèð îëìàéà ÿãëÿ ìöâàôèã,
Íåúÿ îëäó íèøàíè-òèðö øÿìøèð,
Õèëàôè ÿãëèäè áó ðÿéö òÿäáèð.
Äóðóá áèð éåðäÿ ñÿí òóò èñòèãàìÿò,
Ñàâàøö úÿíý åäÿ ëÿøýÿð òÿìàìÿò,
__________
1
Áþéöê øåéïóð
2
Ñÿñ-êöé
3
Éåë êèìè èòè ýåäÿí àò
4
Ãöäðÿòèíÿ èíàíûá àùÿñòÿ éöðöø åäÿí ÿñýÿð
5
Ãÿíèìÿò
6
Ãàëõàí, äàéàã

113
 Äåäè ñóëòàí êèì, åé éàðè âÿôàäàð!
Ñÿíèí÷öí øÿðù åäèì áèð ýèçëè èñðàð,
Ùÿìèøÿ åéëÿðÿì ùÿããÿ òÿâÿêêöë,
Îíóí÷öí ýþðìÿçÿì äöøâàðö1 ìöøêöë.
Ìÿíèì èõëàñèìÿ ùÿì áèð ñÿáÿá âàð:
Ñÿíèí÷öí íÿüë åäèì, ñÿí åéëÿ èçùàð!
Êå÷ÿí èëëÿðäÿí åé ýþçöì ÷èðàüè!
Ìÿíèì öñòöìÿ ýÿëäè òà êè, éàüè,
Âàð èäè ìÿíäÿ ëÿøýÿð, áèøöìàðÿ2,
Îíó ÿíäÿê ýþðöá åòäèì íÿçàðÿ.
Ìÿí îëäóì þç ýöúöìÿ ÷öíêè ìÿüðóð,
Áàñûëäûì îë çàìàí ìÿíêóáö ìÿãùóð.
Äàüûëäû ëÿøýÿðèì, îëäó ýèðèçàí,
ßäó ÿñáàáö ìàëèì ãûëäû òàëàí.
Ãà÷ûá ìÿí äÿõè ÷ûõäûì áèð äèéàðÿ,
Ìÿíèì äöøäö éîëóì áèð êóùèñàðÿ3.
×ö ýþðìöøäöì åëÿ áèð ðöçýàðè,
Ãûëûðäûì íþâùåéè-ÿôãàíö çàðè.
Ýÿçÿðäèì ùÿð çàìàí øóðèäÿ ÿùâàë,
Ýþðöíäö ýþçöìÿ íàêÿù, áèð ÿáäàë4,
Áÿãÿéÿò õèøìèýèí5, ùåéáÿòëè äÿðâèø,
Äåäè: åé áèíÿâà, ìèñêèíö äÿðâèø,
Êèìèí ÿëèíäÿí èøáó äàäö áèäàä,
Ãûëûðñàí íàëåéè-ÿôãàíö ôÿðéàä?
Îíà øÿðù åéëÿäèì ìÿí ÷öíêè ÿùâàë,
Úàâàá âåðäè ìÿíÿ îë äÿìäÿ ÿáäàë.
Îëóáñàí þç ýöúöíÿ ÷öíêè ìÿüðóð,
Ñÿíè ùÿãã åéëÿìèø ìÿüëóáö ìÿãùóð.
Òÿâÿêêöë åòìèø îíëàð êèðäèýàðÿ,
Âåðèáäèð ôöðñÿòè Àëëàù îëàðÿ.
Ýÿð èñòÿðñÿí îëà äÿðäèíÿ ÷àðÿ,
Éåðè, åéëÿ òÿâÿêêöë êèðäèýàðÿ.
__________
1
×ÿòèíëèê
2
Ñàéñûç
3
Äàüëûã éåð
4
Äöíéàäàí ÿë ÷ÿêìèø äÿðâèø
5
Àúûãëû

114
 Õóäàäàí èñòÿ òîôèãö èíàéÿò,
Ãÿðèí îëà ñÿíÿ àøöôòÿ äþâëÿò.
Éåðè, ùÿãã èëÿ ñÿí ãûë ÿùäö ïåéìàí,
Áóíó äåéèá ýþçöíäÿí îëäó ïöíùàí,
Ïÿñ îë ýöíäÿí áÿðè, ùÿñáöë-èøàðÿ1,
Éÿãèíèì áàüëàìûøàì êèðäèýàðÿ.
Îëóðñà ùÿð êèìÿ òîôèãè-ùÿãã éàð.
Îëóð àñàí îíà ùÿð êàð äöøâàð.
Êþíöë âåðäèì ÷ö ìÿí áó åòèãàäÿ,
Ãàéûòäûì äÿð çàìàí, èðäèì2 ìöðàäÿ.
Êèìÿ éîëäàø îëà òîôèãè-éÿçäàí3,
Îíà êàð åéëÿìÿç, øÿìøèðè-áöððàì4.
Éåðè, ñÿí ùÿããÿ áàüëà ñèäãè-èõëàñ,
Êþíöëäÿí õàëè åéëÿ ôèêðè âÿñâàñ.
Ýÿð èñòÿðñÿí ìóðàäûí îëà ùàñèë,
Êþíöë áàüëà ùÿããÿ ñÿí îëìà ãàôèë.
Äöðöñò îëñà ùÿãã èëÿ åòèãàäûí,
Îëóð ùàñèë ñÿíèí áèøÿêê ìóðàäûí.
ßñÿð ãûëäû áó ñþç Áÿõòàçèìàéÿ,
Òÿâÿúúþù åéëÿäè îë äÿì õóäàéÿ,
Îëóá ýóøÿíèøèí, ìÿøüóëè-òàÿò,
Ãÿðèí îëà ñÿíÿ èãáàëö äþâëÿò.
Çèéàäÿ îëäó èõëàñö éÿãèíè,
Ñÿàäÿò îëäó îíóí ùÿìíèøèíè5.
Îíà êÿøô îëäó èñðàðè-íèùàíè,
Êþíöëäÿ ãàëìàäû ìöòëÿã ýöìàíè.
Äöøèíäÿ6 äåäèëÿð Áÿõòàçèìàéÿ,
Òÿâÿêêöë åéëÿäèí ÷öí ñÿí õóäàéÿ,
Ìöãÿððÿð åéëÿäè ùÿãã ñÿíÿ ôöðñÿò.
Ñÿíÿ âåðäè áó ýöíäÿ ìàëö íåìÿò.
Éåðè ýåò øÿùðÿ ñÿí ãûëìà òÿãàôöë7,
__________
1
Åäèëìèø èøàðÿ ÿñàñûíäà
2
×àòäûì
3
Àëëàù
4
Êÿñÿðëè ãûëûíú
5
Äîñòó
6
Éóõóñóíäà
7
Ôöðñÿòè ÿëäÿí âåðìÿ
115
 Ñÿíÿ ìÿòëóáö ìÿãñóä îëäó ùàñèë.
Î äÿìäÿ éóõóñóíäàí îëäó áèäàð1,
Ùÿããèí äÿðýàùûíà øöêð åòäè áöñéàð.
Ñàáàù îëúàã äóðóá îëäó ðÿâàíÿ,
Éåòèøäè ÿç ãÿçà ÷öí îë ìÿêàíÿ.
Ìÿýÿð îë ýöí ùàìó ÿøðàôö ÿéàí,
×ûõûá ýÿøòÿ2 îëàð åéëÿðäè ñåéðàí.
Îëàðà éåòäè ãûëäû ùÿìçÿáàíëûã,
Òÿâàçþ åéëÿäèëÿð, ìåùðèáàíëûã.
Äåäèëÿð: åé úÿâàíìÿðä, àøèíàñàí,
ßúÿá îëìóéà ñÿí Áÿõòàçèìàñÿí?
Äåäè: áÿëè, ýöìàí âàðäûð áÿùÿð ùàë,
Ãàìó õîøíóä, øàêÿð3 îëäó õîøùàë.
Àéàüûíà ùàìóñó äöøäö áèð-áèð,
Äåäèëÿð: áèçäÿ éîõ úöðìö4 òÿãñèð.
Èíàéÿò åéëÿéèá ÿôâ åéëÿ, åé øàù!
Öçöí ýþðäöê ñÿíèí ÿëùÿìäöëèëëàù!
Ýÿòèðèá ýÿëäèëÿð Áÿõòàçèìàíè
Ýåúÿ äàõèë îëóá øÿùðÿ òÿìàìè.
ßêàáèðëÿð5 ãàìóñè åòäè áåéÿò
Âÿçèðö ùÿì âÿêèë, ÿðêàíè-äþâëÿò.
×ö òóòäóëàð ýåúÿ îíóí ãÿíèìèí6,
Ñèòÿìäÿí, çöëìöäÿí õÿëã îëäó ÿìèí.
Ùþêóìÿò åòäè ÷öí Áÿõòàçèìàéÿ,
Éÿãèíèíäÿí7 éåòèøäè ìöääÿàéÿ.
Îëóðñà ùÿð êèøèäÿ ñèãäè-èõëàñ,
Îíà éîë áóëìàéà øåéòàíö âÿñâàñ.
Ìÿíèì éîõ ùÿããèäÿí þçýÿ ïÿíàùèì,
Òÿâÿêêöë åòìèøÿì, ìÿí ïàäøàùèì.
Îíóí äÿðýàùèíÿ öìèäâàðàì.
Ìÿí àõûð áó áÿëàäÿí ðÿñòêàðàì8.
__________
1
Îéàíìàã
2
Ýÿçìÿéÿ
3
Øöêöð åäÿí
4
Ýöíàù
5
Êöáàðëàð
6
Äöøìÿíèí
7
Èíàíäûüû ö÷öí
8
Õèëàñ îëìóø
116
 Ôÿäàéè, ñÿí òÿâÿêêöë ãûë õóäàéÿ,
Éåòÿðñÿí èíøàëëàù ìöääÿàéÿ.
Òàìàì îëäó áó äàñòàí, ýåòäè ñóëòàí,
Ìÿêàíû Áÿõòèéàðûí îëäó çèíäàí.

ÉÅÄÄÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ
Ñÿùÿð îëäó, ýöíÿø ýþñòÿðäè òÿëÿò,
Âÿçèðè ùÿôòöìèíÿ1 éåòäè íþâáÿò.
Ýÿëöáÿí äåäè: åé ñóëòàíè-êàìèë!
Ýÿðÿêìÿç áóíäà òÿãñèðö òÿãàôèë,
Ùà÷àíàòÿí áó áÿäáÿõò îëà ìÿùáóñ?
Ìÿýÿð éîõ ñÿíäÿ øàùà, àðö íàìóñ?
Ìÿíè þëäöð êè, íþãñàí îëäó ñèðÿò2,
Õóäàâÿíäà, ùàíû øÿðòè ìöðöââÿò?
Áóíó þëäöðìÿéèí åéíè ìÿòàëèá3,
Éåíÿ ñóëòàíÿ ãåéðÿò îëäó ãàëèá.
Ýÿòèðñèíëÿð, — äåéèá ãûëäû èøàðÿ,
Ãÿçÿáëÿíäè äåäè, îë Áÿõòèéàðÿ:
Êèì, åé áÿäÿñë4, íàêÿñ, äóíö5 ÿáòÿð6,
Áó ýöí îëäó ñÿíÿ þëìÿê ìÿãÿððÿð.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-àëÿì!
Áàøûíäàí ñàéåéè-ùÿãã îëìàñûí êÿì7.
Ìöðöââÿò åéëÿ, òöíä îëìà ôÿãèðÿ!
Ñèéàñÿò åéëÿìÿ ìÿí òÿê ôÿãèðÿ.
__________
1
Éåääèíúè
2
Öçöãàðàëûã
3
Ìÿãñÿäÿóéüóí
4
Íàúèíñ
5
Ñÿôèë
6
Àë÷àã
7
ßñêèê
117
 ßýÿð÷è ãóëëàðûí èøè õÿòàäûð,
Áþéöêëÿð øèâÿñè ÿôâö ÿòàäûð.
Ìÿíèì ÿôâ åéëÿ úöðìöì, åé úàâàíìÿðä!
Íåúÿ êèì ÿôâ ãûëäû øàù Áåùêÿðä,
Áàüûøëàäû îíóí úöðìöí òàìàìè,
Õÿòà ãûëìûøäû îíóí áèð ãóëàìè.
Äåäè ñóëòàí êèì, åé áöðíàéè-ïöðäÿðä1,
Íÿ ãûëäû ãóë, íåúÿ ÿôâ åòäè Áåùêÿðä?

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÁÅÙÝßÐÄ ØÀÙÛÍ

ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÄÀÍÛØÌÀÑÛ

Åøèòäèì, âàð èäè áèð ïàäøàùè,

Íÿùàéÿòñèç îíóí õåéëè ñöïàùè.
Ñöõÿí òÿáö2 ùöíÿðìÿíäö úÿâàíìÿðä,
Øöúàö3 ïÿùëÿâàíö øàù Áåùýÿðä.
Ãÿçàðà áèð ýöí îë øàùè-íèêóêàð4,
Îâà ÷ûõäû áåëÿ ëÿøýÿð, íÿ êèì âàð.
Ìÿýÿð áèð ãóë îõ àòûðäû øèêàðÿ,
Ãÿçàðà ýåòäè äÿéäè øÿùðèéàðÿ.
Ýþòöðäö øàùè Áåùýÿðäèí ãóëàüûí,
Ìöøÿââÿø åéëÿäè øàùûí äÿìàüûí.
Òþêöëäö öñòöíÿ øàùûí ãûçûë ãàí,
Îíó ëÿøýÿð ýþðöáÿí ãûëäû ÿôãàí.
Ìöøÿõõÿñ åòäèëÿð îõäàí íèøàíû,
Òóòóá ýÿòèðäèëÿð îë íþâúàâàíû.
Áóéóðäó øàù äÿðäÿì, ýÿëäè úÿëëàä,
Ïÿñ îüëàí éàëâàðóáàí ãàëäû ôÿðéàä:
— Ðÿâà ýþðìÿ ñèòÿì, ìÿí áèïÿíàùÿ,
Êè, ìÿí ãÿñä åòìÿìèøÿì ïàäøàùÿ.
Ðèçàéè-ùÿãã ÿäàëÿò åéëÿ ìöòëÿã,
Éàçûüàì, ñÿí ìÿíè þëäöðìÿ íàùÿã
__________
1
×îõ äÿðäëè ýÿíú
2
Ñþç áèëÿí
3
Úÿñàðÿòëè
4
Õåéèðõàù
118
 Êÿðÿì åéëÿ, õÿòà ãûëäûì, ÿòà ãûë,
Ìÿíè àçàä, ÿçáÿùðè-õóäà1 ãûë,
Ôÿäà îëñóí ñÿíèí éîëóíäà úàíûì,
Ýÿð þëäöðñÿí, ãàëûð áîéíóíäà ãàíûì.
ßäàëÿò åéëÿ øàùà, îëìà çàëûì!
Áó ýöí ðÿô åéëÿ áîéíóíäàí âÿáàëûí
Êè, ñóëòàí ýþðäö îíóí ñóçè-àùèí,
Êÿðÿì ãûëäû, áàüûøëàäû ýöíàùèí.
Ýÿë èíäè âàãèô îë ñÿí, áó õÿáÿðäÿí,
Êèì èäè îë úàâàí, ÿñëè íÿ éåðäÿí?
Âÿçèð èìèø îíóí àòàñû äèðëÿð2,
ßëèíäÿ ìöòòÿññèë äèâàíö äÿôòÿð.
Áèð þçýÿ øÿùð, þçýÿ ìÿìëÿêÿòäÿí,
Ùÿìèøÿ äàäýèðè, ñÿëòÿíÿòäÿí,
Âÿëàêèí îë äèéàðûí ïàäøàùè,
Òàëàðäû ïåéâÿñòÿ3 îë áèýöíàùè.
Úÿôàúó4 òöíäõó5, çàëèì, ñèòÿìýàð,
Ãûëûðäû îíà íèôðèí, ùÿð íÿ êèì âàð.
Ãàìó àçöðäÿ îíäàí ìèðö6 ëÿøýÿð,
ßëèíäÿí òÿíýÿ ýÿëìèø øÿùð éåêñÿð,
Òèôàã7 åéëÿäè ïÿñ ÿéàíö ÿøðàô,
Êè, éîõäóð ïàäøàùäà ÿäëö èíñàô.
Àðàäàí ýþòöðÿëèì îë ÿìèðè,
Éåðèíÿ íÿñá åäÿëèì îë âÿçèðè.
Ãÿáóë åéëÿäèëÿð áó ñþçö áàðè8,
Ýåúÿ þëäöðäöëÿð, îë íàáèêàðè9.
Âÿçèð îëäó îíóí éåðèíäÿ ñóëòàí,
Ãàéûðäû ëÿøýÿðèí, ÷îõ åòäè åùñàí.
Ýþòöðäö ìÿìëÿêÿòäÿí çöëìö áèäÿò,
__________
1
Àëëàù éîëóíäà
2
Áåëÿ äåéèðëÿð
3
Ùÿìèøÿ
4
Çöëì åäÿí
5
Õàñèééÿòè ïèñ
6
Çàáèò
7
Áèðëÿøìÿê
8
Ùàìûñû
9
Çàëèìè

119
 Ôÿðàãàò òàïäû äþâðöíäÿ ðÿèééÿò.
Íå÷ÿ èë àëìàäû ìàëè-úÿùàòè1,
Ôÿðàìóø åéëÿäè åéøö íèøàòè.
Àíàðäû2 îüëóíó î, àù åäÿðäè,
Ùÿð èãëèìÿ êè, áàçûðýàí ýåäÿðäè.
Ñèôàðèø åéëÿð èäè îíà èçùàð,
“Ìÿíèì îüëóìäàí îëàðñûç õÿáÿðäàð”.
Éåíÿ ÷îõ êèìñÿ ãûëìûøäû ðÿâàíÿ,
Êè: “Ùÿð êèì ýÿòèðÿ îíäàí íèøàíÿ,
Âåðÿðÿì îíà ìöëêö ìàë, áöñéàð,
Îíó ìÿí åéëÿðÿì ëÿøýÿðÿ ñÿðäàð”.
Õÿëàéèã áó õèòàáè ÷öí åøèòäè,
Îíó èñòÿìÿéÿ ÷îõ êèìñÿ ýåòäè.
Òÿôÿùùöñ3 åéëÿéèá ýåäÿðäè áèð ìÿðä,
Éîëó äöøäö áÿøÿùðè øàùè-Áåùýÿðä
Ýÿçÿðäè, ýþðäö íàýàù, îë úàâàíè
Âÿçèðäÿí ÷öí åøèòìèøäè íèøàíè.
Ãèéàñ4 èëÿ îíó òàíûäû ôèë-ùàë5.
Ñåâèíäè, øàä, øàêÿð îëäó, õîøùàë.
Àéàüûíà äöøöáÿí îëäó õÿíäàí,
Îíà ïÿñ îë çàìàíäà äåäè îüëàí;
Äåäè: ýÿë ýþðÿëèì ñÿí àøèíàñÿí,
Áèçèì èëÿ ùà÷àíäàí àøèíàñÿí?
Ñÿáÿá áèëìÿì íÿäèð åé ÿùëö ùöììÿò?!
Ìÿíèìëÿ ãûëäûí èçùàðè-ìÿùÿááÿò?
Éåòèøäèí çàùèðÿí èíäè ñÿôÿðäÿí,
Íÿ éåðëèñÿí, ýÿëèðñÿí, äå íÿ éåðäÿí?
Êèøè áèð õÿëâÿòÿ ãûëäû èøàðÿò,
Äåäè: ýÿòèðìèøÿì ñÿíÿ áèøàðÿò6,
Âÿçèð èäè àòàí, îëäó øÿùÿíøàù,
Ñÿíèí÷èí äèëÿéèð ùÿð ýöíäÿ éöç àù.
__________
1
Âåðýè
2
Õàòûðëàðäû
3
Àõòàðìàã, òÿäãèã åòìÿê
4
Ìöãàéèñÿ åòìÿê
5
Î ñààò
6
Øàä õÿáÿð

120
 Âåðèáäèð ìàëö íåìÿò, çÿð äÿ áöñéàð,
Ìöñàôèð îëäóëàð ñÿíÿ òÿëÿáêàð.
Õÿáÿð âåðèá äåìèøäè îë éåýàíÿ,
×ö çàùèð ñÿíäÿ ýþðäöì îë íèøàíÿ.
Òàíûäûì ìÿí ñÿíè ÿëùÿìäöëèëëàù.
Äåäè îüëàí îíà: îë ýÿë, ñÿí àýàù!
Ìÿíÿì áó øàùè Áåùýÿðäèí ãóëàìû,
Íåúÿäèð, ýþðìÿìèøÿì ìÿí àòàìû?
Äåäè êèøè: åøèò òÿùãèã, äîüðó,
Ýÿòèðèá ñÿíè ñàòìûø îíà îüðó.
Ýÿë åé Éóñèô, áó ýöí Éÿãóáè-çàðÿ,
Òÿðÿùùöì åéëÿ, ãûë äÿðäèíÿ ÷àðÿ!
Àòàéÿ åé èýèä, ïöøòö1-ïÿíàù îë!
Îòóð òÿõòÿ, éåðèíäÿ ïàäøàù îë,
Áó ñþçö îíäàí åøèòäè, ÷ö îüëàí,
Ìöíàñèá éåðäÿ îíó ãûëäû ïöíùàí.
Êÿñèëäè ñÿáðö àðàìö ãÿðàðè,
Ýåúÿ ýÿëäè î äÿì îëäó ñöâàðè.
Äÿëèë îëäó êèøè àðäûíúà îüëàí,
Ýåúÿ-ýöíäöç ýåäÿðäèëÿð øèòàáàí2,
Ìöáÿääÿë3 ÷öí âèñàëÿ îëäó ùèúðàí,
Àòàñû ýþðäö îüëàí øàäö, õÿíäàí.
Ñàíàñàí þëìöø èäè ýÿëäè úàíè,
Éåòèøäè Õèçðÿ àáè-çèíäÿýàíè4
Ñàíàñàí áöëáöë åòäè ñåéðö ýöëçàð,
Êèøèéÿ âåðäè ìàëö ìöëê-áöñéàð.
Îíà ÷îõ åéëÿäè èêðàìö åçàç,
Õÿëàéèãäÿí îíó ãûëäû ñÿðÿôðàç.
Ýÿë èíäè ñÿí ãóëàã âåð, åé úàâàíìÿðä!
Íåúÿ îëäó åøèò, ÿùâàëè-Áåùýÿðä.
Ìÿýÿð êèì ÷ûõäû îë ñåéðè-øèêàðÿ,
Éÿãèí áèë éîõóìóø òÿãäèðÿ ÷àðÿ.
Éåë ÿñäè áèíÿùàéÿò, îëäó òóôàí,
__________
1
Àðõà, êþìÿê
2
Ñöðÿòëÿ
3
ßâÿç
4
Äèðèëèê ñóéó

121
 Ñàíàñàí ýåúÿ-ýöíäöç îëäó åêñàí.
Ùàâà îëäó ìöõàëèô, òöíä, õåéðÿ1,
×ûõàð ýÿðäóíè2 äóíÿ õàêè-òèðÿ.
Ýöíÿø òóòóëäó, àëÿì îëäó çöëìàò,
Ïÿñ îë ëÿøýÿð ãàìóñó îëäóëàð ìàò.
Úàùàí îëäó ãàðàíãó, òèðåâö òàð,
Ãàëûá ùÿð êèìñÿ þç ùàëûíà íà÷àð.
Áàø àëûá ýåòäè ùÿð êÿñ áèð äèéàðÿ,
Éåòèøäè øàù áèð äÿðéà êÿíàðÿ.
Ñÿëàìÿò ãóðòóëóá îë ðÿñòèõèçäÿì3,
Ýÿìèéÿ îòóðóá êå÷äè äÿíèçäÿí.
Äÿíèçäÿí êå÷äè, éåòäè êàðèâàíÿ,
Ùÿì îëäóëàð îëàð øÿùðÿ ðÿâàíÿ.
Êèì îë ãóë îëìóø èäè, îíäà ñóëòàí,
Ðÿôèã îëóá ýåäÿð èôòàíö õèçàí.
Ýèðèáÿí øÿùðÿ ýåòäè ñóéó áàçàð4,
Êè, àõøàì îëäó îíäà éàòäû íà÷àð.
Êÿñÿð îë ýåúÿ îüðó áèð äöêàíè,
ßñÿñ5 ýþðäö òàíûäû îë úàâàíè.
×ö áèëäèëÿð ãÿðèáäèð, îë úÿâàíè,
Òóòóáàí ãîëëàðûí áàüëàäû àíè6.
Ðÿâàíè òóòóáàí áàüëàäû ìþùêÿì,
Àïàðäûëàð îíó ñóëòàíÿ äÿðäÿì.
Êè: øàùà, èøáó íàêÿñ, äöçäö òÿððàð7,
Äöêàí êÿñìèø, àïàðìûø ìàëè-áöñéàð.
Áóéóðäó äþéäöëÿð ÷îõ áèíÿùàéÿò,
Îíà åéëÿäèëÿð ÷îõ-÷îõ ñèéàñÿò.
Ãàìó áàðìàãëàðûíäàí àõäû ãàíè,
Éàâóã îëäó áÿäÿíäÿí ÷ûõà úàíè.
Òÿðÿùùöì åéëÿéÿí éîõ, ýþðäö íà÷àð.
__________
1
Ãàðàíëûã
2
Ýþéëÿðÿ
3
Ôÿëàêÿòäÿí
4
Áàçàðà òÿðÿô
5
Ýåúÿ ãàðàóë÷óñó
6
Î ñààò
7
Ùèéëÿýÿð îüðó
122
 Þëöìäÿí éåé1 îíóí÷öí ãàëìàäû àð.
Áóéóðäó âóðäóëàð Áåùýÿðäè áÿíäÿ,
Àéàüûíäà ñÿëàñèë2, ÿëäÿ êöíäÿ.
×ö îë äÿìäÿ ýèðèôòàð îëäó, Áåùýÿðä.
Ãÿðèá îëäó îíóíëà ìþùíÿòö äÿðä.
Àíàðäû ÷öíêè êå÷ìèø ðóçýàðè,
Ãûëàðäû íàëåéè-ÿôãàíö çàðè.
Íÿ áèð ìóíèñ, íÿ áèð éîëäàø, íÿ áèð éàð,
Úàíûíäàí øàùè-Áåùêÿðä îëäó áèçàð.
Ìÿãàì îëäó îíà ãÿìõàíÿ, ìèñêèí,
Áàúàéà ãîíäó íàýÿù, áèð ýþéÿð÷èí.
ßëÿ áèð äàø àëûá îë ÿùëè ùöììÿò,
Ìÿýÿð êþíëöíäÿ ãûëäû áåëÿ íèééÿò:
ßýÿð ìÿí äàø èëÿ âóðñàì áó ãóøè,
Ôÿðàìóø åéëÿðÿì àùö õðóøè.
Îëóðàì áèýöìàí, çèíäàíäàí àçàä.
Ãÿìèì àõèð îëà, îëëàì õöððÿìö øàä.
Ýþðÿì áèð äÿ éåíÿ ÿùëö ÿéàëè,
Ùþêóìÿò, ñÿëòÿíÿò, úàùö úÿëàëè.
ßýÿð ðÿää îëà, îíà äÿéìÿéÿ äàø,
Ãÿìó ÿíäöù îëà ìÿíèìëÿ éîëäàø.
Ãàëàì çèíäàí è÷èíäÿ çàðö ìÿùúóð4,
Îëàì áÿäíàìö ðöñâàé, õÿëãÿ ìÿøùóð.
ßñèðè ìöáòÿëà, ãàëëàì ýèðèôòàð,
Îëà òÿñëèì úàíèì àõèðèêàð,
Ôÿðàã ÿë âåðäè, ýþçäÿí òþêäö éàøû,
Áó ôèêð èëÿ ÿëèíäÿí àòäû äàøû.
Ãÿçà ýþð íåòäè5, òÿãäèðè-èëàùè,
Îâà ýåäèðäè øÿùðèí ïàäøàùè.
Ãÿçà ðó åòäè6 äàø äÿéäè î øàùÿ,
Éûõûëäû øàù äöøäö õàêè-ðàùÿ.
__________
1
Öñòöí
2
Çÿíúèð
3
Äÿõè
4
Àéðûëûã
5
Íÿ åòäè
6
Öç âåðäè

123
 Ýþòöðöá çÿðá èëÿ øàùèí ãóëàüûí,
Ïÿñ îë äÿì ÷ÿêäèëÿð ãóëëàð ÷îìàüûí.
Ýÿòèðäèëÿð îíó áîéíóíäà çÿíúèð,
Äåäèëÿð øàùÿ: áóíäàäûð áó òÿãñèð!
Îíà åéëÿäèëÿð òÿíáèùö àçàð,
Ãÿðèáö áèíÿâàéÿ éîõ ùàâàäàð.
Áó áÿäáÿõò èäè êèì àòäû äàøè,
Äöêàíè êÿñäè, àïàðäû ãóìàøè.
Îüóðëóã åéëÿìèø ùÿääÿí çèéàäÿ,
Âåðèáäèð áèð ãóëàüè äÿõè áàäÿ.
Áóéóðäó ãóëëàðà øàù àøèêàðÿ,
Áîüàçûíäàí àñàëàð îíó äàðÿ.
Äåäè ïÿñ øàù, Áåùýÿðä: åé õèðÿäìÿíä1,
Ìÿíè þëäöðìÿ, íàùÿã, åé õóäàâÿíä.
Îüóðëóã áèëìÿçÿì, ìÿí áèýöíàùÿì,
Êè, ìÿí ùÿì áèð äèéàðÿ ïàäøàùÿì.
Ìÿýÿð ÷ûõìûø èäèì, áèð ýöí øèêàðÿ,
Ìÿíèì îíäà ãóëàüûì îëäó ïàðÿ,
Àòàðäû áèð ãóëóì áÿðãÿñäè íÿõúèð2,
Ãóëàüûì äöøäö íàýÿù, äÿéäè ÷öí òèð.
Àüàñûí òàíûäû îë äÿìäÿ îüëàí,
Àéàüûí þïäö, îëäó çàðè-ýèðéàí.
Àòàñû äåäè: åé îüëàí áó êèìäèð?
Òàíûðìûñàí âÿ éà êþíëöí ðÿùèíäèð?
Äåäè: îüëàí éÿãèí áèë, áó úàâàíìÿðä,
Ìÿíèì àüàì áóäóð, îë øàùè-Áåùýÿðä.
Ìÿíèì òÿê âàð îíóí éöç ìèí ãóëàìè,
Úàùàíè òóòìóø îíóí íèê íàìè3.
Ìÿêàíè-åëìö, ùåëìö, áÿùðè-èíñàô,
Ìöðöââÿòëè, ùÿéàëè, ÿùëè èíñàô.
Ìÿí àòäûì îõ îâà, áÿðãÿñäè íÿõúèð,
Ãóëàüû äöøäö íàýÿù, äÿéäè ÷öí òèð.
Ìÿíè òóòóá ýÿòèðäèëÿð, ùÿì îë äÿì,
Ìÿíèì÷öí ðóçè-áåùúÿò4 îëäó ìàòÿì.
__________
1
Àüûëëû
2
Äàü êå÷èñèíè âóðìàã ìÿãñÿäèëÿ
3
Éàõøû àäû
4
Øàäëûã ýöíö

124
 Ãûëûðäûì íàëåéè-ÿôãàíö ôÿðéàä,
Ìÿíè ïÿñ øàù îë äÿì ãûëäû àçàä.
Ùàìó òÿùñèí äåäèëÿð øÿùðèéàðÿ,
Íÿñèá îëäó ìÿíÿ þìöð äöáàðÿ.
Áó ùàëÿ ÷öí àòàñû îëäó àýàù,
Ìÿëèê Áåùýÿðä ÿëèíäÿí þïäö îë øàù.
Êÿðÿì ãûë, ãûëìà áèçäÿí úöðìö òÿãñèð,
Âÿëàêèí éîõ èìèø òÿãäèðÿ òÿäáèð.
Ýåúÿ-ýöíäöç îíà ÿíâàè èççÿò1,
Þçö, îüëó îíà åéëÿðäè õèäìÿò.
Ìöùÿééà îëäó ìÿúëèñ, íîüëö2 áàäÿ,
Òÿâàçþ åéëÿäè ùÿääÿí çèéàäÿ.
Îíà âåðäè ôöðàâàí íàçö íåìÿò,
Áÿäþâ àòëàðû3, ùÿì çÿðáÿôò4 õÿëÿò,
Îòàãö, õåéìÿâö5, õÿðýàùö ôÿððàø,
Áÿñè ëåøýÿð îíóíëà ãûëäû éîëäàø.
Éàìàíà óüðàìàç ùÿð êèì îëà éàõøû,
Éàìàíà äåìÿçëÿð ùå÷ éåðäÿ éàõøû.
Ìÿíÿ ãûë ñÿí òÿðÿùùöì, åé õóäàâÿíä!
Îëàñàí áÿùðÿâÿð6 ìàíÿíäè Áåùýÿðä.
Õóäàâÿíäà, Ôÿäàéè áèíÿâàäûð,
Ùÿìèøÿ èøè òÿãñèðö õÿòàäûð.
Âÿëàêèí ñÿíäÿí èñòÿð èñòèãàñÿ7,
Éàìàíäàí ñàõëà ãûë ëöòô, èãàñÿ8.
Áó íÿãë îëóíúà îëäó âàõò àõøàì,
Ïÿñ îë Àçàäáÿõò êöëëè ôÿðúàì9,
Àïàðäûëàð áóéóðäó Áÿõòèéàðè,
Ìöãÿééÿä, áèíÿâà, éîõ èõòèéàðè.

__________
1
Ùÿð úöð ùþðìÿò
2
Øèðíè
3
Úûäûð àòû
4
Çÿð áàôòàëû
5
×àäûð
6
ßìÿéèí áÿùðÿñèíè ÿëÿ ýÿòèðìÿê
7
Êþìÿê
8
Éàðäûì åòìÿê
9
Ãàéÿ, àãèáÿò

125
 ÑßÊÊÈÇÈÍÚÈ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Ýåúÿ êå÷äè, éåíÿ ÷öí îëäó ñàáàù,

Èëàùè îëìóéà áÿäõàù èñëàù.
Éûüûëûáàí ùàìû ýÿëäè âÿçèðëÿð,
Éåíÿ øàùà øèêàéÿò åéëÿäèëÿð,
Êè: øàùà, íÿíýö, íàìèí ýåòäè áàäÿ,
Ýÿðÿêìÿç áóíäàí ùÿì ñÿáð çèéàäÿ.
Íåúÿ ñàõëàéàñàí áó íàáèêàðè?1
Óíóòìóøñàí ìÿýÿð íàìóñö àðè?
ßýÿð âàðäûð ñÿíèí øÿêêö ýöìàíè,
Äåéÿëèì íåúÿ ýÿëìèøêÿí çÿìàíè.
Ãàìóìóç ýþðìÿìèø ùÿíýàìö ôöðñÿò,
Ùÿðÿìäÿí ñþéëÿøèðêÿí íå÷ÿ íþâáÿò2.
Äåìÿäèê ãîðõóäàí, ãûëäûã òÿãàôöë,
Ýþðöá ãûëäûí, þçöí òÿñäèã ùàñèë.
Ùÿãèãÿò ñÿíÿ çàùèð îëäó ÿùâàë,
Íÿäèð ãûëìàã äÿõè òÿñäèã åùìàë.
Íå÷èí îíó éåòèðìÿçñÿí úÿçàéÿ?
Êè, èáðÿò îëà ùÿð áèð íàñÿçàéÿ.
Ñÿíèíëÿ ùÿìíèøèíö3, ùÿìçÿáàíäûð4,
Íÿ äåéèì, âÿãòøöíàñö5, ãèññÿõàíäûð6.
Ýÿðÿê îëà èýèäëÿðäÿ ùÿìèééÿò,
Áó ñþçëÿðäÿí øàùà ÿë âåðäè ãåéðÿò.
Ãàðàëäû áÿðìèñàëè ãèðè-ãÿòðàí7,
— Ýÿòèðèí Áÿõòèéàðè! — äåäè Ñóëòàí.
Íåúÿ åéëÿéÿëèì ñÿáðö òÿùÿììöë?
Ýÿòèðäèëÿð, áóéóðäó áèòÿùÿììöë8:
__________
1
Éàðàìàçû
2
Äÿôÿëÿðëÿ
3
Áèð ìÿúëèñäÿ îòóðàí
4
Äèëáèð, ùÿìñþùáÿò
5
Âàõòäàí èñòèôàäÿ åäÿí
6
×îõëó ùåêàéÿ áèëÿí
7
Ãÿòðàí ãûðû êèìè
8
Âàõòû èòèðìÿäÿí

126
 — Áó øóìè-áèùÿéàíè ïàðÿ-ïàðÿ,
Ãûëûí, òà õÿëã åäÿ îíà íÿçàðÿ.
ßëèíäÿ òèãè-Ìèñðè ýÿëäè úÿëëàä,
Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: — Åé Áÿõòàçàä!

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Ùÿìèøÿ äþâëÿòèí ïàéÿíäÿ îëñóí,

Ñÿíÿ õàãàíè àëÿì áÿíäÿ îëñóí!
Ùÿããÿ áèð áàõ, åøèòìÿ, ãþâëè ãÿììàç1,
Ìÿíè ÷öí øàù ãûëìûøäû ñÿðÿôðàç.
Ìÿíè ìÿìóð åäÿðäè, øàù ùÿð èøÿ
Ìÿíÿ ìþùòàú èäè îíëàð ùÿìèøÿ.
Áó ýöí äöøäö îëàðÿ ÷öíêè ôöðñÿò,
Âóðàð îíëàð ùÿñÿääÿí ìÿíÿ òþùìÿò,
Îëàð ñþçö ìÿíèì ùÿããèìäÿ áþùòàí,
Ýÿðÿêäèð êèì ãÿáóë åòìÿéÿ ñóëòàí!
Þëöìäÿí ãîðõìàðàì, ñÿí áèë ýÿë àýàù!
Âÿëàêèí ãîðõìàçàì ìÿí îíäàí åé øàù!
Þëöìäÿí ýÿð äåéèë ìöìêöí õèëàñèì,
Ìÿíèì ñÿíäÿí àëà éÿçäàí ãèñàñèì.
Íåúÿ êè, ìÿí åøèòìèøÿì Èëàíøàù,
Âÿçèðëÿð ñþçöíÿ ÷öí îëäó ýöìðàù2,
Ùÿð îíäàí àõèð àëäû èíòèãàìè,
Éåòèðäè ãÿòëÿ íàùÿã Áóòÿìàìè.
— Êèì èäè? — äåäè ñóëòàí — î Èëàíøàù!
Áèçÿ ñþéëÿ îëàëûì îíäàí àýàù!

__________
1
Áþùòàí÷û ñþç
2
Èíàíûá éîëäàí ÷ûõìàã
127
 ÏÀÄØÀÙÛÍ ÙÅÊÀÉßÑÈ
Âß ÁÓÒßÌÀÌÛÍ ÑßÐÝÖÇßØÒÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé äàäêöñòÿð1,

Ïÿíàù îëñóí ñÿíÿ äàíàéè-äàâÿð2.
Ðÿôèã îëñóí ñÿíÿ òîôèãè-éÿçäàí,
Ñÿíèí ðÿéèíúÿ äþíñöí ÷ÿðõè-äþâðàí.
Ùÿâàäèñäÿí3 ñÿíÿ àñèáö àçàð
Éåòèøìÿñèí ÿéà4 øàùè-úàùàíäàð.
Åøèòäèì âàð èìèø áèð ìÿðäè-äàíà,
Ñöõàíäàíö5, ñöõÿíôÿùìö6, òàâàíà7.
Àòàñû ãîéìóø îíà Áóòÿìàì àä.
Ùÿìèøÿ øàäö õöððÿì, ãÿìäÿí àçàä,
Âàð èäè ÷îõ îíóí ÿñáàáö ìàëè,
Çèéàäÿ åòìÿç èäè ãèéëö ãàëè.
Âÿëè áèð çàëèìö áèðÿùì ñóëòàí,
Ãàìó þëêÿíè î, åòìèøäè òàëàí.
Îëóá ÿíäèøÿíàê8 îë ìÿðäè-äÿðâèø,
×ÿêÿðäè ôèêèð åäèá ÿíäóùö òÿøâèø.
Ìÿáàäà êèì îíóíëà îë ñèòÿìêàð,
Èðèøèá éåòèðÿ íþãñàíö àçàð.
Äåäèëÿð âàð îíà áèð øàùè-àäèë,
Êÿðèìöëòÿá9 äàíöøìÿíäö àãèë.
Ðÿèééÿòïÿðâÿðö ìèñêèí íÿâàçè,
Õóäàâö õÿëã îíäàí úöìëÿ ðàçè.
Ñöïàùö ìÿìëÿêÿò ùàëèíäÿí àýàù,
Úàâàíö õåéðèõàù, àäè Èëàíøàù.
Éåòèøäè áó õÿáÿð, ÷öí Áóòÿìàìÿ,
Ìöáàùàò10 åéëÿäè èøáó êÿëàìÿ.
__________
1
ßäàëÿòëè
2
Ùÿð øåéè áèëÿí Àëëàù
3
Ùàäèñÿëÿðäÿí
4
Åé
5
Ñþç áèëÿí
6
Ñþç àíëàéàí
7
Âàðëû
8
Ãîðõóëó ôèêðÿ äöøìÿê
9
Êÿðàìÿòëè
10
Ãÿáóë åòìÿê
128
 Ýþòöðäö ùÿð íÿ âàð, ÿñáàáö ìàëèí,
Áåëÿ àëûá ýåäÿð ÿùëö ÿéàëèí.
Ðÿâàíÿ îëäó, ýåòäè âàðÿ-âàðÿ,
Éåòèøäè ÿç ãÿçà ÷öí îë äèéàðÿ.
Ìöíàñèá òþùôÿëÿðäÿí áàðè-õàíÿ,
Òóòóá ýÿòèðäè îë øàùè-úàùàíÿ.
Ñÿëàì åéëÿäèëÿð ñóëòàíÿ îíëàð,
Îõóäóëàð ñÿíàâö ìÿðùÿáàëàð.
Îíà éåð ýþñòÿðèá ïÿñ ãûëäû òÿêëèô,
Äåäè ñóëòàí: ýþç öñòÿ ýÿëäè òÿøðèô,
×ö ñóëòàí ìÿúëèñèíÿ îëäó äàõèë,
Îíóí ýþôòàðèíÿ1 øàù îëäó ìàèë.
Ôÿñèùö ãàáèëö ìÿòáóö ìÿãáóë,
Ùöíÿðìÿíäö ñöõÿíàðà âÿ ìÿãóë.
Ìöëàãàò åéëÿäè îíóíëà ñóëòàí,
Êè, õîøíóä îëäó îíäàí, åòäè åùñàí,
Çÿðö ñèìö éöêÿø ÿìâàëè-äöíéà2,
Íÿ êèì êþíëö äèëÿð îëìóø ìÿùÿééà
Äåäè ñóëòàí: ìÿíÿ ýÿë ùÿìíèøèí îë!
Ýåúÿ-ýöíäöç áèçèìëÿ ùÿìãÿðèí îë!
Ýÿðÿêäèð áèçÿ áèð ìÿðäö ýöçèäÿ3,
Õöñóñÿí áèð ñÿíèí òÿê êàðäèäÿ4.
Áèçèì÷öí ùÿãã ñÿíè åé ìÿðäè-êàìèë,
Éåòèðäè, ìöääÿàìèç îëäó ùàñèë.
Äåäè ïÿñ Áóòÿìàì: — Åé ìÿðäè-çèáà!
Ãÿáóëè-ìÿíñÿá åòìÿç ìÿðäè-äàíà.
Êèì îëà ùÿìäÿìè ìÿðäè ñÿëàòèí,
Áÿãà åéëÿìÿç5 îíà úàíè øèðèí.
Ìÿëèê ùþêìöíÿ éîõ òÿäáèðö ÷àðÿ,
Êÿìèíÿ áèð ãóëàì ìÿí øÿùðèéàðÿ.
ßëèíÿ âåðäè ñóëòàí èõòèéàðûí,
Ãàìó èøëÿðäÿ ýþðäö åòèáàðûí.
__________
1
Ñþùáÿòèíÿ
2
Äöíéà ìàëû
3
Ñå÷èëìèø
4
Èø áèëÿí
5
Úàíûíû ÿñèðýÿìÿç

129
 Þçöíÿ ýþðäö øàù îíó ìöãÿððÿá,
Îíà ìÿíñóá åòäè íÿñáö ìÿíñÿá.
Ðöúó åéëÿðäè ùÿð èøè îíà øàù,
Éåòèðäè éåðèíÿ áÿðùÿñáè-äèëõàù1.
Âàð èäè ïàäøàùûí ö÷ âÿçèðè,
Ìöÿééÿí, ùÿð áèðèíèí éîõ íÿçèðè.
Èìàíñûç áèð íå÷ÿ ÿééàðö ìÿêêàð2.
Èðàã ùÿãäÿí, ñèòÿìýÿð, ìÿðäöìàçàð.
Ñÿðÿôðàç åéëÿäè øàù Áóèÿìàìè,
Ùÿñÿääÿí îíëàðûí òÿëõ3 îëäó êàìè,
Äåäèëÿð áèð-áèðÿ: èø îëäó ìöøêöë,
Ýÿðÿêìÿç äÿõè òÿãñèðö òÿãàôöë.
Àðàäàí ýþòöðÿëèì Áóòÿìàìè,
Âÿ éà òÿðê åéëÿéèì ìÿí áó ìÿãàìè.
Áèðè äåäè: áóäóð òÿäáèðÿ ÷àðÿ,
Êè, àâàðÿ îëà áó îë äèéàðÿ.
Åøèòäèì øàùè-Ðóìèí áèð ãûçû âàð,
Êèì îíó ýþðñÿ îëìàç ìÿðäè-ùöøéàð.
Îíóí àâàçÿñè òóòìóø úàùàíè,
Öçö ýöë, ôèëìÿñÿë, ïöñòÿ äÿùàíè.
Ùÿð èãëèìäÿ ìöÿççÿì áèð ïàäøàù âàð,
Îíà úàíäàí îëóðëàðäû òÿëÿáêàð.
Îíà ùÿð êèìñÿ êèì åë÷è ýåäÿðäè,
Àòàñû åë÷èéÿ ýþð êèì, íåäÿðäè?
×ö åë÷è îëäóüóí åéëÿðäè ìÿëóì,
Îíóí áàøûí êÿñèáÿí ãåéñÿðè4-Ðóì.
ßýÿð øàù åë÷è åòñÿ Áóòÿìàìè,
Àïàðñà ãåéñÿðÿ îë áó ïåéàìè,
Îíó ãÿòë åéëÿéÿð ãåéñÿð ýöìàíñûç,
Áóëà éöç ìþùíÿòö ãÿìäÿí àìàíñûç.
Âÿçèðëÿð ýÿëäè øàùûí ùÿçðÿòèíÿ,
Ìöøÿððÿô îëäóëàð ÷öí õèäìÿòèíÿ,
Äåäèëÿð ùÿð úÿùÿòäÿí íÿüëö ÿõáàð,
__________
1
Öðÿéè èñòÿäèéè êèìè
2
Ùèéëÿýÿð
3
Àúû
4
Ïàäøàù

130
 Ùÿäèñè-õÿòòö-õàëö ùöñíö ýþôòàð.
Àðàéÿ ñàëäûëàð îíëàð áÿÿìäà1,
ßñÿð åéëÿäè ñóëòàíà áó ñåâäà.
Äåäè ñóëòàíà áèð ñàùèá úÿìàëè,
Éîõ îíóí ìèñëö ìàíÿíäö ìèñàëè.
Äåäèëÿð: øàù îíóí áèð ãûçû âàð,
Òóòóëóð ýöí ÿýÿð ýþñòÿðñÿ ðöõñàð.
Áîéó òóáà, ýþçö íÿðêÿñ, öçö ýöë,
Ãàøû éàé, êèðïèéè îõ, ñà÷û ñöíáöë,
Äèøè äöðð, ëÿáëÿðè ëÿëè-Áÿäÿõøàí,
Ìÿëÿê ýþðñÿ ãàëûð ÿëáÿòòÿ ùåéðàí.
Íèýàðè-íàçÿíèí, áèð èøâÿ ÿíýèç,
Íèùàíè ãÿìçÿñè, úÿëëàäè-õóíðèç.
ßñèðö ìöáòÿëà ãûëìûø úàùàíè,
Àëûð úàí êèì, îíà áàõñà íèùàíè.
Äàùàí ïöñòÿ, ñþçö áÿíçÿð íàáàòÿ,
Ñàëûáäûð ôèòíÿ, ãþâãà êàèíàòÿ.
Äåäèëÿð îë ãÿäÿð øèðèí ôÿñàíÿ2,
Êè, ñóëòàí àøèã îëäó ãàéèáàíÿ.
Äåäè ñóëòàí: ýÿðÿê ôÿðõÿíäÿ ãàñèä,
Îíà åë÷è ãûëà ùàñèë ìöãàñèä3,
Èøàðÿò åéëÿäèëÿð Áóòÿìàìÿ,
Îíóí àäûíà ÷öí éàçûëäû íàìÿ.
×àüûðäû øàù îë äÿì Áóòÿìàìè,
Äåäè ïÿñ îíà: åé éàðè-ýèðàìè!
Ñÿí åë÷è îë áèçÿ, ãûë ëöòôö èìäàä!
Áèçè ñÿí åéëÿäèí õîøùàëö äèëøàä.
Ñÿíèí òÿê áóíäà éîõäóð áèð ñöõÿíäàí
Äåäè: — Øàùà, ñÿíèíäèð ùþêìö ôÿðìàí
Òàìàì îëäó áöñàòè áàðèõàíÿ4,
Ïÿñ îë äÿì Áóòÿìàì îëäó ðÿâàíÿ.
Ýåäÿðäè ðóçö øÿá ìÿíçèë-áÿìÿíçèë,
Éåòèøäè øÿùðÿ ÷öíêè îëäó äàõèë.
__________
1
Ãÿñäÿí
2
ßôñàíÿ, íàüûë
3
Ìÿãñÿäÿ íàèë îëìàã ö÷öí
4
Éîë òÿäàðöêö

131
 Ìöøÿððÿô îëäó àëè àñèòàíÿ1,
Ýÿòèðäè øàùÿ, ÷ÿêäè áàðèõàíÿ.
Ãÿáóë åéëÿäè ñóëòàí äåäè òÿùñèí,
— Ýÿë ÿéëÿí! — äåäè, ìÿíçèë ãûëäû òÿéèí.
Ãûëûá ñÿúäÿ îòóðäó îë ñöõÿíäàí,
Ìÿëèê ãûëäû îíà ÿëòàôö åùñàí.
Íÿâàçèø ãûëäû îíà ãåéñÿðè-Ðóì,
Íÿ ö÷öí ýÿëäèéèíè ãûëäû ìÿëóì.
Äåäè: õîø ýÿëäèí åé ìÿðäè-ñöõÿíäàì,
Ýåäèá ñÿí ýþðýèëÿí îë ìàùè-ÿíäàì2.
ßýÿð âàð èñÿ Èëàíøàùÿ ëàéèã,
Îíóí òÿáèíÿ ýÿð îëñà ìöâàôèã,
ßýÿð áèëñÿì ãÿáóë åéëÿð îíó øàù,
Ðÿâàíÿ åäÿëèì ñÿíèíëÿ ùÿìðàù.
Áó ýöí âàð èõòèéàðûí, îëìà íàäàí!
Íÿ ùàñèë ñîíðàäàí îëìàã ïÿøèìàí?
Áóéóðäó Áóòÿìàìÿ ãåéñÿðè-Ðóì:
— Äóð èíäè ñÿí ùÿãèãÿò åéëÿ ìÿëóì.
Ðÿâàíÿ îëäó îë äÿì õöððÿìö øàä,
Îë åâäÿ êèì îëóðäó îë ïÿðèçàä,
Ìöðÿññå òÿõò, áèð çÿðáÿôò ïÿðäÿ,
Ýþðöð êèì àñûëûáäûð àðà éåðäÿ,
Îòóðìóø òÿõòäÿ ðþâøÿí àâòàáè3,
Ýþðöá ïÿðäÿ, ðÿô îëìóøäóð ùèúàáè.
Âÿëàêèí Áóòÿìàì, îë ìÿðäè-íèêó
Ýþçöí à÷äû áàõûá îë ìàùÿ äîüðó.
Íÿ áàõäû ñîëóíà, îë äÿì, íÿ ñàüÿ,
Ýþçöí éóìóá áàøûí ñàëäû àøàüÿ
Äåäè ãûç îíà êèì: åé ìÿðä, ýÿð4 ñÿí,
ßúÿá îëìóéà, êèì ùÿì ëàëö êÿðñÿí?5
Äåäè î íàçÿíèíÿ: åé íèêóôàë!6
Êèì îëìàç ïàäøàùëàð åë÷èñè ëàë!
__________
1
Éöêñÿê ñàðàéà
2
Àéà îõøàéàí
3
Ýöíÿø êèìè èøûãëû
4
ßýÿð
5
Êàðñàí
6
Õîøáÿõò
132
 Ìöëàãàò åòìÿäè, îë íàçÿíèíÿ,
Ãàéûòäû éåíÿ ñóëòàí ìÿúëèñèíÿ.
Äåäè ñóëòàí îíà: åé ÿùëö ùöììÿò!
Íåúÿ ýþðäöí, áèçÿ ñþéëÿ ùÿãèãÿò!
Äåäè ïÿñ Áóòÿìàì îë øÿùðèéàðÿ:
— Ýþç à÷ûá áàõìàäûì ìÿí îë íèýàðÿ.
Åøèòìèøÿì óëóëàðäàí íÿñèùÿò,
Ìÿíÿ àòàì äÿõè ãûëìûø âÿñèééÿò.
Ýþç à÷ûá áàõìà íàìÿùðÿì öçöíÿ,
Ãóëàã àñìà äÿõè áþùòàí ñþçöíÿ.
ßëèíè, äèëèíè ñÿí ñàõëà çèíùàð,
Éåòèðÿ êèìñÿéÿ íþãñàíó àçàð.
Äèëèí äþíäÿðìÿ, ñÿí ùÿð áèð éàìàíÿ,
Äèë óúóíäàí äöøÿð ùÿð êèì çèéàíÿ.
ßýÿð ýþç îëìàñà úàñóñè-èíôàã,
Êþíöë ìÿðäëÿðÿ îëìàçäû ìóøòàã.
ßëèí, äèëèí, ýþçöí, ùÿð êèìñÿ ñàõëàð,
Éÿãèíäèð ýþðìÿç îë àñèáó àçàð.
Åøèòäè áó ñþçö ÷öí îíäàí îë øàù,
Äåäè: òÿùñèí, îíà éöç áàðÿêàëëàù
Äåäè ïÿñ Áóòÿìàìÿ ãåéñÿðè-Ðóì,
Íèùàí ñèððèìè åòäèì ñÿíÿ ìÿëóì.
Ãûç àëìàüà áèçÿ ÷îõ ýÿëäè ãàñèä,
Íÿ èäè îíëàðà þëìÿê ìÿãàñèä.
Îëàðà åéëÿð èäèì, áåëÿ òÿêëèô,
Ýÿëèá îíëàð ìÿíÿ åéëÿðäè òÿðèô.
Åäÿðëÿðäè ÷ö òÿðèôè-çèéàäÿ,
Âåðÿðëÿðäè îíóí÷öí úàíè áàäÿ.
Êþíöë ìÿí ãöññÿ èëÿ äîëäóðóðäóì
Áó ñþçö ñþéëÿéÿíè þëäöðöðäöì.
Òÿÿññöô àðòûðàðäû ìÿíÿ áó äÿðä.
Äåäèëÿð êèì, ýþðöáäöð, îíó áèð ìÿðä,
ßýÿð ýþç à÷ìàéûá ýþðìÿçäè àíàí1,
Ùà÷àí òîðïàãëà îëóðäó éåêñàí?
Ñÿíè ýþðäöì ÷ö ìÿðäè áàäÿéàíÿò,
Ýÿëèáñÿí õåéð èøÿ, ãûëäûí èúàáÿò,
__________
1
Îíëàð

133
 Áó ýöí âåðäèì ìÿí Èëàíøàùÿ èãðàð,
Àïàð ìÿòëóáèíè, åé ìÿðäè-äèíäàð!
ßñàñö õåéìÿâö õÿðýàùö ôÿððàø,
Úàùàí, úÿìèééÿò, ãóë, ãàðàáàø1.
Ôöðàâàí ñèìö-çÿð, ëÿëö úàâàùèð,
Âÿçèðö õàúÿ, ôÿððàøö øàòèð2.
Êåúàâÿ è÷ðÿ ýèðäè îë ñÿìÿíáÿð,
Îëàðÿ ãîøäó ùÿì áöñéàð ëÿøýÿð.
Ãàìó ÿðêàíè-äþâëÿòäÿí ñÿðÿôðàç,
Ìöøÿððÿô åéëÿäè õóðñÿíäè ìöìòàç.
×àëûíäû òÿáëö êóñ øàäéàíÿ,
Ôÿðàãöë-áàë3, ùÿì îëäó ðÿâàíÿ.
Áèøàðÿò øàù Èëàíøàùÿ ýÿëäè
Þçö ãàðøû ÷ûõûá îë ìàùÿ ýÿëäè.
Áèëÿñèíúÿ òàìàì îë ìèð, ëÿøýÿð
Äåäèëÿð Áóòÿìàìÿ àôÿðèíëÿð!
Îíà âåðäè öíàíö4 èõòèéàðè,
Êè, êå÷ìÿç îíñóç îë áèð äÿì ãÿðàðè.
×ö îëäó Áóòÿìàìèí ãÿäðè ÿôçóí
Áó ìÿíèäÿí5 áóëàð îëäó úèýÿðõóí.
Äåäèëÿð: èñòÿäèê òÿäáèðö ÷àðÿ,
Ýöíöìöç áóíäàí èëÿ îëäó ãàðÿ.
Èêè êèìñÿ âàð èäè øàùÿ ùÿìäÿì6
Êè, øàùäàí àéðû îëìàç ëÿùçÿ áèð äÿì
Îëàðÿ éàëâàðûá ãûëäûëàð, èëùàù,
Äåäèëÿð: áèçÿ àõøàì îëäó ñÿáàù.
Áèçèì÷öí çàéå îëäó òèðÿ îâãàò,
Íÿ òÿäáèð åäÿëèì áèç ãàëìûøûã ìàò.
ßýÿð ñèç ãûëàñûç ÿëòàôö åùñàí,
Áèçèì ö÷öí îëóð áó ìöøêöë àñàí.
Äåäè îíëàð êèì, åé ÿðêàíè-äþâëÿò!
Áóéóðñóç ùÿð íÿ ãóëëóã úàíÿ ìèííÿò.
__________
1
Ãàðàâàø, ãóëëóã÷ó ãàäûí
2
Øàù ãóëëóã÷óñó
3
Ñàêèòëèêëÿ
4
Úèëîâ (áóðàäà èõòèéàð äåìÿêäèð)
5
Úÿùÿòäÿí
6
Éàõûí äîñò
134
 Äåäèëÿð: ñèç ùÿìèøÿ øàùÿ õèäìÿò
Ãûëûðñûç, ùÿð çàìàí êèì îëñà ôöðñÿò.
Ýÿëèá ñóëòàí åäÿíäÿ èñòèðàùÿò,
Èêèéèç áèð-áèðÿ åäèí ùåêàéÿò:
Êè, ùÿð êèìèí îëóðñà ÿñëè íàïàê,
Úàíûíäà ãîðõó îëìàç, îëà áèáàê1.
Êè, òÿðê åòìÿäè áó ñåâäàéè-õàìè.
Ýþð î íàìÿðäö áèêÿñ Áóòÿìàìè.
Îíà ùÿð âàõò ìöéÿññÿð îëà ôöðñÿò,
Ùÿðÿìäÿ åéëÿð èìèø îë õÿéàíÿò.
Ãàìó áèëèð áó ñþçö àøèêàðÿ,
Äåéÿí éîõäóð áó ñþçö øÿùðèéàðÿ.
Äåäè: áèëìÿç áóíó èíôàãè-úàñóñ,
Ôÿðàãÿò åéëÿð îë ðÿççàãè-ñàëóñ2.
Î ñàÿò êèì îë øàùè-úàùàíäàð,
ßýÿð êè, éàòìûø îëà éîõñà áèäàð,
Åøèòñÿ ñèçäÿí îë áó ýþôòö-ýóíè3
Àðàäàí ýþòöðÿð èøáó ÿäóíè.
Âÿçèðëÿð åòäèëÿð áåëÿ íÿñèùÿò,
Ïÿñ îíëàð äåäèëÿð êèì úàíÿ ìèííÿò.
Ïÿñ îíäàí ñîíðà ãóëëàð áèð-áèðèëÿí
Äàíûøóáàí ìÿýÿð åøèòäè ñóëòàí.
Ãóëàüûíà éåòèøäè áó ôÿñàíÿ,
Ìÿëèê äöøìöø îäà, äþíäö èëàíÿ.
Àúûãëàíäû îíà ÿë âåðäè ãåéðÿò,
×àüûðûá äåäè êèì: åé áèùÿìèééÿò,
Ãÿëÿò åòäèì ñÿíè ãûëäûì ñÿðÿôðàç,
Éîõ èìèø ñÿí òÿêè áÿäôåëö, êå÷áàç4
Ñÿí åé áèåòèáàðö áèäÿéàíÿò!
Ãûëûðñàí áèçèì èëÿ ñÿí õÿéàíÿò?
Äåäè ïÿñ Áóòÿìàì îë äÿì áÿñóëòàí,
Êè, øàùà, ãûë ÿäàëÿò, åéëÿ åùñàí.
Ìÿíÿ ñàáèò ÿýÿð îëñà õÿéàíÿò,
__________
1
Ãîðõóñóç
2
Éàëàí÷û
3
Äàíûøûã
4
Õÿéàíÿòêàð
135
 Ñÿí åéëÿ ìÿíÿ ÿíâàè1 ñèéàñÿò.
Ùÿçÿð ãûë, åòìÿ íàùÿã ÿìðö ôÿðìàí,
Êè, àõûð ãîðõóðàì îëàí ïÿøèìàí.
Ìÿíè êÿñ ãèéìÿ-ãèéìÿ, ïàðÿ-ïàðÿ,
Êè, èáðÿò îëà ùÿð áèåòèáàðÿ.
Ãÿáóë åòìÿäè ñóëòàí áó êÿëàìè,
Éåòèðäè ãÿòëÿ íàùÿã Áóòÿìàìè.
×ö íÿøè îëäó îíóí ãÿðãåéè-õóí2,
Àïàðäû ãóëëàð îíó åòäè ìÿäôóí3.
×ö îëäó Áóòÿìàì òîðïàüÿ âàñèë,
Âÿçèðëÿð ìöääÿàñû îëäó ùàñèë.
Îëàðà îëäó îë äÿì òîé âÿ áàéðàì,
Éàðàëàðû ñàüàëäû, áóëäó àðàì.
Âÿëè ãÿìäÿí ïÿðèøàí îëäó ñóëòàí,
Þçö þç ôåëèíÿ îëäó ïÿøèìàí.
Ìÿýÿð áèð ýåúÿ äóðäó ãÿùðö êèíäÿí,
Êå÷ÿð ãóëëàðûí ãÿñðè þíöíäÿí.
Äåäè áèð-áèðèíÿ îë èêè áÿäýö:4
Îëàðûí ýþçöíÿ ýÿëìÿçäè éóõó.
— Éàìàí åéëÿäèê îë ìèñêèíÿ áþùòàí,
Îíó íàùàã éåðÿ þëäöðäö ñóëòàí.
Åøèòäè äÿðçÿìàí, ÷àüûðäû ñóëòàí:
— Ìÿíÿ çàùèð åäèí áó ñèððè ïöíùàí.
Äåäèëÿð ãóëëàð îíà: êèì øÿùÿíøàù!
Âÿçèðëÿð åéëÿäè ÷öí áèçè ýöìðàù.
Áèçÿ åéëÿäèëÿð ÷îõ àõúà òÿñëèì,
Áó íþâ èëÿ áèçè áþùòàíà òÿëèì.
Âÿçèðëÿð îëäó áàèñ áó ôÿñàäÿ,
Ñèòÿì, çöëìö ñÿðèù, îë íàìóðàäÿ.
Ãûëûáàí øàù îíó, þëäöðäö íàùÿã
Äåéèëäè ñàùèáè-òÿãñèð ìöòëÿã.
Ýöìàíè-áÿääèð, áèëèðìèç àõèðè-êàð,
Îíóí ãàíè áèçè åéëÿð ýèðèôòàð.
__________
1
Ùÿð úöð
2
Ãàíà áóëàíìûø
3
Äÿôí åòìÿê; áàñäûðìàã
4
Áþùòàí÷û

136
 Îëàðäàí áó ñþçö åøèòäè ÷öí øàù,
Òÿùÿììöë åòäè, òà îëäó ñÿùÿðýàù.
Ñàáàù îëäó âÿçèðëÿðè ýÿòèðäè,
Ö÷öí äÿõè î äÿì ãÿòëÿ éåòèðäè.
Äóðóá, åâÿ ýåäèá îë ÿùëè-ùöììÿò,
Éåíÿ õàòöí èëÿ ãûëäû ìÿùÿááÿò.
Íÿ ö÷öí ìÿíèì èëÿ ñÿðýèðàíñÿí?1
Íÿäèð òÿãñèð áèëìÿì, íåéëÿäèì ìÿí?
Íÿ ÿë âåðäè ìÿíèì÷èí åé ñÿëàìÿò!
Îíóí÷öí åéëÿäè ñóëòàí, ùåêàéÿò.
Òÿìàìÿò ùÿð íÿ âàð äåäè ñÿðàñÿð,
Åøèòäè áó ñþçö îë ùóðè-ïåéêÿð.
Äåäè øàùÿ: áó ìÿíèäÿí2 îë àýàù,
Îëóáñàí ñÿí áó ýöí ÿëùÿìäöëèëëàù,
Øàùà ùÿì çàùèð îëìóøäóð ùÿãèãÿò,
Êè, ìÿíäÿ éîõ èìèø íþãñàíö ñèðÿò.
Áó ñþçäÿí îëäó àçöðäÿ3 ùÿì îë çÿí
Êþíöëäÿ îëäó ñóëòàí èëÿ äöøìÿí.
Îíà ìöñòîëè4 îëäó õèøì èëÿ ãÿùð,
Øàùûí àøûíà äàõèë åéëÿäè çÿùð.
Éåäè àøû ðÿâàí òàïøûðäû úàíè,
×ö þëäöðìöøäö íàùÿã Áóòÿìàìè.
Ãàëûá ëÿøýÿð, ãûëûá ôÿðéàä, ÿôãàí,
Ýÿòèðèá ãûëäûëàð òîðïàüÿ éåêñàí.
Ïÿñ îë õàòóí, ùÿìèøÿ çàðö ìÿéóñ,
Äåéÿðäÿ: åé äðèãà5 íÿíýö íàìóñ.
Ìÿíèì òþùìÿòëè àäûì ýåòäè áàäÿ,
Äèðèëèê èñòÿìÿì áóíäàí çèéàäÿ.
Ïÿøèìàíÿì, áó äèðèëèêäÿí, ïÿøèìàí,
Éàíûíäà âàð èäè áèð òèüè-áöððàí6.
Ãûíûíäàí ÷ÿêäè, þçöí ñàëäû öñòÿ,
__________
1
Àúûãëû
2
Ìÿñÿëÿäÿí, ùàäèñÿäÿí
3
Èíúèìèø
4
Ãàëèá ýÿëäè
5
ßôñóñ
6
Èòè áû÷àã
137
 Áóëàíäû ãàíäà îë ìÿúðóùö õÿñòÿ.
Ðÿâàí úàí åéëÿäè úàíàíÿ òÿñëèì,
Õÿáÿðäàð îëäó îë ÿðáàáè-òÿçèì.
Ýÿòèðèá ãûëäûëàð áàðÿñìè-ãàíóí5
ßðè ãÿáðè éàíûíäà îíó ìÿäôóí6.
Ôÿäàè, ÷ÿêìÿ ñÿí ÿíäóùö ãåéãó,
Ìóðàäÿ åòìÿéÿ7 áÿäõàùö, áÿäýó.
Õÿúèëäèð, ìöíôÿèëäèð8, ùÿð íÿ êèì âàð,
Îëóð þç ôåëèíÿ àõûð ýèðèôòàð.
Åøèò ñóëòàí, êÿìèíÿ Áÿõòèéàðÿì,
Ýöíàùûì éîõ, éÿãèí ìÿí ðÿñòêàðÿì
Ìÿíÿ ìöìêöí ÿýÿð éîõäóð õèëàñè,
Ñÿíÿ ùÿãã ÷ÿêäèðÿ àõûð ãèñàñè.
Òÿìàì åòäè ñþçöí îë íèêôÿðúàì,
Éåíÿ ýöí áàòäû îëäó âÿõòè-àõøàì.
Éåíÿ àïàðäûëàð íàëàíö ýèðéàí,
Ìöãÿééÿä îëäó ÿíäÿð êöíúè-çèíäàí.

ÄÎÃÃÓÇÓÍÚÓ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Éåíÿ ðóçè-íþùöí1 úöìëÿ âÿçèðàí

Ýÿëèáÿí ãûëäûëàð ôÿðéàäö ÿôãàí:
— ßëèíäÿí ïàäøàùèì, äàäö áèäàä,
Áàðè ñÿí åéëÿ áó áÿäáÿõòè àçàä!
Éåòèðèð áèð âÿñèëÿ, áèð áÿùàíÿ,
Ñÿíèí÷èí ñþéëÿð îë ùÿð ýöí ôÿñàíÿ.
Î áèð ôèòíÿ, äöðó2, çÿððàãö3, ñàëóñ
Ìÿýÿð éîõäóð ñÿíèí÷öí íÿíýö íàìóñ?
Ìÿýÿð éîõäóð ñÿíèí÷öí ÿãë èëÿ ùóø,
__________
1
Ãàéäà-ãàíóí èëÿ
2
Äÿôí
3
Åòìÿñèí
4
Êÿäÿðëèäèð
5
Äîããóçóíúó ýöí
6
Èêèöçëö
7
Ùèéëÿýÿð
138
 Òÿãàôöë áèðëÿ ñóëòàí îëäó õàìóø.
Âÿçèðëÿð ùàìûñû äóðäó àéàüÿ,
Éûüûëäûëàð ùÿðÿì îë ýöíäÿ áàüÿ.
Ïÿñ îë äÿì éàçäûëàð õàòóíÿ ÿðçÿ,
Êè, ãåéðÿò úàíûìûçà ñàëäû ëÿðçÿ4.
Êè, áèð áÿäáÿõò, áèð áÿäôåë øåéäà,
Ñÿíè ãûëäû ÿúÿá áÿäíàìö ðöñâà.
Îíó þëäöðìÿéÿ ñóëòàí òÿãàôöë,
Ãûëûð, ñàí ÿãëèíè õîø åòäè çàéèë.
Íåúÿ êèì þëìÿéèáäèð, îë úàâàíìÿðý,
Ñèçÿ éàìàí äåéÿð, õÿëã åéëÿìÿç òÿðê.
ßýÿð äèëäÿí ñàëà åéëÿðñÿ õàìóø,
Õÿëàéèã áó ñþçö åéëÿð ôÿðàìóø.
Òÿãàôöë åòìÿ ýÿë ñÿí ñÿéè-áöñéàð,
Øàùà áèð ëÿùçÿ ãûë òÿêèäö òÿêðàð.
Äåéÿñÿí ðÿô îëóð äèëäÿí ýöìàíè,
Êè, øàéÿä þëäöðÿ áó íàñÿçàíè.
Äåìÿêäÿí áó ñþçö õÿëã îëà õàìóø,
Åäÿëÿð áó ñþçö ìöòëÿã ôÿðàìóø.
Áó ñþçäÿí ìöòòÿëå îëäó ÷ö õàòóí,
Ìöøÿââÿø-õàòûð îëäó, ÷öí äèýÿðýóí.
Äèâàíäàí ÷óí ãàéûòäû, ýÿëäè ñóëòàí,
Éàíûíà ýÿëäè îë õàòóí ýèðéàí.
Äåäè ñóëòàí: — Îëóáñàí, íåéøÿ äèëýèð?
Äåäè õàòóí: êè, åé øàùè-úàùàíýèð!
Äÿõè éîõ ìÿíäÿ òàãÿò, ñÿáðö àðàì,
Úàùàíäà îëìóøàì ðöñâàéö áÿäíàì.
Áóýöí þëäöðìÿñèí ýÿð Áÿõòèéàðè,
Àðàäàí ñàëìàñûí îë íàáèêàðè.
Éåòèðìÿñÿí äèëÿéèì, åùòèéàúûì,
Þçöìö þëäöðÿðÿì, éîõ ÿëàúûì.
Òÿÿððöçýóíÿ ñþçëÿð äåäè þâðÿò,
Éåíÿ ñóëòàíÿ ãàëèá îëäó ãåéðÿò.
Àúûãëàíäû, éåíÿ áóéóðäó ñóëòàí
Ýÿòèðäèëÿð îíó èôòàíö õèçàí
__________
1
Òèòðÿòìÿ

139
 Äåäè ñóëòàí îíà: åé äóíè-áÿäòÿð!
Þëöì îëäó ñÿíÿ àõûð ìöãÿððÿð.
Ùÿãèãÿòñèç, ùÿéàñûç, áèâÿôà, øóì,
Ùÿðÿìäÿí åéëÿäèì òÿùãèãö ìÿëóì.
Ìÿíÿ èõáàð ãûëäû ÷öí øÿùàäÿò,
Êè, ñÿíäÿ âàðìûø ìåéëè õÿéàíÿò.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè, ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-àäèë!

Åøèòìÿç ãþâëè-çÿí1 êèì îëñà àãèë!
Ùÿçÿð ãûë, ìÿí þëöìäÿí ÷ÿêìÿçÿì áàê,
Âÿëè, þâðÿòäÿ îëìàç ÿãëö èäðàê!
Ùÿìèøÿ þâðÿò åéëÿð ìÿêðö ùèéëÿ,
Îëóð ùÿð ôèòíÿ þâðÿòäÿí âÿñèëÿ.
Íåúÿ þâðÿò êè, åòäè ìÿêð ùÿì ôÿíä,
Þç îüëóí âåðäè ãÿòëÿ åé õóäàâÿíä!
Äåéÿð äàèì, ñÿëàìÿò îëà úàíè,
Äÿõè ôÿðã åéëÿìÿç éàõøû-éàìàíè.
Þçö þç îüëóíà ÷öí åòäè áþùòàí,
Ùà÷àí þâðÿòäÿ îëóð ÿãëö èìàí?
Êèì èäè? — Ñþéëÿäè ñóëòàí. — Î, þâðÿò?
Þçö þç îüëóíà åéëÿäè òþùìÿò?

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙ
ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé õàíè-õàãàí!

ßëèíäÿ äàèì îëñóí ùþêìö ôÿðìàí!
Âàð èäè áèð ìöÿççÿì ïàäøàùè,
Áÿøÿùðè-Ìèñð îíóí ùÿì òÿõòèýàùè.
Ôÿðàãÿò ìöòòÿññèë, õîøíóäö åéìÿí,
__________
1
Ãàäûí ñþçö

140
 Éîõ èäè ùå÷ òÿðÿôäÿí îíà äöøìÿí.
Ãàéûðìàçäû ãîøóí îë ìÿðäè-áèáàê1,
Ìÿâàúèá âåðìÿéèá, åéëÿðäè èìñàê2.
Íÿ áèð ãàíóí, íÿ áèð äÿôòÿð, íÿ äèâàí.
Ðÿèééÿò ìöçòÿðèá, ëÿøýÿð ïÿðèøàí.
Âàð èäè ïàäøàùûí áèð âÿçèðè,
Ùöíÿðìÿðäö ñöõÿíäàí, ìÿðäè-ïèðè!
Ãÿáóë åéëÿð íÿ êèì ñþéëÿðäè îë ïèð,
Áó ùàëÿ åéëÿäè îë ïèð òÿãäèð.
Ýÿðÿêäèð âàð îëà ñóëòàíÿ ôÿðçÿíä,
Êè, øàéÿä îë îëà áóíäàí õèðÿäìÿíä.
Ùÿðÿìäÿ âàð èäè áèð íå÷ÿ þâðÿò.
Úÿìèëÿ, ñàùèáè-íàìóñö èñìÿò.
Öçö ýöëáÿðý òÿê øÿêêÿð äîäàüû,
Âÿëàêèí îíëàðûí îëìàç óøàüû.
Ýÿëèá øàù éàíûíà îë ìÿðäè-ùöøéàð3,
Äåäè: ñóëòàíè-Ðóìóí áèð ãûçû âàð.
Úÿìàëè äèëôÿðèáö ùöñíè çèáà,
Äîäàüû ôèëìÿñÿë4, ýöëáÿðýè-ðÿíà,
Ñÿùè ãÿääö ñÿìÿíáóéö ñÿìÿíáÿð,
Ïÿðèòÿëÿò, áÿåéíè5 ùóðè-ïåéêÿð.
ßýÿð ýþðñÿ úÿìàëèí ùóðö, ãûëìàí,
Îëóð ïÿðâàíÿ òÿê ñÿðýÿøòÿ, ùåéðàí,
Ìöáàðÿê òÿëÿòö ôÿðõÿíäÿ6 ÿõòÿð,
Úÿìàëè-ïÿðòþâöíäÿí7 õàíÿ ÿíâÿð.
Çèéàäÿ åéëÿäè îñàôö8 òÿðèô,
Ïÿñ îíäàí åéëÿäè ñóëòàíÿ òÿêëèô:
Ýÿðÿê ñóëòàí àëà îë ùóðèçàäè9,
Ùÿããÿ áàüëàéà ñèäãè, åòèãàäè,
__________
1
Ãîðõóñóç êèøè
2
Ãÿíàÿò
3
Àéûã êèøè
4
Ìèñàë ö÷öí
5
Ëàï
6
Õîøáÿõò
7
Èøûãëû öçöíäÿí
8
Âÿñô-òÿðèô
9
Ìÿëÿê áàëàñûíû
141
 Ìÿýÿð ùàñèë îëà îíäàí áèð îüëàí,
Êè, ñÿíäÿí ñîí îëà öììèäè õÿëãàí.
Áó ñþç îëäó ãÿáóëè-òÿáè-ñóëòàí,
Ìöøÿððÿô õàòûð îëäó, øàäó õÿíäàí.
Âÿçèð àëäû ÿëÿ ÷öí òÿðùè-õàìÿ,
Ðÿâàí ñóëòàíè-Ðóìÿ éàçäû íàìÿ.
Òàìàì îëäó ìÿòàö áàðèõàíÿ
Ýþòöðöá åë÷è ïÿñ îëäó ðÿâàíÿ.
Éåòèøäè, åéëÿäè ÷öí îë äèéàðÿ,
×ÿêèëäè ïèøêÿøëÿð øÿùðèéàðÿ.
Ãûëûá ùþðìÿò, òÿâàçþ1, ãåéñÿðè-Ðóì,
Ýÿëèáäèð íÿ ö÷öí åéëÿäè ìÿëóì.
Ìÿùÿááÿò åòäè ÷îõ îë ùÿääÿí ÿôçóí,
Úàâàáè-íàìÿ éàçäû èøáó ìÿçìóí:
— Áèçÿ òÿðñà äåéÿðëÿð, ñèç ìöñÿëìàí,
Äþíöá äèíäÿí ÿýÿð îëà ïÿøèìàí,
Éàõóá ìÿñùÿô2, áåëÿ áàüëàéà çöííàð3,
Ñÿí îë òÿðñà, ÿýÿð ýÿëìÿç ñÿíÿ àð.
Ãÿáóë ýÿð åéëÿñÿí, áó äèíö ìèëëÿò,
Âåðÿðÿì ãûçûìû ìÿí, úàíÿ ìèííÿò.
Áó ñþçö ýÿð ãÿáóë åòìÿç áÿðàäÿð,
Éÿãèí áèë êèì, áó èø îëìàç ìöéÿññÿð.
Ãàéûòäû åë÷èëÿð ìÿùçóíö ãÿìýèí,
Ýÿòèðäèëÿð øàùÿ íàìÿ úàâàáûí.
Áóéóðäó à÷äûëàð ýÿíúö õÿçèíÿ,
Íå÷ÿ èëëèê ìÿâàúèá ùÿð áèðèíÿ.
Áþëöøäöðäö ãàéûðäû ëÿøýÿðèí øàù,
Ãàìó ñÿðùÿää, âèëàéÿò, îëäó àýàù.
Éûüûëäû ùÿð òÿðÿôäÿí õÿëã áöñéàð,
Ðÿâàíÿ îëäó ïÿñ ñóëòàíö ñÿðäàð.
Éàâóã ÷öí éåòäèëÿð îë ìÿðçö áóìÿ4,
Õÿáÿð ýÿëäè ðÿâàí ñóëòàíè-Ðóìÿ.
Äþéöëäö òÿáë áà êóñö íÿüàðÿ,
__________
1
Êàôÿð
2
Ãóðàí
3
Êàôÿðëÿðÿ ìÿõñóñ ãóðøàã
4
Þëêÿíèí ìÿðçè, ñÿðùÿäè

142
 Éûüûëäû úÿì òÿðñà áèøöìàðÿ1,
Áÿðàáÿð äóðäó òÿðñàâö ìöñÿëìàí.
Ýþéÿ éåòäè õðóøö àùö ÿôãàí.
×ö îëäó öçáÿöç, êàïëàí èëÿ øèð,
Ùàìó ÿëäÿ ñèíàíö2 íèçÿ, øÿìøèð.
Ãóáàðè-òèðÿäÿí3 õóðøèäè-òàáàí,
Ñàíàñàí ÿáð4 è÷èíäÿ îëäó ïöíùàí,
Ãàðûøäû áèð-áèðÿ ëÿøýÿð òÿìàìÿí.
Ñàíàñàí ãîïäó ãîâüàéè-ãèéàìÿò,
Áóëàðà ïÿñ à÷ûëäû ÷åøìåéè-õóí,
Ãûçûë ãàí èëÿ ìåéäàí îëäó ýöëýóí.
Ìöñÿëìàí ýöúëö, òÿðñà îëäó ìÿüëóá,
Áàñûëäû îë çàìàí ìÿúðóùè-ìÿüëóá.
Øÿùè-Ðóì îëäó ÷öí ìÿúðóùö õÿñòÿ,
Ýÿòèðäèëÿð ìöãÿééÿä äÿñò-áÿñòÿ.
Øÿùàäÿò ýÿòèðèá îëäó ìöñÿëìàí,
Íÿñèá îäó îíà èñëàìö èìàí.
Ãûçûí èãðàðûíû ÷öí àëäû îë øàù,
Äåéèëäè î ãûçûí ùàëûíäàí àýàù.
Âÿëè ãûçäàí åøèò ñÿí áèð ùåêàéÿò,
Áó ìÿçìóí åéëÿìèø ðàâè ðÿâàéÿò:
Êè, áóíäàí èðÿëè áèð íå÷ÿ èëëÿð,
Ãàìó ÿðêàíè-äþâëÿò ùÿì áèëèðëÿð.
Ìÿýÿð ñóëòàíÿ ãîâì5 èäè áèð îüëàí,
Îíà âåðìèø èäè ãûçûíû ñóëòàí.
Ðçà âåðäè, íèýàù åéëÿäè ãàçè,
Ïÿøèìàí îëäó ÷öí, îëìàäè ðàçè.
×ö ìöíêÿð îëäó6, ýÿòèðäè áÿùàíÿ,
Úàâàá åéëÿäè ïÿñ îë íîâúÿâàíÿ.
Äÿìàãè õöøê îëóá, îüëàí ìöêÿääÿð,
Ìÿýÿð áèð ýöí âöñàë îëäó ìöéÿññÿð.
__________
1
Ñàéñûç
2
Éàðàã
3
Ãàðàíëûã òîçóíäàí
4
Áóëóò
5
Ãîùóì
6
Ñþçöíäÿí äþíäö

143
 Áèð àðà ýÿëäè èêè éàðè-úàíè,
Ñàíàñàí ýþðäö áöëáöë ýöëöñòàíè.
Áèð àðà ýÿëäè îë ãûç, ùÿì îüëàí,
Îëàðäàí çàéèë îëäó ÿãëö èìàí.
Ãûçûí ýåòäè ÿëèíäÿí èõòèéàðè,
Êÿñèëäè îüëàíûí ñÿáðö ãÿðàðè.
Àðàäà éîõ ðÿãèáö ñÿý òÿáèÿò1,
Ìöéÿññÿð âÿñëè úàíàí, úàéè õÿëâÿò.
Úàíà øÿùâÿò îäó ñàëäû ùÿðàðÿò,
Ýþòöðäö ãûçäàí îë ìåùðè-áÿêàðÿò,
Óøàüà ãàëäû îë äÿì äöõòÿðè-øàù,
Áó ùàëÿ îëìàäû ùå÷ êèìñÿ àýàù,
×ö îëäó ùàìèëÿ, äöøäö ýöìàíÿ,
Éåòèøäè äàéÿ îë ñèððè-íèùàíÿ,
Äåäè ïÿñ äàéÿéÿ îë ñÿðýöçÿøòèí,
Äåäè ïÿñ äàéÿ îíà: îëìà ãÿìýèí!
Ïÿðèøàí îëìà, ìÿùçóí, àüçû àúû,
Ìÿí îíà åéëÿðÿì éàõøû ÿëàúû.
Áèëèðäè íåúÿ ãûëà îíà äÿðìàí,
Îíóí óøàüûíà îëìàäû íþãñàí.
Ùÿìèøÿ äàéÿ èäè ùÿìíèøèíè,
Ðÿàéÿò åéëÿéÿí îë íàçÿíèíè.
×ö îíäà ùàìèëÿ îëìóøäó äàéÿ,
Òÿñÿëëè âåðäè î ìÿùëëèãàéÿ.
Áó ñèððÿ îëìàäû êèìñÿ õÿáÿðäàð,
Ãÿçàðà ÷öí éåòèøäè âÿäåéè-êàð,
Âöúóäÿ ýÿëäè îë ãûçäàí áèð îüëàí,
Íÿ îüëàí, áÿëêÿ áèð õóðøèäè-òàáàí,
Ïÿñ îë îüëàíû äàéÿ åòäè ïöíùàí,
Ýþðöí îë äÿðäÿ íåúÿ åòäè äÿðìàí?
Þçö ùÿì äîüäó áèð ãûç àøèêàðÿ,
Äåäè áóäóð ìÿíÿ òÿäáèðö ÷àðÿ!
Ãûçû þëäöðäö äÿðäÿì, åòäè ïöíùàí,
Ãûç ÿâÿçèíÿ ãàëäû îíà îüëàí,
Ãûçûí éåðèíÿ îüëàíû òÿñÿððöô,
Ãûëûáàí, ÷ÿêìÿäè àùö òÿÿññöô.
__________
1
Èò õàñèééÿòëè äöøìÿí
144
 Áó ôèêð èëÿ áó ôèòíÿ îëäó ïàìàë.
Íåúÿäèð äóéìàäû êèìñÿ áó ÿùâàë,
Îíó áÿñëÿäè, éåòèðäè êÿìàëÿ,
Áîéó áÿíçÿðäè áèð íþâðÿñ íÿùàëÿ1
Ãàøû éàé, êèðïèéè îõ, ýþçö úÿëëàä,
Ýþðÿí êèìñÿ öçöí, ãÿìäÿí îëóð øàä.
Äèøè äöðð, ëÿáëÿðè ëÿëè-Áÿäÿõøàí,
Äèëè áöëáöë, ñþçö éàüóòö ìÿðúàí.
Âÿúèùÿ2 ãàáèë, ìÿòáóö3 ìÿãáóë,
Çÿðèôö ïàê, äàíèøìÿíäö ìÿãóë,
×ö àëè õÿëã è÷èíäÿ îëäó ìÿøùóð,
Äåéÿðëÿð Äàéÿ îüëó îíà ìÿøùóð.
×ö øàùè-Ðóì Ìèñðÿ âåðäè ãûçè,
Îíóíëà ýåòäè äàéÿ, ùÿì êÿíèçè.
Äåäè: åé ìåùðèáàí, úàíñóç4 äàéÿ!
ßëàú åéëÿ áó äÿðäè-áèäÿâàéÿ.
Éåíÿ ìÿêð åéëÿéöáÿí ãûëäû äÿðìàí,
Êè, áèêð îëìàäûüûí áèëìÿäè ñóëòàí.
Òÿñÿððöô åéëÿäè îë ýöëöçàðè,
Éîõ èäè îíñóçóí áèð äÿì ãÿðàðè.
ßýÿð ÷è îíó ÷îõ èñòÿðäè ñóëòàí,
Âÿëè ýåòìÿçäè éàíûíäàí îüëàí.
Ìÿýÿð áèð ýöí ùÿðÿìäÿ äåäè ñóëòàí,
Ýÿðÿêäèð áèçÿ áèð ïàêèçÿ îüëàí.
Âÿúèùö çèðÿêö ñàùèá ôÿðàñÿò
Îëà ùÿì ñöôðÿ÷è, ùÿì ïèøõèäìÿò5.
Äåäè õàòóí áàáàìûí áèð ãóëó âàð,
Âÿúèùö ãàáèëö ìîâçóíó6, ùÿìâàð.
Äåäèéè, åòäèéè òÿáÿ ìöâàôèã,
Áó èøäÿí éîõäóð îíà ãåéðè ëàéèã.
Éàðàøûð ãûëàñàí ùÿð ÿìðÿ ìÿìóð,
Äåéÿðëÿð Äàéÿ îüëó, îíà ìÿøùóð.
__________
1
Úàâàí àüàú
2
Ýþçÿë
3
Õîøà ýÿëÿí
4
Úàí éàíäûðàí, ãàéüûêåø
5
Ãóëëóã÷ó
6
Ùÿð úÿùÿòäÿí äöçýöí

145
 Áó òÿãðèá åéëÿð îë ñÿðõåéëè-õóáàí4,
Äåäè áó ñþçö, ÷öí åøèòäè ñóëòàí,
Éàçûá íàìÿ, îíà ýþíäÿðäè ãàñèä,
×ö ìÿëóì îëäó ìÿòëóáö ìÿãàñèä,
Ýÿòèðèá ãàñèä îë ñóëòàí-ïÿñÿíäè,
Ýþðöá ñóëòàí îíó úàíäàí áÿéÿíäè.
Áóéóðäó õèäìÿò îë äàðöë-èìàðÿ,
Éåòèðäè éåðèíÿ ùÿñáöë-èøàðÿ5.
Îíà øÿù åéëÿäè åçàçö ùþðìÿò,
Ùÿì îëäó ñöôðÿ÷è, ùÿì ïèøõèäìÿò,
Ãûëûðäû õèäìÿò îë áèð âÿúù, êèì øàù,
Äåéÿðäè ùÿðäÿì îíà: áàðàêàëëàù!
Âÿëàêèí ùå÷ îëìàçäû ìöéÿññÿð,
Îíó áèðäÿí ýþðÿ îë ùöðè-ïåéêÿð,
Ìÿýÿð áèð ýöí, ãÿçàðà îëäó õÿëâÿò,
Îíó ýþðìÿéÿ õàòóí áóëäó ôöðñÿò.
Ýþðöá õÿëâÿòäÿ îíó, éàíäû úàíû,
Áÿäÿíäÿ øþâãèëÿ ãàéíàäû ãàíû.
×ö ìÿùçóç1 îëäó îüëàíûí ñþçöíäÿí,
Ãóúóá áîéíóí, îíóí þïäö öçöíäÿí,
Âÿëè äþíäÿðäè öçöí, ãà÷äû îüëàí,
ßëèíäÿí ãóðòóëóá îëäó ýèðèçàí.
Âÿëè áèð õàúÿ ýþðäö îíó íàýàù,
Ïÿøèìàí îëäó õàòóí, åéëÿäè àù!
Äåäè: — Ýþðöí íÿ èø ýÿëäè áàøûìà.,
Íåúÿ ìÿí àüó ãàòäû þç àøûìà!
Áó ñþçö ýÿð äåñÿ ñóëòàíÿ èçùàð,
Ãûëûì àñàí èøèì îëìóéà äöøâàð2,
Ýÿëèá ñóëòàíÿ åòäè äàäö áèäàä,
Áó ýöí ýþð áó ãóëàìè-øóõö øÿééàä3
Óçàòäû ÿë ìÿíÿ áÿäÿùëö êöñòàõ,
Îíó ñÿí åéëÿ ýÿð, ñóðàõ-ñóðàõ4,
__________
1
Ñàðàé ãóëëóã÷óñó
2
Áèð èøàðÿ èëÿ
3
Õîøëàíäû, ùÿçç àëäû
4
×ÿòèí
5
Ñåâýèëè
6
Äåøèê-äåøèê

146
 Áóéóðäó øàù îë äÿì ýÿëäè îüëàí,
Âöúóäè ãåéðÿòèíäÿí îëäó ëÿðçàí.
Øÿùà! Éîõäóð ìÿíèì ìöòëÿã ýöíàùèì,
Áó ìÿíèäÿí ìÿíèì âàðäûð ýöâàùèì1.
Äåäè: êèìäèð ýöâàùèí? Äåäè: Õàúÿ!
Äåäè: ùÿì Õàúÿéÿ, ýþðìöøäö íåúÿ;
Êè, øàùà áèýöíàùäûð èøáó îüëàí,
Ðÿâà ýþðìÿ îíà àçàðö íþãñàí.
Îë þâðÿò, åéëÿäè îüëàíÿ òÿêëèô,
Ïÿñ îüëàí âåðäè îë òÿñäèãÿ òÿùãèã.
ßëèíäÿí ãóðòóëóá îëäó ýèðèçàí,
Áó ñþçö Õàúÿäÿí åøèòäè ñóëòàí.
Àúûãëàíäû, ãÿçÿáëÿíäè áó ñþçäÿí,
Ïÿñ îë õàòóíè ñóëòàí ñàëäû ýþçäÿí.
Õÿéàëö ôèêð åäèá äöøäö ýöìàíÿ,
Ýöìàíäàí ðÿíýè äþíäö çÿôÿðàíÿ.
Àòà åâèíäÿ èêÿí áó ãûç, îüëàí,
Âàð èìèø èêèñè áèð-áèðÿ õàùàí,
Ìÿýÿð îüëàí àëûá ýÿëìèø ýöëàáè
Ýþòöðìöø îëà îë ãûçäàí ùèúàáè.
Òóòóëäó ÷öíêè äóñòàã îëäó îüëàí,
Ìöãÿððÿð îëäó îíà áÿíäö çèíäàí.
×ö ìÿøùóð îëäó õÿëãÿ áó ùåêàéÿò,
Éåíÿ õàòóí øàùÿ ãûëäû èøàðÿò:
Ìÿíè èøáó ãóëàìè-áÿäñÿðÿíúàì2,
Úàùàíäà åéëÿäè ðöñâàéö áÿäíàì.
Áóíó þëäöð êè, íþãñàí îëäó ñèðÿò.
ßýÿð âàðäûð ñÿíèí úàíûíäà ãåéðÿò,
ßýÿð ñÿí åéëÿñÿí áó èøäÿ òÿãñèð,
Þçöìö þëäöðÿðÿì, éîõ þçýÿ òÿäáèð.
Ìÿíèì íàìóñóìó îë âåðäè áàäÿ,
Äèðè ãîéìà îíó áóíäàí çèéàäÿ.
Äåäè þâðÿò ÷ö øàùÿ áó êÿëàìè;
Úàüûðäû øàù ïÿñ îë äÿì ãóëàìè
Äåäè: åé ãóë, àïàð ÿíäÿð íèùàíè,
__________
1
Øàùèä
2
Õàèí ôèêèðëè

147
 Êÿñèá áàøûí ñÿí þëäöð áó úàâàíè.
Äåäè: ùåéô îëà, áó õóðøèäè-òàáàí,
Îëà íàùàã éåðÿ òîðïàüà éåêñàí.
Íåúÿ ìÿí þëäöðöì áó áèýöíàùè?
Áóíóí ÿëáÿòòÿ éåðäÿ ãàëìàç àùè.
Ìöíàñèá éåðäÿ îíó ãûëäû ïöíùàí,
Ðÿàéÿò åéëÿð èäè ÿçäèëö úàí.
Âÿëè êþíëöíäÿ ãàëäè øàùÿ êèíÿ,
Äåéèëäè ìöëòÿôèò îë íàçÿíèíÿ.
Áó èäè ìöòòÿñèë ôèêðö õÿéàëäàí,
Íîëà îëàéäû áèð ñàùèá êÿìàëäàí;
Õÿáÿðäàð îëà îë éàõøû éàìàíäàí,
×ûõàðàéäû ìÿíè øÿêêö ýöìàíäàí.
Þçöíäÿí áèð õÿáÿð îëñàéäû òÿùãèã,
Áèëåéäèì áèýöìàí, áÿð ùÿñáö òÿñäèã
Êèì îë þâðÿò äöðÿð, ñàùèá õÿéàíÿò,
Ãûëàéäûì îíà èéçàâö1 ÿùàíÿò2.
— Íþøöí ãÿìíàêñÿí åé øàùè-õóáàí?3
Ìÿýÿð êèì ñÿíäÿ éîõäóð ìåéëè ñóëòàí?
Äåäè õàòóí: îëóì ìÿí íåúÿ õöððÿì,
Ìÿíè ýþçäÿí ñàëûáäûð øàùè-àëÿì.
Þçöìäÿ áèëìÿçÿì ùå÷ ýóíÿ òÿãñèð,
Íÿäèð áèëìÿì áó äÿðäÿ ÷àðÿ òÿäáèð.
Äåäè äàéÿ: åëÿ ñÿí äÿðäèí èçùàð,
Îíà ìÿí åéëÿðÿì äÿðìàíö òèìàð4.
Äåäè õàòóí êè, åé äàéÿ åøèò ñÿí!
Äåéÿ áèëìÿì áó äÿðäè êèìñÿéÿ ìÿí.
Áèëèðÿì ìÿí áó äÿðäÿ éîõäóð äÿðìàí,
Ýÿðÿê åøèòìÿéÿ5 áó ðÿìçè ñóëòàí.
Äåäè ïÿñ äàéÿ: åé ùóðè-ïÿðèâàð6,
Îëóð ùÿð äÿðäÿ áèð äÿðìàíö òèìàð.
__________
1
ßçèééÿò âåðìÿê, úÿçàëàíäûðìàã
2
Åòèáàðäàí ñàëìàã
3
Ýþçÿëëÿð ïàäøàùû
4
Éàðäûìà åùòèéàúû îëàí àäàìà êþìÿê åòìÿê
5
Åøèòìÿñèí
6
Ìÿëÿéÿ îõøàéàí

148
 Íÿ äÿðäèí âàð èñÿ äàíàéÿ1 ñþéëÿ,
Äåìÿ íàäàíÿ; îíäàí èáðÿò åéëÿ.
— Ýÿë åé õàòóí, åøèò ìÿíäÿí áó ýöí ïÿíä;
Ñÿíèí÷èí åéëÿéèì ìÿí éàä ñþéêÿíä2
Äåìÿéèì êèìñÿéÿ áó ñèððè-ðàçè,
Èøèíÿ îëàéûì ìÿí êàðñàçè3.
ßëèíÿ ìÿñùÿô àëäû, è÷äè ñîêÿíä,
Òÿñÿëëè òàïäû îë õàòóíè-äèëáÿíä.
Äåäè ïÿñ äàéÿéÿ îë ùóðèïåéêÿð,
Éàìàí-éàõøû, òàìàì ùàëèí ñÿðàñÿð.
Äåäè äàéÿ êè: ñÿíäÿ éîõäóð òÿãñèð,
Äåéèë õàëè èøèí ÿçùþêìö òÿãäèð.
Àòàí âåðìèø ñÿíè áèð íþâúÿâàíÿ,
Ìöâàôèã øÿðö, ãàíóíè-çÿìàíÿ.
Ñÿíèí ùÿì âàð èìèø áèð çþâúè-ìàçè4,
Ñÿíèí÷èí åéëÿìèø ùÿì ÿãä ãàçè.
×ö îíäàí ùàñèë îëìóøäóð áó îüëàí,
Ìÿýÿð áèëìÿçìèäèð áó ùàëè ñóëòàí?
ßýÿð î áèëÿ áó ðàçö-íèùàíè,
Ñÿíÿ òÿëèì åäèá ìÿêðè-çÿíàíè.
Ýåúÿ ñÿí þçöíö ñàëýÿë éóõóéÿ,
Äèëèí úàðè îëà áó ýþôòöýóéÿ.
Äåìèøëÿð äîüðóäóð, äîüðó ÿéèëìÿç,
ßýÿð äîüðó èëÿ ÿéðè, äîüðó ýÿëìÿç.
Äåýÿë ñÿí ñÿðýöçÿøòè-ùàëè-ãèññÿ5
Òàìàì îëà éÿãèí ÿíäóùö ãöññÿ.
×ö âåðäè õàòóíÿ îë äÿì áó ïÿíäè
Áó ïÿíäè äàéÿäÿí õàòóí áÿéÿíäè.
Äóðóá ñóëòàí éàíûíà ýÿëäè äàéÿ,
Ýþòöðöá ÿë, øöðó åòäè äóàéÿ.
Êè, åé øàùè-úàùàí, ñóëòàíè-àëÿì!
Ùÿìèøÿ îëàñàí ñÿí øàäö õöððÿì!
__________
1
Àüûëëû àäàì
2
Àíä è÷ìÿê
3
Éàðäûì ýþñòÿðìÿê
4
Êå÷ìèø ÿð
5
Áàøûíà ýÿëìèø ùàäèñÿíè

149
 Åøèòìèøÿì êè, åé øàùè-úàùàí ñÿí,
Áÿãàéÿò õàòóí èëÿ äèëýèðàíñàí.
Äåäè: åé äàéÿ, îíäàí ñÿðýèðàíàì1,
Îíóí÷öí êè, ìÿí îíäàí áÿäýöìàíÿì.
Úàùàíäà âåðäè áàäÿ íÿíýö íàìè,
Îíóí óúóíäàí þëäöðäöì ãóëàìè.
Éÿãèí áèëìÿì, âÿëè äöøäöì ýöìàíÿ,
Êè, áþéëÿ èìèø î êå÷ìèø çÿìàíÿ.
Ãûëûðàì îë ãÿäÿð ñÿáðö òÿùÿììöë,
Áó èøÿ òà éÿãèíèì îëà ùàñèë.
Íÿ ñàÿò êèì, éÿãèí åòäèì ýöìàíè,
Âóðóá îíà áó òèüè úàíñèòàíè2
Äåäè: äàéÿ, êèì åé øàùè-úàùàíýèð!
Îíóí ÷öí ãûëìûøàì áèð ôèêðö òÿäáèð.
Ãóëàã àñ, áó ñþçö ìÿíäÿí åøèò ñÿí,
Ýåúÿ éóõóäà îëà ÷öíêè îë çÿí,
Ãîé îíóí êþêñöíÿ áèð ïÿðè-ùöäùöä3,
Äöøèíäÿ4 ñèððè ðàçèí äåéÿ ëàáöä.
Äåéÿð áèøÿêê òàìàì îë ñÿðýöçÿøòèí,
Ùÿãèãÿò ñÿíÿ çàùèð îëà éÿãèí.
×ûõàñàí îë çàìàí øÿêêö ýöìàíäàí,
Õÿáÿðäàð îëàñàí éàõøû-éàìàíäàí.
Ýåúÿ éàòìûø èêÿí î ìàùè-ðöõñàð,
Ýþçö éóõóäà, ÿììà êþíëö áèäàð.
Ýÿëèá ñóëòàí êþíöëäÿ áóüçó5 êèíÿ,
Ãîéóá îë ïÿðè îíóí ñèíÿñèíÿ,
Ãóëàã àñäû îíóí êþôòàðèíÿ øàù,
Åøèòäè éóõóäà ñþéëÿðäè îë ìàù,
Íÿ êèì êå÷ìèø áàøûíäàí ñèððè ïöíùàí,
Äåäè áèð-áèð îíó åøèòäè ñóëòàí.
“×ö âåðäèì ãÿòëÿ ìÿí ôÿðçÿíäè äèëáÿíä,
Êè, ìÿíäÿí áÿäýöìàí îëìà õóäàâÿíä!
__________
1
Íèýàðàí
2
Úàí àëàí áû÷àã
3
Øàíàáóááó òöêö
4
Éóõóñóíäà
5
ßäàâÿò, êèí

150
 Îíóí÷öí þëöìÿ âåðäèì ìÿí îüëàí,
Êè, ìÿíäÿí áÿäýöìàí îëìàéà ñóëòàí.
Îüóë ýåòäè ÿëèìäÿí, ãàëìûøàì çàð,
ßúàéèá ìþùíÿòÿ îëäóì ýèðèôòàð,
ßýÿð ýåòäè îüóë, ÷ÿêìÿì íÿäàìÿò,
Ùÿìèøÿ ñàü îëà ñóëòàí ñÿëàìÿò!”.
×àüûðûá îë éóõóäàí ãûëäû àýàù,
Åøèòäè ñÿðýöçÿøòèí ÷öí îíóí øàù.
×ö õàáè-ìÿñëÿùÿòäÿí îëäó áèäàð,
Äåäè ñóëòàí îíà êèì: åé âÿôàäàð!
Åøèòäèì ùÿð íÿ äåäèí, øÿðùè-òÿãäèð,
Éîõ èìèø ñÿíäÿ ìöòëÿã úöðìö òÿãñèð.
ßýÿð áó ñèððè ñÿí ãûëñàéäûí èçùàð,
Îüóë ýåòìÿçäè, ùÿì ÷ÿêìÿçäèí àçàð.
Íÿäàìÿò ÷ÿêäè, ñóëòàí îëäó ýèðéàí,
Îíó þëäöðìÿéÿ îëäó ïÿøèìàí,
Åøèòäè áó ñþçö ÿðêàíè-äþâëÿò.
Ìÿëèê îíëàð ö÷öí ãûëäû ùåêàéÿò,
— Äðèãà, êèì ÿëèìäÿí ýåòäè ôöðñÿò!
Äåéèá ùÿðäÿì ÷ÿêÿðäè àùö ùÿñðÿò
Ãàìó ÿøðàôö ÿéàí îëäó ãÿìíàê,
Áàø à÷ûá ãûëäûëàð ÷öí éàúàëàð ÷àê1.
Åøèòäè îë úàâàí ÷öí áó ôÿãàíè,
Êèì îë îüëàíè ñàõëàðäû íèùàíè.
Åâÿ ýÿëäè ðÿâàí îë ïàêè-òÿëÿò
Îíà áàøäàí-àéàüà âåðäè õÿëÿò.
Ýÿòèðäè îüëàíè ñóëòàíÿ äÿðùàë,
Îíó ñóëòàí ýþðöáÿí îëäó õîøùàë.
×ö îüëàí ãàéèá èêÿí îëäó çàùèð,
Áàøûíà ñÿïäèëÿð ëÿëö úÿâàùèð.
Íèøàòó åéø èëÿ òîé îëäó áàéðàì.
Ôÿðàãÿò îëäó îíëàð òóòóäó àðàì.
Ýþç à÷ûá ýþðäö ìàäÿð2 ÷öíêè îüëàí,
Ñèúóä3 åéëÿäè, ãûëäû øöêðè-éÿçäàí.
__________
1
Éàõà éûðòìàã, àüëàìàã
2
Àíà
3
Ñÿúäÿ
151
 Öçöíäÿí þïäö îë äÿì õöððÿìö øàä,
Ãàìóñó áÿíäè ãÿìäÿí îëäó àçàä.
Ãûëûá ÿíàìö åùñàí îë øÿùàíøàù,
Îíó òàõòà ÷ûõàðûá åéëÿäè øàù.
Îë îëäó ïàäøàùè-äàäýöñòÿð,
Úàùàí îëäó îíóí ùþêìöíÿ éåêñÿð.
Îíà ùÿãã âåðäè äþâëÿò, øÿíö øþâêÿò
Ìöñÿõõÿð1 îëäó îíà ÿñðè äþâëÿò.
Ôÿäàéè, îëàñàí îíäàí õÿáÿðäàð.
Åøèòìÿ ãþâëè-çÿí çèíùàð, çèíùàð.
Éÿãèí áèë þâðÿò åéëÿð ìÿêðö òÿëáèñ2,
Îíó áèëìÿéÿ, àúèç ãàëà Èáëèñ.
Öìèäèì âàð õóäàâÿíäè-úàùàíÿ,
Áèçè óüðàòìàéà ìÿêðè-çÿíàíÿ,
Áó íÿüëè Áÿõòèéàð åäèíúÿ àõèð,
Ñèòàðÿ ýþé öçöíäÿ îëäó çàùèð.
Ýöíÿø ìÿüðèá çÿìèíäÿ îëäó ïöíùàí,
Ìöÿççèí3 ñþéëÿäè òÿêáèðö ÿçàí.
Éåíÿ çèíäàí÷ûéà ñóëòàí áóéóðäó,
Àïàðûá éåíÿ îíó áÿíäÿ âóðäó.

ÎÍÓÍÚÓ ÂßÇÈÐÈÍ
ÏÀÄØÀÙÛÍ ÉÀÍÛÍÀ ÝßËÌßÑÈ

Úåúÿ îëäó, éåíÿ ýÿëèá ñÿùÿðýàù,

Ýÿëèá øàù éàíûíà îë ãþâìö áÿäõàù.
Éåíÿ åéëÿäèëÿð ôÿðéàäö ÿôãàí,
Êè, áèç äÿ îëìóøóã ãÿìäÿí ïÿðèøàí.
Ìÿýÿð áåëÿ îëóð ÿðëèê, ùÿìèééÿò,
Ùàíû íàìóñö íàìö íÿíýö ãåéðÿò.
Óòàíäûã, øÿðìÿñàð îëäóã, äåìÿêäÿí,
Áàø àëûá ýåäÿëèì áó ìÿìëÿêÿòäÿí.
Ùÿðÿ áèð ñþç äåéèá îë ãþâìö íàïàê,
__________
1
Ùþêìö àëòûíà êå÷äè
2
Ùèéëÿ
3
ßçàí÷û

152
 Êè, ñóëòàí õèøìèýèí îëäó ãÿçÿáíàê.
Ýÿòèðñèíëÿð äåäè îë áèíÿâàíè,
Êè, ãÿòë åéëÿéÿéèì îë áèùÿéàíè.
Ýåäèá îë äÿì ðÿâàí ãóëëàð øèòàáàí,
Ýÿòèðäèëÿð îíó èôòàíö õèçàí.
Äåäè: åé Áÿõòèéàðö-øóìö áÿäçàò,
Ñÿíèíëÿ åéëÿäèì áÿñäèð ìöëàãàò.
Òÿãàôöë åéëÿäèì áèð íå÷ÿ ýöí ìÿí,
Ìöãÿððÿðäèð áó ýöí þëìÿê ýÿðÿê ñÿí.

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙÀ
ÚÀÂÀÁ ÂÅÐÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð: åé øàùè-ïöðýèí!1

Ôÿäà îëñóí éîëóíäà úàíè-øèðèí.
Þëöìöì ýÿð ñÿíèí ÿëèíäÿ Àëëàù
Ìöãÿððÿð åéëÿìèø, ÿëùþêìö-ëèëëàù!
ßýÿð éîõäóð ìÿíÿ òÿäáèðö ÷àðÿ,
Íîëà ãóðáàí îëàì ìÿí øÿùðèéàðÿ,
ßýÿð áåëÿ äåéèë, òÿãäèðè-Àëëàù,
Ìÿíè þëäöðÿ áèëìÿçñÿí áó ýöí øàù!
Íåúÿ êèì þëäöðÿ áèëìÿäè îüëóí,
Øàùÿíøàùè-äèéàðè-þëêåéè-×èí.
Äåäè: ñóëòàí øàùè-þëêåéè-×èí
Íÿ ö÷öí þëäöðÿ áèëìÿäè îüëóí?

ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ ÏÀÄØÀÙ
ÑßÐÝÖÇßØÒÈÍÈ ÍÀÜÛË ÅÒÌßÑÈ

Äåäè ïÿñ Áÿõòèéàð, åé øàùè-õóáàí!

Ïÿíàùûíäà ñÿíè ñàõëàéà éÿçäàí!
Âàð èäè áèð ìöÿççÿì ïàäøàùè,
Äèéàðè-×èíö Ìà÷èí2 ãèáëÿýàùè
__________
1
Êèíëè
2
Ìîíãîëóñòàí

153
 Äèéàðè-×èíè îë àëìûø íÿýèíÿ1.
×îõ îíäà úÿìèééÿò, ýÿíú, õÿçèíÿ.
ßñàñè-ñÿëòÿíÿò, ÿñáàáè-äöíéà,
Íÿ êèì êþíëöí äèëÿð, îëìóø ìöùÿééà.
Ìöéÿññÿð îëà îíà òàúö ÿôñÿð,
Âèëàéÿò, ëÿøýÿðö äèâàíö äÿôòÿð.
Úàâàíìÿðäö êÿðèìöë-òÿá2 àäèë,
Íÿ êèì, êþíëö äèëÿð îëìóøäó ùàñèë.
Øöúàâö, êàìèëö âàëà, õèðÿäìÿíä
Âÿëàêèí éîõ èäè ñóëòàíÿ ôÿðçÿíä.
Áèíà åéëÿäè ìÿñúèä, êþðïö áöíéàä,
Ãóëàìö ùÿì êÿíèç åéëÿäè àçàä.
Íÿ éåðäÿ âàð èäè öðéàíö3 ùÿì àú,
Éåòèìö ìöñòÿùÿãã, éîõñóë âÿ ìþùòàú.
Äîéóðäó îíëàðû, ùÿì åòäè õåéðàò,
Ãûëûðäû ÿùëè-ùÿãã èëÿ ìöëàãàò.
Ôèðàâàí àõ÷à4 âåðäè ÿùëè-ùÿããÿ,
Áþëöøäöðäö, éåòèðäè ìöñòÿùÿããÿ.
Îíóí äþâðöíäÿ âàð ùÿð êèì ðÿèééÿò,
Ìÿàô åòìèøäè5, îëìóøëàð ôÿðàãÿò.
Îëà îüëó, îëà ùàñèë ìóðàäè,
Ùÿããÿ áàüëàìûøäû î, åòèãàäè.
Ãÿáóë îëäó ùÿããÿ õåéðàòö åùñàí,
Èíàéÿò ãûëäû îíà ùÿãã áèð îüëàí.
Ãÿìÿð òÿëÿòëè, áèð õóðøèä ðöõñàð,
Àòàñû ãûëäû ùÿããÿ øöêðè-áöñéàð.
Ýÿòèðäèëÿð ìöíÿúúèì, äåäè ñóëòàí:
Êè, åé ðþâøÿí ðÿâàí, ìÿðäè-ñöõÿíäàí,
Áó îüëàí íåúÿäèð, ìÿìäóùö6 ìÿçìóì7,
Íÿ âàðäûð òàëåéèíäÿ åéëÿ ìÿëóì.
Ìöíÿúúèì ðÿìëö èñòèðëàáÿ8 áàõäû,
__________
1
Öçöê ãàøû êèìè äàèðÿéÿ àëìàã
2
Êÿðàìÿòëè
3
Ëöò
4
Ïóë
5
(âåðýèäÿí) àçàä
6
Òÿðèôÿ ëàéèã
7
Ìÿçÿììÿò åäèëìÿëè
8
Ôàë÷ûëàðûí ôàë àëÿòè
154
 Íÿ âàðäûð òàëåéèíäÿ îíà áàõäû.
Áó ðÿìçè ãûëìàã îëìàç — äåäè çèíùàð,
Âÿëàêèí ñþéëÿðÿì ÷öí îëäó íà÷àð.
Éåòèøñÿ — äåäè — éåääè éàøà îüëàí,
Þëöð ÿëáÿò îíóí ÿëèíäÿ ñóëòàí.
Ýÿðÿê ñàõëà, ýÿðÿê ñÿí åéëÿ ìÿôùóì,
Áèçÿ ÿùâàë áåëÿ îëäó ìÿëóì.
Åøèòäè ÷öí ìöíÿúúèìäÿí áó ñþçö,
Ôÿðàã1 ÿë âåðäè øàùà äîëó ýþçö.
Áó ñþçäÿí äöøäö ÷îõ ôèêðö ýöìàíÿ,
Íÿ îüëàíÿ ãûéàð, íÿ ãûéäû úàíÿ
Âàð èäè áèð áèéàáàí, äóð ÿçðàù2,
Ìÿýÿð âàð èäè îíäà áèð ýöùÿí3 ÷àù.
Òóòóá äàéÿ ïÿñ îë ñóëòàíè-ñÿðâÿð,
Ìÿêàíûí åéëÿäè îíäà ìöãÿððÿð.
×ö ýþðäö äàéÿ éîõäóð ÷àðÿ òÿäáèð,
Âåðÿðäè îüëàíà îë ÷àùèäÿ øèð4.
Âÿëè áèð êèìñÿ òÿéèí åéëÿìèø øàù,
Õÿáÿðäàð îëà îíäàí ýàùö áèýàù5,
Õÿáÿðäàð îëìàäû êèìñÿ áó ùàëÿ,
×ö îëäó îíäà îüëàí ùÿôòñàëÿ6.
Âàð èäè áèð äÿâÿ ÿíäÿð áèéàáàí,
Ýÿçÿðêÿí óüðàäû îíà áèð àñëàí.
×ö ùèéëÿ ãóðäó àñëàí, ãà÷äû äÿâÿ,
Äöøöá àðäûíúà àñëàí ãîâà-ãîâà
Èêèñè äÿõè îë äÿì äöøäö ÷àùÿ,
Ãà÷ûá ýèçëÿíäè îüëàí áèð áóúàüÿ.
Äÿâÿíè, þâðÿòè ÷öí éûðòäû ÿñëàí,
Éåìÿéÿ äóðäó ÷öí îë øèðè ãÿððàí7.
Ïÿñ î îüëàíÿ ÷öí ùÿãã âåðäè òîôèã,
Ãà÷ûá îë ÷àùèäÿí ãóðòàðäû òÿùãèã.
__________
1
Àéðûëûã
2
Éîëäàí óçàã
3
Êþùíÿ
4
Ñöä
5
Âàõò àøûðû
6
Éåääè éàøëû
7
Éûðòûúû
155
 Éåðèäè, äóðìàéûá îë ãà÷äû äàüÿ,
Íèùàí åòäè, þçöí ÷ÿêäè ãûðàüÿ.
Äÿâÿ èñòÿìÿéÿ ýÿëäè øöòöðáàí,
Äÿâÿíè ýþðìÿéèá òàïäû áèð îüëàí.
Íÿ îüëàí? Áÿëêÿ áèð äöððè-éåýàíÿ,
Êè, ìèñëè éîõ èäè ÿíäÿð çÿìàíÿ.
Îíó ÷öí ýþðäö îëäó øàäö õÿíäàí
Ýþòöðäö, åâèíÿ ýÿëäè øöòöðáàí.
Àòàäàí éàõøû îíà ìåùðèáàíëûã
Ãûëûð úàíñóçëóã, ùÿì úàíôèøàíëûã.
×ö ðÿää îëìóø èìèø òÿãäèðè-Àëëàù,
Áó ùàëÿ îëìàäû ùå÷ êèìñÿ àýàù.
Ìÿýÿð áèð ýöí ãûëûð ñóëòàí ìöãÿððÿð,
Ýåäÿ îë ãóéó öñòÿ áèð íå÷ÿ ÿð.
Ýÿòèðÿëÿð îíà îë ìÿùëèãàíè,
Ýÿòèðñèíëÿð, òÿñÿëëè àëà úàíè.
Ýÿëèá îë ãóéó öñòÿ ìþòÿìèäëÿð1,
Òÿôÿùùöñ ùÿì òÿúÿññöñ2 åéëÿäèëÿð.
Òàïà áèëìÿäèëÿð îë íþúÿâàíè,
Ñöìöêäÿí þçýÿ éîõ îíäà íèøàíè.
Éöê îëäó áó ÿùâàëÿ ÷ö ñóëòàí,
Òÿÿññöô ÷ÿêèá îëäó çàðö ýèðéàí.
Ïÿðèøàí îëäó îë ÿôêàðè-íþìèä,
Òÿìÿù îíäàí ýþòöðäö, êÿñäè öììèä.
Âÿëè îüëàí øöúà, îëäó äèëàâÿð,
Îíóíëà êèìñÿ ýÿëìÿçäè áÿðàáÿð.
Áÿùÿì éåòèðäè îë áèð íå÷ÿ éîëäàø,
Úÿëàëëèééö ùÿðàìè îëäóëàð ôàø.
Þçöíÿ óéäóðóá ÷îõ ïÿùëÿâàíè,
Äàüûòäû, ùàíäà ýþðäö êàðèâàíè.
Îíà åéëÿìÿäè ùå÷ êèìñÿ ÷àðÿ.
Éåòèðäèëÿð áó ñþçö øÿùðèéàðÿ.
Êè, áÿíä îëäó3 øÿùà, éîëëàð òÿìàìè,
Úàùàíè ñÿðáÿñÿð òóòäó ùÿðàìè4.
__________
1
Åòèìàäëû àäàìëàð
2
Àõòàðûø
3
Áàüëàíäû
4
Îüðó, ãóëäóð

156
 Ùÿðàìè äöíéàíû åéëÿäè ãàðÿò,
Çèéàäÿ îëäó íþãñàíö õÿñàðÿò,
Ýÿðÿêìÿç áó èøÿ åùìàëö òÿãñèð,
Áóíà åòìÿê ýÿðÿê áèð ÷àðÿ, òÿäáèð.
Åøèòäè áó ñþçö, àòëàíäû ñóëòàí,
Îíóíëà ýåòäè ÷îõ ëÿøýÿð ôèðàâàí
Éåòèøäè îíëàðûí öñòöíÿ ÷öí øàù
Ñÿëàáÿòäÿí1 îëàð ÷öí îëäó àýàù,
Äåäè îüëàí: ïÿñ îë äÿì, åé éàðàíëàð!2
Áó ýöí ãåéðÿò ýöíöäöð ïÿùëÿâàíëàð!
Êèì îëñà ìÿðä ÿíäÿð ðóçè-ìåéäàí,
Ãûëûð ÿëáÿòòÿ îë þç ãàíûíà ãàí.
Çèðåù úþâøÿí3 ÿëèíÿ àëäû øÿìøèð,
Ùÿâàëÿ îëäóëàð áèôèêðö òÿäáèð.
Ìÿýÿð îüëàí ùÿâàëÿ îëäó øàùÿ,
Âóðóá áèð çÿõìè4-ìþùêÿì ïàäøàùÿ,
Ùöúóì åéëÿäè ëÿøýÿð éåð-éåðèíäÿí,
Àüûð ýÿëñÿ, éöíýöë ãàëõìàç éåðèíäÿí.
Ïÿñ îüðóëàð ãàìó ìÿúðóùö õÿñòÿ,
Ýèðèôòàð îëäó úöìëÿ äÿñò-áÿñòÿ.
Àïàðäûëàð ãàìóñóí øÿùðÿ äóñòàã,
Âÿëè ñóëòàí éàðàäàí îëäó íà÷àã,
×àüûðäû äÿðçàìàí ýÿëäè ìöíÿúúèì,
Äåäè: éàëàí äåäèí, ñÿí ìÿíÿ îë äÿì,
Ìÿíèì îüëóì ãóéóäà èäè, îë øèð,
Ìÿíÿ áèð þçýÿ âåðäè çÿõìè-øÿìøèð,
Ìöíÿúúèì äåäè: äàíà úàùèë îëìàç:
Êè, òÿãäèðè-èëàùè áàòèë îëìàç.
ßýÿð îüëóí ÿëèíäÿíäèð áó éàðÿ,
Äÿõè éîõäóð îíà òÿäáèðö ÷àðÿ.
ßýÿð êè, ãåéðèäÿíäèð áó ìÿçÿððÿò5
Øÿùà, âàðäûð ñÿíÿ èìêàíö ñèùùÿò,
__________
1
Ãîðõóëó, ùåéáÿòëè
2
Äîñòëàð
3
Äÿìèð ýåéèì
4
Éàðà
5
Çÿðáÿ

157
 Ãÿçà áèë êè, éÿãèí ðÿää îëìàç åé øàù!
Éàìàíûí1 ýÿëìÿñèí, ñÿí îë ýÿë àýàù.
ßýÿð éåòèøìÿéèáäèð îíà íþãñàí,
Ñÿíè ãÿòë åéëÿéÿð àõûð î, îüëàí.
Ìöíÿúúèìäÿí åøèòäè áó ïåéàìè,
×àüûðäû éàíûíà îë íþâúàâàíè.
Äåäè îíà: Ìÿíÿ ñþéëÿ íÿ êèìñÿí?
Àòàí êèìäèð, íÿ éåðäèð ñèçÿ ìÿñêÿí?
Äåäè îüëàí: Àòàìäûð áèð øöòöðáàí,
Îíó èñòÿäèëÿð, áóéóðäó ñóëòàí.
— Ýÿë èíäè äîüðó ñþéëÿ ñÿí ùÿãèãÿò
— Ñÿíèí îüëóíäóð áó ïàê òÿëÿò?
Äåäè øàùà éÿãèí, òÿùãèã, ìÿëóì,
Áó áèð éåääè éàøûíäà òèôëè-ìÿñóì,
Ýÿçÿðäèì ìÿí äÿâÿ ö÷öí áó äàüäà,
Íèùàí ýþðäöì îòóðóá áèð ãûðàãäà.
Ýÿòèðäèì, ñàõëàäûì, äåäèì éåòèìäèð,
Âÿëè áèëìÿì îíóí àòàñû êèìäèð?
Éåíÿ ïÿñ äåäè ñóëòàí îë úàâàíÿ:
— Ùÿãèãÿò ñþéëÿ, áèöçðö2 áÿùàíÿ,
Íÿ ö÷öí ýåòìèø èäèí ñÿí áó äàüÿ?
Íåúÿ ýèçëÿíìèø èäèí áèð áóúàüÿ?
Äåäè îüëàí êèì: “Åé øàùè ýöçèäÿ!
Àíàì èëÿ îëóðäóã áèð ãóéóäÿ
Êè, íàýàù äöøäö áèð äÿâÿ áèð àñëàí,
Þçöìö åéëÿäèì áèð êöíúÿ ïöíùàí.
Áèëèðÿì, ìÿíÿ ìÿëóì îëäó òÿùãèã,
Ãóéóäàí ÷ûõìàüà ùÿãã âåðäè òîôèã.
Õèëàñ îëäóì, ãà÷ûðäûì áàõà-áàõà,
Éåòèøäèì êóù ñàðó3, ñÿíýèëàõà4.
Äåäèì ýÿëèð éåíÿ àðäûìúà àñëàí,
Áó ãîðõóäàí ìÿí îëäóì îðäà ïöíùàí.
Åøèòäè øàù áó ÿñðàðè-íèùàíè,
Öçöíäÿí þïäö òÿñëèì åòäè úàíè.
__________
1
Àúûüûí
2
Öçöðñöç
3
Äàüà òÿðÿô
4
Äàøëûã éåð

158
 Áóäóð øàùçàäÿ òÿùãèã îëäó ìÿëóì,
Äåéÿðäè: åé äðèãà áàáè-ìÿðãóì!
ßçà òóòäó àòàñû÷öí ìöñèáÿò,
Éûüûëäû ùàìóñó ÿðêàíè-äþâëÿò,
Àéàüûí þïäöëÿð ùàìûñû áèð-áèð,
Ðÿâà ýþðìÿäèëÿð õèäìÿòäÿ òÿãñèð.
Áàøûíà ãîéäóëàð ùÿì òàúè-èççÿò.
Éûüûëäû ùàìûñû ÿðêàíè-äþâëÿò
Àòàñûíäàí äÿõè îëäó çèéàäÿ,
Ìóðàäèíÿ éåòèøäè øàùçàäÿ.
Éÿãèí áèë éîõ èìèø òÿãäèðÿ ÷àðÿ,
Íåúÿ ùþêì åòñÿ êèìñÿ êèðäèýàðÿ?
Ìÿíèì÷öí éîõñà ýÿð òÿãäèðè Àëëàù,
Ìÿíè þëäöðÿ áèëìÿç áèýöíàù øàù.
Òàìàì åäèíúÿ îë áó äàñòàíè,
Ýöíöí ãàëìàäû àñàðö íèøàíè.
Ôÿäàè, êèìñÿéÿ íåéëÿéÿ áÿäõàù,
×ö ðÿää îëìàç èìèø òÿãäèðè-Àëëàù.
Éåíÿ çèíäàí÷èéÿ áóéóðäó ñóëòàí,
Àïàðäûëàð ïÿñ îíó ñóéè-çèíäàí,

ÂßÇÈÐËßÐÈÍ ÝßËÈÁ
ÏÀÄØÀÙÀ ßÐÇ ÅÒÌßËßÐÈ

Ñàáàù îëäó éåíÿ ýÿëäè âÿçèðëÿð,

Îòóðäóëàð äèâàíÿ úöìëÿ éåêñÿð.
Øèêàéÿò åéëÿäèëÿð éåíÿ áöíéàä,
Êè: øàùà, ñÿí åøèòìÿçñÿí ìÿýÿð äàä?
Öçöìöçäÿ áèçèì ùÿì ãàëìàäû ãàí,
Õÿëàéèã òÿíÿñèíäÿí áàðè óòàí!
Äåéÿð î äàñòàí, ñÿí åéëÿðÿí ýóø1,
Áó ýöí î àäÿòè åéëÿ ôÿðàìóø.
Ýÿòèðìÿ ñÿí éàíûíà áåëÿ ñþéëÿ,
Éåíÿ òàïàð þçöé÷öí áèð âÿñèëÿ.
Ãóëàã àñìà, íåúÿ êèì åéëÿñÿ äàä,
__________
1
Ãóëàã àñìàã

159
 Áóéóð ãÿòë åéëÿñèí ôèëùàë úÿëëàä.
Áó ñþçëÿðè åøèòäè ÷öíêè ñóëòàí,
Îíà ÿë âåðäè ãåéðÿò, ãàéíàäû ãàí.
Àúûãëàíäû éåíÿ îëäó ãÿçÿáíàê,
Äåäè úÿëëàäÿ ñÿí äóð, ÷ÿñòö ÷àëàê2
Àïàðäû ãÿòëýàùà Áÿõòèéàðè,
Éûüûëäû îíäà ýÿëäè õÿëã âàðè3.
Ãûëûðñàí îíà åéçàâö ÿùàíÿò,
Öãöáÿò4 åéëÿ ÿíâàè-ñèéàñÿò.
Ïÿñ îíäàí åéëÿ îíó ïàðÿ-ïàðÿ,
Áàõûá õÿëãè-úàùàí åòñèí íÿçàðÿ.
“Áàø öñòÿ!” — äåäè äöøäö éîëà úÿëëàä,
Âÿçèðëÿð ãàìö îëäó õöððÿìö øàä.
Àïàðìàã îëäó éÿãèí ãÿòëèýàùÿ,
Ñèéàñÿòëÿð ãûëàðëàð áèýöíàùÿ.
Õÿáÿðäàð îëäó ãàìó øÿùðö áàçàð,
Éûüûëäû åë, âèëàéÿò, ùÿð íÿ êèì âàð.

ÁÈ×ÀÐß ÁßÕÒÈÉÀÐÛÍ
ÃßÒËÈÝÀÙÀ ÀÏÀÐÛËÌÀÑÛ
Âß ÇÈÉÀÄ ÙßÐÀÌÈÍÈÍ
ÒÀÏÛËÌÀÑÛ

Ãÿðèáö áèêÿñö áèéàðö, ãÿìõàð,

Ïÿðèøàí, ìöçòÿðèá, îë äèëÿôêàð,
Íÿ êèìñÿ âàð îíà ãûëà øÿôàÿò,
Íÿ õóä âàðäûð îíà èìêàíè-ìþùëÿò.
ßëàúè éîõ, ðèçà âåðäè ãÿçàéÿ,
Êþíöë áàüëàäû ñèäãèëÿ õóäàéÿ.
Áÿëè, ùÿãäÿí ãÿçà îëìàñà íàçèë,
Ãÿçàéÿ êèì ãûëûð òÿãäèð òÿáäèë.
Ùÿããèí òÿäáèðèíè ùå÷ êèìñÿ áèëìÿç,
ßúÿë éåòìÿç ÿýÿð ùÿãäÿí öçöëìÿç.
__________
1
Òÿúèëè
2
Ùàìû
3
ßçèééÿò

160
 Ìöãÿððÿð îëìàñà ùå÷ êèìñÿéÿ ìÿðý,
Àüàúäàí äöøìÿç èìèø âÿäåéè-áÿðý1.
ßýÿð ùÿãäÿí éåòèøÿ ÿìðö ôÿðìàí,
Íÿ ÷àðÿ åéëÿéÿí âàðäûð, íÿ äÿðìàí.
Ýÿë èíäè ýþð ãÿçàéè-ýèðäèýàðÿ,
Íåúÿ ãûëäû èíàéÿò Áÿõòèéàðÿ!
Ýþð èíäè îë Çèéàä îëàí Ùÿðàìè
Êè, ñàõëàìûøäû îë íèêèíàìè.
Êè, òàïìûø Áÿõòèéàðè äÿðáèéàáàí,
Ýÿòèðèá åòìèø èäè îíó îüëàí.
Ýåúÿ-ýöíäöç ãûëûðäû àùö ôÿðéàä,
Äåéÿðäè: âàð îëà, éàðÿá Õóäàäàä2;
Ãÿçàðà åøèäèá îë Áÿõòèéàðè,
Êè, ñóëòàí îíà âåðìèø èõòèéàðè.
Ãàìóëàðäàí îíó ãûëìûø ñÿðÿôðàç,
Çèéàäûí ìöðãè-ðóùè3 åòäè ïÿðâàç.
Ñàíàñàí çþâãäÿí îä äöøäö úàíÿ,
Îíó ýþðìÿê ö÷öí îëäó ðÿâàíÿ.
Ãÿçàðà ýåòäè øÿùðÿ îë çÿìàíäà
Õÿëàéèã òÿíÿ åéëÿð ùÿð çàìàíäà
Äöøöáäöð øÿùðÿ áèð àøóáö ãîâãà,
Êèìè àüëàð, êèìè åéëÿð òàìàøà.
Ñÿðàñèìÿ îëóá äåäè: êè, éàðàí,
Íÿäèð áó øóðö øÿð, ôÿðéàäö ÿôãàí?
Äåäèëÿð íåúÿ êèì êå÷ìèøäè ÿõáàð,
Äèëÿôêàðö ïÿðèøàí îëäó àüëàð.
Õÿáÿðäàð îëäó ÷öí îë ýöíöãàðÿ,
Þçöí éåòèðäè äÿðäÿì Áÿõòèéàðÿ.
Þçöíö Áÿõòèéàð öñòöíÿ ñàëäû,
Ïÿñ îë úÿëëàä ÿëèíäÿí òèüè àëäû
Äåäè úÿëëàäÿ: ñÿí åéëÿ ìöðöââÿò,
Àìàíäûð âåð ìÿíÿ áèð ëÿùçÿ ìþùëÿò,
Ðèçàéè-ùÿãã ö÷öí åò áèð äÿì ìóäàðà,
Þçöìö éåòèðèì ìÿí øÿùðèéàðà.
__________
1
Éàðïàã
2
Õóäàäàä ñàüäûðìû?
3
Êþíöë ãóøó

161
 Âåðèì ñóëòàíÿ îíóí õóí áàùàñûí1
Ýÿð èñòÿðñÿí ñÿíÿ îëìóéà íèôðèí.
Ãÿáóë åòìÿéÿ, ãûëà ãÿùðö êèíÿ,
Ìÿíè þëäöð ñÿí îíóí ÿâÿçèíÿ.
Ñÿâàáà äàõèë åéëÿ þçöíö ñÿí,
Ýþðÿ áèëìÿì îíóí þëöìöíö ìÿí.
Áó îüëàíäûð ìÿíÿ ôÿðçÿíä äèëáÿíä,
Äÿõè éîõäóð ìÿíÿ áèð ãåéðè ôÿðçÿíä.
Çèéàä èëÿ âàð èäè íå÷ÿ ùÿìðàù2,
Ýÿëèá ñóëòàíà îíó ãûëäû àýàù,
Äåäè âåðñèí îíà úÿëëàä ìþùëÿò,
Çèéàäÿ: — Ýÿë! Äåéèá ãûëäû èøàðÿò.
Éåòèøäè ÷öí øàùà ãûëäû ñèúóäè,
Îõóäó ÷îõ ñÿíà èëÿ äðóäè3.
Äåäè ñóëòàí îíà: åé êÿäõóäà ñÿí,
Áó îüëàí èëÿ íåúÿ àøèíàñÿí?
Äåäèëÿð, ñÿí äåéèáñÿí îíà ôÿðçÿíä,
Îüóë, àòàñûíà îëìàçìû ìàíÿíä4
Îüóë èëÿ îëóð àòàñû áþéëÿ,
Éàëàí äåìÿ ùÿãèãÿò, äîüðó ñþéëÿ!
Äåäè: øàùà ìÿíÿì ìÿøùóðö íàìè,
Çèéàä àäûì, úàùàíäà áèð ùÿðàìè.
Ìÿíèìëÿ âàð èäè áèð íå÷ÿ éîëäàø
Ãàìó ðèíäö, ùÿðàìè çåéäö, ãöëëàø
Ýþðöíúÿ äàüûäûðäûã êàðâàíû,
ßëèìèçäÿí ýåäÿí ãóðòàðäû úàíû.
Ýþçÿòëèá5, êàðâàí ÷þëäÿ ýÿçÿðäèê
Éåòèøäèê áèð áóëàã öñòöíäÿ ýþðäöê,
Áèð îüëàí äÿðìèéàíè6 ìöøýö ÿíáÿð,
Íÿ îüëàí? Ñàíàñàí õóðøèäè-ÿíâÿð.
Ãàìó çÿðáÿôò ÿòëàñäûð ëèáàñè,
Âÿëè éàíûíäà éîõ ùàçûð àòàñè.
__________
1
Ãàí áàùàñû
2
Éîëäàø
3
Äóà
4
Îüóë àòàñûíà îõøàìàçìû
5
Ýþçëÿéèá
6
È÷ÿðèñèíäÿ
162
Áàøû öñòöíäÿ âàð áèð áÿäðåéè-çÿð,
Ìÿí îíó ýþðúÿê åé ñóëòàíè-ñÿðâÿð,
Óçàäûá ÿë îíó éåðäÿí ýþòöðäöì,
Éåòèíúÿ òà ðÿôèãëÿð, ìÿí ýþòöðäöì.
Éîõ èäè îüëóì, åé øàùè-úàùàíäàð,
Äåäèì îüëóì áó îëñóí, ãûëäûì èãðàð.
Îüóë äåäèì ìÿí îë çèáà ëèãàéÿ
Ìöÿééÿí åéëÿäèì ïÿñ îíà äàéÿ.
ßìèçäèðäè îíó, ñöääÿí àéûðäû.
Îíóí áàøûíà äþâëÿò ñàéÿ ñàëäû,
Ìöãÿððÿð åéëÿäèì ìÿí îíà óñòàä,
Îíóí àäûíû ãîéìóøäóì Õóäàäàä.
Ïÿñ îëäó ñàùèáè-èäðàêö òÿäáèð,
Ìÿí îíäà ýþðìÿäèì ùå÷ ýóíÿ òÿãñèð.
Äåäè: ùàíè íÿ éåðäÿ ðÿõòö úàìÿ,
Êè, ñàðìûøäû àíà, îë íèêèíàìÿ?
Äåäè: ùàçûð åâèìäÿ âàðäûð îíëàð,
Ðÿâàí äóðìà ýÿòèð, ñÿí îíó çèíùàð.
Çèéàä îëäó ðÿâàí ïÿñ ñóéè õàíÿ,
Ýÿòèðäè îíëàðû áÿùðè-íèøàíÿ.
Íÿçÿð ãûëäû ÷ö øàù, ðÿõòö ëèáàñÿ,
Éåòèøäè îë äÿõè éàõøû ÿñàñÿ.
Ýþòöðäö îíëàðû ýåòäè áÿõàíÿ,
×àüûðäû õàòóíóí ôÿõðè-çÿìàíÿ.
Äåäè õàòóíà: ãûë èíäè ãèéàñè,
Ýÿòèðäèì, òàíûðìûñàí áó ëèáàñè?
Ýþðöíúÿ ãûëäû ÿôãàíö õðóøè,
Áàøûíäàí ýåòäè îíóí ÿãëè ùóøè.
Ýÿòèðäè øóøà ñóëòàí îë íèýàðè,
Éåíÿ ãûëäû ôÿãàíö àùö çàðè.
Äåäè: îë ðÿõòèäèð, áó åé õóäàâÿíä,
Êèì îíà ÷óëãàäûí ôÿðçÿíäè-äèëáÿíä,
Ìÿýÿð îë ýöí êè, áèç îëäóã ýèðèôòàð,
Ãà÷ûá Êèðìàíÿ ýåòäèê áàäèëèçàð.
Ìÿýÿð êèì áóëäó ùÿãã âåðäè èíàéÿò,
Âöúóäÿ ýÿëäè îë õóðøèäè-òÿëÿò.
Áóëàã áàøûíäà äöøìÿí ãîðõóñóíäàí,
Ñàëûá îíó ãà÷ûá úàí ãîðõóñóíäàí,
163
 Áó ðÿõò è÷èíäÿ îë ÿáðó-êÿìàíè
Ãîéóá ýåòäèê, áóäóð îíóí íèøàíè.
Äåäè ñóëòàí êè, ìÿí äöøäöì ýöìàíÿ,
Âöúóäóíäà äÿõè ýþðäö íèøàíÿ.
Äåäè ýþðäöì îíäàí åé õóäàâÿíä,
Àéàãäà áàðìàüû áèð-áèðÿ ïåéâÿíä.
ßýÿð áåëÿ èñÿ òÿéèíö òÿùãèã,
Áó ñþçäÿí äÿõè ùàñèë îëäó òÿñäèã.
Ýÿòèðäèëÿð áóéóðäó îë úàâàíè,
Àéàãäà ýþðäö âàðäûð îë íèøàíè.
Áóéóðäó à÷äûëàð îë Áÿõòèéàðè,
Öçöíäÿí þïäö ýåòäè èõòèéàðè.
Þçöíÿ ýÿëäè îë øàùè-úàùàíäàð,
Äåäè: åé íàçÿíèí ôÿðçÿíäè-ãÿìõàð!
Ýþçöì íóðè, ìÿíèì öìèäýàùèì!
Éàìàí ýöíöìäÿ ñÿí ïöøòö ïÿíàùèì,
Ìöðÿññå òàú ùÿì çÿðáÿôò õÿëÿò,
Ýåéèíäè Áÿõòèéàðè-ïàê òÿëÿò,
Àíàñû ÷öí îüóë öçöíÿ áàõäû,
Ñöäö ÿìúÿêëÿðèíäÿí äÿðäÿì àõäû.
Äîëàíäû áàøûíà, þïäö ýþçöíäÿí,
Àéàüûíà äöøöá ýåòäè þçöíäÿí.
×ö õàòóí ýÿëäè îë äÿìäÿ þçöíÿ,
Áàõàðäû îüëàíûí ùÿðäÿí öçöíÿ,
Äåäè: éóõóäàäûð, éîõñà áó àýàù?
Íÿçÿð ãûëäû ìÿíÿ ëöòô åòäè Àëëàù.
Îüóë âÿñëèíäÿí àíà îëäó äèëøàä,
Àíàñû îëäó áÿíäè-ãÿìäÿí àçàä!
Áèíà îëäó ÿñàñè-åéøö-èøðÿò,
Ñöïàùè øàäèìàí, øàêÿð1 ðÿèééÿò.
Íàüàðà äþéäöëÿð, òÿáëö áöøàðÿò,
Äþøÿíäè ùÿð íÿ âàð, àëè èìàðÿò.
Î øÿùð è÷èíäÿ ãûðõ ýöí îëäó áàéðàì
Ùàìûéà ãûëäû øàù åùñàíö ÿíàì.
Èíòÿùà.
__________
1
Ìèííÿòäàð, øöêöð åäÿí
164
 ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ

ßñÿð ùàããûíäà áèð íå÷ÿ ñþç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

ÁßÕÒÈÉÀÐÍÀÌß
Àçàäáÿõò èëÿ Ýöëúÿìàëûí ýþðöøö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
ßìèðèí ôèòíÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Áÿõòèéàðûí äîüóëìàñû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Çèéàä Ùÿðàìûíûí óøàüû òàïìàñû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
Áÿõòèéàðûí ñàðàéà ãÿáóë åäèëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Õàèí âÿçèðëÿðèí ïàõûëëûüû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Áèðèíúè âÿçèðèí ôèòíÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
Âÿçèðèí Ýöëúÿìàëëà ñþùáÿòè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
Áèðèíúè âÿçèðèí ïàäøàùà ÿðç åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Áÿõòèéàðûí òàúèð ìàúÿðàñûíû íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Èêèíúè âÿçèðèí ýÿëèá ïàäøàùà øèêàéÿò åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
Õàúÿ Ùÿñÿí Áàçûðýàíûí ùåêàéÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
Ö÷öíúö âÿçèðèí ïàäøàùà ÿðç åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Áÿõòèéàðûí Ñàáèð ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Äþðäöíúö âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
Áÿõòèéàðûí Áåùçàä ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
Áåøèíúè âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Áÿõòèéàðûí Äàäáèí ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
Àëòûíúû âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109
Áÿõòèéàðûí áÿõòàçèìà ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109
Éåääèíúè âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
Áÿõòèéàðûí Áåùýÿðä øàùûí ñÿðýöçÿøòèíè äàíûøìàñû . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
Ñÿêêèçèíúè âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
Ïàäøàùûí ùåêàéÿñè âÿ Áóòÿìàìûí ñÿðýöçÿøòè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
Äîããóçóíúó âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
Áÿõòèéàðûí ïàäøàù ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
165
Îíóíúó âÿçèðèí ïàäøàùûí éàíûíà ýÿëìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
Áÿõòèéàðûí ïàäøàùà úàâàá âåðìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
Áÿõòèéàðûí ïàäøàù ñÿðýöçÿøòèíè íàüûë åòìÿñè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
Âÿçèðëÿðèí ýÿëèá ïàäøàùà ÿðç åòìÿëÿðè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159
Áè÷àðÿ Áÿõòèéàðûí ãÿòëèýàùà àïàðûëìàñû âÿ
Çèéàä Ùÿðàìèíèí òàïûëìàñû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160

166
 ÔßÄÀÈ

ÁßÕÒÈÉÀÐÍÀÌß

“ØßÐÃ-ÃßÐÁ”

ÁÀÊÛ-2004
 Áóðàõûëûøà ìÿñóë: ßçèç Ýöëÿëèéåâ

Òåõíèêè ðåäàêòîð: Ðþâøÿí Àüàéåâ

Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì: Íÿðýèç ßëèéåâà

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Ðÿøàä Ùÿìèäîâ

Êîððåêòîð: Ïÿðâàíÿ Ìÿììÿäîâà

Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 09.06.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 21.12.2004.

Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 10,5. Îôñåò ÷àï öñóëó.
Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 244.

Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.

Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.