2 5231220435101680853

ÀËÈØÅÐ ÀÁÑÀËÎÌÎÂ
ÐÓÑ ÒÈËÈÍÈ
ªÐÃÀÍÈØÍÈÍÃ
ÝÍÃ ÑÀÌÀÐÀËÈ
ÓÑÓËËÀÐÈ
ÈÊÊÈÍ×È ÍÀØÐ
Òîøêåíò
2013
Kitobxon.Com
ÓªÊ: 811.161.1
ÊÁÊ: 81. 2
Ðóñ - 92.3
Àëèøåð Àáñàëîìîâ. Ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíèíã ýíã ñàìàðàëè
óñóëëàðè. – Ò.: «ßíãè àñð àâëîäè», 2013, – 364 á.
ISBN 978-9943-08-968-6
¯ºëëàíìàäà ÷åò òèëèíè ºðãàòèø áºéè÷à äóí¸ãà òàíèëãàí ìóòàõàñ-

ñèñëàðíèíã ýíã ñàìàðàäîð óñëóáëàðè æîé îëãàí. Êºï óðèíèø òàëàá
¿èëìàéäèãàí, ¿óëàé âà ñàìàðàëè óñóëëàð áèëàí ðóñ òèëèíè ¿èñ¿à âà¿ò
è÷èäà ºçëàøòèðàñèç, ðóñ òèëèäà ðàâîí, òº¢ðè ãàïèðèø ìàëàêàñèíè
øàêëëàíòèðàñèç.
Êåíã êèòîáõîíëàð îììàñè ó÷óí ìºëæàëëàíãàí.
ÓªÊ: 811.161.1
ÊÁÊ: 81. 2
Ìàñúóë ìó³àððèð:
Àêáàðàëè ÀØÓÐÎÂ
Òà¿ðèç÷èëàð:
Ìàâæóäà ÌÀÄÀÌÈÍÎÂÀ,
ªçáåêèñòîí Ìèëëèé óíèâåðñèòåòè ÷åò
òèëëàðè áºéè÷à êàòòà º¿èòóâ÷èñè
²èëîëà ÑÀËÎÅÂÀ,
òàðæèìîí
Èë³îì ÕÎËÁÅÊÎÂ,
îëèé òîèôàëè ðóñ òèëè º¿èòóâ÷èñè
ISBN 978-9943-08-968-3
© Àëèøåð Àáñàëîìîâ, «Ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíèíã ýíã ñàìàðàëè óñóë-
ëàðè». Èêêèí÷è íàøð. «ßíãè àñð àâëîäè», 2013 éèë.
Kitobxon.Com
ÌÓ¯ÀÄÄÈÌÀ
Îëäèíãèçäà óëó¢ ìà¿ñàä òóðãàíäà

ìå³íàòíè ðî³àò äåá áèëèíã.
Áóãóí ìàìëàêàòèìèç êóí ñàéèí ñè¸ñèé-ìàäàíèé, èæòèìî-

èé-è¿òèñîäèé âà áîø¿à ñî³àëàðäà òîáîðà ðèâîæëàíìî¿äà.
Æà³îííèíã êºïëàá äàâëàòëàðè áèëàí ºçàðî àëî¿àëàð ºðíà-
òèëìî¿äà, áó ýñà ôó¿àðîëàðèìèçíèíã ÷åò òèëëàðíè ÷ó¿óð áè-
ëèøëàðèíè òà¿îçî ýòàäè.
²àììàìèçãà ìàúëóìêè, ðóñ òèëè 6 òà æà³îí òèëëàðèäàí
áèðè ³èñîáëàíàäè. ÕÕ àñð ºðòàëàðèäà ðóñ òèëè æà³îí òèëè
ñèôàòèäà òàí îëèíãàí. Åð þçèäà òèëëàð òàð¿àëèøè áºéè÷à
3-ºðèííè ýãàëëàéäè. Áó òèëíè æà³îííèíã þçäàí îðòè¿ ìàì-
ëàêàòëàðèäà ºðãàíèøàäè. Óíè ÷åò òèëè ñèôàòèäà äóí¸ à³îëè-
ñèíèíã ³àð ñàêêèçèí÷è êèøèñè ºðãàíàäè.
«Ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíèíã ýíã ñàìàðàëè óñóëëàðè» êèòî-
áè, àñîñàí, ìóñòà¿èë ºðãàíóâ÷èëàð ó÷óí ìºëæàëëàíãàí áºëèá,
êºï óðèíèø òàëàá ¿èëìàéäèãàí, ¿óëàé âà ñàìàðàëè óñóëëàð
¸ðäàìèäà ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøäà ¿ºë
êåëàäè.
Áó êèòîáäà ðóñ òèëèíè òåç, îñîí âà òº¢ðè ºðãàíèøãà äîèð
òàæðèáàëàð àñîñèäà èñáîòëàíãàí îïòèìàë óñóëëàð, ¿îèäà-
ëàð âà ìèñîëëàð êåëòèðèëãàí. Ñèçäàí áàð÷à ¿îèäàëàðãà àìàë
¿èëèá, êºïðî¿ èøëàø òàëàá ¿èëèíàäè, õîëîñ.
Èíòèçîì – ³àð ¿àíäàé þòó¿íèíã ïîéäåâîðè. Àãàð áóãóí
ñèç ºíòà ìàø¿íè ðåæàëàøòèðèá, ôà¿àò áèòòàñèíè áàæàðà-
äèãàí áºëñàíãèç, äåìàê, òº¿¿èçòà ìàø¿ áàæàðèëìàñäàí ¿îëà-
äè. Áóíäàé õàòòè-³àðàêàòíèíã ¸ìîí òîìîíè – áèð êóí áå³ó-
äà ºòãàíèíè êºðà-áèëà òóðèá, ³å÷ ¿àíäàé çàðàðëè òîìîíè
éº¿ äåá ³èñîáëàøèìèçäà. ªéëàá êºðèíã, ôà¿àò áèð êóí! Ëå-
êèí êóíëàð îéãà, îéëàð éèëãà àéëàíàäè.
Âà¿òèíãèçäàí óíóìëè ôîéäàëàíèíã. Ìà¿ñàäãà ýðèøèø
ó÷óí äàì îëèø âà¿òèíãèçíè òèë ºðãàíèøãà áà¢èøëàíã.
Èë³îìëàíòèðóâ÷è îìèë – ºðãàíèøíè áóãóíäàíî¿ áîøëàíã.
«Ýðòàäàí áîøëàéìàí, äóøàíáàäàí, øàíáàäàí, ... ÿíãè éèëäàí»
Kitobxon.Com
âà ³îêàçî áà³îíàëàðíè ºç-ºçèíè àëäàøãà îäàòëàíãàí êèøè-
ëàð ºéëàá òîïèøãàí. ²å÷ ¿à÷îí «¯àíè ýäè ìåí ³àì ôàëîí÷è
êàáè áîø¿à òèëëàðäà ñºçëàøà îëñàì», – äåìàíã, àêñèí÷à «ìåí
õî³ëàäèììè, äåìàê, àëáàòòà ºðãàíàìàí», äåá áîøëàíã.
Øóíè áèëèíãêè, òèëíè ºçëàøòèðèø ó÷óí àëî³èäà ¿îáè-
ëèÿò, òó¢ìà èñòåúäîä êåðàê ýìàñ, àêñèí÷à ³àðàêàò, ìå³íàò
òàëàá ýòèëàäè. Ýçãó ìà¿ñàäãà ¸ìîí éºë áèëàí ýðèøèá áºëìàé-
äè. Êàòòà ìà¿ñàä îç ìå³íàò áèëàí ¿ºëãà êèðèòèëìàéäè. Àð-
çèìàñ ³àðàêàòäàí àðçèìàñ íàòèæà ÷è¿àäè.
×åò òèëëàðíè ¿àí÷à êºï, ïóõòà áèëñàíãèç, ºðãàíñàíãèç,
øóí÷à èìêîíèÿò áºé êºðñàòàäè. Àíà øó èìêîíèÿòëàð ³à¿èäà
ºéëàá êºðèá, èøãà êèðèøèíã!
4
ÌÀ¯ÑÀÄ ÑÀÐÈ ÁÈÐÈÍ×È ¯ÀÄÀÌ
Íèìà ó÷óí àéðèì êèøèëàð ðóñ òèëèäà ðàâîí âà ýðêèí

ñºçëàøàäè, ñèç ýñà ³àëè ³àì áóíãà ýðèøîëìàäèíãèç?
Ñèç ðóñ òèëèäà ñºçëàøãà ³àðàêàò ¿èëãàíäà óÿëàñèçìè?
Ñèç ðóñ÷à ñºçëàãàíäà êºï ãðàììàòèê õàòîãà éºë ¿ºÿñèçìè?
Ñèç, ðóñ òèëèäà ñºçëàãàíèìäà áîø¿àëàð òóøóíìàéäè,
äåá õàâîòèðëàíàñèçìè?
Ñèç ðóñ òèëèäà ãàïèðìî¿÷è áºëãàíèíãèçäà ºçèíãèçíè
àñàáèé ³èñ ¿èëàñèçìè?
Ñèç ðóñ òèëèäà ñºçëàøèíãèç óìóìàí ÿõøèëàíìàñëèãèäàí
òóøêóíëèêêà òóøàñèçìè?
Ñèç ðóñ òèëèãà äîèð ðàñìèé êèòîáëàð, äàðñëèêëàð, ãðàì-
ìàòèê ¿îèäàëàð, ìàø¿ëàð âà òåñòëàðäàí çåðèêèø âà ÷àð÷àø
ñåçãàíìèñèç?
Ñèç «ðóñ òèëèíè ºðãàíèø áóí÷àëàð ¿èéèí áºëìàñà» – äåá
ºéëàãàíìèñèç?
Ñèç «ìåí ðóñ òèëèäà ðàâîí ñºçëàé îëìàéìàí. Áó òèëäà
îñîí, ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàé îëèøèì ìóìêèí ýìàñ», äåá
ºéëàéñèçìè?
Àãàð þ¿îðèäàãè ñàâîëëàðãà òàñäè¿ëîâ÷è ñºçëàð áèëàí
æàâîá áåðãàí áºëñàíãèç, äåìàê ñèç êºï÷èëèê òèë ºðãàíóâ÷è-
ëàð êàáè ³îëàòëàðíè áîøäàí êå÷èðàñèç. Ìàçêóð êèòîáäàí
æîé îëãàí óñëóáëàðíè àìàëäà ¿ºëëàø íàòèæàñèäà áóíäàé
ñàëáèé ³îëàòëàðíè åíãèá, ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ðóñ òèëèäà ðà-
âîí âà ýðêèí ñºçëàé áîøëàéñèç.
Íèìà ó÷óí ³àëè-³àíóç ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè

ñºçëàé îëìàÿïñèç?
Ñèç øó ïàéòãà÷à òèë ºðãàíèøíèíã îääèé óñóëëàðèíè
¿ºëëàãàíñèç. Ðóñ òèëè äàðñëèêëàðèäàí æîé îëãàí ãðàììà-
òèê ¿îèäàëàðíè ºçëàøòèðèá, èçî³ëè, òàðæèìà ëó¢àòëàðäà-
ãè ñºçëàð ¿àòîðèíè ¸ä îëèø áèëàí êèôîÿëàíãàíñèç. Ñèç «îä-
äèé óñóëëàð» áèëàí òèëíè ºçëàøòèðèøãà èíòèëãàíñèç âà àð-
çèìàñ íàòèæàëàðãà ýãà áºëÿïñèç. ßõøè íàòèæàãà ýðèøèø
ó÷óí ñàìàðàëè óñóëëàðíè ¿ºëëàø êåðàê.
5
Ðóñ òèëèäà òóòèëìàñäàí, ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøèøíè õî³-
ëàñàíãèç óçî¿ éèëëàð äàâîìèäà òàæðèáàäà ñèíàëãàí ýíã ñà-
ìàðàëè óñóëëàðíè ¿ºëëàø ìà¿ñàäãà ìóâîôè¿äèð. Ýúòèáîð
áåðèíã-à, àêñàðèÿò êèøèëàð ðóñ òèëèäà òº¢ðè òàëàôôóçãà
ýãà. Óëàð òóòèëìàñäàí ýðêèí ñºçëàéäèëàð. Ìóòàõàññèñëàð-
íèíã ýúòèðîô ýòèøè÷à, ÷åò òèëèíè ¿èñ¿à ìóääàòäà ºçëàø-
òèðãàí áóíäàé èíñîíëàðíèíã óñëóáè ¿óéèäàãè÷à:
Áèðèí÷èäàí, ÷åò òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëîâ÷è êèøè-
ëàð òèë ºðãàíèø æàðà¸íèäà ºçëàðè ¿èçè¿¿àí ìàíáàëàðãà
òàÿíèøàäè, ³èñ-òóé¢óëàðèãà ýúòèáîð ¿àðàòèøàäè, ¿àíäàé
¿èëèá èæîáèé ³èññè¸òãà ýãà áºëèøíè áèëèøàäè. Çåðî, êºòà-
ðèíêè êàéôèÿò, ºçèãà èøîí÷ òóé¢óñè ðàâîí âà äàäèë ñºçëàø-
íè òàúìèíëîâ÷è îìèëëàðäèð.
Èêêèí÷èäàí, àêñàðèÿò ÷åò òèëèäà ðàâîí ñºçëîâ÷èëàð,
ÿúíè î¢çàêè íóò¿íè ðèâîæëàíòèðèøíè ìà¿ñàä ¿èëèá îëãàí
èíñîíëàð ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºðãàíèøäàí ÷åòëàíàäèëàð.
Óëàð ãðàììàòèêàãà îèä êèòîáëàðíè ºðãàíèøìàéäè.
Ó÷èí÷èäàí, ÷åò òèëèíè ÿõøè ºçëàøòèðãàí, ðàâîí âà òº¢ðè
ãàïèðà îëóâ÷è èíñîíëàð êè÷èê ³èêîÿëàð, çàìîí âà ìàêîíãà
îèä ¿àòðàëàð ³àìäà íóò¿íè òº¢ðè øàêëëàíòèðóâ÷è áîø¿à
óñóëëàðäàí ôîéäàëàíèøàäè.
Òºðòèí÷èäàí, óëàð ºç ìà¿ñàäëàðèãà ýðèøèø ó÷óí òåñò íà-
òèæàëàðè, áîñ¿è÷ëàðãà ýìàñ, ôà¿àò ðåàë íàòèæàëàðãà ýúòè-
áîð ¿àðàòèøàäè.
Ñèç ³àì ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøèíãèç

ìóìêèí
Ìàçêóð êèòîáäà êåëòèðèëãàí óñóë âà ¿îèäàëàð ¿èñ¿à âà¿ò
è÷èäà ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøèíãèçãà ¸ðäàì áåðà-
äè. Êèòîáäàí æîé îëãàí, òàæðèáàäà ñèíàëãàí óñóë âà ¿îèäà-
ëàð ðóñ òèëèäà òóòèëìàñäàí, ýðêèí ñºçëàøíè õî³ëîâ÷èëàð
ó÷óí ìºëæàëëàíãàí.
6
²èññè¸òëàðèíãèçíè áîø¿àðèíã...
Ðóñ òèëèíè ìàõñóñ êóðñëàðãà áîðèá ºðãàíãàí èíñîíëàð-
íèíã àéðèìëàðè ðóñ÷à ìóëî¿îò îëèá áîðèøãà ³àðàêàò ¿èë-
ãàíëàðèäà àñàáèéëàøàäèãàí áºëèá ¿îëèøàäè. Î¿èáàòäà
õîòèðà ðóñ òèëèäàãè ëó¢àò áîéëèãè, áîð áèëèìíè ¿óëôëàá,
èíñîí ºçè áèëãàí, ºçëàøòèðãàíëàðèíè óíóòà¸òãàíäàé ³èñ
¿èëàäè.
Óøáó êèòîáäà ðó³èé ³àÿæîí (ñòðåññ) ñàáàáèíè éº¿îòèá,
ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàø, ¿ºð¿óâíè æóðúàòãà, àñà-
áèéëàøèøíè ýñà õîòèðæàìëèêêà ºçãàðòèðèø ³à¿èäà ³àì ñºç
áîðàäè.
Èøîí÷èìèç êîìèëêè, ³àì òèëíè, ³àì ³èññè¸òëàðíè áîø-
¿àðèøíè ºðãàíèø ñèçãà êºï èìêîíèÿòëàð ýøèãèíè î÷àäè.
7
10 ÒÀ ÌÓ²ÈÌ ¯ÎÈÄÀ
1-¿îèäà
Ðóñ òèëèíè óíäàãè ÿêêà ñºçëàðíè ýìàñ, ñºç áèðèêìàëà-
ðèíè ¸ä îëèá ºðãàíèíã.
Áó æóäà îääèé âà îñîí, øó áèëàí áèðãàëèêäà ñàìàðàëè
âà ¿óëàé. Ñºç áèðèêìàñè – áóòóí áèð ãàï ýìàñ, ºçàðî ¿ºøèì÷à
âà ìàúíî îð¿àëè áî¢ëàíãàí èêêè ¸êè óíäàí îðòè¿ ñºçëàð
ãóðó³èäèð. Øóíèíãäåê, ó ãàïíèíã áèð áºëàãè ³èñîáëàíàäè.
Ìàñàëàí, ñèç «âëàäåþ» òàðæèìàñèíè áèëìàäèíãèç âà øó
ñºçíè ºðãàíìî¿÷èñèç. Ñèç ñºçíè ¸çàñèç, óíèíã òàðæèìàñèíè
ëó¢àòäàí òîïàñèç âà ýñëàá ¿îëèø ó÷óí ¸ä îëàñèç. Õóääè øó
òàðçäà óçóíäàí-óçî¿ êºïëàá ÿêêà ñºçëàð ðºéõàòèíè òóçèá,
³àììàñèíè ýñëàá ¿îëèøãà ³àðàêàò ¿èëàñèç. Ìà¿ñàäèíãèç –
ÿêêà ñºçëàðíè ýñëàá ¿îëèø. Áó êàáè éºë òóòèøíèíã ñàìàðà-
ñè îç. Êºïëàá ìóòàõàññèñëàð áóòóí ñºç áèðèêìàñèíè ºðãà-
íèá, ¸ä îëèø êåðàêëèãèíè òàúêèäëàøìî¿äà. Õºø, ñºç áè-
ðèêìàëàðèíè ¿àéñè ìàíáàäàí ºðãàíàñèç? Ñèç óëàðíè ðóñ
òèëèäàãè ðàäèîýøèòòèðèøëàð, êºðñàòóâëàð, òóðëè áàäèèé
àäàáè¸òëàðäàí ºðãàíèøèíãèç ìóìêèí. Ìàñëà³àòèìèç: êè-
òîá âà áîø¿à ìàíáàëàðäàãè ñºçëàðíè áèðìà-áèð ¸ä îëìàíã.
ßíãè ñºçëàð, èáîðàëàðíè ýøèòèíã, ¸çèíã. Ôà¿àò ÿêêà ñºçíè
ýìàñ, ñºç áèðèêìàñèíè ¸çèíã! Ìàñàëàí, «âëàäåþ» ñºçèíè ¸çèø
ºðíèãà «(Àêìàë) âëàäååò ðóññêèì ÿçûêîì» øàêëèäà áóòóí
ñºç áèðèêìàñèíè ¸çàñèç. Ñºç áèðèêìàñèäàí êºï âà àí÷à êåíã
ìàúëóìîò îëèø ìóìêèí. Áó æóäà ìó³èì.
Áèðèí÷èäàí, ñºç áèðèêìàëàðèíè ýñëàá ¿îëèø îñîí, ÷óí-
êè óëàðíè º¿èø, ìóëî¿îò ÷î¢èäà ¸êè òèíãëàø äàâîìèäà
ºðãàíãàíñèç. «(Àêìàë) âëàäååò ðóññêèì ÿçûêîì» äåãàíäà
ñèç áóòóí æóìëà ìàçìóíèíè ¸äãà îëàñèç. Àêìàë êèìëèãè-
íè, âî¿åà æîéèíè, ðóñ òèëèíè áèëèøèíè ýñëàéñèç. Áóíäàé
¿ºøèì÷à ìàúëóìîò ñèçãà ³àð äîèì ñºç áèðèêìàñèíèíã ìàú-
íîñèíè, øóíèíãäåê, ³àð áèð ÿíãè ñºçíèíã ìàúíîñè ¸ääà
¿îëèøèãà ¸ðäàì áåðàäè. Ìàçêóð ¸íäàøóâ ðóñ òèëèäàãè
ñºçëàð õîòèðàäà ¿îëèøèíè àí÷à îñîíëàøòèðàäè.
8
Èêêèí÷èäàí, ñèç ¿ºøèì÷à «áîíóñ»ãà ýãà áºëàñèç: ñºç
áèðèêìàëàðèíè ¸äëàø äàâîìèäà, ãðàììàòèêàíè ³àì ºðãà-
íàñèç. Ôà¿àòãèíà àëî³èäà ñºçíè ºðãàíèá ¿îëìàé, ãðàì-
ìàòèêàíè, ñºçíè ¿àíäàé òº¢ðè ¿ºëëàøíè áèëèá îëàñèç.
ßúíè, ñºç áèðèêìàëàðèíè ¿àí÷à êºï ºðãàíñàíãèç, ãðàì-
ìàòèêàíè ³àì øóí÷à êºï ºçëàøòèðàñèç. Ãðàììàòèêà áºëè-
ìèäà ñºçëàðíèíã ºçàðî áî¢ëàíèøè, ¿àíäàé øàêëäà ¿ºëëà-
íèëèø òàðòèáè ºðãàíèëàäè. Ìàñàëàí, «(Àêìàë) âëàäååò
ðóññêèì ÿçûêîì» ñºç áèðèêìàñèäà «âëàäåòü», «ðóññêèé»
âà «ÿçûê» ñºçëàðè ºçàðî ìàúíî âà ¿ºøèì÷àëàð îð¿àëè áî¢-
ëàíãàí. Ñèçíèíã ºòãàí âà ³îçèðãè çàìîí ¿ºøèì÷àëàðèíè,
ôåúëíèíã I, II, III øàõñëàðäà òóñëàíèøèíè áèëèøèíãèç
ìó³èì ýìàñ. Áó óñóë ãðàììàòèêàíè àâòîìàòèê òàðçäà
ºçëàøòèðàäèãàí óñóëè ³èñîáëàíàäè.
Ñºç áèðèêìàëàðèíè ¸äëàøíèíã ÿíà áèð ìó³èì òîìîíè
– òåçëèê. ßêêà ñºç âà ñºç áèðèêìàëàðèíè ºðãàíèø áºéè÷à
ºòêàçèëãàí ñèíîâ íàòèæàëàðè øóíè êºðñàòàäèêè, ñºç áè-
ðèêìàëàðèíè ºðãàíèøãà ¿àí÷à êºï ýúòèáîð ¿àðàòñàíãèç,
4-5 ìàðòà þ¿îðè ñàìàðàãà ýðèøèøèíãèç ìóìêèí. Äîèìî
ÿêêà ñºçíè ýìàñ, ñºç áèðèêìàñèíè ¸ä îëèá ºðãàíèíã.
Áèç ³àð áèð ñºçíè äîíàëàá àéòãàíèìèçäà íóò¿èìèçíèíã
òàáèèéëèãè éº¿îëèøè àíè¿. Çåðî, ñó³áàò æàðà¸íèäà ñºçëàð
áèðìà-áèð àéòèëìàéäè, àììî ³àð áèð ñºç áèðèêìàñè îðà-
ñèäà òºõòàëèø áºëàäè. ¨ø áîëàëàð ìàçêóð óñóëíè ¿ºëëà-
øàäè. Óëàð ñºç áèðèêìàëàðè îð¿àëè òèëíè áèëèá îëàäè-
ëàð, øóíèíã ó÷óí òº¢ðè âà òåç ºðãàíàäèëàð. Àââàëèãà óëàð
ôà¿àò ñºç áèðèêìàëàðèíèíã ìàúíîñèíè òóøóíèøàäè. ²àð
áèð ñºçíèíã ìàúíîñèíè áèëìàñëèêëàðè ìóìêèí, àììî ñºç
áèðèêìàñèíèíã ÿõëèò ìàúíîñèíè áèëèøàäè. Êåéèí÷àëèê
ñºç áèðèêìàëàðèíè òîáîðà êºïðî¿ ºðãàíãàíëàðè ñàéèí, ³àð
áèð àëî³èäà ñºçíèíã ìàúíîñèíè ³àì òóøóíà áîøëàéäè-
ëàð.
Áó – ñºç áîéëèãèíè îðòòèðèøíèíã ýíã òåçêîð óñóëëàðè-
äàí áèðè. Ó, øóíèíãäåê, ðàâîí ñºçëàøíè ³àì òº¢ðè âà ¿èñ¿à
ìóääàòäà øàêëëàíòèðàäè. Àãàð ³àð áèð ñºç ³à¿èäà àëî³èäà
ºéëàñàíãèç, ãàïèðãàíèíãèçäà ¿îâóøìàãàí òºõòàëèøëàð, ÿúíè
«ïàóçàëàð» ³îñèë áºëàäè. Áó ³îëàòíè òèë ºðãàíà¸òãàí áàð-
9
÷à èíñîíëàðäà ó÷ðàòèø ìóìêèí. Óëàðíèíã ìóëî¿îò ÷î¢èäà
òºõòàá ¿îëèøè, ¢àëèç æóìëàëàðè ñó³áàòäîøãà íî¿óëàéëèê
òó¢äèðàäè, ìóëî¿îòíèíã òàáèèéëèãè éº¿îëàäè. Þ¿îðèäà
òàúêèäëàãàíèìèçäåê, áóíèíã ñàáàáè, óëàð ñºç áèðèêìàëà-
ðèíè ýìàñ, ÿêêà ñºçëàðíè ¸ä îëèá ºðãàíèøãàíèäà. Øó ºðèí-
äà ñàâîë òó¢èëàäè: ñºç áèðèêìàëàðèíè ¸äëàá òèëíè ºðãàí-
ãàí êèøè ãàïèðãàíäà ¿à÷îí òºõòàëèø áºëàäè? Áèçäà, ìó³òà-
ðàì òèë ºðãàíóâ÷è, ñºç áèðèêìàëàðè îðàñèäà ïàóçà áºëàäè.
Ñèçíèíã íóò¿èíãèç òàáèèé ÷è¿àäè ³àìäà ñºçëàø ðàâîíëèãè
âà ãàïèðèø òåçëèãè áèð ìåú¸ðãà êåëàäè. Áó ðóñ òèëèäà ìó-
ëî¿îòíè òº¢ðè îëèá áîðèøíè øàêëëàíòèðèøãà ¸ðäàì áå-
ðóâ÷è æóäà ñàìàðàëè óñóëäèð. Ñºç áèðèêìàëàðèíè êºïðî¿
ºðãàíãàíèíãèç ñàéèí ÿíàäà êºïëàá ôîéäàëè, êåðàêëè æè³àò-
ëàðíè òîïàñèç.
Ñºç áèðèêìàëàðèíè ºðãàíèíã!
2-¿îèäà
Ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸ä îëèøãà ìóêêàñèäàí êåòìàíã.
Àêñàðèÿò êèøèëàð ó÷óí ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸äëàø
ºðãàíèø æàðà¸íèíèíã àñîñèé ¿èñìèíè òàøêèë ¿èëàäè. Áó-
íèíã áîèñè, áèçãà áîëàëèêäàí õîðèæèé òèëíè ºðãàíèø
ó÷óí àñîñàí ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸äëàø çàðóðëèãèíè
ó¿äèðèøãàí. Áîøëàí¢è÷, ºðòà ìàêòàáëàðäà, óíèâåðñèòåò-
ëàðäà, òèë ºðãàòèø êóðñëàðèäà – ³àììà äàðãî³äà, áóòóí
äóí¸äà – ãðàììàòèêà, ¿îèäàëàð, òàðòèá, ¿îëèïëàð... Àñëè-
äà òèëíè òåç, îñîí âà ìóâàôôà¿èÿòëè ºðãàíèøäà áó óñóëãà
¸ïèøèá îëèø îðòè¿÷à ìå³íàòíè êåëòèðèá ÷è¿àðàäè, õî-
ëîñ.
²à, òèë ºðãàíèø ó÷óí øó âà¿òãà÷à êºïëàá ãðàììàòèê
¿îèäàëàðíè ¸äëàøãà ýúòèáîð ¿àðàòãàíñèç. Ñèç ðóñ òèëèäà
ðàâîí, òåç âà îñîí ñºçëàé îëàñèçìè? Íèìà ó÷óí «éº¿»? Íèìà
ó÷óí ñèç éèëëàð äàâîìèäà ºðãàíãàí ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òåç
ñºçëàé îëìàéñèç? Ñàáàáè íèìàäà?
Àôñóñêè, áó ôà¿àò ñèçíèíã êàì÷èëèãèíãèç ýìàñ. Çåðî,
êºï÷èëèê àñîñàí ãðàììàòèêàíè ºðãàíàäè, ìîðôîëîãèÿ âà
ñèíòàêñèñãà îèä êºïëàá ¿îèäàëàð ¸äëàéäè. Óëàðíèíã äè¿-
¿àò-ýúòèáîðè, àñîñàí, ºçëàøòèðãàí áèëèìëàðèíè òº¢ðè
10
¿ºëëàøãà ¿àðàòèëàäè. Íèìà ó÷óí? ×óíêè º¿èòóâ÷èëàð øó
òàðçäà òàúëèì áåðèøàäè. Áó óñëóáíèíã ñàëáèé òîìîíè íè-
ìàäà? Ñèç îéëàð, éèëëàð ìîáàéíèäà àñîñèé âà¿òèíãèçíè
ãðàììàòèêàíè ºðãàíèøãà ñàðôëàãàíèíãèç áîèñ ðóñ òèëèíè
òà³ëèë ¿èëèø áèëàí áàíä áºëàñèç: ºòãàí, ³îçèðãè, êåëàñè
çàìîí âà ³îêàçîëàð ³à¿èäà ºéëàéñèç, ãàïíè õàòîñèç òóçèø
³à¿èäà áîø ¿îòèðàñèç.
Áèç «ãðàììàòèêàíè óìóìàí ºðãàíìàñëèê êåðàê», äåãàí
ôèêðäàí éèðî¿ìèç, ôà¿àò þçëàá ¿îèäàëàðíè ¸äëàá, áîø¿à
ñàìàðàëè óñóëëàðíè èíêîð ýòèøëàðèãà ¿àðøèìèç, õîëîñ.
Òº¢ðè ¸çèøíè ºðãàíèø ó÷óí ãðàììàòèêàíèíã à³àìèÿòè íè-
³îÿòäà êàòòà. Çîòàí, ìàçêóð áºëèìíè ºðãàíìàñäàí ñàâîäëè
¸çèø êºíèêìàñèíè øàêëëàíòèðà îëìàéñèç.
Îíà òèëèíè ¿àíäàé ºðãàíãàíèíãèçíè áèð ¸äãà îëèíã.
Ìàêòàá ¸øèãà åòìàñäàí ºç ôèêðèíãèçíè àíè¿ âà ëºíäà,
ðàâîí òóøóíòèðèá áåðà îëàðäèíãèç. Áó ¸øãà÷à ³å÷ áèð
ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºðãàíìàãàíñèç. ªðòà ìàêòàá, êîë-
ëåæ âà óíèâåðñèòåòëàðäà áèç îíà òèëèìèçíèíã ëó¢àò áîé-
ëèãè, îðôîãðàôèÿ, ìîðôåìèêà, ñèíòàêñèñ âà ìîðôîëîãèÿ
êàáè áºëèìëàðèíè ºðãàíàìèç. ªç òèëèìèçäà ñºçëàø äàâî-
ìèäà ãðàììàòèê ¿îèäàëàðäàí ôîéäàëàíìàéìèç. Øóíäàé
ýêàí, áèç ¿àíäàé ¿èëèá àíè¿, ëºíäà âà ðàâîí ñºçëàéìèç?
Áèç òèëíè òèíãëàø, ôèêðëàø âà òàëàôôóç îð¿àëè ºçëàø-
òèðàìèç. Èí÷óíóí, ÷åò òèëèíè ýøèòèø âà º¿èø îð¿àëè
ºðãàíèø, øóíèíãäåê, ìàçêóð óñóë âîñèòàñèäà ãðàììàòèêà-
íè ºçëàøòèðèø ýíã ñàìàðàëè ³àìäà òº¢ðè éºëäèð. Áóíèíã
ó÷óí äàñòëàá ñîääà, ìóðàêêàá áºëìàãàí ¿èçè¿àðëè, ¿èñ¿à
³èêîÿëàðíè ìóòîëàà ¿èëèíã.
Ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸äëàøãà ìóêêàäàí êåòìàíã. Àãàð
ñèç íó¿óë ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºðãàíñàíãèç, ðóñ òèëèäà
ðàâîí, òº¢ðè ñºçëàø âà òóøóíèø æàðà¸íè æóäà ñóñò êå÷àäè.
Ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸äëàøãà ìóêêàñèäàí êåòìàíã!
3-¿îèäà
Êºçëàðèíãèç áèëàí ýìàñ, ¿óëî¿ëàðèíãèç áèëàí ºðãàíèíã!
Àãàð ñèç ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøíè õî³ëàñàí-
ãèç, àââàë òèíãëàøèíãèç êåðàê.
11
Òèíãëàø, òèíãëàø âà ÿíà òèíãëàø – ðóñ òèëèäà òº¢ðè
ñºçëàøíèíã êàëèòëàðèäàí áèðè. Áó æóäà ìó³èì. ×óíêè, ¿àí-
÷àëèê êºï òèíãëàñàíãèç, øóí÷àëèê êºï ñºç áîéëèãèãà ýãà
áºëèá, ãðàììàòèêàíè ºðãàíàñèç, øóíèíãäåê, òåçðî¿ ñºçëàá,
íóò¿íè òóøóíàñèç.Òèíãëàø, ÿíà òàêðîð àéòàìàí, áó ðóñ òè-
ëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøíèíã ñå³ðëè êàëèòèäèð. Áóíèíã
ñàìàðàñè êàòòà. Òèíãëàø ¿ºëèíãèçäàí êåëàäè. ²àð áèð ìèë-
ëàò ºç îíà òèëèíè ¿óëî¿ëàðè áèëàí ýøèòèø îð¿àëè ºðãàíà-
äè. Àãàð ðóñ òèëèäà òº¢ðè, îñîí âà ðàâîí ñºçëàøíè õî³ëà-
ñàíãèç, êºï òèíãëàø áàæàðèøèíãèç ëîçèì áºëãàí âàçèôàäèð.
Êåëèíã, òèíãëàø õóñóñèÿòè ³à¿èäà ñºç þðèòàéëèê, ÷óí-
êè ¿àíäàé òèíãëàø âà íèìàíè òèíãëàø – áó æóäà ìó³èì.
Äàñòëàá îñîí âà ñîääà æóìëàëàðíè òèíãëàøèíãèç øàðò.
Óëàð îääèé âà ¿èçè¿àðëè áºëèøè ëîçèì. «Îääèé» äåãàíäà
íèìàíè íàçàðäà òóòàÿïìèç? Òèë ºðãàíóâ÷è æóìëàëàðíèíã
90 ôîèçè âà óíäàí êºïðî¢èíè òºõòàá ¿îëìàñäàí, ëó¢àòñèç
òóøóíèøè êåðàê. Áó – òèë ºðãàíèø æàðà¸íèíè àí÷à îñîí-
ëàøòèðàäè. Øó áîèñ èëê áîñ¿è÷äà äîèìî îääèé èáîðàëàð-
íè òèíãëàøèíãèç êåðàê áºëàäè. Ìàçêóð òèëäà ºñìèð áîëà-
ëàð ó÷óí òàé¸ðëàíãàí òåëå- âà ðàäèî äàñòóðëàðè ³àìäà áî-
ëàëàð àóäèîêèòîáëàðèäàí ôîéäàëàíèøèíãèç ìóìêèí. Àãàð
áó ³àì ¿èéèí÷èëèê òó¢äèðñà, îñîíðî¢èíè òîïèíã: ¸ø áî-
ëàëàð ó÷óí ìºëæàëëàíãàí äàñòóðëàðíè òèíãëàíã. Íèìàíè-
äèð òóøóíìàé ¿îëñàíãèç, ìàòíäàí ôîéäàëàíèøèíãèç ìóì-
êèí. Áóíäàé ³îëäà îâîç ÷è¿àðèá º¿èø òàâñèÿ ýòèëàäè. Òèí-
ãëàø äàâîìèäà ìàòíãà ¿àðàø ìóìêèí áó íîòº¢ðè éºë ýìàñ.
Àììî ýíã ìó³èìè – òèíãëàø, òèíãëàø, òèíãëàø ýêàíëèãè-
íè óíóòìàíã. Ñèç mp-3 ïëååðäàí ôîéäàëàíèíã. Ðóñ÷à ýøèò-
òèðèøëàð, àóäèîêèòîáëàðíè èìêîí áºëäè äåãóí÷à ýøèòèíã.
Äàðñëèêëàðäàãè îääèé, ¿èçè¿àðëè ³èêîÿëàðíè º¿èøãà ýìàñ,
êºïðî¿ òèíãëàøãà ýúòèáîð ¿àðàòèíã.
Êºðèá ýìàñ, òèíãëàá ºðãàíèíã!
4-¿îèäà
×ó¿óð ºðãàíèøãà ³àðàêàò ¿èëèíã!
Áó ¿îèäà ³àì îñîí âà ñàìàðàëè. ²àð áèð ¿îèäàíè òºëè¿
àìàëäà ¿ºëëàø ñèçãà êóòèëìàãàí íàòèæàëàðíè òà¿äèì ýòà-
12
äè. Äåìàê, òºðòèí÷è ¿îèäà – ÷ó¿óð ºðãàíèø. Áó íèìà äåãà-
íè? ×ó¿óð ºðãàíèø – ºçëàøòèðãàí áèëèìëàðíè òàêðîð-
ëàø, ¿àéòà-¿àéòà âà óçî¿ âà¿ò îðàëè¢èäà òàêðîðëàøíè
àíãëàòàäè. Àãàð ñèç òèëíè ìàêòàá, êîëëåæ, îëèéãî³ âà
º¿óâ êóðñëàðèäàãè äàñòóð àñîñèäà ºðãàíñàíãèç, áó éºë
æóäà ìóðàêêàáäèð. Óëàðíèíã àêñàðèÿòèäà àñîñèé ýúòè-
áîð æóäà ¿èñ¿à ìóääàòäà êºï ìè¿äîðäà ñºç âà èáîðàëàð,
òèë áºëèìëàðè, þçëàá ¿îèäàëàðíè ºðãàíèøãà ¿àðàòèëãàí.
ª¿óâ÷èëàð îëãàí áèëèì âà òîïøèðè¿ëàðíè ýíäè ºçëàø-
òèðà áîøëàãàíäà ÿíãè ¿îèäàëàð âà ÿíãè ñºçëàðãà äó÷ êå-
ëèøàäè. Óëàð äàðñëèê âà ¿ºëëàíìàëàðíè ¿èñ¿à âà¿òäà,
òºëè¿ ºçëàøòèðìàñäàí ºðãàíèøàäè, ìóìêèí ¿àäàð òåçðî¿
òóãàòèøãà ³àðàêàò ¿èëèøàäè. Õºø, ìóàììî íèìàäà? Ìó-
àììî øóíäàêè, ñèç ¿àí÷à êºï ÿíãè ñºç âà ¿îèäàëàðíè
ºðãàíãàíèíãèçãà ¿àðàìàé øóí÷à òåç óëàðíè óíóòàñèç. ¨êè
óìóìèé ¢îÿñèíè ýñëàéñèç-ó, àììî àìàëè¸òäà ¿ºëëàé îë-
ìàéñèç. Ìèñîë ó÷óí: º¿óâ÷èëàð ðóñ òèëèäà ºòãàí çàìîí
øàêëèíè äàðñëèê îð¿àëè ºðãàíèøãàí. Àììî, ºòãàí çàìîí-
íè ¿ºëëàøäà õàòî ¿èëèøàäè. Áèð ºéëàá êºðèíã, éèëëàð
ìîáàéíèäà ðóñ òèëèíè ºðãàíäèíãèç, ëåêèí áàðèáèð õàòî-
ëàðãà éºë ¿ºéìî¿äàñèç. ×óíêè ñèç äàðñëàðíè òºëè¿ ºçëàø-
òèðìàäèíãèç, ÷ó¿óð âà ìóêàììàë ºðãàíìàäèíãèç.
Ìóòàõàññèñëàð ìàñëà³àòèãà ¿óëî¿ ñîëèíã: ºðãàíãàíëàðèí-
ãèçíè áèðìà-áèð òàêðîðëàíã. ²àð áèð äàðñíè (ìàø¿ëàð,
ìàâçóëàðíè) èêêè ³àôòà ìîáàéíèäà ³àð êóíè º¿èíã, ¿àéòà
êºðèá ÷è¿èá òàêðîðëàíã. Àãàð ³àíóç ìóðàêêàáäåê òóþëñà,
ÿíà ó÷-òºðò ³àôòà òàêðîðëàøäà äàâîì ýòèíã. ×óíêè áó ïîéãà
ìóñîáà¿àñè ýìàñ-êó, øîøñàíãèç. ªòèëãàí äàðñëàðíè ¸ääàí
÷è¿àðìàñëèê âà àìàëäà ¿ºëëàé îëèøèíãèç ó÷óí åòàðëè äàðà-
æàäà ÷ó¿óð ºðãàíèø êåðàê. Àãàð òèíãëàø ó÷óí ñèçãà ¸¿àäè-
ãàí ¿àíäàéäèð àóäèî¸çóâ áºëñà, ôà¿àò áèð ìàðòà òèíãëàìàíã.
Áèð ìàðòà åòàðëè ýìàñ! Áåø ìàðòà ³àì åòàðëè ýìàñ! Ñèç óíè
ºí, éèãèðìà ìàðòà âà óíäàí êºï òèíãëàøèíãèç êåðàê. Óíóò-
ìàíã, èêêè ¸êè ó÷ àóäèî¸çóâíè òºëè¿ ºðãàíìàãóí÷à ³àð êóíè
¿àéòà-¿àéòà ýøèòèøèíãèç øàðò. Áó ðàâîí ñºçëàø, ãðàììà-
òèêàíè òº¢ðè ºðãàíèø âà óíè àìàëè¸òäà ñàìàðàëè ¿ºëëàøãà
ÿ¿èíäàí ¸ðäàì áåðàäè. Ìàñàëàí, ºòãàí çàìîí ôåúëè èøòè-
13
ðîê ýòãàí áèðîð-áèð ³èêîÿ òîïèíã. Óíè áèð ³àôòà, èêêè, ó÷
(òºðò-áåø) ³àôòà ìîáàéíèäà º¿èíã. Êåéèí ºòãàí çàìîí ôåúëè
¿ºëëàíèëãàí áîø¿à êè÷èêðî¿ ³èêîÿíè óçî¿ âà¿ò ìîáàéíèäà
ìóòîëàà ¿èëèíã âà øó çàéëäà äàâîì ýòèíã. ²å÷ ¿à÷îí òºõòà-
ìàíã! Äåìàê, ÷åò òèëèíè ºðãàíèøíèíã ñàìàðàëè éºëëàðè-
äàí áèðè – äîèìî º¿èø, òèíãëàøäèð.
Æóäà êºï òàêðîðëàíã âà ÷ó¿óð ºðãàíèíã!
5-¿îèäà
Ãðàììàòèêàíè ¿èçè¿àðëè, ¿èñ¿à õóëîñàëàð ¸ðäàìèäà
ºðãàíèíã!
Àââàëãè ¿îèäàëàðäàí áèðèäà ãðàììàòèêàíè ¸äëàøãà ìóê-
êàñèäàí êåòìàñëèêíè òàâñèÿ ýòãàí ýäèê. Ñèç «ãðàììàòèêàíè
ºðãàíìàñäàí ðóñ òèëèäà ¿àíäàé ¿èëèá òº¢ðè ñºçëàé îëàìàí?»
– äåá ºéëà¸òãàíäèðñèç. Êåëèíã, øó ³à¿äà òºõòàëàéëèê. Ãðàì-
ìàòèê ¿îèäàëàðíè ¸ä îëìàñäàí ðóñ òèëè ãðàììàòèêàñèíè
ºçëàøòèðèø ìóìêèí. Áó êè÷êèíà «ôîêóñ». ¯àíäàé àìàëãà
îøèðàìèç? Áó æóäà îñîí. Áèç ìàçêóð óñóëíè ðóñ òèëè, øó-
íèíãäåê, áîø¿à òèëëàð ãðàììàòèêàñèíè ºðãàíèøäàãè ýíã
ÿõøè óñóë äåá áèëàìèç. Òàíèøèíã: ¿èññà, êè÷èê ³èêîÿ, òà-
ðèõ. ßúíè, áèç áèðîð èø áàæàðèá, áóíè (êè÷èê) ³èêîÿ òàð-
çèäà, ³îçèðãè çàìîí øàêëèäà àéòèá áåðàìèç.
Ìèñîë ó÷óí:
Íà÷àëèñü ëåòíèå êàíèêóëû.
Ìû ñ áðàòîì æèâ¸ì â äåðåâíå ó áàáóøêè. Óòðîì ìû õî-
äèì â ïîëå. Òàì ìû ïîìîãàåì âçðîñëûì. Åù¸ ìû ïîëèâàåì ãðÿä-
êè, óõàæèâàåì çà ëîøàäüìè. Äà¸ì èì êîðì, ìîåì è ÷èñòèì
èõ. Äí¸ì ìû áåæèì íà ðå÷êó, êóïàåìñÿ, ëîâèì ðûáó. Õîðîøî
ìû îòäûõàåì â äåðåâíå!
Áó ¿èñ¿à ³èêîÿ ³îçèðãè çàìîíäà ñîäèð áºëÿïòè. ¯àíäàé
¿èëèá áó ³èêîÿ îð¿àëè ãðàììàòèêàíè ºðãàíèø ìóìêèí?
Ìàçêóð ³èêîÿíè ºòãàí çàìîíäà àéòèíã, ¸çèíã âà òàêðîðëàíã.
Ìàñàëàí:
Â ïðîøëîì ãîäó íà ëåòíèõ êàíèêóëàõ ìû ñ áðàòîì æèëè â
äåðåâíå ó áàáóøêè. Óòðîì ìû õîäèëè â ïîëå. Òàì ìû ïîìîãà-
ëè âçðîñëûì. Åù¸ ìû ïîëèâàëè ãðÿäêè, óõàæèâàëè çà ëîøàäü-
14
ìè. Äàâàëè èì êîðì, ìûëè è ÷èñòèëè èõ. Äí¸ì ìû áåãàëè íà
ðå÷êó, êóïàëèñü, ëîâèëè ðûáó. Õîðîøî ìû îòäûõàëè â äåðåâ-
íå!
Êèòîáíèíã «Êè÷èê ³èêîÿëàð. Êîðîòêèå ðàññêàçû» áºëè-
ìèäà áåðèëãàí ³èêîÿëàðíè øó òàðçäà ºçãàðòèðèíã âà mp-3
äàãè àóäèîíè ¿àéòà-¿àéòà òèíãëàíã. Áóíäà ãðàììàòèê ¿îèäà-
ëàð ³à¿èäà ºéëàìàíã! Ñèç «Áó ºòãàí çàìîí; æèëè – òóãàë-
ëàíìàãàí øàêëäàãè (íåñîâåðøåííûé âèä) ôåúë», äåÿ æóìëà-
ëàðíè òà³ëèë ¿èëèøãà ÷ó¿óð êèðèøèá êåòìàíã. Áó ³à¿äà
óìóìàí ºéëàìàíã! Ôà¿àò ³èêîÿíè º¿èíã, òèíãëàíã âà (³èêîÿ
íèìà ³à¿èäà êåòà¸òãàíèíè) òóøóíèíã. Ñèç ¿èëèøèíãèç êå-
ðàê áºëãàí èø – ÿíà òàêðîðëàéìèç: áèðèí÷è ³èêîÿíè º¿èø,
òèíãëàø âà óíè òóøóíèø, óøáó ³èêîÿíèíã èêêèí÷è âàðèàí-
òèíè ¸çèø, º¿èø, òèíãëàø âà ãàï íèìà ³à¿èäà áîðà¸òãàíè-
íè àíãëàø. Áó ñàìàðàëè óñóë ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè òåç âà
îñîí ºðãàíèøãà ¸ðäàì áåðàäè.
²èêîÿíèíã ó÷èí÷è âàðèàíòè – êåëàñè çàìîí øàêëèíè
º¿èéìèç:
Íà ñëåäóþùèé ãîä íà ëåòíèå êàíèêóëû ìû ñ áðàòîì ñîáè-
ðàåìñÿ æèòü â äåðåâíå ó áàáóøêè. Óòðîì ìû ïîéäåì â ïîëå.
Òàì ìû ïîìîæåì âçðîñëûì. Åù¸ ìû áóäåì ïîëèâàòü ãðÿäêè,
óõàæèâàòü çà ëîøàäüìè, äàâàòü èì êîðì, ìûòü è ÷èñòèòü
èõ. À äí¸ì ìû ïîáåæèì íà ðå÷êó, êóïàòüñÿ, ëîâèòü ðûáó. Ìû
õîðîøî îòäîõí¸ì â äåðåâíå!
Áó ³èêîÿëàðäà ðóñ òèëè ãðàììàòèêàñèíèíã ìîðôîëîãèÿ
âà ñèíòàêñèñ áºëèìëàðèãà îèä ¿îèäàëàðèíè àìàëäà ¿ºëëàé-
ñèç. Ñºç òóðêóìëàðè, òóðëè ¿ºøèì÷àëàð, êàòåãîðèÿëàð, çà-
ìîíëàð íîìëàðèíè âà ñºçëàð ºçãàðèøèíè ìóêàììàë áèëè-
øèíãèç òàëàá ýòèëìàéäè. Àñîñèé ¿èëàäèãàí èøèíãèç – ôà-
¿àò ¿èñ¿à ³èêîÿëàðíè º¿èø âà òèíãëàø. «Ïðîøëûì ëåòîì»
äåãàíäà ñèç âî¿åà ºòãàí çàìîíäà ñîäèð áºëà¸òãàíèíè âà äà-
âîì ýòà¸òãàíèíè òóøóíäèíãèç ³àìäà áèðîð áèð ¿îèäàíè ýñãà
îëìàäèíãèç. Õóääè øó òàðçäà äàâîì ýòèíã – ðóñ òèëèíè ìóð-
¢àê áîëà ñèíãàðè ºçëàøòèðèíã. Àãàð òèëíè øó õèëäàãè ¿èñ¿à
³èêîÿëàð îð¿àëè ºðãàíñàíãèç, ãðàììàòèêàãà îèä ¿îèäàëàð-
íè ¿èéèí÷èëèêñèç òº¢ðè ¿ºëëàé îëàñèç. Ñèçíèíã áó òèëäà
ñºçëàø ìàëàêàíãèç òåçäà ÿõøèëàíàäè. Ýíã ìó³èìè, ¿îèäàãà
15
ìóâîôè¿ òº¢ðè, òåç âà àâòîìàòèê òàðçäà ñºçëàé áîøëàéñèç,
êåðàãèäàí îðòè¿÷à ºéëàøäàí òºõòàéñèç.
Ðóñ òèëè ãðàììàòèêàñèíè ¿èçè¿àðëè, ¿èñ¿à ³èêîÿëàð
îð¿àëè ºðãàíèíã!
6-¿îèäà
Ñîääà, îììàáîï ³èêîÿëàðíè º¿èíã ¸êè òèíãëàíã!
Àãàð ñèç ðóñ òèëèäà òº¢ðè òàëàôôóç ¿èëèøíè, ðàâîí ãà-
ïèðèøíè õî³ëàñàíãèç, ðóñ÷à ñîääà, îììàáîï òèëäà ¸çèëãàí
¿èññàëàðíè º¿èøèíãèç ¸êè òèíãëàøèíãèç êåðàê. Áóíäà ºçèí-
ãèçíè çºðè¿òèðìàñëèê, ìàæáóðëàìàñëèê êàòòà à³àìèÿò êàñá
ýòàäè. Óëàðäàí ¿îíè¿èø îëèøèíãèç, òàñàââóðèíãèçíè øàê-
ëëàíòèðèøèíãèç ëîçèì. Ñèçãà ¿èçè¿àðëè âà ³óçóð áà¢èø-
ëàéäèãàí àäàáè¸òäàí ôîéäàëàíèíã. Áó òº¢ðè, èôîäàëè
º¿èøíè ÿõøèëàøíèíã ýíã ÿ¿èí éºëè.
Þ¿îðèäà òèíãëàá ºðãàíèøãà êºïðî¿ ýúòèáîð ¿àðàòèø
êåðàêëèãèíè òàúêèäëàãàí ýäèê. Òàä¿è¿îòëàð íàòèæàñèãà
êºðà, ÷åò òèëèíè òèíãëàá ºðãàíà¸òãàíäà 80 ôîèç ìàúëóìîò
õîòèðàäà ñà¿ëàíèá ¿îëèøè àíè¿ëàíãàí. Ãàï íèìàíè êºïðî¿
òèíãëàø êåðàêëèãèäà! ªçèíãèçãà ¿èçè¿àðëè âà òóøóíàðëè
áºëãàí àóäèîíè ýøèòèíã. Øóíèíãäåê, àóäèî ìàòí ìàâçóñè,
äèêòîðíèíã æàðàíãäîð îâîçè, òàëàôôóçè ¸¿èøè ìà¿ñàäãà
ìóâîôè¿äèð.
Äàñòëàá òèëè, óñëóáè ìóðàêêàá áºëìàãàí àóäèîêèòîá-
ëàðäàí ôîéäàëàíèíã, áó áîðàäà áîëàëàð ó÷óí ¸çèëãàí ³èêî-
ÿëàð àéíàí òº¢ðè êåëàäè. Àãàð ñèç ó÷óí æóäà îñîí áºëñà,
óíäà ºñìèðëàðãà ìºëæàëëàíãàí àóäèîêèòîáëàðíè òèíãëà-
øèíãèç ìóìêèí. Ôà¿àò áóíè òºõòàòìàñëèãèíãèç êåðàê, êåé-
èí÷àëèê óëàð ñèçãà æóäà îñîí áºëèá ¿îëñà, ìóðàêêàáëèê
äàðàæàñèíè îøèðèíã. Òèë ºðãàíèøíè òèëè, óñëóáè ìóðàê-
êàá áºëãàí êèòîá âà àóäèîìàòíäàí áîøëàìàíã. Åòòèí÷è
ïî¢îíàãà ÷è¿èø ó÷óí áèðèí÷è ïî¢îíàãà î¸¿ ¿ºéèø êåðàê-
ëèãèíè óíóòìàíã!
Ðóñ÷à ñîääà, îììàáîï òèëäà ¸çèëãàí ³èêîÿ, ¿èññàëàðíè
º¿èøèíãèç ¸êè òèíãëàøèíãèç êåðàê.
16
7-¿îèäà
¯èñ¿à ³èêîÿëàðíè òèíãëàíã âà ñàâîëëàðãà æàâîá áåðèíã.
Áó ¿îèäà ñèçãà ðàâîí ñºçëàø âà ðóñ òèëèíè òåçêîð òóøó-
íèøãà ¸ðäàì áåðàäè.
Ìàêòàá äàâðëàðèíè ¸äãà îëèíã. Ðóñ òèëè º¿èòóâ÷èñè êºï
ìàðîòàáà áàæàðòèðãàí «òèíãëàíã âà òàêðîðëàíã» òîïøè-
ðè¢èíè õà¸ëèíãèçäà òèêëàíã. Ìàñàëàí, º¿èòóâ÷è: «Ñºçëà-
ðèìíè ¿àéòàðèíã: Ãäå òû ó÷èøüñÿ?» äåéäè. Âà º¿óâ÷èëàð
áèðãàëèêäà òàêðîðëàøàäè. Êåéèí º¿èòóâ÷è: «ß ó÷óñü â øêî-
ëå», äåéäè âà áóòóí ñèíô «ß ó÷óñü â øêîëå», äåá òàêðîðëàé-
äè.
Áó ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøäà ¿ºëëàíàäèãàí «òèíãëàíã âà
òàêðîðëàíã» ìàø¿èäèð. Ìàçêóð óñóë àñîñèäà òèë ºðãàíèø-
íèíã ñàìàðàäîðëèãè þ¿îðè ýìàñ. Çåðî, òèíãëàñàíãèç âà áèð
âà¿òíèíã ºçèäà æóìëàëàðíè òàêðîðëàñàíãèç, ðóñ òèëèäà ôèê-
ðëàøãà çàðóðèÿò ¿îëìàéäè. Ñèç ôèêðëàìàñäàí, óñòîçèíãèç
àéòãàíèíè òàêðîðëàéñèç. ²àòòî º¿èòóâ÷è íèìà äåãàíèíè òó-
øóíìàñëèãèíãèç ³àì ìóìêèí, àììî òàêðîðëàøäà äàâîì ýòà-
ñèç. Ìóòàõàññèñëàðíèíã ýúòèðîô ýòèøè÷à, ÷åò òèëèäàãè ñºç,
èáîðà, ñºç áèðèêìàëàðè âà ãàïëàðíè ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà òó-
øóíèø ³àìäà ðàâîí ñºçëàøãà ÿ¿èíäàí ¸ðäàì áåðàäèãàí ñà-
ìàðàäîðëèãè þ¿îðè áºëãàí óñóë – ¿óëî¿ ñîëèø âà æàâîá
¿àéòàðèø ñàíàëàäè. Àéíè¿ñà, ¿èñ¿à ³èêîÿëàðíè òèíãëàø âà
ñàâîëëàðèãà æàâîá áåðèøíèíã à³àìèÿòè áå¿è¸ñ. Áó ³èêîÿ-
íèíã ìàõñóñ òóðè áºëèá, º¿èòóâ÷è ¿èñ¿à òàðèõíè ñºðàéäè.
Ìàçêóð óñóëíèíã þ¿îðèäàãè ìàø¿äàí ôàð¿è: óñòîç ³èêîÿ
àéòèá áåðìàéäè, ó ³èêîÿíè º¿óâ÷èëàðäàí ñºðàéäè. ª¿èòóâ-
÷è æóäà êºïëàá ñîääà âà îñîí ñàâîëëàð áåðàäè. Íèìà ó÷óí?
×óíêè òèë ºðãàíóâ÷èëàð ñàâîëëàðãà òºõòàìàñäàí, æàâîá ¿àé-
òàðèøëàðè êåðàê. Ñàâîëíè ýøèòäè – æàâîá ¿àéòàðäè, ñà-
âîëíè ýøèòäè – æàâîá ¿àéòàðäè. Áó ³à¿è¿èé ñó³áàò êàáè
êºðèíàäè. Àãàð ñèç «Òèíãëàø âà æàâîá ¿àéòàðèø» óñóëè-
äàí ôîéäàëàíñàíãèç, òåç òóøóíèø, òåç æàâîá ¿àéòàðèø
³àìäà òåç, ðàâîí ñºçëàøíè ºðãàíàñèç. Íàòèæàäà, ðóñ òèëè-
äà ôèêðëàø êºíèêìàëàðè øàêëëàíàäè âà æóìëàëàðíèíã òàð-
æèìàñè ó÷óí îðòè¿÷à áîø ¿îòèðìàñäàí, èêêèëàíìàñäàí ãà-
ïèðà îëàñèç. ¯óéèäàãè ³èêîÿãà ýúòèáîð áåðèíã:
17
«Õèùíûé çâåðü.
Âîëê – õèùíûé çâåðü. Îí ïîõîæ íà áîëüøóþ ñîáàêó. Òåëî
åãî ïîêðûòî ãðóáîé øåðñòüþ. Íîãè äëèííûå. Îí ìîæåò áå-
ãàòü áûñòðî. Ïàñòü ó íåãî áîëüøàÿ. Çóáû îñòðûå. Çèìîé è
ëåòîì îí èùåò äîáû÷ó».
«¯èñ¿à ³èêîÿëàðíè òèíãëàø âà ñàâîëëàðãà æàâîá áåðèø»
óñóëèãà ìóâîôè¿ º¿èòóâ÷è îñîí ñàâîëëàð áåðàäè. ×óíêè,
¿èéèí ñàâîë áåðèëñà, ñèç ºéëàø ó÷óí òºõòàá ¿îëàñèç. Àãàð
ñàâîë îñîí áºëñà, øó çà³îòè æàâîá ¿àéòàðàñèç, áó áèð-èêêè
ñºçäàí èáîðàò. Ìèñîë òàðè¿àñèäà:
– Íà êîãî ïîõîæ âîëê?
– Êàêîãî îí öâåòà?
– Êàêèì çâåðåì ÿâëÿåòñÿ âîëê?
– Êàêèå çóáû ó âîëêà?
– ×åì ïîêðûòî òåëî âîëêà?
– Êîãäà îí èùåò äîáû÷ó?
Øó êàáè êºïëàá ñàâîëëàð áåðèøäà äàâîì ýòèø ìóìêèí.
Áóíäàé îñîí ñàâîëëàðãà òåç âà äîèì æàâîá ¿àéòàðàñèç. Áó
æóäà êàòòà à³àìèÿòãà ýãà æàðà¸í. Êèòîáäàí æîé îëãàí «Êè-
÷èê ³èêîÿëàð. Êîðîòêèå ðàññêàçû» áºëèìèäà êºïëàá ³èêîÿ-
ëàð áåðèëãàí. Àìàëè¸òäà ¿ºëëàíã. Ìàçêóð óñóëíèíã ñå³ðëè
êó÷èäàí áà³ðàìàíä áºëèíã.
¯èñ¿à ³èêîÿëàðíè äè¿¿àò áèëàí òèíãëàíã âà ñàâîëëàðãà
æàâîá áåðèíã!
8-¿îèäà
Òº¢ðè âà èôîäàëè òàëàôôóçäà ñºçëàøíè ºðãàíèíã.
ªçáåê òèëèäà óð¢óëàð àñîñàí ñºçíèíã îõèðãè áº¢èíèãà
òóøàäè. Ðóñ òèëèäà ýñà óð¢ó ñºçíèíã áîøè, ºðòàñè âà îõèð-
ãè áº¢èíèãà òóøèøè ìóìêèí. ßúíè, ó ýðêèí áºëàäè. Ìàñà-
ëàí, «ïîòîëîê» ñºçèäà óð¢ó îõèðãè áº¢èíãà, «ë¸ò÷èê» ñºçè-
äà áèðèí÷è, «êîñìîíàâò» ñºçèäà îõèðãè (ó÷èí÷è) áº¢èíãà
òóøãàí.
Ìàúëóìêè, óð¢ó òóøãàí áº¢èí áîø¿à áº¢èíëàðäàí îâîç
êó÷è áèëàí àæðàòèëàäè. Óð¢ó áåëãèñè ( ¢ ) çàðáäîð áº¢èí-
äàãè óíëè óñòèãà ¿ºéèëàäè. Óð¢ó òóøàäèãàí óíëè òîâóøëàð
18
(³àðôëàð) àíè¿ òº¢ðè âà áèðîç áàëàíä òàëàôôóç ¿èëèíàäè:
ìîëîêî - [ìàëàêo], ëåñ - [ëeñ], êîñìîíàâò - [êàñìàíaâò].
Óð¢óñèç áº¢èíëàðíèíã óíëèëàðè, îäàòäà, òº¢ðè àéòèëìàé-
äè:
[î] ³àðôè çàðáäîð áºëìàãàí áº¢èíäà [à] òîâóøèãà ÿ¿èí
àéòèëàäè. Ìàñàëàí, ìîëîêî - [ìàëàêo];
[å] ³àðôè çàðáäîð áºëìàãàí áº¢èíäà [è] òîâóøèãà ÿ¿èí
àéòèëàäè. Ìàñàëàí, ëåñà - [ëèña].
Ðóñ òèëèäàãè óð¢óíèíã áîø¿à òèëëàðäàãè óð¢óäàí àæðà-
ëèá òóðàäèãàí ìó³èì õóñóñèÿòè – óíèíã ³àðàêàòëàíèøè ñà-
íàëàäè. Ìàñàëàí: õîðîøî – õîðîøåãî, âå÷åð – âå÷åðíÿÿ.
Àãàð ñºçäà [¸] òîâóøè áºëñà, óð¢ó ôà¿àò øóíãà òóøàäè.
Ìàñàëàí: ë¸ò÷èê, ñâî¸ì, ðåá¸íîê, áåëü¸, ïðè¸ì.
Óð¢ó ¸ðäàìèäà ñºçëàð ìàúíîñè àæðàòèëàäè: 1) ñåëî –
¿èøëî¿, ñåëî – áîòäè 2) ñîðîê – ¿èð¿, ñîðîê – çà¢èç¢îí 3)
ïîòîì – ïåøàíà òåðè áèëàí, ïîòîì – êåéèí 4) ñïàëà –
ïàñàéäè, ñïàëà – óõëà¸òãàí ýäè 5) çíàêîì – òàíèø, çíà-
êîì – áåëãè áèëàí.
Áèç ñèçãà ðóñ òèëèäà òº¢ðè âà èôîäàëè ñºçëàøíèíã ñàìà-
ðàëè éºëëàðèäàí áèðèíè òàâñèÿ ýòàìèç: áó – òèíãëàø. ¯àí-
÷àëèê êºï òèíãëàñàíãèç, îëäèíãèçãà ¿ºéãàí ìà¿ñàäãà øóí÷à
òåç åòàñèç – òåç îðàäà ðóñ òèëèäà òº¢ðè âà èôîäàëè òàëàô-
ôóçäà ñºçëàé áîøëàéñèç. ¯óéèäà ³à¸òèé áèð âî¿åàíè ³èêîÿ
¿èëèá áåðàìèç.
²ÈÊÎß
Ïàïóà Òàéâàíäà òó¢èëãàí. Ó 20 ¸øèäà Ìîñêâàãà êº÷èá

áîðäè. Ïàïóà Òàéâàíäà áèð íå÷à éèë ðóñ òèëè áèëàí øó¢óë-
ëàíãàí ýäè. Ìîñêâàãà áîðãàíèäà ó ìóàììîãà äó÷ êåëäè: ðóñ
òèëèäà ñºçëàãàíäà ³å÷ êèì óíè òóøóíìàñäè. Îäàìëàð Ïàïóà-
ãà ³àéðîí áºëèá ¿àðàøàð âà ñàâîëëàðèãà «×òî ñêàçàëè? (Íèìà
äåäèíãèç?)», «Èçâèíèòè (êå÷èðàñèç)», «ß âàñ íå ïîíÿë(à). (Ìåí
ñèçíè òóøóíìàäèì)» êàáè æàâîá ¿àéòàðèøàðäè.
Áó ³îëàò óíãà àí÷à ¿èéèí÷èëèê òó¢äèðäè. Ó òàëàôôóçè-
íè òº¢ðèëàø ó÷óí ðóñ òèëè êóðñëàðèãà ¿àòíàäè, àììî áóí-
19
äàí íàô ÷è¿ìàäè. Êåéèí ýñà ºçè êàì÷èëèãèíè éº¿îòèøãà
¿àðîð ¿èëäè. Ó îëòè îé äàâîìèäà êè÷èêðî¿ àóäèîêèòîá òî-
ïèá, ¿àéòà-¿àéòà òèíãëàäè, ºðãàíäè âà ôà¿àò áèð íàðñàãà
äè¿¿àò-ýúòèáîðèíè æàëá ýòäè. Áó òàëàôôóç ýäè. Ïàïóà îëòè
îé äàâîìèäà àóäèîêèòîáíè òèíãëàø áàðîáàðèäà ³àð áèð
ñºç îõèðèäà îâîçëè ìàòííè òºõòàòèá, ¿àéòà ºçè òàêðîðëàð,
òàëàôôóçèäàãè êàì÷èëèêëàðíè èë¢àá òº¢ðèëàøãà ³àðàêàò
¿èëàðäè. Ó äè¿¿àò áèëàí òèíãëàðäè.
Ïàïóà ðóñ òèëèäàãè ñºçëàð, ãàïëàð î³àíãèãà, òàëàôôóçãà
äè¿¿àòèíè æàìëàäè. Áèëàìèçêè, òàëàôôóç – áó èíãè÷êà-
éº¢îíëèê, ðèòì âà î³àíã ìóæàññàìëèãè.
²îçèð Ïàïóà ñîô ðóñ òèëèäà ñºçëàéäè. Óíèíã òàëàôôó-
çèäà íó¿ñîí éº¿.
Ïàïóà èêêè ñèð – ÷ó¿óð ºðãàíèø âà òàëàôôóçãà äè¿¿àòíè
æàëá ¿èëèøäàí âà¿èô áºëäè. Ó ³àð êóíè áèòòà àóäèîêèòîá-
äàí ôîéäàëàíäè âà ñºçëàðíè êºï ìàðòàëàá òàêðîðëàäè. ²àð
áèð ãàï, ³àð áèð æóìëà, òîâóø î³àíãèíè ºðãàíäè. Øóíèíã-
äåê, ¿à÷îí ¿àé òàðçäà òîâóøíè ïàñàéòèðèø ¸êè êºòàðèø,
áº¢èíëàðíè ÷ºçèá àéòèø âà òåç àéòèø êåðàêëèãèíè ºðãàí-
äè. Íàòèæàäà, òèëíè ðóñ ìèëëàòèãà ìàíñóá êèøèëàðäåê òº¢ðè
âà èôîäàëè òàëàôôóç ýòèøãà ìóâàôôà¿ áºëäè. Ñèç ³àì Ïà-
ïóà êàáè íàòèæàãà ýðèøà îëàñèç. Áóíèíã ó÷óí ³àð êóíè ó
ñèíãàðè 15 äà¿è¿àäàí òàëàôôóçíè ìàø¿ ¿èëèíã.
Òàëàôôóçèíãèçíè òº¢ðèëàø âà¿òè êåëäè. Çåðî, ñèç ðóñ
òèëèäà ñºçëàãàíèíãèçäà ºçãàëàð ñèçíè òóøóíèøèíè õî³ëàé-
ñèç. Áóíèíã ó÷óí òº¢ðè òàëàôôóç ¿èëèøèíãèç êåðàê.
Òº¢ðè âà èôîäàëè òàëàôôóçäà ñºçëàøíè ºðãàíèíã!
9-¿îèäà
Ðóñ èáîðàëàðèíè ºðãàíèíã
Èáîðàëàð – ìàúíîñè áèð ñºçãà òåíã êåëàäèãàí ãàï ¸êè
ñºç áèðèêìàëàðè. Èáîðàëàð ³àð äîèì êº÷ìà ìàúíîäà
èøëàòèëàäè. Èáîðàëàðíè òàøêèë ¿èëãàí ³àð áèð ñºçíè
òàðæèìà ¿èëèá ìàúíîñèíè ÷è¿àðèá áºëìàéäè. Èáîðàëàð-
íèíã áóòóí ³îëäà ºç (êº÷ìà) ìàúíîñè áîð. Ìóëî¿îòäà æóäà
êºïëàá èáîðàëàðäàí ôîéäàëàíèëàäè. Àãàð ñèç ðóñ òèëè-
íè ºðãàíèøíè õî³ëàñàíãèç ìàçêóð òèëäàãè èáîðàëàðíè,
àëáàòòà, áèëèøèíãèç êåðàê.
20
Óøáó êèòîáäà ðóñ òèëèäà êºï ¿ºëëàíèëàäèãàí èáîðà-
ëàð ðºéõàòè áåðèëãàí. Èáîðàëàð àëèôáî òàðòèáèäà êå-
ëàäè, ìàúíîñè ðóñ òèëèäà èçî³ëàíãàí. Øóíèíãäåê, èáî-
ðàëàð èøòèðîêèäà òóçèëãàí ãàïëàð óëàðíè ¸ä îëèø âà
ýñëàá ¿îëèøíè ÿíàäà åíãèëëàøòèðàäè.
Èáîðàëàðíèíã ¿ºëëàíèø øàêëëàðè ¿àâñ è÷èäà áåðèëäè,
ìàñàëàí:
ÁÎËÜØÅÉ ×ÀÑÒÜÞ ‹ïî áîëüøåé ÷àñòè›.*
ÁÎËÜØÅ ‹áîëåå› ÂÑÅÃÎ.
ÃËÀÇÀ ÐÀÇÁÅÃÀÞÒÑß ‹ðàçáåæàëèñü›.
Êºï ìàúíîëè èáîðàëàðíèíã ìàúíîëàðè òàðòèá ðà¿àìèäà
êåòìà-êåò áåðèëàäè, ìàñàëàí:
Â ÎÄÈÍ ÃÎËÎÑ. 1. Âñå âìåñòå, îäíîâðåìåííî.
2. Ñîãëàñíî, åäèíîäóøíî, åäèíîãëàñíî.
Èáîðàëàð àëèôáî òàðòèáèäà òóãàëëàíìàãàí øàêëäàãè
ôåúë (íåñîâåðøåííûé âèä) áèëàí áåðèëàäè. Òóãàëëàíãàí
øàêëäàãè ôåúë (ñîâåðøåííûé âèä) ¿óéèäàãè òàðòèáäà æóôò
êºðèíèøäà êºðñàòèëàäè.
ÂÇßÒÜ ÑËÎÂÎ. ñì. ÁÐÀÒÜ ÑËÎÂÎ.
ÄÎÂÅÑÒÈ ÄÎ ÑÂÅÄÅÍÈß. ñì. ÄÎÂÎÄÈÒÜ ÄÎ ÑÂÅ-
ÄÅÍÈß.
Èáîðà-ñèíîíèìëàð () áåëãèñè áèëàí, èáîðà àíòîíèì-
ëàð () áåëãèñè áèëàí êºðñàòèëàäè, ìàñàëàí:
Â ÏÅÐÂÓÞ Î×ÅÐÅÄÜ. Ñíà÷àëà, ñïåðâà, ðàíüøå âñåãî.
Â ïåðâóþ ãîëîâó, ïåðâûì äåëîì, ïðåæäå âñåãî.  Â ïîñëå-
äíþþ î÷åðåäü.
¯àíäàé ¿èëèá èáîðàëàðíè ºðãàíàñèç?
Êèòîáíèíã «Èáîðàëàð» áºëèìèäà èáîðàëàð òºïëàìè âà
óëàð èøòèðîêèäà òóçèëãàí ãàïëàð áîð. Ñèç óëàðíè ºðãàíèíã,
ÿõøèëàá ¸ä îëèíã. ¯à÷îíêè ðóñ òèëèäàãè ôèëüì, òåëåêºðñà-
òóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàðíè, àóäèîêèòîáëàðíè òèíãëàãàíèí-
ãèçäà ¸êè êèòîá, ãàçåòà-æóðíàë êàáèëàðíè º¿èãàíèíãèçäà èáî-
ðàëàðíè ó÷ðàòàñèç âà, àëáàòòà, òóøóíàñèç.
* ¯ºëëàíìàäà ñºç âà èáîðàëàðíèíã óð¢ó òóøãàí òîâóøè îñòèãà

÷èçèá êºðñàòèëäè.
21
Êºïðî¿ øó¢óëëàíèíã âà ñàáð-òî¿àò áèëàí èø òóòèíã. Òèë
ºçëàøòèðèø ó÷óí âà¿òèíãèç êåòàäè, àììî ñèç ºç îëäèíãèçãà
¿ºéãàí êàòòà ìà¿ñàäèíãèçãà ýðèøàñèç. Èøîíèíã, ñèç ðóñ
òèëèíè òºëè¿ òóøóíàñèç âà ñºçëàé îëàñèç.
Èáîðàëàðíè ºðãàíèíã!
10-¿îèäà
¨õóä ýíã ìó³èì 8 òàâñèÿ
Òèë ºðãàíèø ïñèõîëîãèÿñèíè áèëàñèçìè? Èíñîí ïñè-
õîëîãèÿñèíèíã ìóâàôôà¿èÿòãà ýðèøèøäàãè ³èññàñè 80, óñóë
ýñà àòèãè 20 ôîèçíè òàøêèë ýòàäè. Áàúçèëàðíèíã òèë
ºðãàíèøäàãè ¿îáèëèÿòè âà ¿èçè¿èøè êó÷ëè áºëàäè. Àéðèì-
ëàð ýñà ìàêòàáäà, èøäà, áèçíåñäà, òóðëè ìóíîñàáàòëàðäà
ìóâàôôà¿èÿòëè øàõñëàð ³èñîáëàíèøñà-äà, ðóñ òèëèäà îñîí
âà ðàâîí ñºçëàé îëèøìàéäè? Ìóàììî íèìàäà? Íèìà ó÷óí
³àììà íàðñàíè ìóâàôôà¿èÿòëè óääàëàãàí êèøèëàð áó ñî-
³àäà íàòèæàãà ýðèøà îëìàÿïòè? Áó ñàâîëíèíã æàâîáè èê-
êèòà:
1. Ñàìàðàñèç óñóë âà ¿îèäàëàð.
2. Ñàëáèé ïñèõîëîãèÿ.
Þ¿îðèäà óçî¿ éèëëàð äàâîìèäà ÷åò òèëèíè ºðãàíèø óñ-
ëóáè áºéè÷à èçëàíèøëàð îëèá áîðãàí ìàø³óð ìóòàõàññèñ-
ëàðíèíã ñàìàðàëè óñóëëàðè áèëàí òàíèøäèíãèç. Ó ðóñ òè-
ëèäà ðàâîí, òº¢ðè âà èôîäàëè ñºçëàø ³àìäà òóøóíèøãà ¸ðäàì
áåðèøãà ìºëæàëëàíãàí. Àììî óøáó óñóë âà ¿îèäàëàðäàí
òºëè¿ ôîéäàëàíãàí òà¿äèðäà ³àì, òèëíè òºëè¿ ºçëàøòèðèø
êàìëèê ¿èëàäè. Òîíè Ðîáèíñíèíã àéòèøè÷à, «Ýíã ÿõøè óñóë
âà ¿îèäàëàð ³àì ìóâàôôà¿èÿòíèíã àòèãè 20 ôîèçèíè òàø-
êèë ýòàäè. ¯îëãàí 80 ôîèç èíñîí ïñèõîëîãèÿñèãà áî¢ëè¿-
äèð». «Ïñèõîëîãèÿ» äåãàíäà áèç óíäàø, ¿óââàò, èøîí÷, àñîñ
âà ýìîöèÿíè íàçàðäà òóòìî¿äàìèç. Òèë ºðãàíèø ïñèõîëîãè-
ÿñèíè áèëèø îð¿àëè ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàé îëèø
êºíèêìàñèíè ¿èñ¿à âà¿òäà ºçëàøòèðàñèç. Ñèç ³èññè¸òëàðèí-
ãèçíè áîø¿àðèøíè ºðãàíèøèíãèç, ìóâàôôà¿èÿòãà ýëòóâ÷è
ðó³èé ³îëàòíè ðèâîæëàíòèðèøèíãèç êåðàê. Áóíèíã éºëëà-
ðèäàí áèðè – ýìîöèîíàë ³îëàòèíãèçíè áîø¿àðèøäèð. Íî-
õóø ýìîöèîíàë ³îëàò ìóâàôôà¿èÿòñèçëèêêà îëèá êåëàäè.
22
Èæîáèé ýìîöèîíàë ³îëàò ýñà àâòîìàòèê ðàâèøäà ìóâàôôà-
¿èÿòãà áîøëàéäè. Ìàñàëàí, àãàð ñèç òåç-òåç ÷àð÷î¿, çåðè-
êèø, äåïðåññèÿ ³îëàòèãà òóøñàíãèç, ñèçíèíã ºðãàíèøèíãèç
ñàìàðàñèç ³àðàêàòäàí èáîðàò áºëàäè. Áèð ºéëàá êºðèíã-à,
äè¿¿àòèíãèç ïàñò, õîòèðàíãèç ñóñò, ýñàíêèðàãàí ¸êè ýðèí-
ãàí ³îëäà áèðîð èæîáèé íàòèæàãà ýðèøèø ìóìêèíìè? ×åò
òèëè áèëàí øó¢óëëàíà¸òãàíäà ³àð äîèì ³èññè¸òëàðèíãèçíè
áîø¿àðèíã, ÿúíè èøòè¸¿, ¢àéðàò, õóøêàéôèÿò âà ñàáðëè-
ëèê êàáè ôàçèëàò âà ³èñ-òóé¢óëàðíè éº¿îòìàñëèêêà ³àðà-
êàò ¿èëèíã. Àóäèîêèòîáëàð òèíãëàãàíäà ¸êè êèòîá ìóòîëàà
¿èëà¸òãàíèíãèçäà æèëìàÿ¸òãàíèíãèçíè, êóëà¸òãàíèíãèçíè,
¿óâíî¿ëèê ³èññèíè òàñàââóð ¿èëèíã. Áó òåç ºðãàíèøèíãèçãà
¸ðäàì áåðàäèìè? Ñèçíè äè¿¿àòèíãèç îøàäèìè? Ñèç íàòè-
æàëàðãà òåç ýðèøàñèçìè? ²àììà ñàâîëãà æàâîá «²à», «²à».
Áóíè ¿àíäàé àìàëãà îøèðàñèç? ¯àíäàé ¿èëèá ýìîöèîíàë
³îëàòèíãèçíè ýíã þ¿îðè íó¿òàãà îëèá ÷è¿àñèç? ¯óéèäà êåë-
òèðèëãàí òàâñèÿëàðíè òèë ºðãàíèø áèëàí áî¢ëè¿ äàðñëàð-
íè áîøëàøäàí îëäèí áàæàðèíã!
1. ¨¿èìëè, øèæîàòíè îøèðàäèãàí ºçèíãèç ñåâèá ýøèòà-
äèãàí ìóñè¿àëàðíè òîïèíã.
2. Ðóñ òèëè äàðñëàðèíãèçíè òèíãëàøäàí àââàë ìóñè¿àíè
¿ºéèíã.
3. ¨¿èìëè ìóñè¿à ÿíãðàøè áèëàí áîøèíãèçíè êºòàðèíã.
Íèãî³èíãèçíè þ¿îðèãà ¿àðàòèíã. Ãàâäàíãèç ³îëàòèíè
ºçãàðòèðèíã, êàôòëàðèíãèçíè áåëèíãèçãà áî¢ëàíã. Òèê òó-
ðèíã âà î¢çèíãèç ¿óëî¿¿à åòãóäåê æèëìàéèíã ³àìäà ÷ó¿óð
íàôàñ îëèíã.
4. Ãàâäàíãèçíè ³àðàêàòëàíòèðèíã, ðà¿ñãà òóøèíã. Íè-
ãî³ëàðèíãèçíè ºçãàðòèðìàíã, òàáàññóìèíãèçíè éº¿îòìàíã.
Ñàêðàíã âà ðà¿ñãà òóøèíã, ¿ºëëàðèíãèçíè áàëàíä êºòàðèíã.
Àíà øóíäà ñèçäà ¸¿èìëè, êºòàðèíêè êàéôèÿò ïàéäî áºëàäè.
5. Òºõòàòèíã âà áàëàíä îâîçäà ¿àéòàðèíã: «²à», òàêðîð-
ëàíã «²à», ÿíà áèð ìàðòà «²à».
6. Ðóñ òèëè äàðñëàðèíè áîøëàíã. Òèíãëàé òóðèá, êàôò-
ëàðèíãèç áåëäà, íèãî³èíãèç òº¢ðèãà éºíàëòèðèëãàí áºëñèí.
Òàáàññóìèíãèçíè éº¿îòìàíã. Þðèíã âà ÷ó¿óð-÷ó¿óð íàôàñ
îëèíã.
23
7. ¯èñ¿à ³èêîÿëàðíè òèíãëàãàíèíãèçäà, ³àð áèð ñàâîëãà
³àìèøà áàëàíä îâîçäà æàâîá ¿àéòàðèíã, óÿëìàíã. Áîøèí-
ãèç âà íèãî³èíãèç òåïàãà ¿àðàãàí, þçèíãèçäà òºëè¿ òàáàñ-
ñóì áºëñèí.
8. Àãàðäà ÷àð÷àñàíãèç ¸êè çåðèêñàíãèç, ìàø¢óëîòíè âà¿-
òèí÷à òºõòàòèá òóðèíã. ¨¿èìëè ìóñè¿àíãèçíè ¿ºéèíã âà
³àììàñèíè ¿àéòàäàí òàêðîðëàíã, ³èññè¸òëàðèíãèç âà ¢àé-
ðàòèíãèçíè ýíã þ¿îðè äàðàæàãà îëèá ÷è¿èíã. Êåéèí ìàø-
¢óëîòíè äàâîì ýòòèðèíã. Áóíäàé óñóëäàãè ³èñ-òóé¢óíè áî-
ø¿àðèø îð¿àëè ñèç êºï íàðñàíè ýñëàá ¿îëàñèç âà 3-4 ìàðòà
òåçðî¿ ºðãàíàñèç. Øóíèíãäåê, ³àð äîèì ðóñ òèëèäà ñºçëà-
ãàíäà ºçèíãèçäà êó÷ âà èøîí÷ áºëèøèãà ýðèøàñèç. Óíóò-
ìàíã, òèë ºðãàíà¸òãàíèíãèçäà ýíã þ¿îðè ³èññèé ³îëàòäà
áºëèíã, àíà øóíäà ðóñ òèëèíè òåç, îñîí ºçëàøòèðàñèç.
ÐÓ²ÈÉ È×ÊÈ ÊÅ×ÈÍÌÀ (ÝÌÎÖÈß)

À²ÀÌÈßÒÈ
Ìàçêóð áºëèìäà ðó³èé è÷êè êå÷èíìàíèíã òèëíè òåç âà

ðàâîí ºðãàíèøäàãè à³àìèÿòè âà óíè ¿àíäàé ¿èëèá þçàãà
êåëòèðèø ³à¿èäà ºðãàíàìèç.
Äîêòîð Ñòèâåí Êðàøåííèíã êºï éèëëèê òàä¿è¿îòëàðè-
äàí ìàúëóì áºëèøè÷à, çåðèêèø, ñòðåññ, ºçèíè ¸ìîí ³èñ
¿èëèø, äîèìèé õàâîòèð, õî³ëàìàñäàí ìàæáóðàí àìàëè¸òãà
êèðèøèø êàáè ñàëáèé ³èñ-òóé¢óëàð òåç ÷àð÷àòàäè, èõëîñíè
¿àéòàðèá, ºçëàøòèðèøèíãèçíè ñåêèíëàøòèðàäè. Íàòèæà-
äà ìèÿíèíã àõáîðîò ¿àáóë ¿èëèøè ñóñòëàøàäè, ó ºç âàçèôà-
ñèíè òº¢ðè âà òºëè¿ áàæàðìàéäè.
Ìàçêóð òàä¿è¿îò ¿ºéèäàãè òàðçäà ºòêàçèëäè:
×åò òèëèíè ºðãàíóâ÷è òóðëè ¸øäàãè êèøèëàð èêêè ãó-
ðó³ãà áºëèíäè. 1-ãóðó³äà äîèìèé ¿óâíî¿ëèê, ³óø÷à¿÷à¿-
ëèê ìó³èòè ñà¿ëàíèá, äàðñ ¿èçè¿àðëè òàðçäà ºòêàçèëäè. 2-
ãóðó³äàãè º¿óâ÷èëàðãà ýñà æèääèé ìóíîñàáàòäà áºëèíäè.
Óëàðäà æóäà êºï ìàðòàëàá ñòðåññ ³îëàòè êóçàòèëäè.
6 îéäàí ñºíã ³àð èêêàëà ãóðó³ ñèíîâäàí ºòêàçèëäè. Ýñëàá
ºòàìèç, èêêàëà ãóðó³ãà áèð õèë äàðñ âà áèð õèë äàðñ ñîàòè
àæðàòèëãàí. Ôà¿àò ìóíîñàáàò âà äàðñ ºòèø óñóëè òóðëè÷à ýäè:
24
1-ãóðó³äà æºø¿èíëèê, õóø÷à¿÷à¿ëèê ìó³èòè, 2-ãóðó³äà ýñà,
àêñèí÷à, æèääèéëèê ìó³èòè ñà¿ëàíäè.
Íàòèæà áèð-áèðèäàí êåñêèí ôàð¿ ¿èëàäè: áèðèí÷è ãóðó³
º¿óâ÷èëàðèíèíã ÷åò òèëèäà ñºçëàøè, òóøóíèøè ³àð áèð
êºðñàòêè÷äà èêêèí÷è ãóðó³äàí óñòóí ýäè.
Èêêèí÷è ãóðó³äàãèëàðíèíã ÷åò òèëèíè ºçëàøòèðèøè ýñà
æóäà ïàñò, íóò¿è ¢àëèç, æóìëàëàðíè ¸ä îëèøè ñóñò, ãðàììà-
òèê õàòîëàðè êºï – óìóìàí, áàð÷à êºðñàòêè÷ëàðè ¿îíè¿àð-
ñèç ýäè. Àãàð ºçëàøòèðèø æàðà¸íèäà ñàëáèé ýìîöèÿ, ºçèíè
íîõóø ³èñ ¿èëèø, èøîí÷ñèçëèê, òóøêóíëèê êàéôèÿòè ìàâ-
æóä áºëñà, àëáàòòà, íàòèæàñè ñàëáèé áºëàäè. ¯óéèäà áó-
íèíã å÷èìèíè ºðãàíàìèç.
Ìó³òàðàì òèë ºðãàíóâ÷è, ìàêòàá, êîëëåæ, ìàõñóñ êóðñ-
ëàðäà àêñàðèÿò äàðñ âà ìàø¢óëîòëàð ¿èçè¿àðëè, ³óø÷à¿÷à¿-
ëèê áèëàí ºòêàçèëèøèíè êàìäàí-êàì ó÷ðàòãàíäèðñèç. Çåðî,
êºï÷èëèê º¿èòóâ÷èëàð äîèìî æèääèé áºëèøàäè âà º¿óâ÷è-
ëàðäàí ³àì æèääèéëèêíè òàëàá ¿èëèøàäè. Ïàøøà ó÷ñà ýøè-
òèëàäèãàí, çåðèêèø âà õàâîòèð êåçèá þðãàí àóäèòîðèÿäà
ºçëàøòèðèø ³àì ïàñò áºëàäè. Óñòîçíèíã äàðñãà áóíäàé ¸íäà-
øóâè, áèçíèíã÷à, àñîñèé êàì÷èëèê ³èñîáëàíàäè. Ìóòàõàñ-
ñèñëàðíèíã ýúòèðîô ýòèøè÷à, èæîáèé ðó³èé è÷êè êå÷èíìà-
íè ñà¿ëàá ¿îëèø âà øàêëëàíòèðèø òèë ºðãàíèøäà ¿ºëëà-
íèëàäèãàí óñóëëàðäàí ³àì êó÷ëè ³èñîáëàíàäè.
Áîø¿à óñòóíëèãèíè ³àì êºðèá ÷è¿àìèç:
Àãàð ñèç ìóëî¿îò ÷î¢èäà ºçèíãèçíè ýðêèí âà êó÷ëè ³èñ
¿èëñàíãèç, ðóñ òèëèäà áåìàëîë ñºçëàé áîøëàøèíãèç ìóì-
êèí. Àììî ðóñ òèëèäà ãàïèðìî¿÷è áºëñàíãèç, àñàáèéëàøà-
ñèç, øóíäàé ýìàñìè?
Àñàáèéëàøãàí âà¿òèíãèçäà ñºç áîéëèãèíãèç, ãðàììàòè-
êàíè áèëèø äàðàæàíãèç çºð áºëñà ³àì, áèëãàíëàðèíãèçíè
¿ºëëàé îëìàéñèç, îíãèíãèçäà ¿àðøèëèê, ìóàììî þçàãà êå-
ëàäè. Áàð÷à ñàëáèé ³èññè¸òëàð ìèÿíãèç ôàîëèÿòèíè áóçà-
äè, ìèÿ ºç âàçèôàñèíè àíè¿ âà òºëè¿ áàæàðìàéäè.
Áó ³à¿äà ìóòàõàññèñëàðäàí ñºðàëãàíäà óëàð øóíäàé æà-
âîá áåðèøãàí: «êóðñëàðäà ìàúëóì ìóääàò ¿àòíàøãàí º¿óâ-
÷èëàð ìåí áèëàí ìóëî¿îò ¿èëãàíäà, òº¢ðè, ðàâîí, òóòèëìàñ-
äàí ñºçëàøàäè. Óëàðíèíã ÷åò òèëèíè òóøóíèøè, ÿíãè ñºçëàð-
25
íè èë¢àá îëèøè òåç êå÷àäè âà áóíäàí áàð÷à ìàìíóí. Òèë
ºðãàíóâ÷èëàð ìåí áèëàí ìóëî¿îòäà ºç ôèêðëàðèíè àíè¿ âà
ðàâîí èôîäà ýòèøàäè, ÷óíêè óëàð ºçëàðèíè ýðêèí ³èñ ¿èëè-
øàäè. Àììî áåãîíà èíñîíëàð áèëàí ìóëî¿îòäà áºëãàíäà áó-
íèíã òàìîìàí àêñè þç áåðàäè. Óëàð àñàáèéëàøèøàäè, óÿëèá
¿îëèøäàí õàâîòèðãà òóøèøàäè âà áèðäàíèãà òóòèëèá ñºçëàé
áîøëàøàäè».
Ýúòèáîð áåðèíã, àéíàí áèð ºðãàíóâ÷è áèðèí÷è ³îëàòäà
òº¢ðè ãàïèðàäè, áîø¿à ³îëàòäà òóòèëèá ¿îëàäè, ñºçëàé îë-
ìàéäè. Ñàáàáè íèìàäà?
ÈÆÎÁÈÉ ÂÀ ÑÀËÁÈÉ ²ÈÑ-ÒÓÉ¡Ó ²À¯ÈÄÀ
Ìóòàõàññèñëàðíèíã ýúòèðîô ýòèøè÷à, àéðèì óñòîçëàð-

íèíã äàðñ ºòèø æàðà¸íèäà ñàëáèé ðó³èé ³îëàò êºï êóçàòè-
ëàäè. Ìàçêóð ìóàììî óñòèäà îëèá áîðèëãàí òàä¿è¿îòëàð
íàòèæàñèäà àñàáèéëàøèøíè éº¿îòèø ìà¿ñàäèäà èæîáèé,
êó÷ëè ýìîöèÿíè øàêëëàíòèðèø éºëëàðè èøëàá ÷è¿èëäè.
Çåðî, òèë ºðãàíèø æàðà¸íèäà èæîáèé ³èñ-òóé¢ó æóäà ìó-
³èì. Ìàñàëàí, óñòîçèíãèç áóãóí ñîàò 5:30 äà óé¢îíäè. Êå÷à
êå÷¿óðóí êºï èøëàá, æóäà êå÷ ¸òãàí ýäè. 6:30 äà äàðñè áîð.
Äåìàê, ó ºçèíè àí÷à ³îð¢èí ³èñ ýòìî¿äà, êàéôèÿòè ³àì áèð
à³âîëäà. ª¿èòóâ÷è áó ³îëàòíè ºçãàðòèðèøè êåðàê. Óíãà äàðñ
ºòèøãà èøòè¸¿, õî³èø óé¢îòèø, õóø êàéôèÿò ëîçèì. ªðãà-
íóâ÷è, ñèçãà ³àì, àëáàòòà, òèëíè ºçëàøòèðèøèíãèç ó÷óí êó÷-
ëè èøòè¸¿, õî³èø êåðàê. Óñòîçíèíã ìà¿ñàäè âà âàçèôàñè ñèç-
ãà áîð áèëèìèíè áåðèø, ðóñ òèëèäà ãàïèðà îëèø êºíèêìàëà-
ðèíè ñèíãäèðèø ñàíàëàäè. Áóíèíã ó÷óí äàðñ ºòèøãà èøòè¸¿
êåðàê, ñàëáèé ³èñ-òóé¢óíè èæîáèéãà ºçãàðòèðèø øàðò. Ñèç
³àì ºç íàâáàòäà èøòè¸¿íè êó÷àéòèðèøèíãèç êåðàê.
Áóíè ¿àíäàé øàêëëàíòèðèøíè ºðãàíàìèç:
Èæîáèé, êó÷ëè ³èññè¸òíè øàêëëàíòèðèø ó÷óí 3 òà ìàõ-
ñóñ ìàø¿ òàâñèÿ ýòèëàäè. Áó ìàø¿ëàðíè òº¢ðè áàæàðñàí-
ãèç, ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøèíãèç ôàîëëàøàäè.
Ðó³èé è÷êè êå÷èíìàëàðíè èæîáèéëàøòèðèø, ÿúíè òàíàí-
ãèçäà êó÷ëè, èæîáèé ýìîöèÿ ³îñèë ¿èëèø ó÷óí ¿ºéèäàãè ìà-
ø¿ëàðíè áàæàðèíã:
26
1-ìàø¿: òàíàíãèç ³îëàòèíè ôàîëëàøòèðèíã
¯ºëëàð ïàñòãà òàøëàíèá, áîøíè îëäèíãà ýãèá, áºø ¿ºéè-
ëàäè. Êºçëàð ³àì ïàñòãà ¿àðàòèëàäè. Óìóìàí, áóòóí òàíà
áºø ¿ºéèëèá, ñîêèí ³îëàòãà êåëòèðèëàäè. Àãàð ñèç îð¿àí-
ãèç áèëàí ñòóëãà ñóÿíãàí áºëñàíãèç øó ³îëàòäà áºëèíã. ßúíè,
¿ºëëàðèíãèçíè áºø ¿ºéèá, ãàâäàíãèç ÷ºêêàí, áîøèíãèç ïà-
ñòãà ýãèëãàí, êºçëàðèíãèç ïàñòãà ¿àðàãàí ³îëäà ºòèðèáñèç.
Áó ¿óââàòèíãèçíè æàìëàéäè âà ýìîöèÿíãèçíè ºçãàðòèðàäè.
5 äà¿è¿àäàí êºïðî¿ øó ³îëàòäà áºëèíã. Áóíè áàæàðèø æóäà
îñîí-êó, øóíäàé ýìàñìè? ²àð êèì áóíè ¿èëà îëàäè.
Êåéèíãè æàðà¸í: ¿ºëëàðíè áåëãà ¿ºéèá áîøíè áàëàíä
êºòàðèíã. Íèãî³èíãèçíè îëäèíãà ¿àðàòèíã, òº¢ðè ºòèðèíã
âà æèëìàéèíã – áó æóäà êåðàê.
²îð¢èí, ÷àð÷àãàí à³âîëäà áºëñàíãèç ³àì, ñàëáèé ³èñ-òóé-
¢óëàðãà ýðê áåðìàñäàí òàáàññóì ¿èëèíã. Áó ìàø¿íè ³àì 5
äà¿è¿àäàí êºïðî¿ äàâîì ýòòèðèíã. Áàæàðèíã! Òàáàññóì ¿èë-
ãàíèíãèçäà, âè¿îð áèëàí ºòèðãàíèíãèçäà íîõóø êàéôèÿò
àðèé áîøëàéäè. Ñèç ÷èðîéëè òàáàññóì ¿èëèá, ¿ºëëàðèíãèç
áåëèíãèçäà, ¿àääèíãèç ðîñò ³îëäà ºòèðèáñèç. Áó ¿èéèí ýìàñ.
Èøîíòèðèá àéòàìèçêè, áóíèíã ñàìàðàñèíè òåçäà ³èñ ¿èëà-
ñèç.
Áàæàðèøèíãèç êåðàê áºëãàí ÿíà áèð ìàø¿ – òèê î¸¿äà
òóðèø. ¯ºëëàðèíãèç áåëäà, áîøèíãèç áàëàíä êºòàðèëãàí,
òèê î¸¿äà òóðèáñèç. Áóíäàé âàçèÿòäà ãàâäàíãèçíè ýðêèí ³àðà-
êàòëàíòèðà îëàñèç. Àñîñàí òèíãëàá ºðãàíà¸òãàíèíãèçäà àéíè
òèê î¸¿äà áºëèíã, áó áèëàí èæîáèé, êó÷ëè ýìîöèÿíè øàêë-
ëàíòèðàñèç. Èæîáèé, êó÷ëè ýìîöèÿ ºç íàâáàòèäà ìèÿ èøëà-
øèíè ôàîëëàøòèðàäè: äè¿¿àòèíãèç îøàäè, ýñëàá ¿îëèøèí-
ãèç êó÷àÿäè.
2-ìàø¿: ³àðàêàò, òàíàíè ³àðàêàòëàíòèðèø

Áèðèí÷è ìàø¿ òàíà ³îëàòè áèëàí áî¢ëè¿ ýäè: æèëìàé-
èø, òèê òóðèø âà ³îêàçî... Èêêèí÷è ìàø¿ ýñà òàíàíãèçíè
³àðàêàòëàíòèðèø. Òàíàíèíã ³àðàêàòëàíèøè èæîáèé ³èñ-
òóé¢óëàðíè øàêëëàíòèðàäè, òàíà ¿óââàòèíè îøèðàäè. Áó
îð¿àëè ñèçíèíã ÷åò òèëèíè ºçëàøòèðèøèíãèç ôàîëëàøàäè.
27
Êè÷èê ³èêîÿëàðíè º¿èøäà, º¿èá ñàâîëëàðãà æàâîá áåðà-
¸òãàíäà òàíàíãèçíè, ¿ºëëàðèíãèçíè, êèôòëàðèíãèçíè ³àðà-
êàòãà êåëòèðèíã.
Áàëêè îäàìëàð îðàñèäà áó êàáè à³âîëäà áºëèø ñèçãà íî-
¿óëàéëèê òó¢äèðàð, àììî óéèíãèçäà øàðîèò áîð. Ýøèêíè
ìà³êàì ¸ïèá îëèíã. Øóíäàé ¿èëñàíãèç îèëà àúçîëàðèíãèç
áåçîâòà ¿èëèøìàéäè. Òèê î¸¿äà òóðèá êè÷èê ³èêîÿëàðíè
îâîç ÷è¿àðèá º¿èíã. Ñàâîëëàðãà æàâîá áåðà¸òãàíäà ¿ºëëà-
ðèíãèçíè, òàíàíãèçíè ³àðàêàòëàíòèðèíã. Ìàçêóð ³àðàêàò-
ëàð ñèçíè óìóìàí ÷àð÷àòìàéäè, áàëêè ñèçäàãè èøòè¸¿, øè-
æîàòíè îøèðàäè. Áóíäàé óñóë ºòèðèá ºðãàíèøäàí ôàð¿
¿èëàäè. Áàæàðèíã! Ñèç óíèíã ñàìàðàäîðëèãèãà èøîíìàñëè-
ãèíãèç ìóìêèí, øóíäàé áºëñà-äà, àìàëäà ñèíàá êºðèíã. Àíà
øóíäà ºçëàøòèðèøèíãèç ôàîëëàøàäè, òèë ºðãàíèø èøòè¸¿è
ÿíàäà îðòàäè, èøîí÷ âà êó÷ ³îñèë áºëàäè.
3-ìàø¿: îâîç
Áó ÷åò òèëèíè ºðãàíà¸òãàí èíñîíëàðíèíã êºï÷èëèãèäà
ó÷ðàòèø ìóìêèí áºëãàí êàì÷èëèêëàðäàí áèðè. ²à¸òèé ìàê-
òóáëàðäàí áèðèíè ìèñîë êåëòèðàìèç: «Ìåíèíã õîòèíèì Òî-
ìî¸äàíèíã ìèëëàòè ÿïîí. Ó èíãëèç òèëèíè ÿõøè áèëàäè,
àììî øóíèñè à÷èíàðëèêè, ó ºçãà êèøèëàð áèëàí ìóëî¿îòãà
êèðèøãàíäà îâîçè ïàñàéèá, íóò¿è ñóñòëàøàäè âà àñàáèéëà-
øàäè. Ìåí áèëàí ó æàðàíãäîð îâîçäà, ýìèí-ýðêèí ìóëî¿îò
¿èëàäè. Àììî, áåãîíà èíñîíëàð áèëàí ñó³áàòëàøãàíäà õà-
âîòèðãà òóøàäè, øó ñàáàáëè óíèíã îâîçè ïàñàéèá áîðàâå-
ðàäè. Îâîçè ïàñàéãàí ñàðè, ºçèíè íî¿óëàé ñåçà áîøëàéäè.
Ó õàòî ãàïèðèá ¿ºéèøäàí ¿ºð¿àäè, íàòèæàäà æóäà ïàñò,
èøîí÷ñèç îâîçäà ñºçëàéäè. Øóíäàé ¿èëèá: óíèíã îâîçè ïà-
ñàÿäè, ºçèíè õàòî ãàïèðà¸òãàíäàé ³èñ ¿èëàäè. Áó ³îëàò
¿àéòà-¿àéòà òàêðîðëàíàâåðàäè. Íàòèæàäà ñºçëàðíè íîàíè¿
òàëàôôóç ¿èëàäè, òóòèëèá ãàïèðà áîøëàéäè. Ñàáàáè íèìà?
Óíèíã òèë áîéëèãè ºçãàðìàäè, ôà¿àòãèíà ðó³èé è÷êè ³îëà-
òè ºçãàðäè, õîëîñ».
Êè÷èê ³èêîÿëàðíè áàëàíä îâîçäà º¿èíã âà ñàâîëëàðãà
áàëàíä îâîçäà æàâîá áåðèíã.
28
Ñèç êó÷ëè èíñîíñèç. Òèê î¸¿äà òóðèá, òàíàíãèç, ¿ºëëà-
ðèíãèçíè ³àðàêàòãà êåëòèðèíã. Áàðàëëà îâîçäà ãàïèðèíã.
Áàëêè àâòîáóñ, ìåòðîäà, îäàìëàð ãàâæóì æîéäà óøáó
³àðàêàòëàðíè ¿èëèøíèíã èëîæè éº¿äèð, àììî óéèíãèçäà
øàðîèò áîð. Õîíàíãèç ýøèãèíè ìà³êàìëàá îëèíã. Îèëà
àúçîëàðèíãèç ýøèê îð¿àñèäàí æàðàíãäîð îâîçèíãèçíè ýøè-
òèøè ìóìêèí, áàëêè êóëèøàð. Áóíäàé ³îëàòëàðãà óìóìàí
ýúòèáîð áåðìàíã.
Èæîáèé ³èñ-òóé¢óëàðíèíã ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíè õî³-
ëîâ÷èëàð ó÷óí ¿àí÷àëèê à³àìèÿòè êàòòàëèãèíè òóøóíòèðà
îëäèê, äåá ºéëàéìèç. Óíóòìàíã: áó ìóòàõàññèñëàð òîìîíè-
äàí òàâñèÿ ýòèëãàí ÷åò òèëèíè îñîí âà òåç ºðãàíèøíèíã ñà-
ìàðàëè óñóëëàðèäàí áèðè.
29
ÁÅØ ÀÑÎÑÈÉ ÕÀÒÎ
Ðóñ òèëèíè ºðãàíóâ÷èëàðíèíã àñîñèé êàì÷èëèêëàðè íèìà-

äà?
Ðóñ òèëèíè òåçðî¿ ºðãàíèø ó÷óí ¿àéñè õàòîëàðíè òº¢ðè-
ëàø êåðàê?
¯óéèäà òèë ºðãàíèøäà éºë ¿óéèëàäèãàí áåø àñîñèé õà-

òîíè ñàíàá ºòàìèç.
ÁÈÐÈÍ×È ÕÀÒÎ – ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºðãàíèøãà
ìóêêàñèäàí êåòèø.
Ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºðãàíèøãà ¿àòòè¿ áåðèëèø ðóñ
òèëèíè òåç âà îñîí ºðãàíèøíèíã ñàìàðàëè óñóëëàðèãà
êèðìàéäè. ×óíêè ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ýñëàá ¿îëèø âà
ìàíòè¿àí ¿ºëëàø æóäà ìóðàêêàá, ñºçëàøóâ ýñà æóäà òåç-
êîð æàðà¸í ³èñîáëàíàäè. Ñèçíèíã ìóëî¿îò ÷î¢èäà þçëàá
ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ýñãà ñîëèø, òà³ëèë ¿èëèø, òº¢ðè-
ñèíè òàíëàø, êåéèí ¿ºëëàø ó÷óí âà¿òèíãèç éº¿. Áóòóí ôèê-
ðèíãèçíè ÷óë¢àá îëãàí ìàçêóð òà³ëèë àí÷à ìóðàêêàá èø
áºëèá, ñèçíèíã çºðè¿èøèíãèçãà ñàáàá áºëàäè. Ñèç ðóñ òè-
ëèíè, óíäàãè àéðèì ¿îèäàëàðíè è÷êè ³èñ, èíòóèöèÿ áè-
ëàí ¸ø áîëàëàð êàáè ºðãàíèøèíãèç ìóìêèí. Áóíèíã ó÷óí
ðóñ òèëèäàãè æóäà êºï ¿èçè¿àðëè, òóøóíàðëè ôèëüì, òå-
ëåêºðñàòóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàð âà àóäèîêèòîáëàðíè
êºðèá, òèíãëàøèíãèç êåðàê.
ÈÊÊÈÍ×È ÕÀÒÎ – ìàæáóðèé ñºçëàø.
Òèë º¿èòóâ÷èëàðè º¿óâ÷èëàðèíè ÷åò òèëèäà ñºçëàø ó÷óí
òàé¸ð áºëìàñàëàð ³àì ìàçêóð òèëäà ãàïèðèøãà ìàæáóðëàé-
äèëàð. Íàòèæàäà º¿óâ÷èëàð æóäà ñåêèíëèê áèëàí íîàíè¿,
òóøóíàðñèç æóìëàëàðíè ¢ºëäèðàá ñºçëàéäè. Óëàðäà æóðú-
àòñèçëèê, òóòèëèø, êóëãóãà ¿îëèøäàí ¿ºð¿èø êàáè ñàëáèé
³îëàòëàð þçàãà êåëàäè. Ñºçëàøãà ìàæáóðëàø æóäà êàòòà
õàòî. Ñºçëàø ó÷óí ºçèíãèçíè ìàæáóðëàìàíã. Òèíãëàø æà-
ðà¸íèäà äè¿¿àòíè æàìëàíã âà ñàáð ¿èëèíã, øîøèëìàíã. Ðóñ
òèëèäà ñºçëàø ºç-ºçèäàí ³îñèë áºëàäè. Ñèç ðàâîí, ³å÷ ¿àí-
äàé çºðè¿èøñèç, òº¢ðè âà òàáèèé ðàâèøäà ñºçëàé áîøëàé-
ñèç. Áóíè óíóòìàíã!
30
Ó×ÈÍ×È ÕÀÒÎ – ôà¿àò èëìèé, ðàñìèé, áàäèèé óñëóá-
äàãè ðóñ òèëèíè ºðãàíèø.
Òèë ìàðêàçëàðèäà àñîñàí èëìèé, ðàñìèé, áàäèèé óñ-
ëóáäàãè ðóñ òèëèíè ºðãàíèøàäè. Ìóàììî øóíäàêè, ìó-
ëî¿îò äàâîìèäà áóíäàé óñëóáäàãè ðóñ òèëèäàí êåíã ôîé-
äàëàíìàéñèç. Ñèç äºñòëàðèíãèç, îèëà àúçîëàðèíãèç ¸êè
³àìêàñáëàðèíãèç áèëàí ìóëî¿îòäà îääèé, íîðàñìèé,
ñºçëàøóâ óñëóáèãà õîñ ðóñ òèëèíè ¿ºëëàéñèç. Ñºçëàøäà
òóðëè èáîðàëàð, øåâà, æàðãîíëàðíè èøëàòàñèç. Àãàð ³àð
¿àíäàé êèøè áèëàí ðóñ òèëèäà ýðêèí âà ðàâîí ìóëî¿îò
¿èëèøíè õî³ëàñàíãèç, ðàñìèé, àäàáèéãèíà ýìàñ, áàëêè
ñºçëàøóâ óñëóáèãà õîñ ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíè ³àì êàíäà
¿èëìàíã.
ÒªÐÒÈÍ×È ÕÀÒÎ – ìóêàììàë áºëèøãà ³àðàêàò ¿èëèø.
Òèë ºðãàòóâ÷è âà òèë ºðãàíóâ÷èëàð õàòîëàðãà êºïðî¿
ýúòèáîð ¿àðàòèøàäè. Óëàð õàòîëàðèíè òº¢ðèëàøãà ³àðà-
êàò ¿èëèøàäè. ªðãàíóâ÷èëàð êºïèí÷à õàòîëàðè ³à¿èäà, øó-
íèíãäåê, õàòîëàðè êºïëèãèäàí ¿àé¢óðèøàäè. Óëàð áóòóí
ýúòèáîðëàðèíè áåõàòî ãàïèðèøãà æàëá ýòèøàäè. Àñîñèé
ìà¿ñàäèíãèç áåõàòî ñºçëàø áºëìàñèí, áàëêè ìóëî¿îòãà êè-
ðèøèø, ºç ôèêðèíãèçíè òóøóíòèðà îëèø áºëñèí. Ñèçíèíã
õàòîëàðèíãèç ºç-ºçèäàí éº¿îëèá áîðàäè âà ìàúëóì âà¿òäàí
ñºíã ðóñ òèëèäà áåõàòî ñºçëàø ìàëàêàñè ïàéäî áºëàäè.
ÁÅØÈÍ×È ÕÀÒÎ – «ðóñ òèëè êóðñëàðèãà áîðñàì, àë-
áàòòà, òèëíè ºðãàíàìàí», äåá ³èñîáëàø.
Êºï÷èëèê èíñîíëàð «Ìàõñóñ òèë êóðñëàðèãà áîðñàì,
àëáàòòà, ðóñ òèëèíè ºðãàíàìàí», äåá ºéëàøàäè. Òº¢ðèðî-
¢è, ÷åò òèëè êóðñëàðèíè ºç ìà¿ñàäëàðèãà ýðèøèøäà ìàú-
ñóë äåá ³èñîáëàøàäè. Áó óìóìàí íîòº¢ðè. Óíóòìàíã, ³àð
äîèì ºçèíãèç ó÷óí ºçèíãèç ìàñúóëñèç, º¿èòóâ÷è ºðãàòè-
øè ìóìêèí, àììî ñàáî¿íèíã 99 ôîèçè ºçèíãèçãà, 1 ôîè-
çè ºðãàòóâ÷èãà áî¢ëè¿ëèãè ¸äèíãèçäà áºëñèí. Òèë ºðãà-
íèø ó÷óí þ¿îðèäà ñàíàá ºòãàí óñëóáëàðãà ðèîÿ ¿èëèíã.
ªç õî³èø-èñòàêëàðèíãèçíè áîø¿àðèíã âà ¿èçè¿èø, ¢àé-
ðàòíè ñºíäèðìàñëèêêà ³àðàêàò ¿èëèíã. Áóíäà âà¿ò ºòãà-
íè áèëèíìàéäè, äàðñëàðíè ºçëàøòèðèø ñàìàðàäîðëèãè
îøàäè.
31
Ñèç æóðúàòëè âà îïòèìèñò èíñîíñèç. ªç îëäèíãèçäàãè
ìàñúóëèÿòíè ÷åò òèëè º¿èòóâ÷èëàðè çèììàñèãà þêëàìàíã.
Àãàð ºçèíãèçäà èíòèëèø âà ìàñúóëèÿò ³èññè áºëìàñà, ³å÷
¿àéñè º¿èòóâ÷è ¸êè ÷åò òèëè êóðñëàðèäàãè ºðãàòóâ÷èëàð
ìà¿ñàäèíãèçíè àìàëãà îøèðà îëìàéäè. Ôà¿àòãèíà ºçèí-
ãèç ìà¿ñàäèíãèçíè àìàëãà îøèðàñèç, ºçèíãèç ðóñ òèëèíè
ºðãàíà îëàñèç. Àãàð òàëàôôóçäà õàòîëàðèíãèç êºï áºëñà,
áóíèíã ¸ìîí æîéè éº¿, ÷óíêè õàòîëàðèíãèçíè òóçàòà îëà-
ñèç. Óëàð ºç-ºçèäàí éº¿îëèá áîðàäè âà ìàúëóì ìóääàòäàí
ñºíã ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðàñèç. Ñèç æóäà òåç ºðãàíäèí-
ãèç. Òàëàôôóçèíãèç àæîéèá. Ñèç ðàâîí ñºçëàìî¿äàñèç.
Âà àëáàòòà áóíäàí æóäà ³àì ìàìíóíñèç!
Îìàä ñèç òîìîíäà!
Ñèç ìà¿ñàäèíãèçãà ýðèøäèíãèç!
¯àíäàé ¿èëèá ðóñ òèëèäàãè ñºç áîéëèãèíãèçíè îøèðè-
øèíãèç ìóìêèí?
¯àíäàé ¿èëèá ðóñ òèëèäà ðàâîí, òº¢ðè ñºçëàé îëàñèç?
Íàòèæàãà ýðèøèøèíãèç ó÷óí óçî¿ âà¿ò êåðàêìè?
Ñèç æóäà òåç ôóðñàòäà áóíãà ýðèøà îëàñèç. ²îçèð áèð
íå÷à ºòêàçèëãàí òàä¿è¿îòëàð íàòèæàëàðè áèëàí òàíèøàñèç.
Òàä¿è¿îòëàð òº¢ðè éºë òàíëàøãà èìêîí áåðàäè âà ìóêàì-
ìàë òàðçäà îëèá áîðèëàäè. Àãàð òº¢ðè éºëíè ¿ºëëàñàíãèç,
ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøèíãèç ôàîëëàøàäè.
Íèìàëàðíè ¿èëìàñëèê êåðàê?
ªçèíãèç òóøóíìàéäèãàí, ºòà ¿èéèí ñºçëàðäàí òàøêèë
òîïãàí ðóñ òèëèäàãè ìà¿îëàëàð âà êèòîáëàðíè º¿èìàíã,
ôèëüì, òåëåêºðñàòóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàðíè âà àóäèîêèòîá-
ëàðíè òèíãëàìàíã. Äàñòëàáêè áîñ¿è÷äà áóíäàí òèéèëèíã.
Áó êàáè éºë òóòèø ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøèíãèçíè ñóñò-
ëàøòèðàäè. Êºï÷èëèê ºðãàíóâ÷èëàð æóäà ¿èéèí ñºçëàðäàí
èáîðàò ìà¿îëàëàð, êèòîáëàðäàí ¸êè ôèëüì, òåëåêºðñàòóâ,
ðàäèîýøèòòèðèøëàð âà àóäèîêèòîáëàðäàí ôîéäàëàíèøíè
ìàú¿óë äåá ³èñîáëàøàäè. Óëàð êàòòà ëó¢àò êèòîáëàðäàí
ôîéäàëàíèá, áèëìàãàí ñºçëàðèíè óëàðäàí àí÷à âà¿ò èçëà-
øàäè, êåéèí ¸íèäàãè èêêèí÷è ñºçíè òîïèøãà êèðèøèøàäè.
Óëàðíèíã àñîñèé âà¿òè ëó¢àòäàí ñºç òîïèø áèëàí ºòàäè.
Êè÷èêðî¿ ìà¿îëàíè ºðãàíèø ó÷óí ³àì æóäà óçî¿ âà¿ò êåòà-
32
äè. Áó áèëàí, òåç ºðãàíàìèç äåá ºéëàøàäè, àììî áó ìóòëà¿î
íîòº¢ðè.
Îñîí ñºçëàðäàí èáîðàò ¿èçè¿àðëè êèòîáëàð, ìà¿îëàëàð-
íè º¿èø, ôèëüì, òåëåêºðñàòóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàð, àóäèî-
êèòîáëàðíè òèíãëàø ýíã ñàìàðàëè éºë.
Àãàð ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøíè âà ìå³-
íàòèíãèç ìåâàñèíè òîòèøíè õî³ëàñàíãèç, ¿èçè¿àðëè, ñîääà
æóìëàëàðäàí òàøêèë òîïãàí êèòîáëàð ³àìäà ìàòåðèàëëàð-
íè ºðãàíèøèíãèç êåðàê. Ñèç òàíëàãàí ìàíáàëàð îñîí ñºçëàð-
äàí èáîðàò áºëñèí, òîêè ³àð áèð æóìëàíè òóøóíèøèíãèç
ó÷óí ëó¢àòíè òèòêèëàøãà êó÷ ñàðôëàìàíã. Àãàð êèòîáëàð-
äàãè àêñàðèÿò ñºçëàðíè òóøóíìàñàíãèç âà óëàðíèíã òàðæè-
ìàñè ó÷óí ëó¢àò êåðàê äåá áèëñàíãèç, äåìàê, áó ñèç ó÷óí ¿è-
éèíëèê ¿èëàäè. Ìàñëà³àòèìèç: áóíäàí ³àì îñîíðî¢èíè òî-
ïèíã. Êàìèäà 90 ôîèç òóøóíà îëèíã. Àãàð ñèç ìàòí ìàúíî-
ñèíèíã 90 ôîèçèíè òóøóíñàíãèç, íîòàíèø ñºçëàðíèíã òàð-
æèìàñèíè òóøóíèá îëèøèíãèç îñîí êå÷àäè.
3-5 ìàðòàãà ñàìàðàëèðî¿.
Òàä¿è¿îòëàð øóíè êºðñàòàäèêè, ñèç ó÷óí ìóðàêêàá, òó-
øóíàðñèç ñºçëàðäàí èáîðàò êèòîáëàð âà áîø¿à ìàíáàëàðãà
íèñáàòàí îñîí ñºçëàðäàí òàøêèë òîïãàí ìàòíëàðíè ºðãà-
íèø 3-5 ìàðòà îñîíðî¿ êå÷àäè.
Ñèç ¿àíäàé ìàòåðèàëëàðíè ºðãàíèøèíãèç êåðàê?
ªçèíãèçãà ¸¿àäèãàí, ìàú¿óë êåëàäèãàí ³àð ¿àíäàé ìàí-
áàëàð: áîëàëàð àäàáè¸òè, ñàðãóçàøò, ³àæâèé, èëìèé âà áî-
ø¿à ìàâçóäàãè êèòîáëàðíè ìóòîëàà ¿èëèøèíãèç ìóìêèí.
9 îéëèê ìå³íàòèíãèç íàòèæàñè.
Àãàð ³àð êóíè 1 ñîàòäàí øó¢óëëàíñàíãèç, óçëóêñèç ðà-
âèøäà òèë áîéëèãèíãèç îøèá áîðàâåðàäè. Èøîíòèðèá àé-
òàìèçêè, ºçëàðèãà ¿èéèí áºëãàí ìàòíëàðíè ºðãàíà¸òãàíëàðãà
íèñáàòàí æóäà òåç íàòèæàãà ýðèøàñèç. Ñºçëàðè îñîí âà ¿èçè-
¿àðëè êèòîáëàðíè ìóòîëàà ¿èëèíã.
33
ÑÈÇ ÁÈËÌÀÑÂÎÉ ÝÌÀÑÑÈÇ
Îëèìëàð òîìîíèäàí òèë ºðãàíóâ÷èëàð éºë ¿ºÿ¸òãàí õà-

òîëàð þçàñèäàí òóðëè ìóíîçàðàëàð ºðòàãà òàøëàíãàí. Áó
³à¿äà áèð-áèðèäàí êåñêèí ôàð¿ ¿èëóâ÷è ôèêðëàð, ¿àðàø-
ëàð ìàâæóä.
Êºï÷èëèê ÷åò òèëè º¿èòóâ÷èëàðè õàòîíè òº¢ðèëàø çà-
ðóð äåá ³èñîáëàøàäè. ªðãàíóâ÷èëàð ³àì ºç íàâáàòèäà õà-
òîëàðè òº¢ðèëàíèøèíè ìàú¿óëëàéäèëàð. Àéðèì ìóòàõàññèñ-
ëàð ýñà äàðñ æàðà¸íèäà ³å÷ ¿à÷îí õàòîíè òº¢ðèëàìàñëèê
ëîçèìëèãèíè ó¿òèðèøàäè.
Àêñàðèÿò ðóñ òèëè êóðñëàðèäà õàòîíè òº¢ðèëàøíè äîèì
àìàëäà ¿ºëëàøàäè. ªðãàíóâ÷è ñºçëà¸òãàíäà ºðãàòóâ÷è óíèíã õà-
òîëàðèíè òîïèøãà ýúòèáîðèíè ¿àðàòàäè. Õàòîíè òº¢ðèëàìàñ-
ëèê òàðàôäîðëàðè õàòîíè òº¢ðèëàø º¿óâ÷èëàðãà ñàëáèé òàú-
ñèð êºðñàòàäè äåá ³èñîáëàøàäè. Ìàñàëàí, º¿èòóâ÷è òèë ºðãà-
íóâ÷èíè òóð¢èçèá ñàâîë áåðàäè, ó «ß â÷åðà ïîéäó â êèíî» äåá,
æàâîá ¿àéòàðàäè. Àéíè äàìäà, ºðãàíóâ÷è ºçèíè àí÷à íî¿óëàé
ñåçàäè, ÷óíêè áóòóí ñèíô âà º¿èòóâ÷èíèíã äè¿¿àòè óíäà. Øó-
íèíãäåê, ðóñ òèëèäàãè ñàâîëãà òºëè¿ ðóñ òèëèäà æàâîá ¿àéòàð-
äè, øó áîèñ ºçèäàí ìàìíóí. Àììî óíèíã ºçèäàí ìàìíóíëèãè,
³îñèë áºëãàí èøîí÷è óçî¿¿à ÷ºçèëìàéäè. ª¿èòóâ÷è òº¢ðè éºë
òóòñà, «Ìîëîäåö, òû â÷åðà ïîøåë â êèíî», äåéäè. ª¿èòóâ÷è íî-
òº¢ðè éºë òóòñà, «Éº¿, ñåí íîòº¢ðè ãàïèðäèíã, «ß â÷åðà ïîøåë â
êèíî», äåéèøèíã êåðàê ýäè. Ñåí ºòãàí çàìîíäà ãàïèðÿïñàí. «Ïîé-
òè» ôåúëèíèíã ºòãàí çàìîí øàêëèíè áèëìàéñàíìè, áèëìàñâîé?»
äåéäè. Áóíäàé âàçèÿòäà ºðãàíóâ÷è ºçèíè ñàâîäñèç ³èñ ¿èëàäè,
áîø¿àëàð îðàñèäà èççà áºëàäè. Ó ðóñ òèëè æóäà ¿èéèí, ìåí ³å÷
¿à÷îí ºðãàíîëìàéìàí äåá, ºéëàéäè. ×åò òèëèíè ºðãàíèøãà
áºëãàí õî³èøè, ¿èçè¿èøè ñºíàäè, ºçèãà áºëãàí èøîí÷ éº¿îëà-
äè.
Þ¿îðèäà êºðèá ºòèëãàí âàçèÿòäà õàòîíè òº¢ðèëàø ñàë-
áèé î¿èáàòëàðãà îëèá êåëàäè.
34
ÒÀÄ¯È¯ÎÒ
Îëèìëàð òèë ºðãàíóâ÷è òóðëè ¸øäàãè êèøèëàðíè èêêè

ãóðó³ãà áºëèøäè:
Áèðèí÷è ãóðó³äàãèëàðíèíã õàòîëàðè äîèìèé ðàâèøäà
òº¢ðèëàíèá áîðèëäè.
Èêêèí÷è ãóðó³äàãèëàðíèíã ìóëî¿îò ÷î¢èäàãè õàòîëàðè
óìóìàí òº¢ðèëàíìàäè.
Áèð íå÷à îéäàí êåéèí ìóòàõàññèñëàð èêêàëà ãóðó³íè ³àì
ñèíîâäàí ºòêàçèøäè. ²àéðîí ¿îëàðëè íàòèæà: èêêàëà ãóðó³
ºðãàíóâ÷èëàðèíèíã ìóëî¿îò äàâðèäà éºë ¿ºéãàí õàòîëàðè-
äà óìóìàí òàôîâóò éº¿ ýäè. Èêêàëà ãóðó³ º¿óâ÷èëàðèäà ³àì
áèð õèë õàòîëàð ó÷ðàäè. ªðãàíóâ÷èíèíã ñºçëàø äàâîìèäà
éºë ¿ºéãàí õàòîëàðèíèíã äîèìèé òóçàòèá áîðèëèøè óíè
ñºçëàøäàí àââàë òºõòàá ¿îëèá, ºéëàøãà âà ãðàììàòèê ¿îèäà-
ëàðíè òà³ëèë ¿èëèøãà îëèá êåëàäè. Áóíèíã íàòèæàñèäà òèë
ºðãàíà¸òãàí êèøèíèíã ñºçëàøè ñóñòëàøèá, òóòèëèø, ºéëà-
íèøè êóçàòèëàäè. Óëàð õàòî ¿èëèá ¿ºéèøäàí ¿ºð¿èø äàð-
äèãà ÷àëèíàäè.
Øó áîèñ ºçèíãèçíè òàí¿èä ¿èëèøäàí òºõòàíã, òóøêóí-
ëèê êàéôèÿòèíè áàðòàðàô ýòèá, ðóñ÷à ìð-3 ìàòíëàð, äàñòóð
âà ýøèòòèðèøëàðíè òèíãëàíã. Ñºçëàø æàðà¸íèäà ºçèíãèç-
íè áºø ¿óéèíã âà ìóëî¿îòãà êèðèøèíã. Ìà¿ñàäèíãèç ìó-
ðàêêàá, ãðàììàòèê õàòîëàðíè éº¿îòèø ýìàñ, áàëêè ôèêðèí-
ãèçíè òóøóíòèðà îëèø áºëñèí. Ñèçíèíã ãðàììàòèê õàòîëà-
ðèíãèç ºç-ºçèäàí éº¿îëèá áîðàäè, àâòîìàòèê ðàâèøäà ðóñ
òèëèäà ñºçëàé áîøëàéñèç.
¯àíäàé ¿èëèá ðóñ òèëèíè òåçðî¿ ºðãàíèøèíãèç ìóìêèí?
Àãàð ðóñ òèëè áèëàí øó¢óëëàíèø ÷î¢èäà êàéôèÿòèíèãèç
êºòàðèíêè, ºçèíãèçíè õóø÷à¿÷à¿ ³èñ ¿èëñàíãèç, ¢àéðèòàáè-
èé òóþëñà-äà, ðóñ òèëèíè òåçðî¿ ºðãàíàñèç. Áó èñáîòëàí-
ãàí. Äîêòîð Ñòåôàí Êðàøåí ìàõñóñ òàä¿è¿îò ºòêàçèá,
¿óâíî¿ ºðãàíóâ÷èëàð çåðèêêàí, àñàáèéëàøãàí ºðãàíóâ÷èëàð-
ãà íèñáàòàí òèëíè ºçëàøòèðèøè òåçëèãèíè èñáîòëàäè.
Óíèíã òàúêèäëàøè÷à, àñàáèéëàøèø, çåðèêèø, ìàæáóðèé
ºðãàíèø àñàá ôàîëèÿòèíè áóçàäè, íàòèæàäà ìèÿ ºç âàçèôà-
ñèíè òº¢ðè áàæàðìàéäè. Ìàúëóìêè, ìèÿ ¿àáóë ¿èëèø, õî-
35
òèðàãà ñà¿ëàø âà áîø¿à êºïëàá âàçèôàëàðíè àäî ýòàäè. Ó
ºç âàçèôàëàðèíè òº¢ðè âà òºëè¿ áàæàðìàñëèãè ¸ìîí àñî-
ðàòëàðãà îëèá êåëàäè. Ðóñ òèëèíè ¿óâíî¿ êàéôèÿòäà ¿èçè-
¿àðëè òàðçäà ºçëàøòèðèøãà ³àðàêàò ¿èëèíã. Êºòàðèíêè êàé-
ôèÿò, èæîáèé ³èññè¸ò áèëàí ºðãàíà¸òãàí èíñîíëàð çåðèê-
êàí, ºç êó÷èãà èøîíìà¸òãàí, ¿èéíàëà¸òãàí, ìàæáóðèé ºðãà-
íóâ÷èëàðãà íèñáàòàí 2-3 ìàðòà òèëíè òåç ºçëàøòèðèøèíè
äîèìî ¸ääà ñà¿ëàíã.
2-3 ìàðòà òåç
Ðóñ òèëèíè ºðãàíèø æàðà¸íè ñèçãà ¸¿èøè êåðàê, øóíäà
òåç ºðãàíàñèç. Áóíèíã ó÷óí äàðñëàð, ìàø¢óëîòëàð ¿óâíî¿ âà
¿èçè¿àðëè òàðçäà ºòêàçèëèøè ëîçèì. Óëàð ¢àéðèîääèé, êóë-
ãèëè ìóëî¿îòëàð âà ìàø¿ëàðäàí èáîðàò áºëèøèãà ýúòèáîð
áåðèíã. Áó òàðçäà øó¢óëëàíèø òàëàôôóçèíãèçíèíã òº¢ðè
øàêëëàíèøèãà ¸ðäàì áåðàäè, ðóñ òèëèíè ºçëàøòèðèøèíãèç
2-3 ìàðòà òåçëàøèøèíè òàúìèíëàéäè. ²å÷ ¿à÷îí çåðèêàð-
ëè, ºçèíãèç ¿èçè¿ìàãàí ìàâçóäàãè ðóñ òèëèãà îèä ìàíáà-
ëàðíè º¿èìàíã âà àóäèîêèòîáëàð, äàñòóðëàð òèíãëàìàíã. Ðóñ
òèëèíè ºðãàíèø æàðà¸íè ñèçãà ¸¿ñèí, àíà øóíäà òåç ºðãà-
íàñèç.
36
¨ÌÎÍ ÀÑÎÐÀÒ
×åò òèëè êóðñëàðèäà äàðñëàð âà ìàø¢óëîòëàð àéíàí ºøà

òèëäà òóøóíòèðèëàäè, èçî³ëàíàäè, ºðãàíèëàäè. Êóðñ º¿óâ-
÷èëàðèíèíã êºï÷èëèãèäà ÷åò òèëè áºéè÷à ìàëàêà ñà¸ç áºëãà-
íè áîèñ áóíäàé ¸íäàøóâäàí ñºíã ìàçêóð òèëíè ºðãàíèø æóäà
¿èéèí ýêàí, äåãàí òóøóí÷à ³îñèë áºëàäè. Äàðñëàð æóäà àñà-
áèé òàðçäà ºòàäè. Óëàð ³àð êóíè òóðëè ìóðàêêàá òåñòëàð,
ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸ä îëèøàäè, òà³ëèë ¿èëèøàäè, êºïëàá
ÿíãè ñºç âà æóìëàëàðíè ëó¢àòëàðäàí ¸ä îëèøãà ³àðàêàò ¿èëè-
øàäè. Øóíèíã ó÷óí ÷åò òèëèíè ºðãàíèøíè õî³ëîâ÷è áàúçè
èíñîíëàðäà æóðúàò âà èøîí÷ òåçäà ñºíàäè. Óëàð äîèì ºðãà-
íà¸òãàí òèëèíè òèíãëàãàíäà ¸êè ñºçëàøãà ³àðàêàò ¿èëãàíäà
àñàáèéëàøàäè. Áèç áóíè «¸ìîí àñîðàò» äåá àòàøèìèç ìóì-
êèí.
¨ìîí àñîðàò î¿èáàòè

Àñîðàò íèìàäà íàìî¸í áºëàäè?
Íèìà ó÷óí ºðãàíóâ÷è ÷åò òèëèäà ñºçëàøãà ³àðàêàò ¿èë-
ãàíèäà ºçèíè ¸ìîí ³èñ ¿èëàäè?
Íèìà ó÷óí êºï÷èëèê ºðãàíóâ÷èëàðíèíã ÷åò òèëèäà ñºçëà-
øèäà êàì÷èëèê êóçàòèëàäè?
¨ìîí àñîðàò ñàìàðàñèç óñóëëàðãà óçî¿ ìóääàò àìàë ¿èëèø-
äàí êåëèá ÷è¿àäè. Áó óñóëëàð ºðãàíóâ÷èëàðíèíã ¿èéíàëè-
øèãà âà àñàáèéëàøèøèãà ñàáàá áºëàäè. Øóíèíãäåê, òèëíè
òº¢ðè ºðãàíèøè âà òàëàôôóç ¿èëèøèãà ñàëáèé òàúñèð êºðñà-
òàäè, ºçëàøòèðèøè æóäà ¿èéèí êå÷àäè.
¨ìîí àñîðàòãà áèðèí÷è ñàáàá: òà³ëèë, ýñëàøãà ìàæáóð-
ëàø.
Áàúçè ÷åò òèëè êóðñëàðèäà ýúòèáîð ãðàììàòèê òà³ëèë âà
ñºçëàðíè ýñëàøãà ¿àðàòèëàäè. Äàðñëàð âà ìàø¢óëîòëàð, àñî-
ñàí, ÷åò òèëëàðèäà òóøóíòèðèëàäè, àñîñèé âà¿ò ãðàììàòèê
¿îèäàëàðíè ¸äëàøãà ñàðôëàíàäè. ²àð ¿àíäàé òèë òàñíèô-
ëàðãà áºëèá ºðãàíèëãàíäà ìóðàêêàá æàðà¸í ñàíàëàäè âà
ìàêòàá, êîëëåæ, îëèé º¿óâ þðòëàðèäà éèëëàð äàâîìèäà ºðãà-
íèëàäè. Çåðî, ³àð áèð áºëèì êºïëàá ¿îèäàëàðäàí èáîðàò âà
óëàðíè ýñëàá ¿îëèá ¿ºëëàø ³àì æóäà ìóðàêêàá ³èñîáëàíà-
37
äè. Ñó³áàò äàâîìèäà óøáó ¿îèäàëàðíè ýñëàøãà ³àðàêàò
¿èëèø, òà³ëèë ¿èëèá, ¿ºëëàøãà àí÷à âà¿ò êåòàäè. ²àì ãàïè-
ðèá, ³àì òèíãëà¸òãàíäà äè¿¿àò-ýúòèáîð ôà¿àò òóøóíèøãà
¿àðàòèëãàí áºëàäè. Áóíäàé ³îëäà êºïëàá ¿îèäàëàðíè ýñëàá
¿ºëëàøíèíã èëîæè éº¿. ªðãàíóâ÷èëàð ãðàììàòèêàãà îèä
òåñòëàðíè àúëî òîïøèðàäèëàð. Óëàð òº¢ðè ¸çèø, º¿èøíè
ºðãàíèøëàðè ìóìêèí, àììî ðàâîí âà òåç ñºçëàøíè ºçëàø-
òèðèøëàðè íè³îÿòäà ¿èéèí ³àìäà áóíãà óçî¿ âà¿ò êåðàê.
ßíà ºðãàíóâ÷èëàðíèíã êºï÷èëèãè êàòòà-êàòòà ëó¢àò êèòî-
áëàðäàí ôîéäàëàíèá, óíäàãè ñºçëàðíè ¸ä îëèøãà ³àðàêàò
¿èëèøàäè. Óëàð òàëàé ñºçëàðíè ôà¿àò òåñòëàð ó÷óí ¿èñ¿à
âà¿òãà ¸ä îëèøàäè. Òåñò òîïøèðãàíäàí ñºíã óëàð ¸ä îëãàí
ñºçëàðèíè óíóòèá þáîðèøàäè. Íàòèæàäà, ãðàììàòèê ¿îèäà-
ëàð, ëó¢àòëàðäàí ñºç ¸äëàø âà òåñòëàð áºéè÷à þ¿îðè áàëëàð
îëãàí êèøèëàð ºðãàíà¸òãàí òèëèäàãè ìóëî¿îòíè òóøóíèø,
ðàâîí âà òåç ñºçëàøíè óìóìàí ýïëàé îëèøìàéäè. Àêñàðèÿò
òèë ºðãàíóâ÷èëàð ñºçëà¸òãàíäà ºçëàðèíè íî¿óëàé, àñàáèé
òóòàäè. Óëàðäà æóðúàò, ºçèãà íèñáàòàí èøîí÷ êàì áºëàäè.
Óëàð ìóëî¿îòäàí êºðà òåñò òîïøèðãàíäà ºçëàðèíè ýðêèí
³èñ ¿èëèøàäè.
¨ìîí àñîðàòãà èêêèí÷è ñàáàá: ìàæáóðèé ñºçëàøãà ³àðà-
êàò ¿èëèø.
×åò òèëëàðèíè ºðãàíèøíè êºï÷èëèê õî³ëàéäè. Ìóàììî
øóíäàêè, ÷åò òèëè êóðñëàðèäà ºðãàíóâ÷èëàðíè àââàë ñºçëàøãà
ìàæáóðëàøàäè. Øóíèíãäåê, ºðãàíóâ÷èëàð áóòóíëàé íîòº¢-
ðè ¸êè óçî¿ âà¿ò òàëàá ýòèëàäèãàí óñóëëàð îð¿àëè ñºçëàøãà
ºðãàòèëàäèëàð.
ªòêàçèëãàí òàä¿è¿îòëàð íàòèæàñèãà êºðà, ÷ó¿óð, òºëè¿
òóøóíèá ºðãàíèø áåõàòî âà ðàâîí ñºçëàøíèíã êàëèòè ýêàí-
ëèãè èñáîòëàíäè. Àíè¿ðî¢è, ðóñ òèëèäà ðàâîí, åíãèë ñºçëàé
îëèø ó÷óí ðóñ òèëèíè æóäà óçî¿ òèíãëàø, ¿èçè¿àðëè êèòî-
áëàðíè ìóòîëàà ¿èëèø êåðàê. ¯àí÷à êºï òèíãëàñàíãèç âà
º¿èñàíãèç, ñºçëàøèøèíãèç øóí÷à ÿõøèëàíèá áîðàäè.
¨ìîí àñîðàòãà ó÷èí÷è ñàáàá – ºçèíè áèëìàñâîé, ¿îáèëè-
ÿòñèç ³èñîáëàø.
ªðãàòóâ÷èëàð õàòîëàðíè òº¢ðèëàøíè ÿõøè êºðèøàäè.
Ñèç òåñò òîïøèðàñèç – õàòîëàðèíãèç òóçàòèëàäè, ñèç
38
cºçëàøãà ³àðàêàò ¿èëàñèç – õàòîëàðèíãèç øó çà³îòè êºðñà-
òèëàäè. Áó æóäà çàðóð, àììî óñòîç âàçèÿòíè ³èñîáãà îëèøè
êåðàê. Ìàñàëàí, ºðãàíóâ÷è ñºçëà¸òãàíèäà áóòóí àóäèòîðèÿ
óíãà òèêèëèá, ñºçëàðèãà ¿óëî¿ ñîëèá òóðàäè. Ìàçêóð ³îëàò
³àð ¿àíäàé ºðãàíóâ÷èíè ³àÿæîíãà ñîëàäè. Ó ºçèíè àí÷à íî-
¿óëàé ³èñ ¿èëàäè. ªðãàíóâ÷è ðóñ òèëèäà ñºçëàøãà ³àðàêàò
¿èëÿïòè, ºðãàòóâ÷è õàòîëàðèíè øó çà³îòè òåêøèðèá òº¢ðè-
ëàÿïòè. Áóòóí ñèíô äè¿¿àò áèëàí ¿àðàá òóðèáäè. Ñèçíèíã-
÷à, ìàçêóð âàçèÿòäà òèë ºðãàíóâ÷è ¿àíäàé ðó³èé ³îëàòäà
áºëàäè? Êºï÷èëèê êèøèëàð äàâðàñèäà îøêîðà òàí¿èäíè
¸¿òèðàñèçìè? Àíãëàãàíèíãèçäåê, áóíäàé âàçèÿòäà ºðãàíóâ-
÷è ºçèíè áèëìàñâîé, ¿îáèëèÿòñèç ³èñîáëàéäè. Î¿èáàòè íè-
ìàãà îëèá êåëà¸òãàíèíè êºðÿïñèçìè?
Èøîíèíã, º¿óâ÷èíèíã õàòîñè òåç-òåç òº¢ðèëàíñà, êºï÷è-
ëèê îëäèäà èççà ¿èëèíñà, áóíäàé òèë ºðãàòèø óñëóáèíèíã
ôîéäàñèäàí êºðà çàðàðè êºïðî¿ áºëàäè. Áóíäàé éºë òóòèëñà,
ºðãàíóâ÷è ñºçëàøäàí îëäèí ³àð áèð æóìëà, ñºç âà áº¢èííè
òà³ëèë ¿èëèøãà îäàòëàíàäè. Íàòèæàäà ºðãàíóâ÷èëàð ÷åò òè-
ëèäà ðàâîí, òóòèëìàñäàí ñºçëàé îëèøìàéäè. Óëàðäà ñàðîñè-
ìàãà òóøèø, àñàáèéëàøèø, áåçèø êàáè ñàëáèé ³îëàòëàð êó-
çàòèëàäè. Áóíäàé ºðãàíóâ÷èëàðíèíã òèë ºðãàíèøãà èøòè¸¿è
æóäà ïàñò áºëàäè. Óëàð, ÷åò òèëèíè ºðãàíèø æóäà ¿èéèí,
³àëè-áåðè ñºçëàé îëìàéìèç, äåá ºéëàøàäè.
39
¯ÈÇÈ¯ÀÐËÈ, ÊÈ×ÈÊ ²ÈÊÎßËÀÐ À²ÀÌÈßÒÈ
Êè÷èê ³èêîÿëàðíèíã ðóñ òèëèíè ìóêàììàë ºçëàøòèðè-

øèíãèçäà à³àìèÿòè êàòòà. Ñèç óëàðíè áàëàíä îâîçäà º¿èé-
ñèç (òèíãëàéñèç) âà º¿èãàíèíãèç (òèíãëàãàíèíãèç) áºéè÷à
ñàâîëëàðãà áàëàíä îâîçäà æàâîá áåðàñèç. Áó ìóëî¿îò æàðà-
¸íèãà ºõøàéäè. Ðåàë ìóëî¿îò êàáè êºïëàá ñàâîëëàð âà êºïëàá
æàâîáëàð. Êè÷èê ³èêîÿëàð æóäà ñàìàðàëè. Áó êàáè ³èêîÿ-
ëàð ñèçíè ðàâîí ñºçëàøèíãèç, òåç âà àíè¿ òóøóíèøèíãèçãà
¸ðäàì áåðàäè. Ñèç êºïëàá òàêðîðëàøëàðíè áàæàðàñèç. Ñºç
áèðèêìàëàðè, èáîðàëàðíè ºðãàíàñèç, áóíèíã íàòèæàñèäà
ãðàììàòèê õàòîëàðèíãèç ºç-ºçèäàí êàìàÿ áîðàäè.
Ðóñ òèëèíè ºðàãàíèø ó÷óí êè÷èê ³èêîÿëàðäàí ôîéäàëàí-
ãàíäà çåðèêìàéñèç. Øóíäàé ýêàí, òîëè¿ìàéñèç, òîëè¿ìàãà÷,
óçî¿ âà¿ò øó¢óëëàíàñèç. Àãàð òîëè¿ñàíãèç, îçãèíà äàì îëèíã.
Êè÷èê ³èêîÿëàðíè ºðãàíèø æàðà¸íèäà ó÷ óñóëíè: æàðàíã-
äîð îâîç, ¿óââàòãà òºëà òàíà âà ³àðàêàòíè áèðãàëèêäà ¿ºëëàíã.
Àãàð òàíàíãèç ³àðàêàòäà áºëèá, ìàø¿ëàðäàãè ñàâîëëàðãà æà-
ðàíãäîð îâîç áèëàí æàâîá áåðñàíãèç çåðèêèø, òîëè¿èø þç
áåðìàéäè. Áó êàáè ìàø¿ëàðíè áàæàðèøèíãèç ñòðåññ, ñàëáèé
³îëàòëàð þç áåðèøèãà éºë ¿ºéìàéäè. Ó÷àëà ìàø¿íè áàæà-
ðèø ñèçäà ÿíãè ¿óââàò ïàéäî ¿èëàäè, ìèÿ âà ¿îí ³àðàêàòè
ôàîëëàøàäè. Àãàð ñèç ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ðóñ òèëèíè ºðãàíèø-
íè õî³ëàñàíãèç (àéòàéëèê, îëòè îéäà), ñîääà àóäèîêèòîáëàð
¸êè ñîääà êèòîáëàð òîïèíã. Áèç ìàêòàá àäàáè¸òè äàðñëèêëà-
ðèäàí áîøëàøíè ìàñëà³àò áåðàìèç. Ìàêòàá àäàáè¸òè äàðñ-
ëèêëàðè ñèôàòèäà 5, 6, 7, 8, 9-ñèíô ðóñ òèëè âà àäàáè¸òè âà
áîø¿à ¿ºëëàíìàëàðíè òîïèøíè ìàñëà³àò áåðàìèç. Áó êàáè
äàðñëèêëàðäà ¿èçè¿àðëè, ñîääà ñºçëàðäàí èáîðàò êè÷èê ³èêî-
ÿëàð ìàâæóä. Îñîí àóäèîêèòîáëàð òîïà îëñàíãèç, íóð óñòèãà
àúëî íóð. Ñèç ÿíà òóðëè ìà¿îëàëàð ³àì º¿èøèíãèç ìóìêèí.
Ìàñàëàí, ðóñ òèëèäàãè òóðëè ãàçåòàëàð, æóðíàëëàð ¸êè òóð-
ëè ñàéòëàðè áºëìèø rambler, yandexäàãè ÿíãèëèêëàð, ìà¿î-
ëàëàðíè ºðãàíèíã. Áó áèëàí íàôà¿àò òèë ºðãàíàñèç, ÿíàäà
êºïëàá ÿíãèëèêëàðäàí áîõàáàð áºëàñèç.
Àãàð ñèç îëòè îéäà ÷åò òèëèíè ºðãàíèá îëèøíè ìà¿ñàä
¿èëãàí áºëñàíãèç, ¿ºøèì÷à øó¢óëëàíèíã. ²îçèðî¿ ³àð êóíè
40
ºðãàíèøèíãèç êåðàê áºëãàí äàðñ âà ìàø¢óëîòëàð ðåæàñèíè
òóçèíã. ²àð êóíè áèð ñîàò äàâîìèäà ñîääà, ¿èçè¿àðëè ³èêî-
ÿëàð ìóòîëàà ¿èëèíã, àóäèîêèòîáëàð ¸êè ðóñ òèëèäàãè
ôèëüì, òåëåêºðñàòóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàðíè òèíãëàíã.
Ñèçäà ÿíà áèð ìóàììî ìàâæóä. Áó – íîòº¢ðè òàëàôôóç.
¯àíäàé ¿èëèá òº¢ðè, èôîäàëè òàëàôôóçãà ýðèøèø ìóìêèí?
Ñºçëàðèãà óð¢ó òóøàäèãàí óíëèëàðè àæðàòèá êºðñàòèëãàí
¸êè àïîñòðîô áåëãèñè ìàâæóä áºëãàí ³èêîÿëàðíè º¿èíã,
ºðãàíèíã. Áó òº¢ðè òàëàôôóçãà ýðèøèøíèíã ñàìàðàëè éºëè-
äèð.
41
ÒÈË ªÐÃÀÍÈØÍÈ ÑÅÂÈÍÃ
Èíòåðíåò ¸ðäàìèäà ÷åò òèëèíè ºðãàíèøíèíã ÿíãè óñóëè-

íè èøëàá ÷è¿¿àí òèëøóíîñ îëèì, «Ëèíãâèñò» êîìïàíèÿñè
àñîñ÷èñè âà õîðèæèé òèëëàðíè ºðãàíèø äàñòóðè –
«LingQ»íèíã êàøôè¸ò÷èëàðèäàí áèðè Ñòèâ Êàóôìàí ¿èñ¿à
âà¿ò è÷èäà ÷åò òèëèíè ºðãàíèø ìóìêèíëèãèíè ºç òàæðèáà-
ñèäà ÿíà áèð áîð èñáîòëàäè. Áóíäàé þêñàê íàòèæàãà ýðè-
øèø ñèðè òº¿¿èçòà òèëíè ºðãàíèø äàâîìèäà øàêëëàíãàí.
Ñòèâ Êàóôìàí àéíè âà¿òäà ºíèí÷è òèëíè, ÿúíè ðóñ òèëèíè
ºðãàíÿïòè. Óíèíã ìóâàôôà¿èÿò ñèðëàðè áèëàí òàíèøàìèç.
Ñòèâ Êàóôìàí ÷åò òèëèíè ìóñòà¿èë ºðãàíèø ó÷óí
ìºëæàëëàíãàí (mp-3 äèñêëàðèäàí èáîðàò) êèòîáëàð ñîòèá
îëàäè. Óíèíã áèðèí÷è èøè – àóäèîìàòííè òèíãëàø, òàêðî-
ðèé òèíãëàøäàí èáîðàò. Áóíäàí ìà¿ñàä òèëíè ³èñ ¿èëà
îëèø, òèë î³àíãèíè òàíèø. Àíè¿ðî¢è, ó áèðèí÷è áºëèá
òèëíèíã ðèòìèíè, òîâóø âà òàëàôôóçèíè ºðãàíàäè, êåéèí
ýñà º¿èøíè ìàú¿óë êºðàäè.
Ñòèâ Êàóôìàí áèð âà¿òíèíã ºçèäà ³àì òèíãëàéäè, ³àì
º¿èéäè. Ó àéíè áèð ìàíáàíè ¿àéòà-¿àéòà òàêðîðëàéäè. ²àð
áèð ìàíáàíè ºòòèç ìàðòàäàí îðòè¿ ³àì òèíãëàá, ³àì º¿èéäè.
ªðãàíèø äàâîìèäà ãðàììàòèê òà³ëèëãà óìóìàí óðèíìàéäè.
Áèðèí÷è áºëèá ìàòí ìàçìóíèíè òóøóíèøãà ³àðàêàò ¿èëà-
äè, êåéèí ýñà ñºçëàðíèíã áèð-áèðè áèëàí áî¢ëàíèøèíè ºðãà-
íàäè, ó ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè õîòèðëàøãà ³àðàêàò ³àì ¿èë-
ìàéäè. Óíèíã áèðèí÷è ãàëäàãè ìà¿ñàäè ¿èñ¿à âà¿òäà áîø-
ëàí¢è÷ óìóìèé ìàúëóìîòíè ýãàëëàø, êåéèí àñîñèé ¿ºëëàí-
ìà ìàíáàëàðíè ¿ºëëàøãà ºòèøäèð.
Óíèíã ÷åò òèëèíè ºðãàíèøäà ¿ºë êåëàäèãàí ìàñëà³àòëà-
ðèãà ýúòèáîð áåðèíã:
– Àñîñèé ¿ºëëàíìà ìàíáàëàðíè ìóìêèí ¿àäàð òåçðî¿
áîøëàá, òèë ºðãàíèøäà êåðàê áºëàäèãàí áîñ¿è÷ ñèôàòèäà
áèëèø;
– Ìàçêóð òèëäàãè àóäèîêèòîáëàðíè, ìóëî¿îòëàðíè æóäà
êºï ìàðòà ¿àéòà-¿àéòà òèíãëàø;
– Ýëåêòðîí ëó¢àòëàðäàí ôîéäàëàíèø. Óëàð îð¿àëè ñèçãà
íîìàúëóì áºëãàí ñºçëàðíè òîïèøèíãèç òåçëàøàäè.
42
– Àââàë êàì÷èëèêëàðèíãèçãà, ÿúíè íîòº¢ðè òàëàôôóç
¿èëèø, ¸çóâäàãè õàòîëàðãà õàääàí çè¸ä ýúòèáîð áåðìàíã.
Êºïðî¿ ºçèíãèç ó÷óí ¿èçè¿àðëè, çåðèêòèðìàéäèãàí ÷åò òè-
ëèäàãè ìàòíëàðíè òèíãëàø âà îâîç ÷è¿àðèá º¿èøãà ýúòè-
áîð ¿àðàòèíã. Êàì÷èëèêëàðèíãèç êåéèí÷àëèê òàáèèé ðàâèø-
äà éº¿îëèá êåòàäè.
ÒÈËÍÈ ªÇËÀØÒÈÐÈØÍÈÍÃ ÊÀËÈÒÈ
Ýíã ÿõøè óñóë ¿àéñè?

Ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ãàïèðèø êºíèêìàñèíè ¿èñ¿à âà¿-
òäà øàêëëàíòèðèø ó÷óí ðóñ òèëèäàãè òóøóíàðëè æóìëàëàðè
áèñ¸ð áºëãàí ôèëüì, áîëàëàð ó÷óí ìºëæàëëàíãàí òåëåêºðñàòóâ,
ðàäèîýøèòòèðèøëàðíè âà ðóñ òèëèäàãè ìàõñóñ àóäèîêèòîáëàð-
íè êóíèãà ñîàòëàá òèíãëàøèíãèç êåðàê. Ðóñ òèëèíè ºðãàíèøíè
õî³ëàéñèçìè? ¯óëî¿ëàðèíãèç áèëàí ºðãàíèíã! Àíè¿ðî¢è,
êºïðî¿ äè¿¿àò áèëàí òèíãëàíã. ¯óëî¿ëàðèíãèç ðóñ òèëèäà ñºçëà-
øà îëèøèíãèç ó÷óí âîñèòà, ¿óðîëäèð. Ðóñ òèëèíè ¿àé òàðçäà
òèíãëàãàí ÿõøè? Òóøóíàðëè âà ¿èçè¿àðëè ³èêîÿëàðèíè, àëáàò-
òà.
Àãàð ñèç òóøóíìàñàíãèç, ³å÷ íèìàíè ºðãàíîëìàéñèç.
Ôà¿àò òóøóíà îëàäèãàí ðóñ÷à ìàíáàëàðíè òèíãëàíã âà
º¿èíã.
Àêñàðèÿò ºðãàíóâ÷èëàð ºçëàðè ó÷óí àí÷à ¿èéèí áºëãàí
ñºçëàðäàí èáîðàò àóäèîìàòíëàðíè òèíãëàøàäè, î¿èáàòäà
åòàðëè÷à òóøóíà îëìàé, ÷åò òèëèíè ºçëàøòèðèø ñåêèí êå-
÷àäè.
Íå÷à ìàðòà òèíãëàãàí ìàú¿óë? Ñèç òºëè¿ òóøóíèøèíãèç
âà ýñëàá ¿îëèøèíãèç ó÷óí ¿àí÷à òàëàá ýòèëñà – øóí÷à! Êè-
òîáíèíã àóäèîäèñêèäàí æîé îëãàí «¿èñ¿à ³èêîÿëàð»íè äè¿-
¿àò áèëàí ýøèòèíã.
Òèíãëàø äàâîìèäà ³å÷ ¿à÷îí ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ºéëà-
ìàíã, ñºçëàðíè ýñëàá ¿îëèø ó÷óí ºçèíãèçíè çºðè¿òèðìàíã.
ªçèíãèçíè áºø ¿ºéèíã, äè¿¿àò áèëàí ¿óëî¿ ñîëèíã âà ñà-
âîëëàðãà æàâîá áåðèíã.
43
Áîëàíèíã òèëãà êèðèøè
1984 éèëäà Àìåðèêà óíèâåðñèòåòèíèíã Òèë ºðãàòèø ìàð-
êàçè òàé òèëèíè º¿èòèø ó÷óí ÿíãè óñóëíè ¿ºëëàäè. Ìàçêóð
óñóë «òèíãëàø ñàìàðàñè» äåá àòàëèá, ³îçèðãà÷à òèëíè ºç-ºçè-
äàí øàêëëàíòèðàäèãàí ñàìàðàëè óñóëëàðäàí áèðè ñèôàòèäà
òàí îëèíèá êåëèíìî¿äà.
Óøáó óñóë ¿îèäàëàðèäà òàúêèäëàíèøè÷à, ³àð ¿àíäàé çºð
áåðèá ñºçëàøãà ³àðàêàò ¿èëèøíèíã î¿èáàòè (³àòòîêè, ºéëàá
ãàïèðèø ³àì) çàðàðëè áºëèøè âà òèëíè òº¢ðè ºçëàøòèðèø-
íè áóçèøè ìóìêèí.
Ìàçêóð óñóë øàðòëàðèäà óçî¿ äàâîì ýòàäèãàí «æèìëèê
äàâðè» ìàâæóä. Æèìëèê äàâðèäà òèë ºðãàíóâ÷è ôà¿àò òèí-
ãëàéäè. 6-12 îéëèê óçëóêñèç, äîèìèé òèíãëàøäàí ñºíã ºðãà-
íóâ÷èëàð àâòîìàòèê ðàâèøäà ¿èéíàëìàñäàí âà òóòèëìàñäàí
ãàïèðà áîøëàéäèëàð.
Áîëàíèíã ñèðè
²å÷ êóçàòãàíìèñèç, àãàðäà áèð îèëà ÿøàá òóðãàí åðèäàí
áîø¿à æîéãà êº÷èá áîðñà âà ó åðäà ºçãà òèë àìàëäà áºëñà,
áó îèëà ôàðçàíäè ¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ìà³àëëèé êèøèëàðäåê
ãàïèðà áîøëàéäè, êàòòàëàð ýñà áóíäàé íàòèæàãà ýðèøà îë-
ìàéäèëàð.
Îëèìëàð ýúòèðîô ýòèøè÷à, ºñìèðëàðäà òèë òàáèèé ðà-
âèøäà øàêëëàíòèðèëìàñäàí, ôà¿àò ºðãàòèëèøè êåðàê ýêàí.
Àììî, áèç þ¿îðèäà òèëãà îëãàí óñóë àí÷à ìóêàììàë âà ñà-
ìàðàëè ýêàíëèãè ³à¸òäà èñáîòëàíãàí. Ìàçêóð óñóëíè òàä¿è¿
ýòãàí ìóòàõàññèñëàðíèíã õóëîñàñèãà êºðà, áîëàëàð ¿èéèí-
÷èëèêñèç áàæàðãàí èøíè ºñìèðëàð ³àì, òóðëè ¸øäàãè êè-
øèëàð ³àì óääàëàé îëèøàäè.
ÔÎÐÌÓËÀ – «Òèíãëà, ãàïèðìà âà ñàáðëè áºë»
Áó ôà¿àò áîëàëàð àìàë ¿èëàäèãàí ôîðìóëà ýìàñ, ÷åò òè-
ëèíè ºðãàíèø æàðà¸íèäà ìàçêóð ôîðìóëàãà ³àììà àìàë
¿èëèøè ìà¿ñàäãà ìóâîôè¿äèð. Áîëàëàð óçî¿ âà¿ò, øîøèë-
ìàñäàí àìàë ¿èëèá áîðèøñà, ºñìèðëàð âà áîø¿à ¸øäàãè
èíñîíëàð áóíè àí÷àéèí òåçêîð ðàâèøäà àìàëäà ¿ºëëàøè
èæîáèé íàòèæàëàðãà îëèá êåëàäè.
44
ßíãè òèë ìó³èòèãà ìîñëàøãàí êºïëàá áîëàëàð êóçàòèë-
ãàí âà «Òèíãëàø, æèëìàéèø âà äè¿¿àòíè æàìëàø» ôîðìó-
ëàñè êàøô ýòèëãàí. Áîëàíèíã ñèðëè ¿îèäàñè – «¯óëî¿ëàð
î÷è¿, î¢èç ¸ïè¿ âà ³å÷ ¿àíäàé òà³ëèë (ºéëîâ) éº¿». Óëàð
¿èñ¿à âà¿ò è÷èäà ìàçêóð ¿îèäàíè àìàëäà ¿ºëëàá, ÿíãè òèëäà
áåíó¿ñîí ñºçëàøóâ÷èãà àéëàíàäè.
Òèë ºðãàíèøãà áåë áî¢ëàãàí áîøëîâ÷èëàðäàí, ¿óéèäàãè
ó÷ ¿îèäàãà ¿àòúèé àìàë ¿èëèøëàðè òàâñèÿ ýòèëàäè:
Áèðèí÷èäàí, þ¿îðèäà òèëãà îëãàí ñàìàðàäîð óñóëëàðíè
¿ºëëàíã.
Èêêèí÷èäàí, ¿èçè¿àðëè (³àæâèé, çåðèêàðëè áºëìàãàí)
òàðçäà ðóñ òèëèíè ºðãàíèíã. Áóíäàé òàðçäà ðóñ òèëèíè ºðãà-
íèø ñèçíèíã õîááèíãèçãà àéëàíàäè.
Ó÷èí÷èäàí, òèë ºðãàíóâ÷è èëê áîñ¿è÷äà äàðñ âà ìàø¢ó-
ëîòëàðäà áåðèëãàí ¿ºëëàíìàëàðíè ýøèòãàíèäà âà º¿èãàíè-
äà 90 ôîèç ìàúíîñèíè òóøóíèøè êåðàê. Áóíèíã ó÷óí ºðãà-
íóâ÷èëàð ¿èçè¿àðëè âà òóøóíàðëè áºëãàí ðóñ òèëèäàãè
ôèëüì, òåëåêºðñàòóâ, ðàäèîýøèòòèðèøëàðíè âà àóäèîêèòîá-
ëàðíè òîïèøëàðè øàðò, áó – ìóâàôôà¿èÿòãà ýðèøèøíèíã
êàëèòè.
¯èçè¿àðëè âà òóøóíàðëè òèëíè òèíãëàø âà «óçî¿ æèì-
ëèê äàâðè» – áåíó¿ñîí òèë ºðãàíèøíèíã êàëèòèäèð.
45
10 ¯ÎÈÄÀÍÈ ÝÑËÀÁ ¯ÎËÈÍÃ ÂÀ
ÀÌÀË ¯ÈËÈÍÃ!
1. Ñºç áèðèêìàëàðèíè ºðãàíèíã.

2. Ãðàììàòèê ¿îèäàëàðíè ¸ä îëèøãà ìóêêàñèäàí êåòìàíã.
3. Êºçëàðèíãèç áèëàí ýìàñ, ¿óëî¿ëàðèíãèç áèëàí ºðãà-
íèíã. Òèíãëàíã, òèíãëàíã, òèíãëàíã.
4. Æóäà êºï ìàðòà òàêðîðëàíã âà ÷ó¿óð ºðãàíèíã.
5. Ôåúë çàìîíëàðè ¿ºëëàíãàí ³èêîÿëàðäàí ôîéäàëàíèíã.
6. Ñºçëàøóâäà èñòåúìîëäà áºëãàí, êºï ¿ºëëàíèëàäèãàí
ðóñ÷à ñºç, èáîðà, ñºç áèðèêìàëàðèíè ºçëàøòèðèíã.
7. ª¿èá (òèíãëàá), êåéèí ñàâîëëàðãà æàâîá áåðèíã.
8. Ðóñ÷à ñîääà, îììàáîï òèëäà ¸çèëãàí ³èêîÿ, ¿èññàëàð-
íè º¿èøèíãèç âà òèíãëàøèíãèç êåðàê.
9. Òº¢ðè âà èôîäàëè ñºçëàøíè ºðãàíèíã.
10. Èíñîí ïñèõîëîãèÿñèíèíã ìóâàôôà¿èÿòãà ýðèøèøäà-
ãè ³èññàñè 80, óñóëëàð ýñà àòèãè 20 ôîèç à³àìèÿò êàñá ýòè-
øèíè óíóòìàíã.
¯îèäàëàðíè ýñëàá ¿îëèíã!
46
ÀÔÎÐÈÇÌÛ È ÏÎÑËÎÂÈÖÛ
1. Óñïåõ ñëåäóåò èçìåðÿòü íå ñòîëüêî ïîëîæåíèåì êîòî-

ðîãî ÷åëîâåê äîñòèã â æèçíè, à ñêîëüêî ïðåïÿòñòâèÿìè, êî-
òîðûå îí ïðåîäîëåë.
2. ×òîáû ïåðåâàðèâàòü çíàíèå, íàäî ïîãëîùàòü èõ ñ àïïå-
òèòîì.
3. Êòî âëàäååò èíôîðìàöèåé, òîò âëàäååò ìèðîì.
4. Ãåíèé åñòü íå÷òî èíîå, êàê äàð îãðîìíîãî òåðïåíèÿ.
5. Â âîïðîñå ñîäåðæèòñÿ îòâåò.
6. Â ãîëîâå óäåðæèâàåòñÿ òîëüêî òå çíàíèÿ, êîòîðûå ïðè-
ìåíÿþòñÿ íà ïðàêòèêå.
7. Åñëè ïðîñòî ó÷èòü ÷åìó-íèáóäü ÷åëîâåêà, îí íèêîãäà
íè÷åìó íå íàó÷èòñÿ.
8. Åñëè ñ ïåðâîãî ðàçà ó âàñ íè÷åãî íå ïîëó÷èëîñü – ïàðà-
øþòíûé ñïîðò íå äëÿ âàñ.
9. Îäíè ñ ãîäàìè óìíåþò, äðóãèå ñòàíîâÿòñÿ ñòàðøå.
10. Íå âñåãäà ãîâîðè âñ¸ ÷òî çíàåøü, íî âñåãäà çíàé âñå ÷òî
ãîâîðèøü.
11. Êàæäîìó ÷åëîâåêó íóæíû óì è ñìåëîñòü. Óì áåç ñìå-
ëîñòè íåïîäâèæåí, ñìåëîñòü áåç óìà îïàñíà.
12. Æèçíü ñëèøêîì êîðîòêà, ÷òîáû ðàñòðà÷èâàòü å¸ íà
ïóñòÿêè.
13. Âðåìÿ – ýòî ñàìûé õèòðûé âîð.
14. Ñ÷èòàé òðóä çà îòäûõ, êîãäà ïåðåä òîáîé âåëèêàÿ öåëü.
15. Íåò òÿæåëåå âðåìåíè, ÷åì áåçäåëüå.
16. Íå óñëûøàâ íà÷àëà ðå÷è, íå ïîéìåøü å¸ êîíöà.
17. Íåò íè÷åãî äîðîæå âðåìåíè.
18. Ìóäðîñòü – ýòî óì, ñîåäèíåííûé ñ äîáðîòîé. Óì áåç
äîáðîòû – õèòðîñòü.
19. Óïóùåííîå âðåìÿ ñàìûì äëèííûì àðêàíîì íå ïîéìà-
åøü.
20. Ìàëåíüêîå äåëî ëó÷øå áîëüøîãî áåçäåëüÿ.
21. Ó óìíîé ãîëîâû ñòî ðóê.
22. Òðóä ÷åëîâåêà êîðìèò, à ëåíü ïîðòèò.
23. Öûïëÿò ïî îñåíè ñ÷èòàþò.
24. Íå ðàçãðûç¸øü îðåõà – òàê è íå ñúåøü ÿäðà.
47
25. Íå ñèäè, ñëîæà ðóêè, òàê è íå áóäåò ñêóêè.
26. Íå âõîäÿ â âîäó, ïëàâàòü íå íàó÷èøüñÿ.
27. Îäèí óì õîðîøî, à äâà – ëó÷øå.
28. Ñåìü ðàç îòìåðü, îäèí ðàç îòðåæü.
29. Ìèð îñâåùàåòñÿ ñîëíöåì, à ÷åëîâåê – çíàíèåì.
30. Òðóä è òåðïåíèå ïðåâðàùàþòñÿ â çîëîòî.
31. Ëîæü ñòîèò íà îäíîé íîãå, à ïðàâäà – íà äâóõ.
32. Ñèëà â òðóäå êðåïíåò.
33. Òâîðè äîáðî, è òåáå áóäåò äîáðî.
34. Ñíà÷àëà äóìàé, à ïîòîì äåëàé.
48
ÑËÎÂÎÑÎ×ÅÒÀÍÈß
(Ñºç áèðèêìàëàðè)
ñïåøè, à òî îïîçäàåøü òåçðî¿ áºë, éº¿ñà êå÷èêàñàí

à èìåííî ÿúíè, ÷óíîí÷è, ìàñàëàí
àâòîìàòè÷åñêîå äâèæåíèå áåõîñäàí ¿èëèíãàí ³àðàêàò
þáèëÿð ïîëó÷èë ìíîãî þáèëÿð êºï òàáðèêíîìà
àäðåñîâ îëäè
àêêóðàòíî îòâå÷àòü íà ïèñüìà
õàòëàðãà ºç âà¿òèäà æàâîá
áåðìî¿
øèðîêàÿ àëëåÿ êåíã õè¸áîí
áóðíûå àïëîäèñìåíòû ãóëäóðîñ ¿àðñàêëàð
àðåñòîâàòü èìóùåñòâî ìóëêíè õàòëàìî¿
àðòèñò â ñâî¸ì äåëå ºç èøèãà ìî³èð
ðàñùåïëåíèå àòîìà àòîìíèíã ïàð÷àëàíèøè
íàó÷íûé áàãàæ èëìèé áîéëèê
àòòåñòàò çðåëîñòè åòóêëèê øà³îäàòíîìàñè
ñûðüåâàÿ áàçà õîì àø¸ áàçàñè
áèòü â áàðàáàí áàðàáàí ÷àëìî¿
áàðàáàíèòü íà ðîÿëå òàðà¿-òóðó¿ ¿èëèá ÷àëìî¿
êàìåííîóãîëüíûé áàññåéí òîø-êºìèð ³àâçàñè
îðóäèéíàÿ áàøíÿ íà êîðàáëå êåìàíèíã òºï ìèíîðàñè
áäèòåëüíûé íàäçîð ³óø¸ð íàçîðàò ¿èëèø
áåäà ìíå ñ íèì áîøèìãà áàëî áºëäè
íà òó áåäó óñòèãà-óñòàê
áåäà â òîì, ÷òî ãàï øóíäàêè
áåæàòü ñî âñåõ íîã î¸¢èíè ¿ºëèãà îëèá þãóðìî¿
äíè áåãóò êóíëàð ºòèá êåòà¸òèð
êðîâü áåæèò èç ðàíû ÿðàäàí ¿îí êåòàÿïòè
ìîëîêî áåæèò ñóò òîøàÿïòè
áåæàòü èç ïëåíà àñèðëèêäàí ¿î÷ìî¿
áåç èñêëþ÷åíèÿ áåèñòèñíî
áåç ñîìíåíèÿ øóá³àñèç
áåççàáîòíûé ðåá¸íîê ¢àì-òàøâèøè éº¿ áîëà
áåçëè÷íûé ÷åëîâåê ºçèãà õîñ õóñóñèÿòè
áºëìàãàí îäàì
áåëîå çîëîòî î¿ îëòèí
49
ñðåäü áåëà äíÿ êóïïà-êóíäóç êóíè
íà áåëîì ñâåòå ¸ðó¢ äóí¸äà
ñòèðêà áåëüÿ êèð þâèø
íèæíåå áåëü¸ è÷êè êèéèì
áåðåã ìîðÿ äåíãèç ¿èð¢î¢è
áåðå÷ü íàðîäíîå äîáðî õàë¿ ìóëêèíè ý³òè¸ò ¿èëìî¿
áåðå÷ü çäîðîâüå ñî¢ëè¿íè ñà¿ëàìî¿
áåðå÷ü òàéíó ñèð ñà¿ëàìî¿
ïðîâåñòè áåñåäó ñó³áàò ºòêàçìî¿
áåñêîíå÷íîå ïðîñòðàíñòâî ÷åêñèç ôàçî, áºøëè¿
áåñêîíå÷íûå ïåðåãîâîðû óçóíäàí-óçî¿ ìóçîêàðàëàð
áåñïîêîéíûé ñîí áå³àëîâàò óé¿ó
áåñïîìîùíûå ñòèõè ìàúíîñèç øåúðëàð
áåñïîùàäíàÿ ðàñïðàâà à¸âñèç º÷ îëèø
áåññìåðòíàÿ ñëàâà àáàäèé øîí-øàðàô
ïîëå áèòâû æàíã ìàéäîíè
áèòü ïîñóäó èäèøíè ñèíäèðìî¿
áèòü ñêîò ³àéâîííè ñºéìî¿
áèòü êëþ÷îì ¿àéíàá òîøìî¿
áèòü îòáîé ôèêðèäàí ¿àéòìî¿
áèòü â öåëü íèøîíãà òåêêèçìî¿
áèòü â ëàäîøè ÷àïàê ÷àëìî¿
áèòüñÿ íàä ðåøåíèåì çàäà÷è ìàñàëàíè ³àë ¿èëèøãà
êèðèøìî¿
áèòüñÿ êàê ðûáà îá ë¸ä áåêîðãà îâîðà áºëìî¿
îáúÿâèòü áëàãîäàðíîñòü òàøàêêóð áèëäèðìî¿
áëàãîðîäíûé ïîñòóïîê îëèæàíîá èø
áëåäíûé ðàññêàç áåìàçà ³èêîÿ
áëåñòÿùèé ðàññêàç àæîéèá ³èêîÿ
áëåñòÿùåå äîñòèæåíèå àæîéèá þòó¿
áëèæíåå ñåëî ÿ¿èíäàãè ¿èøëî¿
áëèçêîå ðàññòîÿíèå ÿ¿èí ìàñîôà
áëèçêèå âçãëÿäû ÿ¿èí ¿àðàøëàð
áëèçêî ïîçíàêîìèòüñÿ ÿ¿èíäàí òàíèøìî¿
åñòåñòâåííîå áîãàòñòâî òàáèèé áîéëèêëàð
áîãàòñòâî êðàñîê áó¸¿ëàðíèíã ðàíã-áàðàíã-
ëèãè
50
áîãàòûé óðîæàé ìºë ³îñèë
áîãàòûé ãîëîñ øèðàëè îâîç
áîåâîå çàäàíèå æàíãîâàð âàçèôà
áîé ïîñóäû èäèø-òîâî¿íèíã ñèíèøè
âçÿòü ñ áîåì æàíã áèëàí ýãàëëàìî¿
áîê î áîê ¸íìà-¸í
ïîáîêó íàðèäà
ïîä áîêîì êºçèíèíã îëäèäà
âçÿòü çà áîêà ¿óëî¢èäàí ÷ºçèá èøãà
ñîëìî¿
áîëåå êðåïêèé õèéëà êó÷ëè
âñ¸ áîëåå è áîëåå áîðãàí ñàðè
íå áîëåå è íå ìåíåå õóääè
áîëåå èëè ìåíåå îçìè-êºïìè
ïðè¸ì áîëüíûõ êàñàëëàðíè ¿àáóë ¿èëèø
áîëüíîé âîïðîñ ÷èãàë ìàñàëà
áîëüøå òîãî áóíèíã óñòèãà
áîëüøèíñòâî ãîëîñîâ îâîçëàðíèíã êºï÷èëèãè
áîðöû çà ìèð òèí÷ëèê ó÷óí êóðàøóâ÷èëàð
õëîïîê áîèòñÿ ñûðîñòè ïàõòà íàì êºòàðìàéäè
áðàòü íà÷àëî áîøëàíèá êåòìî¿
áðàòü âåðõ ¿ºëè áàëàíä êåëìî¿
áðàòü ïðèìåð ºðíàê îëìî¿
ìåíÿ áåð¸ò ñîìíåíèå ìåíäà øóá³à òó¢èëà¸òèð
áðàòü ÷üþ-ëèáî ñòîðîíó áèðîð êèøèíèíã òàðàôèíè
îëìî¿
áåðè âïðàâî ºíããà þð
áðàòü óðîêè äàðñ îëìî¿
áðàòüñÿ çà óì à¿ëè êèðìî¿
íå â áðîâü, à â ãëàç ºðèíëàòèá ãàïèðèø
áðîñàòüñÿ ñíåæêàìè ¿îð îòèøìî¿
áðîñèòü âçãëÿä áèð ¿àðàá ¿ºéìî¿
áðîñèòü îáâèíåíèå àéá ¿ºéìî¿
áðîñèòü ÿêîðü ëàíãàð òàøëàìî¿
áðîñèòüñÿ íà âðàãà äóøìàíãà òàøëàíìî¿
áðîñèòüñÿ â âîäó ºçèíè ñóâãà òàøëàìî¿
áðîñèòüñÿ íà ïîìîùü ¸ðäàìãà êåëìî¿
51
áðîñàòüñÿ â ãëàçà êºçãà òàøëàíìî¿
ïðîí¸ññÿ, áóäòî âåòåð õóääè øàìîëäàé ºòèá êåòäè
ãîâîðÿò, áóäòî îí óåõàë ó êåòãàí ýìèø
â íåäàë¸êîì áóäóùåì ÿ¿èí êåëàæàêäà
ïðîïèñíàÿ áóêâà áîø ³àðô
áóìàãà â ëèíåéêó ÷èçè¿ëè ¿î¢îç
öåííûå áóìàãè ¿èììàòëè ¿î¢îçëàð
èçëîæèòü íà áóìàãå ¿î¢îçãà ¸çìî¿
áóìàæíàÿ òêàíü èï ãàçëàìà
áóðíîå ìîðå òºë¿èíëè äåíãèç
áûñòðîå òå÷åíèå òåç î¿èì
áûòü îáÿçàííûì êîìó-ëèáî ìèííàòäîð áºëìî¿
êàê áûòü íèìà ¿èëìî¿ êåðàê
òàê è áèòü ìàéëè, áºëñà áºëñèí
äîëæíî áûòü ý³òèìîë
áûëà íå áûëà ìàéëè, áºëãàíè÷à áºëàð,
òàâàêêàë
áóäü ÷òî áóäåò íèìà áºëñà áºëàð
áûòü ìîæåò ý³òèìîë, áàëêè
âàæíî çíàòü ïðàâèëî ¿îèäàíè áèëèø ìó³èì
ñ âàæíûì âèäîì ãåðäàéãàí ¿è¸ôàäà
âàðèòü ìÿñî ãºøò ïèøèðìî¿
âàðèòü ñòàëü ïºëàò ýðèòìî¿
âáëèçè îò ãîðîäà øà³àð ÿ¿èíèäà
ïîäíÿòüñÿ ââåðõ ïî ëåñòíèöå çèíàïîÿäàí þ¿îðèãà ÷è¿ìî¿
ââåðõ äíîì îñòèí-óñòóí, à¢äàð-òºíòàð
ââåñòè â çàáëóæäåíèå éºëäàí óðìî¿
ââåñòè â êóðñ ñîáûòèé âî¿åàëàð áèëàí òàíèø-
òèðìî¿
ââåñòè â óïîòðåáëåíèå ðàñì ¿èëìî¿
âäàëè ÷åðíåë ëåñ óçî¿äà ºðìîí ¿îðàéèá
êºðèíàð ýäè
ñìîòðåòü âäàëü óçî¿¿à ¿àðàìî¿
âäâîå áîëüøå èêêè áàðàâàð îðòè¿
âäîõíîâèòü ìàññû îììàíè èë³îìëàíòèðìî¿
âäîõíîâèòü íà ïîäâèã ¿à³ðàìîíëèêêà èë³îìëàí-
òèðìî¿
52
âäðóã ðàçäàëñÿ âûñòðåë òºñàòäàí º¿ òîâóøè
ýøèòèëäè
äîæäü ëü¸ò êàê èç âåäðà ¸ì¢èð ÷åëàêëàá ¿ºéãàíäåê
ýäè
âåäü ýòî âñåì èçâåñòíî àõèð, áó ³àììàãà ìàúëóì-êó
âåäü ýòî íåïðàâäà? áó òº¢ðè ýìàñ-êó?
íàâåêè óìðáîä
ýòî ïëàòüå åé âåëèêî áó êóéëàê óíãà êàòòàðî¿
îò ìàëà äî âåëèêà êàòòàäàí êè÷èêêà÷à
âåëè÷èíà êîìíàòû óéíèíã êàòòàëèãè
íåèçâåñòíàÿ âåëè÷èíà íîìàúëóì ìè¿äîð
îí êðóïíàÿ âåëè÷èíà â íàóêå ó ôàí ñî³àñèäà áóþê
ñèéìîäèð
ïðèíÿòü íà âåðó ñºçèãà èøîíìî¿
âåðíûé äðóã ÷èí äºñò
âåðíàÿ îïîðà ìóñòà³êàì òàÿí÷
âåðíûé âûèãðûø øóá³àñèç þòó¿
âïîëíå âåðîÿòíî æóäà ìóìêèí
âåðîÿòíî áóäåò äîæäü ¸ì¢èð ¸¢ñà êåðàê
êîëåñî âåðòèòñÿ ¢èëäèðàê àéëàíàÿïòè
íå âåðòèñü ïîä íîãàìè î¸¿ îñòèäà ºðàëàøìà
âåðõ ãîðû òî¢ òåïàñè
ñóêîííûé âåðõ ïàëüòî ïàëüòîíèíã ìîâóò àâðàñè
âåðõíèé ýòàæ äîìà óéíèíã þ¿îðè ¿àâàòè
âåðõíåå òå÷åíèå ðåêè äàð¸íèíã þ¿îðè òîìîíè
âåðøèíà ãîðû òî¢ ÷º¿¿èñè
âåðøèíà ñëàâû øó³ðàò ÷º¿¿èñè
âåðøèíà óãëà áóð÷àê ó÷è
îïðåäåëèòü âåñ î¢èðëèãèíè àíè¿ëàìî¿
àïòåêàðñêèé âåñ äîðèõîíà ºë÷îâè
÷åëîâåê ñ áîëüøèì âåñîì îáðºñè êàòòà îäàì
íà âåñ çîëîòà òèëëàäàé àçèç
íà âåñó îñèëèá òóðãàí
îíà âåñåëî çàñìåÿëàñü ó çàâ¿ áèëàí êóëäè
âåñåííèé ñåâ áà³îðèé ýêèí
âåñòè çà ðóêó ¿ºëèäàí åòàêëàá áîðìî¿
53
âåñòè âîéñêà â áîé ¿ºøèíëàðíè æàíããà îëèá
êèðìî¿
âåñòè ïîåçä ïîåçäíè ³àéäàìî¿
òðîïèíêà âåä¸ò ê ðåêå ñº¿ìî¿ äàð¸ãà îëèá áîðàäè
âåñòè ñåáÿ ºçèíè òóòìî¿
âåäóòñÿ ïåðåãîâîðû ìóçîêàðà îëèá áîðèëìî¿äà
òàê èçäàâíà âåä¸òñÿ àââàëäàí îäàò áºëèá
êåëà¸òèð
ðàäîñòíàÿ âåñòü õóøõàáàð
âî âåñü ãîëîñ îâîçèíèíã áîðè÷à
îò âñåãî ñåðäöà æîíó äèëè áèëàí
âñåãî õîðîøåãî ÿõøè ¿îëèíã
âî âñþ ìî÷ü êó÷èíèíã áîðè÷à
ó íåãî âåòåð â ãîëîâå óíèíã ìèÿñè ïó÷
áðîñàòü ñëîâà íà âåòåð áå³óäà ãàïèðìî¿
ê âå÷åðó êå÷ãà ÿ¿èí
ëèòåðàòóðíûé âå÷åð àäàáèé êå÷à
âå÷åðíÿÿ çàðÿ î¿øîìãè øàôà¿
îí âå÷íî çàíÿò ó äîèì áàíä
âå÷íûå ñïîðû ³àð äîèì áºëàäèãàí æàíæàë
âåøàòü ëàìïó ëàìïàíè îñìî¿

âåøàòü ãîëîâó õàôà áºëìî¿
ÿäîâèòîå âåùåñòâî çà³àðëè ìîääà
ìîëîäîñòü ïðåêðàñíàÿ âåùü! ¸øëèê ãºçàë íàðñà!
âçâåñèòü äûíþ ¿îâóííè òîðòìî¿
âçâåñèòü âñå äîâîäû ³àììà äàëèëëàðíè ÷àìàëàá
êºðìî¿
ïðèñòàëüíûé âçãëÿä òèêèëèá ¿àðàø
áðîñèòü âçãëÿä êºç òàøëàìî¿
ñ ïåðâîãî âçãëÿäà áèð ¿àðàøäàí
íà âçãëÿä êºðèíèøèäàí, àôòèäàí
ñ ÷åãî òû ýòî âçÿë? áó ãàïíè ¿à¸¿äàí ÷è¿àðäèíã?
îí âçÿëñÿ çà ðàáîòó ó èøãà êèðèøäè
îí âçÿëñÿ íàïèñàòü ñî÷èíåíèå ó èíøî ¸çèá áåðèøíè
áºéíèãà îëäè
îòêóäà íè âîçüìèñü áåõîñäàí, íîãà³îí, òºñàòäàí
54
âçÿòüñÿ çà óì à¿ë-³óøèíè éè¢èá îëìî¿
ó íåãî çäîðîâûé âèä àôòèäàí ñî¢ëîì êºðèíàäè
âèä íà ãîðû òî¢ ìàíçàðàëàðè
ñêðûòüñÿ èç âèäà êºçäàí ¢îéèá áºëìî¿
âèäû íà óðîæàé ³îñèëíè ìºëæàëëàø
âèäû íà áóäóùåå êåëãóñèãà óìèä áî¢ëàø
â âèäå (÷åãî-ë) ³îëäà
äëÿ âèäà õºæàêºðñèíãà
ïîä âèäîì íè¿îá îñòèäà
ïîä êàêèì âèäîì ñèðà, çèí³îð, ³å÷ ¿àíà-
¿àñèãà
äåëàòü âèä áèëèá áèëìàñëèêêà îëìî¿
èìåòü â âèäó íàçàðäà òóòìî¿
óïóñòèòü èç âèäó óíóòìî¿
ïîñòàâèòü íà âèä òàíáå³ áåðìî¿
ÿ âèæó ñâîþ îøèáêó ìåí ºç õàòîìíè áèëèá
òóðèáìàí
îí, âèäèìî, çàäåðæèòñÿ ó, ý³òèìîë, êå÷èêñà êåðàê
âèäíî, îí óæå óåõàë ÷àìàñè, ó æºíàá êåòãàíãà
ºõøàéäè
íà âèäíîì ìåñòå êºðèíàäèãàí æîéäà
âèäíûé ó÷¸íûé àòî¿ëè îëèì
ïðèçíàòü ñâîþ âèíó àéáèíè áºéíèãà îëìî¿
áåç âèíû âèíîâàòûé òó³ìàòãà ó÷ðàãàí
íàä íèìè âèñèò îïàñíîñòü óëàð õàâô îñòèäà ¿îëèáäè
âèñåòü íà âîëîñêå ¿èë óñòèäà òóðìî¿
âèñåòü íà âîçäóõå ³àâîäà ìóàëëà¿ îñèëèá
òóðìî¿
âèòü âåð¸âêó àð¿îí ýøìî¿
âèòü ãíåçäî èí ¿óðìî¿
âêëþ÷èòü â ðàñïèñàíèå æàäâàëãà êèðèòìî¿
âêëþ÷èòü â ñîñòàâ êîìàíäû êîìàíäà òàðêèáèãà
êèðèòìî¿
ïðîáîâàòü íà âêóñ ìàçàñèíè òîòèá êºðìî¿
òîíêèé âêóñ íîçèê òàúá
íà ìîé âêóñ ìåíèíã äèäèìãà êºðà
âõîäèòü âî âêóñ ìàçàñèãà òóøóíìî¿
55
âëàäåòü ðóññêèì ÿçûêîì ðóñ òèëèíè áèëìî¿
âëàäåòü ñîáîé ºçèíè òóòà áèëìî¿
âëàæíûé âîçäóõ ñåðíàì ³àâî
îêàçûâàòü âëèÿíèå òàúñèð ¿èëìî¿
÷åëîâåê ñ âëèÿíèåì îáðºëè êèøè
ïîëüçîâàòüñÿ âëèÿíèåì îáðºãà ýãà áºëìî¿
âìåñòå ñ òåì øó áèëàí áèðãà
â íà÷àëå áûëî àââàëèãà ¿èéèí áºëãàí ýäè
âíåñòè âåùè íàðñàëàðíè îëèá êèðìî¿
âíåñòè äåíüãè â êàññó ïóëíè êàññàãà òºëàìî¿
âíåñòè ïîïðàâêó òóçàòèø êèðèòìî¿
âíåñòè â ñïèñîê ðºéõàòãà êèðãèçìî¿
âíåñòè îæèâëåíèå ¿èçèòèá (æîíëàíòèðèá)
þáîðìî¿
âíåøíèé âèä òàø¿è êºðèíèø
îïóñòèòüñÿ âíèç ïàñòãà òóøìî¿
ïëûòü âíèç ïî òå÷åíèþ äàð¸íèíã ýòàãèãà ¿àðàá
ñóçìî¿
âíèçó ïèñüìà ñòîèò äàòà õàò îñòèãà ñàíàñè ¿ºéèëãàí
÷èòàòü âíèìàòåëüíî äè¿¿àò áèëàí º¿èìî¿
îêàçàòü âíèìàíèå èëòèôîò êºðñàòìî¿
ñûãðàòü âíè÷üþ ºéèííè äóðàíã ¿èëìî¿
âíóòðåííÿÿ îáñòàíîâêà äîìà óéíèíã è÷êè àíæîìëàðè
âíóòðåííèé ñìûñë ñîáûòèé âî¿åàëàðíèíã è÷êè ìàúíîñè
âíóòðåííèå áîëåçíè è÷êè êàñàëëèêëàð
âíóòðåííèé ãîëîñ èíñîô, âèæäîí
ïðîòî÷íàÿ âîäà î¿àð ñóâ
èõ âîäîé íå ðàçîëü¸øü îðàëàðèäàí ¿èë ºòìàéäè
êàê â âîäó êàíóòü äîì-äàðàêñèç áºëèá êåòìî¿
êàê â âîäó îïóùåííûé ñóâãà òóøãàí ìóøóêäåê
ñ íåãî êàê ñ ãóñÿ âîäà óíãà ³å÷ ãàï êîð ¿èëìàéäè
ìíîãî âîäû óòåêëî êºï âî¿åàëàð ºòèá êåòäè
âîäèòü çà ðóêó ¿ºëäàí åòàêëàìî¿
ïîâåðõíîñòü âîäû ñóâ óñòè
âîåííûå ãîäû óðóø éèëëàðè
âîçâðàòèòü êíèãó êèòîáíè ¿àéòàðèá áåðìî¿
âîçâðàòèòü çäîðîâüå ñî¢ëè¿íè òèêëàìî¿
56
âîçãëàâèòü áîðüáó êóðàøãà áîø÷èëèê ¿èëìî¿
âîçäóøíîå ñîîáùåíèå ³àâî éºëè
âîçäóøíîå ïëàòüå íîçèê êºéëàê
âîçäóøíûå çàìêè õîì (êºêíîðè) õà¸ë
ìàøèíà âîçèò õëîïîê ìàøèíà ïàõòà òàøèìî¿äà
âîçìîæíî ñêîðåå ìóìêèí ¿àäàð òåçðî¿
äàòü âîçìîæíîñòü èìêîí áåðìî¿
âîçìîæíûé îòâåò ý³òèìîëãà ÿ¿èí æàâîá
äåòè øêîëüíîãî âîçðàñòà ìàêòàá ¸øèäàãè áîëàëàð
äîáëåñòíûé âîèí æàñîðàòëè æàíã÷è
ñóõîïóòíûå âîéñêà ¿óðó¿ëèêäàãè ¿ºøèíëàð
àêò¸ð âîø¸ë â ðîëü àêò¸ð ðîëèíè òóøóíèá îëäè
âîéòè ñ ïðåäëîæåíèåì òàêëèô áèëàí ìóðîæààò
¿èëìî¿
âîéòè â ïðèâû÷êó îäàò áºëèá ¿îëìî¿
âîéòè â ìîäó ðàñì áºëìî¿
âîéòè â äîâåðèå ïèíæèãà êèðìî¿, èøîí÷
¿îçîíìî¿
âîêðóã ïóñòî àòðîôèäà ³å÷ íàðñà éº¿
ìîðñêàÿ âîëíà äåíãèç òºë¿èíè
âîëíåíèå ìîðÿ äåíãèçíèíã òºë¿èíëàíèøè
ïðèéòè â âîëíåíèå ³àÿæîíãà êåëìî¿
âîëíåíèÿ ðàáî÷èõ èø÷èëàðíèíã ¢àëà¸íëàðè
ìîðå âîëíóåòñÿ äåíãèç òºë¿èíëàíà¸òèð
âîëíîâàòüñÿ íà ýêçàìåíå èìòè³îíäà ³àÿæîíëàíìî¿
ðàñ÷åñàòü âîëîñû ñî÷ òàðàìî¿
îòïóñòèòü íà âîëþ ýðê áåðìî¿
äàòü âîëþ ñâîèì ÷óâñòâàì ºç òóé¢óëàðèãà ýðê áåðìî¿
ñèëüíàÿ âîëÿ êó÷ëè èðîäà
âîëÿ ê ïîáåäå ¢àëàáàãà èíòèëèø
âîëÿ èçáèðàòåëåé ñàéëîâ÷èëàðíèíã èñòàãè
âàøà âîëÿ èõòè¸ðèíãèç
âûéòè âîí òàø¿àðèãà ÷è¿ìî¿
èç ãîëîâû âîí ýñèäàí ÷è¿èá êåòäè
ëåçòü èç êîæè âîí çºð áåðèá óðèíìî¿
èç ðóê âîí ïëîõî æóäà ¸ìîí, ðàñâî
âîîáùå âû ïðàâû óìóìàí, ñèç ³à¿ñèç
57
îí âîîáùå òàêîé âåñ¸ëûé ó ³àð äîèì àíà øóíäàé
ÿ âîîáùå íèêóäà íå ïîéäó ìåí óìóìàí ³å÷ ¿àåðãà
áîðìàéìàí
âîîáùå ãîâîðÿ óìóìàí àéòãàíäà
âîïëîòèòü ñâîé çàìûñåë ºç ìà¿ñàäèíè ìóæàññàì-
ëàøòèðìî¿
ïðèâîäèòü â âîñòîðã çàâ¿èíè êåëòèðìî¿
âîñõîä ñîëíöà ¿ó¸ø ÷è¿èøè
âîò âàñ-òî ìíå íå íàäî àéíàí ñèç ìåíãà êåðàê
ýìàññèç
âîò òåáå è íà! àíà õîëîñ!
âîò êàê! ³àëè øóíà¿àìè!
âîò ÷òî! áèëàñàíìè!
âîò òàê! àíà øóíäàé!
âïåðâûå ïðèåõàë â Òàøêåíò áèðèí÷è ìàðòà Òîøêåíòãà
êåëäè
çàïëàòèòü âïåð¸ä îëäèíäàí òºëàìî¿
âçàä è âïåð¸ä îð¿àãà âà îëäèíãà
ó íåãî âñÿ æèçíü âïåðåäè óíèíã áóòóí ³à¸òè îëäèíäà
ÿ âïîëíå äîâîëåí ìåí æóäà õóðñàíäìàí,
áåìàëîë
âïîëíå äîñòàòî÷íî áåìàëîë åòàäè
ïîâåðíóòü âïðàâî ºíããà áóðìî¿
âî âðåìåíà Òåìóðà Òåìóð äàâðèäà
óêàçàííîå âðåìÿ êºðñàòèëãàí ìóääàòäà
âðåìÿ ïîêîñà ºò ºðèø ìàâñóìè
ñ òå÷åíèåì âðåìåíè áîðà-áîðà, âà¿ò ºòèøè
áèëàí
ïî âðåìåíàì áàúçàí-áàúçàí
âðåìÿ íå æä¸ò âà¿ò òàíã (¢àíèìàò)
äî ïîðû äî âðåìåíè âà¿òè ñîàòè êåëãóí÷à
íà âðåìÿ âà¿òèí÷à
âðó÷èòü ïîâåñòêó ïîâåñòêàíè òîïøèðìî¿
âðó÷èòü åìó ñâîþ ñóäüáó óíãà ºç òà¿äèðèíè èøîíìî¿
îí âñ¸ âðåìÿ çàíÿò ó ³àìèøà áàíä
äîæäü âñ¸ åù¸ èä¸ò ³àëè ³àì ¸ì¢èð ¸¢àÿïòè
îí âñ¸ áîëåí ó ³àëè êàñàë
58
ïîãîäà âñ¸ ëó÷øå è ëó÷øå ³àâî áîðãàí ñàðè ÿõøè-
ëàíìî¿äà
âñ¸ æå ³àð ³îëäà
èçðàñõîäîâàíî âñåãî ñòî ñóì ³àììàñè áºëèá 100 ñºì
òºëàíäè
âñåãî õîðîøåãî ÿõøè ¿îëèíã
âñêî÷èòü ñ ìåñòà ºðíèäàí èð¢èá òóðìî¿
îí ø¸ë âñëåä çà îòöîì ó îòàñè êåòèäàí áîðàð ýäè
îí ñìîòðåë âñëåä ïîåçäó ó ïîåçä îð¿àñèäàí ¿àðàá
¿îëäè
âñëåäñòâèå áîëåçíè êàñàëëèãè òóôàéëè
÷èòàòü âñëóõ îâîç ÷è¿àðèá º¿èìî¿
âñïûõíóë îãîí¸ê ÷èðî¿ ¸íäè
âñïûõíóëà âîéíà óðóø áîøëàíèá êåòäè
âñïûõíóòü ãíåâîì ¢àçàáè ÷è¿ìî¿
áîëüíîé óæå âñòà¸ò êàñàë ºðíèäàí òóðàäèãàí
áºëèá ¿îëäè
âñòàâèòü ñòåêëî â ðàìó ðîìãà îéíà ñîëìî¿
âñòàâèòü ñëîâî â ðàçãîâîð ãàï îðàñèäà ñºç ¿èñòèðìî¿
âñòàòü ñ ìåñòà ºðíèäàí òóðìî¿
âñòàòü íà ñòóë ñòóëãà ÷è¿ìî¿
âñòàë âîïðîñ ñàâîë òó¢èëäè
âñòàòü íà çàùèòó ðîäèíû âàòàííè ³èìîÿ ¿èëèøãà
îòëàíìî¿
÷àñû âñòàëè ñîàò òºõòàá ¿îëäè
ðåêà âñòàëà äàð¸ ìóçëàá ¿îëäè
âñòðåòèòü â øòûêè ¿àòòè¿ ¿àðøèëèê êºðñàòìî¿
âñòðåòèòüñÿ ñ òðóäíîñòÿìè ¿èéèí÷èëèêëàðãà äó÷ êåëìî¿
âñòóïèòü â ðàçãîâîð ãàï áîøëàìî¿
âåçäå è âñþäó ³àììà æîéäà
âñÿêèé ðàç ³àð ãàë, ³àð ñàôàð
âñÿêèé ìîæåò ýòî ñäåëàòü áóíè ³àð êèì ¿èëà îëàäè
áåç âñÿêîãî ñîìíåíèÿ ³å÷ ¿àíäàé, øóá³àñèç
áåç âñÿêîé æàëîñòè ³å÷ àÿìàé
âî âñÿêîì ñëó÷àå ³àð ³îëäà
íà âñÿêèé ñëó÷àé ³àð ý³òèìîëãà ¿àðøè
âòîðîñòåïåííûé âîïðîñ èêêèí÷è äàðàæàëè ìàñàëà
59
ýòî íå âõîäèëî â ìîè ðàñ÷¸òû áóíè ³èñîáãà îëìàãàí
ýäèì
âûáðàòü ïðîôåññèþ êàñá òàíëàá îëìî¿
âûâåñòè ïÿòíà äî¢ëàðíè êåòêèçìî¿
âûâåñòè çàêëþ÷åíèå õóëîñà ÷è¿àðìî¿
âûâåñòè (êîãî-ëèáî) èç ñåáÿ æà³ëèíè ÷è¿àðìî¿
âûâåñòè èç ñòðîÿ ñàôäàí ÷è¿àðìî¿
âûâåñòè íà øèðîêóþ äîðîãó ïîðëî¿ éºëãà îëèá ÷è¿ìî¿
ñäåëàòü âûâîä õóëîñà ÷è¿àðìî¿
âûâîä âîéñê èç ãîðîäà øà³àðäàí ¿ºøèííè îëèá
÷è¿ìî¿
÷èñòûé âûãîâîð ñîô òàëàôôóç
âûäàòü ïðîïóñê ðóõñàòíîìà áåðìî¿
âûäàòü ñåêðåò ñèð áèëäèðèá ¿ºéìî¿
âûçâàòü íà ðàçãîâîð ãàïãà ñîëìî¿
âûçâàòü ñìåõ êóëãóñèíè êåëòèðìî¿
âûçâàòü ãíåâ æà³ëèíè ÷è¿àðìî¿
âûçâàòü àïïåòèò èøòà³àñèíè î÷ìî¿
âûèãðàòü âðåìÿ âà¿òäàí ôîéäàëàíèá ¿îëìî¿
èç ýòîãî íè÷åãî íå âûøëî áóíäàí ³å÷ íèìà ÷è¿ìàäè
âûéòè èç ñòðîÿ ñàôäàí ÷è¿ìî¿
êíèãà âûøëà èç ïå÷àòè êèòîá íàøðäàí ÷è¿äè
âûéòè èç óïîòðåáëåíèÿ èñòåúìîëäàí ÷è¿ìî¿
âûéòè èç ïîâèíîâåíèÿ èòîàò ýòìàñëèê
âûéòè èç ñåáÿ à÷÷è¢ëàíìî¿
âûéòè çàìóæ òóðìóøãà ÷è¿ìî¿
ìåäâåäü âûëåç èç áåðëîãè àéè¿ èíèäàí ÷è¿äè
âûíåñòè äðóãó êíèãó äºñòèãà êèòîá îëèá ÷èìî¿
âûíåñòè âîïðîñ íà ñîáðàíèå ìàñàëàíè ìàæëèñäà ìó³î-
êàìàãà ¿ºéìî¿
âûíåñòè ðåøåíèå ¿àðîð ÷è¿àðìî¿
âûíåñòè ñèëüíóþ áîëü ¿àòòè¿ î¢ðè¿¿à áàðäîø
áåðìî¿
âûíåñòè íà ñâîèõ ïëå÷àõ áèð ºçè áàæàðìî¿
õîðîøî âûíîñèòü æàðó èññè¿¿à ÿõøè ÷èäàìî¿
âûíóòü êíèãó èç ïàðòû ïàðòàäàí êèòîáíè îëìî¿
60
ïòåíåö âûïàë èç ãíåçäà ¿óø áîëàñè èíèäàí òóøèá
êåòäè
ñíåã âûïàë ¿îð ¸¢äè
âûïèñàòü çàäà÷ó èç êíèãè ìàñàëàíè êèòîáäàí ¸çèá
îëìî¿
âûïèñàòü ãàçåòó ãàçåòàãà ¸çèëìî¿
âûïèñàòüñÿ èç áîëüíèöû êàñàëõîíàäàí ÷è¿ìî¿
âûïóñêíûå ýêçàìåíû áèòèðèø èìòè³îíëàðè
âûïóñòèòü ïòèöó íà ñâîáîäó ¿óøíè ¿ºéèá þáîðìî¿
âûðàçèòåëüíîå ÷òåíèå èôîäàëè º¿èø
âûðàçèòü æåëàíèå èñòàê áèëäèðìî¿
âûðàçèòü â öèôðàõ ðà¿àìëàðäà èôîäàëàá
áåðìî¿
ìàëü÷èê âûðîñ çà ýòî âðåìÿ øó âà¿ò è÷èäà áîëà óë¢àéäè
âûðîñëî ñòðîèòåëüñòâî ¿óðèëèø ðèâîæëàíäè
âûðàñòèòü äåòåé áîëàëàðíè êàòòà ¿èëìî¿
âûðåçàòü óçîð ºéèá íà¿ø ñîëìî¿
âûðó÷èòü èç áåäû ôàëîêàòäàí ¿óò¿àðìî¿
âûñêî÷èòü èç îêíà äåðàçàäàí ñàêðàá òóøìî¿
âûñêî÷èë âèíòèê âèíò÷à ÷è¿èá êåòäè
ðàáîòà âûñîêîãî êà÷åñòâà þ¿îðè ñèôàòëè èø
âûñîêèå ñòðåìëåíèÿ îëèé ìà¿ñàäëàð
âûñîêàÿ èäåéíîñòü ÷ó¿óð ¢îÿëèê
âûñîêèé ñòèëü äàáäàáàëè óñëóá
áåëü¸ âûñîõëî êèð ¿óðèäè
öâåòû âûñîõëè ãóëëàð ¿îâæèðàá ¿îëäè
âûñòóïèòü íà ñîáðàíèè ìàæëèñäà íóò¿ ñºçëàìî¿
ðåêà âûñòóïèëà èç áåðåãîâ äàð¸ ¿èð¢î¿ëàðèäàí òîøèá
êåòäè
íà ãëàçàõ âûñòóïèëè ñë¸çû êºçëàðèäàí ¸ø ÷è¿äè
íà ëáó âûñòóïèëè êàïëè ïîòà ïåøîíàñèíè äîíà-äîíà òåð
áîñäè
âûñòóïëåíèå íà ñîáðàíèè ìàæëèñäà ñºçãà ÷è¿èø
âûñóøèòü áåëü¸ êèðíè ¿óðèòìî¿
áîëåçíü âûñóøèëà ðåá¸íêà êàñàëëèê áîëàíè îçäèðèá
þáîðäè
âûñøàÿ òî÷êà ýíã þ¿îðè íó¿òà
61
â âûñøåé ñòåïåíè íè³îÿò, ºòà êåòãàí
âûòàùèòü ãâîçäü êëåùàìè îìáóð áèëàí ìèõíè ñó¢óðèá
îëìî¿
âûòàùèòü ïðèÿòåëÿ â òåàòð ºðòî¢èíè òåàòðãà îëèá
áîðìî¿
âûòàùèòü èç áåäû áàëîäàí ¿óò¿àðèá îëìî¿
âûòåðåòü ñòîë ñòîëíè àðòìî¿
îí âûó÷èë ìåíÿ èãðå ó ìåíãà øàõìàò ºéíàøíè
â øàõìàòû ºðãàòäè
âûõîä êíèãè â ñâåò êèòîáíèíã áîñèëèá ÷è¿èøè
îêíà âûõîäÿò â ñàä äåðàçàëàð áî¢ òîìîíãà
¿àðàãàí
âûõîäíîé êîñòþì êº÷àëèê êîñòþì
ýòîò ñòîë âûøå òîãî áó ñòîë ó ñòîëäàí áàëàíäðî¿
êàê ãîâîðèëîñü âûøå þ¿îðèäà àéòèëãàíèäåê
âûøå Ñûðäàðüè Ñèðäàð¸ þ¿îðèñèäà
âÿçàòü ðóêè ¿ºëëàðíè áî¢ëàìî¿
âÿçàòü íîñêè ïàéïî¿ òº¿èìî¿
ãàñèòü ñâå÷ó øàìíè º÷èðìî¿
çâ¸çäû ãàñíóò þëäóçëàð ñºíìî¿äà
ãâîçäü âîïðîñà ìàñàëàíèíã àñë ìî³èÿòè
ãäå åìó ïîäíÿòü òàêîé ãðóç? áóí÷à þêíè êºòàðèø
óíãà éºë áºëñèí?
ãäå áû òî íè áûëî ¿àåðäà áºëìàñèí
òàì, ãäå ÿ áûë ìåí áºëãàí æîéäà
ãèáêèé óì ºòêèð à¿ë
ãëàâà ïðàâèòåëüñòâà ³óêóìàò áîøëè¢è
âî ãëàâå áîø÷èëèãèäà
ãëàâíàÿ ìûñëü äîêëàäà äîêëàääàãè àñîñèé ôèêð
ãëàâíûì îáðàçîì àéíè¿ñà, õóñóñàí
ãëàäêàÿ äîñêà ñèëëè¿ òàõòà
ãëàäêàÿ ðå÷ü ðàâîí íóò¿
ãëàäêèé ìàòåðèàë ãóëè éº¿ ìàòî
òóò íóæåí ãëàç äà ãëàç ³àììà âà¿ò êºç-¿óëî¿ áºëèá
òóðèø
îñòðûé ãëàç ºòêèð êºç
õîòü ãëàçà âûêîëè ¿îï-¿îðîí¢ó, çèì-çè¸
62
íà ãëàç òàõìèíàí
ñêàçàòü ïðàâäó â ãëàçà òºïïà-òº¢ðè àéòìî¿
íå ïîïàäàéñÿ ìíå íà ãëàçà êºçèìãà êºðèíìà
îòâåñòè ãëàçà êºçèíè øàì¢àëàò ¿èëìî¿
íà ãëàçàõ êºç îëäèäà
ñ ãëàçó íà ãëàç þçìà-þç
êóäà ãëàçà ãëÿäÿò áîøè î¿¿àí òîìîíãà
çà ãëàçà ãîâîðèòü îð¿àñèäàí ãàïèðìî¿
êðàñíàÿ ãëèíà ¿èçèë ãèë òóïðî¿
ãëîòàòü ñë¸çû êºç ¸øèíè è÷ãà þòìî¿
ìîðñêèå ãëóáèíû äåíãèçíèíã ÷ó¿óð æîéëàðè
â ãëóáèíå çàëà çàëíèíã è÷êàðèñèäà
â ãëóáèíå ðàéîíà òóìàííèíã óçî¿ åðèäà
â ãëóáèíå âåêîâ óçî¿ ºòìèøäà
â ãëóáèíå äóøè êºíãèëäà, äèëäà
ãëóáîêîå ïîçíàíèå ÷ó¿óð áèëèì
ãëóáîêîå óâàæåíèå æóäà êàòòà ³óðìàò
ãëóáîêàÿ îñåíü êå÷ êóç
ãëóáîêàÿ ñòàðîñòü ìºéñàôèäëèê
äî ãëóáîêîé íî÷è ñà³àðãà÷à
äåðæàòü â ãëóáîêîé òàéíå ¿àòòè¿ ñèð ñà¿ëàìî¿
çàðûòü ãëóáîêî ÷ó¿óð ¿èëèá êºììî¿
ÿ åãî ãëóáîêî óâàæàþ ìåí óíè æóäà ³óðìàò
¿èëàìàí
ñêàçàòü ãëóïîñòü áåìàúíè ãàï àéòìî¿
ãëóïûé ïîñòóïîê áåìàúíè èø
ãëóõ êî âñåì ïðîñüáàì àðç-äîäãà ³å÷ ¿óëî¿
ñîëìàéäè
ãëóõîé ãîëîñ ïàñò îâîç
ãëóõàÿ óëèöà ïàñò¿àì êº÷à
ãëóõàÿ íî÷ü æèì-æèò êå÷à
ãëóõàÿ òðîïèíêà ºò áîñèá êåòãàí ñº¿ìî¿
ãëÿäåòü â îêíî äåðàçàäàí ¿àðàìî¿
ãëÿäåòü çà ðåá¸íêîì áîëàãà ¿àðàá òóðìî¿
îêíà ãëÿäÿò íà þã äåðàçàëàð æàíóáãà ¿àðàãàí
ãëÿäåòü â îáà ý³òè¸ò áºëìî¿, ¿óëî¿íè äèíã
¿èëìî¿
63
ãëÿäåòü ñêâîçü ïàëüöû áåïàðâî ¿àðàìî¿
ãíàòü ëîøàäåé âî âåñü îïîð îòëàðíè îëà-òàñèð ³àéäàìî¿
ýòîò ôàêò ãîâîðèò î ìíîãîì áó äàëèë êºï íàðñàíè
àíãëàòàäè
íå÷åãî ãîâîðèòü ãàïèðèøíèíã ³îæàòè éº¿
êàê ãîâîðÿò àéòèøëàðè÷à
ãîâîðÿò òåáå ñåíãà àéòàìàí
ïî ïðàâäå ãîâîðÿ ðîñòèíè àéòãàíäà
ìîëîäûå ãîäû ¸øëèê ÷î¢ëàðè
èç ãîäà â ãîä éèëäàí-éèëãà
÷åëîâåê ñ ãîëîâîé à¿ëè ðàñî îäàì
îí âñåìó äåëó ãîëîâà ó ³àììà èøãà áîø
â ïåðâóþ ãîëîâó ýíã îëäèí, äàñòàââàë
âûêèíóòü èç ãîëîâû ìèÿäàí ÷è¿àðèá òàøëàìî¿
âåøàòü (ïîâåñèòü) ãîëîâó ìàúþñ, õàôà áºëìî¿
ðó÷àòüñÿ ãîëîâîé áîøè áèëàí êàôèë áºëìî¿
íàìûëèòü ãîëîâó êîéèìî¿
ãîëîâà êðóæèòñÿ áîøèì àéëàíìî¿äà
êàê ñíåã íà ãîëîâó òîìäàí òàðàøà òóøãàíäàé,
òºñàòäàí
óéòè ñ ãîëîâîé èøãà áåðèëèá êåòìî¿
òåðÿòü ãîëîâó ºçèíè éº¿îòèá ¿ºéìî¿
ñ ãîëîâû äî íîã áîøäàí î¸¢èãà÷à
íà ñâîþ ãîëîâó ºç èõòè¸ðè áèëàí
ñ áîëüíîé ãîëîâû íà ºç àéáèíè áèðîâãà òºíêàø
çäîðîâóþ
êíèæíûé ãîëîä êèòîá åòèøìîâ÷èëèãè
ãîëîäíàÿ ñòåïü òà¿èð ÷ºë
ãîëîäíûå ãëàçà î÷êºç
ðåøàþùèé ãîëîñ ³àë ¿èëóâ÷è îâîç
â îäèí ãîëîñ áèð î¢èçäàí
ãîëîñîâàòü ïðåäëîæåíèå òàêëèôíè îâîçãà ¿ºéìî¿
ãîëàÿ øåÿ î÷è¿ áºéèí
ãîëûå ñòåíû øèïøàéãàí äåâîðëàð
ãîðà ñ ïëå÷ ñâàëèëàñü åëêàìäàí òî¢ à¢äàðèëäè
íå çà ãîðàìè óçî¿ ýìàñ, ÿ¿èí ¿îëäè
ñòîÿòü ãîðîé (çà êîãî-ëèáî) ¿àòòè¿ ³èìîÿ ¿èëìî¿
äðîâà ãîðÿò ºòèí ¸íàÿïòè
64
ù¸êè ãîðÿò þçëàðè ¿èçàðèá êåòäè
ãëàçà ãîðÿò îò ðàäîñòè ñåâèíãàíèäàí êºçëàðè
÷à¿íàá êåòäè
ãîðåòü íåíàâèñòüþ íàôðàòäàí òºëèá òîøìî¿
äûõàòåëüíîå ãîðëî êåêèðäàê
ãîðëî êóâøèíà êóâà÷àíèíã î¢çè
ñûò ïî ãîðëî æóäà òºéäèì
êðè÷àòü âî âñ¸ ãîðëî îâîçè áîðè÷à áà¿èðìî¿
ãîðíûå âåðøèíû òî¢ ÷º¿¿èñè
ãîðíàÿ ïðîìûøëåííîñòü êîí ñàíîàòè
ãîðîäñêîé æèòåëü øà³àðëèê
ãîðñòêà õðàáðåöîâ áèð íå÷à ìàðä êèøè
ãîðüêèé ìèíäàëü à÷÷è¿ áîäîì
ãîðüêàÿ èñòèíà à÷÷è¿ ³à¿è¿àò
ãîðüêàÿ ó÷àñòü à÷÷è¿ ¿èñìàò
ãîðÿ÷àÿ ïèùà èññè¿ îâ¿àò
ãîðÿ÷èé ÷åëîâåê ôåúëè òåç îäàì
ãîðÿ÷èé ïðèâåò àëàíãàëè ñàëîì
ãîðÿ÷àÿ ïîðà èøíèíã ýíã ¿èçèãàí äàâðè
ïî ãîðÿ÷èì ñëåäàì èçëàð ñîâèìàñäàí
ïîä ãîðÿ÷óþ ðóêó ¿èçèøèá òóðãàí ïàéòäà,
æà³ë óñòèäà
ãîñóäàðñòâåííàÿ ãðàíèöà äàâëàò ÷åãàðàñè
èä¸ò ãðàä äºë ¸¢à¸òèð
ó÷èòüñÿ ãðàìîòå õàò-ñàâîä ºðãàíìî¿
ãðåñòè ñåíî ïè÷àí òºïëàìî¿
ãðîì àïëîäèñìåíòîâ ãóëäóðîñ ¿àðñàêëàð
ãðîìêèå ôðàçû äàáäàáàëè ¿óòëîâëàð
ãðîìêîå èìÿ ìàø³óð èñì
ãðóáî îòâåòèòü ¿ºïîë æàâîá áåðìî¿
ãðóáûé ÷åëîâåê ¿ºðñ îäàì
ãðóáàÿ ìàòåðèÿ äà¢àë ìàòî
ãðóáàÿ îøèáêà ¿ºïîë õàòî
øèðîêàÿ ãðóäü êåíã êºêðàê
äûøàòü âñåé ãðóäüþ òºëè¿ íàôàñ îëìî¿
êîðìèòü ðåá¸íêà ãðóäüþ áîëàíè ýìèçìî¿
ãðóñòíàÿ ìóçûêà ¢àìãèí ìóñè¿à
65
ãðûçòü ñåìå÷êè ïèñòà ÷à¿ìî¿
ãðÿçíàÿ äîðîãà ëîé éºë
ãóëÿòü áåç äåëà áåêîð þðìî¿
ãóñòàÿ òðàâà ¿àëèí ºò
ãóñòîå ìîëîêî ¿óþ¿ ñóò
äà, õîðîøåå òåïåðü âðåìÿ õºï ÿõøè çàìîíëàð áºëäè-äà
äà íó-ó! ¿ºéñàíã÷è!
äà íó åãî! ý, ¿ºéñàíã÷è ºøàíèíãíè
îí, äà ÿ è ó-þ ìåí âà
ñíåã äàâèò íà êðûøó ¿îð òîìíè áîñäè
äàâèòü âèíîãðàä óçóì ýçìî¿
ñàïîã äàâèò ýòèê ¿èñÿïòè
äàë¸êîå áóäóùåå óçî¿ êåëàæàêäàãè èñòè¿áîë
äàë¸êèå äðóã-äðóãó ëþäè áèð-áèðèãà ¸ò îäàìëàð
íå äàë¸êèé ÷åëîâåê êàì ôàðîñàòëè îäàì
äàëüíèå ðàéîíû óçî¿äàãè òóìàíëàð
äàëüíåå ðàññòîÿíèå óçî¿ ìàñîôà
äàëüíèé ðîäñòâåííèê óçî¿ ¿àðèíäîø
à äàëüøå ÷òî áûëî? ñºíãðà íèìà áºëäè?
â äàííîì ñëó÷àå áó ³îëäà
äàðèòü êíèãó êèòîá ñîâ¢à ¿èëìî¿
ñòàâèòü äàòó íà äîêóìåíòå ³óææàòãà ñàíà ¸çèá ¿ºéìî¿
äàòü äîðîãó éºë áåðìî¿
äàòü ñîãëàñèå ðîçèëèê áåðìî¿
äàòü ïîíÿòü àíãëàòìî¿, àíãëàòèá ¿ºéìî¿
äàòü êëÿòâó ¿àñàì¸ä ¿èëìî¿, îíä è÷ìî¿
äâèãàòü ïàëüöàìè áàðìî¿ëàðèíè ¿èìèðëàòìî¿
äâèãàòü íàóêó ôàííè òàðà¿¿èé ýòòèðìî¿
ïðàâèëà óëè÷íîãî äâèæåíèÿ êº÷à ³àðàêàòè ¿îèäàëàðè
ïðèâåñòè â äåéñòâèå ³àðàêàòãà êåëòèðìî¿
ñàìîâîëüíûå äåéñòâèÿ ºçè÷à èø òóòèø, ºçáîøèì-
÷àëèê
îêàçûâàòü ñâî¸ äåéñòâèå ºç òàúñèðèíè éº¿îòìî¿
ïüåñà â ÷åòûð¸õ äåéñòâèÿõ òºðò ïàðäàëè ïúåñà
äåéñòâèòåëüíî, ýòî òàê äàð³à¿è¿àò, áó øóíäàé
â äåéñòâèòåëüíîñòè ³à¿è¿àòäà
äåéñòâîâàòü ïî çàêîíó ¿îíóí áºéè÷à èø êºðìî¿
66
ñëîâà íà íåãî íå äåéñòâóþò óíãà ñºç êîð ¿èëìàéäè
äåéñòâóþùèå çàêîíû àìàëäàãè ¿îíóíëàð
äåéñòâóþùèå ëèöà èøòèðîê ýòóâ÷èëàð
ìàøèíà äåëàåò 60 êì â ÷àñ ìàøèíà ñîàòèãà 60 êì
þðàäè
äåëàòü ñîîáùåíèå àõáîðîò áåðìî¿
äåëàòü âûâîä õóëîñà ÷è¿àðìî¿
äåëàòü âèä ºçèíè áèðîð êóéãà ñîëìî¿
íå÷åãî äåëàòü ìàéëè, áºëàð èø áºïòè
ïîãîäà äåëàåòñÿ æàðêîé îá-³àâî èññè¿ áºëà¸òèð
÷òî òàì äåëàåòñÿ ó åðäà íèìà áºëàÿïòè
äåëèòü ïîðîâíó áàá-áàðàâàð áºëìî¿
äåñÿòü äåëèòñÿ íà ïÿòü ºí áåøãà áºëèíàäè
äåëèòüñÿ âïå÷àòëåíèÿìè òààññóðîòëàð áèëàí
ºðòî¿ëàøìî¿
ïðèíÿòüñÿ çà äåëî èøãà êèðèøìî¿
óãîëîâíîå äåëî æèíîèé èø
äåëà õðàíÿòñÿ â ïàïêå ³óææàòëàð ïàïêàäà ñà¿-
ëàíàäè
äåëî çà âàìè 1) áó ñèçíèíã èøèíãèç
2) ýíäè ñèçíèíã íàâáàòèíãèç
âîò â ÷åì äåëî ³àëè ãàï øóíäà äåíã
âñå äåëî â ýòîì ³àììà ãàï øóíäà
òî è äåëî ³à äåá, äîèì, ³àìèøà
äåëî â òîì, ÷òî ãàï øóíäàêè
ìåæäó äåëîì èø îðàñèäà
äåìîêðàòè÷åñêèé ñòðîé äåìîêðàòèê òóçóì
èçî äíÿ â äåíü êóíäàí-êóíãà
ñî äíÿ íà äåíü øó êóíëàðäà, áóãóí-ýðòà
íà äíÿõ ÿ¿èíäà, ÿ¿èí îðàäà
äåíü è íî÷ü êå÷àþ êóíäóç
äåðåâåíñêèé æèòåëü ¿èøëî¿ëèê
äåðåâÿííûé ìîñò òàõòà êºïðèê
äåðåâÿííîå ëèöî àí¿îâ áàøàðà
äåðæàòü çà ðóêó ¿ºëèäàí óøëàìî¿
äåðæàòü ïðîäóêòû îçè¿-îâ¿àòíè ñà¿ëàìî¿
äåðæàòü ýêçàìåí èìòè³îíäàí ºòìî¿
67
äåðæàòü ñëîâî ñºçèäà òóðìî¿
äåðæàòü ñåáÿ ºçèíè òóòìî¿
äåðæàòüñÿ çà ðóêó ¿ºëèäàí óøëàìî¿
ïóãîâèöà åäâà äåðæèòñÿ òóãìà÷à ñàë èëèíèá òóðèáäè
îí äåðæèòñÿ î÷åíü ñêðîìíî ó ºçèíè àí÷à êàìòàð òóòäè
äåðæàòüñÿ óâåðåííî ºçèíè äàäèë òóòìî¿
êðåïîñòü äåðæèòñÿ ¿àëúà ¿àðøèëèê êºðñàò-
ìî¿äà
äåðæàòüñÿ ïðàâîé ñòîðîíû ºíã òàðàôäàí þðìî¿
âäàâàòüñÿ â äåòàëè òàôñèëîòèíè òåêøèðìî¿
ñ÷àñòëèâîå äåòñòâî áàõòëè áîëàëèê
äåø¸âîå îáåùàíèå ¿óðó¿ âàúäà
ãîñóäàðñòâåííûé äåÿòåëü äàâëàò àðáîáè
îáùåñòâåííàÿ äåÿòåëüíîñòü æàìîàò èøè
äèêèé ðåá¸íîê îäàìîâè, òîðòèí÷î¿ áîëà
äèêèå íðàâû âàõøèé óðô-îäàòëàð
äèêàÿ âûõîäêà õóíóê ¿èëè¿, êåëèøìàéäèãàí
³àðàêàò
äèêòîâàòü ñâîþ âîëþ ºç àéòãàíèíè ¿èëäèðìî¿
äèñêóññèÿ íà÷àëàñü ìóíîçàðà áîøëàíäè
òðóäîâàÿ äèñöèïëèíà ìå³íàò èíòèçîìè
èñòîðè÷åñêèå äèñöèïëèíû òàðèõèé èíòèçîìëàð
ìåðà äëèíû óçóíëèê ºë÷îâè
âî âñþ äëèíó áîð áºéè÷à
óðîê äëèòñÿ ñîðîê ïÿòü ìèíóò äàðñ ¿èð¿ áåø äà¿è¿à äàâîì
ýòäè
äíåâíîé ñâåò êóíäóçãè ¸ðó¢ëèê
äíåâíîé çàðàáîòîê áèð êóíëèê èø ³à¿è
äíî áî÷êè, ìîðÿ äåíãèç òóáè
èäòè êî äíó 1) ÷ºêèá êåòìî¿
2)èøè îð¿àãà êåòìî¿
ïåðåâåðíóòü âñ¸ ââåðõ äíîì îñòèí-óñòóí ¿èëìî¿
ñ óòðà äî âå÷åðà ýðòàëàáäàí êå÷ãà÷à
äîáèâàòüñÿ ñâîåãî ºç ìà¿ñàäèãà ýðèøìî¿
äîáèòüñÿ óñïåõà ìóâàôôà¿èÿò ¿îçîíìî¿
äîáû÷à êàìåííîãî óãëÿ òîøêºìèð ¿àçèá ÷è¿àðèø
îêàçàòü äîâåðèå èøîí÷ áèëäèðìî¿
68
äîâåðèòü ïîëó÷èòü äåíüãè ïóë îëèøãà âàêîëàò áåðìî¿
äîâîëüíî øàëèòü áàñ ýíäè, øºõëèê ¿èëìà.
áûëî óæå äîâîëüíî ïîçäíî àí÷à êå÷ áºëèá ¿îëãàí ýäè
äîãíàòü è ïåðåãíàòü åòèá îëìî¿ âà ºçèá êåòìî¿
ìèðíûé äîãîâîð òèí÷ëèê à³äè
çàêëþ÷èòü äîãîâîð øàðòíîìà òóçìî¿
äîãîâîðèòüñÿ î âñòðå÷å ó÷ðàøóâ òº¢ðèñèäà
êåëèøìî¿
äîãîâîðèòüñÿ äî íåëåïîñòåé áåìàçà ãàï ãàïèðèá
þáîðìî¿
äîåõàòü áëàãîïîëó÷íî ýñîí-îìîí åòèá îëìî¿
äîæäàòüñÿ ëåòà ¸çãà åòèøìî¿
äîéòè äî ñòàíöèè ñòàíöèÿãà åòèá áîðìî¿
ìû äîøëè äî ðåêè äàð¸ãà åòäèê
ïèñüìî äîøëî áûñòðî õàò æóäà òåç êåëäè
äî íàñ äîø¸ë ñëóõ áèç áèð ãàï ýøèòäèê
äîéòè äî ñîçíàíèÿ îíãèãà åòèá áîðäè, àíãëàé
îëäè
äîéòè ñâîèì óìîì ºç à¿ëè áèëàí ýðèøìî¿
ñ÷¸ò äîø¸ë äî òûñÿ÷ ³èñîá 1000 ãà åòäè
ïðèâîäèòü äîêàçàòåëüñòâî äàëèë êåëòèðìî¿
äîêàçàòåëüñòâî îò ïðîòèâíîãî òåñêàðèñèãà ¿àðàá äàëèë
êåëòèðìî¿
äîêàçàòü òåîðåìó òåîðåìàíè èñáîò ¿èëìî¿
÷òî è òðåáîâàëîñü äîêàçàòü õóääè øóíè èñáîò ¿èëèø
êåðàê ýäè
ïðåäúÿâëÿòü äîêóìåíòû ³óææàòëàðíè êºðñàòìî¿
ïîãàñèòü äîëãè ¿àðçèíè óçìî¿
îí äîëæåí ïÿòü äîëëàðîâ ó áåø äîëëàð ¿àðç
ïîëîæèòü â áàíêó âàðåíüÿ áàíêàíè ¿è¸ì áèëàí
òºëäèðìî¿
õëîïîòàòü ïî äîìó ðºç¢îð ¢àìèíè åìî¿
ñúåçäèòü äîìîé íà ïîáûâêó þðòèãà áèð áîðèá êåëìî¿
ñäåëàòü äîíåñåíèå õàáàð ¿èëìî¿
äîïèñàòü ïèñüìî õàòíè ¸çèá áºëìî¿
äîïîëíèòåëüíûé îòïóñê ¿ºøèì÷à òàúòèë
äîïóñòèòü äî ýêçàìåíîâ èìòè³îí òîïøèðèøãà
69
ðóõñàò áåðèø
äîïóñòèì, ÷òî ýòî òàê øóíäàé äåá ôàðàç ¿èëàéëèê
äîïóñòèòü îøèáêó ÿíãëèøìî¿
äàëüíÿÿ äîðîãà óçî¿ ñàôàð
äàéòå äîðîãó éºë áåðèíã
óñòóïèòü äîðîãó éºë áåðìî¿
ïî äîðîãå éºëäà, éºëàêàé
íàì ïî äîðîãå ³àìðî³ìèç
äîðîãî îáîøëîñü ¿èììàòãà òóøäè
âûïîëíèòü ïëàí äîñðî÷íî ðåæàíè ìóääàòèäàí îëäèí
áàæàðìî¿
äîñòàâèòü íà äîì óéãà ýëòèá áåðìî¿
äîñòàâèòü ðàäîñòü õóðñàíä ¿èëìî¿
äîñòàâèòü âîçìîæíîñòü èìêîí áåðìî¿
äîñòàòî÷íî ñèëüíûé àí÷àãèíà êó÷ëè
äîñòàòü ðóêîé äî ïîòîëêà ¿ºëèíè øèïãà åòêàçìî¿
äîñòàòü òåòðàäè èç ïàðòû ïàðòàäàí äàôòàðëàðíè
îëìî¿
äîñòàòü áèëåò â òåàòð òåàòðãà ÷èïòà ñîòèá îëìî¿
äîñòè÷ü ëåñà ºðìîíãà åòèá áîðìî¿
äîñòè÷ü öåëè ìà¿ñàäãà ýðèøìî¿
äîñòè÷ü óñïåõà ìóâàôôà¿èÿò ¿îçîíìî¿
äåðæàòüñÿ ñ äîñòîèíñòâîì îáðº ñà¿ëàìî¿
äîñòîèíñòâî êíèãè êèòîáíèíã êàðîìàòè
îöåíèòü ïî äîñòîèíñòâó òº¢ðè áà³î áåðìî¿
äîñòîéíûé âíèìàíèÿ äè¿¿àòãà ñàçîâîð
äîñòîéíûé ïîõâàëû ìà¿òàøãà àðçèéäèãàí
äîñòîéíûé ÷åëîâåê èççàòëè îäàì
ðóêè íå äîõîäÿò âà¿òèì åòèøìàéäè
íå äîõîäÿ åòìàñäàí, ¿îëãàíäà, ñàë áåðè
äðåâíèå ÿçûêè ¿àäèìãè òèëëàð
äðåâíèé ñòàðèê ìóíêèëëàãàí ÷îë
ñûðûå äðîâà ³ºë ºòèí
êîëîòü äðîâà ºòèí ¸ðìî¿
ïîë äðîæèò ïîë çèðèëëàéäè
ðåñíèöû äðîæàò êèïðèêëàðè ïèð-ïèð
ó÷ìî¿äà
70
äðîæàòü îò õîëîäà ñîâó¿äàí òèòðàìî¿
äðîæàòü íàä êåì-ëèáî áèðîâ ó÷óí æîí êóéäèðìî¿
òîò è äðóãîé ó ³àì, áó ³àì
êòî-òî äðóãîé áîø¿à áèðîâ
íè òîò, íè äðóãîé ó ³àì, áó ³àì ýìàñ
çàáîòèòüñÿ î äðóãèõ áîø¿àëàð òº¢ðèñèäà
¢àìõºðëèê ¿èëìî¿
áûòü â äðóæáå äºñò áºëìî¿
äðóæåñêàÿ øóòêà äºñòëèê ³àçèëè
äðóæåñêèé ïðèâåò äºñòîíà ñàëîì
äðóæåñòâåííûå îòíîøåíèÿ äºñòîíà ìóíîñàáàò
îíè äàâíî äðóæàò óëàð àââàëäàí äºñòëàøàäè
íå äîëãî äóìàÿ ºéëàá ºòèðìàñäàí
è äóìàòü íå ñìåé! ³à¸ëèíãà ³àì êåëòèðìà!
è äóìàòü íå÷åãî íèìàñèíè ºéëàá ºòèðàñèç
âåòåð äóåò øàìîë ýñà¸òèð
çäåñü äóåò áó åðäàí øàìîë êèðèá
òóðèáäè
äóòü íà ãîðÿ÷èé ÷àé ÷îéíè ïóôëàá ñîâóòìî¿
íà óëèöå íè äóøè êº÷àäà ³å÷ êèì éº¿
íà äóøó íàñåëåíèÿ æîí áîøèãà
äîáðàÿ äóøà êºíãèë÷àí, õóøìóîìèëà
îäàì
íèçêàÿ äóøà ïàñò, íîêàñ, ðàçèë
äóøà îáùåñòâà æàìèÿòíèíã ôàõðè
îò âñåé äóøè ÷èí ¿àëáäàí
ãîâîðèòü ïî äóøàì î÷è¿÷àñèãà
äóøà â äóøó áèð æîí, áèð òàí áºëèá
ÿøàìî¿
äóøè íå ÷àÿòü þðàêäàí ñåâìî¿, àéëàíèá
ºðãèëìî¿
ïî äóøàì ÷èí þðàêäàí, ñàìèìèé
äóøà ðàäóåòñÿ áà³ðè äèëèíã î÷èëàäè
â êîìíàòå äóøíî óé è÷è äèì
äûõàíèå âåòðà øàìîëíèíã ýñèøè
äûøàòü ñâåæèì âîçäóõîì òîçà ³àâî îëìî¿
åãî íåò ó ó êèøè éº¿
71
åäâà íå óïàë éè¿èëèøèìãà ñàë ¿îëäè
åäâà îñâåù¸ííàÿ êîìíàòà ñàëãèíà ¸ðèòèëãàí óé
åäâà ëè äàðãóìîí, øóá³àëè
åäèíèöà âåñà î¢èðëèê áèðëèãè
åäèíñòâåííûé âûõîä áèðäàí-áèð éºë
åäèíñòâî èíòåðåñîâ ìàíôààòëàðíèíã áèðëèãè
åçäèòü âåðõîì îò ìèíèá þðìî¿
ÿ åëå óñïåë àðàíã óëãóðäèì
åñëè áû îí áûë çäåñü! êîøêè, ó øó åðäà áºëñà!
÷òî åñëè îí ïðèä¸ò? áîðäè-þ êåëèá ¿îëñà íèìà
áºëàäè?
åñòåñòâåííûì îáðàçîì òàáèèé ñóðúàòäà
òàê è åñòü õóääè (÷èíäàí ³àì) øóíäàé
óñïåþ ïðî÷åñòü ýòó êíèãó áó êèòîáíè º¿èá ÷è¿èøãà
óëãóðàìàí
âñ¸ åù¸ ³àíóçãà÷à, ³àëèãà÷à
åù¸ áû àëáàòòà
æàäíûé íà êíèãè êèòîáëàðãà ÷àí¿î¿ îäàì
æàëåòü î ïîòåðÿííîì âðåìåíè áåêîð êåòãàí âà¿òãà à÷èíìî¿
íå æàëåòü æèçíè æîíèíè àÿìàñëèê
æàëêî âûãëÿäåòü àÿí÷ ³îëäà êºðèíìî¿
æàëîâàòüñÿ íà êîãî-ëèáî áèðîâäàí øèêîÿò ¿èëìî¿
ïî÷èòàòü, æàëü, íå÷åãî àôñóñêè, º¿èéäèãàí íàðñà
éº¿
æàðåíîå ìÿñî ¿îâóðèëãàí ãºøò
ìíå ñòàëî æàðêî ìåí èñèá êåòäèì
æàòü ðóêó ¿ºëíè ¿èñìî¿
æäàòü áóðè áºðîí áºëèøèíè êóòìî¿
ÿ îñòàþñü, îí æå óåçæàåò ìåí ¿îëÿïìàí, ó ýñà êåòÿïòè
òîãäà æå ºøà âà¿òäà
èñïîëíåíèå æåëàíèÿ îðçóãà åòèø, òèëàêêà
ýðèøèø
èìåòü æåëàíèå èñòàãè áºëìî¿
æåëåçíàÿ êðûøà òóíóêà òîì
æåëåçíàÿ âîëÿ òåìèðäàé ìà³êàì èðîäà
æåëåçíûå ìûøöû êó÷ëè ìóñêóëëàð
ðæàâîå æåëåçî çàíãëàãàí òåìèð
72
êðîâåëüíîå æåëåçî òîìãà ¸ïèëàäèãàí òóíóêà
æ¸ñòêèé ìàòðàö ¿àòòè¿ òºøàê
æ¸ñòêèå óñëîâèÿ î¢èð øàðîèòëàð
æ¸ñòêèé âàãîí ¿àòòè¿ ºðèíëè âàãîí
æåñòîêèé ÷åëîâåê áà¢ðèòîø îäàì
æåñòîêàÿ áîðüáà øèääàòëè êóðàø
æåñòîêèå ìîðîçû ¿àòòè¿ ñîâó¿
æå÷ü äðîâà ºòèí ¸¿ìî¿
ñîëíöå ææ¸ò îôòîá êóéäèðìî¿äà
æèâîé ïðèìåð ãåðîèçìà ¿à³ðàìîíëèêíèíã ÿ¿¿îë
íàìóíàñè
æèâàÿ áåñåäà ¿èç¢èí ñó³áàò
æèâîå èçëîæåíèå ðàññêàçà ³èêîÿíè òàúñèðëè áà¸í
¿èëèø
æèâîå âîñïîìèíàíèå óíóòèëìàñ õîòèðà
íè îäíîé æèâîé äóøè ³å÷ êèì éº¿
óðîêè æèâîïèñè ðàññîìëèê äàðñè
ñòåííàÿ æèâîïèñü äåâîðãà ñîëèíãàí ñóðàò
æèâîòíîå ìàñëî ìîë ¸¢è
æèäêèå òåëà ñóþ¿ æèñìëàð
æèäêàÿ ðàñòèòåëüíîñòü ñèéðàê ÷è¿¿àí ºñèìëèê
æèäêèå âîëîñû ñèéðàê ñî÷
æèäêèå ìóñêóëû êó÷ñèç ìóøàêëàð
æèäêèé ÷àé à÷÷è¿ìàñ ÷îé
äóõîâíàÿ æèçíü ìàúíàâèé ³à¸ò
â òå÷åíèå âñåé æèçíè áóòóí óìð äàâîìèäà
ðûáèé æèð áàëè¿ ¸¢è
æèðíûé ãóñü ñåìèç ¢îç
æèðíîå ïÿòíî ¸¢ëè äî¢
æèðíàÿ çåìëÿ êó÷ëè åð
æèòåëè ãîðîäà øà³àðëèêëàð
æèòü ñâîèì òðóäîì ºç ìå³íàòè áèëàí ÿøàìî¿
æèòü ìûñëüþ î ðîäèíå âàòàí òº¢ðèñèäà ºéëàá
ÿøàìî¿
ó÷èòåëü ñèäèò çà ñòîëîì º¿èòóâ÷è ñòîë ¸íèäà
ºòèðèáäè
çà äîìîì óé îð¿àñèäà
73
ÿ èäó çà õëåáîì ìåí íîíãà êåòàÿïìàí
çà óðîêàìè äàðñ óñòèäà
ÿ êóïèë ýòó … çà ïÿòü ñóì ìåí ... íè 5 ñºìãà ñîòèá
îëäèì
çà èñêëþ÷åíèåì -äàí áîø¿à
íè çà ÷òî ³å÷ ¿à÷îí, ³å÷
î÷åðåäü çà âàìè íàâáàò ñèçíèêè
çàáèòü ùåëè ¸ðè¿ëàðíè áåðêèòìî¿
çàáèòü îêíà äîñêàìè äåðàçàëàðíè òàõòàëàá
òàøëàìî¿
çàáèëè áàðàáàíû áàðàáàíëàð ÷àëà áîøëàäè
èç ñêâàæèíû çàáèëà íåôòü ¿óäó¿äàí íåôòü îòèëèá
÷è¿äè
çàáèòü ìÿ÷ â âîðîòà òºïíè òåïèá äàðâîçàãà
êèðèòìî¿
çàáëóäèòüñÿ â ëåñó ºðìîíäà àäàøèá ¿îëìî¿
çàáîëåòü ãðèïïîì ãðèïï êàñàëèãà ÷àëèíìî¿
çàáîòà î áóäóùåì êåëãóñèíèíã ¢àìèíè åìî¿
äîìàøíèå çàáîòû óé-ðºç¢îð òàøâèøëàðè
çàáîòëèâûå ðîäèòåëè ¢àìõºð îòà-îíàëàð
ó÷åáíîå çàâåäåíèå º¿óâ þðòè
ëå÷åáíîå çàâåäåíèå øèôîõîíà
çàâåðíóòü ðåá¸íêà â îäåÿëî ÷à¿àëî¿íè êºðïàãà ºðàìî¿
çàâåðíóòü êðàí êðàííè áóðàá ¿ºéìî¿
çàâåðíóòü ðóêàâ åíãíè øèìàðìî¿
çàâåðíóòü çà óãîë ìóþëèøäàí áóðèëèá êåòìî¿
çàâåñòè ìàøèíó ìàøèíàíè þðãèçìî¿
çàâåñòè ÷àñû ñîàòíè áóðàá ¿ºéìî¿
çàâåñòè â áîëîòî áîò¿î¿ëèêêà êèðèá ¿îëìî¿
çàâåñòè â øêîëó ìàêòàáãà îëèá áîðìî¿
çàâåñòè ñîáàêó èò àñðàìî¿
çàâåñòè ðàçãîâîð ãàï áîøëàìî¿
â çàâèñèìîñòè îò îáñòîÿ- øàðîèòãà ¿àðàá
òåëüñòâ
çàâîåâàòü äîâåðèå èøîí÷ ¿îçîíìî¿
çàâòðàøíèé äåíü ýðòàíãè êóí
çàâÿçàòü óçåë òóãóí òóãìî¿
74
çàâÿçàòü ãàëñòóê áºéèíáî¢ áî¢ëàìî¿
çàãàäàòü çàãàäêó òîïèøìî¿ àéòìî¿
çàãàäàòü íàïåð¸ä îëäèíäàí òàõìèíëàá ¿ºéìî¿
çàãëàâèå êíèãè êèòîáíèíã íîìè
çàãëàâèå ðîìàíà ðîìàííèíã ñàðëàâ³àñè
çàãëÿíóòü â îêíî äåðàçàãà êºç òàøëàìî¿
ÿ çàãëÿíó ê âàì ìåí ñèçíèêèãà êèðèá ºòàìàí
â íåì çàãîâîðèëà ñîâåñòü ó èíñîôãà êåëèá ¿îëäè
îí çàãîâîðèë î íàñ ó ãàïèðàâåðèá áèçíè
÷àð÷àòäè
ñïîð çàãîðåëñÿ ìóíîçàðà ¿èçèá êåòäè
ìåíÿ çàäåðæàëè äåëà èø áèëàí áàíä áºëèá ¿îëäèì
çàäåðæàòü îòïðàâêó ïèñüìà õàòíè æºíàòèøíè êå÷èê-
òèðìî¿
ïóëÿ çàäåëà êðûëî ïòèöû º¿ ¿óøíèíã ¿àíîòèãà òåãäè
åãî âûñòóïëåíèå çàäåëî âñåõ óíèíã ñºçè ³àììàãà ¿àòòè¿
òåãäè
çàäåòü ñàìîëþáèå øàúíèãà òåãìî¿
çàæàðèòü ðûáó áàëè¿ ¿îâóðìî¿
æå÷ü ñïè÷êó ãóãóðò ÷à¿ìî¿
ñîëíöå çàøëî ¿ó¸ø áîòäè
ðàçãîâîð çàø¸ë î äèñöèïëèíå ãàï èíòèçîì ³à¿èäà áîðäè
çàêëþ÷àòü â ñåáÿ ºç è÷èãà îëìî¿
çàêëþ÷åíèå ìèðà ñóë³ òóçèø
ñäåëàòü çàêëþ÷åíèå õóëîñà ¿èëìî¿
â çàêëþ÷åíèè îõèðèäà, ïèðîâàðäèäà
çàêëþ÷èòü ïîä ñòðàæó ¿àìàá ¿ºéìî¿
ÿ çàêëþ÷èë ÷òî îí ïðàâ ó ³à¿ äåá õóëîñà ÷è¿àðäèì
çàêëþ÷èòü â ñêîáêè ¿àâñ è÷èãà îëìî¿
ïî çàêîíó ¿îíóíãà ìóâîôè¿
çàêðè÷àòü îò áîëè î¢ðè¿äàí áà¿èðìî¿
çàêðûòü çàñåäàíèå ìàæëèñíè ¸ïìî¿
ãëàçà çàêðûëèñü êºçëàð þìèëäè
âûñòàâêà çàêðûëàñü êºðãàçìà ¸ïèëäè
çàëåçòü íà äåðåâî äàðàõòãà ÷è¿èá îëìî¿
çàëåçòü â âîäó ñóâãà òóøìî¿
íàø¸ë ñåáå çàìåíó ºðíèãà îäàì òîïìî¿
75
çàìåíèòü ðåá¸íêó ìàòü áîëàãà îíàëèê ¿èëìî¿
ðåêà çàì¸ðçëà äàð¸ ìóçëàá ¿îëäè
öâåòû çàì¸ðçëè ãóëëàðíè ñîâó¿ óðèá êåòäè
ó ìåíÿ çàì¸ðçëè ðóêè ¿ºëëàðèì ñîâ¿îòäè
çàìåòèòü îøèáêó õàòîíè êºðèá ¿îëìî¿
ïóòåâûå çàìåòêè éºë õîòèðàëàðè
äåëàòü çàìåòêè ¸çèá îëìî¿
âåðíîå çàìå÷àíèå 1) òº¢ðè ôèêð 2) òº¢ðè
òàíáå³
ñäåëàòü çàìå÷àíèå íàñè³àò ¿èëìî¿
çàìå÷àòåëüíî, íå÷åãî ñêàçàòü õºï ¿èçè¿, ãàï éº¿
çàìå÷àòåëüíàÿ êíèãà àæîéèá êèòîá
äâåðíîé çàìîê ýøèê ¿óëôè
çàìûñåë ïüåñû ïüåñàäàãè àñîñèé ôèêð
çàíÿòèå êðåïîñòè ¿àëúàíè áîñèá îëèø
ðîä çàíÿòèé ìàø¢óëîò òóðè
çàíÿòü äåíüãè ¿àðçãà ïóë îëìî¿
êíèãè çàíÿëè âñþ ïîëêó êèòîáëàð òîê÷àíè ýãàëëàäè
ðàáîòà çàíÿëà âåñü äåíü áóòóí êóí èø áèëàí ºòäè
çàíÿòü êâàðòèðó æîéëàøèá îëìî¿
çàíÿòü ðåáÿò ÷òåíèåì êíèãè áîëàëàðíè º¿èø áèëàí
áàíä ¿èëìî¿
çàíÿòüñÿ õîçÿéñòâîì õºæàëèê èøëàðè áèëàí
áàíä áºëìî¿
çàïàäíûå äåðæàâû ¢àðáèé ìàìëàêàòëàð
çàïàñòèñü òåòðàäÿìè äàôòàðëàð ¢àìëàá ¿ºéìî¿
çàïèñàòü çàäàíèå íà äîì óé âàçèôàñèíè ¸çèá îëìî¿
çàïèñàòüñÿ íà ïðè¸ì ê âðà÷ó âðà÷ ¿àáóëèãà ¸çèëìî¿
òîâàðèù ïðèñëàë ìíå çàïèñêó ºðòî¢èì ìåíãà ìàêòóá
æºíàòèáäè
ñëóæåáíàÿ çàïèñêà õèçìàò âàðà¿àñè
çàïëàòèòü ïî ñ÷¸òó ³èñîá áºéè÷à òºëàìî¿
çàïëåñòè êîñó ñî÷íè ºðèá ¿ºéìî¿
çðèòåëè çàïîëíèëè çàë òîìîøàáèíëàð çàëãà ëè¿
òºëäè
çàïîëíèòü àíêåòó àíêåòà òºëäèðìî¿
çàïîìíèòü ñòèõè íàèçóñòü øåúðëàðíè ¸äëàá îëìî¿
76
çàïóñòèòü ìÿ÷ êîïòîêíè èð¢èòèá òàøëàìî¿
çàïóñòèòü çìåé âàððàê ó÷èðìî¿
çàïóñòèòü ìîòîð ìîòîðíè þðãèçèá þáîðìî¿
çàïóñòèòü õîçÿéñòâî õºæàëèêíè ¿àðîâñèç òàøëàá
¿ºéìî¿
çàïóñòèòü áîëåçíü êàñàëíè çºðè¿òèðèá
þáîðìî¿
ìàøèíà çàðàáîòàëà ìàøèíà èøëàá êåòäè
çàðàíåå îáäóìàòü îòâåò îëäèíäàí æàâîá òîïèá
¿ºéìî¿
çàðóáåæíàÿ ïå÷àòü ÷åò ýë ìàòáóîòè
óòðåííÿÿ çàðÿ òîíããè øàôà¿
íà çàðå íîâîé æèçíè ÿíãè ³à¸ò îñòîíàñèäà
çàðÿäèòü âèíòîâêó ìèëòè¿íè º¿ëàìî¿
çàðÿäêà àêêóìóëÿòîðà àêêóìëÿòîðíè çàðÿäëàø
ïîëó÷èòü õîðîøóþ çàðÿäêó ÿõøè ³îðäè¿ ÷è¿àðìî¿
çàñëóæåííûé óñïåõ àðçèéäèãàí ìóâàôôà¿èÿò
çà ñëóæåííûé äåÿòåëü íàóêè õèçìàò êºðñàòãàí ôàí
àðáîáè
çàñòàâèòü çàìîë÷àòü æèì áºëèøãà ìàæáóð ¿èëìî¿
êàáèíåò çàñòàâëåí ïðèáîðàìè õîíà àñáîáëàð áèëàí
æè³îçëàíãàí
çàñòàâèòü äâåðü øêàôîì ýøèêíè øêàô áèëàí òºñèá
¿ºéìî¿
çàõâàòèòü ñ ñîáîé áóìàãè ºçè áèëàí áèðãà ¿î¢îçëàðíè
îëìî¿
îãîíü óæå çàõâàòèë âåñü äîì îëîâ áóòóí óéãà òàð¿àëäè
çàõâàòèòü â ïëåí àñèð òóøìî¿
çàõâàòèòü äîìà óéäà ó÷ðàòìî¿
çà÷åðêíóòü ñëîâî ñºçíè º÷èðèá òàøëàìî¿
çàùèòà ìèðà òèí÷ëèêíè ñà¿ëàø
çàùèòà Ðîäèíû Âàòàííè ³èìîÿ ¿èëèø
çàùèòà äèïëîìà äèïëîìíè ³èìîÿ ¿èëèø
ïðåâîñõîäíàÿ èãðà çàùèòû ³èìîÿ÷èëàðíèíã æóäà ÿõøè
ºéèíè
âûñòóïëåíèå çàùèòíèêà ³èìîÿ÷èíèíã íóò¿è
çàùèùàòü ñâîè âçãëÿäû ºç ôèêðèíè ¸¿ëàìî¿
77
çàÿâèòü î ñâî¸ì ñîãëàñèè ºç ðîçèëèãèíè áèëäèðìî¿
ñäåëàòü çàÿâëåíèå àðç ¿èëìî¿
ïîäàòü çàÿâëåíèå àðèçà áåðìî¿
çâàíèå çàñëóæåííîãî ó÷èòåëÿ õèçìàò êºðñàòãàí º¿èòóâ÷è
óíâîíè
çâàòü íà ïîìîùü ¸ðäàìãà ÷à¿èðìî¿
çâàòü ê ñåáå äîìîé óéèãà òàêëèô ¿èëìî¿
íåáî óñåÿíî çâ¸çäàìè îñìîí þëäóçëàðãà òºëà
çâåíüÿ öåïè çàíæèð ³àë¿àëàðè
çâåíî âûñîêîãî óðîæàÿ þ¿îðè ³îñèë îëóâ÷è ¿àòîð
ïóøíîé çâåðü ìºéíàëè ³àéâîí
çâîíèòü â êîëîêîë ¿ºí¢èðî¿ (æîì) ÷àëìî¿
çâîíêî ðàññìåÿòüñÿ ¿àòòè¿ êóëèá þáîðìî¿
çâîíêî ðàçäàâàòüñÿ æàðàíãëàá ýøèòèëèá òóðìî¿
äàòü çâîíîê ¿ºí¢èðî¿ ÷àëìî¿
çâóê âûñòðåëà º¿ îâîçè
â åãî ãîëîñå çâó÷àëà ðàäîñòü óíèíã îâîçèäà õóðñàíä÷èëèê
áîð ýäè
çäåñü íåò íè÷åãî ïëîõîãî áóíèíã ³å÷ ¿àíäàé ¸ìîí
òîìîíè éº¿
çäåñü ÿ íè÷åì íå ìîãó ïîìî÷ü áó ìàñàëàäà ìåí ¸ðäàì áåðà
îëìàéìàí
çäîðîâàòüñÿ çà ðóêó ¿ºë áåðèá êºðèøìî¿
çäîðîâàÿ ïèùà ôîéäàëè òàîì
çäîðîâîå ñóæäåíèå òº¢ðè ôèêð þðèòìî¿
êðåïêîå çäîðîâüå ìóñòà³êàì ñî¢ëè¿
íà çäîðîâüå! 1) îø áºëñèí, 2) ìàð³àìàò
áðîíçà îò âðåìåíè çåëåíååò áàð÷à íàðñà ýñêèðàäè
ïîëÿ çåëåíåþò äàëàëàðíè êºì-êºê ìàéñà
¿îïëàäè
âäàëè çåëåíååò ðîùà óçî¿äàí äàðàõòçîð êºêàðèá
êºðèíìî¿äà
çåë¸íûå íàñàæäåíèÿ êºêàëàìçîð
èñêóññòâåííûé ñïóòíèê Çåìëè Åðíèíã ñóíúèé éºëäîøè
îáðàáîòêà çåìëè åðãà èøëîâ áåðèø
ñðîâíÿòü ñ çåìë¸é åð áèëàí ÿêñîí ¿èëìî¿
çåìíàÿ ïîâåðõíîñòü åð þçè
78
çåðíî ïøåíèöû áó¢äîé äîíè
æåì÷óæíîå çåðíî ìàðâàðèä äîíàñè
çåðíî èñòèíû ³à¿è¿àò óðó¢è
ñóðîâàÿ çèìà ¿à³ðàòîí ¿èø
â ðàçãàðå çèìû ¿èø àâæèäà
æåëàòü êîìó-ëèáî çëà áèðîâãà ¸ìîíëèê òèëàìî¿
ïðè÷èíèòü êîìó-ëèáî çëî áèðîâãà ¸ìîíëèê ¿èëìî¿
ïðåñå÷ü çëî â êîðíå ¸ìîíëèêíè òàã-òóãè áèëàí
éº¿ ¿èëìî¿
ìåíÿ çëî áåð¸ò ìåíãà àëàì ¿èëÿïòè
çëî ïîñìîòðåòü ¢àçàá áèëàí ¿àðàìî¿
çëîé ÿçûê à÷÷è¿ òèë
îêàçûâàòü çíàêè âíèìàíèÿ èëòèôîò êºðñàòìî¿
äîáðûé çíàê ÿõøèëèê àëîìàòè
ïîäàâàòü çíàêè ðóêîé ¿ºë áèëàí èøîðà ¿èëìî¿
çíàêè ïðåïèíàíèÿ òèíèø áåëãèëàðè
äåíåæíûé çíàê ¿î¢îç ïóë
îáëàñòü çíàíèÿ áèëèì ñî³àñè
äàòü çíàòü õàáàð áåðìî¿
çíàòü ìåðó ìåú¸ðèíè áèëìî¿
êàê çíàòü êèì áèëñèí
ïðèäàâàòü áîëüøîå çíà÷åíèå êàòòà à³àìèÿò áåðìî¿
çíà÷èòåëüíûå ñîáûòèÿ ìó³èì âî¿åàëàð
çíà÷èòåëüíûå ñëîâà ìàúíîäîð ñºçëàð
ýòî ìíîãî çíà÷èò áó êºï íàðñàíè áèëäèðàäè
÷òî ýòî çíà÷èò? áóíèíã ìàúíîñè íèìà?
ýòî íè÷åãî íå çíà÷èò áóíèíã à³àìèÿòè éº¿
øèòûé çîëîòîì çàð áèëàí òèêèëãàí
çîëîòàÿ ïîðà îëòèí äàâð
ñëàáîå çðåíèå êºç îæèçëèãè
èìåòü õîðîøåå çðåíèå êºçè ºòêèð
ÿáëîêè çðåþò îëìàëàð ïèøàÿïòè
çðååò âûñîêèé óðîæàé ìºë ³îñèë åòèøòèðìî¿
çðÿ òðàòèòü âðåìÿ âà¿òíè áåêîð êåòêàçìî¿
ïåðåäíèå çóáû îëä òèøëàð
çóá ìóäðîñòè à¿ë òèøè
79
çóáüÿ ïèëû àððà òèøëàðè
âîîðóæ¸ííûé äî çóáîâ òèø-òèðíî¢èãà÷à ¿óðîë-
ëàíãàí
íå ïî çóáàì òèøè ºòìàñëèê, ¿ºëèäàí
êåëìàñëèê
è òîò è äðóãîé ó ³àì, áó ³àì
è íàñòàëî óòðî ìàíà òîíã ³àì îòäè
è ñàì íå ðàä ³àòòî ºçèì ³àì õóðñàíä
ýìàñìàí è ïîëíî éº¢-å, ¿ºéñàíã÷è
èãðàòü íà ñöåíå ñà³íàäà ºéíàìî¿
ðóáèí èãðàåò ¸¿óò òîâëàíàäè
èäåéíîå èñêóññòâî ¢îÿâèé ñàíúàò
èäòè â ãîñòè ìå³ìîíãà áîðèø
âåñíà èä¸ò áà³îð êåëàÿïòè
âîäà èä¸ò ïî êàïëå ñóâ òîì÷èëàá î¿ìî¿äà
äîðîãà èä¸ò ëåñîì éºë ºðìîí è÷èäàí êåòàäè
íå èäòè íà óì à¿ëãà êèðìàéäè, ýñãà
êèðìàñëèê
íè â êàêîå ñðàâíåíèå íå èä¸ò òåíãëàøòèðèá áºëìàéäè
èäòè â íîãó ñ ñîâðåìåííîñòüþ çàìîíäàí îð¿àäà ¿îëìàñëèê
äåëî èä¸ò ê êîíöó èø îõèðèãà åòàÿïòè
èäòè íà ïîñàäêó ¿ºíà áîøëàìî¿
îäíî èç äâóõ èêêèäàí áèðè
ñäåëàòü èç äåðåâà ¸¢î÷äàí ÿñàìî¿
èç ïîñ¸ëêà âîçíèê ãîðîä ïîñ¸ëêàäàí øà³àð ïàéäî
áºëäè
èç áëàãîäàðíîñòè ìèííàòäîð÷èëèê þçàñèäàí
èç ãîäà â ãîä éèëäàí-éèëãà
èçî âñåõ ñèë êó÷èíèíã áîðè÷à
èçî äíÿ â äåíü êóíäàí-êóíãà
ïîñëåäíåå èçâåñòèå ñºíããè àõáîðîò
ýòà êíèãà ìíå èçâåñòíà áó êèòîá ìåíãà ìàúëóì
â èçâåñòíûé ìîìåíò ìàúëóì ïàéòäà
â èçâåñòíûõ ñëó÷àÿõ ìàúëóì ³îëëàðäà
ãîðû âèäíû èçäàëåêà óçî¿äàí òî¢ëàð êºðèíèá
òóðèáäè
èçäàíèå ó÷åáíèêîâ äàðñëèêëàð íàøð ¿èëèø
80
âòîðîå èçäàíèå èêêèí÷è íàøð
èçäàòü êíèãó êèòîá ÷è¿àðìî¿
èçäàòü çâóê òîâóø ÷è¿àðìî¿
èç-çà äâåðè ýøèê îð¿àñèäàí
âñòàòü èç-çà ñòîëà ñòîë ¸íèäàí òóðìî¿
èçëîæåíèå ñâîåãî ìíåíèÿ ºç ôèêðèíè áèëäèðèø
ïèñàòü èçëîæåíèå áà¸í ¸çìî¿
ïîãîäà èçìåíèëàñü ³àâî ºçãàðäè
èçìåðèòü ãëóáèíó ðåêè äàð¸íèíã ÷ó¿óðëèãèíè
ºë÷àìî¿
èçîáðàæåíèå ìîðÿ äåíãèç òàñâèðè
èçîáðàæåíèå â çåðêàëå îéíàäàãè àêñ
èçîáðåñòè ìàøèíó ìàøèíà èõòèðî ¿èëìî¿
èç-ïîä ñòîëà ñòîë òàãèäàí
êîðîáêà èç-ïîä êîíôåò êîíôåòäàí áºøàãàí ¿óòè
èç-ïîä ïàëêè ìàæáóðàí, çºðëèê áèëàí,
êàëòàêëàá
èìåòü çíà÷åíèå à³àìèÿòãà ýãà áºëìî¿
èìåòü ìåñòî þç áåðìî¿
èìåòü âîçìîæíîñòü èìêîíèÿòãà ýãà áºëìî¿
èìåòü ìóæåñòâî ìàðä áºëìî¿
èìåòü öåëü ìà¿ñàä ¿èëèá ¿ºéìî¿
èìåòü ãîëîâó íà ïëå÷àõ ýñ-³óøè æîéèäà áºëìî¿
ó÷¸íûé ñ ìèðîâûì èìåíåì áóòóí äóí¸ãà äîí¢è êåòãàí
îëèì
âî èìÿ äðóæáû äºñòëèê øàðàôèãà
áåãè, èíà÷å îïîçäàåøü þãóð áºëìàñà, êå÷èêàñàí
ïðîÿâèòü èíèöèàòèâó òàøàááóñ êºðñàòìî¿
òâîð÷åñêàÿ èíèöèàòèâà èæîäèé òàøàááóñ
äóõîâíûå èíòåðåñû ìàúíàâèé ¿èçè¿èøëàð
èñêëþ÷èòü èç øêîëû ìàêòàáäàí ³àéäàìî¿
ïîëåçíûå èñêîïàåìûå ôîéäàëè ¿àçèëìàëàð
èñêóññòâåííûé ñìåõ ñîõòà êóëãè
ïðîèçâåäåíèå èñêóññòâà ñàíúàò àñàðè
ñ áîëüøèì èñêóññòâîì çºð ìà³îðàò áèëàí
èñïå÷ü õëåá íîí ¸ïìî¿
èñïîëíèòü ïðèêàç áóéðó¿íè áàæàðìî¿
81
èñïîëíèòü ðîëü ðîëü èæðî ýòìî¿
èñïîëíèòü ðîìàíñ ðîìàíñ àéòìî¿
ìî¸ æåëàíèå èñïîëíèëîñü ìåíèíã îðçóèì ðº¸áãà ÷è¿äè
èñïîëüçîâàòü ìàòåðèàë ìàòåðèàëíè èøëàòìî¿
èñïîðòèòü ÷àñû ñîàòíè áóçìî¿
èñïîðòèòü îòíîøåíèÿ ìóíîñàáàòíè áóçìî¿
èñïðàâèòü îøèáêó õàòîíè òóçàòìî¿
èñïûòàíèå ìàøèíû ìàøèíàíè ñèíàá êºðèø
âñòóïèòåëüíûå èñïûòàíèÿ êèðèø ñèíîâëàðè
òÿæ¸ëîå èñïûòàíèå î¢èð ìóñèáàò
èñïûòàòü ñàìîë¸ò ñàìîë¸òíè ñèíàá êºðèø
èñïûòàòü ñòðàõ ¿ºð¿ìî¿
èñïûòàòü ãîðå ¢àì ÷åêìî¿
èññëåäîâàíèå êðîâè ¿îííè òåêøèðìî¿
èññëåäîâàòü ìåñòíîñòü æîéíè òåêøèðìî¿
çàíÿòíûå èñòîðèè ¿èçè¿ ³èêîÿëàð
âîò òàê èñòîðèÿ! àíà õîëîñ!
ìèíåðàëüíûé èñòî÷íèê ìèíåðàë áóëî¿
Êíèãà – èñòî÷íèê çíàíèé Êèòîá – áèëèì ìàíáàè
èñ÷åçíóòü èç âèäà êºçäàí ¢îéèá áºëìî¿
èòîã ðàáîòû èøíèíã íàòèæàñè
îáðàòèòüñÿ ê ó÷èòåëþ º¿èòóâ÷èãà ìóðîæààò
¿èëìî¿
ê ïåðâîìó ÿíâàðÿ áèðèí÷è ÿíâàðãà÷à
ê òð¸ì ïðèáàâèòü äâà èêêèíè ó÷ãà ¿ºøìî¿
ïðèñîåäèíèòüñÿ ê áîëü- êºï÷èëèêêà ¿ºøèëìî¿
øèíñòâó
ê ñîæàëåíèþ òààññóôêè, àôñóñêè
ê ñ÷àñòüþ ³àéðèÿò
ê íåñ÷àñòüþ áàõòãà ¿àðøè
îí êàæåòñÿ ìîëîæå ñâîèõ ëåò ó ¸ø êºðèíàäè
êàê ñëåäóåò åòàðëè äàðàæà
êàê òîëüêî øó îíäà¸¿
êàê ïîïàëî ïàëà-ïàðòèø
òàêîé æå êàê ïðåæäå õóääè èëãàðèãèäåê
íàäî êàê-íèáóäü ïîìî÷ü åìó èëîæ ¿èëèá óíãà ¸ðäàì-
82
ëàøèø êåðàê
îí âñ¸ äåëàåò êàê-íèáóäü ó ³àììà èøíè ïàëà-ïàðòèø
¿èëàäè
îí êàê-òî çàõîäèë ê íàì áèð êóí ó áèçíèêèãà êåëãàí
ýäè
êàìåííîå âûðàæåíèå ëèöà þçè òîø êàáè ¿îòãàí
êàìåííîå ñåðäöå þðàãè òîø
êàíäèäàò â äåïóòàòû äåïóòàòëèêêà íîìçîä
êðóïíûå êàïëè äîæäÿ ¸ì¢èðíèíã éèðèê òîì÷èëàðè
íè êàïëè çàððà÷à, ñèðà, ìóòëà¿î
ÿ íè êàïëè íå óñòàë ìåí ñèðà ÷àð÷àãàíèì éº¿
äî ïîñëåäíåé êàïëè êðîâè áèð òîì÷è ¿îíè ¿îëãóí÷à
áîêîâîé êàðìàí ¸í ÷ºíòàê
êàñàòüñÿ ðóêîé ñòîëà ñòîëãà ¿ºë òåêêèçìî¿
êàòàòüñÿ ïî òðàâå ºò óñòèäà à¢àíàìî¿
ñë¸çû êàòÿòñÿ èç ãëàç êºçèäàí äóâ-äóâ ¸ø î¿ìî¿äà
äåíü êàòèòñÿ çà äí¸ì êóíëàð áèðèí-êåòèí ºòèá
áîðìî¿äà
â êà÷åñòâåííîì îòíîøåíèè ñèôàò æè³àòèäàí
áîðüáà çà êà÷åñòâî ñèôàò ó÷óí êóðàø
âûñîêèå ìîðàëüíûå êà÷åñòâà þêñàê à³ëî¿èé ôàçèëàòëàð
ãðå÷íåâàÿ êàøà ãðå÷êàëè áºò¿à
ðèñîâàÿ êàøà øèðãóðó÷
ðàáîòà êèïèò èø ¿èçèìî¿äà
ïðîèçâîäñòâî êèðïè÷à ¢èøò èøëàá ÷è¿àðèø
êèñëîå ÿáëîêî ¿èìèçàê (à÷÷è¿) îëìà
êèñëàÿ êàïóñòà òóçëàíãàí êàðàì
êèñëîå ìîëîêî ¿àòè¿
êèñëûé âèä êºðèíèøè õîìóø, òàúáè
õèðà
øàïî÷êà ñ êèñòî÷êîé ïîïóêëè ¿àëïî¿÷à
êèñòî÷êà âèíîãðàäà áèð øèíãèë óçóì
çíàìÿ ñ êèñòÿìè ïîïóêëè áàéðî¿
êèñòü âèíîãðàäà áèð áîø óçóì
êëàñòü ïëàòîê â êàðìàí äàñòðºìîëíè ÷ºíòàêêà
ñîëìî¿
êëàñòü â áîëüíèöó êàñàëõîíàãà ¸ò¿èçìî¿
83
êëàñòü ñàõàð â ÷àé ÷îéãà ¿àíä ñîëìî¿
êëàñòü ñòåíó ¢èøò òåðìî¿
êëàñòü íà÷àëî áîøëàá áåðìî¿
êëàñòü îñíîâàíèå àñîñ ñîëìî¿, ïîéäåâîð
¿óðìî¿
ñòîëÿðíûé êëåé ¸¢î÷ åëèì
êëåòêà ëüâà øåð ¿àôàñè
íåðâíàÿ êëåòêà íåðâ ³óæàéðàñè
ãðóäíàÿ êëåòêà êºêðàê ¿àôàñè
ïóñòü ïðèä¸ò, êîãäà çàõî÷åò èñòàãàí âà¿òäà êåëàâåðñèí
êîãäà-òî ÿ áûë ñ íèì çíàêîì áèð âà¿òëàð ó áèëàí òàíèø
ýäèì
ìû êîå-êàê ïðîåõàëè áèç çºð¢à ºòäèê
ðàáîòà ñäåëàíà êîå-êàê èø íàðèäàí-áåðè ¿èëèíãàí
êîå-êòî óæå çàêîí÷èë ðàáîòó áàúçèëàð èøíè òàìîìëàá
áºëèøäè
êîå-÷åãî ÿ íå ïîíÿë áàúçè íàðñàëàðãà òóøóí-
ìàäèì
àïåëüñèí ñ òîëñòîé êîæåé ïºñòè ¿àëèí àïåëüñèí
êîëîòü èãîëêîé èãíà ñàí÷ìî¿
êîëîòü ñàõàð ¿àíäíè ìàéäàëàìî¿
êîëîòü äðîâà ºòèí ¸ðìî¿
êîëîòü îðåõè ¸í¢î¿ ÷à¿ìî¿
êîëîòü ñâèíüþ ÷º÷¿àíè ñºéìî¿
êîë¸ò â áîêó áè¿èíèì ñàí÷ÿïòè
êîëüöî äëÿ êëþ÷åé êàëèòëàð ³àë¿àñè
ñòðåëÿòü ïî êîìàíäå áºéðó¿ áºéè÷à îòìî¿
ñàìîõîäíûé êîìáàéí ºçè þðàð êîìáàéí
êîíåö âåð¸âêè àð¿îííèíã ó÷è
ÿ ø¸ë â îáà êîíöà ³àð èêêè òîìîíãà ïè¸äà
áîðäèì
ïîä êîíåö îõèðèäà
ñî âñåõ êîíöîâ ³àììà òàðàôäàí
áåç êîíöà ³àäåá, òèíèìñèç
îáùåñòâåííûé êîíòðîëü æàìîàò÷èëèê íàçîðàòè
êîïàòü êàðòîôåëü êàðòîøêà êàâëàìî¿
êîðåíü çëà ¸âóçëèê ìàíáàè
84
èçâëå÷ü êîðåíü èëäèçèíè òîïèø
äàòü ëîøàäÿì êîðìó îòëàðãà åì áåðìî¿
êîðîòêèå âîëíû ¿èñ¿à òºë¿èíëàð
äåðæè êîðïóñ ïðÿìî ¿àääèíãíè òèê òóò
êîðïóñ ÷àñîâ ñîàò êîðïóñè (¿óòèñè)
êîñèòü ñåíî ïè÷àí ºðìî¿
ëîêòåâàÿ êîñòü òèðñàê ñóÿãè
êðàé ñòîëà ñòîë ¿èððàñè
ïðèåçæàéòå â íàøè êðàÿ áèç òîìîíëàðãà êåëèíã
êîíöà êðàþ íåò áåïî¸í, îõèðè éº¿
êðàñèâûé ïîñòóïîê îëèæàíîá èø
îòäàòü êîñòþì íà ïîêðàñêó êîñòþìíè áºÿøãà áåðìî¿
âèøíÿ óæå êðàñíååò îë÷à ¿èçàðèá ¿îëèáäè
ìíå ïðèøëîñü êðàñíåòü óíè äåá ìåí åð áèëàí áèòòà
çà íåãî áºëäèì
êðàòêîå èçëîæåíèå ¿èñ¿à áà¸í
êðåïêîå äåðåâî ¿àòòè¿ ¸¢î÷
êðåïêàÿ íèòêà ïèøè¿ èï
êðåïêèé ìîðîç ¿àòòè¿ ñîâó¿
êðåïêî ïðèâÿçàòü ìà³êàì áî¢ëàìî¿
êðåïêî ñòîÿòü çà ñâîè ºç ôèêðèäà ¿àòòè¿ òóðìî¿
óáåæäåíèÿ
êðåïêî ñïàòü ¿àòòè¿ óõëàìî¿
îñàäà êðåïîñòè ¿àëúàíè ¿àìàë ¿èëèø
êðåïîñòü äóõà ðó³èé áàðäàìëèê
êðåïîñòü ÷àÿ ÷îéíèíã à÷÷è¿ëèãè
ñïðàâåäëèâàÿ êðèòèêà ³à¿¿îíèé òàí¿èä
ïðîëèòü êðîâü ¿îí òºêìî¿
êðîâü çà êðîâü ¿îíãà-¿îí
êðîìå øóòîê áå ³àçèë
êðóã îáÿçàííîñòåé âàçèôàëàð äîèðàñè
êðóã äåÿòåëüíîñòè ôàîëèÿò ñî³àñè
â êðóãó ñåìüè îèëà àúçîëàðè ºðòàñèäà
ïîâåðíóòüñÿ êðóãîì îð¿àãà áóðèëìî¿
îí ñàì êðóãîì âèíîâàò ³àììàñèãà ºçè àéáäîð
îáîéòè êðóãîì äîì óé àòðîôèíè àéëàíèá
85
÷è¿ìî¿
êðóòîé íðàâ ¿àéñàð òàáèàò
êðóòûå ìåðû êåñêèí ÷îðàëàð
êðóòîå òåñòî ¿àòòè¿ õàìèð
êðóòîé êèïÿòîê ¿àéíî¿ ñóâ
êðûëüÿ ïòèöû ¿óøíèíã ¿àíîòè
êòî-òî ñòó÷èò êèìäèð òà¿èëëàòÿïòè
æàðåíàÿ êóêóðóçà áîäðî¿
çåðíîâûå êóëüòóðû ¢àëëà ýêèíëàðè
ïåðåéòè íà âòîðîé êóðñ èêêèí÷è êóðñãà ºòìî¿
êóðñ âîäîëå÷åíèÿ ñóâäà äàâîëàíèø êóðñè
êóñò ñèðåíè íàñòàðèí áóòàñè
êóñò êëóáíèêè ¿óëóïíàé òóïè
ëàñêîâûå ñëîâà øèðèí ñºçëàð
ë¸ãêàÿ ïðîñòóäà ñàë øàìîëëàø
íå ëåãêî ñäåëàòü ýòî áóíè áèëèø îñîí ýìàñ
àòîìíûé ëåäîêîë àòîì ìóç¸ðàð
ëåäÿíûå ïàëüöû ìóçäàé ¿îòèá ¿îëãàí
áàðìî¿ëàð
ëåäÿíîé âçãëÿä ëî¿àéä ¿àðàø
ýòî ëåæèò íà åãî îáÿçàííîñòè áó óíèíã çèììàñèãà
þêëàíãàí
ëåçòü íà ãîðó òî¿¿à ÷è¿ìî¿
ëåçòü íå â ñâî¸ äåëî áèðîâíèíã èøèãà àðà-
ëàøìî¿
âîëîñû ëåçóò ñî÷ òºêèëèá êåòÿïòè
ýòè áîòèíêè ìíå íå ëåçóò áó áîòèíêà ìåíãà ñè¢ìà¸òèð
ëåïèòü ñòàòóþ ³àéêàë ÿñàìî¿
ëåïèòü ãíåçäî óÿ ñîëìî¿
ãóñòîé ëåñ ¿àëèí ºðìîí
ñïëàâëÿòü ëåñ ¸¢î÷ î¿èçìî¿
ïðîøëî ìíîãî ëåò êºï éèë ºòäè
ëåòåòü ñòðåëîé º¿äàé ó÷ìî¿
òóìàí ë¸ã íà äîëèíó âîäèéíè òóìàí áîñäè
ñíåã ë¸ã íà çåìëþ ¿îð åðíè ¿îïëàäè
ëå÷ü â îñíîâó àñîñ áºëìî¿
ñóìåþ-ëè? ¿ºëèìäàí êåëàðìèêàí?
86
åäâà ëè áºëàðìèêàí
âðÿä ëè äàðãóìîí
ëèíèÿ óêðåïëåíèÿ èñòå³êîìëàð ¿àòîðè
ëèñò æåëåçà áèð áóòóí òóíóêà
ëèòü âîäó ñóâ ¿óéìî¿
ëèòü ïóøêè òºï ¿óéìî¿
äîæäü ëü¸ò ¸ì¢èð øàððîñ ¸¢ìî¿äà
äåéñòâóþùåå ëèöî ¿àòíàøóâ÷è øàõñ
ëè÷íîå íàáëþäåíèå øàõñèé êóçàòóâ
ëèøü îäíîãî ó÷åíèêà íåò ôà¿àò áèòòà º¿óâ÷è éº¿
âûñîêèé ëîá êåíã ïåøîíà
ëîâèòü ðûáó áàëè¿ òóòìî¿
ëîâêèé íàåçäíèê óñòà ÷àâàíäîç
â¸ñåëüíàÿ ëîäêà ýøêàêëè ¿àéè¿
ïîäâîäíàÿ ëîäêà ñóâ îñòè êåìàñè
óêðàñèòü çäàíèå ëîçóíãàìè áèíîíè øèîðëàð áèëàí
áåçàìî¿
ëîìàòü õàðàêòåð ôåúë-àòâîðèíè ºçãàðòèðìî¿
ïðè ñâåòå ëóíû îé ¸ðó¢èäà
ëûæíûé ñïîðò ÷àí¢è ñïîðòè
ó íåãî áîëüøàÿ ëþáîâü ê óíèíã ìóñè¿àãà èøòè¸¿è çºð
ìóçûêå
ëþáîé âûïîëíèò ýòî çàäàíèå áó òîïøèðè¿íè ³àð êèì
áàæàðàäè
ëþáîïûòíûé ÷åëîâåê ñèí÷êîâ îäàì
ëþáîïûòíûé ñëó÷àé ¿èçè¿ ³îäèñà
ìàñòåð íà âñå ðóêè ³àð èøãà ìî³èð
ñëåñàðíîå ìàñòåðñòâî ÷èëàíãàðëèê èøè
ìàòåðèàëû íàáëþäåíèé êóçàòèø ìàúëóìîòëàðè
ìàõàòü ðóêîé ¿ºë ñèëêèòìî¿
êàðòîôåëåóáîðî÷íàÿ ìàøèíà êàðòîøêà éè¢èø ìàøèíàñè
êðàñíàÿ ìåäü ¿èçèë ìèñ
ìåæäó ïðî÷èì øóí÷àêè
ìåæäó òåì øó îðàäà, õóääè øó âà¿òäà
ìåëêèé ïåñîê ìàéäà ¿óì
ìåëêàÿ ðåêà ñà¸ç äàð¸
ìåíüøàÿ ÷àñòü îç ¿èñìè
87
ïî ìåíüøåé ìåðå êàìèäà, ëîà¿àë
ìåíÿòü äåíüãè ïóë ìàéäàëàìî¿
ìåíÿòü ìíåíèå ôèêðíè ºçãàðòèðìî¿
ìåíÿòü ìåñòàìè æîéèíè àëìàøòèðìî¿
ïîãîäà ìåíÿåòñÿ ³àâî ºçãàðìî¿äà
ìåðà äëèíû óçóíëèê ºë÷îâè
÷óâñòâî ìåðû ³àääèäàí îøìàñëèê
ìåðû âçûñêàíèÿ æàçî ÷îðàëàðè
ìåðà âèíû àéá äàðàæàñè
áåç ìåðû áåºë÷îâ, ÷åêñèç
ïî ìåðå ñèë êó÷è åòãàí÷à
ïî ìåðå âîçìîæíîñòåé èìêîíèÿò áîðè÷à
ãîðèñòàÿ ìåñòíîñòü òî¢ëèê æîé
ìåñòíîå âðåìÿ ìà³àëëèé âà¿ò
ìåñòíûé ñîðò ïøåíèöû áó¢äîéíèíã æàâäàðè íàâè
ìåòàëëè÷åñêèå èçäåëèÿ ìåòàëë áóþìëàð
ñáîð ìåòàëëîëîìà ÿðî¿ñèç ìåòàëë éè¢èø
ìåòêèé ñòðåëîê ìåðãàí îòóâ÷è
ìåòêèé óäàð áåõàòî çàðáà
ìåòêîå ñëîâî ºòêèð ñºç
çåìëåðîéíûé ìåõàíèçì åð ¿àçóâ÷è ìåõàíèçì
ìåõàíè÷åñêîå îáîðóäîâàíèå ìåõàíèê óñêóíàëàð
ìåõàíè÷åñêèé îòâåò ºéëàìàñäàí áåðèëãàí æàâîá
ìåõîâîé âîðîòíèê ìºéíà ¸¿à
ìå÷òàòü î ïîë¸òå â êîñìîñ ôàçîãà ó÷èø ³à¿èäà îðçó
¿èëìî¿
ìåøàòü ÷àé ëîæêîé ÷îéíè ¿îøè¿ áèëàí
àéëàíòèðìî¿
ìåøàòü ãëèíó ñ ïåñêîì òóïðî¿¿à ¿óì ¿ºøìî¿
â îäèí ìèã áèð çóìäà
îí ïðîø¸ë ìèìî ìåíÿ ó ¸íèìäàí ºòèá êåòäè
áèòü ìèìî öåëè íèøîíãà õàòî îòìî¿
ïîäïèñàòü ìèð ñóë³ øàðòíîìàñèíè èìçî-
ëàìî¿
ïðîèñõîæäåíèå ìèðà îëàìíèíã êåëèá ÷è¿èøè
èçâåñòèå îáëåòåëî âåñü ìèð õàáàð áóòóí äóí¸ãà ¸éèëäè
íåëüçÿ ìèðèòüñÿ ñ íåäîñ- êàì÷èëèêëàðãà ÷èäàá òóðèá
88
òàòêàìè áºëìàéäè
ìèðîëþáèâûå íàðîäû òèí÷ëèêñåâàð õàë¿ëàð
îáùåñòâåííîå ìíåíèå æàìîàò ôèêðè
ïðîøëè ìíîãèå ãîäû àí÷à éèëëàð ºòäè
åìó íàìíîãî ëó÷øå ó àí÷àãèíà ÿõøè
ìíîãî÷èñëåííûå ïèñüìà àëëà¿àí÷à õàò
ìîãó÷èé íàðîä ¿óäðàòëè õàë¿
ìîäíîå ïëàòüå çàìîíàâèé ëèáîñ
ìîêðûé îò äîæäÿ ¸ì¢èðäà èâèãàí
ñâåðêíóëà ìîëíèÿ ÷à¿ìî¿ ÷à¿äè
ìîëîäîé çàäîð ¸øëèê ¢àéðàòè
ìîëîòèòü çåðíî ¢àëëà ÿí÷ìî¿
ìîë÷àëèâîå ñîãëàñèå ñºçñèç ðîçè áºëìî¿
ìîë÷àëèâûé ÷åëîâåê êàìãàï îäàì
ëåñ ìîë÷èò ºðìîí æèì-æèò
îá ýòîì íàäî ìîë÷àòü áó òº¢ðèäà ÷óð¿ ýòìàñëèê
êåðàê
îí ìîë÷èò óæå âòîðîé ìåñÿö ó èêêè îéäàí áåðè ãàïèð-
ìàéäè
òåêóùèé ìîìåíò ³îçèðãè ïàéò
÷èòàòü ìîðàëü íàñè³àòãºéëèê ¿èëìî¿
ìîðàëü áàñíè ¿èññàäàí ³èññà
ìîðàëüíûå óñòîè àõëî¿ ¿îèäàëàðè
óäàðèë ìîðîç ñîâó¿ òóøäè
ìîðñêîé áåðåã äåíãèç ¿èð¢î¢è
ìîðñêèå æèâîòíûå äåíãèç ³àéâîíëàðè
ìîùíûé ïëàñò óãëÿ ¿àëèí êºìèð ¿àòëàìè
ìðà÷íûé âèä ¢àìãèí êºðèíèø
âåñòè ñåáÿ ìóæåñòâåííî ºçèíè ìàðäîíàâîð òóòìî¿
ïðîÿâëÿòü ìóæåñòâî â áîþ æàíãäà ìàðäëèê êºðñàòìî¿
ïøåíè÷íàÿ ìóêà áó¢äîé óíè
âðåìÿ áûñòðî ì÷èòñÿ âà¿ò òåç ºòèá êåòàÿïòè
ëîøàäü â ìûëå îò òåðãà áîòèáäè
ñèëà ÷åëîâå÷åñêîé ìûñëè èíñîí òàôàêêóðèíèíã êó÷è
ãëóáîêàÿ ìûñëü ÷ó¿óð ôèêð
îñíîâíàÿ ìûñëü ïðîèçâåäåíèÿ àñàðíèíã àñîñèé ¢îÿñè
íàáëþäàòü çà ïîë¸òîì ñàìîë¸ò ó÷èøèíè òîìîøà
89
ñàìîë¸òà ¿èëìî¿
íàáëþäàòü áîëüíîãî áåìîðíè êóçàòìî¿
íàáëþäàòü çà ïîðÿäêîì òàðòèáíè íàçîðàò ¿èëìî¿
íàáðàòü áóêåò öâåòîâ áèð äàñòà ãóë òåðìî¿
íàáðàòü ñêîðîñòü òåçëèêíè îøèðìî¿
íàâåðíî, òàê è áóäåò áàëêè øóíäàé áºëàð
ïîäíÿòüñÿ íàâåðõ áàëàíäãà êºòàðèëìî¿
íàäî ìíîé áîøèì óçðà
âîçëàãàòü íàäåæäû óìèä áî¢ëàìî¿
íàäåòü ïàëüòî íà ðåá¸íêà áîëàãà ïàëüòî êèéäèðèá
¿ºéìî¿
íàäåòü î÷êè êºçîéíàê òà¿ìî¿
íàäî ïðî÷åñòü ýòó êíèãó áó êèòîáíè º¿èá ÷è¿èø
êåðàê
íàäî ìíîþ ëåòÿò ïòèöû áîøèì óçðà ¿óøëàð
ó÷ìî¿äà
íàäîåäàòü ïðîñüáàìè èëòèìîñ ¿èëàâåðèá æîíãà
òåãäè
ýòî ìíå íàäîåëî áó æîíèìãà òåãäè
íàäïèñàòü òåòðàäü äàôòàðíèíã óñòèãà ¸çèá
¿ºéìî¿
íàäïèñü íà êîíâåðòå êîíâåðò óñòèäàãè ¸çóâ
îòäàòü íàçàä ¿àéòàðèá áåðìî¿
ïîäâåðãíóòü íàêàçàíèþ æàçîãà òîðòìî¿
íàêàçàòü ïðåñòóïíèêà æèíîÿò÷èíè æàçîëàìî¿
îí ïðèåõàë íàêàíóíå ó êå÷àãèíà êåëäè
íàêàíóíå ýêçàìåíà èìòè³îí îëäèäàí
îí äîãàäàëñÿ íàêîíåö íè³îÿò ó ôà³ìëàäè
íàêîíåö-òî! ³àéðèÿò, ÿõøèêè
íàêðûòü ñòîë ñêàòåðòüþ ñòîëãà äàñòóðõîí ¸çìî¿
ìàøèíà ñâåðíóëà íàëåâî ìàøèíà ÷àïãà áóðèëäè
ðàçëèòü ÷åðíèëà íà ñòîë ñòîëãà ñè¸³ òºêèá þáîðìî¿
íàìàçàòü õëåá ìàñëîì íîíãà ñàðè¸¢ ñóðòìî¿
ïîäíåñòè ïîäàðêè ñîâ¢àëàð êåëòèðìî¿
òå÷åíèåì íàíåñëî ïåñêó ñóâ ¿óì î¿èçèá êåëäè
íàíåñòè ïîðàæåíèå ìà¢ëóáèÿòãà ó÷ðàòìî¿
ïðî÷åñòü ñëîâî íàîáîðîò ñºçíè òåñêàðèñèãà º¿èìî¿
90
íàïàñòü íà âðàãà äóøìàíãà ³óæóì ¿èëìî¿
íà ìåíÿ íàïàë ñòðàõ ìåíè ¿ºð¿óâ áîñäè
íàïîìíèòü îáåùàíèå âàúäàíè ýñëàòìî¿
îí íàïîìíèë ìíå äðóãà ó ìåíèíã ºðòî¢èìãà ºõøàá
êåòäè
íàïðàâèòüñÿ â ëåñ ºðìîíãà ¿àðàá êåòìî¿
èäòè â ñåâåðíîì íàïðàâëåíèè øèìîë òîìîíãà ¿àðàá
þðìî¿
ïîâåðíóòü íàïðàâî ºíããà áóðìî¿
íàïðàâî îò ìåíÿ ºíã òîìîíèìäà
îí íàïðàñíî îòêàçàëñÿ ó áåêîðãà æàâîá áåðèøäàí
îòâå÷àòü áîø òîðòäè
îí âñ¸ äåëàåò íàïðîòèâ ó ³àììà èøíè òåñêàðèñèíè
¿èëàäè
íàïðîòèâ, ÿ î÷åíü äîâîëåí àêñèí÷à, ìåí æóäà õóð-
ñàíäìàí
ñëóøàòü ñ íàïðÿæåíèåì çºð ýúòèáîð áèëàí òèíã-
ëàìî¿
òîê âûñîêîãî íàïðÿæåíèÿ þ¿îðè êó÷ëàíèøëè òîê
íàðÿäíàÿ äåâóøêà ÿñàíãàí ¿èç
íàñåëåíèå ãîðîäà øà³àð à³îëèñè
ïóëÿ ïðîáèëà äîñêó íàñêâîçü º¿ òàõòàíè òåøèá ºòäè
ÿ ïðîìîê íàñêâîçü ìåí áóòóíëàé èâèá êåòäèì
â íàñòîÿùåé ñòàòüå áó ìà¿îëàäà
íàñòóïèòü êîìó-ëèáî íà íîãó áèðîâíèíã î¸¢èíè áîñèá
îëìî¿
ïåðåéòè â íàñòóïëåíèå ³óæóìãà ºòìî¿
îáùåñòâåííûå íàóêè èæòèìîèé ôàíëàð
ýòî òåáå íàóêà áó ñåíãà ñàáî¿ áºëñèí
íàó÷èòü ÷èòàòü º¿èøíè ºðãàòìî¿
íàó÷íûé ðàáîòíèê èëìèé õîäèì
íàó÷íàÿ òåîðèÿ èëìèé íàçàðèÿ
ïî íàöèîíàëüíîñòè îí óçáåê óíèíã ìèëëàòè ºçáåê
íà÷àëàñü ýðà îñâîåíèÿ êîèíîòíè ºçëàøòèðèø
êîñìîñà äàâðè áîøëàíäè
íà÷åðòèòü ïëàí ïëàí ÷èçìî¿
íå ìîãó íå ñîãëàñèòüñÿ ðîçè áºëìàñäàí èëîæèì éº¿
91
íå ó êîãî ³å÷ êèìäàí
íåáîëüøàÿ ïîìîùü àðçèìàãàí ¸ðäàì
çäåñü íåâîçìîæíî æàðêî áó åð íè³îÿò äàðàæàäà èññè¿
åìó íåäàëåêî èäòè óíèíã áîðàäèãàí æîéè ÿ¿èí
íåäàðîì ãîâîðèòñÿ, ÷òî… ... äåá áåêîðãà àéòèëãàí ýìàñ
îí ê íàì çàõîäèë íåäàðîì ó áèçíèêèãà áåêîðãà êèð-
ìàãàí
ïðîâåñòè íåäåëþ ìóçûêè ìóñè¿à ³àôòàëèãèíè
ºòêàçìî¿
ôèçè÷åñêèé íåäîñòàòîê æèñìîíèé íó¿ñîí
óéòè íåçàìåòíî ñåêèíãèíà êåòèá ¿îëìî¿
æèâ¸ò íåèçâåñòíî ãäå ¿àåðäà òóðèøè íîìàúëóì
ìíå ñåãîäíÿ íåêîãäà ìåíèíã áóãóí âà¿òèì éº¿
íåêîòîðîå âðåìÿ áèðìóí÷à âà¿ò
ñ íåêîòîðûõ ïîð àí÷à âà¿òäàí áåðè
íåêîòîðûå áîÿòñÿ ãðîçû áàúçèëàð ìîìà¿àëäèðî¿äàí
¿ºð¿èøàäè
ìíå íåêóäà ñåñòü ìåíãà ºòèðàäèãàí æîé éº¿
ýòî íåëüçÿ âûïîëíèòü áóíè áàæàðèá áºëìàéäè
íåëüçÿ òåðÿòü íè ìèíóòû áèð äà¿è¿àíè ³àì ¿ºëäàí
áåðìà
ñ ýòèì íåëüçÿ íå ñîãëàñèòüñÿ áóíãà ðîçè áºëìàñëèê
ìóìêèí ýìàñ
íåëüçÿ íå ïðèçíàòü ýúòèðîô ¿èëìàñäàí áºë-
ìàéäè
âûïèòü íåìíîãî âîäû îçãèíà ñóâ è÷ìî¿
ïèòàòü íåíàâèñòü ê âðàãó äóøìàíãà íàôðàò áèëàí
¿àðàø
íåîáõîäèìî ïðèíÿòü ìåðû ÷îðàëàð êºðèø çàðóð
íåîáûêíîâåííûé óñïåõ ôàâ¿óëîääà þòó¿
íåïîäâèæíûé ÷åëîâåê ëàíæ îäàì
åìó áûëî íåïðèÿòíî ó ³èæîëàò áºëäè
íåïîíÿòíûé ñëó÷àé ¢àëàòè ³îäèñà
íåñêîëüêî îòâëå÷üñÿ îò òåìû ìàâçóäàí ÷åòãà ÷è¿ìî¿
íåñìîòðÿ íà ýòî øóíãà ¿àðàìàé
íåñòè ñëóæáó ³àðáèé õèçìàòíè àäî ýòìî¿
íåñòè ÷åïóõó áºëìà¢óð ãàïëàðíè âàéñàìî¿
92
íåóäîáíî ñïðîñèòü ñºðàø íî¿óëàé
íà íåáå íè îáëà÷êà îñìîíäà áèòòà ³àì áóëóò éº¿
íèãäå íåò ýòîé êíèãè áó êèòîá ³å÷ ¿àåðäà éº¿
îá ýòîì ðå÷ü áóäåò èäòè íèæå áó ³à¿äà ¿óéèäà ãàï êåòàäè
íèçêèé çàáîð ïàñò äåâîð
íèçêîå äàâëåíèå ïàñò áîñèì
íèçêèé ïîñòóïîê ¿àáè³ èø
íèçêî ïîêëîíèòüñÿ ýãèëèá ñàëîì áåðìî¿
íèçêî ïîñòóïèòü ïàñòêàøëèê ¿èëìî¿
íèêàê íåëüçÿ ñèðà ìóìêèí ýìàñ
ýòî íèêóäà íå ãîäèòñÿ áó ³å÷ íàðñàãà ÿðàìàéäè
íèòêà æåì÷óãà áèð øîäà ìàðâàðèä
íè÷üè âåùè ýãàñèç áóþìëàð
ïðàâîâûå íîðìû ³ó¿ó¿ íîðìàëàðè
íîðìû ïîâåäåíèÿ þðèø-òóðèø ¿îèäàëàðè
ñâåðõ íîðìû ìåú¸ðèäàí çè¸ä
íîñèòü ïèñòîëåò òºïïîí÷à òà¿èá þðìî¿
íîñèòü áîðîäó ñî¿îë ¿ºéìî¿
ñïîòêíóòüñÿ î êàìåíü òîøãà ¿î¿èëèá êåòìî¿
ñòîë î òð¸õ íîæêàõ ó÷ î¸¿ëè ñòîë
ðóêà îá ðóêó óþø¿î¿ëèê áèëàí
îí îáåðíóëñÿ ê äâåðè ó ýøèêêà ¿àéðèëèá ¿àðàäè
äåëî îáåðíóëîñü õîðîøî èø ÿõøè òîìîíãà áóðèëäè
ìû áûñòðî îáåðí¸ìñÿ áèç òåçäà ¿àéòàìèç
ñòàðóõà îáåðíóëàñü ëèñîé êàìïèð òóëêèãà àéëàíäè
äåíü îáåùàåò áûòü ÿñíûì êóí î÷è¿ áºëàäèãàí
êºðèíàäè
áûòü â îáèäå íà êîãî-ëèáî êèìäàíäèð õàôà áºëìî¿
íå äàòü â îáèäó êîãî-ëèáî ðàíæèòèøãà éºë ¿ºéìàñëèê
ïðèðîäà íå îáèäåëà å¸ òàáèàò óíè ³óñíäà òåíãñèç
êðàñîòîé ¿èëãàí
îáëàñòü âå÷íûõ ñíåãîâ àáàäèé ¿îðëàð ìèíòà¿àñè
îáëàñòü ñåðäöà þðàê àòðîôè
îáìåí ìíåíèé ôèêð àëìàøèø
îáîéòè äîì óéíè àéëàíèá ºòìî¿
îáîéòè ùåêîòëèâûé âîïðîñ ¿àëòèñ ìàñàëàãà ýúòèáîð
93
áåðìàñëèê
ýòà ïåñíÿ îáîøëà âñþ ñòðàíó áó ¿ºøè¿ áóòóí ìàìëàêàòãà
¸éèëäè
îáîðóäîâàíèå ëàáîðàòîðèè ëàáîðîòîðèÿ àñáîá-óñêó-
íàëàðè
ïîòåðÿòü ÷åëîâå÷åñêèé îáðàç êèøèëèê ¿è¸ôàñèíè
éº¿îòìî¿
îáðàçöû ìèíåðàëîâ ìèíåðàëëàð íàìóíàëàðè
ñëóæèòü îáðàçöîì ºðíàê áºëìî¿
îáðàçîâàíèå ãîðíûõ ïîðîä òî¢ æèíñëàðèíèíã òàðêèá
òîïèøè
îáðàòèòü îðóäèå íà òºïíè äóøìàí òîìîíãà
íåïðèÿòåëÿ áóðìî¿
îáðàòèòü âíèìàíèå äè¿¿àò ¿àðàòìî¿
âîäà îáðàòèëàñü â ïàð ñóâ áó¢ãà àéëàíäè
ïîéòè îáðàòíî îð¿àãà ¿àéòìî¿
îáðàòíî ïðîïîðöèîíàëüíûé òåñêàðè ïðîïîðöèîíàë
íà îáðàòíîì ïóòè ¿àéòèøäà
íà îáðàòíîé ñòîðîíå îð¿à òîìîíäà
îêàçàòü îáðàòíîå äåéñòâèå òåñêàðè òàúñèð ¿èëìî¿
íîâàÿ îáñòàíîâêà ÿíãè æè³îçëàð
ìåæäóíàðîäíàÿ îáñòàíîâêà õàë¿àðî à³âîë
âàæíûå îáñòîÿòåëüñòâà ìó³èì ³îëàòëàð
â òðóäíûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ ¿èéèí øàðîèòëàðäà
âñåîáùåå îáÿçàòåëüíîå óìóìèé-ìàæáóðèé òàúëèì
îáó÷åíèå
îáùåñòâåííîå ìíåíèå æàìîàò ôèêðè
îáùåñòâåííûé ñòðîé èæòèìîèé òóçóì
ïîïàñòü â äóðíîå îáùåñòâî ¸ìîí îäàìëàð îðàñèãà
òóøèá
¿îëìî¿ îáú¸ì ïðîäóêöèè ìà³ñóëîò ³àæìè
îáúÿâèòü îöåíêó áà³îíè ýúëîí ¿èëìî¿
ïîâåñèòü îáúÿâëåíèå ýúëîí ¸ïèøòèðìî¿
ïðåäñòàâèòü ñâîè îáúÿñíåíèÿ ºç èçî³ëàðèíè êåëòèðìî¿
îáûêíîâåííàÿ èñòîðèÿ îääèé âî¿åà
ñ÷èòàòü ñâîåé îáÿçàííîñòüþ ºç áóð÷è äåá ³èñîáëàìî¿
îáÿçàòåëüíîå îáó÷åíèå ìàæáóðèé òàúëèì
94
â îáÿçàòåëüíîì ïîðÿäêå ìàæáóðèé òàðòèáäà
îâëàäåòü êðåïîñòüþ ¿àëúàíè ýãàëëàìî¿
îâëàäåòü ðóññêèì ÿçûêîì ðóñ òèëèíè ºðãàíèá îëìî¿
â îêíå ãîðåë îãîíü äåðàçàäà ÷èðî¿ ¸ðó¢è
êºðèíäè
âåñòè îãîíü º¿ óçèá òóðìî¿
îäåðæàòü ïîáåäó ¢àëàáà ¿îçîíìî¿
îäåðæàòü âåðõ óñòóí êåëìî¿
òåïëî îäåòüñÿ èññè¿ êèéèíìî¿
îíè îäèíàêîâîãî ðîñòà óëàðíèíã áºéëàðè áàá-áà-
ðàâàð
çåìëÿ îäåëàñü çåë¸íûì êîâðîì åðíè êºì-êºê ìàéñà ¿îïëàäè
âñå çàãîâîðèëè îäíîâðåìåííî ³àììà áàðàâàðèãà ãàïèðèá
þáîðäè
îêàçàòü ïîìîùü ¸ðäàì êºðñàòìî¿
îêàçàòü ñîïðîòèâëåíèå ¿àðøèëèê êºðñàòìî¿
îïèñàòü ÷ü¸-ëèáî èìóùåñòâî êèìíèäèð ìóëêèíè õàòëàìî¿
îïðåäåëèòü ðàñòîÿíèå ìàñîôàíè àíè¿ëàìî¿
îïðåäåëèòü ïîíÿòèå òóøóí÷àíè òàúðèôëàá
áåðìî¿
îïðåäåëèòü íà ðàáîòó èøãà òàéèíëàìî¿
îïóñòèòü çàíàâåñ ïàðäàíè òóøèðìî¿
îïóñòèòü àáçàö ïðè ÷òåíèè àáçàö òóøèðèá º¿èìî¿
óñòàëî îïóñòèòüñÿ íà ñòóë ÷àð÷àá ñòóëãà ºòèðìî¿
êðåïêèé îðãàíèçì áà¿óââàò òàíà
æèçíåííûé îïûò ³à¸òèé òàæðèáà
ïîñòàâèòü îïûò òàæðèáà ºòêàçìî¿
ðàçâèòèå îðãàíèçìîâ îðãàíèçìëàðíèíã ðèâîæ-
ëàíèøè
îðóäèÿ ïðîèçâîäñòâà èøëàá ÷è¿àðèø âîñèòàëàðè
òÿæ¸ëîå îðóäèå î¢èð ¿óðîë
ñëîæèòü îðóæèå òàñëèì áºëìî¿
îñâåòèòü êîìíàòó õîíàíè ¸ðèòìî¿
îñâåòèòü âîïðîñ ñàâîëíè ¸ðèòìî¿
îñâîáîäèòåëüíîå äâèæåíèå îçîäëèê ³àðàêàòè
îñâîáîäèòü ïîìåùåíèå áèíîíè áºøàòìî¿
ïðèíÿòü çà îñíîâó àñîñ ¿èëèá îëìî¿
95
íà ÷¸ì ýòî îñíîâàíî áó íèìàãà àñîñëàíãàí
îñíîâíàÿ ïðè÷èíà áîø ñàáàá
îñòàâèòü ðàáîòó èøäàí áºøàá êåòìî¿
îñòðûé óãîë ºòêèð áóð÷àê
îñóùåñòâèòü ïëàí ðåæàíè àìàëãà îøèðìî¿
ïóãîâèöà îò ïàëüòî ïàëüòîíèíã òóãìàñè
ïðîÿâèòü îòâàãó æàñîðàò êºðñàòìî¿
îòâàæíûé âîèí æàñóð æàíã÷è
îòâàæíûé ïîñòóïîê ìàðäîíàâîð èø
êðàí îòâåðíóëñÿ êðàí î÷èëèá ¿îëèáäè
ãàéêà îòâåðíóëàñü ãàéêà áºøàá ¿îëèáäè
îòâåñòè îáâèíåíèå àéáíè ðàä ¿èëìî¿
îòâåòèòü çà ñâîé ïîñòóïîê ºç ¿èëìèøèãà æàâîáãàð
áºëìî¿
îòâå÷àòü òðåáîâàíèÿì òàëàáëàðãà æàâîá áåðìî¿
ðàçãàäàòü çàãàäêó òîïèøìî¿íè òîïìî¿
îòäàòü ÿêîðü ëàíãàð òàøëàìî¿
îòäàòü ïðèêàç áóéðó¿ áåðìî¿
îòäàòü ðàñïîðÿæåíèå ôàðìîéèø ¿èëìî¿
îòêàçàòüñÿ îò ñâîèõ ñëîâ ºç ñºçèäàí òîíìî¿
îòêàçàòüñÿ îò èìóùåñòâà ìîë-ìóëêèäàí âîç êå÷ìî¿
íàó÷íîå îòêðûòèå èëìèé êàøôè¸ò
îòêðûòü ñâîè íàìåðåíèÿ ºç íèÿòèíè î÷èá áåðìî¿
îòêðûòü çàñåäàíèå ìàæëèñíè î÷ìî¿
îí âî âñ¸ì îòêðûëñÿ äðóãó ó ³àììà ãàïíè äºñòèãà àéòèá
áåðäè
îòëîæèòü ñîáðàíèå ìàæëèñíè êåéèíãà ¿îë-
äèðìî¿
îòìåòèòü óñïåõè þòó¿ëàðíè ¿àéä ¿èëìî¿
îòìåòèòü ïåðåäîâèêîâ èë¢îðëàðãà ìóêîôîò áåðìî¿
ïðåìèåé
ëîäêó îòíåñëî íà ñåðåäèíó ¿àéè¿íè ñóâ ºðòàñèãà ñóðèá
ðåêè êåòäè
îòíåñòèñü âíèìàòåëüíî èøãà äè¿¿àò áèëàí ¿àðàìî¿
ê ðàáîòå
îòîéòè â ñòîðîíó ÷åòëàíìî¿
îòîéòè îò ïðåæíèõ âçãëÿäîâ èëãàðèãè ôèêðäàí ¿àéòìî¿
96
ïÿòíî îòîøëî äî¢ êåòäè
íîãè îòîøëè îò õîëîäà ñîâó¿ ¿îòãàí î¸¿ëàð ºç
³îëèãà êåëäè
îòîðâàòü ïóãîâèöó òóãìàíè óçèá îëìî¿
îòîðâàòü ãëàçà îò êíèãè êèòîáäàí êºçèíè óçìî¿
îòîðâàòü îò ðàáîòû èøäàí ¿îëäèðìî¿
îòîðâàòü îò äðóçåé äºñòëàðèäàí àæðàòìî¿
îòîðâàòüñÿ îò êíèãè êèòîáäàí êºçèíè óçìî¿
îòîðâàòüñÿ îò äðóçåé äºñòëàðèäàí àæðàëèá
¿îëìî¿
îòïðàâèòü íà ó÷¸áó º¿èøãà æºíàòìî¿
îòïðàâèòüñÿ ãóëÿòü ñàéð ¿èëãàíè êåòìî¿
àâòîáóñ îòïðàâèëñÿ àâòîáóñ æºíàá êåòäè
î÷åðåäíîé îòïóñê íàâáàòäàãè òàúòèë
îòïóñòèòü ðåìåíü êàìàðíè áºøàòìî¿
îòïóñòèòü òîâàð ìîë ñîòìî¿
îòïóñòèòü âîëîñû ñî÷íè ºñòèðèá þáîðìî¿
îòðàçèòü óäàð çàðáàíè ¿àéòàðìî¿
îòðàçèòü äåéñòâèòåëüíîñòü ³à¿è¿àòíè òàñâèðëàìî¿
îòðåçàòü ïóòè ê îòñòóïëåíèþ ÷åêèíèø éºëèíè êåñèá
¿ºéìî¿
îòðèöàòåëüíîå ÷èñëî ìàíôèé ñîí
îòñòàòü îò æèçíè òóðìóøäàí îðòäà ¿îëìî¿
÷àñû îòñòàëè ñîàò îð¿àäà ¿îëäè
â øêîëå íåò îòñòàþùèõ ìàêòàáäà ¿îëî¿ëàð éº¿
îòñòóïèòü íà øàã áèð ¿àäàì îð¿àãà òèñëàíìî¿
îòñòóïèòü ïåðåä òðóäíîñòÿìè ¿èéèí÷èëèêëàðãà äîø
áåðîëìàñëèê
îòñþäà ñëåäóåò, ÷òî… áóíäàí øó êåëèá ÷è¿àäèêè
îòòóäà âåðíóñü ÷åðåç òðè äíÿ ó åðäàí ó÷ êóíäàí ñºíã
¿àéòàìàí
îò÷åãî îí íå ïðèø¸ë? ó íèìàãà êåëìàäè?
çàùèòà îò÷èçíû âàòàííè ³èìîÿ ¿èëèø
îôîðìèòü êëàññ ñèíôíè áåçàòìî¿
îôîðìèòü ñòåíãàçåòó äåâîðèé ãàçåòà ÷è¿àðìî¿
îõîòà íà ìåäâåäÿ àéè¿ îâè
97
íà ýòó êíèãó ìíîãî îõîòíèêîâ áó êèòîáãà òàëàáãîð êºï
ÿ îõîòíî ïîìîãó òåáå ìåí ñåíãà áàæîíó äèë ¸ðäàì
¿èëàìàí
îõðàíà ïîðÿäêà òàðòèáíè ñà¿ëàø
âîîðóæ¸ííàÿ îõðàíà ¿óðîëëè ñî¿÷èëàð
îøèáèòüñÿ â âû÷èñëåíèÿõ ³èñîáäà ÿíãëèøìî¿
èñïðàâèòü ñâîþ îøèáêó ºç õàòîñèíè òóçàòìî¿
ïàäàòü ñ äåðåâà äàðàõòäàí éè¿èëìî¿
ñíåã ïàäàåò ¿îð ¸¢ìî¿äà
òåíü ïàäàåò íà çåìëþ åðãà ñîÿ òóøìî¿äà
âñå çàáîòû ïàäàþò íà ìåíÿ ³àììà òàøâèø ìåíèíã
óñòèìãà òóøàäè
óäàðåíèå ïàäàåò íà ïåðâûé óð¢ó áèðèí÷è áº¢èíãà
ñëîã òóøàäè
òåìïåðàòóðà áîëüíîãî ïàäàåò áåìîðíèíã ³àðîðàòè
ïàñàéìî¿äà
ðàçáèòü ïàëàòêó ÷îäèð ¿óðìî¿
èç-ïîä ïàëêè çºðëèê áèëàí
âûó÷èòü íà ïàìÿòü ¸äëàá îëìî¿
ëåæàòü áåç ïàìÿòè ³óøñèç ¸òìî¿
ïàðà ÷óëîê áèð æóôò ïàéïî¿
åõàòü íà ïàðå ¿ºø îòëè àðàâàäà áîðìî¿
îí òåáå íå ïàðà ó ñåíãà ìóíîñèá ýìàñ
ïðûãàòü ñ ïàðàøþòîì ïàðàøþòäàí ñàêðàìî¿
ïàðê êóëüòóðû è îòäûõà ìàäàíèÿò âà èñòèðî³àò áî¢è
õóäîæåñòâåííûå óçîðû áàäèèé íà¿øëàð
ïàñìóðíîå íàñòðîåíèå òàúáè õèðà
ïàñòè ñêîò ìîë áî¿ìî¿
ïàõàòü õëîïêîâîå ïîëå ïàõòà ìàéäîíèíè ³àéäàìî¿
ïåíèå ñîëîâüÿ áóëáóëíèíã ñàéðàøè
ïåðåâåðíóòü áî÷êó áî÷êàíè òºíòàðèá ¿ºéìî¿
ïåðåâåðíóòü ñòðàíèöó ñà³èôàíè î÷ìî¿
ïåðåâåñòè â òðåòèé êëàññ ó÷èí÷è ñèíôãà ºòêàçìî¿
ïåðåâåñòè ñòðåëêó ÷àñîâ ñîàò ìèëëàðèíè òº¢èðëàìî¿
ïåðåâÿçàòü ïàêåò ïàêåòíè ºðàá áî¢ëàìî¿
ïåðåâÿçàòü êîôòó êºéëàêíè ¿àéòà òº¿èìî¿
98
ìûòü ðóêè ïåðåä åäîé îâ¿àò îëäèäàí ¿ºëíè þâìî¿
ÿ ïåðåä âàìè âèíîâàò ìåí ñèçíèíã îëäèíãèçäà
àéáäîðìàí
ïåðåäàòü ãðèïï ãðèïï þ¿òèðìî¿
ïåðååõàòü ÷åðåç ðåêó äàð¸äàí ºòìî¿
ïåðååõàòü â äåðåâíþ ¿èøëî¿¿à êº÷èá áîðìî¿
ïåðåéòè äîðîãó éºëíèíã íàðèãè òîìîíèãà
ºòìî¿
ïåðåéòè ê íîâîé òåìå ÿíãè ìàâçóãà ºòìî¿
ðàçãîâîð ïåðåø¸ë â ñïîð ãàï òîðòèøóâãà àéëàíäè
ïåðåíåñòè ãîðå ¢àì ÷åêìî¿
ïåðåîäåòüñÿ â íîâîå ïëàòüå ÿíãè êºéëàê êèéìî¿
ìû ñ íèì ïåðåïèñûâàåìñÿ áèç ó áèëàí õàò ¸çèøèá
òóðàìèç
ïåðåñêàçàòü ñîäåðæàíèå ³èêîÿíèíã ìàçìóíèíè
ðàññêàçà ãàïèðèá áåðìî¿
äîæäü ïåðåñòàë ¸ì¢èð òºõòàäè
ïåðåñòàíü áàëîâàòüñÿ øºõëèê ¿èëìà
ïåðåõîä âîéñê â íàñòóïëåíèå ¿ºøèíëàðíèíã ³óæóìãà
ºòèøè
÷¸ðíûé ïåðåö ìóð÷
êðàñíûé ïåðåö ãàðìäîðè
î÷èñòèòü êóðèöó îò ïåðüåâ òîâó¿íèíã ïàòèíè þëìî¿
ïåñ÷àíûé áåðåã ¿óìëî¿ ¿èð¢î¿
êíèãà âûøëà èç ïå÷àòè êèòîá áîñìàäàí ÷è¿äè
ïå÷ü õëåá íîí ïèøèðìî¿
ïèëèòü äðîâà ºòèí àððàëàìî¿
ïèñüìåííûå ïðèíàäëåæíîñòè ¸çóâ àñáîáëàðè
ïèòàòüñÿ ôðóêòàìè ìåâà áèëàí îçè¿ëàíìî¿
ë¸ãêàÿ ïèùà åíãèë îâ¿àò
ïëàìÿ êîñòðà ãóëõàí àëàíãàñè
ïëàòèòü çà ïðîåçä éºë ³à¿èíè òºëàìî¿
âçÿòü â ïëåí àñðãà îëìî¿
ïëîä ìíîãîëåòíåãî òðóäà êºï éèëëèê ìå³íàò ñàìàðàñè
ïëîäîðîäíàÿ ïî÷âà ñåð³îñèë åð
ëåñòíè÷íàÿ ïëîùàäêà çèíàïîÿ ñóïà÷àñè
ïëûòü ïî ðåêå äàð¸äà ñóçìî¿
99
ïåðâåíñòâî ïî ôóòáîëó ôóòáîë áºéè÷à áèðèí÷èëèê
îí íå ïðèø¸ë â øêîëó ïî ó êàñàëëèãè òóôàéëè ìàê-
áîëåçíè òàáãà êåëìàäè
ñ èþíÿ ïî ñåíòÿáðü èþíäàí ñåíòÿáðãà÷à
îäåðæàòü ïîáåäó ¢àëàáà ¿îçîíìî¿
ëåòîì ìû ïîáûâàëè â Êðûìó áèç ¸çäà ¯ðèìäà áºëäèê
ïðèìåðíîå ïîâåäåíèå íàìóíàëè ³óë¿
ïîâåðíóòü êðàí æóìðàêíè áóðàìî¿
ïîâåðíóòüñÿ ê îêíó äåðàçàãà ºãèðèëìî¿
ïîâåñèòü ïàëüòî íà âåøàëêó ïàëüòîíè èëãàêêà îñèá
¿ºéìî¿
îí, ïî-âèäèìîìó, ïðàâ ó ³à¿ øåêèëëè
íà ïîâîðîòå äîðîãè éºë ¿àéðèëèøèäà
ïîâîðîò äåëà èøíèíã ºçãàðèøè
ïîä óòðî ýðòàëàáãà ÿ¿èí
ïîãîäà ïîðòèòñÿ ³àâî áóçèëìî¿äà
ïîä íàáëþäåíèåì âðà÷à øèôîêîð íàçîðàòè îñòèäà
ïîäàòü ïàëüòî ïàëüòîíè îëèá áåðìî¿
ïîäàòü çàÿâëåíèå àðèçà áåðìî¿
ïîäàòü ïðèìåð ºðíàê êºðñàòìî¿
ïîäâåðãíóòüñÿ êðèòèêå òàí¿èäãà ó÷ðàìî¿
ïîääåðæàòü äðóãà ñîâåòîì ºðòî¢èãà ìàñëà³àò áèëàí
¸ðäàì áåðìî¿
ïîääåðæàòü ðàçãîâîð ãàïíè äàâîì ýòòèðìî¿
ïîäíÿòü ðóêó ¿ºë êºòàðìî¿
ïîäíÿòü õîçÿéñòâî õºæàëèêíè þêñàëòèðìî¿
ïîäíÿòü öåëèíó ¿ºðè¿ î÷ìî¿
ïîäíÿòüñÿ íà ãîðó òî¿¿à ÷è¿ìî¿
çàíàâåñ ïîäíÿëñÿ ïàðäà êºòàðèëäè
îí ïîäíÿëñÿ óõîäèòü ó êåòìî¿÷è áºëèá ºðíèäàí
òóðäè
âîäà â ðåêå ïîäíÿëàñü äàð¸äà ñóâ êºòàðèëäè
â êëàññå ïîäíÿëñÿ øóì ñèíôäà øîâ¿èí êºòàðèëäè
ïîäîáíûé ñëó÷àé ºõøàø ³îë
îí ïîñòóïèë ïîäîáíûì ó ³àì øóíäàé ¿èëäè
îáðàçîì
ïîäîáíûå òðåóãîëüíèêè ºõøàø ó÷áóð÷àêëàð
100
íè÷åãî ïîäîáíîãî áåêîð ãàï
è òîìó ïîäîáíîå âà øó êàáèëàð
ïîäîáðàòü âîëîñû ñî÷íè éè¢èøòèðìî¿
ïîäîáðàòü íóæíûå êíèãè êåðàêëè êèòîáëàðíè òàíëàá
îëìî¿
ïîäîæäàòü äðóãà äºñòèíè êóòìî¿
îí ïîäîø¸ë ê îêíó ó äåðàçà ÿ¿èíèãà êåëäè
ýòè ñàïîãè ìíå ïîäîéäóò áó ýòèê ìåíãà ëîéè¿ êåëàäè
ïîäïèñàòü çàÿâëåíèå àðèçàãà ¿ºë ¿ºéìî¿
ïîñòàâèòü ñâîþ ïîäïèñü ºç èìçîñèíè ¿ºéìî¿
ïîä÷åðêíóòü çàãëàâèå ñàðëàâ³à òàãèãà ÷èçìî¿
ïàðàäíûé ïîäúåçä êº÷à ýøèê
ïîäú¸ìíûé êðàí êºòàðãè÷ êðàí
àâòîáóñ ïîäúåõàë ê øêîëå àâòîáóñ ìàêòàá îëäèãà
êåëèá òºõòàäè
ïîåñòü ïåðåä óõîäîì êåòèø îëäèäàí òàìàääè
¿èëìî¿
ïîæàëàòü î ïîòåðÿííîì ºòãàí âà¿òãà à÷èíìî¿
âðåìåíè
ïîæàëîâàòüñÿ íà ãîëîâ- áîø î¢ðè¢èäàí íîëèìî¿
íóþ áîëü
òóøèòü ïîæàð ºò º÷èðìî¿
ïîæàòü äðóã-äðóãó ðóêó áèð-áèðè áèëàí ¿ºë ñè¿èá
êºðèøìî¿
ïîæåëàòü ñ÷àñòëèâîãî ïóòè î¿ éºë òèëàá ¿îëìî¿
ëèñòüÿ ïîæåëòåëè áàðãëàð ñàð¢àéèá ¿îëèáäè
èäòè ïîçàäè âñåõ ³àììàäàí îð¿àäà þðèø
îí ñèäåë äàëåêî ïîçàäè ó àí÷à îð¿àäà ºòèðäè
ïîçäíèé óðîæàé êå÷êè ³îñèë
ïîçäíî ëå÷ü êå÷ ¸òìî¿
îí ïðèø¸ë ïîçæå ìåíÿ ó ìåíäàí êåéèíðî¿ êåëäè
ïîéìàòü ìÿ÷ êîïòîêíè óøëàá îëìî¿
ïîéìàòü ÷åé-ëèáî âçãëÿä ¿àðàøèäàí ïàé¿àìî¿
ïîéìàòü íà ñëîâå ãàïèäàí òóòìî¿
äàëüøå äîðîãà ïîøëà ëåñîì ñºíãðà éºë ºðìîí è÷èäàí
êåòäè
ïîêà íè÷åãî íå èçâåñòíî ³àëè ³å÷ íàðñà ìàúëóì ýìàñ
101
âäàëè ïîêàçàëñÿ ëåñ óçî¿äà ºðìîí êºðèíäè
ïîêðàñèòü ïàðòó ïàðòàíè áºÿìî¿
êðàñíåòü îò ñòûäà óÿëãàíèäàí ¿èçàðìî¿
ïîêðûòü ðåá¸íêà îäåÿëîì áîëà óñòèãà êºðïà ¸ïìî¿
ïîêðûòü ñòîë ëàêîì ñòîëíè ëàê áèëàí áºÿìî¿
ïîëå äåÿòåëüíîñòè ôàîëèÿò ñî³àñè
ïîë¸ò ìûñëè ôèêð-õà¸ë ïàðâîçè
ïîëèâàòü õëîï÷àòíèê ïàõòàíè ñó¢îðìî¿
ïîëèòè÷åñêèé äåÿòåëü ñè¸ñèé àðáîá
ïîëèòü îãîðîä ïîëèçíè ñó¢îðìî¿
ïîëèë äîæäü ¸ì¢èð ¿ºéäè
ïîëíîå âåäðî ìîëîêà òºëà ñóò ñîëèíãàí ÷åëàê
âçãëÿä, ïîëíûé ðàäîñòè øîäëèêêà òºëà íèãî³
ðàáîòà â ïîëíîì ðàçãàðå èø àâæèãà ÷è¿¿àí
ïîëîæèòåëüíûé îòâåò èæîáèé æàâîá
ïîëîæèòåëüíàÿ âåëè÷èíà ìóñáàò ìè¿äîð
ïîëîæèòü â áîëüíèöó êàñàëõîíàãà ¸ò¿èçìî¿
ïîëîñà æåëåçà òóíóêà òàñìàñè
íå÷¸ðíîçåìíàÿ ïîëîñà ¿îðà áºëìàãàí òóïðî¿
ìèíòà¿àñè
ïîëîñà æèçíè ³à¸ò ïàëëàñè
áåíçèí ïîëó÷àåòñÿ èç íåôòè áåíçèí íåôòäàí îëèíàäè
ïîëó÷èòü îáðàçîâàíèå ìàúëóìîò îëìî¿
ïîëó÷èòü âûãîâîð ³àéôñàí îëìî¿
ïðèíåñòè ïîëüçó ôîéäà êåëòèðìî¿
ïîëîæèòåëüíûé ïîëþñ ìóñáàò ¿óòá
æèëîå ïîìåùåíèå ÿøàø æîéè
ïîìíèòü î ñâî¸ì îáåùàíèè ºç âàúäàñèíè óíóòìàñëèê
ïîìî÷ü îòñòàþùèì ó÷åíèêàì ¿îëî¿ º¿óâ÷èëàðãà ¸ðäàì
áåðìî¿
ëåêàðñòâî ïîìîãëî äîðè íàô ¿èëäè
îêàçàòü ïîìîùü ¸ðäàì êºðñàòìî¿
ïîíÿòèå î ïðåäëîæåíèè ãàï òº¢ðèñèäà òóøóí÷à
ÿ ñðàçó äîãàäàëñÿ ìåí äàððîâ àíãëàäèì
åãî îáèäà âïîëíå ïîíÿòíà óíèíã õàôà áºëèøè ºðèíëè
ÿ íå ïîíÿë âàøó ìûñëü ìåí ôèêðèíãèçíè àíãëà-
ìàäèì
102
ñòðåëîê ïîïàë â ìèøåíü ìåðãàí íèøîíãà óðäè
ïîïàñòü â ãðÿçü ëîéãà áîòèá êåòìî¿
äîìîé ìû ïîïàëè âå÷åðîì óéãà êå÷ ¿àéòäèê
åìó ïîïàëî îò ðîäèòåëåé ó îòà-îíàñèäàí êîéèø
ýøèòäè
ïðîáîâàòü ñâîè ñèëû ºç êó÷èíè ñèíàá êºðìî¿
ïîïûòàòüñÿ íàïèñàòü áà¸í ¸çèøãà óðèíìî¿
èçëîæåíèå
ïîðàæåíèå âðàãà äóøìàííè ÿêñîí ¿èëèø
ïðîòèâíèê ïîòåðïåë äóøìàí ìà¢ëóáèÿòãà ó÷ðàäè
ïîðàæåíèå
ïîðàæåíèå ãëàçíîãî íåðâà êºç íåðâèíèíã çàðàðëàíèøè
ïîðàçèòü âðàãà äóøìàííè åíãìî¿
ó áîëüíîãî ïîðàæåíà ïå÷åíü êàñàëíèíã æèãàðè ëàò åäè
ïåðåñòóïèòü ïîðîã îñòîíàäàí ºòìî¿
ïîðîãè Ñûðäàðüè Ñèðäàð¸íèíã îñòîíàëàðè
ïîðòèòü çðåíèå êºçíè èøäàí ÷è¿àðìî¿
ïîðòèòü îòíîøåíèÿ ìóíîñàáàòíè áóçìî¿
ñûí – âûëèòûé ïîðòðåò îòöà º¢ëè îòàñèíèíã ºçãèíàñè
íàâåñòè ïîðÿäîê òàðòèá ºðíàòìî¿
ðàññêàçàòü ïî ïîðÿäêó òàðòèá áèëàí àéòèá áåðìî¿
ïîðÿäîê äíÿ êóí òàðòèáè
ïðèçâàòü ê ïîðÿäêó òàðòèáãà ÷à¿èðìî¿
ïîñàäèòü áîëüíîãî íà äèåòó êàñàëíè ïàð³åçãà ºòêàçìî¿
ïîñàäèòü êëÿêñó ñè¸³ òîìèçìî¿
ïîñâÿòèòü ñåáÿ íàóêå ºçèíè èëì-ôàíãà áà¢èø-
ëàìî¿
ïîñåòèòü ìóçåé ìóçåéíè áîðèá êºðìî¿
ïîñåÿòü ïøåíèöó áó¢äîé ýêìî¿
ïîñëåäíèå äîñòèæåíèÿ íàóêè ôàííèíã ýíã ÿíãè þòó¿ëàðè
ïîñìîòðþ, åñëè óñïåþ êºðàìàí, óëãóðñàì
îí ëþáèò ïîñïîðèòü ó òîðòèøèøíè ÿõøè êºðàäè
ïîñòîÿííûé äðóã äîèìèé äºñò
îí ïîñòóïèë ïðàâèëüíî ó òº¢ðè èø ¿èëäè
êàê ñ íèì ïîñòóïèòü óíãà ¿àíäàé ìóîìàëà ¿èëèø
êåðàê
103
íå÷åñòíûé ïîñòóïîê íî³à¿ èø
ïîòåðïåòü íåóäà÷ó ìóâàôôà¿èÿòñèçëèêêà
ó÷ðàìî¿
ïîòåðÿòü ñëóõ êàð áºëèá ¿îëìî¿
âîò ïîòîìó ÿ è ïðèø¸ë ìàíà øóíèíã ó÷óí êåëäèì
ïîòóøèòü ëàìïó ÷èðî¿íè º÷èðìî¿
ïîòóøèòü ìÿñî ãºøòíè äèìëàá ïèøèðìî¿
îáðàáîòêà ïî÷âû åðãà èøëîâ áåðèø
áûòü â ïî÷¸òå èççàò-³óðìàòäà áºëìî¿
ïî÷¸òíàÿ îáÿçàííîñòü øàðàôëè áóð÷
ïî÷êè íà äåðåâüÿõ äàðàõòëàðäàãè êóðòàêëàð
âîñïàëåíèå ïî÷åê áóéðàê ÿëëè¢ëàíèøè
ïîýòè÷åñêîå ïðîèçâåäåíèå øåúðèé àñàð
ïîýòè÷åñêèé çàìûñåë øîèðîíà ôèêð
ïîÿâèëèñü íîâûå çàòðóäíåíèÿ ÿíãè ¿èéèí÷èëèêëàð þçàãà
êåëäè
ñòîÿòü ïî ïîÿñ â âîäå áåëãà÷à ñóâäà òóðìî¿
õîëîäíûé ïîÿñ ñîâó¿ ìèíòà¿à
èçáèðàòåëüíîå ïðàâî ñàéëîâ ³ó¿ó¿è
ïðàâî íà îáðàçîâàíèå áèëèì îëèø ³ó¿ó¿è
ïðåâîñõîäíàÿ ïîãîäà æóäà ÿõøè ³àâî
ïðåâðàòèòü ë¸ä â âîäó ìóçíè ñóâãà àéëàíòèðìî¿
â ïðåäåëàõ îáëàñòè âèëîÿò äîèðàñèäà
â ïðåäåëàõ óêàçàííîãî ñðîêà êºðñàòèëãàí ìóääàò è÷èäà
âñåìó åñòü ïðåäåë ³àð íàðñàíèíã ÷åãàðàñè áîð
ïðåäåë æåëàíèé èñòàêëàð ÷º¿¿èñè
ïîä ïðåäëîãîì áîëåçíè êàñàëëèêíè áà³îíà ¿èëèá
âíåñòè ïðåäëîæåíèå òàêëèô êèðãèçìî¿
ïðåäëîæèòü çàäà÷ó ìàñàëà áåðìî¿
ðàáîòàòü â ïðåäïðèÿòèè êîðõîíàäà èøëàìî¿
ñìåëîå ïðåäïðèÿòèå äàäèë òàøàááóñ
ïðåäñòàâèòü äîêóìåíòû ³óææàòëàðíè êºðñàòìî¿
ÿ íå ìîãó ñåáå ýòîãî ìåí áóíè òàñàââóð ¿èëà
ïðåäñòàâèòü îëìàéìàí
ïðåäñòàâëåíèå ê íàãðàäå ìóêîôîòãà ëîéè¿ òîïèëèøè
â ìî¸ì ïðåäñòàâëåíèè ìåíèíã òàñàââóðèìäà
ïðåäóïðåäèòü ïîæàð ¸í¢èííèíã îëäèíè îëìî¿
104
ïðåäûäóùèé óðîê ºòãàí äàðñ
ïðåæäå ïîäóìàé – ïîòîì îëäèí ºéëà, êåéèí ñºéëà
ãîâîðè
îí ïðèø¸ë ïðåæäå âñåõ ó ³àììàäàí îëäèí êåëäè
ïðåñëåäîâàòü íåïðèÿòåëÿ äóøìàí êåòèäàí ¿óâìî¿
ïðèáàâèòü ñîëè â ñóï øºðâàãà òóç ñîëìî¿
ïðèáàâèòü øàãó ¿àäàìíè èëäàìëàòìî¿
ïðèáàâèòü îò ñåáÿ ºçèäàí ¿ºøèá ãàïèðìî¿
ïîåçä ïðèáûë ïîåçä êåëäè
âîäà â ðåêå ïðèáûëà äàð¸äà ñóâ êºïàéäè
ñäåëàòü ïðèâàë äàì îëèøãà òºõòàìî¿
ïðèâåñòè â ÷óâñòâî ³óøèãà êåëòèðìî¿
ïðèâåñòè ïðèìåð ìèñîë êåëòèðìî¿
ïðèâÿçàòü ñîáàêó èòíè áî¢ëàá ¿ºéìî¿
ÿâèòüñÿ íà ïðè¸ì ê âðà÷ó øèôîêîð ¿àáóëèãà áîðìî¿
ïðè¸ì çàÿâëåíèé àðèçàëàð ¿àáóë ¿èëèø
ò¸ïëûé ïðè¸ì ñàìèìèé ¿àáóë ¿èëèø
ïðèçâàòü ê ïîðÿäêó òàðòèáãà ÷à¿èðìî¿
áîëüíîé íèêîãî íå ïðèçíàë áåìîð ³å÷ êèìíè òàíèìàäè
ïðèçíàòü ñâîþ îøèáêó ºç õàòîñèíè áºéíèãà îëìî¿
ïðèçíàòü íåîáõîäèìûì çàðóð äåá òîïìî¿
ïðèçûâ íà âîåííóþ ñëóæáó ³àðáèé õèçìàòãà ÷à¿èðèø
ïðèéòè â âîñòîðã õóðñàíä áºëìî¿
ïðèéòè â íåãîäíîñòü ÿðî¿ñèç áºëèá ¿îëìî¿
ïðèéòè ê ìûñëè ôèêðãà êåëìî¿
ïîÿñíèòü ìûñëü ïðèìåðàìè ôèêðíè ìèñîë áèëàí òóøóí-
òèðìî¿
ïîêàçàòü ïðèìåð ºðíàê êºðñàòìî¿
âåñòè ñåáÿ ïðèìåðíî ºçèíè íàìóíàëè òóòèø
ïðèìåðíîå ïîâåäåíèå íàìóíàëè ³óë¿
ïðèìåðíûå öèôðû òàõìèíèé ðà¿àìëàð
äåðæàòüñÿ òâ¸ðäûõ ïðèíöèïîâ ºç ôèêðèäà ¿àòòè¿ òóðìî¿
ïðèíÿòü ëåêàðñòâî äîðè è÷ìî¿
ïðèíÿòü â øóòêó ³àçèëãà îëìî¿
ïðèîáðåñòè îïûò òàæðèáà îðòòèðìî¿
ïðèîáðåñòè çíàíèÿ áèëèìãà ýãà áºëìî¿
ïðèðîäíûå áîãàòñòâà òàáèèé áîéëèêëàð
105
ïðèñÿäüòå íà ìèíóòêó áèðïàñ ºòèðèá òóðèíã
ïðèñóòñòâîâàòü íà ñîáðàíèè ìàæëèñäà ¿àòíàøìî¿
óâàæèòåëüíàÿ ïðè÷èíà óçðëè ñàáàá
ïðèøèòü ïóãîâèöó òóãìàíè ¿àäàìî¿
÷èòàòü ïðî ñåáÿ è÷èäà º¿èìî¿
äðîæü ïðîáåæàëà ïî òåëó àçîéè-áàäàíè òèòðàìî¿
ïðîáåæàòü ãëàçàìè îáúÿâ- ýúëîíãà êºç þãóðòèðìî¿
ëåíèå
ïðîáîâàòü ñâîè ñèëû ºç êó÷èíè ñèíàá êºðìî¿
ïðîáîâàòü âûÿñíèòü àíè¿ëàøãà óðèíèá êºðìî¿
ïðîáðàòüñÿ ñêâîçü òîëïó îëîìîí îðàñèäàí ¸ðèá
ºòìî¿
ïðîâàëèòüñÿ â ÿìó ÷ó¿óðãà òóøèá êåòìî¿
êóäà òû ïðîâàëèëñÿ? ¿à¸¿¿à éº¿îëèá êåòäèíã?
ïðîâàëèòüñÿ íà ýêçàìåíå èìòè³îíäà éè¿èëìî¿
ïðîâåñòè êðàò÷àéøèì ïóò¸ì ýíã ÿ¿èí éºëäàí îëèá áîðìî¿
ïðîâåñòè ÷åðòó ÷èçè¿ òîðòìî¿
ïðîâåñòè ðóêîé ïî âîëîñàì ñî÷íè ñèëàìî¿
ïðîâåñòè èäåþ â æèçíü ¢îÿíè àìàëãà îøèðìî¿
âåñåëî ïðîâåñòè ïðàçäíèê áàéðàìíè øîäëèê áèëàí
ºòêàçìî¿
òåëåôîííûé ïðîâîä òåëåôîí ñèìè
ïðîâîäíèê ýëåêòðè÷åñòâà ýëåêòð ºòêàçãè÷
ïðîãëîòèòü òàáëåòêó äîðèíè þòèá þáîðìî¿
ïðîãëîòèòü îáèäó àëàìè è÷èäà ¿îëìî¿
ïðîäàòü ñâîåãî äðóãà ºç ºðòî¢èãà õè¸íàò ¿èëìî¿
ñîáðàíèå ïðîäîëæàëîñü ìàæëèñ óçî¿¿à ÷ºçèëìàäè
íåäîëãî
ïðîäóêòû æèâîòíîâîäñòâà ÷îðâà÷èëèê ìà³ñóëîòëàðè
ïðîäóêòû ïèòàíèÿ îçè¿-îâ¿àò ìà³ñóëîòëàðè
ïðîåõàòü ïëîùàäü ìàéäîíäàí ºòìî¿
ïðîåõàòü îñòàíîâêó áåêàòäàí ºòèá êåòìî¿
îí ïðîåõàë âåñü Óçáåêèñòàí ó áóòóí ªçáåêèñòîííè
àéëàíèá ÷è¿äè
ïðîæèòü â äåðåâíå ìåñÿö ¿èøëî¿äà áèð îé òóðìî¿
ïðîçðà÷íûé íàì¸ê î÷è¿-îéäèí êèíîÿ
ïðîèçâåñòè îïûò òàæðèáà ºòêàçìî¿
106
ïðîèçâåñòè âïå÷àòëåíèå òààññóðîò òó¢äèðìî¿
ïðàâèëüíî ïðîèçíåñòè ñëîâî ñºçíè òº¢ðè òàëàôôóç
¿èëìî¿
ïðîèçíåñòè ðå÷ü íóò¿ ñºçëàìî¿
îí ïðîèñõîäèò èç ðàáî÷åé ó èø÷è îèëàñèãà ìàíñóá
ñåìüè
ïðîèñõîæäåíèå æèçíè åðäà ³à¸òíèíã ïàéäî áºëèøè
íà çåìëå
ïðîéòè ÷åðåç ëåñ ºðìîíäàí ºòìî¿
ãîëîâíàÿ áîëü ïðîøëà áîø î¢ðè¢è áîñèëäè
ïðàçäíèê ïðîø¸ë âåñåëî áàéðàì ¿óâíî¿ëèê áèëàí
ºòäè
ïëàù íå ïðîìîêàåò ïëàøäàí íàì ºòìàéäè
ïðîïàñòü áåçâåñòè äàðàêñèç éº¿ áºëèá êåòìî¿
ó ìåíÿ ïðîïàëî æåëàíèå áîðèøãà õî³èøèì éº¿îëäè
öâåòû ïðîïàëè îò ìîðîçà ãóëëàð ñîâó¿äàí íîáóä áºëäè
ïðîïóñòèòü óäîáíûé ñëó÷àé ¿óëàé ïàéòíè ¿ºëäàí áåðìî¿
ïðîñèòü çà òîâàðèùà ºðòî¢è ó÷óí èëòèìîñ ¿èëìî¿
ïðîñòîðíàÿ êîìíàòà êåíã õîíà
ïðîñòðàíñòâî è âðåìÿ ìàêîí âà çàìîí
ïîñòóïàòü ïðîòèâ ñîâåñòè âèæäîíèãà ¿àðøè èø ¿èëìî¿
ïðî÷íûå çíàíèÿ ïóõòà áèëèì
ïðîòèâîïîëîæíîå ìíåíèå çèä ôèêð
ïðîòÿíóòü ðóêó ¿ºë óçàòìî¿
ïðîòÿíóòü òåëåôîííóþ ëèíèþ òåëåôîí ñèìèíè òîðòìî¿
ïðîòÿíóòü âðåìÿ âà¿òíè ÷ºçìî¿
ïðî÷íàÿ òêàíü ìóñòà³êàì òîëà
îòíåñòèñü ê òîâàðèùó ºðòî¢èãà ñîâó¿ ìóîìàëàäà
ïðîõëàäíî áºëìî¿
ïðîöåññ ðàçâèòèÿ ðèâîæëàíèø æàðà¸íè
ïðîÿâèòü õðàáðîñòü ìàðäëèê êºðñàòìî¿
ïðîÿâèòü ñíèìîê ôîòîðàñìíè ÷è¿àðìî¿
ïðèñòóïèòü ïðÿìî ê äåëó áåâîñèòà èøãà êèðèøìî¿
áóäåì ãîâîðèòü ïðÿìî î÷è¿ ãàïëàøàìèç
ñîãëàøåíèå èç äåñÿòè ïóíêòîâ ºí ìîääàäàí èáîðàò áèòèì
ïóñòèòü ïòèöó íà âîëþ ¿óøíè îçîäëèêêà ¿ºéèá
þáîðìî¿
107
ïóñòèòü êîðíè èëäèç ¸éìî¿
ïóñòèòü ÷àñû ñîàòíè þðãèçèá þáîðìî¿
ïðîëîæèòü ïóòü éºë î÷èá áåðìî¿
îòïðàâèòüñÿ â ïóòü éºëãà ÷è¿ìî¿
äûõàòåëüíûå ïóòè íàôàñ éºëëàðè
æèçíåííûé ïóòü ³à¸ò éºëè
óìñòâåííàÿ ðàáîòà à¿ëèé ìå³íàò
ïîëåâûå ðàáîòû äàëà èøëàðè
ðàâíîäóøíî ïîñìîòðåòü áåïàðâî ¿àðàìî¿
äîñêè ðàâíîé òîëùèíû áèð õèë éº¢îíëèêäàãè
òàõòàëàð
áóðåé ðàçáèëî êîðàáëü áºðîí êåìàíè ïàð÷àëàäè
ðàçáèòü ïàëàòêó ÷îäèð ¿óðìî¿
ðàçâåðíóòü ãàçåòó ãàçåòàíè î÷ìî¿
ðàçâåðíóòü áîëüøóþ ðàáîòó êàòòà èø áîøëàá þáîðìî¿
ðàçâåðíóòü ìàøèíó ìàøèíàíè áóðìî¿
ðàçâåñòè êðîëèêîâ ¿ó¸í áî¿èá êºïàéòèðìî¿
ðàçâåñòè ïîðîøîê êóêóííè ýðèòìî¿
ðàçâåñòè îãîíü ºò ¸¿ìî¿
ðàçâèòèå íàâûêîâ ìàëàêàíè îøèðèø
óìñòâåííîå ðàçâèòèå ðåá¸íêà áîëàíèíã à¿ëèé æè³àòäàí
åòèëèøè
ðàçâèòü âåð¸âêó àð¿îííèíã òîáèíè
áºøàòìî¿
ðàçâèòü ìóñêóëàòóðó ìóøàêëàðíè ÷èíè¿òèðìî¿
ðàçâèòü ïàìÿòü õîòèðàíè ìóñòà³êàìëàìî¿
ðàçâèòü ìûñëü òîâàðèùà ºðòî¢èíèíã ôèêðèíè
òºëäèðìî¿
ðàçâèòü ïðîìûøëåííîñòü ñàíîàòíè ðèâîæëàíòèðèø
ðàçâÿçàòü óçåë òóãóííè å÷ìî¿
ðàçãðîì âðàãà äóøìàííè òîð-ìîð ¿èëèø
ðàçäàòü ïîäàðêè ñîâ¢à-ñàëîì óëàøìî¿
ðàçäàëñÿ çâîíîê ¿ºí¢èðî¿ îâîçè ýøèòèëäè
ðàçäåëèòü òûñÿ÷ó íà äâàäöàòü ìèíãíè éèãèðìàãà áºëìî¿
ðàçìåíÿòü ïÿòü äîëëàðîâ áåø äîëëàðíè àëìàøòèðìî¿
ðàçîáðàòü ÷àñû ñîàòíè ¿èñìëàðãà àæðàòìî¿
ðàçîáðàòü íîâûå êíèãè ÿíãè êèòîáëàðíè òàëàøèá
108
îëèá êåòìî¿
ðàçîáðàòü âåùè íàðñàëàðíè òàðòèáãà
êåëòèðìî¿
òó÷è ðàçîøëèñü áóëóòëàð òàð¿àá êåòäè
ðàçîðâàòü áóìàãó ¿î¢îçíè éèðòèá òàøëàìî¿
ñîáàêà ðàçîðâàëà öåïü èò çàíæèðíè óçèá òàøëàäè
ðàçîðâàòü ñâÿçè àëî¿àíè óçìî¿
ðàçîðóæåíèå ïëåííûõ àñèðëàðíè ¿óðîëñèçëàí-
òèðèø
ðàéîí íàâîäíåíèÿ ñóâ áîñãàí æîé
ðàíåíûå áîéöû ÿðàäîð æàíã÷èëàð
ðàñêîëîòü äðîâà ºòèí ¸ðìî¿
ðàñêîëîòü ñàõàð ¿àíä óøàòìî¿
ðàñêîëîòü îðåõ ¸í¢î¿ ÷à¿ìî¿
ðàñêðûòü âîðîòà äàðâîçàíè î÷ìî¿
ðàñêðûòü çàãîâîð ôèòíàíè î÷èá òàøëàìî¿
ðàñïîëàãàòü ñðåäñòâàìè ìàáëà¢ãà ýãà áºëìî¿
óäîáíî ðàñïîëîæèòüñÿ ¿óëàé ºðíàøèá îëìî¿
çà ÷òî òû ðàññåðäèëñÿ íà ìåíäàí íåãà à÷÷è¢èíã ÷è¿äè?
ìåíÿ?
ïðàâèëüíî ðàññóæäàòü òº¢ðè ôèêð þðãèçìî¿
ñíåã ðàñòàÿë ¿îð ýðèá êåòäè
ðàñòèòåëüíîå ìàñëî ºñèìëèê ¸¢è
ÿáëîíè ðàñöâåëè îëìàëàð ãóëëàäè
ëèöî å¸ ðàñöâåëî óëûáêîé óíèíã þçèäà òàáàññóì æèë-
âàëàíäè
ðàñ÷åñàòü ðóêó ¿ºëíè ¿àøèá òèðíàìî¿
ðâàòü öâåòû ãóë óçìî¿
ðâàòü áóìàãó ¿î¢îçíè éèðòìî¿
ðâàòü îòíîøåíèÿ ìóíîñàáàòëàðíè óçìî¿
ðåçàòü êóðèöó òîâó¿íè ñºéìî¿
ðåçêèé âåòåð èç¢èðèí øàìîë
ðåçêèé çàïàõ à÷÷è¿ ³èä
ðåçêèé îòâåò ¿ºïîë æàâîá
ïðîèçíåñòè ðå÷ü íóò¿ ñºçëàìî¿
íå ìîæåò áûòü è ðå÷è ñºç ³àì áºëèøè ìóìêèí ýìàñ
ïðèíÿòü ðåøåíèå ¿àðîð ¿àáóë ¿èëìî¿
109
ïðèéòè ê ðåøåíèþ õóëîñàãà êåëìî¿
äåéñòâîâàòü ðåøèòåëüíî äàäèë ³àðàêàò ¿èëìî¿
ðåøèòåëüíî ïîòðåáîâàòü ¿àòúèé òàëàá ¿èëìî¿
ðåøèòåëüíûé ÷åëîâåê ¿àòúèÿòëè îäàì
çàÿâèòü ðåøèòåëüíûé êåñêèí íîðîçèëèê áèë-
ïðîòåñò äèðìî¿
ðåøèòåëüíûå ìåðû êåñêèí ÷îðàëàð
ðåøèòü èñõîä èãðû ºéèí î¿èáàòèíè ³àë ¿èëìî¿
äîðîãà øëà ðîâíî éºë òº¢ðè êåòãàí ýäè
ñåðäöå áèëîñü ðîâíî þðàê áèð òåêèñ óðèá òóðàð
ýäè
òðóáèòü â ðîã áóð¢ó ÷àëìî¿
ó ìåíÿ ðîäèëàñü ìûñëü ìåíäà áèð ôèêð ïàéäî áºëäè
çäåñü õîðîøî ðîäèòñÿ õëîïîê áó åðäà ïàõòà ÿõøè óíàäè
ðîçîâûé êóñò àòèð ãóë òóïè
ðîíÿòü èç ðóê ¿ºëäàí òóøèðìî¿
äåðåâüÿ ðîíÿþò ëèñòâó äàðàõòëàð áàðãèíè òºê-
ìî¿äà
îñòàíîâèòüñÿ â ðîñòå ºñìàé ¿îëìî¿
îõðàíÿòü ðóáåæè Ðîäèíû Âàòàí ÷åãàðàëàðèíè
¿ºðè¿ëàø
áîåâîé ðóáåæ æàíã ìàððàñè
ðóáèòü äåðåâüÿ äàðàõò êåñìî¿
ðóêà îá ðóêó à³èë áºëèá, åëêàìà-åëêà
ñèäåòü ñëîæà ðóêè áåêîð òóðìî¿
ðóêîé ïîäàòü æóäà ÿ¿èí
èç ðóê âîí ïëîõî æóäà ¸ìîí
ìàñòåð íà âñå ðóêè ³àð ñî³àíèíã óñòàñè
ðóêàâà Àìóäàðüè Àìóäàð¸íèíã òàðìî¢è
ïîæàðíûé ðóêàâ ºò º÷èðèø øëàíãè
ðÿäîâîé ðàáîòíèê îääèé õîäèì
ðÿäîâîé ïîñåâ ¿àòîðëàá ýêèø
ñ ñàìîãî óòðà ýðòàëàáäàí áåðè
îòâå÷àòü ñ ìåñòà ºðèíäàí òóðèá æàâîá
áåðìî¿
óðîæàé ñ ãåêòàðà ³àð ãåêòàðäàí îëèíàäèãàí
³îñèë
110
ïåðåâåñòè ñ ðóññêîãî ðóñ òèëèäàí òàðæèìà ¿èëìî¿
ñàæàòü öâåòû ãóë ºò¿àçìî¿
ñàæàòü â òþðüìó òóðìàãà ¿àìàìî¿
îí ñàì ñïðàâèëñÿ ñ ðàáîòîé èøíè óíèíã ºçè óääàëàäè
âèä ñáîêó ¸í òîìîíäàí êºðèíèø
ñáîðíèê ñòèõîâ øåúðèé òºïëàì
ñáîðû â äîðîãó ñàôàðãà òàé¸ðëàíèø
ñáðîñèòü ñíåã ñ êðûøè òîìäàí ¿îðíè êóðàá
òàøëàìî¿
ñáðîñèòü ñ ñåáÿ õàëàò õàëàòíè å÷èá òàøëàìî¿
ñâàðèòü ìÿñî ãºøò ïèøèðìî¿
ñâàðèòü ðåëüñû ðåëüåñëàðíè ïàéâàíäëàá
óëàìî¿
äîâåñòè äî ñâåäåíèÿ ¿àòíàøóâ÷èëàðíè õàáàðäîð
ó÷àùèõñÿ ¿èëìî¿
ñâåæèé ñëåä ÿíãè èç
ñî ñâåæèìè ñèëàìè ÿíãè ¢àéðàò áèëàí
ãëàçà åãî ñâåðêàþò ðàäîñòüþ íèãî³èäà áàõò ÷àðà¿ëàéäè
ñâåðíóòü îäåÿëî êºðïàíè éè¢èá ¿ºéìî¿
ñâåðíóòü â ïåðåóëîê êº÷àãà áóðèëèá êåòìî¿
âòîðàÿ ñòðîêà ñâåðõó þ¿îðèäàí èêêèí÷è ñàòð
çàæå÷ü ñâåò ÷èðî¿ ¸¿ìî¿
âûéòè íà ñâåò ¸ðó¿¿à ÷è¿ìî¿
â ñâåòå åð þçèäà
ïî âñåìó ñâåòó áóòóí æà³îíäà
âñåìó ñâåòó èçâåñòíî áóòóí îëàìãà ìàúëóì
ñâåòëîå áóäóùåå ïîðëî¿ êåëàæàê
ïîëó÷èòü ñâîáîäó îçîäëèêêà ÷è¿ìî¿
ñâîåîáðàçíûé ÷åëîâåê ¢àëàòè îäàì
îáëàäàòü êàêèì-ëèáî áèðîð õóñóñèÿòãà ýãà áºëìî¿
ñâîéñòâîì
ñâûøå äåñÿòè ÷åëîâåê ºíäàí îðòè¿ îäàì
ñâÿçàòü êíèãè êèòîáëàðíè áîéëàá ¿ºéìî¿
ñâÿçàòü âàðåæêè ¿ºë¿îï òº¿èìî¿
ñäàòü ýêçàìåíû â êîëëåäæ êîëëåæãà èìòè³îí òîï-
øèðìî¿
111
ñäàòü ãîðîä øà³àðíè òîïøèðìî¿
ñäàòü âåùè íà õðàíåíèå íàðñàëàðèíè ñà¿ëàø ó÷óí
òîïøèðìî¿
ñòîëÿð ñäåëàë ñòîë äóðàäãîð ñòîë ÿñàäè
âçÿòü íà ñåáÿ ºç çèììàñèãà îëìî¿
÷èòàòü ïðî ñåáÿ è÷èäà º¿èìî¿
ñåâåðíîå íàïðàâëåíèå øèìîëèé éºíàëèø
ñåé÷àñ æå èäè ³îçèðî¿ êåò
ñåé÷àñ áûë çäåñü ó ³îçèðãèíà øó åðäà ýäè
ñåðäå÷íûå ìûøöû þðàê ìóøàêëàðè
âñåì ñåðäöåì æîíó-äèëè áèëàí
ñåðåäèíà êðóãà àéëàíàíèíã ºðòàñè
îò ÷èñòîãî ñåðäöà ÷èí þðàêäàí
ñåðåáðÿíàÿ ñåäèíà êóìóøäåê îïïî¿ î¿àðãàí ñî÷
ñåðï è ìîëîò ºðî¿ âà áîë¢à
ñåðûé äåíü áóëóòëè êóí
ñåðü¸çíî âçÿòüñÿ çà äåëî èøãà æèääèé ¿àðàìî¿
ñåñòü çà ðàáîòó èøãà êèðèøìî¿
çàêèíóòü ñåòü òºð òàøëàìî¿
ñåÿòü ÿ÷ìåíü àðïà ñåïìî¿
ñåÿòü çíàíèÿ áèëèì ¸éìî¿
ñëàáàÿ âîëÿ êó÷ñèç èðîäà
ñåÿòü ìóêó óí ýëàìî¿
îí ñåë ñçàäè ìåíÿ ó ìåíèíã îð¿àìãà ºòèðäè
ñæàòü ÿ÷ìåíü àðïà ºðìî¿
ñèäåòü çà êíèãîé êèòîá º¿èá ºòèðìî¿
òîëêíóòü ñ ñèëîé êó÷ áèëàí èòàðìî¿
ïðèìåíèòü ñèëó çºðëèê ¿èëìî¿
ñèëà âîëè èðîäà êó÷è
ñèëà ïðèâû÷êè îäàòíèíã óñòóíëèãè
ñîëíöå ñèÿåò ¿ó¸ø íóð ñî÷ìî¿äà
ñêàêàòü íà îäíîé íîãå áèð î¸¿ëàá ñàêðàìî¿
ñêàêàòü âåðõîì îò ÷îïòèðìî¿
ñìîòðåòü ñêâîçü øåëü òèð¿èøäàí ¿àðàìî¿
çàêëþ÷èòü â ñêîáêè ¿àâñ è÷èãà îëìî¿
ðàçâèâàòü ñêîðîñòü òåçëèêíè îøèðìî¿
ñðåäíÿÿ ñêîðîñòü ºðòà÷à òåçëèê
112
â ñêîðîì âðåìåíè òåç âà¿òäà
ñêîñèòü òðàâó ºòíè ºðèá îëìî¿
ñëàäêèé ñîí øèðèí óé¿ó
êðóïíûé ðîãàòûé ñêîò ¿îðàìîë
àâòîáóñ ñêðûëñÿ èç ãëàç àâòîáóñ êºçäàí ¢îéèá áºëäè
ñëàáûå ìûøöû êó÷ñèç ìóøàê
äîñòèãíóòü ñëàâû øó³ðàòãà ýðèøìî¿
ñëàáàÿ äèñöèïëèíà áºø èíòèçîì
ïîëüçîâàòüñÿ õîðîøåé ñëàâîé ÿõøè íîì ÷è¿àðìî¿
ñëàäêèå ðå÷è øèðèí ãàïëàð
ñëåãêà óäàðèòü ñåêèíãèíà óðèá êºðìî¿
îí ñëåãêà óñìåõíóëñÿ ó ñåêèíãà êóëèá ¿ºéäè
çàÿ÷üè ñëåäû ¿ó¸í èçëàðè
ñëåäèòü çà ðåá¸íêîì áîëàãà ¿àðàá òóðìî¿
ñëåäîâàòü ïðàâèëàì ¿îèäàãà àìàë ¿èëìî¿
ðàññêàçàòü â íåñêîëüêèõ áèð íå÷à ñºç áèëàí àéòèá
ñëîâàõ áåðìî¿
ñäåðæàòü ñâî¸ ñëîâî ºç ñºçèíèíã óñòèäàí ÷è¿ìî¿
ñëîâî â ñëîâî ñºçìà-ñºç, àéíàí
ñëîæèòü òðè ÷èñëà ó÷ ñîíèíè ¿ºøìî¿
ñëîæèòü ïåñíþ ¿ºøè¿ òº¿èìî¿
ñëîæèòü ëèñò áóìàãè ïîïîëàì áèð âàðà¿ ¿î¢îçíè áóêëàìî¿
ñèäåòü ñëîæà ðóêè áåêîð ºòèðìî¿
ñëîæíîå ïðåäëîæåíèå ¿ºøìà ãàï
ñëîæíàÿ çàäà÷à ìóðàêêàá ìàñàëà
ñëîìàòü ñòàðûé äîì ýñêè óéíè áóçìî¿
â ñëóæåáíîå âðåìÿ èø âà¿òèäà
ñëóæåáíûå ñëîâà êºìàê÷è ñºçëàð
ñëóæèòü ïðèìåðîì ºðíàê áºëìî¿
îá îòöå äîëãî íå áûëî ñëóõà îòàñèäàí àí÷àäàí áåðè äàðàê
éº¿
íåñ÷àñòíûé ñëó÷àé áàõòñèç ³îäèñà
óäîáíûé ñëó÷àé ¿óëàé âàçèÿò
îíè ñëó÷àéíî âñòðåòèëèñü óëàð òàñîäèôàí ó÷ðàøèá
¿îëèøäè
ñëûøàòü ñòóê òà¿¿èëëàøíè ýøèòìî¿
ñìåëîñòü ìûñëè ôèêðíèíã äàäèëëèãè
113
âçÿòü íà ñåáÿ ñìåëîñòü æóðúàò ¿èëìî¿
ñìåëàÿ æåíùèíà æàñóð à¸ë
ñìåíà ÷àñîâîãî ¿îðîâóëíè àëìàøòèðèø
ãîòîâèòü ñåáå ñìåíó ºçèãà ºðèíáîñàð òàé¸ðëàìî¿
çàðàçèòåëüíûé ñìåõ çàâ¿ëè êóëãè
ñìåøíî ðàññêàçûâàòü êóëãèëè ¿èëèá àéòèá áåðìî¿
ìíå ñòàëî ñìåøíî êóëãèì êåëÿïòè
âåñòè ñåáÿ ñìèðíî òèí÷ ºòèðìî¿
èç-çà òó÷ âûãëÿíóëî ñîëíöå áóëóòëàð îðàñèäàí ¿ó¸ø
÷àðà¿ëàäè
áóêâàëüíûé ñìûñë ñëîâà ñºçíèíã òº¢ðè ìàúíîñè
ñìûñë æèçíè ³à¸òäàí ìà¿ñàä
ñíåæíûé ïîêðîâ ¿îð ¿àòëàìè
ñíÿòü êîâ¸ð ñî ñòåíû ãèëàìíè äåâîðäàí îëèá
¿ºéìî¿
ñíÿòü óðîæàé ³îñèëíè éè¢èá îëìî¿
ñíÿòü ñ ðàáîòû èøäàí îëèá òàøëàìî¿
ñíÿòü âîïðîñ ñ ïîâåñòêè äíÿ ìàñàëàíè êóí òàðòèáèäàí
÷è¿àðìî¿
ñíÿòü êîïèþ ñ äîêóìåíòà ³óææàòíèíã íóñõàñèíè
îëìî¿
ñîáëþäàòü òèøèíó èíòèçîìãà ðèîÿ ¿èëìî¿
ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé àñàðëàð òºïëàìè
ïî ñîáñòâåííîìó æåëàíèþ ºç õî³èøè áèëàí
ñîáñòâåííûé ñìûñë ñëîâà ñºçíèíã àñë ìàúíîñè
íåîæèäàííîå ñîáûòèå êóòèëìàãàí ³îäèñà
ñîâåðøèòü ïîäâèã ¿à³ðàìîíëèê êºðñàòìî¿
ñîâåñòü íå ïîçâîëÿåò âèæäîíè ¿àáóë ¿èëìàéäè
ñîãëàñèòüñÿ íà îïåðàöèþ îïåðàöèÿãà ðîçè áºëìî¿
ñîäåðæàíèå ñåìüè îèëàíè áî¿èø
ñîäåðæàíèå ðîìàíà ðîìàííèíã ìàçìóíè
ñîäåðæàíèå ñàõàðà âî ìåâàëàðäàãè ¿àíä ìè¿äîðè
ôðóêòàõ
ñîäåðæàíèå ñïëàâà ¿îòèøìàíèíã òàðêèáè
ñîäåðæàòü ñåìüþ îèëà áî¿ìî¿
êðîëèêîâ äåðæàò â êëåòêàõ ¿ó¸íëàð ¿àôàñäà ñà¿ëàíàäè
ñîäåðæàòü ïîìåùåíèå â óéíè îçîäà òóòìî¿
114
÷èñòîòå
ñîåäèíèòü ïðîâîäà ñèìíè áèð-áèðèãà óëàìî¿
÷óâñòâîâàòü ñîæàëåíèå àôñóñëàíìî¿
ñîçäàòü óñëîâèÿ äëÿ ðàáîòû èø ó÷óí øàðîèò ÿðàòìî¿
ñîçíàíèå ñâîåãî äîëãà ºç áóð÷èíè áèëèø
ñîçíàíèå ñâîåé îøèáêè ºç õàòîñèíè áºéíèãà îëèø
ïðèéòè â ñîçíàíèå ³óøèãà êåëìî¿
ñîçíàòåëüíàÿ çàäåðæêà àòàéèí êåéèíãà ÷ºçèø
ÿáëîêè ñîçðåëè îëìàëàð ïèøäè
ðåøåíèå ñîçðåëî å÷èìè òîïèëäè
ñîéòè ñ ëîøàäè îòäàí òóøìî¿
ñîéòè ñ ñàìîë¸òà ñàìîë¸òäàí òóøìî¿
ñíåã ñîø¸ë ñ ïîëåé äàëàäàãè ¿îð ýðèá êåòäè
ñîëèòü êàïóñòó êàðàì òóçëàìî¿
ñîëíå÷íûé óäàð ¿ó¸ø óðèøè
ðàçðåøèëèñü ñîìíåíèÿ øóá³àëàð áàðòàðàô áºëäè
ïî ïîñëåäíèì ñîîáùåíèÿì ñºíãè àõáîðîòëàð áºéè÷à
ñîîáùèòü ïîñëåäíèå èçâåñòèÿ ñºíãè õàáàðíè åòêàçìî¿
ñîîòâåòñòâîâàòü èñòèíå ³à¿è¿àòãà òº¢ðè êåëìî¿
îêàçàòü ñîïðîòèâëåíèå ¿àðøèëèê êºðñàòìî¿
ñîðâàòü öâåòîê ãóë óçìî¿
ñîñòàâ âîäû ñóâíèíã òàðêèáè
ñîðâàòü çëî íà äåòÿõ áîëàëàðäàí àëàìèíè îëìî¿
ñîðâàòü çàíÿòèÿ ìàø¢óëîòíè áóçìî¿
ñîåäèíèòü äâà ñòîëà èêêè ñòîëíè áèð ¿èëèá
¿ºéìî¿
ñîñòàâèòü ñëîâàðü ëó¢àò òóçìî¿
òðàâà ñîõíåò ºò ¿îâæèðàìî¿äà
ñîñòàâèòü ìíåíèå î êîì-ëèáî êèìäèð ³à¿èäà ôèêð ³îñèë
¿èëìî¿
ýòî íå ñîñòàâèò òðóäà áó ¿èéèí÷èëèê òó¢äèðìàéäè
ñîñòàâíàÿ ëåñòíèöà óëàìà íàðâîí
ñîñòàâíàÿ ÷àñòü âîçäóõà ³àâîíèíã òàðêèáèé ¿èñìè
áåëü¸ ñîõíåò êèð ¿óðèÿïòè
îáìîðî÷íîå ñîñòîÿíèå áå³óøëèê ³îëàòè
áûòü â ñîñòîÿíèè à³âîëäà ìîëìî¿
ñî÷íàÿ òðàâà øèðàäîð ºò
115
ñïàñòè óòîïàþùåãî ÷ºêà¸òãàí îäàìíè ¿óò¿àðìî¿
îí ñïàññÿ áåãñòâîì ó ¿î÷èá ¿óòóëäè
îí âñåãäà ñïåøèò ó äîèì øîøàäè
÷àñû ñïåøàò ñîàò òåç þðìî¿äà
ñïîñîá ïðîèçâîäñòâà èøëàá ÷è¿àðèø óñóëè
ñïîñîáíîñòü ãîâîðèòü ñºçëàø ¿îáèëèÿòè
ñïðàâà îò äîðîãè éºëíèíã ºíã òîìîíèäà
ñïðàâåäëèâîñòü óïð¸êîâ ºðèíëè òàúíàëàð
ñïðàâåäëèâîå òðåáîâàíèå ³à¿¿îíèé òàëàá
ñïðàâèòüñÿ â ñëîâàðå ëó¢àòãà ¿àðàá êºðìî¿
ñïðàâèòüñÿ î çäîðîâüå äðóãà äºñòèíèíã à³âîëèäàí õàáàð
îëìî¿
ñïðàâèòüñÿ ñ ðàáîòîé èøíè óääàëàìî¿
ñïðàâèòüñÿ ñ âðàãîì äóøìàííè åíãìî¿
èñêóññòâåííûé ñïóòíèê Çåìëè Åðíèíã ñóíúèé éºëäîøè
øèíà ñïóñòèëà øèíàíèíã äàìè ÷è¿èá êåòäè
ñïóñòèòüñÿ ñ êðûøè òîìäàí òóøìî¿
íî÷ü ñïóñòèëàñü íà çåìëþ êå÷ êèðäè
ñðàâíåíèå äâóõ âåëè÷èí èêêè ìè¿äîðíè òà¿¿îñëàá
êºðèø
óäà÷íîå ñðàâíåíèå ìîñ ¿è¸ñëàø
ñðàâíèòü äâå âåëè÷èíû èêêè ìè¿äîðíè òà¿¿îñëàá
êºðìî¿
îêðóæàþùàÿ ñðåäà àòðîô-ìó³èò
ñðåäñòâî çàùèòû ³èìîÿ âîñèòàñè
ñðåäñòâà ïðîèçâîäñòâà èøëàá ÷è¿àðèø âîñèòàëàðè
ñðåäñòâî îò ãîëîâíîé áîëè áîø î¢ðè¢è äîðèñè
íà êîðîòêèé ñðîê ¿èñ¿à ìóääàòãà
ïðèåõàòü ê ñðîêó êºðñàòèëãàí âà¿òäà åòèá
êåëìî¿
ñòàâèòü âåùè íà ìåñòî íàðñàëàðíè ºç æîéèãà
¿ºéìî¿
ñòàâèòü âîïðîñ íà îáñóæäåíèå ìàñàëàíè ìó³îêàìàãà
¿ºéìî¿
ñòàäî îâåö ¿ºéëàð ïîäàñè
ñòàâèòü â îáÿçàííîñòü âàçèôà ¿èëèá þêëàìî¿
íåðæàâåþùàÿ ñòàëü çàíãëàìàéäèãàí ïºëàò
116
ñòàëüíàÿ âîëÿ êó÷ëè èðîäà
äíè ñòàíîâÿòñÿ êîðî÷å êóíëàð ¿èñ¿àðèá áîðìî¿äà
ñòàðàòüñÿ èçî âñåõ ñèë êó÷è åòãàí÷à òèðèøìî¿
ñòàðèííàÿ ðóêîïèñü ¿àäèìãè ¿ºë¸çìà
íè ñòàòü, íè ñåñòü òóðèá ³àì, ºòèðèá ³àì
áºëìàéäè
ñòàòü íà êîâ¸ð ãèëàìãà ºòèá òóðìî¿
÷àñû ñòàëè ñîàò òºõòàäè
÷òî ñ íèì ñòàëî? óíãà íèìà áºëäè?
ñòåáåëü ëèñòà áàðã áàíäè
ñòåïåíü êóëüòóðíîñòè ìàäàíèÿò äàðàæàñè
ïîêàçàòåëü ñòåïåíè äàðàæà êºðñàòêè÷è
ñòåðåòü ïûëü ÷àíã àðòìî¿
ñòåðåòü áóêâó ðåçèíêîé ³àðôíè º÷èð¢è÷ áèëàí
º÷èðìî¿
ñòåðåòü íîãó î¸¿íè ¿àâàðòèðìî¿
íå ñòîèò áåñïîêîèòüñÿ õàâîòèðëàíèøíèíã ³îæàòè
éº¿
ýòîò ðîìàí ñòîèò ïðî÷åñòü áó ðîìàííè º¿èø êåðàê
ñòîëåòèå ñî äíÿ ðîæäåíèÿ òó¢èëãàí êóíèíèíã þç
éèëëèãè
ñòîëè÷íûé ãîðîä ïîéòàõò øà³àð
ðàáîòà ñòîèò èø áîð
ñêîëüêî ÿ âçÿë, ñòîëüêî è ¿àí÷à îëãàí áºëñàì, øóí÷à
îòäàþ ¿àéòàðàìàí
ãäå òû áûë ñòîëüêî âðåìåíè øóí÷à âà¿òäàí áåðè ¿àåðäà
ýäèíã
ïîêàçàòü ñ õîðîøåé ñòîðîíû ÿõøè òîìîíäàí êºðñàòìî¿
ñòðîãî ðàññ÷èòàòü ¿àòòè¿ ³èñîá-êèòîá ¿èëìî¿
ïîáåäà íà íàøåé ñòîðîíå! ¢àëàáà áèç òîìîíäà!
ñòîÿòü ãðóäüþ çà Ðîäèíó Âàòàí ó÷óí êºêðàãèíè
òóòìî¿
äîì ñòîèò íà âîçâûøåíèè óé òåïàëèêäà æîéëàøãàí
ñòðåìèòüñÿ ê çíàíèÿì èëìãà èíòèëìî¿
ñòðè÷üñÿ â ïàðèêìàõåðñêîé ñàðòàðîøõîíàäà ñî÷
îëäèðìî¿
âîñïèòûâàòü ñòðîãî ¿àòòè¿¿ºëëèê áèëàí
117
òàðáèÿëàìî¿
ñòðîãî íàêàçàòü ¿àòòè¿ æàçîëàìî¿
äåðæàòüñÿ ñòðîãî ºçèíè î¢èð òóòìî¿
ñòðîãî îäåâàòüñÿ ñèïî êèéèíìî¿
ñòðîèòåëüñòâî æèëûõ äîìîâ ÿøàø ó÷óí óéëàð ¿óðèø
ñòðîèòü ôðàçó áèðèêìà òóçìî¿
ãîñóäàðñòâåííûé ñòðîé äàâëàò òóçóìè
ñòðóêòóðà ïî÷âû åð òóçèëèøè
ñòðóíà äóòàðà äóòîð òîðè
ñòðóÿ âîäû ñóâ î¿èìè
ñòó÷àòü â äâåðü ýøèêíè ¿î¿ìî¿
êàê òåáå íå ñòûäíî óÿëìàéñàíìè!
ñóìåòü îòâåòèòü æàâîá áåðà îëìî¿
ñóðîâàÿ çèìà ¿àòòè¿ ¿èø
ñóðîâûé ÷åëîâåê áà¢ðè òîø îäàì
ñóðîâàÿ ïðàâäà à÷÷è¿ ³à¿è¿àò
ñóðîâûå íèòêè äà¢àë èï
ñóøèòü ôðóêòû ìåâàëàðíè ¿óðèòìî¿
ñóõîé âçãëÿä ñîâó¿ ¿àðàø
ñóõîé ðàññêàç ìàíòè¿ñèç ³èêîÿ
ïîíÿòü ñóùåñòâî äåëà èøíèíã ìî³èÿòèíè
òóøóíìî¿
çàâîä ñóùåñòâóåò äàâíî çàâîä îëäèíäàí ìàâæóä
ñóùåñòâîâàòü ñâîèì òðóäîì ºç ìå³íàòè áèëàí ÿøàìî¿
êñòàòè àéíè âà¿òäà
ñõîäèòü â ìàãàçèí ìàãàçèíãà áîðèá êåëìî¿
ñ÷¸ò äî ñòà þçãà÷à ñàíàø
ñúåñòü êóñîê ïèðîãà ïèðîã áºëàãèíè åìî¿
ïîäïèñàòü ñ÷¸ò ³èñîáãà ¿ºë ¿ºéìî¿
ñøèòü êîñòþì êîñòþì òèêìî¿
ñûãðàòü íà äóòàðå äóòîð ÷àëìî¿
ñûãðàòü â øàõìàòû øàõìàò ºéíàìî¿
îòâàæíûå ñûíû Ðîäèíû Âàòàííèíã æàñóð º¢ëîíëàðè
ñûðîé âîçäóõ íàì ³àâî
ñûïàòü çåðíî â ìåøîê áó¢äîéíè ¿îïãà ñîëìî¿
ÿ òàêæå ñîãëàñåí ìåí ³àì ðîçèìàí
ñûðîå ìÿñî õîì ãºøò
118
òâ¸ðäûé, êàê êàìåíü òîø êàáè ¿àòòè¿
ñûðàÿ ðàáîòà òóãàëëàíìàãàí èø
òàéíîå ãîëîñîâàíèå ÿøèðèí îâîç áåðèø
òàéíàÿ ìûñëü ñèð òóòèëãàí ôèêð
òàêàÿ êíèãà íàì è íóæíà õóääè øó êèòîá áèçãà êåðàê
ýäè
òàì âèäíî áóäåò êåéèí áèð ãàï áºëàð
òàñêàòü êèðïè÷è ¢èøò òàøèìî¿
òàñêàòü çà óøè ¿óëî¢èäàí òîðòìî¿
òåìíååò, ïîðà äîìîé êå÷ òóøàÿïòè, óéãà êåòèø
ïàéòè
êóäà òû ìåíÿ òàùèøü? ñåí ìåíè ¿àåðãà îëèá
áîðàÿïñàí?
òàùèòü ãâîçäü èç ñòåíû äåâîðäàí ìèõíè ñó¢óðìî¿
ñèëû åãî òàþò óíèíã êó÷è êåòìî¿äà
òàÿòü íà ãëàçàõ æóäà îçèá êåòìî¿
òâ¸ðäàÿ âîëÿ ìóñòà³êàì èðîäà
÷àñòè òåëà òàíà àúçîëàðè
òâ¸ðäûå çíàíèÿ ïóõòà áèëèì
íàðîäíîå òâîð÷åñòâî õàë¿ èæîäè¸òè
íåáåñíûå òåëà îñìîí æèñìëàðè
ñåðåáðî òåìíååò êóìóø ¿îðàÿäè
âäàëè òåìíåþò ãîðû óçî¿äà òî¢íèíã ¿îðàñè
êºðèíìî¿äà
òåíü îò äîìà óéíèíã ñîÿñè
ðîñò òåìïîâ ñòðîèòåëüñòâà ¿óðèëèøíèíã ºñèø ñóðúàò-
ëàðè
òåíü ñîìíåíèÿ øóá³à òó¢èëèøè
òåðÿòü êëþ÷è êàëèò éº¿îòìî¿
áðîñèòü íà êîãî-íèáóäü òåíü áèðîâíèíã îáðºñèãà äî¢
òåêêèçìî¿
òåðïåòü ìóêó àçîá-ó¿óáàòãà ÷èäàìî¿
òåðïåòü ïîðàæåíèå ìà¢ëóáèÿòãà ó÷ðàìî¿
òåðÿòü â âåñå î¢èðëèãè êàìàéìî¿, îçìî¿
òèõèé õîä æèì, ñåêèí þðèø
òåñíîå ïîìåùåíèå òîð õîíà, æîé
òåñíûå ðÿäû çè÷ ¿àòîðëàð
119
òåñíàÿ äðóæáà ÿ¿èí äºñòëèê
òå÷åíèå ðåêè äàð¸ î¿èìè
êðûøà òå÷¸ò òîìäàí ÷àêêà ºòàäè
âðåìÿ áûñòðî òå÷¸ò âà¿ò òåç ºòìî¿äà
ãîâîðèòü òèõèì ãîëîñîì ïàñò îâîçäà ãàïèðìî¿
ýòî òîëüêî íà÷àëî áó ôà¿àò áîøëàíèøè
íàðóøèòü òèøèíó òèí÷ëèêíè áóçìî¿
òîëêàòü ÿäðî ÿäðîíè èð¢èòìî¿
òêàòü êîâ¸ð ãèëàì òº¿èìî¿
åñëè óñïåþ, òî ïðèäó àãàð óëãóðñàì êåëàìàí
òî îäèí, òî äðóãîé ãî³ óíèñè, ãî³ áóíèñè
îí æèë òîãäà â Òàøêåíòå ºøà âà¿òäà ó Òîøêåíòäà
ÿøàð ýäè
òû óñòàë, òîãäà îòäîõíè ÷àð÷àäèíãìè, óíäà äàìèíãíè
îë
ÿ òîæå ñìîòðåë ýòîò ôèëüì áó êèíîíè ìåí ³àì êºðäèì
òîëñòàÿ áóìàãà ¿àëèí ¿î¢îç
ýòî òîëüêî íà÷àëî áó ³àëè áîøëàíèøè
òîëüêî áû ïîïàñòü â òåàòð ¿àíè ýäè òåàòðãà áîðîëñàì
òû ýòî çà÷åì ñäåëàë íåãà ñåí áóíäàé ¿èëäèíã
òîëüêî ÷òî ³îçèðãèíà
ïåðâûé òîì ñî÷èíåíèé Îéáåê àñàðëàðèíèíã
Àéáåêà áèðèí÷è òîìè
òîíêàÿ òåòðàäü þï¿à äàôòàð
òîíêèé âêóñ íîçèê äèä
òîíêàÿ ðàáîòà íîçèê èø
òîíêèé ñëóõ çèéðàê ¿óëî¿
òîíêèé êðèòèê ºòêèð òàí¿èä÷è
òîïèòü êâàðòèðó óéíè èñèòìî¿
òîðîïèòüñÿ â øêîëó ìàêòàáãà øîøèëìî¿
äàéòå ìíå âîí òó êíèãó ìåíãà àíà ºøà êèòîáíè
áåðèíã
ïðèäó â òîò æå ÷àñ äàððîâ êåëàìàí
òî÷êà ñ çàïÿòîé íó¿òàëè âåðãóë
ñåâåðíàÿ òî÷êà îñòðîâà îðîëíèíã øèìîëèé íó¿òàñè
òî÷êà çðåíèÿ íó¿òàè íàçàð
òî÷íî â òðè ÷àñà ðîïïà-ðîñà ñîàò ó÷äà
120
ëåòèò òî÷íî ñàìîë¸ò ñàìîë¸ò êàáè ó÷èá êåòà¸òèð
òî÷íî, ýòî îí ñäåëàë ðîñò, áóíè ó ¿èëäè
òî÷íîå âðåìÿ àíè¿ âà¿ò
òî÷íûé ÷åëîâåê ñºçèíèíã óñòèäàí ÷è¿àäèãàí
îäàì
òðåáîâàòü ìèðà òèí÷ëèê òàëàá ¿èëìî¿
åãî îõâàòèëà òðåâîãà óíè õàâîòèð áîñäè
âîçäóøíàÿ òðåâîãà ³àâî òðåâîãàñè
òðåâîæíûé ãóäîê òðåâîãàäàí õàáàð áåðóâ÷è
¿ºí¢èðî¿
òðåíèðîâàòüñÿ íà ñòàäèîíå ñòàäèîíäà ìàø¿ ¿èëìî¿
òðîå ñóòîê ó÷ ñóòêà
åãî ðàññêàç ìåíÿ òðîíóë óíèíã ³èêîÿñè ìåíãà òàúñèð
¿èëäè
ãåðîé òðóäà ìå³íàò ¿à³ðàìîíè
óìñòâåííûé òðóä à¿ëèé ìå³íàò
íàïðàñíûé òðóä áå³óäà óðèíèø
âçÿòü íà ñåáÿ òðóä ¿èéèí÷èëèêíè ºç áºéíèãà
îëìî¿ íàó÷íûé òðóä èëìèé àñàð
òðóäèòüñÿ íà áëàãî Ðîäèíû Âàòàí ñàîäàòè ó÷óí ìå³íàò
¿èëìî¿
òðóäèòüñÿ íàä çàäà÷åé ìàñàëàíè å÷èøãà òèðèøìî¿
ýòîìó òðóäíî ïîâåðèòü áóíãà èøîíèø ¿èéèí
òðóäíàÿ ðàáîòà ¿èéèí èø
òðóäîâàÿ äèñöèïëèíà ìå³íàò èíòèçîìè
òðóäÿùèåñÿ ìàññû ìå³íàòêàøëàð îììàñè
îòäûõ òðóäÿùèõñÿ ìå³íàòêàøëàðíèíã äàì
îëèøè
ïðåçðåííûé òðóñ ðàçèë ¿ºð¿î¿
ñïóñòèëñÿ òóìàí òóìàí òóøäè
òóìàí â ãëàçàõ êºçíèíã õèðàëàíèøè
òóïîé íîæ ºòìàñ ïè÷î¿
òóïîé âçãëÿä ìàúíîñèç ¿àðàø
òóïàÿ áîëü ñåçèëàðëè î¢ðè¿
òóðêìåíñêèé ÿçûê òóðêìàí òèëè
òóøèòü ëàìïó ÷èðî¿íè º÷èðìî¿
òóøèòü ñâîé ãíåâ ºç ¢àçàáèíè áîñìî¿
121
÷òî òû òóò äåëàåøü? ñåí áó åðäà íèìà ¿èëàÿïñàí?
â òûëó âðàãà äóøìàííèíã îð¿à òîìîíèäà
îí òÿæåëî áîëåí ó ¿àòòè¿ êàñàë
òÿæ¸ëûé ÷åìîäàí î¢èð æîìàäîí
òÿæ¸ëûå øàãè î¢èð ¿àäàìëàð
òÿæ¸ëàÿ çàäà÷à ¿èéèí ìàñàëà
òÿæ¸ëàÿ âèíà î¢èð ãóíî³
òÿæ¸ëûé õàðàêòåð î¢èð òàáèàò, ôåúë-àòâîð
òÿæ¸ëîå íàêàçàíèå î¢èð æàçî
òÿæ¸ëîå ÷óâñòâî î¢èð òóé¢ó
òÿæåñòü ðàçëóêè àéðèëè¿íèíã î¢èðëèãè
òÿíóòü âåð¸âêó àð¿îííè òîðòìî¿
òÿíóòü ñ îòâåòîì æàâîá áåðèøíè ÷ºçèá
þáîðìî¿
ìåíÿ òÿíåò äîìîé ìåí óéãà êåòãèì êåëàÿïòè
îò îêíà òÿíåò õîëîäîì äåðàçàäàí ñîâó¿ óðìî¿äà
òÿíóòü ïåñíþ àøóëàíè ÷ºçèá àéòìî¿
âðåìÿ òÿíåòñÿ äîëãî âà¿ò æóäà ñåêèí ºòìî¿äà
òÿíóòüñÿ ê íàóêå èëìãà èíòèëìî¿
åãî óãíåòàëè ìðà÷íûå ìûñëè ¸ìîí õà¸ëëàð óíè ¿èéíàð ýäè
äîì ñòîèò íà óãëó óëèöû óé êº÷àíèíã ìóéèëèøèäà
æîéëàøãàí
òóïîé óãîë ºòìàñ áóð÷àê
èìåòü ñâîé óãîë ºç æîéèãà ýãà áºëìî¿
óãîëîê ïðèðîäû òàáèàò áóð÷àãè
óãðîæàòü íàêàçàíèåì æàçî áåðèø áèëàí ¿ºð-
¿èòìî¿
ó÷åíèê ñòîèò ó äîñêè º¿óâ÷è äîñêà îëäèäà
òóðèáäè
ñïðîñèòü ó ó÷åíèêà º¿óâ÷èäàí ñºðàìî¿
ó øêîëû åñòü ñàä ìàêòàáíèíã áî¢è áîð
ñìîòðè òû ó ìåíÿ ñåíìè ³àëè, ¿àðàá òóð
óáåäèòü â ñâîåé ïðàâîòå ºçèíèíã ³à¿ ýêàíëèãèãà
èøîíòèðìî¿
ÿ óáåäèë åãî ëå÷èòüñÿ ìåí óíè äàâîëàíèøãà
êºíäèðäèì
ìîëîêî óáåæàëî ñóò ¿àéíàá òîøèá êåòäè
122
óáèòü âîëêà áºðè ºëäèðìî¿
óáîðêà óðîæàÿ ³îñèëíè éè¢èá îëèø
óáîðêà êëàññà ñèíôíè òîçàëàø
óáðàòü áóìàãè ñî ñòîëà ¿î¢îçíè ñòîëäàí îëèá
¿ºéìî¿
óáðàòü õëîïîê ïàõòàíè òåðèá îëìî¿
óáðàòü êîìíàòó õîíàíè éè¢èøòèðìî¿
êîìíàòà óáðàíà öâåòàìè õîíà ãóëëàð áèëàí áåçà-
òèëãàí
óâåëè÷èòü ïëîùàäü ïîñåâîâ ýêèí ìàéäîíëàðèíè êåíãàé-
òèðìî¿
óâåëè÷èòü ÷èñëî äåòñêèõ áîëàëàð áî¢÷àñè ñîíèíè
ñàäîâ êºïàéòèðìî¿
óâåëè÷èòü ïîðòðåò ïîðòðåòíè êàòòàëàøòèðìî¿
÷èñëî ó÷àùèõñÿ óâåëè÷èëîñü º¿óâ÷èëàðíèíã ñîíè îøäè
óâåðåííàÿ ðóêà ìà³êàì ¿ºë
óâåðåííûì øàãîì äàäèë ¿àäàì áèëàí
áóäüòå óâåðåíû õîòèðæàì áºëèíã
óâèäåòü äðóãà äºñòèíè êºðèá ¿îëìî¿
óâëå÷üñÿ ðàáîòîé èøãà áåðèëèá êåòìî¿
ÿ óãàäàë åãî íàìåðåíèÿ ìåí óíèíã íèÿòëàðèíè áèëèá
îëäèì
óäàð êóëàêîì ìóøò òóøèðèø
óäàð ïóëüñà òîìèðíèíã óðèøè
óäàð ãðîìà ìîìà¿àëäèðî¿íèíã ãóë-
äèðàøè
ñîêðóøèòåëüíûé óäàð ¿à¿øàòãè÷ çàðáà
óäàðèëè ìîðîçû ñîâó¿ òóøäè
îïûò óäàëñÿ òàæðèáà ñèíîâäàí ºòäè
óäà÷íàÿ âñòðå÷à ºíãèäàí êåëãàí ó÷ðàøóâ
óäà÷íûé ïåðåâîä ÿõøè òàðæèìà
÷òî òóò óäèâèòåëüíîãî? áóíèíã íèìàñè àæàáëà-
íàðëè?
óäîáíî óñåñòüñÿ ºðíàøèá ºòèðèá îëìî¿
ìíå è çäåñü óäîáíî ìåíãà øó åð ³àì ÿõøè
óäîáíîå ìåñòî ¿óëàé æîé
ìèíåðàëüíûå óäîáðåíèå ìèíåðàë º¢èòëàð
123
ñ óäîâîëüñòâèåì áàæîíè äèë
óåõàòü â Ìîñêâó Ìîñêâàãà æºíàá êåòìî¿
îí óæ ïðèø¸ë ó àëëà¿à÷îí êåëãàí
î÷åíü óæ ìíîãî äåë æóäà ³àì èø êºï
óçáåêñêèé ÿçûê ºçáåê òèëè
çàâÿçàòü óçëîì òóãèá áî¢ëàìî¿
ñâÿçàòü âåùè â óçåë íàðñàëàðíè òóãìî¿
æåëåçíîäîðîæíûé óçåë òåìèð éºë òóãóíè
óçêàÿ óëèöà òîð êº÷à
ÿ óçíàë åãî èçäàëè ìåí óíè óçî¿äàí òàíèäèì
óçíàòü ïî ðàäèî ðàäèî îð¿àëè ýøèòèá
áèëìî¿
óçíàéòå, äîìà ëè îí õàáàð îëèíã÷è, óéäàìèêàí
àâòîáóñ óæå óø¸ë àâòîáóñ æºíàá êåòäè
óéòè â ïîäïîëüå ÿøèðèí èø óñóëèãà ºòìî¿
óéòè ñ ðàáîòû èøäàí áºøàá êåòìî¿
÷àñû óøëè âïåð¸ä ñîàò èëãàðèëàá êåòèáäè
ñ ãîëîâîé óéòè â ÷òåíèå º¿èøãà áåðèëèá êåòìî¿
îí óêàçàë ìíå äîðîãó ó ìåíãà éºëíè êºðñàòèá
áåðäè
óêðàñèòü øêîëó ôëàãàìè ìàêòàáíè áàéðî¿ëàð áèëàí
áåçàìî¿
óêðåïèòü äèñöèïëèíó èíòèçîìíè ìóñòà³êàìëàìî¿
óêðåïèòü çíà÷îê íèøîííè áèðèêòèðìî¿
óêðåïèòü çäîðîâüå ñî¢ëè¿íè ÿõøèëàìî¿
ïòèöû óëåòåëè ¿óøëàð ó÷èá êåëäè
âðåìÿ óëåòåëî âà¿ò ºòèá êåòäè
óëè÷íîå äâèæåíèå êº÷à ³àðàêàòè
óëîæèòü äåòåé ñïàòü áîëàëàðíè óõëàòèø ó÷óí
¸ò¿èçìî¿
óëîæèòü êíèãè â ïîðòôåëü êèòîáëàðíè ñóìêàãà æîé-
ëàìî¿
çäðàâûé óì ñî¢ëîì à¿ë
óìåëûå ðóêè ýï÷èë ¿ºëëàð
ïðàâîå äåëî íå óìð¸ò ³à¿ èø ºëìàéäè
îí íå óìååò ïëàâàòü ó ñóçèøíè áèëìàéäè
óìíîæèòü äâà íà äâà èêêèíè èêêèãà êºïàéòèðìî¿
124
óìíîæèòü ðÿäû ïåðåäîâèêîâ èë¢îðëàð ¿àòîðèíè
êºïàéòèðìî¿
óìíûé ó÷åíèê à¿ëëè º¿óâ÷è
ëîäêó óíåñëî âåòðîì ¿àéè¿íè øàìîë îëèá êåòäè
ïîñòóïèòü â óíèâåðñèòåò óíèâåðñèòåòãà êèðìî¿
óíè÷òîæèòü âðàãà äóøìàííè éº¿ ¿èëìî¿
ÿáëîêî óïàëî íà çåìëþ îëìà óçèëèá åðãà òóøäè
òåìïåðàòóðà óïàëà ³àðîðàò ïàñàéäè
óïîðíûé ÷åëîâåê ñàáîòëè îäàì
óïîðíàÿ áîðüáà ¿àòòè¿ êóðàø
óïðàâëåíèå ãîñóäàðñòâîì äàâëàòíè èäîðà ¿èëèø
óïðàâëåíèå àâòîìîáèëåì àâòîìîáèëü ³àéäàø
óïðàâëåíèå äåëàìè èø áîø¿àðèø
óïðàâëÿòü õîçÿéñòâîì õºæàëèêíè áîø¿àðìî¿
ñáîðíèê óïðàæíåíèé ìàø¿ëàð òºïëàìè
óðîâåíü âîäû â ðåêå äàð¸ ñóâèíèíã ñàò³è
êóëüòóðíûé óðîâåíü ìàäàíèÿò äàðàæàñè
óñâîèòü óðîê äàðñíè ºçëàøòèðèá îëìî¿
ïðè ðàâíûõ óñëîâèÿõ øàðò-øàðîèòè áèð õèë
áºëãàí ³îëäà
ñòàâèòü óñëîâèÿ øàðò ¿ºéìî¿
çàêëþ÷èòü óñëîâèå øàðòíîìà òóçìî¿
áëàãîïðèÿòíûå óñëîâèÿ ¿óëàé øàðîèò
ÿ óñëûøàë îá ýòîì â÷åðà ìåí áó ³à¿äà êå÷à ýøèòãàí
ýäèì
öâåò ãðóøè íîê ðàíãè
óñïåòü ñäåëàòü óðîêè äàðñëàðíè ¿èëèøãà
óëãóðìî¿
óñòíûé îòâåò î¢çàêè æàâîá
óñïåøíî âûïîëíèòü çàäàíèå ìàø¿íè ìóâàôôà¿èÿòëè
áàæàðìî¿
áîëü óñïîêîèëàñü î¢ðè¿ ¿îëäè
õóäîé ìàëü÷èê íîâ÷à áîëà
óñòàòü îò õîäüáû þðèá ÷àð÷àìî¿
óñòàíîâèòü äíè çàíÿòèé ìàø¿ êóíëàðèíè áåëãèëàìî¿
óñòðîèòü äåëà èøíè éºëãà ¿ºéìî¿
óñòðîèòü íà ðàáîòó èøãà æîéëàøòèðèá ¿ºéìî¿
125
óòâåðäèòü ïëàí ðàáîòû èø-ðåæàñèíè òàñäè¿ëàìî¿
ó÷àñòâîâàòü â ñîðåâíîâàíèè ìóñîáà¿àäà ¿àòíàøìî¿
ïîéäó õîòü ñåé÷àñ ³îçèð áºëñà ³àì áîðàìàí
âàæíûé ó÷àñòîê ðàáîòû èøíèíã ìó³èì ñî³àñè
ïðèâîäèòü ôàêòû äàëèë êåëòèðìî¿
ïòèöåâîä÷åñêàÿ ôåðìà ïàððàíäà÷èëèê ôåðìàñè
âîñêîâàÿ ôèãóðà ìóìäàí ÿñàëãàí øàêë
ïåðâûì ïðèéòè ê ôèíèøó ìàððàãà áèðèí÷è áºëèá
êåëèø
õîëîäíî âñòðåòèòü äðóãà äºñòèíè ñîâó¿ êóòèá îëìî¿
óâëåêàòüñÿ ôîòîãðàôèåé ðàñìëàðäàí çàâ¿ëàíìî¿
äëèííàÿ ôðàçà óçóí èáîðà
ñóðîâûé õàðàêòåð ñåâåðà øèìîëãà õîñ ¿àòòè¿ øàðîèò
õèòðûé óçåë ìóðàêêàá òóãóí
ìíå õî÷åòñÿ ñòàòü òàìî- ìåí áîæõîíà÷è áºëèøíè
æåííèêîì õî³ëàéìàí
îçèìûå õëåáà êóçãè äîí ýêèíëàðè
õëîïàòü ðóêîé ïî ïëå÷ó åëêàñèãà ¿ºëè áèëàí ¿î¿èá
¿ºéìî¿
õëîïêîâûå ñåìåíà ÷èãèò
áûñòðûé õîä òåç þðèø
õìóðîå óòðî áóëóòëè òîíã
ëîâêèé õîä ýï÷èë çàðáà
â õîäå áîðüáû êóðàøíèíã áîðèøèäà
õîòü êòî êèì áºëñà ³àì
îáçàâåñòèñü õîçÿéñòâîì ðºç¢îð ¿èëìî¿
îí õîðîø ñîáîþ ó ÷èðîéëè
âñåãî õîðîøåãî êºðèøãóí÷à
õîòü ïîçäíî, ÿ ïðèäó ìåí êå÷ áºëñà ³àì êåëàìàí
òåìíî, õîòü ãëàç âûêîëè æóäà ³àì ¿îðîí¢ó
ñêàæèòå õîòü îäíî ñëîâî áèð íèìà äåíã
õðàíèòü òàéíó ñèð ñà¿ëàìî¿
âçÿòü õîòü ýòîò ñëó÷àé ìàñàëàí, áó âî¿åàíè îëàéëèê
ïåðñèê öâåò¸ò øàôòîëè ãóëëàÿïòè
ïðóä öâåò¸ò ³îâóçäàãè ñóâ êºêàðèá
êåòèáäè
îñâîåíèå öåëèíû ¿ºðè¿íè îáîä ¿èëèø
126
öåëûé ðÿä âîïðîñîâ áèð ¿àí÷à ìàñàëàëàð
ñòðåëÿòü â öåëü ìºëæàëãà îòìî¿
äîñòèãíóòü öåëè ìà¿ñàäãà ýðèøìî¿
öåíà äðóæáû äºñòëèêíèíã ¿àäð-¿èììàòè
â öåíòðå âíèìàíèÿ äè¿¿àò ìàðêàçèäà
ñòàëüíàÿ öåïü ïºëàò çàíæèð
öåïè ðàáñòâà ¿óëëèê çàíæèðè
ãîðíàÿ öåïü òî¢ òèçìàñè
ñòîÿòü â ÷àñàõ ¿îðîâóëëèêäà òóðìî¿
÷àñòíàÿ ñîáñòâåííîñòü õóñóñèé ìóëê
÷àñòíûé ñëó÷àé àéðèì ³îë
ïîâåñòü â ïÿòè ÷àñòÿõ áåø ¿èñìäàí èáîðàò ¿èññà
÷àñòè òåëà ãàâäàíèíã ¿èñìëàðè
÷àñòè ðå÷è ñºç òóðêóìëàðè
÷àøêà âåñîâ òàðîçè ïàëëàñè
êîëåííàÿ ÷àøêà òèççà êîï¿î¢è
÷åëîâå÷åñêîå îáùåñòâî êèøèëèê æàìèÿòè
÷åëîâå÷åñêîå îáðàùåíèå èíñîíèé ìóîìàëà
ïðûãàòü ÷åðåç çàáîð äåâîðäàí èð¢èá ºòìî¿
ïåðåäàòü ÷åðåç ïðèÿòåëÿ äºñòè îð¿àëè áåðèá
þáîðìî¿
÷¸ðíûå çàìûñëè ¿îðà íèÿòëàð
ïðîâåñòè ÷åðòó ÷èçè¿ ºòêàçìî¿
â ÷åðòå ãîðîäà øà³àð ÷åãàðàñèäà
÷åðòû õàðàêòåðà õàðàêòåðè æè³àòèäàí
÷åðòû ëèöà þçíèíã øàêë-øàìîéèëè
ïîñòóïèòü ÷åñòíî âèæäîíàí èø ¿èëìî¿
â ÷åñòü (êîãî,÷åãî-ëèáî) áèðîð êèøè øàðàôèãà
öåëîå ÷èñëî áóòóí ñîí
â áîëüøîì ÷èñëå êºï ìè¿äîðäà
â òîì ÷èñëå øó æóìëàäàí
÷èñòîå ïðîèçíîøåíèå ðàâîí òàëàôôóç
÷èñòàÿ ñîâåñòü ñîô ¿àëá
÷óæàÿ âåùü áåãîíà íàðñà
÷èñòàÿ ñëó÷àéíîñòü ÷èí òàñîäèô
îò ÷èñòîãî ñåðäöà ñàìèìèÿò áèëàí
÷ëåí ïðîïîðöèè ïðîïîðöèÿ ³àäè
127
ãëàâíûå ÷ëåíû ïðåäëîæåíèÿ ãàïíèíã áîø áºëàêëàðè
äîñàäíî, ÷òî îïîçäàë àôñóñêè, ñåí êå÷èêäèíã
äàéòå ÷òî-íèáóäü ïî÷èòàòü º¿èøãà áèðîð íèìà áåðèíã
ìíå ÷òî-òî íåçäîðîâèòñÿ ìåíèíã íèìàãàäèð ìàçàì
áºëìàÿïòè
îí ÷òî-òî íå èä¸ò íåãàäèð ó êåëìàÿïòè
÷óâñòâî îòâåòñòâåííîñòè ìàñúóëèÿòíè ñåçèø
÷óòêèé ñîí ñåçãèð óé¿ó
÷óòêîå îòíîøåíèå ê ëþäÿì êèøèëàðãà ¢àìõºðëèê
¿èëìî¿
ñäåëàòü òðè øàãà âïåð¸ä îëäèíãà ó÷ ¿àäàì òàøëàìî¿
îòâåòñòâåííûé øàã ìàñúóëèÿòëè ¿àäàì
øèðèíà óëèöû êº÷àíèíã êåíãëèãè
íåîáäóìàííûé øàã ºéëàìàñäàí ¿èëèíãàí èø
øåïòàòü íà óõî ¿óëî¿¿à øèâèðëàá ãàïèðìî¿
øåðñòÿíûå ïåð÷àòêè æóí ¿ºë¿îï
øèðîêèé ïðîñòîð êåíã àòðîô
øèðîêèå ìàññû êåíã îììà
ýêñïëóàòàöèÿ ñèëû âåòðà øàìîë êó÷èäàí ôîéäàëàíèø
ýêñïëóàòèðîâàòü ÷óæîé òðóä áèðîâíèíã êó÷èäàí ôîéäà-
ëàíìî¿
îòìå÷àòü þáèëåé þáèëåé íèøîíëàìî¿
þæíûé ïîëþñ æàíóáèé ¿óòá
âîâðåìÿ ÿâèòüñÿ íà ñîáðàíèå ìàæëèñãà ºç âà¿òèäà êåëìî¿
ÿâèëàñü íîâàÿ ìûñëü ÿíãè ôèêð òó¢èëäè
ÿñíî ñëûøàòü áàðàëëà ýøèòìî¿
ÿñíî áåç ñëîâ àéòìàñàíã ³àì ìàúëóì
ÿñíîå äîêàçàòåëüñòâî àíè¿ äàëèë
128
ÊÎÐÎÒÊÈÅ ÐÀÑÑÊÀÇÛ
Êòî êàêèå ãîëîñà èçäà¸ò?

Êóçíå÷èêè òðåùàò. Ñîâû áîðìî÷óò. Ñîðîêè ñòðåêî÷óò.
Êóðû êóäàõ÷óò. Êîðîâû ìû÷àò. Ëüâû ðû÷àò.
– Êàêèõ íàñåêîìûõ âû çíàåòå?
– Êàêèå ïòèöû îòíîñÿòñÿ ê äîìàøíèì?
– Êàê êðè÷èò ïåòóõ?
– Êàê ìû÷àò êîðîâû?
Çèìà
Ïðèøëà çèìà. Èä¸ò ñíåã. Âñþ çåìëþ ïîêðûë áåëûé êî-
â¸ð. Äåðåâüÿ çàñûïàëî ñíåãîì. Ñòîÿò ìîðîçû, äóåò âåòåð.
Òðóäíî òåïåðü ïòèöàì. Íî ñêîðî Íîâûé ãîä!
– Êîãäà èä¸ò ñíåã?
– Êàêèå ïðàçäíèêè ïðàçäíóþòñÿ çèìîé?
– Â êàêèå èãðû äåòè èãðàþò çèìîé?
– Â êàêîì ìåñÿöå ïðàçäíóåòñÿ íàø ëþáèìûé ïðàçäíèê –
Íîâûé ãîä?
Ðîäèíà
Ðîäèíà! Êàêèå âîëíóþùèå ìûñëè âîçíèêàþò ïðè ýòîì
ñëîâå!
Ëåòíåå óòðî, õëîïêîâûå ïîëÿ, êðàñèâûå ðåêè, ñíåæíûå
ãîðû – ýòî âñ¸ ðîäíîé êðàé.
Òàêæå ðîäèòåëè, ìàõàëëÿ, äðóçüÿ – ýòî âñ¸ ðîäèíà.
– ×òî òàêîå ðîäèíà?
– Ãäå âû ðîäèëèñü?
– Â êàêîì ãîäó âû ðîäèëèñü?
– Êàê çîâóò òâîþ ìàìó?
Òðóä
Ïîñìîòðè âîêðóã. Òû óâèäèøü êíèãó íà ñâîåì ñòîëå, êàð-
òèíû íà ñòåíå, äîìà, äîðîãó, ñàäû, ìîñò. Âñ¸ ýòî òðóä ÷åëî-
âåêà.
129
Òðóä ñîçäàåò âñ¸. Òðóä íóæåí êàæäîìó.
Êàæäûé ÷åëîâåê â íàøåé ñòðàíå èìååò ïðàâî íà òðóä.
– Ãäå ðàáîòàëè òâîè ðîäèòåëè?
– Êåì òû ðàáîòàåøü?
– ×åì òû çàíèìàåøüñÿ â ñâîáîäíîå âðåìÿ?
– Êòî ñòðîèò äîìà?
Äîìàøíèå æèâîòíûå
Âñå æèâîòíûå ðàíüøå áûëè äèêèìè. Ëþäè ïðèðó÷èëè
ìíîãèõ.
Ðÿäîì ñ ÷åëîâåêîì æèâóò ëîøàäè, êîðîâû, ñîáàêè, ãóñè,
óòêè, ï÷åëû. Ëîøàäü ïåðåâîçèò ãðóçû. Êîðîâà äà¸ò ìîëî-
êî. Ñîáàêè ñòîðîæàò äîì. Ïòèöû íåñóò ÿéöà, îò íèõ òàêæå
ïîëó÷àþò ïåðüÿ, ïóõ. Ï÷åëû äàþò ì¸ä.
– Êàêèõ äîìàøíèõ æèâîòíûõ òû çíàåøü?
– Êàêèõ äèêèõ æèâîòíûõ òû çíàåøü?
– Òû õîäèë â çîîïàðê?
– ×òî äà¸ò êîðîâà?
Äîðîãè
Âñå äîðîãè íàøåé ðåñïóáëèêè âåäóò â Òàøêåíò. Ñþäà ìîæ-
íî ïðèëåòåòü íà ñàìîë¸òå ïî âîçäóøíîé äîðîãå. Ìîæíî ïðè-
åõàòü íà ïîåçäå ïî æåëåçíîé äîðîãå.
Ïî øîññå åäóò áîëüøèå è ìàëåíüêèå àâòîìîáèëè. Ìàëü-
÷èøêè èç ïðèãîðîäíûõ êèøëàêîâ êàòÿò íà âåëîñèïåäàõ. Ïî
òðîïèíêå åäåò íà îñëèêå ñòàðè÷îê. Îí òîæå òîðîïèòñÿ â
ãîðîä.
– Ïî êàêîé äîðîãå ëåòèò ñàìîë¸ò?
– Ïî êàêîé äîðîãå åäåò ïîåçä?
– Êàêèå àâòîìîáèëè ïðîèçâîäÿòñÿ â Óçáåêèñòàíå?
– Êàê òû äîáèðàåøüñÿ äî ìåñòà ðàáîòû èëè ó÷¸áû?
Ëåòîì
Ëåòîì ìû ñ áðàòîì æèâ¸ì â äåðåâíå ó áàáóøêè. Óòðîì
ìû õîäèì â ïîëå. Òàì ìû ïîìîãàåì âçðîñëûì. Ìû ïîëèâà-
åì è ïîëåì ãðÿäêè, óõàæèâàåì çà ëîøàäüìè. Äà¸ì èì êîðì,
130
ìîåì è ÷èñòèì èõ. Äí¸ì ìû áåæèì íà ðå÷êó, êóïàåìñÿ, ëî-
âèì ðûáó. Õîðîøî ìû îòäûõàåì â äåðåâíå!
– Êàêèå ìåñÿöà îòíîñÿòñÿ ê ëåòó?
– Êàêèå ôðóêòû ïîñïåâàþò ëåòîì?
– Êàêèå îâîùè ïîñïåâàþò ëåòîì?
– Ãäå âû îòäûõàåòå ëåòîì?
Ìàìîíòû
Äàâíûì-äàâíî æèëè íà çåìëå îãðîìíûå ìàìîíòû. Ïî-
òîì ýòè æèâîòíûå âûìåðëè. È íåëüçÿ áûëî óâèäåòü ìàìîí-
òîâ. Íî íåñêîëüêî ëåò íàçàä íà ñåâåðå íàøëè ìàìîíò¸íêà.
Åãî íàçâàëè Äèìà. Õîëîä ñîõðàíèë øêóðó è øåðñòü ýòîãî
æèâîòíîãî. Òåïåðü ÷ó÷åëî ìàìîíò¸íêà Äèìû ïóòåøåñòâóåò
ïî âñåìó ìèðó. Âåäü âñåì õî÷åòñÿ óâèäåòü ìàìîíòà.
– Âû âèäåëè æèâîãî ìàìîíòà?
– Ãäå íàøëè ìàìîíò¸íêà?
– Êàê çâàëè ìàìîíò¸íêà?
– Êòî õî÷åò óâèäåòü ìàìîíòà?
Ãîëóáàÿ ïîðà
Ó êàæäîãî ìåñÿöà ñâîé öâåò. ßíâàðü – áåëûé, èþëü – çå-
ë¸íûé, â âîò ìàðò – ãîëóáîé.
Ãîëóáîå íåáî, ñíåãà ãîëóáûå. Íà ñíåãó òåíè, êàê ñèíèå
ìîëíèè. Ãîëóáàÿ äàëü, ãîëóáûå ëüäû. Ãîëóáûå íà ñíåãó ñëå-
äû. Ïåðâûå ãîëóáûå ëóæè è ïîñëåäíèå ãîëóáûå ñîñóëüêè. À
íà ãîðèçîíòå ñèíÿÿ ïîëîñêà äàëåêîãî ëåñà.
Âåñü ìèð ãîëóáîé!
– Êàêîãî öâåòà ÿíâàðü?
– Êàêîãî öâåòà èþëü?
– Êàêîãî öâåòà ìàðò?
– Êàêîé öâåò âàì íðàâèòñÿ?
Öâåòà
Ïîñëå äîæäÿ íà îáëàêàõ ñèÿåò ðàäóãà. Ìû çàìå÷àåì â íåé
ñåìü öâåòîâ: êðàñíûé, îðàíæåâûé, æ¸ëòûé, çåë¸íûé, ãîëó-
áîé, ñèíèé, ôèîëåòîâûé. Îòêóäà æå ïîëó÷èëè ñâîè íàçâà-
131
íèÿ öâåòà? Ðîçîâûé è ñèðåíåâûé öâåòà ïîëó÷èëè ñâî¸ íà-
çâàíèå îò öâåòîâ ðîçû è ñèðåíè. Êîðè÷íåâûé – ýòî öâåò
êîðèöû. Ìàëèíîâûé íàïîìèíàåò íàì öâåò ñïåëîé äóøèñ-
òîé ìàëèíû.
– Êîãäà ïîÿâëÿåòñÿ ðàäóãà?
– Ñêîëüêî öâåòîâ â ðàäóãå?
– Êàêîãî öâåòà ñíåã?
– Êàêîãî öâåòà òðàâà?
Õèùíûé çâåðü
Âîëê – õèùíûé çâåðü. Îí ïîõîæ íà áîëüøóþ ñîáàêó. Òåëî
åãî ïîêðûòî ãðóáîé øåðñòüþ. Íîãè äëèííûå. Îí ìîæåò áå-
ãàòü áûñòðî. Ïàñòü ó íåãî áîëüøàÿ. Çóáû îñòðûå. Çèìîé è
ëåòîì îí èùåò äîáû÷ó.
– Íà êîãî ïîõîæ âîëê?
– Êàêîãî îí öâåòà?
– Êàêèì çâåðåì ÿâëÿåòñÿ âîëê?
– Êàêèå çóáû ó âîëêà?
Ñðåäíåàçèàòñêàÿ êîøêà
Ñàìàÿ êðóïíàÿ êîøêà Ñðåäíåé Àçèè – õàóñ. Åãî åù¸ íà-
çûâàþò êàìûøîâûé êîò.
Æèâ¸ò îí â ãóñòûõ òóãàÿõ íà áåðåãàõ ðåê. Äîì ñâîé âîç-
âîäèò â çåë¸íîé ÷àùå. ×àñòî ïîñåëÿåòñÿ â íîðàõ øàêàëîâ.
Íà îõîòó õàóñû âûõîäÿò ïîçäíåé íî÷üþ. Âåñíîé ó íèõ
ïîÿâëÿþòñÿ êðàñèâûå ïóøèñòûå êîòÿòà.
– ×òî çà æèâîòíîå õàóñ?
– Êàê åãî åù¸ íàçûâàþò?
– Ãäå îí æèâ¸ò?
– Êîãäà âûõîäÿò íà îõîòó õàóñû?
Â êíèãå ñêàçîê
Îäíàæäû íà ñòðàíèöå êíèãè îæèëè áóêâû. È ñðàçó ïî-
÷åìó-òî ïîññîðèëèñü ïðèñòàâêà ñ ïðåäëîãîì, êîòîðûé ñòî-
ÿë îêîëî íåå. Ýòî áûëà íå ïðîñòàÿ, à ïðèäâîðíàÿ ïðè-
ñòàâêà, ïîòîìó ÷òî îíà ïðèñëóæèâàëà êîðîëåâå è æèëà
132
ïðè äâîðå. À ïðåäëîã áûë áåäåí, îí âñþ æèçíü ïîìîãàë
äðóãèì.
Ïðèäâîðíàÿ ïðèñòàâêà ïðèêàçàëà èçãíàòü ñî ñòðàíèöû
âñå ïðåäëîãè.
Ïîêèíóëè ïðåäëîãè ñòðàíèöó. Òåïåðü íèêòî å¸ íå ÷èòà-
åò, ïîòîìó ÷òî â íåé òðóäíî ÷òî-ëèáî ïîíÿòü.
– Ãäå îæèëè áóêâû?
– Êòî ïîññîðèëñÿ â êíèãå?
– Êàêàÿ ýòî áûëà ïðèñòàâêà?
– Êîãî ïðèêàçàëà èçãíàòü ñî ñòðàíèöû ïðèñòàâêà?
Íà ðàññâåòå
Íà÷èíàåòñÿ ðàññâåò. Ïðîñûïàþòñÿ ïòèöû. Îíè ëåòàþò â
âûøèíå è ðàñïåâàþò ñâîè áåñêîíå÷íûå ïåñíè. Ðàñêàëåííûé
ñîëíå÷íûé øàð ïîäíèìàåòñÿ íàä ãîðèçîíòîì è ðàçáðàñûâà-
åò ñâîè ëó÷è íàä áåñêðàéíèìè ïðîñòîðàìè.
– Êîãäà ïðîñûïàþòñÿ ïòèöû?
– Ãäå îíè ëåòàþò?
– ×òî ïîäíèìàåòñÿ íàä ãîðèçîíòîì?
– Êóäà ðàçáðàñûâàåò øàð ñâîè ëó÷è?
Æèçíü ïåðâîáûòíûõ ëþäåé

Ïåðâîáûòíûå ëþäè âìåñòå æèëè íåïîñòîÿííî. Îíè òî
ñõîäèëèñü â áîëüøèå ïëåìåíà, òî ðàñõîäèëèñü.
Äðåâíèå ëþäè óìåëè èçãîòîâëÿòü îðóäèÿ òðóäà. Îíè
ìîãëè ñäåëàòü ëóê, òîïîð, êîïü¸. Ïðè ïîìîùè ýòèõ îðóäèé
îíè îõîòèëèñü, ðàçðóáàëè ìÿñî, êîñòè, ðàñ÷èùàëè è ðàç-
ðûõëÿëè çåìëþ, ðàçðûâàëè íîðû æèâîòíûõ.
Ïîñòåïåííî äðåâíèå ëþäè íàó÷èëèñü ðàçæèãàòü îãîíü è
ðàçâîäèòü êîñòðû.
– ×òî óìåëè èçãîòîâëÿòü äðåâíèå ëþäè?
– ×òî îíè ìîãëè ñäåëàòü?
– ×òî äåëàëè ëþäè ïðè ïîìîùè ýòèõ îðóäèé?
– ×åìó íàó÷èëèñü äðåâíèå ëþäè?
133
Ïåðåïåë
Ïåðåïåë – ìàëåíüêàÿ ïòè÷êà. Æèâóò ïåðåï¸ëî÷êè â ãóñ-
òîé òðàâå. Ãí¸çäûøêè ñòðîÿò íà çåìëå. Âûñòèëàþò ãíåçäî-
âóþ ÿìêó òðàâîé è ï¸ðûøêàìè.
Âûâîäÿò ïî äåñÿòü ïòåí÷èêîâ. Ïòåí÷èêè ñ ïåðâîãî äíÿ
î÷åíü ñàìîñòîÿòåëüíû.
Âñòðåòèòü ïåðåïåëîâ ìîæíî â ëþáîì óãîëêå Óçáåêèñòà-
íà. ×àñòî èõ äåðæàò â êëåòêàõ, ÷òîáû ñëóøàòü èõ âåñ¸ëûå
ïåñåíêè.
– Êàêàÿ ïòè÷êà ïåðåïåë?
– Ãäå æèâóò ïåðåï¸ëî÷êè?
– Ãäå îíè ñòðîÿò ñâîè ãíåçäûøêè?
– Ãäå ìîæíî âñòðåòèòü ïåðåïåëîâ?
Ëèñè÷êà-ñåñòðè÷êà
Æèëè-áûëè äåä äà áàáà. Ïîåõàë ñòàðèê çà ðûáêîé, à
ñòàðóõà ïèðîãè íà÷àëà ïå÷ü. Íàëîâèë ñòàðè÷îê ðûáêè è
âåç¸ò äîìîé öåëûé âîç. Âäðóã âèäèò: ëåæèò íà äîðîãå ëè-
ñè÷êà. Äåä ñëåç ñ âîçà, âçÿë ëèñè÷êó, ïîëîæèë íà âîç, à
ñàì ïîø¸ë âïåðåäè. À õèòðàÿ ëèñà ñòàëà âûáðàñûâàòü
ðûáêó íà äîðîãó. Âûáðîñèëà âñþ ðûáêó è ñïðûãíóëà ñ
âîçà.
– Êóäà ïîåõàë ñòàðèê?
– ×òî óâèäåë ñòàðèê?
– ×òî ñòàëà äåëàòü ëèñà?
– Ñ ÷åãî îíà ñïðûãíóëà?
Îòåö è ñûí
Âûðàñòèë ñòàðèê ñûíà ëåíèâîãî è êàïðèçíîãî. Ìå÷òàë
þíîøà íàéòè êëàä è ðàçáîãàòåòü.
Îäíàæäû ïîçâàë îòåö ñûíà è ñêàçàë, ÷òî çà ïîëåì ñòîèò
õîëì. Â í¸ì áàé ñïðÿòàë ñâîè ñîêðîâèùà.
Âçÿë þíîøà ëîïàòó è ïîø¸ë èñêàòü êëàä. Äåñÿòü äíåé
êîïàë õîëì, âñþ çåìëþ ïåðåêîïàë, îò õîëìà ðîâíîå ìåñòî
îñòàëîñü, íî íè÷åãî íå íàø¸ë.
134
Äàë îòåö ñûíó ñåìåíà è âåëåë ïîñàäèòü òàì âèíîãðàä.
Âñêîðå âèíîãðàä äàë áîãàòûé óðîæàé è îíè çàðàáîòàëè ìíî-
ãî äåíåã.
Òåïåðü þíîøà êàæäûé äåíü òðóäèëñÿ â ïîëå. Îí ïîíÿë,
÷òî õëåá, äîáûòûé ÷åñòíûì òðóäîì, äîðîæå âñÿêîãî çîëî-
òà.
– Êàêèì âûðàñòèë îòåö ñûíà?
– ×òî ñêàçàë îòåö ñûíó?
– ×òî ñäåëàë þíîøà?
– ×òî ïîíÿë þíîøà?
Çîëóøêà
Îäíàæäû êîðîëü ðåøèë óñòðîèòü áàë. Ïðèãëàñèëè íà íåãî
âñåõ.
Çà ìåñÿö äî ïðàçäíèêà ìà÷åõà è Çîëóøêèíû ñ¸ñòðû ñòàëè
ãîòîâèòü ñåáå íàðÿäû. Èì øèëè íîâûå ïëàòüÿ è òóôëè.
Çà äâà äíÿ äî áàëà ñåñòðèöû îò âîëíåíèÿ ïåðåñòàëè îáå-
äàòü. Îíè êàæäóþ ìèíóòó ïîäáåãàëè ê çåðêàëó è ñìîòðåëèñü
â íåãî.
Íàñòàë äåíü ïðàçäíèêà. Ìà÷åõà è ñ¸ñòðû óåõàëè. Çîëóø-
êà îñòàëàñü îäíà è çàïëàêàëà.
Âäðóã ïîÿâèëàñü ôåÿ è ñêàçàëà, ÷òî Çîëóøêà òîæå ïîåäåò
íà áàë. Íî äîìîé íàäî âåðíóòüñÿ â ïîëíî÷ü, ïîòîìó ÷òî
ðîâíî â äâåíàäöàòü ÷àñîâ ïëàòüå Çîëóøêè îïÿòü ñòàíåò ñòà-
ðûì.
– ×òî ñòàëè äåëàòü ìà÷åõà ñî ñâîèìè äî÷åðÿìè?
– Êóäà óåõàëè ìà÷åõà è ñ¸ñòðû?
– Ñ êåì îñòàëàñü Çîëóøêà?
– Êîãäà äîëæíà áûëà âåðíóòüñÿ Çîëóøêà?
Ìèð êíèãè
Ïåðåä íàìè îãðîìíûé ìèð. È âèäèì ìû åãî íå òîëüêî
ñâîèìè ãëàçàìè. Íàì ïîìîãàþò âèäåòü åãî Íàâîè, Aéáåê,
Äèêêåíñ, Øåêñïèð, Ïóøêèí.
Êíèãè ïîìîãàþò óçíàòü î æèçíè è ïîíÿòü ñåáÿ. Êíèãè
ðàññêàçûâàþò î ïðèêëþ÷åíèÿõ, ïîäâèãàõ, äðóæáå è ëþáâè,
135
äîáðå è çëå, ïðîøëîì è áóäóùåì. Êíèãà âñåãäà îñòà¸òñÿ ó÷è-
òåëåì æèçíè. Îíà íåñ¸ò íàì êðàñîòó ñëîâà è ìûñëè.
– ×òî ïîìîãàåò íàì âèäåòü ìèð?
– Î ÷¸ì ðàññêàçûâàþò êíèãè?
– ×åì îñòà¸òñÿ êíèãà?
– ×òî îíà íåñ¸ò íàì?
Íàñêàâàê
Â Ñàìàðêàíäå èçäàâíà äåëàþò èç òûêâ òàáàêåðêè – íà-
ñêàâàê. Ðåìåñëî ýòî ïåðåäà¸òñÿ èç ïîêîëåíèÿ â ïîêîëåíèå.
Ìàñòåðèöà ñðûâàåò ñ âåòêè íåñêîëüêî òûêâ è íàíîñèò
óçîð. Ïî óçîðó ñíèìàåò êîæèöó ñ ïîâåðõíîñòè òûêâû.
Ïîñëå ýòîãî ñêðåáêîì èç òîëñòîé ïðîâîëîêè âûñêðåáàåò
ñîäåðæèìîå òûêâû, íàëèâàåò òóäà ìàñëî è ñòàâèò â ïå÷ü.
×åðåç íåñêîëüêî ìèíóò ìàñëî çàêèïèò è îêðàñèò êîæèöó â
êîðè÷íåâûé öâåò. Ìàñòåðèöà âûíèìàåò òûêâû èç ïå÷è è ïðî-
òèðàåò èõ ïåñêîì.
Íàñêàâàê ãîòîâ!
– Èç ÷åãî äåëàþò íàñêàâàê?
– ×òî äåëàåò ìàñòåðèöà?
– ×òî ïðîèñõîäèò ÷åðåç íåñêîëüêî ìèíóò?
– Îòêóäà âûíèìàåò òûêâó ìàñòåðèöà?
Ôåðãàíñêàÿ äîëèíà
Ñî âñåõ ñòîðîí ïîäñòóïàþò ê Ôåðãàíñêîé äîëèíå âûñîêèå
ãîðû. Ìíîæåñòâî ðåê è ðó÷ü¸â ðîæäàþòñÿ â ýòèõ ãîðàõ. Îíè
óñòðåìëÿþòñÿ âíèç, ê Ñûðäàðüå, ÷òîáû ñëèòüñÿ ñ å¸ âîäàìè.
Ïðèðîäà Ôåðãàíñêîé äîëèíû ñàìàÿ ðàçíîîáðàçíàÿ. Â
öåíòðå åù¸ ñîõðàíèëèñü ó÷àñòêè ñàìîé íàñòîÿùåé ïóñòûíè.
Åñëè ïîäîéòè ê êóñòàì ñàêñàóëà, ìîæíî óâèäåòü ÿùåðèöó.
Â ãîðàõ ìíîãî îðåõîâûõ è ïëîäîâûõ ëåñîâ. Ê íèì óñò-
ðåìëÿþòñÿ ðàçëè÷íûå ïòèöû.
– ×òî ðîæäàåòñÿ â ãîðàõ?
– Êàêàÿ ïðèðîäà â Ôåðãàíñêîé äîëèíå?
– ×òî ìîæíî óâèäåòü âîçëå êóñòîâ ñàêñàóëà?
– Êàêèå ëåñà åñòü â ãîðàõ?
136
Êàðàêàë
Â Òóðêìåíèè è â ïóñòûíÿõ Óçáåêèñòàíà æèâ¸ò õèùíîå
æèâîòíîå – êàðàêàë. Êàðàêàë ïîõîæ íà áîëüøóþ êîøêó.
Òîëüêî íà óøàõ ó íåãî êèñòî÷êè êàê ó ðûñè. Êàðàêàë îõî-
òèòñÿ íà çàéöåâ, ëèñèö, ìàëåíüêèõ àíòèëîï è ïòèö. Â Àçèè
è Èíäèè êàðàêàëîâ ñ äðåâíèõ âðåì¸í ïðèðó÷àëè, à ïîòîì
áðàëè ñ ñîáîé íà îõîòó. Ñåé÷àñ â íàøåé ñòðàíå îñòàëîñü
ìàëî ýòèõ æèâîòíûõ. Êàðàêàë çàíåñ¸í â Êðàñíóþ êíèãó.
– Ãäå îáèòàåò êàðàêàë?
– Êàê îí âûãëÿäèò?
– Íà êîãî îõîòèòñÿ êàðàêàë?
– Ìíîãî ëè ýòèõ æèâîòíûõ â íàøåé ñòðàíå?
Èíòåðåñíûé ìóçåé
Â ãîðîäå Ìöõåòà íà Êàâêàçå åñòü èíòåðåñíûé ìóçåé – êðà-
ñèâûé ñàä.
Â ýòîì ãîðîäå æèë õóäîæíèê. Îí î÷åíü ëþáèë öâåòû. È
êîãäà ãóëÿë, äîëãî ñìîòðåë íà êðàñèâûå öâåòû â ëåñó è â ïîëå.
À ïîòîì ýòè öâåòû âñå ìîãëè âèäåòü ó íåãî â ñàäó îêîëî äîìà.
Â ýòîì ìàëåíüêîì ñàäó ëþáÿò ãóëÿòü è âçðîñëûå, è äåòè.
Ïîñìîòðåòü ýòîò ñàä åäóò èç Ìîñêâû, Ñàíêò-Ïåòåðáóðãà,
Êèåâà, Òàøêåíòà.
– ×òî çà ìóçåé åñòü íà Êàâêàçå?
– ×òî ëþáèë õóäîæíèê?
– Ãäå âñå ìîãëè âèäåòü öâåòû?
– Ãäå ëþáÿò ãóëÿòü äåòè è âçðîñëûå?
Óäèâèòåëüíîå æèâîòíîå
Äæåéðàí – ñòðîéíîå êðàñèâîå æèâîòíîå. Ðàíüøå î÷åíü
ìíîãî äæåéðàíîâ áûëî â ðàéîíàõ Õèâû è Áóõàðû. Íà íèõ
îõîòèëèñü, èõ ïðèðó÷àëè. Ýòî áûëî ëþáèìîå æèâîòíîå.
Ëþäè â íàøå âðåìÿ îñâîèëè ìíîãî çåìåëü. Äæåéðàíàì
íåãäå ñòàëî æèòü. È ñòàëî èõ ìàëî.
Â íàøåé ðåñïóáëèêå îðãàíèçîâàëè Áóõàðñêèé ïèòîìíèê.
Â íåãî ïðèâåçëè äæåéðàíîâ. ×èñëî èõ ñòàëî áûñòðî ðàñòè.
– Êàêèì æèâîòíûì ÿâëÿåòñÿ äæåéðàí?
137
– Ãäå ðàíüøå áûëî ìíîãî äæåéðàíîâ?
– ×òî îðãàíèçîâàëè â íàøåé ðåñïóáëèêå?
– Êóäà ïðèâåçëè äæåéðàíîâ?
Äðåâíèé ãîðîä
Áûë â äîëèíå Êàøêàäàðüè ãîðîä Êåø. Îí áûë áîëüøîé
è êðàñèâûé. Ïðî÷èòàòü î í¸ì ìîæíî ó äðåâíèõ àâòîðîâ.
Îñíîâíàÿ ÷àñòü ãîðîäà áûëà îêðóæåíà ñòåíîé. Ñ ÷åòû-
ð¸õ ñòîðîí ê íåé âåëè äîðîãè. Ïîñòðîéêè â òîì ãîðîäå áûëè
èç ãëèíû è äåðåâà. Ïî÷òè âî âñåõ äîìàõ áûëà ïðîòî÷íàÿ
âîäà, îêðóæàëè èõ ïðåêðàñíûå ñàäû.
– Ãäå íàõîäèëñÿ Êåø?
– Èç ÷åãî áûëè ñäåëàíû ïîñòðîéêè?
– ×òî áûëî ïî÷òè âî âñåõ äîìàõ?
– ×òî îêðóæàëî äîìà?
Àáó Ðàéõàí Áåðóíè

Àáó Ðàéõàí Áåðóíè ðîäèëñÿ íåäàëåêî îò ãîðîäà Êèÿò.
Îí ðîñ ëþáîçíàòåëüíûì ðåá¸íêîì. Ëþáèë ëèòåðàòóðó, íà-
óêó. Èíòåðåñîâàëñÿ ïðèðîäîé ðîäíîãî êðàÿ è äàë¸êèìè çâåç-
äàìè.
Íà÷àëüíîå îáðàçîâàíèå îí ïîëó÷èë â äóõîâíîé øêîëå.
Çàòåì Áåðóíè ó÷èëñÿ ñàìîñòîÿòåëüíî.
Â 16 ëåò îí ïîëó÷èë åñòåñòâåííîå è èñòîðè÷åñêîå îáðàçî-
âàíèå. Ïîòîì îí ñòàë êðóïíûì àñòðîíîìîì.
Õîðåçìøàõ íàçíà÷èë åãî ãëàâíûì ñîâåòíèêîì ïî íàóêå.
Áåðóíè ðóêîâîäèë Äîìîì ìóäðåöîâ. Òàì ó÷èëèñü òàëàíò-
ëèâûå ìîëîäûå ëþäè.
– Ãäå ðîäèëñÿ Áåðóíè?
– ×òî îí ëþáèë?
– Âî ñêîëüêî ëåò îí ïîëó÷èë îáðàçîâàíèå?
– Êåì åãî íàçíà÷èë Õîðåçìøàõ?
138
Êîíäîð
Êîíäîð – ñàìàÿ áîëüøàÿ õèùíàÿ ïòèöà â ìèðå. Äëèíà
ïåðíàòîãî âåëèêàíà áîëüøå ìåòðà, à ðàçìàõ êðûëüåâ êàê ó
ñïîðòèâíîãî ïëàí¸ðà.
Â çîîïàðêå êîíäîðû æèâóò î÷åíü äîëãî. Îäèí èç íèõ, ïî
êëè÷êå Êóçÿ ïðèâûê ê ñîòðóäíèêàì çîîïàðêà. Îí î÷åíü ëþ-
áèë, êîãäà åãî âûïóñêàëè èç êëåòêè ïîáðîäèòü ïî äîðîæêàì
çîîïàðêà.
– Êàêàÿ ïòèöà êîíäîð?
– Ãäå îíè æèâóò?
Ãîðîä
Â äîëèíå ðåêè Êàøêàäàðüè äàâíî ïîñåëèëèñü ëþäè. Îíè
æèëè â ïîñ¸ëêàõ è ãîðîäàõ. Òàì ðàçâèâàëîñü çåìëåäåëèå, ñà-
äîâîäñòâî. Ëþäè äîáûâàëè ïîëåçíûå èñêîïàåìûå. ×åðåç
äîëèíó ïðîõîäèëè òîðãîâûå ïóòè. Ãëàâíûì ãîðîäîì áûë
Íåñåô. Àðàáñêèå ãåîãðàôû ñîîáùàþò, ÷òî ðåêà äåëèëà ãî-
ðîä íà äâå ÷àñòè. Â öåíòðàëüíîé ÷àñòè ãîðîäà ó ìîñòà áûë
õàíñêèé äâîðåö è ñîáîðíàÿ ìå÷åòü. Ãîðîä ñëàâèëñÿ ñâîèìè
áîãàòûìè áàçàðàìè.
– Ãäå ïîñåëèëèñü ëþäè?
– ×åì îíè çàíèìàëèñü?
– Êàêîé ãîðîä áûë ãëàâíûé?
– ×òî ñîîáùàþò àðàáñêèå ãåîãðàôû?
Ðóêè
Ìíîãîå ìîæíî ñäåëàòü ðóêàìè, äà íå âñ¸. Ðóêàìè ìîæíî
ñîáðàòü ôðóêòû, ñâèòü âåð¸âêó, ñïëåñòè êîðçèíêó. Ìîæíî
ñäåëàòü èç êàìíåé æèëèùå, äàæå ïîéìàòü çâåðÿ èëè ïòèöó.
Íî è ñàìûå ïðîâîðíûå ÷åëîâå÷åñêèå ðóêè íå ìîãóò øèòü
áåç èãëû, íå ìîãóò ðóáèòü áåç òîïîðà. ×åëîâåê î÷åíü äàâíî
ïðèäóìàë ïîìîùíèêîâ, èìÿ êîòîðûì - èíñòðóìåíòû.
– Ñêîëüêî ðóê ó ÷åëîâåêà?
– ×òî ìîæíî ñäåëàòü ðóêàìè?
– Áåç ÷åãî íå ìîãóò øèòü ÷åëîâå÷åñêèå ðóêè?
– ×òî ïðèäóìàë ÷åëîâåê?
139
Íàâîè
Ïîýòè÷åñêèé òàëàíò Àëèøåðà Íàâîè ïðîÿâèëñÿ óæå â
äåòñòâå. Ìàëü÷èê íàó÷èëñÿ ÷èòàòü â òðè-÷åòûðå ãîäà, è åãî
÷òåíèåì âîñõèùàëèñü ìíîãèå ëþäè.
Êîãäà Íàâîè ó÷èëñÿ â øêîëå, îí áûë ëþáîçíàòåëåí è
î÷åíü ìíîãî ÷èòàë. Ñòèõè ìàëü÷èêó òàê íðàâèëèñü, ÷òî îí
íå õîòåë ãîâîðèòü îáû÷íûìè ñëîâàìè, íå õîòåë ñëóøàòü
ëþäåé.
Ðîäèòåëè åãî èñïóãàëèñü. Äàæå íå ðàçðåøàëè ÷èòàòü. Íî
Àëèøåð ïîìíèë ñòèõè è ïîâòîðÿë èõ ïðî ñåáÿ. À âñêîðå è
ñàì íà÷àë ñî÷èíÿòü ñòèõè.
– Êîãäà ïðîÿâèëñÿ òàëàíò ó Àëèøåðà Íàâîè?
– Êàêèì ó÷åíèêîì áûë Àëèøåð Íàâîè?
– ×òî íðàâèëîñü ìàëü÷èêó?
– Êîãäà îí íà÷àë ïèñàòü ñòèõè?
Âåðòîë¸ò
Âåðòîë¸ò – óäèâèòåëüíàÿ ìàøèíà. Êðûëüåâ íåò, à ëåòàåò.
Ñàìîë¸ò íå ìîæåò âèñåòü â âîçäóõå, ïÿòèòüñÿ íàçàä èëè áî-
êîì ëåòåòü, íà êðîøå÷íóþ ïëîùàäêó ñåñòü. Äëÿ âåðòîëåòà
ýòè ôîêóñû – äåëî ïðèâû÷íîå.
Îí è íà ãîðíîé ñêàëå ñÿäåò, ÷òîáû îêàçàòü ïîìîùü áîëü-
íîìó. Íà ñòðîéêå ëþáóþ òÿæåñòü ïîäíèìåò. Îí è ïîæàðíè-
êîâ ê ïîæàðó äîñòàâèò.
Òðóáó íåôòåïðîâîäà íàäî ïðîêëàäûâàòü, ðûáàêîâ íà
ëüäèíå ñïàñòè, – âûçûâàþò âåðòîë¸ò.
Êàêàÿ çàìå÷àòåëüíàÿ ìàøèíà!
– ×òî çà ìàøèíà – âåðòîë¸ò?
– Ãäå îí ìîæåò ñåñòü?
– ×òî äåëàåò âåðòîë¸ò íà ñòðîéêå?
– Äëÿ ÷åãî âûçûâàþò âåðòîë¸ò?
Ìàðõóð
Çàïîâåäíèê Äàøòè-Äæóì – åäèíñòâåííîå ìåñòî â íàøåé
ñòðàíå, ãäå ñîõðàíèëèñü ìàðõóðû. Ýòèõ æèâîòíûõ åù¸ íà-
çûâàþò âèíòîðîãèìè êîçëàìè. Òàêîå íàçâàíèå îíè ïîëó-
140
÷èëè çà ñâîè ðîãà, ïî ôîðìå ïîõîæèå íà íàñòîÿùèé øòî-
ïîð.
Âèíòîðîãèå êîçëû ëþáÿò ñêàëû. Îíè ìàñòåðñêè ïåðåäâè-
ãàþòñÿ ïî íèì. Ìàðõóðû î÷åíü ëþáÿò ôèñòàøêîâûå ëåñà.
Îíè ÷àñòî ïðèõîäÿò òóäà, íî äàëåêî îò ñïàñèòåëüíûõ ñêàë
âñ¸ æå íå óõîäÿò.
Âèíòîðîãèå êîçëû ïðåêðàñíî ïëàâàþò.
Êàêîå óäèâèòåëüíîå æèâîòíîå!
– Ãäå ñîõðàíèëèñü ìàðõóðû?
– Êàê åù¸ íàçûâàþòñÿ ýòè æèâîòíûå?
– Îòêóäà îíè ïîëó÷èëè òàêîå íàçâàíèå?
– Êàêèå ó íèõ ñïîñîáíîñòè?
Øàõìàòû
Øàõìàòû – ýòî ïðåæäå âñåãî óìñòâåííàÿ áîðüáà. Â íà÷à-
ëå ïàðòèè øàõìàòèñò èìååò ðàâíûå ñ ïàðòí¸ðîì ñèëû è âîç-
ìîæíîñòè. Ïîáåäà çàâèñèò îò åãî âîëè, ñòàðàòåëüíîñòè,
ìóäðîñòè. Øàõìàòû ðàçâèâàþò â ÷åëîâåêå ñòîéêîñòü, öåëå-
óñòðåìë¸ííîñòü, óïîðñòâî, ñòðåìëåíèå ïðåîäîëåâàòü òðóä-
íîñòè. Øàõìàòû áóäÿò â ÷åëîâåêå ÷óâñòâî êðàñîòû, à òàêæå
ïðèó÷àþò ê òî÷íîñòè, àêêóðàòíîñòè, ÷¸òêîñòè.
– ×òî çà áîðüáà – øàõìàòû?
– Îò ÷åãî çàâèñèò ïîáåäà øàõìàòèñòà?
– Êàêèå êà÷åñòâà ðàçâèâàþò øàõìàòû?
– Êàêèå ÷óâñòâà áóäÿò â ÷åëîâåêå øàõìàòû?
Êàðàêóìû
Øèðîêî ðàñêèíóëèñü Êàðàêóìû – îãðîìíàÿ ïóñòûíÿ.
Øåñòü ãîñóäàðñòâ Åâðîïû ìîãóò ïîìåñòèòüñÿ íà òåððèòî-
ðèè Êàðàêóìîâ. Ó÷¸íûå òàê îáúÿñíÿþò ïðîèñõîæäåíèå ïó-
ñòûíè.
Êîãäà-òî çäåñü áûëî ìîðå. Òåïåðü âìåñòî íåãî îñòàëèñü
ïåñêè è äâà îãðîìíûõ îçåðà – Êàñïèéñêîå è Àðàëüñêîå.
Èíîãäà ìîæíî óâèäåòü ìàëåíüêèå îçåðà ñ êðàñíîé âîäîé. Â
èõ âîäå òàê ìíîãî ñîëè, ÷òî îïóùåííàÿ â íå¸ âåòêà ÷åðåç
äåñÿòü ìèíóò îïèñûâàåòñÿ ñîëüþ.
141
– ×òî òàêîå Êàðàêóìû?
– ×òî áûëî ðàíüøå âìåñòî ïóñòûíè?
– Êàêèå îç¸ðà åñòü âîçëå Êàðàêóìîâ?
– Êàêîãî öâåòà âîäà â ìàëåíüêèõ îçåðàõ?
Íàâðóç
Â Ñðåäíåé Àçèè åñòü ïðàçäíèê Íàâðóç. Ê Íàâðóçó ãîòî-
âÿòñÿ çàðàíåå. Ëþäè ÷èñòÿò è ìîþò äîìà, íàäåâàþò íîâóþ
îäåæäó.
Â ýòîò äåíü ñàæàþò õëåá, äåðåâüÿ è öâåòû. À ïîòîì ïðàç-
äíèê ïðîäîëæàåòñÿ â êàæäîì äîìå, íà êàæäîé óëèöå. Ëþäè
ïîþò è òàíöóþò. Ãîòîâÿò âêóñíûé ïëîâ è ëàãìàí. Ïîä îò-
êðûòûì íåáîì ïðîâîäÿò ñîðåâíîâàíèÿ ñèëà÷è. Ðÿäîì ïðî-
õîäèò êîíêóðñ ïîýòîâ è ìóçûêàíòîâ. Êàæäûé ìîæåò ïîïðî-
áîâàòü ñâîè ñèëû â áîðüáå è â èñêóññòâå.
– Êîãäà îòìå÷àåòñÿ Íàâðóç?
– ×òî äåëàþò ëþäè ïåðåä Íàâðóçîì?
– Êàê îòìå÷àåòñÿ ýòîò ïðàçäíèê?
– Êàêèå áëþäà ãîòîâÿò íà Íàâðóç?
Òðàíñïîðò
Ìû ïîëüçóåìñÿ àâòîáóñîì, òðàìâàåì, ìåòðî, ÷òîáû äîå-
õàòü èç äîìà íà ðàáîòó. Åäåì ïîåçäîì, ïëûâ¸ì íà ïàðîõîäå,
ëåòèì ñàìîë¸òîì â äðóãèå ãîðîäà íàøåé ñòðàíû.
À ñêîëüêî ïåðåâîçèì ðàçíûõ ãðóçîâ ïî æåëåçíûì, âîç-
äóøíûì, ìîðñêèì è ðå÷íûì äîðîãàì!
Î÷åíü âåëèêî çíà÷åíèå æåëåçíîäîðîæíîãî òðàíñïîðòà.
Æåëåçíûå äîðîãè ðàñõîäÿòñÿ îò Òàøêåíòà âî âñåõ íàïðàâ-
ëåíèÿõ. Îíè ñîåäèíÿþò âñå îáëàñòè ðåñïóáëèê, áîëüøèå è
ìàëåíüêèå ãîðîäà.
– Êàêèìè âèäàìè òðàíñïîðòà ìû ïîëüçóåìñÿ?
– Êàêîé òðàíñïîðò èìååò áîëüøîå çíà÷åíèå?
– ×òî îíè ñîåäèíÿþò?
– Íà ÷¸ì âû äîáèðàåòåñü äî ìåñòà ðàáîòû èëè ó÷¸áû?
142
Äâà ïëóãà
Â îäíîé ìàñòåðñêîé èç îäíîãî êóñêà æåëåçà ñäåëàëè äâà
ïëóãà. Îäèí èç íèõ ïîïàë â ðóêè êðåñòüÿíèíà. Êðåñòüÿíèí
ñòàë ðàáîòàòü ýòèì ïëóãîì. Îò ðàáîòû ïëóã ñòàë áëåñòåòü,
êàê ñåðåáðî.
Äðóãîé ïëóã ëåæàë áåç ðàáîòû è çàðæàâåë. ×åðåç íåêîòî-
ðîå âðåìÿ âñòðåòèëèñü ýòè äâà ïëóãà. Çàðæàâåâøèé ïëóã ñïðî-
ñèë ó ïåðâîãî ïëóãà, ïî÷åìó îí òàê áëåñòèò.
Ïåðâûé ïëóã îòâåòèë, ÷òî áëåñòèò îò òðóäà, îò ðàáîòû.
Áåç ðàáîòû îí áû çàðæàâåë.
– ×òî ñäåëàëè â ìàñòåðñêîé?
– Îò ÷åãî ñòàë áëåñòåòü ïåðâûé ïëóã?
– ×òî äåëàë âòîðîé ïëóã?
– Î ÷¸ì ñïðîñèë âòîðîé ïëóã ó ïåðâîãî ïëóãà?
Âîäà
Âñ¸ õîðîøî â ïðèðîäå, íî âîäà ÿâëÿåòñÿ êðàñîòîé âñåé ïðè-
ðîäû. Âîäà äâèæåòñÿ è äà¸ò æèçíü âñåìó, ÷òî å¸ îêðóæàåò.
Èç âåðøèíû ãîðû áü¸ò ñâåòëàÿ õîëîäíàÿ ñòðóÿ è ñêà÷åò
âíèç. Îíà âü¸òñÿ óçêîé ëåíòîé, êàòèòñÿ ñ ïëèòû è ïàäàåò
øèðîêèì çàíàâåñîì. Åñëè æå ïîâåðõíîñòü ãîðû ïåñ÷àíàÿ,
òî âîäà âûðîåò ñåáå ðóñëî. Èíîãäà òàêîé êëþ÷ áü¸ò èç ñåðå-
äèíû ãîðû. Äðóãèå ðîäíèêè áüþò èç-ïîä çåìëè è îáðàçóþò
ðó÷üè.
– ×åì ÿâëÿåòñÿ âîäà?
– ×åìó äà¸ò æèçíü âîäà?
– Îòêóäà áü¸ò õîëîäíàÿ ñòðóÿ âîäû?
– ×òî äåëàåò âîäà åñëè ïîâåðõíîñòü ãîðû ïåñ÷àííàÿ?
Êàê ÿ èçó÷àë ðóññêèé ÿçûê

Ìíå êàçàëîñü, ÷òî ðóññêèé ÿçûê ÿ íèêîãäà íå âûó÷ó è íå
íàó÷óñü ãðàìîòíî ïèñàòü è ïðàâèëüíî ãîâîðèòü. Íåêîòî-
ðûå ðåáÿòà íå îãîð÷àëèñü è äóìàëè, ÷òî ðàíî èëè ïîçäíî
íàó÷àòñÿ. ß ñèëüíî ïåðåæèâàë íåóäà÷è è ó÷èë, ó÷èë è ó÷èë
ðóññêèé ÿçûê, ÷èòàë íàèçóñòü öåëûå îòðûâêè. Ñòðåìèëñÿ ïðà-
âèëüíî ïðîèçíîñèòü ñëîâà, èõ îêîí÷àíèÿ è ñòàâèòü óäàðå-
143
íèÿ. Êîãäà äðóçüÿ òåïåðü ìíå ãîâîðÿò, ÷òî ÿ ïî÷òè áåç àê-
öåíòà ãîâîðþ ïî-ðóññêè, ìåíÿ ýòî ðàäóåò. Íå çðÿ ÿ òàê ñòà-
ðàëñÿ.
– ×òî êàçàëîñü àâòîðó òåêñòà?
– ×òî äåëàë àâòîð ÷òîáû âûó÷èòü ðóññêèé ÿçûê?
– Ê ÷åìó îí ñòðåìèëñÿ?
– ×òî åìó ãîâîðÿò äðóçüÿ?
Îð¸ë
Îäèí ÷åëîâåê ïîéìàë îðë¸íêà, ïðèí¸ñ äîìîé è ïóñòèë íà
ïòè÷èé äâîð ê êóðàì, óòêàì, èíäþøêàì. Â ïåðâîå âðåìÿ ïòå-
íåö áîÿëñÿ, íî ñêîðî ïðèâûê ê öûïëÿòàì è âûðîñ âìåñòå ñ
íèìè.
Ïðîøëî ïÿòü ëåò, à îð¸ë íå óëåòàë. Õîçÿèí øóòèë, ÷òî
ýòî íå îð¸ë, à ïåòóõ. Îäíàæäû óâèäåë îðëà íàòóðàëèñò è
ðåøèë èñïûòàòü. Ìíîãî ðàç ñàæàë îí åãî íà ðóêè, ïîäíè-
ìàëñÿ ñ íèì íà êðûøó èëè óíîñèë åãî ê ïîäíîæèþ ãîðû, íî
îð¸ë âîçâðàùàëñÿ ê êóðàì. Òîëüêî íà òðåòèé äåíü îð¸ë îã-
ëÿäåëñÿ è çàäðîæàë, íî íå âçëåòåë. Òîãäà íàòóðàëèñò çàñòà-
âèë åãî âçãëÿíóòü íà ñîëíöå, è ýòî ðåøèëî ñóäüáó ïòèöû.
Îð¸ë ðàñïðàâèë ìîãó÷èå êðûëüÿ è ñ ïðîíçèòåëüíûì êë¸êî-
òîì óñòðåìèëñÿ â íåáî, âçìûâàÿ âñ¸ âûøå è âûøå. Íàçàä îí
íå âåðíóëñÿ.
Ýòî áûë íàñòîÿùèé îð¸ë – öàðü ïòèö, à íå ïåòóõ.
– ×òî ñäåëàë ÷åëîâåê ñ îðë¸íêîì?
– ×òî ñäåëàë íàòóðàëèñò?
– ×òî ðåøèëî ñóäüáó ïòèöû?
– ×òî çà ïòèöà îð¸ë?
×àøêà ÷àþ
Ðîäèíà ÷àÿ – Êèòàé. Â ëåãåíäå ãîâîðèòñÿ, ÷òî ïàñòóõè
çàìåòèëè, êàê îâöû æóþò ÷àéíûå ëèñòüÿ è ñòàíîâÿòñÿ ðåç-
âåå. Òîãäà è îíè ïîïðîáîâàëè çàâàðåííûé ÷àé. Òàê ÷àé ñòàë
îäíèì èç ãëàâíûõ íàïèòêîâ çåìëè.
Ñåé÷àñ â íàøåé ïëàíåòå åñòü ñòðàíà, ãäå æèòü áåç ÷àÿ ëþäè
ïðîñòî íå ìîãóò. Ýòî – Óçáåêèñòàí. Îñîáåííî âûñîêî öåíÿò
óçáåêè çåëåíûé ÷àé.
144
– Ãäå íàõîäèòñÿ ðîäèíà ÷àÿ?
– ×òî ïîïðîáîâàëè ïàñòóõè?
– Êàêîé ÷àé öåíÿò â Óçáåêèñòàíå?
Êàðëóõà
Êàðëóõà – âîðîí¸íîê. Æèâ¸ò îí âî äâîðå. Îí ïðÿ÷åò âñ¸,
÷òî â êëþâ ïîïàä¸ò. Ïîëîæèò â óêðîìíîå ìåñòå÷êî è òðàâ-
êîé ïðèêðîåò.
Êàê òî ðàç Êàðëóõà ïóãîâèöó íàø¸ë. Ñóíóë å¸ â òðàâó è
ñòàë ïðÿòàòü. Ïðèãíóë òðàâèíêó, à îíà ðàñïðÿìèëàñü. Ðà-
çîçëèëñÿ âîðîí¸íîê, ñòàë ðîìàøêàìè è êîëîêîëü÷èêàìè çàê-
ðûâàòü ïóãîâèöó. À öâåòû ïîäíèìàþòñÿ.
Ðàñòåðÿëñÿ Êàðëóõà. Òàê ïóãîâèöó ìîæåò ëþáàÿ ñîðîêà
óêðàñòü. À ñîðîêè áëèçêî óæå. Îíè øóìÿò, ñòðåêî÷óò.
Âîðîí¸íîê ñêîðåé ïóãîâèöó ïîä êèðïè÷ ñïðÿòàë. Ïóñòü
òåïåðü ñîðîêè ïîïðîáóþò óêðàñòü.
– ×òî çà ïòèöà Êàðëóõà?
– ×òî íàø¸ë Êàðëóõà?
– ×òî ñäåëàë âîðîí¸íîê ïîñëå òîãî êàê ðàçîçëèëñÿ?
– Êóäà ñïðÿòàë ïóãîâèöó Êàðëóõà?
Þííàòû
Þííàòû ñîáèðàþò ëåêàðñòâåííûå òðàâû, ñàæàþò ïîëåç-
íûå ðàñòåíèÿ, óõàæèâàþò çà íèìè, îáåðåãàþò îò âðåäíûõ
íàñåêîìûõ. Îíè îõðàíÿþò ïîëåçíûõ ïòèö: ãðà÷åé, ñêâîð-
öîâ, ùåãëîâ, ÷èæåé, ëàñòî÷åê. Çèìîé îíè êàæäûé äåíü ðàñ-
êëàäûâàþò â êîðìóøêàõ ïòè÷üè ëàêîìñòâà: ç¸ðíà ðæè, ñå-
ìåíà êîíîïëè è ïîäñîëíóõà, êðîøêè õëåáà. Ðàííåé âåñíîé
äëÿ ïåðåë¸òíûõ ãîñòåé îíè ìàñòåðÿò ñêâîðå÷íèêè, ðàçâåøè-
âàþò èõ âñþäó: â ñàäó, âîçëå äîìîâ. Ìíîãî äåðåâüåâ ïîñàäè-
ëè îíè âîçëå øêîëû.
– ×òî ñîáèðàþò þííàòû?
– Êîãî îíè îõðàíÿþò?
– ×òî îíè äåëàþò çèìîé?
– Êóäà îòïðàâëÿþòñÿ þííàòû îñåíüþ?
145
Âåðáëþä
Âåðáëþä ïîìîãàåò ÷åëîâåêó â ïóñòûíå. Òîëüêî îí ìîæåò
ïîìíîãó äíåé íå ïèòü è íå åñòü. Òîëüêî îí íå áîèòñÿ íî÷íî-
ãî õîëîäà è äíåâíîé æàðû. Âåðáëþä øàãàåò ïîä æàðêèì
ñîëíöåì, âåç¸ò ëþäåé, èõ áàãàæ, åäó è âîäó. À ñàìîìó âåðá-
ëþäó â ïóòè íè÷åãî íå íàäî. Âîò ïðèä¸ò íà ìåñòî, òàì âåðá-
ëþä ïîåñò è íàïü¸òñÿ.
– ×åãî íå áîèòñÿ âåðáëþä?
– Êàê ïîìîãàåò âåðáëþä?
– ×òî íóæíî âåðáëþäó â ïóòè?
– Ãäå îáèòàþò âåðáëþäû?
Äóá
Äóáû ðàñòóò â þæíûõ ðàéîíàõ. Îíè ëþáÿò òåïëî. Ïëî-
äû äóáà – æ¸ëóäè. Îíè âèñÿò íà äåðåâå äî ïîçäíåé îñåíè. Â
êàæäîì æ¸ëóäå íàõîäèòñÿ îäíî êðóïíîå ñåìÿ. Æ¸ëóäè èñ-
ïîëüçóþòñÿ äëÿ èçãîòîâëåíèÿ ïèòàòåëüíîãî êîôå.
Äðåâåñèíà äóáà òâ¸ðäàÿ è ïðî÷íàÿ. Îíà èä¸ò íà ïîñò-
ðîéêó ðå÷íûõ è ìîðñêèõ êîðàáëåé. Øïàëû äëÿ æåëåçíûõ
äîðîã, ìåáåëü òîæå ñäåëàíû èç ïðî÷íîãî äóáà.
Õîðîøè ÷óäåñíûå äóáîâûå ðîùè! Ó ìíîãèõ íàðîäîâ äóá
ñ÷èòàþò ñàìûì êðàñèâûì äåðåâîì. Äóá – äîëãîâå÷íîå äåðå-
âî. Îí æèâ¸ò ñîòíè ëåò.
– Ãäå ðàñòóò äóáû?
– Êàê íàçûâàåòñÿ ïëîäû äóáà?
– Äëÿ ÷åãî èñïîëüçóåòñÿ æ¸ëóäè?
– Äëÿ ÷åãî èñïîëüçóþò äðåâåñèíó äóáà?
Õàíãóë
Áóõàðñêèé îëåíü, èëè Õàíãóë, çàíèìàåò îñîáîå ìåñòî ñðå-
äè æèâîòíûõ çàïîâåäíèêà Áàäàé-Òóãàé. Ýòî èñ÷åçàþùèé âèä
æèâîòíûõ. Åãî îõðàíÿåò íàøå ãîñóäàðñòâî. Ðàíüøå îëåíåé â
òóãàÿõ áûëî ìíîãî. Íî ñåé÷àñ èñ÷åçàþò òóãàè, îëåíÿì ñòàëî
íåãäå æèòü. Ïîýòîìó îëåíåé ìàëî â òóãàÿõ Áàäàé-Òóãàÿ.
Â 1976 ãîäó èç çàïîâåäíèêà Ðàìèò ñþäà çàâåçëè òð¸õ õàí-
ãóëîâ. Ïîòîì åù¸ 16 æèâîòíûõ.
146
Â ïåðâûå ãîäû îëåíè æèëè â âîëüåðàõ. Ñåé÷àñ îíè æèâóò
ñâîáîäíî.
– Ãäå îáèòàåò Õàíãóë?
– Ãäå ðàíüøå æèëè Õàíãóëû?
– Êîãäà çàâåçëè â çàïîâåäíèê Õàíãóëîâ?
– Ãäå æèëè Õàíãóëû â ïåðâîå âðåìÿ?
Çàãàäêà
Ðûáû ïëàâàþò, ïòèöû ëåòàþò, ÷åëîâåê õîäèò...
Êàæäûé ÷åëîâåê ó÷èòñÿ õîäèòü âñþ æèçíü. Â íàðîäå äàæå
åñòü çàãàäêà: «Óòðîì õîäèò íà ÷åòûð¸õ íîãàõ, â îáåä – íà
äâóõ, à âå÷åðîì – íà òð¸õ». Ýòî î ÷åëîâåêå. Ðåá¸íîê íå óìååò
õîäèòü, îí ïîëçàåò. Ïîòîì õîäèò, áåãàåò ëåãêî è ñâîáîäíî.
À â ñòàðîñòè õîäèòü ñòàíîâèòñÿ òðóäíî, èíîãäà ïðèõîäèòñÿ
ïîëüçîâàòüñÿ ïàëêîé.
Õîäèòü ïî çåìëå – ýòî è ìíîãî è î÷åíü ìàëî. ×åëîâåê
âñåãäà ìå÷òàë ïëàâàòü, êàê ðûáà, ëåòàòü, êàê ïòèöà.
Åãî ìå÷òû ñáûëèñü.
– Êàêàÿ çàãàäêà åñòü â íàðîäå?
– ×åì ïîëüçóåòñÿ ÷åëîâåê â ñòàðîñòè?
– Î ÷¸ì ìå÷òàåò ÷åëîâåê?
– Ñáûâàþòñÿ ëè ìå÷òû ÷åëîâåêà?
Êàê ÿ èçó÷àë ðóññêèå ãëàãîëû

ß ÷èòàë, êàê ìàëü÷èê âûøåë èç äîìó è ïåøêîì äîø¸ë äî
ïàðêà, êóäà îí âîø¸ë ÷åðåç âîðîòà. Çàòåì ìàëü÷èê ïåðåø¸ë
ìîñò è ïðîø¸ë ìèìî ìàëåíüêîãî äîìèêà, êóäà çàø¸ë íà ìè-
íóòêó. Êîãäà ìàëü÷èê âûøåë îáðàòíî, îí âñòðåòèë ñâîåãî
äðóãà. Îíè âîøëè â òðàìâàé, ïðîåõàëè òóííåëü, ïåðååõàëè
æåëåçíîäîðîæíûé ìîñò è îñòàíîâèëèñü ó ñòàíöèè, ãäå ñåëè
â ïîåçä è óåõàëè.
Âñå ýòè ãëàãîëû «ïîø¸ë», «çàø¸ë», «äîø¸ë», «ïðèø¸ë»,
«ïåðåø¸ë», «âûøåë» ÿ ó÷èë íàèçóñòü.
– Íà êàêèå âîïðîñû îòâå÷àåò ãëàãîë?
– Êîãî âñòðåòèë ìàëü÷èê êîãäà âûøåë îáðàòíî?
– ×òî äåëàëè äðóçüÿ?
– Êàêèå ãëàãîëû àâòîð âûó÷èë íàèçóñòü?
147
Õâîñòû
Õâîñòû åñòü ïî÷òè ó âñåõ æèâîòíûõ. Ñ ïîìîùüþ õâîñòà
ðûáû ïëàâàþò. Êåíãóðó îòòàëêèâàåòñÿ îò çåìëè è ïðûãàåò
äàëüøå âñåõ. À ïîòîì ñÿäåò íà õâîñò, êàê íà ñòóë, è îòäûõà-
åò. Ó ïòèö õâîñò âìåñòå ðóëÿ. Áåç õâîñòà îíè íå ñìîãëè áû
ëåòàòü. Áåëêà ïåðåïðûãèâàåò ñ âåòêè íà âåòêó, ðóëèò ñâîèì
õâîñòîì. Ó îáåçüÿíû ýòî åù¸ îäíà ðóêà. Ëîøàäè è êîðîâû
õâîñòîì îòãîíÿþò ìóõ. Â õâîñòå ó ãðåìó÷åé çìåè – ïîãðå-
ìóøêà. Åþ îíà îòïóãèâàåò âðàãîâ. Åñëè ïîéìàòü ÿùåðèöó
çà õâîñò, òî îí îòîðâ¸òñÿ. À íà åãî ìåñòå âûðàñòåò íîâûé!
– Ó êîãî åñòü õâîñòû?
– Êòî ïðûãàåò äàëüøå âñåõ?
– ×òî äåëàþò õâîñòîì ëîøàäè è êîðîâû?
– ×òî äåëàþò õâîñòîì áåëêè?
Ïàðàøþòèñò
Ñòîÿëà íåîáûêíîâåííàÿ òèøèíà. Íè îäèí ëèñòèê íå øåâå-
ëèëñÿ. Âäðóã ñ áåð¸çû ñëåòåë ìåäëåííî âíèç æ¸ëòûé ëèñòèê.
Ýòî áûëî òàê íåîæèäàííî, ÷òî ëèñòèê ïðèâë¸ê âíèìàíèå âñåõ.
Âñå äåðåâüÿ ñî âñåìè ëèñòèêàìè, ñó÷êàìè, âåòî÷êàìè, äèâÿñü
äâèæåíèþ ëèñòèêà, ñïðàøèâàëè, êàê ìîã îí â òàêîé òèøèíå
òðîíóòüñÿ ñ ìåñòà è äâèãàòüñÿ. È ÿ ïîâèíóÿñü îáùåé ïðîñüáå,
ïîø¸ë ê íåìó è óçíàë. Íåò, íå ñàì ñîðâàëñÿ ëèñòèê. Íà ëèñòèêå
ñïóñêàëñÿ ìàëåíüêèé ïàó÷îê, ñäåëàâ èç íåãî ïàðàøþò.
– ×òî ñëåòåëî ñ áåð¸çû?
– ×åìó óäèâèëèñü äåðåâüÿ?
– Êòî ñïóñòèëñÿ íà ëèñòèêå?
– Ãäå åù¸ èñïîëüçóþòñÿ ïàðàøþòû?
Êàê îñòàíîâèëè ïåñêè

Ñèëüíûé âåòåð äóë â ïóñòûíå. Îí ìîã ñâàëèòü ñ íîã ÷åëî-
âåêà è çàñûïàòü ïåñêîì áîëüøîé êàðàâàí âåðáëþäîâ. Âåòåð
ïîäíèìàë öåëûå òîííû ïåñêà è ïåðåíîñèë èõ íà äðóãîå ìåñ-
òî.
Íî ó÷¸íûå ñîâåðøèëè ÷óäî. Îíè çàñòàâèëè ñûïó÷èå ïåñ-
êè ëåæàòü ñïîêîéíî. Èç îòõîäîâ áóìàãè îíè ñäåëàëè îñî-
148
áîå âåùåñòâî. Ýòèì âåùåñòâîì îïèñûâàþò ïîâåðõíîñòü ïåñ-
êîâ ñ ñàìîë¸òà. Òâ¸ðäûé ñëîé ëåæèò íà ïåñêàõ. Âîäà è âîç-
äóõ ñâîáîäíî ïðîõîäÿò ÷åðåç íåãî. Ëåãêî ïðîáèâàþò ýòîò
òîíêèé ñëîé è ðàñòåíèÿ.
– ×òî ìîã ñäåëàòü âåòåð?
– ×òî ñäåëàëè ó÷¸íûå?
– ×òî ñäåëàëè ó÷¸íûå èç îòõîäîâ áóìàãè?
– ×òî ïîêðûâàþò ýòèì îñîáûì âåùåñòâîì?
Îáëàêà
Â æàðêèé ëåòíèé äåíü íà íåáå ïîÿâëÿþòñÿ ë¸ãêèå îáëàêà.
Èõ íàçûâàþò ïåðèñòûìè. Ýòè îáëàêà ïîõîæè íà áåëûå ï¸-
ðûøêè. À âîò îáëàêà êó÷åâûå äâèæóòñÿ ïî íåáó ïóøèñòûìè
ñíåæíûìè øàïêàìè è íàïîìèíàþò ïûøíûå äåðåâüÿ. Äðó-
ãèå îáëàêà êàæóòñÿ ñêàçî÷íûìè ëèëèÿìè ñ øèðîêèìè ëåïåñ-
òêàìè.
Íî âîò ê âå÷åðó ïîäóë ë¸ãêèé âåòåðîê. È îáëàêà ñòàëè
äëèííûìè è òîíêèìè. Óçêèìè ëåíòàìè òÿíóòñÿ îíè íà ôîíå
ÿðêîãî çàêàòà. Ýòî ñëîèñòûå îáëàêà.
– Êàêèå îáëàêà íàçûâàþò ïåðèñòûìè?
– Íà ÷òî ïîõîæè ýòè îáëàêà?
– Êàê äâèæóòñÿ êó÷åâûå îáëàêà?
– Êàêèìè ñòàëè îáëàêà ïîñëå âåòåðêà?
Òÿíü-øàíñêèé ìåäâåäü
Ðàííÿÿ îñåíü. Áðîäèò ïî ëåñàì ìåäâåäü. Â ñåíòÿáðüñêèå
è îêòÿáðüñêèå äíè ñ ëåñíûõ äåðåâüåâ ïàäàþò îðåõè, ÿáëîêè,
àëû÷à, áîÿðêà. Ñ áîëüøèì àïïåòèòîì èõ åñò ìåäâåäü. Âîò
îí ðàñêîïàë çåìëþ. Ýòî îí ïðîáèðàåòñÿ ê ïèòàòåëüíîìó êîð-
íþ. À êàê ëþáèò ìåäâåäü ïîëàêîìèòüñÿ àðîìàòíûì ì¸äîì
äèêèõ ï÷¸ë!
– Ïî êàêèì ëåñàì áðîäèò ìåäâåäü?
– ×òî ïàäàåò îñåíüþ ñ ëåñíûõ äåðåâüåâ?
– Çà÷åì ìåäâåäü ðàñêîïàë çåìëþ?
– ×åì ëþáèò ëàêîìèòüñÿ ìåäâåäü?
149
Ìîäà è íàöèîíàëüíàÿ îäåæäà
×àñòî ìåíÿåòñÿ ìîäà íà îäåæäó, îñîáåííî íà æåíñêóþ. Â
íåé ïîÿâëÿþòñÿ åâðîïåéñêèå ìîòèâû. Íî âñ¸ æå òðàäèöèè
îñòàþòñÿ. Â Óçáåêèñòàíå ñîõðàíÿåòñÿ íàöèîíàëüíîå ïðîñòîð-
íîå æåíñêîå ïëàòüå è ìóæñêàÿ ðàáî÷àÿ îäåæäà. È ñòàð è
ìëàä â íàøåé ñòðàíå ëþáèò óçáåêñêèå ÷àïàíû.
Äåâóøêè ëþáÿò íàöèîíàëüíûå þâåëèðíûå óêðàøåíèÿ.
Îïÿòü íà÷èíàþò íîñèòü ðàçíîîáðàçíûå òþáåòåéêè.
Âû ñïðîñèòå, ïî÷åìó òàê õðàíèò íàðîä íàöèîíàëüíóþ
îäåæäó? Â íàðîäíîì êîñòþìå íè÷åãî ëèøíåãî. Îí êðàñèâ è
ñîîòâåòñòâóåò íàøåìó æàðêîìó êëèìàòó.
– Íà êóêóþ îäåæäó ÷àñòî ìåíÿåòñÿ ìîäà?
– Êàêàÿ îäåæäà ñîõðàíÿåòñÿ â Óçáåêèñòàíå?
– ×òî ëþáÿò äåâóøêè?
– ×åìó ñîîòâåòñòâóåò íàðîäíûé êîñòþì?
Èñòîðèÿ ÷àñîâ
Â ñòàðûå âðåìåíà îïðåäåëÿëè âðåìÿ ïî ñîëíöó. Äåíü ñ÷è-
òàëñÿ îò óòðåííåé çàðè äî âå÷åðíåé. Âåñåííèé äåíü áûë âå-
ëèê, à îñåííèé èëè çèìíèé ìàë. Â òóìàííûé äåíü ñîâñåì
íåëüçÿ áûëî ïîëüçîâàòüñÿ ñîëíå÷íûìè ÷àñàìè.
Òîãäà ëþäè ïðèäóìàëè ïåñî÷íûå ÷àñû. Äâà ñòåêëÿííûõ
ïóçûðüêà ñîåäèíåíû è âèäå âîñüì¸ðêè. Âíóòðè ýòèõ ÷àñîâ
íàõîäèòñÿ ïåñîê.
Áûëè ÷àñû âîäÿíûå è ìàñëÿíûå. Ìíîãî ïîçäíåå ïîÿâè-
ëèñü ÷àñû êàðìàííûå, íàðó÷íûå, íàñòîëüíûå è íàñòåííûå.
– Êàê îïðåäåëÿëè âðåìÿ â ñòàðûå âðåìåíà?
– Êîãäà áûëî íåëüçÿ ïîëüçîâàòüñÿ ñîëíå÷íûìè ÷àñàìè?
– Êàê âûãëÿäåëè ïåñî÷íûå ÷àñû?
– Êàêèå åù¸ áûâàþò ÷àñû?
Ðîäèíà
Ðîäèíà! Ýòî ñëîâî äëÿ ìåíÿ ïîëíî ãëóáîêîãî ñìûñëà. ß
âäàëè îò íåå. ß çàêðûâàþ ãëàçà è âèæó ñâîþ Ðîäèíó. Å¸
øèðîêèå ïîëÿ, âûñîêèå ãîðû. Îáøèðíà è ìíîãîîáðàçíà ìîÿ
Ðîäèíà. Áûñòðû è ïîëíîâîäíû å¸ ðåêè. Âûñîêèå ãîðû ïîä-
150
íèìàþùèåñÿ ê íåáó. ßðêîå è ùåäðîå ñîëíöå îñâåùàåò èõ
âåðøèíû. Ïðåêðàñåí íàðîä ìîåé ñòðàíû, òðóäîëþáèâûé è
æèçíåðàäîñòíûé.
– ×òî âèäèò àâòîð êîãäà çàêðûâàåò ãëàçà?
– Êàêèå íà Ðîäèíå ïîëÿ, ãîðû?
– ×òî äåëàåò ñîëíöå?
– Êàêîé íàðîä íà Ðîäèíå ïîýòà?
Ìèíèàòþðà
Ñòðàíèöû ñòàðèííûõ ðóêîïèñíûõ êíèã áûëè óêðàøåíû
ðèñóíêàìè. Ýòè ðèñóíêè íàçûâàëèñü ìèíèàòþðàìè. È õîòÿ
ðàçìåð ðèñóíêîâ áûë ïîðîé î÷åíü ìàë, õóäîæíèêè óìåëè
èñêóñíî ïåðåäàâàòü íà íèõ ìåëü÷àéøèå äåòàëè.
Êèñòî÷êè, êîòîðûìè îíè ðèñîâàëè, áûëè î÷åíü òîíêèå.
Ìíîãî ìåñÿöåâ òðóäèëèñü õóäîæíèêè íàä êíèãîé.
Îñîáåííî êðàñèâû ñòàðûå ïåðñèäñêèå ìèíèàòþðû. Òà-
ëàíòëèâû áûëè õóäîæíèêè. Ñ áîëüøèì ìàñòåðñòâîì èçîá-
ðàæàëè îíè ëþäåé, æèâîòíûõ, ñàäû, äîìà. Óäèâèòåëüíû è
î÷åíü ïðèâëåêàòåëüíû ýòè ìàëåíüêèå ðèñóíêè.
– ×åì áûëè óêðàøåíû ñòðàíèöû êíèã?
– Êàêèì áûë ðàçìåð ðèñóíêîâ?
– ×åì ðèñîâàëè õóäîæíèêè?
– Êàêèå ýòî áûëè ðèñóíêè?
Ñïàñèòåëü
Îäíàæäû ñîáàêà ïî êëè÷êå Äüåã îòûñêàëà ëþäåé, êîòî-
ðûõ çàñûïàëî ñíåæíîé ëàâèíîé. Îíà ïðèâåëà ñþäà ñïàñàòå-
ëåé, ëþäåé îòêîïàëè. Âñå îíè îêàçàëèñü öåëû è íåâðåäèìû.
À ñîáàêà âäðóã ñåëà è çàâûëà. Íèêòî íå ìîã ïîíÿòü, ÷òî
ñëó÷èëîñü, âåäü âñå ñïàñåíû. À ñîáàêà âñ¸ âûëà è âûëà. Ëþäè
ïîñïåøèëè óéòè ñ ýòîãî ìåñòà. ×åðåç 10 ìèíóò ñîøëà åù¸
áîëåå ìîùíàÿ ëàâèíà. Åñëè áû ñîáàêà íå çàñòàâèëà ëþäåé
óéòè îòñþäà âîâðåìÿ, âñå áûëè áû çàñûïàíû.
– Êàê çâàëè ñîáàêó?
– Êàêîé ïîäâèã ñîâåðøèëà ñîáàêà?
– ×òî ïðîèçîøëî ÷åðåç äåñÿòü ìèíóò?
– ×òî ñëó÷èëîñü áû, åñëè ñîáàêà íå çàñòàâèëà ëþäåé óéòè?
151
Ñàêñàóëüíèêè
Óêðàøåíèåì ïðèðîäû ïóñòûíü Ñðåäíåé Àçèè ÿâëÿþòñÿ
ïóñòûííûå ëåñà – ñàêñàóëüíèêè.
Ýòî îáû÷íî íåáîëüøèå ðîùèöû íå âûøå òð¸õ ìåòðîâ.
Îíè î÷åíü ðàçíîîáðàçíû. Â òàêèõ ðîùèöàõ ìîæíî âñòðå-
òèòü è ðîçîâîé òàìàðèñê, è áåëûå îò íåóìåëûõ ïëîäîâ êàí-
äûìû. Åñòü è êîëþ÷àÿ ñåëèòðÿíêà, íåæíûå êóñòèêè âüþíêà.
Ðàííèì ëåòîì çäåñü äîëüøå âñåõ îñòàþòñÿ çåë¸íûìè ïû-
ðåé è êîâûëü.
Â ðàçãàð âåñíû çäåñü öâåò¸ò ïàâëèíèé ìàê, òþëüïàíû.
Èíòåðåñåí è çàãàäî÷åí ïóñòûííûé ëåñ.
– ×åì ÿâëÿþòñÿ ñàêñàóëüíèêè?
– ×òî ìîæíî âñòðåòèòü â ýòèõ ðîùèöàõ?
– ×òî ïðîèñõîäèò â ðàçãàð âåñíû?
– Êàêèì ÿâëÿåòñÿ ïóñòûííûé ëåñ?
Êðàñêè
Êðàñêè ìîãóò áûòü õîëîäíûìè è ò¸ïëûìè. Õóäîæíèêè
íàçûâàþò ñèíþþ, ãîëóáóþ è ôèîëåòîâóþ êðàñêè õîëîäíû-
ìè. Êðàñíóþ, æ¸ëòóþ è îðàíæåâóþ ñ÷èòàþò ò¸ïëûìè.
Ò¸ïëûìè êðàñêàìè ìîæíî íàðèñîâàòü îãîíü, ñîëíûøêî,
öûïë¸íêà. À õîëîäíûìè ðèñóþò õìóðûé äåíü, äîæäèê. Íî â
æàðêèé äåíü ìîãóò áûòü è ñèíèå òåíè. Õóäîæíèêè ðàáîòà-
þò õîëîäíûìè è ò¸ïëûìè êðàñêàìè âìåñòå.
Çíàåòå ëè âû, ÷òî ñíåã áûâàåò ðîçîâûì è ãîëóáûì? Ïî-
ñòàâüòå âîçëå áåëîé ÷àøêè ïðåäìåòû ðàçëè÷íîãî öâåòà. Áå-
ëàÿ ÷àøêà áóäåò ìåíÿòü öâåò.
– Êàêèìè áûâàþò êðàñêè?
– Êàêèå êðàñêè õîëîäíûå?
– Êàêèå êðàñêè ò¸ïëûå?
– ×òî ìîæíî íàðèñîâàòü òåïëûìè êðàñêàìè?
– ×òî ìîæíî íàðèñîâàòü õîëîäíûìè êðàñêàìè?
152
Õëåá
Äðåâíÿÿ ïðîôåññèÿ íà çåìëå – õëåáîïàøåö. Â åãèïåòñêîé
ãðîáíèöå áûë íàéäåí ïå÷¸íûé õëåá. Îí ïðîëåæàë òàì îêî-
ëî òð¸õ ñ ïîëîâèíîé òûñÿ÷ ëåò.
Êóñîê îêàìåíåâøåãî õëåáà áûë íàéäåí â èëå äðåâíåãî
îçåðà. Øåñòü òûñÿ÷ ëåò íàçàä áûë èñïå÷¸í ýòîò õëåá.
Â êàìåííîì âåêå ëþäè íå çíàëè åù¸, ÷òî òàêîå ìåòàëë, íî
óæå ñåÿëè õëåá.
Ïðîëåòàåøü îñåíüþ íàä ðàâíèíîé è âèäèøü òîëüêî çåë¸-
íûé öâåò ëåñà è æ¸ëòûé öâåò õëåáà.
– Êàêàÿ ïðîôåññèÿ – õëåáîïàùåö?
– Ãäå áûë íàéäåí îêàìåíåâøèé õëåá?
– Ñêîëüêî ëåò íàçàä áûë èñïå÷¸í ýòîò õëåá?
– ×òî ìîæíî óâèäåòü íàä ðàâíèíîé?
Ïî÷åìó â ïóñòûíå íå áûâàåò äîæäÿ?

Ìû åäåì ïî æàðêîé ïóñòûíå. Âåðáëþä èä¸ò ïî çíàêîìîé
äîðîãå íà ïåñ÷àíûé õîëì. Ñçàäè ìåíÿ åäåò ìîëîäîé ïðîâîä-
íèê.
Âåñåííåå ñîëíöå ïàëèò áåñïîùàäíî. Íî âîò íà ãîðèçîíòå
ïîäíèìàåòñÿ ÷¸ðíàÿ òó÷à. Ñâåðêàåò ÿðêàÿ ìîëíèÿ. Ãðåìèò
ãðîì. Îäíàêî ìîé ïðîâîäíèê ãîâîðèò, ÷òî äîæäÿ íå áóäåò.
Òó÷à óæå íàä íàìè. ß äàæå âèæó ïîëîñû äîæäÿ, íî íå âèæó
äîæäåâûõ êàïåëü. Íà çåìëå ñóõî. Îêàçûâàåòñÿ äîæäü èñïà-
ðÿåòñÿ íà ëåòó.
– Êàê ïàëèò âåñåííåå ñîëíöå?
– ×òî ïðîèñõîäèò íà ãîðèçîíòå?
– Áóäåò ëè äîæäü?
– Âèäíû ëè äîæäåâûå êàïëè?
Âóëêàí
Èç âåðøèíû âûñîêîé ãîðû âûðûâàëñÿ ñòîëá îãíÿ è ÷¸ð-
íîãî äûìà. Èç îãíÿ âûëåòàëè êðàñíûå êàìíè. Îíè ñ ñèëü-
íûì ãðîõîòîì ëåòåëè ââåðõ. Ïîòîì îíè ïàäàëè íà ñêëîí
ãîðû, ñòàíîâèëèñü êðàñíûìè ëåï¸øêàìè è ìåäëåííî ãàñëè.
153
Íà âåðøèíå ãîðû îãðîìíàÿ ÿìà. Ýòî êðàòåð âóëêàíà. Êðà-
òåð ïåðåõîäèò â øèðîêîé è ãëóáîêîé êîëîäåö. Â í¸ì æèäêèå
êàìíè. Èç êðàòåðà âûëèâàåòñÿ îãíåííàÿ ðåêà. Ýòî ëàâà.
– Êóäà ïàäàëè êðàñíûå êàìíè?
– ×òî íà âåðøèíå ãîðû?
– ×òî íàõîäèòñÿ â êðàòåðå?
×åðåïàõà
Ñàìûì ñòàðûì æèâîòíûì ìîæíî ñ÷èòàòü ÷åðåïàõó. Îíà
æèâ¸ò òðèñòà ëåò.
Êèòû æèâóò ïÿòüäåñÿò ëåò, à ñëîíû – ñåìüäåñÿò.
Äîëãî æèâóò ðûáû. Ùóêà æèâåò âîñåìüäåñÿò ëåò, ñîì –
øåñòüäåñÿò, çîëîòàÿ ðûáêà – òðèäöàòü òðè ãîäà.
Ñðåäè ïòèö äîëüøå âñåõ æèâ¸ò ïîïóãàé – ñòî ñîðîê ëåò.
– Êàêîå æèâîòíîå ÷åðåïàõà?
– Ñêîëüêî ëåò æèâóò êèòû?
– Ñêîëüêî ëåò æèâóò ñëîíû?
– Êàêàÿ ïòèöà æèâ¸ò ñòî ñîðîê ëåò?
Äåðåâî
Äåðåâî æèâ¸ò äîëãî. Äàæå íà ñóðîâîì ñåâåðå îíî æèâ¸ò
äâåñòè, òðèñòà è áîëåå ëåò. Íåêîòîðûå äåðåâüÿ ìîãóò äîæè-
âàòü äî òûñÿ÷è ëåò è áîëåå.
Îäíàæäû â Êàëèôîðíèè áûëî ñðóáëåíî îãðîìíîå õâîé-
íîå äåðåâî. Âîçðàñò ýòîãî äåðåâà îêàçàëñÿ òðè òûñÿ÷è ëåò.
Íà åãî ïíå ìîãëè ñâîáîäíî òàíöåâàòü ÷åòûðíàäöàòü ïàð.
Âîò êàêèå ãèãàíòû âñòðå÷àþòñÿ ñðåäè äåðåâüåâ!
– Ñêîëüêî ëåò æèâóò äåðåâüÿ?
– ×òî ñäåëàëè â Êàëèôîðíèè?
– Ñêîëüêî ëåò áûëî õâîéíîìó äåðåâó?
– ×òî ìîæíî áûëî äåëàòü íà ïíå äåðåâà?
Äîðîãè ìóðàâü¸â
Äîðîãè ìóðàâü¸â – ýòî äóøèñòûå òðîïèíêè. Ìóðàâüè
ïîëçóò ïî ñâîèì æå ñëåäàì. ×àñòî ýòà òðîïèíêà ïåòëÿåò è
êðóæèò. Ìóðàâüè òîæå ïåòëÿþò è êðóæàò, à íå áåãóò íàïðÿ-
154
ìèê. Ïî÷åìó? Ïåðâûé ìóðàâåé êîòîðûé ïðîáåãàåò ýòîé òðî-
ïèíêîé, íå ïðîêëàäûâàåò äîðîãè. Îí ïðîñòî áåæèò. Ïî åãî
ñëåäàì ïðîáåæèò âòîðîé ìóðàâåé, òðåòèé. Äîðîãó íàõîäÿò
îíè ïî çàïàõó. Áåãóò ìóðàâüè, è çàïàõ äîðîãè ñòàíîâèòñÿ
âñ¸ ïðî÷íåå.
– Êàêàÿ äîðîãà ó ìóðàâü¸â?
– Êàê áåãóò ìóðàâüè?
– Ïî ÷üèì ñëåäàì áåæèò âòîðîé ìóðàâåé?
– Êàê íàõîäÿò äîðîãó ìóðàâüè?
Ïðàçäíèê ôîíàðåé
Ýòî îäèí èç ñàìûõ äðåâíèõ è êðàñèâûõ ïðàçäíèêîâ â
Êèòàå. Îí îòìå÷àåòñÿ íà ïÿòíàäöàòûé äåíü íîâîãî ãîäà ïî
ëóííîìó êàëåíäàðþ. Ìíîãèå âåêà æèòåëè Êèòàÿ ñâåòîì ôî-
íàðåé ïðîâîæàþò õîëîä è íåíàñòüå, âñòðå÷àþò âåñíó.
Ëåãåíäà î ðîæäåíèè ýòîãî ïðàçäíèêà ãëàñèò, ÷òî îí ïî-
ÿâèëñÿ äâå òûñÿ÷è ëåò íàçàä. Èìïåðàòîð âåëåë ïîñëå ïîáåäû
óêðàñèòü ñòîëèöó ÿðêèìè ôîíàðÿìè. Ôîíàðè óêðàñèëè ãî-
ðîä. Ëþäè ðåøèëè êàæäûé ãîä îòìå÷àòü äåíü ïîáåäû òàêè-
ìè âîëøåáíûìè ôîíàðèêàìè.
Ïðàçäíèê ôîíàðåé ëþáÿò â Êèòàå âñå. Ðàíüøå ôîíàðè
âûâåøèâàëè íà îäíó íî÷ü. Òåïåðü èõ äåëàþò íàäîëãî – íà
äâå íåäåëè è áîëüøå.
– Ãäå îòìå÷àåòñÿ ýòîò ïðàçäíèê?
– Êîãäà îí îòìå÷àåòñÿ?
– Äëÿ ÷åãî ñëóæàò ôîíàðè?
– Êîãäà ïîÿâèëñÿ ïðàçäíèê ôîíàðåé?
Ãí¸çäà
Â ïåðâîé ïîëîâèíå ìàÿ â Íàóðçóìñêîì çàïîâåäíèêå ïòè-
öû íà÷èíàþò îòêëàäûâàòü ÿéöà è âûâîäèòü ïòåíöîâ.
Âåçäå â çàðîñëÿõ òðîñòíèêà ìîæíî íàéòè ïëàâó÷èå ãí¸ç-
äà ëûñóõ. Íà áåðåãó ñðåäè ðåäêèõ êóñòèêîâ ïîëûíè óñòðàè-
âàþò «äîìà» óòêè.
Óäèâèòåëüíî ëåáåäèíîå ãíåçäî. Îíî äîñòèãàåò âîñüìè ìåò-
ðîâ â äèàìåòðå è ñâîáîäíî âûäåðæèâàåò âåñ ÷åëîâåêà. Ëåáå-
155
äè-øèïóíû îáû÷íî îòêëàäûâàþò ÷åòûðå-øåñòü ÿèö. Âûñà-
æèâàþò îíè èõ îêîëî îäíîãî ìåñÿöà.
Ïóõîâûå ïòåíöû îäåòû â ñåðåíüêèé ïóøîê. Îíè î÷åíü
ïîäâèæíû, ñðàçó ïîñëå ðîæäåíèÿ ìîãóò ïëûòü çà ðîäèòåëÿ-
ìè.
– Êîãäà ïòèöû îòêëàäûâàþò ÿéöà?
– ×òî ìîæíî íàéòè â çàðîñëÿõ òðîñòíèêà??
– Ãäå óñòðàèâàþò «äîìà» óòêè?
– Îïèøèòå ëåáåäèíîå ãíåçäî?
Ïòè÷üè òðóäîâûå äíè

Ïòèöû ðàáîòàþò öåëûé äåíü. Ñêâîðåö ðàáîòàåò â ñóòêè
ñåìíàäöàòü ÷àñîâ, ëàñòî÷êà – âîñåìíàäöàòü, à ñòðèæè – äå-
âÿòíàäöàòü ÷àñîâ.
Ïòèöàì íåëüçÿ ìåíüøå ðàáîòàòü. ×òîáû íàêîðìèòü ñâî-
èõ ïòåíöîâ, ñòðèæ ïðèíîñèò êîðì çà äåíü òðèäöàòü ïÿòü
ðàç, ñêâîðåö – äâåñòè ðàç, ëàñòî÷êà – òðèñòà ðàç.
Ñêîëüêî âðåäíûõ íàñåêîìûõ óíè÷òîæàþò îíè çà ëåòî!
Ïòèöû ðàáîòàþò íå ïîêëàäàÿ êðûë.
– Ñêîëüêî ÷àñîâ ðàáîòàåò ñêâîðåö?
– Ñêîëüêî ÷àñîâ ðàáîòàåò ëàñòî÷êà?
– Ñêîëüêî ÷àñîâ ðàáîòàþò ñòðèæè?
– ×òî äåëàþò ïòèöû çà ëåòî?
Òàéíà ÷èñëà
×èñëî «òðè» íà ïðîòÿæåíèè âñåé èñòîðèè ÷åëîâå÷åñòâà
èìåëî â ãëàçàõ ëþäåé îñîáóþ ñèëó. Â ìèðå ñóùåñòâóåò îã-
ðîìíîå êîëè÷åñòâî ïðåäìåòîâ, ñóùåñòâ, ÿâëåíèé. Íî ÷åëî-
âå÷åñêèé ãëàç ñ îñîáîé ë¸ãêîñòüþ è îõîòîé âûäåëÿåò çàìåò-
íûå åìó òðîéêè.
Îí ëþáèò è â ñåìüå íàõîäèòü «òðîéêè». «Îäèí ñûí – íå
ñûí. Äâà ñûíà – ïîëñûíà. Òðè ñûíà – ñûí!» Â ñêîëüêèõ ñêàç-
êàõ ÿâëÿåòñÿ ýòî ÷èñëî! Ó çëîé ìà÷åõè – òðè äî÷åðè: äâå
ëþáèìûå, îäíà íåíàâèñòíà. Ó ñòàðèêà – òðè ñûíà: äâà óì-
íûõ, îäèí äóðàê.
– Êàêîå ÷èñëî èìåëî îñîáóþ ñèëó?
156
– ×òî âûäåëÿåò ÷åëîâå÷åñêèé ãëàç?
– Êàêàÿ åñòü ïîñëîâèöà ïðî òð¸õ ñûíîâåé?
– Ñêîëüêî äî÷åðåé ó çëîé ìà÷åõè è êàêèå îíè?
Äîìóëëà Êàäûðæàí
Íà ßáëîíåâîé óëèöå áûëî ìíîãî äâîðîâ, à â íèõ óìåøà-
ëèñü íåáîëüøèå ñàäû è âèíîãðàäíèêè. Çäåñü íàõîäèëñÿ è ñàä
äîìóëëû Êàäûðæàíà. Ýòîãî ÷åëîâåêà ïî÷òèòåëüíî çâàëè
äîìóëëîé. Îí ðàáîòàë â áîëüøîì èíñòèòóòå è ñäåëàë ìíîãî
âàæíûõ îòêðûòèé. À â ñâîáîäíîå âðåìÿ îí òðóäèëñÿ â ñàäó.
Äàæå ñàìûå îçîðíûå ðåáÿòà âõîäèëè îñòîðîæíî â ñàä
äîìóëëû Êàäûðæàíà. Èõ ïðèâëåêàëî âñ¸ ÷óäåñíîå òàì. Â
öåíòðå ñàäà ñòîÿëà âûñîêàÿ óðþ÷èíà. Íà âåòâÿõ äåðåâà ïî-
ñïåâàë óðþê ÷åòûð¸õ ñîðòîâ. Êðîìå óðþ÷èíû ðîñëè è äðó-
ãèå äåðåâüÿ.
– Ãäå íàõîäèëñÿ ñàä äîììóëû?
– Ãäå ðàáîòàë äîìóëëà?
– ×òî äåëàë äîìóëëà â ñâîáîäíîå âðåìÿ?
– ×òî ïðèâëåêàëî ðåáÿò â ñàäó?
Äðåâíÿÿ Õèâà
Õèâà – äðåâíåéøèé ãîðîä Ñðåäíåé Àçèè. Îíà áûëà îä-
íèì èç å¸ ñàìûõ áîãàòûõ òîðãîâûõ öåíòðîâ. Â êîíöå ÕVI
âåêà Õèâà ñòàëà ñòîëèöåé õàíñòâà è ïðåâðàòèëàñü â æåì÷ó-
æèíó ãðàäîñòðîèòåëüñòâà. Ñòðîéíûå áàøíè, âåðòèêàëüíûå
êîëîííû, öâåòíûå ìèíàðåòû, âåëè÷åñòâåííûå ìàâçîëåè, íå-
ïîâòîðèìàÿ êðàñîòà óçîðîâ ñîçäàâàëè âïå÷àòëåíèå óäèâè-
òåëüíîãî ãîðîäà èç âîñòî÷íîé ñêàçêè.
Ãîðîä ñîñòîÿë èç äâóõ ÷àñòåé: È÷àí-êàëà – âíóòðåííèé
ãîðîä è Äèøàí-êàëà –âíåøíèé ãîðîä. Ãëàâíûå ñîîðóæåíèÿ
íàõîäèëèñü â È÷àí-êàëå.
– Ãäå íàõîäèòñÿ ýòîò äðåâíèé ãîðîä?
– Êîãäà Õèâà ñòàëà ñòîëèöåé?
– ×òî ñîçäàâàëî âïå÷àòëåíèå óäèâèòåëüíîãî ãîðîäà?
– Èç êàêèõ ÷àñòåé ñîñòîÿë ãîðîä?
157
×èíà÷êåíò
Íà ìåñòå íûíåøíåãî ×èíàçà â ñðåäíèå âåêà áûëî îäíî èç
äðåâíåéøèõ ñåëåíèé – ×èíà÷êåíò. Ëåæàë îí íà ñòàðîì êà-
ðàâàííîì ïóòè èç Ñîãäà â Øàø è áûë ñòîðîæåâûì ïóíêòîì
ó ïåðåïðàâû ÷åðåç Ñûðäàðüþ. Îò íåãî îñòàëîñü ãîðîäèùå,
ãäå ðàáîòàþò àðõåîëîãè.
Ðàñêîïêè ïîêàçàëè, ÷òî çäåñü áûëà ìîùíàÿ êðåïîñòü è
ãîðîäñêèå ïîñòðîéêè. Àðõåîëîãè íàøëè ÷åðåïêè ïðåêðàñ-
íîé ïîñóäû, ìåòàëëè÷åñêèå îðóäèÿ òðóäà, óêðàøåíèÿ èç ñå-
ðåáðà è ìíîãî ñåðåáðÿíûõ ìîíåò. Ñðåäè íèõ áûëè ñàìàíèä-
ñêèå ìîíåòû è ìîíåòû ãîñóäàðñòâà Áóëãàð íà Âîëãå. Ýòî
ãîâîðèò î òîì, ÷òî óæå òûñÿ÷ó ëåò íàçàä ñóùåñòâîâàëè òîð-
ãîâûå è êóëüòóðíûå ñâÿçè ìåæäó íàðîäàìè, æèâøèìè íà
áåðåãàõ Âîëãè è Ñûðäàðüè.
– Ãäå ðàíüøå áûëî ñåëåíèå ×èíà÷êåíò?
– Ãäå îí ëåæàë?
– ×òî ïîêàçàëè ðàñêîïêè?
– Î ÷¸ì ýòî ãîâîðèò?
Ðåñïóáëèêà Óçáåêèñòàí!
Ñàìàÿ íàñåëåííàÿ ðåñïóáëèêà Ñðåäíåé Àçèè – Óçáåêèñ-
òàí. Îáèëèå òåïëà è ñîëíå÷íîãî ñâåòà ñòàëè áîãàòñòâîì êðàÿ.
Ãëàâíîå áîãàòñòâî ðåñïóáëèêè – õëîïîê è çåðíî. Çäåñü òàê-
æå âûðàùèâàþò ïðåêðàñíûå îâîùè è ôðóêòû, ðàçâîäÿò öåí-
íûõ îâåö êàðàêóëåâîé ïîðîäû, âîçäåëûâàþò ðèñ. Âûñîêî
ðàçâèòî ïðîìûøëåííîå ïðîèçâîäñòâî ðåñïóáëèêè: ýíåðãå-
òèêà, ìàøèíîñòðîåíèå, ÷¸ðíàÿ è öâåòíàÿ ìåòàëëóðãèÿ.
Â Óçáåêèñòàíå ìíîãî èñòîðè÷åñêèõ ïàìÿòíèêîâ. Ïîëíî-
ñòüþ âîññòàíîâëåíû àðõèòåêòóðíûå ñîîðóæåíèÿ Ñàìàðêàí-
äà è Áóõàðû. Â ðàçíûõ óãîëêàõ âåäóòñÿ àðõåîëîãè÷åñêèå ðàñ-
êîïêè. Èçó÷àþòñÿ ïàìÿòíèêè äðåâíåé êóëüòóðû.
– ×òî ÿâëÿåòñÿ áîãàòñòâîì ðåñïóáëèêè?
– ×òî åù¸ âûðàùèâàþò â íàøåé ðåñïóáëèêå?
– ×òî ó íàñ ðàçâèòî?
– ×åãî ìíîãî â Óçáåêèñòàíå?
158
Ñîëäàò èç Èøòûõàíà
Äæóðà Ìàõìóäîâ èç Èøòûõàíà áûë â ÷èñëå áîéöîâ, îñ-
âîáîæäàâøèõ çåìëè Áåëîðóññèè.
Ìíîãî ïîâèäàë ñîëäàò èç Èøòûõàíà íà òðóäíûõ ôðîí-
òîâûõ äîðîãàõ. Â ñâîåé ÷àñòè îí áûë õîðîøèì ïóëåì¸ò÷è-
êîì è ñìåëûì ðàçâåä÷èêîì.
Èõ ïîäðàçäåëåíèþ áûëî äàíî áîåâîå çàäàíèå îâëàäåòü
ãàðíèçîíîì ôàøèñòîâ. Äëÿ ýòîãî íóæíî áûëî ðàçâåäàòü ñè-
ñòåìó îáîðîíû ãèòëåðîâöåâ ó ìîñòà. Äæóðà Ìàõìóäîâ ïî-
øåë â ðàçâåäêó.
Äæóðà áåñøóìíî ïîäïîëç ê ÷àñîâîìó è ñáèë åãî ñ íîã.
Çàíÿòèÿ êóðàøåì ïîìîãëè åìó ñïðàâèòüñÿ ñ ñèëüíûì âðà-
ãîì.
Íå ïðÿ÷àñü, ñ ãðîõîòîì ïîáåæàë îí ïî ìîñòó. ×åòûðå
ôàøèñòñêèõ ñîëäàòà âûñêî÷èëè èç îêîïà, íî áûëè ñðàæåíû
èç àâòîìàòà Ìàõìóäîâà. Äæóðà îäèí îñòàëñÿ îáîðîíÿòü
ìîñò äî ïîõîäà òîâàðèùåé. Æäàòü èõ ïðèøëîñü íå äîëãî.
– Êàê çâàëè áîéöà?
– Êåì îí áûë â ñâîåé ÷àñòè
– Êàêîå çàäàíèå äàëè ðàçâåä÷èêàì?
– ×òî ïîìîãëî Äæóðå ñïðàâèòüñÿ ñ âðàãîì?
Ïîäâèã
Ïîäâèã âñåãäà çàêëþ÷àåò â ñåáå ìóæåñòâî. Ãåðîè – ýòî
áåññòðàøíûå ëþäè. Ýòî ëþäè, êîòîðûå ïîáåäèëè ñòðàõ. Ïîä-
âèã ñîâåðøàþò ðàäè âåëèêîé öåëè. Âåëèêàÿ öåëü, âåëèêîå
÷óâñòâî ëþáâè ê Ðîäèíå, ê ëþäÿì ïîìîãàþò ïðåîäîëåòü
ñòðàõ.
Ïîäâèã âåëèê íå òîëüêî ïîëüçîé, êîòîðóþ ïðèí¸ñ ãåðîé.
Ïîäâèã âåëèê òåì, ÷òî çàæèãàåò ñåðäöà, âñåëÿåò âåðó â ëþ-
äåé, ïîêàçûâàåò âíóòðåííþþ êðàñîòó ÷åëîâåêà.
– Äëÿ ÷åãî ñîâåðøàþò ïîäâèãè?
– ×òî ïîìîãàåò ëþäÿì?
– ×åì âåëèê ïîäâèã?
– ×òî ïîêàçûâàåò ïîäâèã?
159
Ìå÷åòü Áèáè–Õàíûì
Ïîñëå ïîõîäà â Èíäèþ Òèìóð ïðèêàçàë ñîîðóäèòü ñî-
áîðíóþ ìå÷åòü â Ñàìàðêàíäå. ×åòûðå ãîäà ëó÷øå ìàñòåðà
èç Áàñðû, Áàãäàäà, Ôàðñà è Àôãàíèñòàíà ðàáîòàëè âìåñ-
òå ñ ñàìàðêàíäñêèìè ìàñòåðàìè íà ñòðîèòåëüñòâå ñàìîãî
âåëè÷åñòâåííîãî ñîîðóæåíèÿ. Ðàáî÷èå òðóäèëèñü äåíü è
íî÷ü. Ìå÷åòü óêðàøàëà âåëèêîëåïíàÿ ìîçàèêà. Ðàñïèñíûå
óçîðû è îòðûâêè èç Êîðàíà âîêðóã êóïîëà áûëè òàêîé
âåëè÷èíû, ÷òî èõ ìîæíî áûëî ïðè÷èòàòü çà ïîëòîðà êè-
ëîìåòðà. Âíóòðåííèå ñòåíû áûëè ðàçðèñîâàíû ôðåñêàìè.
Ìàñòåðà ñîçäàëè ñïåöèàëüíûå ïîäñâå÷íèêè è ëàìïû. Òêà-
÷è ñîòêàëè ø¸ëêîâûå êîâðû. À îãðîìíûå âîðîòà áûëè
âûëèòû èç ñìåñè ñåìè ìåòàëëîâ.
– Êîãäà Òèìóð ïðèêàçàë ïîñòðîèòü ìå÷åòü?
– Ñêîëüêî ëåò ñòðîèëè ñîîðóæåíèå?
– ×òî óêðàøàëî ìå÷åòü?
– ×òî ñîçäàëè ìàñòåðà?
Àõñûêåíò
Äàâíî âåäóò àðõåîëîãè ðàñêîïêè ãîðîäèùà Àõñûêåíò. Íà-
õîäèòñÿ ýòî ãîðîäèùå íåäàëåêî îò Äæóìàøóÿ. Òàì æå îðãà-
íèçîâàí ìóçåé. Ðàñïîëàãàåòñÿ îí ïðÿìî ó äîðîãè. À âîêðóã
ïîäíèìàþòñÿ ãëèíÿíûå õîëìû.
Àõñûêåíò áûë î÷åíü êðóïíûì ãîðîäîì. Îí ÿâëÿëñÿ äàæå
ñòîëèöåé Ôåðãàíñêîé äîëèíû.
Ìíîãîâåêîâàÿ èñòîðèÿ ãîðîäà îáîðâàëàñü â 1620 ãîäó.
Ïðîèçîøëî ñèëüíîå çåìëåòðÿñåíèå, è ãîðîä áûë îêîí÷àòåëü-
íî ðàçðóøåí.
– Ãäå íàõîäèòñÿ Àõñûêåíò?
– ×òî óñòàíîâèëè àðõåîëîãè?
– Êîãäà çàêîí÷èëàñü èñòîðèÿ ãîðîäà?
– Ïîñëå ÷åãî áûë ðàçðóøåí ãîðîä?
160
Ñåìü ãðàíàòîâûõ ïðóòüåâ
Äðóæíî æèëè ñåìåðî áðàòüåâ. Íèêîãäà îíè íå ðàçëó÷à-
ëèñü. Âñå â ñåëåíèè çàâèäîâàëè èõ äðóæáå. Íè ëþäè, íè çâå-
ðè íå ìîãëè îäîëåòü èõ.
Ïðîøëè ãîäû. Áðàòüÿ âûðîñëè, ïîæåíèëèñü è ñòàëè æèòü
îòäåëüíî îò îòöà. À ïîòîì è ññîðèòüñÿ íà÷àëè. Óâèäåë îòåö,
÷òî ññîðû ìîãóò ñäåëàòü áðàòüåâ âðàãàìè, è ïîïðîñèë èõ
ïðèéòè. Íî êàæäûé äîëæåí ïðèíåñòè ãðàíàòîâûé ïðóòèê.
Ïðèíåñëè áðàòüÿ ñåìü ïðóòüåâ. Âçÿë îòåö èõ, ñëîæèë âìå-
ñòå è ïîïðîñèë áðàòüåâ ïî î÷åðåäè ñëîìàòü ïó÷îê. Íå ñìîã-
ëè îíè ñëîìàòü åãî. À âîò êàæäûé ñâîé ïðóòèê ñëîìàë.
Ïîíÿëè áðàòüÿ, ÷òî íèêòî èõ íå ïîáåäèò, åñëè æèòü áóäóò
äðóæíî.
– Ñêîëüêî áûëî áðàòüåâ?
– ×åìó çàâèäîâàëè ëþäè?
– ×òî íóæíî áûëî ïðèíåñòè áðàòüÿì?
– Ñìîãëè ëè áðàòüÿ ñëîìàòü ïðóòüÿ?
Íàâîè
Êðàñîòà ïîýòà Àëèøåðà Íàâîè ñäåëàëà åãî ëþáèìûì äëÿ
âñåõ, à ãóìàíèçì åãî òâîð÷åñòâà ïðåâðàòèë ïîýòà â ìóäðîãî
ó÷èòåëÿ øèðîêèõ ìàññ.
Íàâîè áûë ãîñóäàðñòâåííûì äåÿòåëåì. Ñâî¸ ïîëîæåíèå
îí èñïîëüçîâàë äëÿ øèðîêîé ñòðîèòåëüíîé äåÿòåëüíîñòè.
Ïîä åãî ðóêîâîäñòâîì ñòðîèëèñü íå òîëüêî äâîðöû, ìå÷åòè,
íî è áàíè, áîëüíèöû, ìîñòû.
Íàâîè áûë ïîêðîâèòåëåì âûäàþùèõñÿ ìóçûêàíòîâ, õó-
äîæíèêîâ, ïîýòîâ, àðõèòåêòîðîâ.
Àëèøåð Íàâîè ïîêàçàë êðàñîòó è áîãàòûå ïîýòè÷åñêèå âîç-
ìîæíîñòè óçáåêñêîãî ÿçûêà. Åãî ïîýòè÷åñêèé äàð ÿðêî ïðî-
ÿâèëñÿ åùå â äåòñòâå. Îí âîñïåâàë ëþáîâü ê ÷åëîâåêó, äîáðî-
òó, âåðó â ñïðàâåäëèâîñòü. Íàâîè ïðåäàííî ñëóæèë íàðîäó.
– ×òî ïðåâðàòèëî ïîýòà â ìóäðîãî ó÷èòåëÿ?
– Êåì áûë Íàâîè?
– ×òî ñòðîèëè ïîä åãî ðóêîâîäñòâîì?
– ×òî âîñïåâàë Íàâîè?
161
Âîëãà
Âîëãà áåð¸ò íà÷àëî íà Âàëäàéñêîé âîçâûøåííîñòè. Â ýòîé
ìåñòíîñòè ìíîãî îç¸ð è áîëîò. Ìàëåíüêèé ðó÷å¸ê âûòåêàåò
èç îêðóæ¸ííîãî ãóñòîé ïîðîñëüþ áîëîòöà. Ýòîò ðó÷å¸ê è
åñòü íà÷àëî âåëèêîé ðåêè.
Íåäàëåêî îò ãîðîäà Òâåðè Âîëãà ñòàíîâèòñÿ øèðîêîé è
ïîëíîâîäíîé ðåêîé. Ñíà÷àëà îíà òå÷¸ò íà âîñòîê, à ó Êàçà-
íè êðóòî ïîâîðà÷èâàåò ê þãó. Ó Àñòðàõàíè ðåêà îáðàçóåò
øèðîêóþ äåëüòó.
Ìíîãîâîäíàÿ Âîëãà – óäîáíûé âîäíûé ïóòü.
– Ãäå áåðåò íà÷àëî Âîëãà?
– Ãäå Âîëãà ñòàíîâèòñÿ øèðîêîé?
– Êóäà îíà òå÷¸ò?
– Ãäå Âîëãà îáðàçóåò øèðîêóþ äåëüòó?
Êàëîðèéíàÿ ïðîäóêöèÿ
Èçäàâíà ôðóêòû è ÿãîäû ñóøàò íà ñîëíöå. Ñåãîäíÿ è â
ýòîé îáëàñòè ÷åëîâå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè ïîÿâèëîñü óñîâåð-
øåíñòâîâàíèå – ñïåöèàëüíûå ñóøèëêè, êîòîðûå ñïîñîáñòâó-
þò óñêîðåíèþ ïðîöåññà è ïîâûøåíèþ êà÷åñòâà ñóõîôðóê-
òîâ.
Â ñóø¸ííûõ ôðóêòàõ è ÿãîäàõ äîëãî ñîõðàíÿþòñÿ ïèòà-
òåëüíûå ñâîéñòâà. Óðîæàé â òàêîì âèäå ãîðàçäî óäîáíåå ïå-
ðåâîçèòü â ñàìûå îòäàë¸ííûå ñòðàíû. Ñóø¸íûå àáðèêîñû
âòðîå ëåã÷å ñâåæèõ. Â Óçáåêèñòàíå èç íåêîòîðûõ ñîðòîâ âè-
íîãðàäà ïîëó÷àþò ëó÷øèé â ìèðå èçþì.
Ñóø¸íûå àáðèêîñû è âèíîãðàä îáëàäàþò ïðåêðàñíûìè
âêóñîâûìè êà÷åñòâàìè è íåêîòîðûìè ëå÷åáíûìè ñâîéñòâà-
ìè. Ïèòàòåëüíîñòü èõ îïðåäåëÿåòñÿ âûñîêèì ñîäåðæàíèåì
ñàõàðà.
Ýòè èõ êà÷åñòâà ïî äîñòîèíñòâó îöåíèëè è êîñìîíàâòû,
è ïîëÿðíèêè, è ìîðÿêè-ïîäâîäíèêè.
– Ãäå ñóøàò ôðóêòû?
– Â ÷¸ì ñîõðàíÿþòñÿ ïèòàòåëüíûå ñâîéñòâà?
– ×òî ïîëó÷àþò â Óçáåêèñòàíå èç âèíîãðàäà?
– ×òî îöåíèëè êîñìîíàâòû?
162
Èñêóññòâî Óçáåêèñòàíà
Èñêóññòâî Óçáåêèñòàíà èçâåñòíî âî âñ¸ì ìèðå. Íà âûñ-
òàâêàõ ìîæíî óâèäåòü èçäåëèÿ óçáåêñêèõ çîëîòîøâåé, ÷å-
êàíùèêîâ, þâåëèðîâ è äðóãèõ ìàñòåðîâ. Èõ ðàáîòû îòìå-
÷àþòñÿ çîëîòûìè è ñåðåáðÿíûìè ìåäàëÿìè. Ïîëüçóþòñÿ
áîëüøèì óñïåõîì êîâðû è ïàëàñû Õèâû. Âåñü ìèð âîñõèùà-
åòñÿ çàìå÷àòåëüíûìè äîñòèæåíèÿìè óçáåêñêîãî íàðîäà â èñ-
êóññòâå.
Èñêóññòâî íàøåé ñîëíå÷íîé ðåñïóáëèêè ïðîäîëæàåòñÿ
ðàçâèâàòüñÿ.
– ×òî ìîæíî óâèäåòü íà âûñòàâêàõ?
– ×òî ïîëüçóåòñÿ áîëüøèì óñïåõîì?
– ×åì âîñõèùàåòñÿ âåñü ìèð?
Êîâóí ñàéëè
Óçáåêñêàÿ çåìëÿ – ðîäèíà àðîìàòíûõ è ñëàäêèõ äûíü. Òðà-
äèöèîííûé íàðîäíûé ïðàçäíèê Êîâóí ñàéëè – ïðàçäíèê
äûíü – îòìå÷àåòñÿ ñ äðåâíèõ âðåì¸í. Ïðîâîäèòñÿ îí îáû÷-
íî â êîíöå àâãóñòà è ïðîäîëæàåòñÿ 10-15 äíåé, êîãäà ñîçðå-
âàþò áàõ÷åâûå.
Â ýòè äíè îðãàíèçóþòñÿ âûñòàâêè è áàçàðû ïî ïðîäàæå
äûíü, àðáóçîâ. Ïåðåä áàõ÷åâîäàìè âûñòóïàþò àðòèñòû: îñ-
òðîñëîâû – àñêèÿáàçû, êàíàòîõîäöû, òàíöîðû.
Ïðàçäíèê äûíü îòìå÷àåòñÿ âî âñåõ ãîðîäàõ è êèøëàêàõ
Óçáåêèñòàíà. Áàõ÷åâîäû Ñûðäàðüèíñêîé îáëàñòè, íàïðèìåð,
îòïðàâëÿþò ñâîè çíàìåíèòûå ìèðçà÷óëüñêèå äûíè â ãîðîäà
ñâîåé îáëàñòè, â ñòîëèöó.
Âåñåëî ïðîõîäèò òðàäèöèîííàÿ ïðîäàæà äûíü íà ÿðìàð-
êàõ è áàçàðàõ.
– Ñ êàêîãî âðåìåíè îòìå÷àåòñÿ ïðàçäíèê?
– Êîãäà îí ïðîâîäèòñÿ?
– ×òî îðãàíèçóåòñÿ â ýòè äíè?
– Êàê íàçûâàþòñÿ çíàìåíèòûå äûíè?
163
Óëóãáåê
Óëóãáåêó áûëî âñåãî 15 ëåò, êîãäà îí ñòàë ïðàâèòåëåì
Ñàìàðêàíäà. Ïîëèòèêà Óëóãáåêà ðåçêî îòëè÷àëàñü îò ïîëè-
òèêè äðóãèõ ïðàâèòåëåé. Îí ñòàðàëñÿ îáëåã÷èòü ïîëîæåíèå
íàðîäà. Ïî÷òè íå îáëàãàëîñü íàëîãîì çåìëåäåëèå, à âîò êóï-
öû è ðåìåñëåíèêè äîëæíû áûëè ïëàòèòü âûñîêèå íàëîãè.
Âðåìÿ ïðàâëåíèÿ Óëóãáåêà ñïðàâåäëèâî íàçûâàþò ýïî-
õîé íàèâûñøåãî êóëüòóðíîãî ðàçâèòèÿ. Ñòðîèòåëüíûå ðà-
áîòû áûëè íåìíîãî÷èñëåííû. Íî è ñåé÷àñ òå ïîñòðîéêè
âûçûâàþò âîñõèùåíèå.
Îãðîìíûì êóëüòóðíûì äîñòèæåíèåì ñòàëî ñîçäàíèå îá-
ñåðâàòîðèè Óëóãáåêà â Ñàìàðêàíäå. Âî âñ¸ì ìèðå íå áûëî
ïîäîáíîé íè òîãäà, íè ïîçäíåå.
Ïðè äâîðå Óëóãáåêà ðàáîòàëè ëó÷øèå ó÷¸íûå è ìûñëèòå-
ëè òîãî âðåìåíè.
– Êîãäà Óëóãäåê ñòàë ïðàâèòåëåì?
– Êàê îí îáëåã÷èë ïîëîæåíèå?
– Êàê íàçûâàåòñÿ âðåìÿ ïðàâëåíèÿ Óëóãáåêà?
– Ãäå ïîñòðîèë Óëóãáåê îáñåðâàòîðèþ?
Ñòèõè, ïîäîáíûå æåì÷óãàì

Â ãîðîäå Ãÿíäæå â ñåìüå Þñóôà ðîñ ìàëü÷èê Èëüÿñ. Ñ
äåòñòâà îí èçó÷àë ôèëîñîôèþ, ôèçèêó, àñòðîíîìèþ, ìåäè-
öèíó. Ìàëî êòî ìîã ñðàâíèòüñÿ ñ íèì â çíàíèè àðàáñêîãî è
ïåðñèäñêîãî ÿçûêîâ. Îí ïèñàë ñòèõè, î êîòîðûõ ãîâîðèëè,
÷òî îíè ïîäîáíû æåì÷óãàì. Ïî îáû÷àÿì òîãî âðåìåíè ïîýò
âûáðàë ñåáå âûìûøëåííîå èìÿ – Íèçàìè. Ãàçåëè åãî çíàëè
ìíîãèå. Êðîìå ÷óäåñíûõ ãàçåëåé îí íàïèñàë ïÿòü ïðåêðàñ-
íûõ ïîýì. Â íèõ Íèçàìè ðàçìûøëÿåò î ñïðàâåäëèâîñòè è
÷åñòíîñòè, âûñòóïàåò ïðîòèâ íàñèëèÿ è îáìàíà.
Ñ áîëüøèì óâàæåíèåì îòíîñèòñÿ ïîýò ê äðóãèì íàöèî-
íàëüíîñòÿì. Íèçàìè ñ÷èòàåò, ãëàâíîå äëÿ ÷åëîâåêà – áûòü
÷åñòíûì è òðóäîëþáèâûì.
Òâîð÷åñòâî Íèçàìè îêàçàëî îãðîìíîå âëèÿíèå íà ðàçâè-
òèå ëèòåðàòóðû â ñòðàíàõ Âîñòîêà.
– Êàê çâàëè ìàëü÷èêà?
164
– ×òî îí èçó÷àë?
– Êàêîå èìÿ âûáðàë ìàëü÷èê?
– ×òî îí ïèñàë êðîìå ãàçåëåé?
– Ïðîòèâ ÷åãî âûñòóïàë Íèçàìè?
– Êàêîå âëèÿíèå îêàçàëî òâîð÷åñòâî Íèçàìè?
Êðàñíàÿ êíèãà
Ìåæäóíàðîäíóþ Êðàñíóþ êíèãó ïðåäëîæèë ñîçäàòü àí-
ãëèéñêèé ó÷¸íûé Ïèòåð Ñêîòò, ìíîãî ñäåëàâøèé äëÿ îõðà-
íû ïðèðîäû çåìëè. À ïîòîì âî ìíîãèõ ñòðàíàõ áûëè ñîçäà-
íû ñâîè òàêèå êíèãè.
Íî íóæíû ëè òàêèå êíèãè â êàæäîé ñòðàíå? Âåäü åñòü æå
ìåæäóíàðîäíàÿ Êðàñíàÿ êíèãà.
Äåëî â òîì, ÷òî êàêèå-íèáóäü æèâîòíûå èëè ðàñòåíèÿ â
îäíîé ñòðàíå ìîãóò áûòü îáû÷íûìè, à â äðóãîé – ðåäêèìè.
Â ìåæäóíàðîäíîé Êðàñíîé êíèãå èõ íå áóäåò. Íî â ñòðàíå,
ãäå òàêèå æèâîòíûå èëè ðàñòåíèÿ ðåäêèå, îíè ìîãóò èñ÷åç-
íóòü ñîâñåì. Ïîýòîìó èõ â ýòîé ñòðàíå íàäî áåðå÷ü è îõðà-
íÿòü. Êðîìå òîãî, íàöèîíàëüíûå Êðàñíûå êíèãè äàþò ìà-
òåðèàë äëÿ ìåæäóíàðîäíîé Êðàñíîé êíèãè.
– Êòî ïðåäëîæèë ñîçäàòü Êðàñíóþ êíèãó?
– Ãäå áûëè ñîçäàíû òàêèå êíèãè?
– ×òî ïðîèçîéäåò åñëè íå áóäåò Êðàñíîé êíèãè?
– Êàêîé ìàòåðèàë äàþò íàöèîíàëüíûå Êðàñíûå êíèãè?
Ìàòü
Çàêðîé ãëàçà, ïðèñëóøàéñÿ. Òû óñëûøèøü ìàìèí ãîëîñ.
Îí æèâ¸ò â ñàìîì òåáå, òàêîé çíàêîìûé, ðîäíîé. Åãî íå ñïó-
òàåøü íè ñ îäíèì äðóãèì ãîëîñîì. Äàæå êîãäà ñòàíåøü âçðîñ-
ëûì, âñåãäà áóäåøü ïîìíèòü ìàìèí ãîëîñ, å¸ ãëàçà è ðóêè.
Òû åù¸ íå óìåë ãîâîðèòü, à ìàìà ïîíèìàëà òåáÿ áåç ñëîâ.
Îíà óãàäûâàëà, ÷òî òû õî÷åøü, ÷òî ó òåáÿ áîëèò. Ìàìà íà-
ó÷èëà òåáÿ ãîâîðèòü, õîäèòü. Ìàìà ïðî÷ëà òåáå ïåðâóþ
êíèæêó.
– Êàêîé ãîëîñ ó ìàìû?
– ×òî òû áóäåøü ïîìíèòü êîãäà ñòàíåøü âçðîñëûì?
165
– ×åìó íàó÷èëà òåáÿ ìàìà?
– Êòî ïðî÷èòàë ïåðâóþ êíèãó?
Êàê áû ìû æèëè áåç ÷àñîâ?

Áåç ÷àñîâ òðóäíî áûëî áû æèòü. Òû è óòðîì âñòàâàë áû
ïîçäíî è ñïàòü áû çàáûâàë ëîæèòüñÿ. Òû ïðèõîäèë áû â
òåàòð è êèíî ñëèøêîì ðàíî èëè ñëèøêîì ïîçäíî, êîãäà âñå
óæå ðàçîøëèñü. Áåç ÷àñîâ íå áûëî áû ïîðÿäêà íèãäå. Ïîåç-
äà õîäèëè áû íå ïî ðàñïèñàíèþ, à êàê ïðèä¸òñÿ. Íà çàâîäàõ
ìàøèíû ðàáîòàëè áû âðàçáðîä. Â ìîðå êîðàáëè ïîòåðÿëè
áû äîðîãó. Íåâîçìîæíî äàæå ïðåäñòàâèòü ñåáå, êàê òðóäíî
áûëî áû ëþäÿì îáõîäèòüñÿ áåç ÷àñîâ.
Íà óëèöå è çàâîäå, æåëåçíîé äîðîãå è â ìåòðî, â ìîðå è
âîçäóõå áîëüøèå è ñèëüíûå ìàøèíû ðàáîòàþò ïî ÷àñàì. Ïîä
ñòóê ÷àñîâ ïðîõîäÿò âñÿ íàøà æèçíü.
– Ñêîëüêî ÷àñîâ â ñóòêàõ?
– Êàê áû õîäèëè ïîåçäà?
– Êàê áû ðàáîòàëè ìàøèíû íà çàâîäàõ åñëè áû íå áûëî
÷àñîâ?
– Êàê ïðîõîäèò íàøà æèçíü?
Äðåâíèé Óðãóò
Â äðåâíåì Óðãóòå ñòîÿò àêêóðàòíûå äîìèêè ñ óþòíûìè
äâîðèêàìè. À çà íèìè ïîäíèìàþòñÿ âûñîêèå ãîðû â îãðîì-
íåéøèõ òþáåòåéêàõ èç ñíåãà. Â ýòîì ìàëåíüêîì ãîðîäêå åñòü
óäèâèòåëüíåéøèé ïàðê. Áü¸ò èç-ïîä êàìíåé ëåäÿíîé ðîä-
íèê, à â í¸ì ïëàâàþò ãîëóáûå ôîðåëè. Íî ãëàâíîå – çäåñü
ðàñòóò âûñî÷àéøèå ÷èíàðû, êîòîðûì ìíîãî ñîòåí ëåò. Ñà-
ìîìó «ìëàäøåìó» äåðåâó – ñåìüñîò ëåò, à ñàìîìó «ñòàðøå-
ìó» – áîëåå òûñÿ÷è.
– Ãäå ïîäíèìàþòñÿ âûñîêèå ãîðû?
– Ãäå ïëàâàþò ãîëóáûå ôîðåëè?
– ×òî ðàñò¸ò â Óðãóòå?
– Ñêîëüêî ëåò «ìàëåíüêîìó» äåðåâó?
– Ñêîëüêî ëåò «ñòàðøåìó» äåðåâó?
166
Àëèøåð Íàâîè
Àëèøåð Íàâîè – âåëè÷àéøèé óçáåêñêèé ïîýò. Íàâîè íà-
ïèñàë óäèâèòåëüíûå ïîýìû, òàêèå òàê «Ôàðõàä è Øèðèí»,
«Ëåéëè è Ìàæíóí» è ìíîãî ïðåêðàñíûõ ñòèõîòâîðåíèé. Àëè-
øåð Íàâîè áûë íå òîëüêî ïîýòîì, íî è êðóïíåéøèì îáùå-
ñòâåííûì äåÿòåëåì. Åãî ñ÷èòàþò ñîçäàòåëåì ëèòåðàòóðíîãî
óçáåêñêîãî ÿçûêà. Îí ñàìûé ëþáèìûé ïîýò óçáåêñêîãî íà-
ðîäà.
– Êàêèå ïîýìû ïèñàë Íàâîè?
– Êåì áûë Íàâîè?
– Êåì ñ÷èòàþò ïîýòà?
Äîéðà
Äîéðà – äðåâíåéøèé óäàðíûé èíñòðóìåíò óçáåêîâ. Î íåé
óïîìèíàåòñÿ â ëèòåðàòóðå X âåêà. Óñòðîéñòâî ýòîãî áóáíà
ñàìîå ïðîñòîå: íà äåðåâÿííîå êîëüöî íàòÿíóòà êîæà. Êîëü-
öî äåëàþò èç îðåõà, èç áóêà, èç âèíîãðàäíîé ëîçû. Îò ýòîãî
ìåíÿåòñÿ çâóê äîéðû. ×àñòî íà êîëüöî ïîäâåøèâàþò ìåòàë-
ëè÷åñêèå êîëå÷êè. Çâîí÷å êîëîêîëü÷èêîâ çâåíÿò îíè ïðè ñèëü-
íîì óäàðå. À óäàðèøü ïîñëàáåå – çàøåëåñòÿò, êàê îñåííèå
ëèñòüÿ. Çâóê â ñåðåäèíå äîéðû áîëåå ìåëîäè÷íûé, ÷åì ñ êðàþ.
Ïåðåä èñïîëíåíèåì äîéðó äåðæàò âáëèçè îãíÿ, îò ýòîãî îíà
çâó÷èò ÷èùå.
– Êàêîé èíñòðóìåíò äîéðà?
– Êàêîå óñòðîéñòâî ó áóáíà?
– ×òî ïîäâåøèâàþò íà êîëüöî?
– Ïî÷åìó äîéðó äåðæàò âáëèçè îãíÿ?
Äðåâíèå áèáëèîòåêè
Ìàòåíàäàðàí â Åðåâàíå êðóïíåéøåå â ìèðå õðàíèëèùå
äðåâíåàðìÿíñêèõ ðóêîïèñåé. Â êîíöå øåñòîãî âåêà ïîÿâè-
ëèñü ïåðâûå ëèòåðàòóðíûå ïðîèçâåäåíèÿ íà àðìÿíñêîì ÿçû-
êå. Ðóêîïèñè Ìàòåíàäàðàíà äàþò öåííåéøèé ìàòåðèàë äëÿ
èçó÷åíèÿ èñòîðèè è êóëüòóðû íå òîëüêî Àðìåíèè, íî è äðó-
ãèõ íàðîäîâ.
167
Ñàìîé çàãàäî÷íîé èç áèáëèîòåê ñ÷èòàåòñÿ êíèæíîå ñî-
áðàíèå êíÿçåé. Îíî èçâåñòíî êàê áèáëèîòåêà Èâàíà IV. Òå,
êòî âèäåë çàãàäî÷íîå êíèãîõðàíèëèùå, ñ âîñõèùåíèåì ðàñ-
ñêàçûâàëè î âåëè÷èíå ýòîãî áîãàòåéøåãî ñîáðàíèÿ. Ïðè
Èâàíå IV áèáëèîòåêà íàõîäèëàñü â äâóõ ïîäâàëàõ. Ñåãîäíÿ
ñâåäåíèé î íåé íåò. Ñóäüáà çàãàäî÷íåéøåé èç áèáëèîòåê
íåèçâåñòíà.
– Êàê íàçûâàåòñÿ õðàíèëèùå â Åðåâàíå?
– Êîãäà ïîÿâèëèñü ïåðâûå ïðîèçâåäåíèÿ?
– ×òî äàþò äëÿ èñòîðèè ðóêîïèñè Ìàòåíàäàðàíà?
– Êàêàÿ áèáëèîòåêà ÿâëÿåòñÿ ñàìîé çàãàäî÷íîé?
Ôåðãàíñêèé êàíàë
Â ìàå 1939 ãîäà áûëî ïðèíÿòî ðåøåíèå î ñòðîèòåëüñòâå
Ôåðãàíñêîãî êàíàëà. Çà äâà ñ ïîëîâèíîé ìåñÿöà áûë ïîä-
ãîòîâëåí åãî ïðîåêò. Èç òðèäöàòè òð¸õ ðàéîíîâ Óçáåêèñ-
òàíà è øåñòè ðàéîíîâ Òàäæèêèñòàíà íà ñòðîéêó ïðèáûëî
ñòî øåñòüäåñÿò òûñÿ÷ êîëõîçíèêîâ. Âîîðóæ¸ííûå êåòìåíÿ-
ìè, ëîìàìè è íîñèëêàìè, îíè òðóäèëèñü î÷åíü ñòàðàòåëü-
íî. Çà ñîðîê ïÿòü äíåé áûëî âûðûòî ðóñëî êàíàëà äëèíîé
äâåñòè ñåìüäåñÿò êèëîìåòðîâ. 27 äåêàáðÿ 1939 ãîäà áûëà
ïóùåíà âîäà è çàðàáîòàëè âñå ãèäðîòåõíè÷åñêèå ñîîðóæå-
íèÿ.
– Êîãäà áûëî ïðèíÿòî ðåøåíèå î ñòðîèòåëüñòâå êàíàëà?
– Ñêîëüêî ïðèáûëî êîëõîçíèêîâ?
– Çà êàêîå âðåìÿ áûëî âûðûòî ðóñëî?
– Êîãäà áûëà ïóùåíà âîäà?
Îäèí äåíü
Àêàäåìèê Îáðó÷åâ – çíàìåíèòûé ãåîãðàô. Îí ðàçäåëèë
ñâîé ðàáî÷èé äåíü íà òðè äíÿ. Ïåðâûé äåíü íà÷èíàëñÿ óò-
ðîì è êîí÷àëñÿ ê îáåäó, ê äâåíàäöàòè ÷àñàì. Âòîðîé äåíü
áûë îò îáåäà äî óæèíà, äî âîñåìíàäöàòè ÷àñîâ. À òðåòèé
äåíü – îò óæèíà äî ñíà. Ìåñÿö ó Îáðó÷åâà ñîñòîÿë íå èç
òðèäöàòè äíåé, à èç äåâÿíîñòà, íåäåëÿ ñîñòîÿëà èç äâàäöàòè
îäíîãî äíÿ.
168
Â ïåðâûé äåíü àêàäåìèê ïèñàë íàó÷íûå òðóäû, âî âòîðîé
äåíü – ïèñüìà è ñòàòüè, à â òðåòèé äåíü ïèñàë ðîìàíû î
ïóòåøåñòâèÿõ. Òàê àêàäåìèê Îáðó÷åâ ïðîäëèë ñâîþ æèçíü.
– Êåì áûë Îáðó÷åâ?
– ×òî ïèñàë àêàäåìèê â ïåðâûå äíè?
– ×òî ïèñàë àêàäåìèê âî âòîðûå äíè?
Êàðëèêîâûé òóøêàí÷èê
Íà ñåâåðå Êûçûëêóìîâ æèâ¸ò çâåð¸ê íå áîëüøå äîìîâîé
ìûøè. Ýòî êàðëèêîâûé òóøêàí÷èê. Äëèíà åãî òåëà íå áîëü-
øå ïÿòè ñàíòèìåòðîâ, à õâîñò ðàâåí äåñÿòè ñàíòèìåòðàì.
Âåñèò îí îêîëî îäèííàäöàòè ãðàììîâ. Ñåìü ìåñÿöåâ â ãîäó
òóøêàí÷èêè áîäðñòâóþò, à â ñåíòÿáðå óõîäÿò â ñïÿ÷êó íà
âñþ çèìó. Èõ â ðåñïóáëèêå òàê ìàëî, ÷òî îíè çàíåñåíû â
Êðàñíóþ êíèãó Óçáåêèñòàíà.
– Ãäå æèâ¸ò ìàëåíüêèé çâåð¸ê?
– Êàêàÿ ó íåãî äëèíà?
– Ñêîëüêî îí âåñèò?
– Êîãäà îíè âïîäàþò â ñïÿ÷êó?
Ñíåæíûé áàðñ
Ñíåæíûé áàðñ, èëè èáðèñ, – îäíî èç ñàìûõ ðåäêèõ æè-
âîòíûõ íà Çåìëå. Îí âçÿò ïîä îõðàíó âî âñ¸ì ìèðå.
Ñíåæíûé áàðñ – äîâîëüíî êðóïíîå æèâîòíîå. Äëèíà åãî
òåëà – îêîëî ñòà äâàäöàòè ñàíòèìåòðîâ, à õâîñòà – áîëåå
äåâÿíîñòà ñàíòèìåòðîâ. Âåñèò îí äî ñîðîêà ïÿòè êèëîãðàì-
ìîâ. Æèâ¸ò èáðèñ âûñîêî â ãîðàõ, ïîäíèìàåòñÿ íà âûñîòó â
òðè-÷åòûðå òûñÿ÷è ìåòðîâ íàä óðîâíåì ìîðÿ. Çäåñü îí îõî-
òèòñÿ íà ãîðíûõ êîçëîâ, àðõàðîâ, êîñóëü. Âñòðå÷àåòñÿ èá-
ðèñ â îñíîâíîì íà òåððèòîðèè ×àòêàëüñêîãî çàïîâåäíèêà.
Ïðåäïîëàãàåòñÿ, ÷òî â Óçáåêèñòàíå îáèòàåò îêîëî äåñÿòè –
ïÿòíàäöàòè ýòèõ çâåðåé.
– Êàê åù¸ íàçûâàþò ñíåæíîãî áàðñà?
– Êàêîâà åãî äëèíà?
– Ñêîëüêî îí âåñèò?
– Ãäå îí æèâ¸ò?
169
– Íà êîãî îõîòèòñÿ áàðñ?
– Ñêîëüêî îáèòàåò èáðèñîâ â Óçáåêèñòàíå?
Çóëüôèÿ
Çóëüôèÿ – çàìå÷àòåëüíàÿ ïîýòåññà. Îíà íàïèñàëà ìíîãî
÷óäåñíûõ ñòèõîòâîðåíèé. Å¸ òâîð÷åñòâî î÷åíü ìíîãîîáðàç-
íî. Íî ãëàâíàÿ òåìà å¸ ïîýçèè – æåíùèíà, íàøà ñîâðåìåí-
íèöà. Îíè ïèøåò ñòèõè î æèçíè óçáåêñêîãî íàðîäà, î Ðîäè-
íå. Îíè ïåðåâîäÿòñÿ íà ìíîãèå ÿçûêè.
– Ãäå æèëà Çóëüôèÿ?
– ×òî îíà ïèñàëà?
– Êàêàÿ òåìà å¸ ïîýçèè?
– Î ÷¸ì îíà ïèøåò?
Âåëèêèé Íàâîè
Ãåðàò – ãîðîä ïîýòîâ. Çäåñü ðîäèëñÿ è Àëèøåð Íàâîè.
Îòåö åãî, çíàòíûé âåëüìîæà, çíàë öåíó íàóêàì è èñêóññò-
âàì. Ñâîåìó ñûíó îí äàë õîðîøåå âîñïèòàíèå. Àëèøåð áûë
î÷åíü ñïîñîáíûì ó÷åíèêîì, îí ëþáèë âñå íàóêè.
Ïîýò ðàíî íà÷àë ñî÷èíÿòü ñòèõè íà äâóõ ÿçûêàõ. Îí âçÿë
ñåáå ïñåâäîíèì «Íàâîè» – ìåëîäè÷íûé. Ïèñàë îí òàêèå ÷ó-
äåñíûå ñòèõè, ÷òî èõ íàçûâàëè æåì÷óæèíàìè äàæå ñàìûå
âûäàþùèåñÿ ïîýòû. Íà ñâîèõ ñîáðàíèÿõ ïîýòû Ãåðàòà ðàç-
áèðàëè ãàçåëè þíîãî Àëèøåðà.
Ïîýò Ëóòôè îäíàæäû ñêàçàë, ÷òî çà îäèí ñòèõ ìîëîäîãî
Íàâîè íà òþðêñêîì ÿçûêå îí ãîòîâ îòäàòü âñå ñâîè ãàçåëè.
– Ãäå ðîäèëñÿ Àëèøåð Íàâîè?
– Êåì áûë åãî îòåö?
– Êàê íàçûâàëè åãî ñòèõè?
– ×òî ñêàçàë ïîýò Ëóòôè?
Îðíàìåíò
Îðíàìåíòîì íàçûâàåòñÿ óçîð, ïîñòðîåííûé íà ÷åðåäîâà-
íèè ðèñóíêîâ èëè ëèíèé â îïðåäåë¸ííîì ïîðÿäêå. Ñ äàâíèõ
âðåì¸í íàðîäíûå ìàñòåðà óêðàøàëè óçîðàìè âàçû, øêàòóëêè
è äðóãèå ïðåäìåòû. Ýòèìè óçîðàìè ðàñïèñûâàëè ïîòîëêè è
170
ñòåíû äâîðöîâ. Âûðåçàëè èõ íà äåðåâÿííûõ ñòóëüÿõ è ñòîëàõ.
Îðíàìåíò ìîæåò áûòü ñîñòàâëåí èç ñàìûõ ðàçíûõ ëèíèé,
ôèãóð, ëèñòüåâ, öâåòîâ, ÿãîä, äàæå ïòèö è çâåðåé.
Â êàæäóþ ýïîõó â êàæäîé ñòðàíå ñîçäàâàëèñü ñâîè, ñà-
ìûå ðàçíûå îðíàìåíòû. Ó íàñ íàöèîíàëüíûå îðíàìåíòû óê-
ðàøàþò ñòåíû, ïîñóäó, òêàíè, îäåæäó.
– ×òî òàêîå îðíàìåíò?
– ×òî óêðàøàëè îðíàìåíòàìè?
– Èç ÷åãî ìîæåò ñîñòàâëÿòñÿ îðíàìåíò?
– ×òî ó íàñ óêðàøàþò íàöèîíàëüíûìè îðíàìåíòàìè?
Íåò íè÷åãî äîðîæå âðåìåíè

Íåò íè÷åãî äîðîæå âðåìåíè.
Ó÷èòåëü îäíàæäû ïðåäëîæèë íàì íàïèñàòü î âðåìåíè,
êàê ìû èçìåðÿåì åãî è êàê ïðîâîäèì. Îêàçûâàåòñÿ, íèêòî
èç íàñ ñåðü¸çíî íå çàäóìûâàëñÿ íàä ýòèì âîïðîñîì. Íè ó
êîãî èç íàñ íåò íàñòîÿùåãî ðåæèìà äíÿ. Ìû ïîíÿëè, ÷òî
òðàòèì ìíîãî âðåìåíè çðÿ: íè÷åãî íå äåëàåì, íèêàêóþ ïîëüçó
íå ïîëó÷àåì îò ïîòðà÷åííîãî âðåìåíè. È òîãäà ìû îáúÿâè-
ëè áîðüáó çà âðåìÿ. Ìû ïðèó÷àëè ñåáÿ ê ïîðÿäêó.
– ×òî ïðåäëîæèë ó÷èòåëü?
– ×òî ïîíÿëè ðåáÿòà?
– Êàêóþ îíè îáúÿâèëè âîéíó?
– Ê ÷åìó îíè ñåáÿ ïðèó÷èëè?
Âåòåð ñòðàíñòâèé
Ïåðñèäñêèé ïîýò Ñààäè ñ÷èòàë, ÷òî ÷åëîâåê äîëæåí æèòü
íå ìåíåå äåâÿíîñòà ëåò. Ïåðâûå òðèäöàòü ëåò îí äîëæåí ó÷èòü-
ñÿ. Âòîðûå òðèäöàòü ëåò – ñòðàíñòâîâàòü ïî çåìëå. À ñâîè
ïîñëåäíèå òðèäöàòü ëåò – çàíèìàòüñÿ òâîð÷åñòâîì, ÷òîáû
îñòàâèòü ëþäÿì ïàìÿòü î ñåáå ñâîèìè äåëàìè.
Ñààäè áûë ïðàâ, íî ÿ äóìàþ, ÷òî òðèäöàòü ëåò äëÿ ñòðàí-
ñòâèé ïî çåìëå – ýòî î÷åíü ìàëî. Ìàëî ïîòîìó, ÷òî ñòðàí-
ñòâèÿ îòêðûâàþò íàì êðàñîòó çåìëè è ñâîåîáðàçèå ìíîãèõ
å¸ ñòðàí íå ñðàçó. Íóæíî æèòü õîòÿ áû íåäîëãî â òåõ ìåñ-
òàõ, ïî êîòîðûì ñòðàíñòâóåøü. Â ñòðàíñòâèÿõ âîñïèòûâà-
171
þòñÿ ñèëüíûå õàðàêòåðû, ñîçäà¸òñÿ äîáðîòà, ïîíèìàíèå ðàç-
íûõ íàðîäîâ.
– ×òî ñ÷èòàë Ñààäè?
– ×òî äîëæåí äåëàòü ÷åëîâåê ïåðâûå òðèäöàòü ëåò?
– ×òî íàì îòêðûâàþò ñòðàíñòâèÿ?
– ×òî âîñïèòûâàåòñÿ â ñòðàíñòâèÿõ?
Ñåäûå õîëìû
Íåäàëåêî îò Òàøêåíòà íà ïðàâîì áåðåãó Ñûðäàðüè âîç-
âûøàþòñÿ äâà ïèðàìèäàëüíûõ õîëìà. Ýòî ðóèíû äâóõ ìî-
ãó÷èõ êðåïîñòåé. Ïîñòðîåíû îíè áûëè äàâíûì-äàâíî, â íà-
÷àëå íàøåé ýðû.
Ê âûñîêèì çàìêàì ïðèìûêàëè ãîðîäñêèå êâàðòàëû. Îíè
òîæå áûëè îêðóæåíû êðåïîñòíûìè ñòåíàìè è ãëóáîêèìè
ðâàìè ñ âîäîé.
Ñ ýòèìè ñåäûìè õîëìàìè ñâÿçàíà ëåãåíäà î íåñìåòíûõ
ñîêðîâèùàõ, óäèâèòåëüíûõ ïðîèçâåäåíèÿõ äðåâíåãî ñêèôñ-
êîãî èñêóññòâà. Âñå îíè êîãäà-òî ïðèíàäëåæàëè Íèóð, æåíå
îäíîãî èç âîæäåé êî÷åâûõ ïëåì¸í. Ìîëîäîé êî÷åâíèê ïî-
õèòèë ãîðäóþ êðàñàâèöó Íèóð, êîòîðàÿ æèëà âûñîêî â ãî-
ðàõ ×àòêàëà. Îäíàêî íè åãî ëþáîâü, íè ðîñêîøíûé çàìîê,
íè ôàíòàñòè÷åñêèå áîãàòñòâà, êîòîðûå îí åé äàðèë, íå ìîã-
ëè ïîáåäèòü ëþáîâü äåâóøêè ê ðîäíûì ìåñòàì.
– Ãäå âîçâûøàþòñÿ õîëìû?
– Êîãäà îíè áûëè ïîñòðîåíû?
– ×åì îíè áûëè îêðóæåíû?
– Êîìó ïðèíàäëåæàëè ñîêðîâèùà?
Ðåãèñòàí
Ìíîãî ãîñòåé íà ïëîùàäè Ðåãèñòàí â Ñàìàðêàíäå. Îäå-
òû îíè ïî-ðàçíîìó. Çâó÷àò íàä ïëîùàäüþ ñëîâà ïî-ðóññêè
è ïî-àíãëèéñêè, ïî-èñïàíñêè è ïî-ëèòîâñêè. Êàæäûé ãîâî-
ðèò ïî-ñâîåìó. Íî íèêîãî íå îñòàâëÿþò ðàâíîäóøíûìè óäè-
âèòåëüíûå ïîñòðîéêè. Ïî-îñîáîìó ïðèñëóøèâàþòñÿ ëþäè
ê øåëåñòó øàãîâ íà ïëîùàäè. Òåïëåþò èõ âçãëÿäû, è ïî-äîá-
ðîìó ñìîòðÿò îíè íà íåîáû÷àéíóþ êðàñîòó äðåâíèõ ìàñòå-
172
ðîâ. Íå ãäå-íèáóäü, à òóò, â öåíòðå Ñàìàðêàíäà, îíè ïîïà-
äàþò â äðåâíèé ìèð. Íàâåðíîå, ãäå-òî åñòü è êðàñèâåå ïëî-
ùàäè, íî ýòà äîðîãà íàì ïàìÿòü î ïðîøëîì.
– Íà êàêèõ ÿçûêàõ ãîâîðÿò íà ïëîùàäè Ðåãèñòàí?
– Ê ÷åìó ïðèñëóøèâàþòñÿ ëþäè?
– Êóäà ïîïàäàþò òóðèñòû?
– ×åì äîðîãà íàì ïëîùàäü?
Äàñòàðõàí
Â Óçáåêèñòàíå ïî-äîáðîìó âñòðå÷àþò â äîìå ëþáîãî ãî-
ñòÿ. Ïîñëå ïåðâûõ ñëîâ ïðèâåòñòâèÿ ïðèãëàøàþò ê äàñòàð-
õàíó. Ýòîò îáû÷àé ó íàðîäîâ Âîñòîêà ñóùåñòâîâàë äàâíûì-
äàâíî. Ãëàâíàÿ ðîëü çà äàñòàðõàíîì îòâîäèòñÿ ãîñòüþ. Îí
ïðåâûøå âñåãî. Íà äàñòàðõàíå ëåæàò ôðóêòû, ñëàäîñòè. Ïå-
ðåä êàæäûì ïèàëà ñ ÷àåì. ×àé çàâàðèâàþò ïî-îñîáîìó. Çà-
òåì ïîäà¸òñÿ ïëîâ ïî-óçáåêñêè: àðîìàòíûé, íåïîâòîðèìûé.
Ëåæàò íà äàñòàðõàíå âêóñíûå ëåï¸øêè. Êóñîê ëåï¸øêè íà
äàñòàðõàíå èçäàâíà áûë õðàíèòåëåì ìèðà. Äàñòàðõàí îñòà-
íàâëèâàë âîéíû. Áûë êîãäà-òî òàêîé îáû÷àé íà Âîñòîêå.
Êîãäà ñàäÿòñÿ çà äàñòàðõàí, ñðàæåíèÿ ïðåêðàùàþòñÿ. Õëåá
è ïåñíè – âîò òî ãëàâíîå, ÷òî äåëàåò ÷åëîâåêà âå÷íûì, à æèçíü
åãî – ïî-íàñòîÿùåìó ñ÷àñòëèâîé.
– Êîìó îòâîäèòñÿ ãëàâíàÿ ðîëü çà äàñòàðõàíîì?
– ×òî ëåæèò íà äàñòàðõàíå?
– ×åì ÿâëÿåòñÿ êóñîê ëåï¸øêè?
– Êàêîé îáû÷àé áûë íà Âîñòîêå?
– ×òî ÿâëÿåòñÿ ãëàâíûì äëÿ ÷åëîâåêà?
×èìãàí
Íåò ó òàøêåíòöåâ è æèòåëåé ×èð÷èêà ëó÷øåãî îòäûõà,
÷åì â ×èìãàíå. Ñêëîíû óùåëüÿ âåñíîé îïèñûâàþòñÿ ãóñòûì
çåë¸íûì êîâðîâ. Ñïðàâà íà íåñêîëüêî ñîò ìåòðîâ ïîäíèìà-
åòñÿ ãîðà Êûçûëäæàð, à ñëåâà ñòîèò â áåëîñíåæíîé øàïêå
Áîëüøîé ×èìãàí. Ìåñòî íåîáûêíîâåííî æèâîïèñíîå. ×èì-
ãàí èçäàâíà ïðèâëåêàë òàøêåíòöåâ. Èçäàëåêà ïðèåçæàþò â
×èìãàí òóðèñòû, ëþáèòåëè ãîðíîëûæíîãî ñïîðòà.
173
– ×åì ïîêðûâàþòñÿ ñêëîíû óùåëüÿ âåñíîé?
– ×òî ïîäíèìàåòñÿ ñïðàâà?
– ×òî ñòîèò ñëåâà?
– Êàêîå ýòî ìåñòî?
– Êòî îòäûõàåò â ×èìãàíå?
Çàïîâåäíèê â ïóñòûíå
Íåäàâíî â Óçáåêèñòàíå, â ïóñòûíå Êûçûëêóì îáðàçîâàí
Êàðàêóëüñêèé çàïîâåäíèê. Èçäàâíà â ýòèõ ìåñòàõ ñ ñî÷íîé
òðàâîé æèëè êàáàíû, ñàéãàêè, äæåéðàíû. Èçäàëåêà ïðèëå-
òàþò ñþäà ìíîãèå ïòèöû çèìîé. Çà ïîñëåäíåå âðåìÿ çàìåò-
íî óâåëè÷èëîñü êîëè÷åñòâî äèêèõ áàðàíîâ. Òåïåðü èõ íå-
ñêîëüêî òûñÿ÷. Ñþäà ïåðåñåëèëè áóõàðñêèõ îëåíåé, êîòî-
ðûå æèâóò âûñîêî â ãîðàõ Óçáåêèñòàíà è Òàäæèêèñòàíà. Çà-
íîâî ýòè æèâîòíûå ðàññåëÿþòñÿ ïî òåððèòîðèè Óçáåêèñòà-
íà.
– Ãäå îáðàçîâàí çàïîâåäíèê?
– Êàêèå æèâîòíûå æèëè â çàïîâåäíèêå?
– Ñêîëüêî â çàïîâåäíèêå äèêèõ áàðàíîâ?
– Êîãî ïåðåñåëèëè â çàïîâåäíèê?
Ïóøêèí
Àëåêñàíäð Ñåðãååâè÷ Ïóøêèí ðîäèëñÿ â 1799 ãîäó â Ìîñ-
êâå. Ó îòöà Ïóøêèíà áûëà îãðîìíàÿ áèáëèîòåêà. Ìàëü÷èê
î÷åíü ëþáèë ñèäåòü â êàáèíåòå îòöà è ÷èòàòü êíèãè. Íåðåä-
êî îí çàñèæèâàëñÿ òàì äî íî÷è. 19 îêòÿáðÿ 1811 ãîäà íåäà-
ëåêî îò Ïåòåðáóðãà îòêðûëàñü øêîëà äëÿ äâîðÿíñêèõ äåòåé
– ëèöåé.
Ïóøêèí è åãî äðóçüÿ ó÷èëèñü â ëèöåå øåñòü ëåò. Îíè ó÷è-
ëèñü, ïåëè, ïèñàëè ñòèõè, âëþáëÿëèñü. È ïî-íàñòîÿùåìó äðó-
æèëè. Ïóøêèí âñåãäà òåïëî âñïîìèíàë ëèöåé. Çäåñü îí ìíî-
ãî ÷èòàë, èçó÷àë ëèòåðàòóðó, èñòîðèþ, ïèñàë ñòèõè. Êîãäà
åìó áûëî ïÿòíàäöàòü ëåò, íàïå÷àòàëè åãî ïåðâîå ñòèõîòâî-
ðåíèå.
– Êîãäà è ãäå ðîäèëñÿ À.Ñ.Ïóøêèí?
– Êîãäà îí ïîñòóïèë â Öàðñêîñåëüñêèé ëèöåé?
174
– Ñêîëüêî ëåò Ïóøêèí ó÷èëñÿ â ëèöåå?
– Êîãäà íàïå÷àòàëè åãî ïåðâîå ñòèõîòâîðåíèå?
– Êàê çâàëè áàáóøêó Ïóøêèíà?
– Êàê çâàëè íÿíþ Ïóøêèíà?
Ïåéçàæ
×åëîâåê íà÷àë èçîáðàæàòü ïðèðîäó î÷åíü äàâíî. Íî ïî-
÷òè âñåãäà ýòè èçîáðàæåíèÿ ñëóæèëè ôîíîì äëÿ ïîðòðåòà
èëè êàêîé-íèáóäü ñöåíû. È òîëüêî â XVII âåêå ïîÿâèëèñü
ïåéçàæè-êàðòèíû.
Ñíà÷àëà èõ ñòàëè ñîçäàâàòü ãîëëàíäñêèå õóäîæíèêè. Îíè
ïèñàëè êàðòèíû, íà êîòîðûõ èçîáðàæàëè ñâîþ ðîäèíó.
Ïî-ðàçíîìó õóäîæíèêè ðèñîâàëè ïðèðîäó. Åñòü ïåéçà-
æè, â êîòîðûõ õóäîæíèêè î÷åíü òîíêî ñóìåëè ïåðåäàòü ñî-
ñòîÿíèå ïðèðîäû. Åñòü ïåéçàæè, óäèâèòåëüíî òî÷íî ïåðå-
äàþùèå êàêèå-ëèáî óãîëêè ïðèðîäû, à åñòü òàêèå, êîòîðûå
ïðèäóìàë ñàì õóäîæíèê. Ïîýòè÷íî ïåðåäàâàëè òàëàíòëèâûå
ìàñòåðà ïðèðîäó â ðàçíîå âðåìÿ ãîäà. Ïåéçàæ ïîìîãàåò íàì
ëó÷øå óçíàòü ñâîþ ðîäèíó, òðàâó, ïîëÿ, ãîðû.
– ×òî ñëóæèëî ôîíîì äëÿ ïîðòðåòà èëè ñöåíû?
– Êîãäà ïîÿâèëèñü ïåéçàæè-êàðòèíû?
– Êòî ïåðâûì ñòàë ñîçäàâàòü ïåéçàæè?
– Â ÷¸ì íàì ïîìîãàåò ïåéçàæ?
Õëåá
Ìû êàæäûé äåíü åäèì õëåá. Áåç õëåáà ìû äàæå è çà ñòîë
íå ñÿäåì. Êàêàÿ æå åäà áåç õëåáà! Ðàçâå áåç íåãî ìîæíî íà-
åñòüñÿ äîñûòà? Áåç íåãî è ïèùà áûëà áû íåâêóñíîé. ×åðíûé
èëè áåëûé êóñîê äóøèñòîãî õëåáà âñåãäà âêóñíûé è ñûòíûé.
Îí íèêîãäà íå íàäîåäàåò. Îí äà¸ò ëþäÿì ñèëû äëÿ æèçíè è
äëÿ ðàáîòû. Íåò íè îäíîé ñòðàíû, ãäå áû ëþäè íå çíàëè
õëåá. Õëåá – ýòî áîãàòñòâî íàðîäà.
– Áåç ÷åãî ìû íå ñàäèìñÿ çà ñòîë?
– ×òî äà¸ò ñèëû äëÿ æèçíè?
– Ãäå íå çíàþò ïðî õëåá?
– ×åì ÿâëÿåòñÿ õëåá äëÿ íàðîäà?
175
×¸ðíûé àèñò
Êîãäà-òî â äåòñòâå Ðóñòàì â ïåðâûé ðàç óâèäåë ýòó ïòè-
öó. Ýòî áûë ÷¸ðíûé àèñò. Ðóñòàì çàõîòåë óçíàòü ÷òî-ëèáî
îá ýòèõ ïòèöàõ. Îí ÷èòàë êíèãè, ñïðàøèâàë ëþäåé, êîòî-
ðûå ìîãëè áû âèäåòü ÷¸ðíûõ àèñòîâ. È òîëüêî íà òðåòèé
ãîä îí íàêîíåö-òî óâèäåë ãíåçäî ÷¸ðíîãî àèñòà. Îí ñòàë èçó-
÷àòü æèçíü ýòèõ ïòèö: çàïèñûâàë, ôîòîãðàôèðîâàë. Ðóñòàì
ñòàë áèîëîãîì, ïèñàë ñòàòüè îá îõðàíå ïðèðîäû, áîðîëñÿ
çà òî, ÷òîáû ìåñòà îáèòàíèÿ ÷¸ðíûõ àèñòîâ ñòàëè çàïîâåä-
íûìè. Ñåé÷àñ òàêîé çàïîâåäíèê ñîçäàí, è Ðóñòàì â í¸ì æå
ðàáîòàåò ëåñíèêîì.
– Êîãäà â ïåðâûé ðàç Ðóñòàì óâèäåë àèñòà?
– Êàêîé ýòî áûë àèñò?
– Êîãäà îí óâèäåë ãíåçäî ÷¸ðíîãî àèñòà?
– Êåì ñòàë Ðóñòàì?
Îàçèñ â ïóñòûíå
Ïåñêè ñî âñåõ ñòîðîí íàñòóïàþò íà øîññå. Âåçäå ðàñêà-
ë¸ííàÿ ïåñ÷àíàÿ ïûëü. Íè äåðåâöà, íè êóñî÷êà ñïàñèòåëü-
íîé òåíè. Ëèøü áàðõàíû äà äëèííàÿ ëåíòà äîðîãè. È âäðóã
çåë¸íûé ïðèâåòëèâûé îàçèñ! Óæ íå ìèðàæ ëè? Íî âîäèòåëü
óâåðåííî îáúÿâëÿåò îñòàíîâêó. Íè îäíà ìàøèíà íå ïðîåç-
æàåò ìèìî êîëîäöà. ïóòíèêè ïüþò âîäó. Òóò æå îòäûõàþò â
òåíè ÷èíàð è áëàãîäàðÿò òîãî, êòî âûðûë ýòîò êîëîäåö.
– ×òî íàñòóïàåò íà øîññå?
– ×òî ìîæíî óâèäåòü â ïóñòûíå?
– ×òî îáúÿâëÿåò âîäèòåëü?
– Êîãî áëàãîäàðÿò ïóòíèêè?
Ïåäàãîãè÷åñêèé ýêñïåðèìåíò
Êàê-òî ðàç áûë ÿ ñâèäåòåëåì ïåäàãîãè÷åñêîãî ýêñïåðè-
ìåíòà. Äëèííîé öåïî÷êîé, âçÿâøèñü çà ðóêè, íåóêëþæå ïî-
êà÷èâàÿñü, øëè ïî áóëüâàðó ÷åòûð¸õëåòíèå ìàëûøè.
Âäðóã âîñïèòàòåëüíèöà ñêàçàëà, ÷òî Àíâàð ïîòåðÿë ðó-
êàâè÷êó. Àõ, êàê åãî æàëêî! Ó íåãî æå ðóêè çàì¸ðçíóò. Ïóñòü
êàæäûé ïî î÷åðåäè äàñò åìó ñâîþ. Êòî ïåðâûé?
176
Äðóæíî ïîòÿíóëèñü ðó÷îíêè. Âñþ äîðîãó Àíâàð ãðåëñÿ
òåïëîì «÷óæèõ» âàðåæåê. Îí íå ïîäîçðåâàë, ÷òî ñâîþ âîâñå
íå ïîòåðÿë. Îíà ëåæàëà â êàðìàíå âîñïèòàòåëüíèöû. Àíâàð
óâèäåë, êàê æå äîáðû è âíèìàòåëüíû åãî äðóçüÿ, äëÿ êîòî-
ðûõ îí íåðåäêî æàëåë òî èãðóøêó, òî êîíôåòó.
Ýòî áûë òàëàíòëèâûé óðîê äîáðîòû. Îí-òî è íàòîëêíóë
ìåíÿ íà ìûñëè î âîñïèòàíèè. Òåïåðü âðÿä ëè Àíâàð áóäåò
æàäíè÷àòü, íå äóìàòü î äðóãèõ!
– Êòî è êàê ø¸ë ïî áóëüâàðó?
– Êòî ïîòåðÿë ðóêàâè÷êó?
– ×åì ãðåëñÿ Àíâàð?
– ×òî óâèäåë Àíâàð?
– Êàêèì ýòî áûë óðîê?
Òóòîâûé øåëêîïðÿä
Ðàçâåäåíèåì òóòîâîãî øåëêîïðÿäà âïåðâûå íà÷àëè çàíè-
ìàòüñÿ â Êèòàå. Íà òåððèòîðèè íûíåøíåãî Óçáåêèñòàíà øåë-
êîâîäñòâî âîçíèêëî îêîëî äâóõ òûñÿ÷ ëåò íàçàä è îòíîñèò-
ñÿ ê íàèáîëåå ñòàðûì îòðàñëÿì õîçÿéñòâà.
Ðàíüøå êîêîíîìîòàëüíîé ïðîìûøëåííîñòè â Óçáåêèñ-
òàíå íå ñóùåñòâîâàëî. Êîêîíû ðàçìàòûâàëè êóñòàðíûì ñïî-
ñîáîì èëè âûâîçèëè â Èòàëèþ è Ôðàíöèþ. Ïåðâàÿ â Ðåñ-
ïóáëèêå ø¸ëêîìîòàëüíàÿ ôàáðèêà áûëà ïóùåíà â Ôåðãàíå â
1921 ãîäó. Çàòåì áûëè ïîñòðîåíû ôàáðèêè â Ñàìàðêàíäå,
Ìàðãèëàíå, Áóõàðå. Ñåé÷àñ Óçáåêèñòàí – îñíîâíîé ïîñòàâ-
ùèê øåëêîâîãî ñûðüÿ.
– Ãäå íà÷àëè çàíèìàòüñÿ ðàçâåäåíèåì øåëêîïðÿäà?
– Êîãäà âîçíèêëî øåëêîâîäñòâî â Óçáåêèñòàíå?
– Ãäå è êîãäà áûëà ïóùåíà ø¸ëêîìîòàëüíàÿ ôàáðèêà?
– Ãäå ïîñòðîåíû ôàáðèêè?
Ðîçû
Ðîçû èçäàâíà ðàçâîäÿòñÿ â ðàçíûõ ìåñòàõ çåìíîãî øàðà.
Â äðåâíîñòè ðîçû áûëè íåîáõîäèìûì óêðàøåíèåì âñåõ
òîðæåñòâ. Íè ðàäîñòíîå, íè ïå÷àëüíîå ñîáûòèå íå îáõîäè-
ëîñü áåç íèõ. Ðîçàìè óêðàøàëè ÷àøè, êîëîííû è ñòåíû ïðàç-
177
äíè÷íîãî çàëà. Äðåâíèå èñòîðèêè ðàññêàçûâàþò, ÷òî çèì-
íèå ðîçû èç Àëåêñàíäðèè ñòîÿëè áî÷êó çîëîòà.
Ðîçó ïðîñëàâëÿëè ïî÷òè âñå ïîýòû.
– Ãäå ðàçâîäÿòñÿ ðîçû?
– ×òî íå îáõîäèëîñü áåç ðîç?
– ×òî óêðàøàëè ðîçàìè?
– ×òî ðàññêàçûâàþò äðåâíèå èñòîðèêè?
Äðåâíÿÿ êðåïîñòü
Â Ãèññàðñêîì õðåáòå íàõîäèëàñü êðåïîñòü Ìóêàííû.
Ìóêàííà – ãëàâà «ëþäåé â áåëûõ îäåæäàõ». Â 776 ãîäó
îíè ïîäíÿëè âîññòàíèå ïðîòèâ çàâîåâàòåëåé. Âîññòàíèå ðàñ-
ïðîñòðàíèëîñü â äîëèíàõ Êàøêàäàðüè è Çàðàôøàíà.
Î÷åíü äàâíî èñòîðèêè èùóò ðàçâàëèíû ýòîé êðåïîñòè.
Íî ðàçâàëèíû êðåïîñòè íå íàéäåíû äî ñèõ ïîð.
– Ãäå íàõîäèëàñü êðåïîñòü?
– Êòî òàêîé Ìóêàííà?
– Êîãäà ëþäè ïîäíÿëè âîññòàíèå?
– Ãäå ðàñïðîñòðàíèëîñü âîññòàíèå?
– Íàéäåíû ëè ðàçâàëèíû êðåïîñòè?
Ëþáîâü
Ëþáîâü íå äîëæíà áûòü áåçîò÷¸òíîé, îíà äîëæíà áûòü
óìíîé. Îíà äîëæíà áûòü ñîåäèíåíà ñ óìåíèåì çàìå÷àòü íå-
äîñòàòêè, áîðîòüñÿ ñ íèìè – â ëþáèìîì ÷åëîâåêå, è â îê-
ðóæàþùèõ ëþäÿõ. Ëþáîâü äîëæíà áûòü ñîåäèíåíà ñ ìóä-
ðîñòüþ, ñ óìåíèåì îòäåëÿòü íåîáõîäèìîå îò ïóñòîãî è ëîæ-
íîãî. Îíà íå äîëæíà áûòü ñëåïîé. Ñëåïîé âîñòîðã – ýòî íå
ëþáîâü. Îí ìîæåò ïðèâåñòè ê óæàñíûì ïîñëåäñòâèÿì.
Ìóäðîñòü – ýòî óì, ñîåäèí¸ííûé ñ äîáðîòîé. Óì áåç äîá-
ðîòû – õèòðîñòü.
– Êàêîé äîëæíà áûòü ëþáîâü?
– Ñ ÷åì îíà äîëæíà áûòü ñîåäèíåíà?
– Êàêîé íå äîëæíà áûòü ëþáîâü?
– Ê ÷åìó ìîæåò ïðèâåñòè ñëåïàÿ ëþáîâü?
– ×òî òàêîå ìóäðîñòü?
178
Îá óçáåêñêîì ÿçûêå
Óçáåêñêèé ÿçûê – äðåâíèé, áîãàòûé. Ôîðìèðîâàíèå óç-
áåêñêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà ïðîèñõîäèëî â XI–XIV âå-
êàõ. Ñîçäàííûå çà ýòîò ïåðèîä ïèñüìåííûå ïàìÿòíèêè îò-
íîñÿòñÿ ê èñòîðèè âñåõ òþðêñêèõ íàðîäîâ Ñðåäíåé Àçèè. Ñ
XIII âåêà íà÷èíàåòñÿ îáðàçîâàíèå óçáåêñêîãî, òóðêìåíñêî-
ãî, êàçàõñêîãî, êèðãèçñêîãî, óéãóðñêîãî è äðóãèõ òþðêñêèõ
íàðîäîâ.
Àëèøåð Íàâîè ñ÷èòàåòñÿ ñîçäàòåëåì óçáåêñêîãî ëèòåðà-
òóðíîãî ÿçûêà.
– Êîãäà ïðîèçîøëî ôîðìèðîâàíèå óçáåêñêîãî ÿçûêà?
– Ñ êàêîãî âåêà íà÷èíàåòñÿ îáðàçîâàíèå íàðîäîâ?
– Êòî ñîçäàòåëü óçáåêñêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà?
– Êîãäà óçáåêñêîìó ÿçûêó áûë ïðèñóæä¸í ñòèìóë ãîñóäàð-
ñòâåííîãî ÿçûêà?
Êíèãà
Âñþ æèçíü ëþäè îáðàùàþòñÿ ê êíèãàì. Áåç êíèãè íåëüçÿ
îâëàäåòü çíàíèÿìè. Â êíèãàõ çàêëþ÷åíû îãðîìíûå áîãàò-
ñòâà. Êàê ìû ÷èòàåì êíèãó? Íåêîòîðûå ëþäè ÷èòàþò, íå
äóìàÿ î ïðî÷èòàííîì. È áûñòðî çàáûâàþò òî, ÷òî ïðî÷è-
òàëè. Íàäî ó÷èòüñÿ ÷èòàòü êíèãó ñîñòàâëÿÿ ïëàíû ê ïðî÷è-
òàííîìó. ×èòàéòå êíèãó ñ êàðàíäàøîì â ðóêå.
– Áåç ÷åãî íåëüçÿ îâëàäåòü çíàíèÿìè?
– ×òî çàêëþ÷åíî â êíèãå?
– Êàê ÷èòàþò êíèãè íåêîòîðûå ëþäè?
– ×òî íóæíî ó÷èòüñÿ äåëàòü?
– Êàê íàäî ÷èòàòü êíèãó?
Çåë¸íîå ÷óäî
Íåîáû÷åí Áóõàðñêèé ëåñ. Åãî ñàæàþò çäåñü, ÷òîáû ÷åðåç
íåñêîëüêî äåñÿòèëåòèé íå òîëüêî âûðóáèòü, íî è âûêîð÷å-
âàòü âñ¸ äî ïîñëåäíåãî êóñòèêà.
Äëÿ ÷åãî ëþäè äåëàþò ýòî? Âìåñòå ñ ëåñîì ðîæäàåòñÿ ïëî-
äîðîäíàÿ çåìëÿ. È åù¸. Ñàêñàóë – åäèíñòâåííîå äåðåâî, êî-
òîðîå «áîèòñÿ» âîäû. Îíî ïðèâûêëî ïî êàïåëüêàì äîáû-
179
âàòü âîäó èç ãëóáèíû çåìëè. Íî òåïåðü ñàêñàóë ðàñò¸ò îêî-
ëî çàòîïëåííîãî ïîëÿ. Çäåñü ìíîãî âîäû. È îí îò íå¸ ãèá-
íåò. Â òàêîì ëåñó ñàêñàóë áåñïëîäíûé ïåñîê ïðåâðàùàåò â
ïëîäîðîäíóþ çåìëþ.
Áóõàðñêèé ëåñ ëþäè íàçûâàþò êëàäîâîé ñîëíöà. Ñêîðî
ñàêñàóëîâûé ëåñ âûéäåò íà ïåðâûé áåðåã Àìóäàðüè. À íà
ëåâîì áåðåãó ïîêà âèäíû îãðîìíûå áàðõàíû Êàðàêóìîâ.
Î÷åðåäü çà íèìè.
– ×åì íåîáû÷åí Áóõàðñêèé ëåñ?
– Êàêîå äåðåâî ñàêñàóë?
– Îò ÷åãî ãèáíåò ñàêñàóë?
– Âî ÷òî ïðåâðàùàåò ñàêñàóë ïåñîê?
– ×òî âèäíî íà ëåâîì áåðåãó Àìóäàðüè?
Áàðñàêåëüìåñ
Åñòü â Àðàëüñêîì ìîðå îñòðîâ. Íàçûâàåòñÿ îí Áàðñà-
êåëüìåñ.
Èñòîðèÿ ýòîãî îñòðîâà î÷åíü çàãàäî÷íà. Òàèíñòâåííî è
íàçâàíèå îñòðîâà: «Ïîéäåøü – íå âåðíåøüñÿ».
Î÷åíü äàâíî øëà æåñòîêàÿ âîéíà. Íåñêîëüêî ñåìåé ðå-
øèëè ñïðÿòàòüñÿ íà ýòîì îñòðîâå. Çèìîé ïî ëüäó ëþäè âìå-
ñòå ñî ñâîèì ñêîòîì äîáðàëèñü äî îñòðîâà. Íî ñèëüíûå
øòîðìû ðàçðóøèëè ëåäÿíîé ìîñò. Ëþäè íå ñìîãëè âåðíóòüñÿ
íàçàä. Çèìó îíè ïðîæèëè òàì. Îíè ïèòàëèñü ìÿñîì çâåðåé è
ïòèö, ïèëè ñíåãîâóþ âîäó.
Íî ëåòîì ñëó÷èëàñü áåäà. Âñå ïðåñíûå âîäî¸ìû âûñîõëè.
Ëþäè îñòàëèñü áåç âîäû. Íèêòî íå âåðíóëñÿ.
Ñ òåõ ïîð è íàçâàëè ñèíþþ çåìëþ íà ãëàäêîé ïîâåðõíî-
ñòè Àðàëà Áàðñàêåëüìåñ.
– ×òî îçíà÷àåò íàçâàíèå îñòðîâà?
– ×òî ðåøèëè ëþäè?
– Ñìîãëè ëè ëþäè âåðíóòüñÿ íàçàä?
– ×åì ïèòàëèñü ëþäè?
– ×òî ñëó÷èëîñü ëåòîì?
180
Îëèìïèéñêèå èãðû
Îëèìïèéñêèå èãðû – îäèí èç ïî÷èòàåìûõ ïðàçäíèêîâ
Äðåâíåé Ãðåöèè. Îíè ïðîâîäèëèñü îäèí ðàç â ÷åòûðå ãîäà.
Íà âðåìÿ Îëèìïèéñêèõ èãð îáúÿâëÿëñÿ îáÿçàòåëüíûé äëÿ
âñåõ ãðåêîâ ìèð. Â ýòî âðåìÿ âîéíû ïðåêðàùàëèñü, è äîðî-
ãè â Îëèìïèþ áûëè áåçîïàñíû. Ïîáåäèòåëè ñîðåâíîâàíèé
íàãðàæäàëèñü âåíêîì èç îëèâû. Îíè ïîëüçîâàëèñü â Ãðå-
öèè ïî÷¸òîì è óâàæåíèåì.
Òåïåðü îëèìïèéñêèå èãðû – ýòî êðóïíåéøèå ìåæäóíàðîä-
íûå ñïîðòèâíûå ñîðåâíîâàíèÿ. Îíè áûëè âîçðîæäåíû â 1894
ãîäó. Òîãäà æå áûë ñîçäàí Ìåæäóíàðîäíûé îëèìïèéñêèé
êîìèòåò. Ýòîò êîìèòåò îïðåäåëÿåò ìåñòî ïðîâåäåíèÿ Îëèì-
ïèéñêèõ èãð.
Îëèìïèéñêîå äâèæåíèå èìååò ñâîþ ýìáëåìó è ôëàã.
– Êîãäà ïðîâîäÿòñÿ Îëèìïèéñêèå ïðàçäíèêè?
– Ãäå çàðîäèëèñü Îëèìïèéñêèå èãðû?
– ×åì íàãðàæäàëèñü ïîáåäèòåëè?
– Êîãäà âîçðîäèëèñü îëèìïèéñêèå èãðû?
– ×òî îïðåäåëÿåò Îëèìïèéñêèé êîìèòåò?
Ðîäèíà
Èç ÷åãî âûðàñòàåò îãðîìíàÿ ÷åëîâå÷åñêàÿ ëþáîâü êî âñå-
ìó, ÷òî ñìåùàåòñÿ â ñëîâå «ðîäèíà»?
Ðîäèíà – ýòî î÷åíü ìíîãî. Ýòî è òðîïèíêà ñ áðîäîì ÷å-
ðåç ðó÷åé, è ïòèöû, ëåòÿùèå íà ñåâåð íàä íàøèìè äîìàìè.
Ðîäèíà – ýòî ðàñòóùèå ãîðîäà è ìàëûå äåðåâåíüêè. Ýòî èìåíà
ëþäåé, íàçâàíèÿ ðåê è îç¸ð, ïàìÿòíûå äàòû èñòîðèè è ïëà-
íû íà çàâòðà. Ýòî òû è ÿ ñ íàøèì ìèðîì ÷óâñòâ, ñ íàøèìè
ðàäîñòÿìè è çàáîòàìè.
Ðîäèíà ïîäîáíà îãðîìíîìó äåðåâó. Íà í¸ì íåëüçÿ ñî-
ñ÷èòàòü ëèñòüåâ. È ìû äîëæíû áîëüøå äåëàòü äîáðà, ïðè-
áàâëÿþùåãî ñèë åìó.
– Ãäå âàøà Ðîäèíà?
– ×òî çíà÷èò Ðîäèíà äëÿ ÷åëîâåêà?
– ×åìó ïîäîáíà Ðîäèíà?
– ×òî ìû äîëæíû äåëàòü äëÿ Ðîäèíû?
181
Ïàíäæàðà
Â ïðàêòèêå íàðîäíûõ ìàñòåðîâ è ñîâðåìåííûõ çîä÷èõ Óç-
áåêèñòàíà áîëüøóþ ðîëü èãðàþò àðõèòåêòóðíûå äåòàëè, âû-
ïîëíåííûå â ñòèëå óçáåêñêîãî íàðîäíîãî òâîð÷åñòâà. ×àñòî
èñïîëüçóþòñÿ óçáåêñêèå õóäîæåñòâåííûå ðåø¸òêè, íàçûâàå-
ìûå ïàíäæàðîé. Ðåø¸òêè ïàíäæàðà, âîøåäøèå â îôîðìëå-
íèå çäàíèé â óçáåêñêèõ ãîðîäàõ, ðàäóþò ãëàç.
Î÷åíü ÷àñòî ìîòèâû ïàíäæàðà èñïîëüçóþò ïðè îôîðì-
ëåíèè ñòåíäîâ, ôèãóðíûõ ðàì, øêàòóëîê.
Ïàíäæàðà ïîëó÷àåò íîâóþ æèçíü.
– ×òî èãðàåò áîëüøóþ ðîëü â ïðàêòèêå ìàñòåðîâ?
– ×òî íàçûâàåòñÿ ïàíäæàðîé?
– ×òî ðàäóåò ãëàç â îôîðìëåíèè çäàíèé?
– Äëÿ ÷åãî èñïîëüçóåò ìîòèâû ïàíäæàðû?
Îç¸ðà
Â ìåæäóðå÷üå Áîçñó è Êåëåñà, âûòÿíóâøèñü íà äåñÿòü êè-
ëîìåòðîâ, ëåæèò öåïü îç¸ð. Ìåæäó ñîáîé îíè ñâÿçàíû óçêè-
ìè ïðîòîêàìè. ×åðåç ýòè ïðîòîêè î÷åíü ëåãêî ïåðåéòè íà
äðóãîé áåðåã. Âî âðåìÿ ïîëèâîâ õëîïêîâûõ ïîëåé, ñáðàñû-
âàÿ èçëèøêè âîäû, ïèòàåò îç¸ðà. Â âîäå ó áåðåãà, ðåçâÿñü,
ïëåùóòñÿ ñàçàíû, êàðàñè è çìååãîëîâû. Ïåðåêëèêàÿñü ìåæ-
äó ñîáîé, êðè÷àò ëûñóõè. Â ïîèñêàõ êîðìà ñíóþò ïîãîíû-
øè. Ïî íî÷àì, ïîäðàáøèñü, ïðîíçèòåëüíî êðè÷àò îíäàòðû.
Âåñíîé è ëåòîì çäåñü ñëûøåí ìåëîäè÷íûé ïòè÷èé ïåðåçâîí.
– ×òî ëåæèò â ìåæäóðå÷üå Áîçñó è Êåëåñà?
– ×åì îíè ñâÿçàíû ìåæäó ñîáîé??
– ×åì ïèòàþòñÿ îç¸ðà?
– Êîãäà è êàê êðè÷àò îíäàòðû?
– ×òî ñëûøíî âåñíîé è ëåòîì?
Ïåñ÷àíûå âèõðè
Óñòðàøàþùåå ÿâëåíèå â âåëèêèõ ïóñòûíÿõ – ïåñ÷àíûå
âèõðè. Îíè äîñòèãàþò îãðîìíûõ ðàçìåðîâ. Ãîðÿ÷èé ïåñîê
íàãðåâàåò âîçäóõ äî ïÿòèäåñÿòè ãðàäóñîâ è áîëåå. Òàêîé
âîçäóõ áûñòðî óñòðåìëÿåòñÿ ââåðõ. Ïîäíèìàÿñü ïî ñïèðà-
182
ëè, óâëåêàåò ñ ñîáîé òó÷è ïåñêà. Íàä çåìë¸é âîçíèêàåò âðà-
ùàþùèéñÿ ïåñ÷àíûé ñòîëá. Ñìåòàÿ âñ¸ íà ïóòè, íåñ¸òñÿ îí
âïåð¸ä, ñòàíîâÿñü âñ¸ âûøå è òîëùå. Èíîãäà çà òàêèì âèõ-
ðåì íåñóòñÿ íåñêîëüêî äðóãèõ. Äîëãèå ÷àñû îíè, øèïÿ, êðó-
æàò ïî ïóñòûíå, ñòàëêèâàÿñü, ðàññûïàþòñÿ, çàòåì ðîæäà-
þòñÿ âíîâü.
– Êàêîå ÿâëåíèå åñòü â ïóñòûíÿõ?
– Äî ñêîëüêè ãðàäóñîâ íàãðåâàåòñÿ âîçäóõ?
– Êàêèì ñòàíîâèòñÿ ïåñ÷àíûé ñòîëá?
– ×òî äåëàþò ïåñ÷àíûå âèõðè â ïóñòûíå?
Áåëûé àèñò â Óçáåêèñòàíå

Ñ ïåðâûìè ïîãîæèìè äíÿìè ñïåøàò èç äàë¸êîé Èíäèè
áåëûå àèñòû. Âîçâðàùåíèå ïòèö â ðîäíûå êðàÿ îçíà÷àåò ïðè-
õîä âåñíû. Îñìîòðåâ ñòàðîå æèëèùå, àèñò íà÷èíàåò ðåìîíò.
Ïðè âèäå ñèäÿùèõ íà êðàþ ãíåçäà àèñòîâ òåïëåå ñòàíîâèòñÿ
íà äóøå.
Î÷åíü äàâíî ÷åëîâåê, ïîäðóæèâøèñü ñ ýòîé ïòèöåé, çà-
áîòèëñÿ î íåé. Îòâå÷àÿ ÷åëîâåêó ëþáîâüþ, áåëûé àèñò ñòàë
ñåëèòüñÿ íà êðûøàõ äîìîâ íà ðàñòóùèõ âî äâîðàõ äåðåâüÿõ.
Îí ïðèâûê ê ÷åëîâåêó, íàéäÿ â í¸ì âåðíîãî äðóãà.
Áîëüøàÿ êîëîíèÿ áåëûõ àèñòîâ æèâ¸ò íåäàëåêî îò Òàø-
êåíòà â ïîéìå ðåêè Êåëåñ. Îíè ñòðîÿò ñâîè ãí¸çäà íà òåëå-
ãðàôíûõ ñòîëáàõ.
– Îòêóäà âîçâðàùàþòñÿ áåëûå àèñòû?
– ×òî îçíà÷àåò âîçâðàùåíèå ïòèö?
– Ãäå ñåëÿòñÿ àèñòû?
– Ãäå îíè ñòðîÿò ñâîè ãí¸çäà?
Ñïóòíèêè ÷åëîâåêà
Â ïðèðîäå ó ÷åëîâåêà åñòü ñïóòíèêè. Ïîñìîòðèòå â îêíî.
Êîðêó õëåáà íà ñíåãó äåëÿò øóìíûå âîðîáüè. Ëåòîì è çè-
ìîé îíè âîçëå ëþäåé. Ðÿäîì ñ ÷åëîâåêîì äåðæàòñÿ ãîëóáè è
âîðîíû. Ñïóòíèêîì ÷åëîâåêà ìîæíî ñ÷èòàòü è âîëêà. Âîë-
êà âñòðåòèøü íå â ãëóõîé ãîðå, à ïîáëèçîñòè îò ñåëåíèé –
òóò ïðîêîðìèòüñÿ ëåã÷å.
183
Íàä äîëèíîé ëåòåë îð¸ë. È òóò ìû ñðàçó óâèäåëè âîëêà.
Âûñêî÷èë îí ïðÿìî ê ìåñòó, ãäå ìû ñòîÿëè. Îí ïîíèìàë,
÷òî ýòî ëó÷øåå ìåñòî, ÷òîáû ñïàñòèñü îò îðëà. Âîëê íå ñïóñ-
êàÿ ñ íàñ âçãëÿäà, ñòàë áîêîì ïîäõîäèòü áëèæå. Âèäÿ â ðó-
êàõ ó íàñ òîëüêî óäî÷êè, ïðèáëèçèëñÿ ïî÷òè âïëîòíóþ. Îð¸ë
óëåòåë ïðî÷ü.
×åëîâåê â ýòîì ìèðå – íàèâûñøàÿ ñèëà, ñèëà, íå ëèø¸í-
íàÿ áëàãîðîäñòâà. È ýòî òîíêî ÷óâñòâóþò âñå, íàñòèãíóòûå
áåäîé.
– Êàêèå ñïóòíèêè åñòü ó ÷åëîâåêà?
– Ãäå ìîæíî âñòðåòèòü âîëêà?
– Êóäà âûñêî÷èë âîëê?
– ×òî óâèäåë âîëê ó íàñ â ðóêàõ?
– Êåì ÿâëÿåòñÿ ÷åëîâåê â ýòîì ìèðå?
Çàÿö-òîëàé
Âîñêðåñíûì óòðîì òðîå îõîòíèêîâ ñïóñòèëèñü ê Àìóäà-
ðüå. Îõîòíè÷èé ï¸ñ Áóÿí ïîãíàëñÿ çà çàéöåì-òîëàåì. Îõîò-
íèêè çíàëè ïî îïûòó, ÷òî çàÿö, ïîâîäèâ ïî òóãàÿì ïðåñëå-
äîâàòåëÿ, âåðí¸òñÿ ê ñâîåìó æèëèùó.
Ïðîñèäåâ áåç äâèæåíèÿ äâà ÷àñà â îæèäàíèè, îõîòíèêè
ðåøèëè ðàçëîæèòü êîñò¸ð è ñîãðåòü ÷àé. Íàêðûëè «ñòîë»,
ïðèíÿëèñü çà åäó. È òóò ñ âèíîâàòûì âèäîì ïîêàçàëñÿ Áóÿí.
Ïîäîéäÿ ê ðàçãîðåâøåìóñÿ êîñòðó, ï¸ñ ïîñìîòðåë õîçÿèíó â
ãëàçà, ãëóáîêî âçäîõíóë è ë¸ã, îáëèçíóâøèñü. Çàéöà îí íå
äîãíàë.
Òóò îäèí èç îõîòíèêîâ îòîø¸ë â ñòîðîíó è ïðèñåë íà
êî÷êó. Âäðóã èç-ïîä êó÷è ïîæåëòåâøåãî êàìûøà âûñêî÷èë
çàÿö. Âñå ðàñòåðÿëèñü. À çàÿö áûë òàêîâ!
– Êòî ïîãíàëñÿ çà çàéöåì?
– ×òî çíàëè îõîòíèêè?
– ×òî ðåøèëè ñäåëàòü îõîòíèêè?
– ×òî ñäåëàë ï¸ñ?
– Êòî âûñêî÷èë èç-ïîä êó÷è?
184
Ñåðåáðÿíûé ëåñ
Äëÿ ñåâåðÿí ïðèâû÷íû ëåñà çåë¸íûå. À ýòîò þæíûé ëåñ
áûë ðîçîâî-ñåðåáðèñòûé. Ñåäûå äåðåâüÿ – ýòî äåðåâüÿ äæè-
äû. Îíè ïîõîæè íà ïëàêó÷óþ èâó. Âåòâè èõ îáâèñëè ãóñòû-
ìè ïðÿäÿìè, ëèñòüÿ óçêèå, äëèííûå, ñåðåáðèñòûå. Íà âåòêàõ
æ¸ëòåíüêèå öâåòî÷êè. Îíè êðîõîòíûå, ïî÷òè íåçàìåòíûå.
Çàòî çàïàõ èõ ñëûøåí èçäàëåêà. Çàïàõ ñîâñåì îñîáûé. Ðàç
âäîõíóâ åãî, íèêîãäà íå çàáóäåøü. Ýòîò ëåñ íàçûâàåòñÿ òó-
ãàé.
Òóãàé ðàñêðàøåí êðàñêàìè þãà. ßðêèå áàáî÷êè, ÿðêèå
ïòèöû, ÿðêèå öâåòû è òðàâû.
Íî÷ü. Ïàõíåò ïðÿíîé äæèäîé. Íåçàáûâàåìûé çàïàõ. Íå-
çàáûâàåìûé ëåñ.
– Êàêèå äåðåâüÿ ñ÷èòàþòñÿ ñåäûìè?
– Íà ÷òî îíè ïîõîæè?
– Êàêèå ó íèõ âåòâè?
– Êàêèå öâåòî÷êè íà äæèäå?
Îñåíü â Óçáåêèñòàíå
Íà èñõîäå ïåðâàÿ ïîëîâèíà îñåíè. Âå÷åðååò. Óãàñàþùèå
ëó÷è çàêàòà, èñêðÿñü, äîãîðàþò â âåðøèíàõ ïîæåëòåâøåé
äæèäû, áðîñàÿ äëèííûå òåíè íà âîäó. Òèõî. ×óòü çàìåòíîå
äûõàíèå îñåíè îñâåæàåò ëèöî, áîäðèò. Áûñòðî íàñòóïèâ-
øàÿ òåìü ñêðûëà çíàêîìûå î÷åðòàíèÿ äåðåâüåâ. Âîêðóã íàñ
áåçìîëâíàÿ ÷¸ðíàÿ ìàññà. Íî÷ü...
Âîëøåáíàÿ îñåíü ïàðêîâ. Òèõî. ×óòü-÷óòü ñûðîâàòî. Ëè-
ñòüÿ íåõîòÿ îòðûâàþòñÿ è ñëîâíî ïîâèñàþò â âîçäóõå íà
íåâèäèìûõ ïàóòèíêàõ. Êàæåòñÿ, ëèñòüÿ ïàäàþò íå áåççâó÷-
íî. Êàæåòñÿ, ïîë¸ò ñîïðîâîæäàåò òèõàÿ ìóçûêà. Áîì-áîì!
Îäèí ëèñò, äðóãîé, òðåòèé. Ñòðîéíàÿ ìóçûêà â ïàðêå. Îäèí
ëè ÿ ñëûøó å¸?
Íåò. Âîò äåâî÷êà ïîäíÿëà ãîëîâó. Áëåñòÿùèìè ãëàçàìè
ïðîâîæàåò ëèñòüÿ. Ðÿäîì æåíùèíà ïîä çîíòèêîì. Êíèãà.
Íî îíà íå ÷èòàåò. Îíà ñëóøàåò çîëîòîé õîðîâîä.
Ëèñòèê çà ëèñòèêîì ïàäàþò ñ äåðåâà íà êðûøó. Îäèí óïà-
äåò ïàðàøþòèêîì, äðóãîé – ìîòûëüêîì, òðåòèé – âèíòè-
185
êîì. À äåíü òèõîíüêî îòêðûâàåò ãëàçà, è âåòåð ñ êðûøè
ïîäíèìàåò âñå ëèñòüÿ, è ëåòÿò îíè ê ðåêå êóäà-òî ñ ïåðåë¸ò-
íûìè ïòèöàìè.
Òû ñòîèøü ñåáå íà áåðåãó, ëàäîíü ê ñåðäöó ïðèëîæèøü è
äóøîé âìåñòå ñ ïòèöàìè ëåòèøü êóäà-òî. È òàê áûâàåò ãðó-
ñòíî, è òàê õîðîøî, è øåï÷åøü: «Ëåòèòå, ëåòèòå!»
– Êàêèå ìåñÿöà îòíîñÿòñÿ ê îñåíè?
– Êàê óãàñàþò ëó÷è çàêàòà?
– ×òî îñâåæàåò ëèöî è áîäðèò?
– ×òî ñêðûëî î÷åðòàíèÿ äåðåâüåâ?
Êíèãà
Óäèâèòåëüíîå ýòî äåëî – êíèãà! Âîò óæ ïîäëèííî äèâî
äèâíîå… Çà âñþ ñâîþ èñòîðèþ ÷åëîâå÷åñòâî íå ïðèäóìàëî
íè÷åãî áîëåå ïîðàçèòåëüíîãî, ÷åì êíèãà. Ïîäóìàéòå ñàìè,
äðóçüÿ. Âåäü õîðîøàÿ êíèãà – ýòî ñîñóä, çàïîëíåííûé ÷åëî-
âå÷åñêèìè ìûñëÿìè, çíàíèÿìè, ÷óâñòâàìè. Êíèãà – ýòî ÷ó-
äåñíàÿ ìàøèíà âðåìåíè. Òî ïåðåíåñ¸ò òåáÿ â ïðîøëîå, òî
ïåðåëåòàåøü â áóäóùåå. Óìíàÿ êíèãà – ýòî âåðíûé, äîáðûé,
ìóäðûé äðóã. Õîðîøàÿ êíèãà – ýòî äâåðü â íîâûé óãîëîê
æèçíè. Âîò ïî÷åìó íå íàäî ðàññòàâàòüñÿ ñ êíèãîé.
– ×òî ïðèäóìàëî ÷åëîâå÷åñòâî?
– ×òî çíà÷èò – õîðîøàÿ êíèãà?
– ×òî çíà÷èò – óìíàÿ êíèãà?
– Êàê íàçûâàåòñÿ âàøà ëþáèìàÿ êíèãà?
×òî îáúåäèíÿåò ëþäåé

Ýòàæè çàáîòû. . . Çàáîòà ñêðåïëÿåò îòíîøåíèÿ ìåæäó
ëþäüìè. Ñêðåïëÿåò ñåìüþ, ñêðåïëÿåò äðóæáó, ñêðåïëÿåò îä-
íîñåëü÷àí, æèòåëåé îäíîãî ãîðîäà, îäíîé ñòðàíû.
Çàáîòà îáúåäèíÿåò ëþäåé. Êðåïèò ïàìÿòü î ïðîøëîì,
âñÿ íàïðàâëåíà â áóäóùåå. Ýòî ïðîÿâëåíèå ÷óâñòâà ëþáâè,
äðóæáû, ïàòðèîòèçìà.
×åëîâåê äîëæåí áûòü çàáîòëèâ. Íåçàáîòëèâûé ÷åëîâåê –
ýòî ñêîðåå âñåãî ÷åëîâåê íå äîáðûé è íå ëþáÿùèé íèêîãî.
– ×òî ñêðåïëÿåò îòíîøåíèÿ?
186
– ×òî ñêðåïëÿåò çàáîòà?
– Êàêîå ýòî ïðîÿâëåíèå?
– ×òî çíà÷èò – íåçàáîòëèâûé ÷åëîâåê?
Îõîòà
Âå÷åðåëî. Óñòàâøèå ïîñëå äëèííîãî ïåðåõîäà ïî òóãàÿì,
ìû âûøëè ê îçåðó â ïîéìå Àìóäàðüè. Íà áåðåãó îáîðóäîâà-
ëè óäîáíóþ äëÿ îõîòû çàñàäó. Çàðÿäèëè ðóæüÿ è ñòàëè æäàòü
ïðèõîäà íà âîäîïîé äèêèõ êàáàíîâ. Íå óñïåë ïîãàñíóòü äåíü,
êàê ñïðàâà ïîñëûøàëñÿ òîïîò. Çàòàèëèñü. Æä¸ì.
– Â êàêîå âðåìÿ äíÿ ïðîèñõîäèò äåéñòâèå?
– ×òî ëþäè ñäåëàëè íà áåðåãó?
– ×åãî ñòàëè æäàòü îõîòíèêè?
– ×òî ïîñëûøàëîñü ñïðàâà?
Ñèëà âîëè
Ñèëà âîëè âîñïèòûâàåòñÿ íà ìåëî÷àõ. Çàâòðà ÿ âñòàíó â
øåñòü ÷àñîâ. Íî ÿ âñòàë â øåñòü ÷àñîâ ïÿòíàäöàòü ìèíóò.
Ýòî î÷åíü ïëîõî, ïîòîìó ÷òî â áîëåå òÿæ¸ëûõ óñëîâèÿõ ÿ
ìîãó ïîñòóïèòüñÿ åù¸ ÷åì-òî. Íóæíî äåëàòü òî, ÷òî òðåáóåò
îáñòàíîâêà. Íèêîãäà íå íàäî ïðèó÷àòü ñåáÿ íåäîäåëûâàòü
÷òî-òî. Ïðèó÷èòå ñåáÿ äîâîäèòü äî êîíöà íà÷àòîå. Âñåãäà
âî âñåõ äåéñòâèÿõ íàäî íàõîäèòü ãëàâíîå. Ýòîìó ãëàâíîìó
íóæíî ïîä÷èíÿòü âñå ñâîè äåéñòâèÿ. Ñâî¸ ëè÷íîå «ÿ» íàäî
ïîä÷èíÿòü îáùåñòâåííûì èíòåðåñàì. Âîëåâûå ëþäè – ýòî
ìóæåñòâåííûå ëþäè. Â ëþáîé îáñòàíîâêå íóæíî èñêàòü è
íàõîäèòü âûõîä. Â ïðîöåññå èñêàíèé óæå íåò ìåñòà äëÿ ñòðà-
õà.
– Íà ÷¸ì âîñïèòûâàåòñÿ ñèëà âîëè?
– Âî ñêîëüêî âñòàë ìàëü÷èê?
– Ê ÷åìó íå íàäî ñåáÿ ïðèó÷àòü?
– ×åãî íåò â ïðîöåññå èñêàíèé?
187
Êîêàíä
×åì ïðèìå÷àòåëåí Êîêàíä? Êîêàíä äàë ìèðó ïîýòåññ áîëü-
øå, ÷åì ñàìûå áîëüøèå ñòîëèöû Åâðîïû, âìåñòå âçÿòûå. Çäåñü
æèëè Íàäèðà, Ìàõçóíà, Çåáèíèñî-áåãèì, Âàñèëàò-õàíóì,
Íèçîê-õàíóì, Îñèìà-õàíóì, Íèãîðà…
Ïî ýòèì òåíèñòûì óëî÷êàì ïðèõîäèëè Ãóëüõàíè è Ìó-
êèìè. Çäåñü ìóæàë òàëàíò Õàìçû. Îòòà÷èâàëîñü ñàòèðè÷åñ-
êîå ïåðî Àáäóëëû Êàõõàðà…
Â ýòîì óçáåêñêîì ãîðîäå æèëè ìíîãèå èíòåðåñíûå ëþäè.
Ïî÷òè íà êàæäîì äîìå Êîêàíäà ìîæíî óñòàíàâëèâàòü ïà-
ìÿòíóþ äîñêó.
– ×òî äàë ìèðó Êîêàíä?
– Êòî æèë â Êîêàíäå?
– Êòî ïðîõîäèë ïî òåíèñòûì óëî÷êàì?
– Ãäå ìîæíî óñòàíîâèòü ïàìÿòíóþ äîñêó?
Êàðøè
Â íà÷àëå òðèíàäöàòîãî âåêà íà Ñðåäíþþ Àçèþ îáðóøè-
ëîñü ìîíãîëüñêîå íàøåñòâèå. Áûëè áîëüøèå ðàçðóøåíèÿ.
Ïîãèáëè ñåëüñêèå ïîñåëåíèÿ, áîëüøèå ãîðîäà.
Íî æèçíü ïîñòåïåííî âîññòàíàâëèâàëàñü, óñòðàèâàëàñü.
×àñòü ìîíãîëüñêèõ ïëåì¸í îñòàëàñü â Ñðåäíåé Àçèè. Îäèí
èç ìîíãîëüêèõ õàíîâ â 1326 ãîäó ïîñòðîèë äâîðåö. Ïî-óé-
ãóðñêè – Êàðøè. Âîçëå ýòîãî äâîðöà è âîçíèê ãîðîä Êàð-
øè. Îí ñòàë ãëàâíûì ãîðîäîì äîëèíû Êàøêàäàðüè.
– Êîãäà íà Ñðåäíþþ Àçèþ îáðóøèëîñü íàøåñòâèå?
– ×òî ñëó÷èëîñü ïîñëå íàøåñòâèÿ?
– Êòî è êîãäà ïðîñòðîèë äâîðåö?
– Ãäå ïîñòðîèëè ãîðîä Êàðøè?
Òàèíñòâåííûé ìèð Òóðàíà

Â Ìîñêâå â Ãîñóäàðñòâåííîì ìóçåå èñêóññòâ íàðîäîâ
Âîñòîêà îòêðûëàñü âûñòàâêà ïðîèçâåäåíèé òóðåöêîé æèâî-
ïèñè è êàëëèãðàôèè. Çäåñü ìîæíî áûëî óâèäåòü ìíîãèå øå-
äåâðû êàëëèãðàôèè.
188
Åñòü íåñêîëüêî êàëëèãðàôè÷åñêèõ ïî÷åðêîâ. Ýòî ïëàâ-
íûé è ðèòìè÷íûé «ñóëüñ», áîëåå óòîí÷¸ííûé «íàñõ», èçûñ-
êàííûé «äèâàíè». Íî îñîáåííî âûäåëÿåòñÿ «òóãðà» – ïîä-
ïèñü ñóëòàíà. Îíà âû÷åð÷èâàëàñü ñàìûì è èñêóñíûìè ïèñ-
öàìè. Íå çðÿ íà àðàáñêîì Âîñòîêå ãîâîðÿò: «Êàëàì – ÿçûê
óìà, è îí îñòðåå ñàáëè».
Ìíîãî òàéí è çàãàäîê ñêðûâàåòñÿ çà øåäåâðàìè àðàáñ-
êîé êàëëèãðàôèè.
– Ãäå è êàêîé ìóçåé îòêðûëñÿ?
– ×òî çäåñü ìîæíî óâèäåòü?
– Êàêîé ïî÷åðê «ñóëüñ»?
– ×òî òàêîå «òóãðî»?
– ×òî ãîâîðÿò íà Âîñòîêå?
– ×òî ñêðûâàåòñÿ çà øåäåâðàìè?
Ñàìàÿ áîëüøàÿ öåííîñòü

Ñàìàÿ áîëüøàÿ öåííîñòü â ìèðå – æèçíü: ÷óæàÿ, ñâîÿ,
æèçíü æèâîòíîãî ìèðà è ðàñòåíèé, æèçíü êóëüòóðû, æèçíü
íà âñ¸ì ïðîòÿæåíèè – è â ïðîøëîì, è â íàñòîÿùåì, è â áó-
äóùåì… À æèçíü áåñêîíå÷íî ãëóáîêà. Ìû âñåãäà âñòðå÷àåì
òî, ÷åãî íèêîãäà íå çàìå÷àëè ðàíüøå. À òåïåðü îíî ïîðàæà-
åò íàñ ñâîåé êðàñîòîé, íåîæèäàííîé ìóäðîñòüþ, íåïîâòî-
ðèìîñòüþ.
– Êàêàÿ ñàìàÿ áîëüøàÿ öåííîñòü?
– Êàêîé áûâàåò æèçíü?
– ×òî ìû âñòðå÷àåì â æèçíè?
– ×åì íàñ ïîðàæàåò æèçíü?
Æèçíü
Êàê ñòðàííî ìû ïðîâîäèì òîò ìàëåíüêèé îòðåçîê âðå-
ìåíè, íàçûâàåìûé íàøåé æèçíüþ. Ðåá¸íîê ãîâîðèò: «Êîãäà
ÿ ñòàíó þíîøåé». Íî ÷òî ýòî îçíà÷àåò? Þíîøà ãîâîðèò:
«Êîãäà ÿ ñòàíó âçðîñëûì». È íàêîíåö, ñòàâ âçðîñëûì, îí
ãîâîðèò: «Êîãäà ÿ æåíþñü». Íàêîíåö îí æåíèòñÿ, íî îò ýòî-
ãî ìàëî ÷òî ìåíÿåòñÿ. Îí íà÷èíàåò äóìàòü: «Êîãäà ÿ ñìîãó
óéòè íà ïåíñèþ». À çàòåì, êîãäà îí äîñòèãàåò ïåíñèîííîãî
189
âîçðàñòà, îí îãëÿäûâàåòñÿ íà ïðîéäåííûé èì æèçíåííûé
ïóòü; êàê áû õîëîäíûé âåòåð äóåò åìó â ëèöî, è ïåðåä íèì
ðàñêðûâàåòñÿ æåñòîêàÿ ïðàâäà î òîì, êàê ìíîãî îí óïóñòèë
â æèçíè, êàê âñ¸ áåçâîçâðàòíî óøëî. Ìû ñëèøêîì ïîçäíî
ïîíèìàåì, ÷òî ñìûñë æèçíè çàêëþ÷àåòñÿ â ñàìîé æèçíè, â
ðèòìå êàæäîãî äíÿ è ÷àñà.
– ×òî ãîâîðèò ðåá¸íîê?
– ×òî ãîâîðèò þíîøà?
– ×òî ãîâîðèò âçðîñëûé ÷åëîâåê?
– Êàêàÿ æåñòîêàÿ ïðàâäà?
Ñìûñë æèçíè
Ëþäè ìîãóò ïî-ðàçíîìó îïðåäåëÿòü ñìûñë æèçíè. Íî öåëü
äîëæíà áûòü. Êàêîãî æå ãëàâíîå ïðàâèëî â æèçíè? Íàäî
æèòü ñ äîñòîèíñòâîì, ÷òîáû íå ñòûäíî áûëî ïîòîì âñïîì-
íèòü. Äîñòîèíñòâî òðåáóåò äîáðîòû, âåëèêîäóøèÿ, óìåíèÿ
íå áûòü ýãîèñòîì, áûòü ïðàâäèâûì, õîðîøèì äðóãîì, íà-
õîäèòü ðàäîñòü â ïîìîùè äðóãèì. Ðàäè äîñòîèíñòâà æèçíè
íàäî óìåòü èçâèíÿòüñÿ. Ïðèçíàòü ïåðåä äðóãèì îøèáêó ëó÷-
øå, ÷åì þëèòü è âðàòü. Îáìàíûâàÿ, ÷åëîâåê ïðåæäå âñåãî
îáìàíûâàåò ñàìîãî ñåáÿ. Ó ëþäåé îñîáîå ÷óâñòâî ïîäñêà-
çûâàåò – âðóò èì èëè ãîâîðÿò ïðàâäó.
– Êàê ëþäè îïðåäåëÿþò ñìûñë æèçíè?
– Êàê íàäî æèòü?
– ×åãî òðåáóåò äîñòîèíñòâî?
– ×òî íàäî óìåòü?
– ×åãî äîáèâàåòñÿ ÷åëîâåê, îáìàíûâàÿ äðóãèõ?
Öàðü è âå÷åðíÿÿ çàðÿ

Æèë êîãäà-òî öàðü. Áûë îí áîãà÷å âñåõ öàðåé íà ñâåòå.
Ñóíäóêè åãî áûëè ïîëíû çîëîòà è äðàãîöåííûõ êàìíåé. Â
êîíþøíå åãî ðæàëè ñàìûå áûñòðûå êîíè. Ñàìûå çåë¸íûå
ñàäû, ñàìûå êðàñèâûå äâîðöû, ñàìûå ãëóáîêèå îç¸ðà ïðè-
íàäëåæàëè åìó.
Îäíàæäû öàðü ñèäåë íà áàëêîíå è ñìîòðåë íà ñâîè âëàäå-
íèÿ. Íà íåáå ðàçãîðàëàñü âå÷åðíÿÿ çàðÿ. Îíà áûëà òàê êðà-
190
ñèâà, ÷òî íåëüçÿ áûëî îòîðâàòü îò íå¸ ãëàç. Ëþäè ëþáîâà-
ëèñü çàð¸é è ðàäîâàëèñü.
Íå ðàäîâàëñÿ çàðå òîëüêî öàðü. Ìûñëü, ÷òî çàðÿ ïðè-
íàäëåæèò íå åìó îäíîìó, à âñåì, ìó÷èëà åãî. Îò ýòîãî îí
çàáîëåë è óìåð.
– ×åì áûëè çàáèòû ñóíäóêè öàðÿ?
– ×òî åìó ïðèíàäëåæàëî?
– Îò ÷åãî íå ìîã îòîðâàòü ãëàçà öàðü?
– Êàêàÿ ìûñëü åãî ìó÷èëà?
Õàøàð
Òðóäîâîìó íàðîäó âñåãäà ïðèñóùè âçàèìíàÿ ïîìîùü, ïîä-
äåðæêà. Äàâíî ðîäèëàñü íà çåìëå Óçáåêèñòàíà òðàäèöèÿ
ïðîâîäèòü õàøàðû. Â êèøëàêå è ìàõàëëå æèòåëè âìåñòå
ñòðîèëè äîì ìîëîäîé ñåìüå, óáèðàëè óëèöó ê ïðàçäíèêó,
ñàæàëè äåðåâüÿ, âûïîëíÿëè äðóãóþ ðàáîòó.
Æèâ¸ò ýòà òðàäèöèÿ è â íàøè äíè. Â ãîðîäàõ, ïîñ¸ëêàõ,
êèøëàêàõ æèòåëè ìàõàëëåé âûõîäÿò íà ñóááîòíèêè, ÷òîáû
ïðèâåñòè â ïîðÿäîê òðîòóàðû, àðûêè, ðàçáèòü öâåòíèêè.
Êàæäûé êðåñòüÿíèí, ðàáî÷èé, èíæåíåð, âðà÷, ó÷èòåëü, êàæ-
äûé ñòóäåíò è øêîëüíèê ñ÷èòàåò áîëüøîé ÷åñòüþ äëÿ ñåáÿ
ó÷àñòâîâàòü â õàøàðå.
Ñåé÷àñ îáû÷àé õàøàðà ïîëó÷èë íîâóþ ôîðìó è áîëüøîé
ðàçìàõ. Âñïîìíèòå ñòèõèéíûå áåäñòâèÿ: çåìëåòðÿñåíèÿ â
Òàøêåíòå, Òàäæèêèñòàíå, Àðìåíèè. Â òàêèå äíè âñå ïî÷óâ-
ñòâîâàëè, ÷òî òàêîå äðóæáà è âçàèìîïîìîùü.
– ×òî ïðèñóùå òðóäîâîìó íàðîäó?
– Êàêàÿ òðàäèöèÿ ðîäèëàñü â Óçáåêèñòàíå?
– ×òî ñ÷èòàþò ÷åñòüþ ðàáî÷èå ëþäè?
– Êàêîé ðàçìàõ ïîëó÷èë ñåé÷àñ õàøàð?
Äðåâíèé îàçèñ Óçáåêèñòàíà

Êàøêàäàðüèíñêèé îàçèñ ðàñïîëîæåí íà þãå Óçáåêèñòà-
íà. Çäåñü åñòü âûñîêèå ãîðû è ïëîäîðîäíûå ðàâíèíû, ñòåïè
è ïåñêè. Ãëàâíàÿ ðåêà îàçèñà – Êàøêàäàðüÿ. Ðàíüøå îíà áûëà
ïðèòîêîì Çàðàôøàíà.
191
Â äðåâíîñòè äîëèíû Êàøêàäàðüè è Çàðàôøàíà ñîñòàâëÿëè
åäèíóþ èñòîðè÷åñêóþ è êóëüòóðíóþ îáëàñòü – Ñîãä. Çäåñü ðàç-
âèâàëîñü ïîëèâíîå è íåïîëèâíîå çåìëåäåëèå, âèíîãðàäñòâî è
ñàäîâîäñòâî. ×åðåç äîëèíó ïðîõîäèëî íåñêîëüêî òîðãîâûõ ïó-
òåé. Ýòè ïóòè ñâÿçûâàëè Áàëõ è Áóõàðó, Òåðìåç è Ñàìàðêàíä.
Â îáëàñòè áûëî ìíîãî ñåëåíèé. Ýòî Íåñåô, Êàñáà, Èñêè-
ôàãàí, Êåø. Ãëàâíûì áûë – Íåñåô. Ðåêà Êàøêàäàðüÿ äåëèëà
åãî íà äâå ÷àñòè. È áûëî ÷åòâåðî âîðîò: Íåäæàðèéñêèå, Ñà-
ìàðêàíäñêèå, Êåøñêèå è Ãóáäèíñêèå.
– Ãäå ðàñïîëîæèëñÿ îàçèñ?
– ×òî òàì åñòü?
– ×òî ñîñòàâëÿëî îáëàñòü Ñîãä?
– ×òî çäåñü ðàçâèâàëîñü?
– Êàêèå ãîðîäà ñâÿçûâàëè òîðãîâûå ïóòè?
– Êàêèå ñåëåíèÿ áûëè â îáëàñòè?
– Ñêîëüêî âîðîò áûëî â Íåñåôå è êàê îíè íàçûâàëèñü?
Ìîëíèÿ-çàãàäêà
Ñàìûå ðàçíûå ëþäè ñîîáùàëè î âñòðå÷àõ ñ øàðîâîé ìîë-
íèåé – ýòîé çàãàäî÷íîé ñïóòíèöåé ãðîç. Ëþäè ýòè ðàññêà-
çûâàëè, ÷òî øàðîâàÿ ìîëíèÿ áûâàåò ñ ôóòáîëüíûé ìÿ÷ è
äàæå áîëüøå. Äâèæåòñÿ îíà â âîçäóõå äîâîëüíî ìåäëåííî, è
çà íåé ëåãêî ïðîñëåäèòü ãëàçàìè.
Èíîãäà òàêîé ñâåòÿùèéñÿ øàð ïî÷òè îñòàíàâëèâàåòñÿ, à
âñòðå÷àÿ ïðåãðàäó, ÷àñòî âçðûâàåòñÿ, ïðîèçâîäÿ ðàçðóøåíèÿ.
Â äðóãèõ ñëó÷àÿõ øàðîâàÿ ìîëíèÿ èñ÷åçàåò òèõî. Ýòîò øàð
äâèæåòñÿ, è â âîçäóõå ñëûø¸í ëåãêèé ñâèñò èëè øèïåíèå.
Öâåò øàðîâ ðàçëè÷íûé. Ëþäè âèäåëè è êðàñíûå, è áå-
ëûå, è ñèíèå, è äàæå ÷åðíûå!
Øàðîâàÿ ìîëíèÿ ñâÿçàíà ñ îáû÷íûìè, ëèíåéíûìè ìîë-
íèÿìè. Ó÷¸íûå ðàáîòàþò íàä îáúÿñíåíèåì ïðèðîäû øàðî-
âîé ìîëíèè.
– Ïðî ÷òî ñîîáùàëè ëþäè?
– ×òî ëþäè ðàññêàçûâàëè î ìîëíèè?
– Êàê äâèæåòñÿ ýòîò øàð?
– Ñ ÷åì ñâÿçàíà ìîëíèÿ?
– Íàä ÷åì ðàáîòàþò ó÷¸íûå?
192
Àê-ñàðàé
Èíòåðåñíû ïàìÿòíèêè èñòîðèè Øàõðèñàáçà. Èçäàëåêà
âèäåí íàèáîëåå çíà÷èòåëüíûé èç íèõ – ðàçâàëèíû äâîðöà
Òèìóðà Àê-ñàðàé.
Èç çàâî¸âàííûõ ñòðàí Òèìóð âûâîçèë îãðîìíûå áîãàò-
ñòâà. Ïðèâîçèë è ìàñòåðîâ, êîòîðûå ñòðîèëè ïðåêðàñíûå
çäàíèÿ â åãî ñòîëèöå Ñàìàðêàíäå è íà åãî ðîäèíå – â Êåøå.
Îäíèì èç ýòèõ çäàíèé áûë äâîðåö Àê-ñàðàé. Åãî îïèñàë èñ-
ïàíñêèé ïîñîë, êîòîðûé â 1404 ãîäó ïðîåçæàë ÷åðåç Êåø.
Ñåé÷àñ æå òîëüêî îñòàâøèåñÿ ðóèíû ãîâîðÿò, ÷òî çäåñü áûë
÷óäåñíûé äâîðåö. Åãî ñòåíû óêðàøàëè ïðåêðàñíûå ìîçàè÷-
íûå ïàíî, êîòîðûå íàïîìèíàþò ìîçàèêè Ñàìàðêàíäà.
– ×òî âèäíî èçäàëåêà?
– ×òî âûâîçèë Àìèð Òèìóð?
– Êàê íàçûâàåòñÿ äâîðåö â Êåøå?
– Êòî îïèñàë ýòîò äâîðåö?
– Î ÷¸ì ãîâîðÿò ðóèíû äâîðöà?
– ×òî óêðàøàëî ñòåíû äâîðöà?
Íàâðóç
Íàðîäíûå ïðàçäíèêè âñåãäà ñâÿçàíû ñ âàæíûìè ñîáûòè-
ÿìè â æèçíè ÷åëîâåêà, ñî ñìåíîé âðåì¸í ãîäà. Ó äðåâíèõ
íàðîäîâ Ñðåäíåé Àçèè Íîâûé ãîä îòìå÷àëñÿ ñ ïðîáóæäå-
íèåì ïðèðîäû, ñ íà÷àëîì ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ ðàáîò – 21–
22 ìàðòà. Â ýòî âðåìÿ îòìå÷àëñÿ ïðàçäíèê Íàâðóç.
Ïðàçäíèê íà÷èíàëñÿ ñ òîãî, ÷òî ïî÷òåííåéøèé â êèøëà-
êå ÷åëîâåê ïðîêëàäûâàë áîðîçäó ïëóãîì, â êîòîðûé çàïðÿ-
ãàëè ïàðó âîëîâ. Ïåðåä ñàìûì Íàâðóçîì óñòðàèâàëñÿ òîé
ñóìàëàê. Ýòî ïðàçäíèê â ÷åñòü ïøåíèöû. Â äåíü Íàâðóçà âñå
ñîáèðàëèñü íà îáùèé ïðàçäíèê, íà êîòîðîì áûëè è óãîùå-
íèÿ, è ðàçâëå÷åíèÿ.
– Ñ ÷åì ñâÿçàíû íàðîäíûå ïðàçäíèêè?
– Êîãäà îòìå÷àëñÿ Íîâûé ãîä ó äðåâíèõ íàðîäîâ Ñðåäíåé
Àçèè?
– Ñ ÷åãî íà÷èíàëñÿ ïðàçäíèê?
– ×òî ïðîèñõîäèëî â äåíü Íàâðóçà?
193
Àðàë
Àðàëüñêîå ìîðå – óíèêàëüíîå îçåðî ìåæäó êðóïíûõ ïóñ-
òûíü Ñðåäíåé Àçèè – Êàðàêóìîâ, Êûçûëêóìîâ, Óñòþðòà,
Ïðèàðàëüñêèõ Êàðàêóìîâ. Ñðåäè îç¸ð çåìíîãî øàðà Àðàë
ïî âåëè÷èíå çàíèìàåò ÷åòâ¸ðòîå ìåñòî ïîñëå Êàñïèéñêîãî,
Âåðõíåãî îçåðà â Ñåâåðíîé Àìåðèêå è Âèêòîðèè â Àôðèêå.
Â ïîñëåäíåå âðåìÿ Àðàëüñêîå ìîðå ñòàëî ìåëåòü. Î÷åíü
ìíîãî âîäû çàáèðàþò äëÿ íàðîäíîãî õîçÿéñòâà èç Àìóäà-
ðüè è Ñûðäàðüè. Ó÷¸íûå äàâíî ïðåäñêàçàëè, ÷òî Àðàëüñêîå
ìîðå áóäåò ìåëåòü. Íî íèêòî íå çíàë, ÷òî âîêðóã Àðàëà íà÷-
í¸òñÿ îïóñòûíèâàíèå. Ñóäüáîé Àðàëà ñòàëè çàíèìàòüñÿ ó÷¸-
íûå. Ñåé÷àñ âñå çíàþò, ÷òî î÷åíü âàæíî ñîõðàíèòü óðîâåíü
Àðàëà.
– Ãäå íàõîäèòñÿ Àðàëüñêîå ìîðå?
– Êàêîå ìåñòî çàíèìàåò Àðàë?
– Îòêóäà çàáèðàþò âîäó â ïîñëåäíåå âðåìÿ?
– ×òî ïðåäñêàçàëè ó÷¸íûå?
– ×òî íà÷àëîñü âîêðóã Àðàëà?
Ñòîíóùèå êàìíè
Ïîâåðõíîñòü íàøåé ïëàíåòû õîòü è ìåäëåííî, íî âñ¸ âðå-
ìÿ ìåíÿåòñÿ. Â ïóñòûíå Êûçûëêóì ó÷¸íûå íåäàâíî íàøëè
îêàìåíåâøèå äðåâåñíûå ñòâîëû. Ýòà íàõîäêà ãîâîðèò, ÷òî
çäåñü ñòî ìèëëèîíîâ ëåò íàçàä áûëà íå ïóñòûíÿ, à ìîðå, ïî
áåðåãàì êîòîðîãî ðîñëè ìàíãîâûå ëåñà.
Íàõîäêà ó÷¸íûõ ïðèïîäíåñëà ñþðïðèç. Ýòè îêàìåíåâøèå
äåðåâüÿ ïî âå÷åðàì, êîãäà íàä ïóñòûíåé îïóñêàëàñü ïðîõëà-
äà, íà÷èíàëè çâó÷àòü. Ìóçûêàíòà, êîòîðûé èãðàë çàãàäî÷-
íûå ìåëîäèè, âñêîðå íàøëè. Èì îêàçàëñÿ âåòåð.
Î ãîâîðÿùèõ, ïîþùèõ, ñòîíóùèõ êàìíÿõ â èñòîðèè íà-
ðîäîâ ìîæíî íàéòè íåìàëî ëþáîïûòíûõ èñòîðèé.
– ×òî íàøëè ó÷¸íûå â ïóñòûíå?
– Î ÷¸ì ãîâîðèò ýòà íàõîäêà?
– ×òî äåëàëè îêàìåíåâøèå äåðåâüÿ?
– Êåì îêàçàëñÿ ìóçûêàíò?
– ×òî ìîæíî íàéòè â èñòîðèè?
194
Ïàìÿòü
Ïàìÿòü îáëàäàåò âîëøåáíûìè êà÷åñòâàìè. Îíà äà¸ò âîç-
ìîæíîñòü ñíîâà óâèäåòü òî, ÷òî âèäåëè êîãäà-òî.
Ïàìÿòü áûâàåò ðàçíàÿ. Åñòü ïàìÿòü ÷óâñòâ, â êîòîðîé
õðàíÿòñÿ ðàäîñòè è ïå÷àëè. Åñòü ïàìÿòü óìà, êîòîðàÿ õðà-
íèò ïîíÿòíîå. Âû ìîæåòå âñïîìíèòü âêóñ äûíè, êîòîðóþ
åëè ìåñÿö íàçàä. Çèìîé âû ìîæåòå âñïîìíèòü, êàê ñîáè-
ðàëè õëîïîê îñåíüþ. Ïðåäñòàâüòå, ÷òî âû óâèäåëè êðàñè-
âóþ ïòèöó. Ïòèöà óëåòàåò, íî â ïàìÿòè îñòà¸òñÿ å¸ îáðàç.
Ýòî ðàáîòàåò çðèòåëüíàÿ ïàìÿòü. Ðóêè ïðèâû÷íî ðåæóò
õëåá, ïðèâû÷íî âûâîäÿò áóêâû. Ïàìÿòü, êîòîðàÿ ïîìî-
ãàåò çàïîìíèòü íóæíûå äâèæåíèÿ, íàçûâàåòñÿ äâèãàòåëü-
íîé.
Âèäîâ ïàìÿòè òàê æå ìíîãî, êàê âèäîâ ÷åëîâå÷åñêèõ çà-
íÿòèé. Äîáðàÿ ñèëà ðàçíûõ âèäîâ ïàìÿòè âî âñ¸ì ïîìîãàåò
ëþäÿì.
– ×åì îáëàäàåò ïàìÿòü?
– Êàêàÿ áûâàåò ïàìÿòü?
– Î ÷¸ì ìû ìîæåì âñïîìíèòü çèìîé?
– ×òî äåëàþò ðóêè?
– Êàêàÿ ïàìÿòü íàçûâàåòñÿ äâèãàòåëüíîé?
– ×òî ïîìîãàåò ëþäÿì?
Ìàõàëëÿ
Ìíîãî îñîáåííîñòåé ó ãîðîäîâ Ñðåäíåé Àçèè. Ýòî è ñâîÿ
àðõèòåêòóðà, è áàçàð, è áåãóùèå ïî óëèöàì àðûêè, è ÿðêàÿ
ïåñòðîòà îäåæäû. Íî åñòü åù¸ îäíà, ãëàâíàÿ, îò êîòîðûé
çàâèñèò âñ¸ îñòàëüíîå. Ýòî ìàõàëëÿ, ñïîñîá îðãàíèçàöèè
æèçíè ãîðîäà.
Ìàõàëëÿ – òåððèòîðèàëüíîå îáúåäèíåíèå, ãäå äåéñòâóþò
ñâîè çàêîíû, ñîõðàíÿþòñÿ òðàäèöèè, ãäå ÷åëîâåê æèâ¸ò íå
ñàì ïî ñåáå, à âìåñòå ñî âñåìè. Ìàõàëëÿ – ýòî äîáðîå ó÷àñ-
òèå, âçàèìîïîìîùü, êîãäà â áåäå íå îñòàâÿò, ãîðå ðàçäåëÿò,
ðàäîñòü óìíîæàò.
– ×åãî ìíîãî â Ñðåäíåé Àçèè?
– ×òî òàêîå – ìàõàëëÿ?
195
– Êàê íàçûâàåòñÿ ìàõàëëÿ â êîòîðîé âû æèâ¸òå?
– ×òî çíà÷èò äëÿ âàñ ìàõàëëÿ?
Áàðõàí, êîòîðûé ïî¸ò

Íåäàëåêî îò Àëìà-Àòû, íà ïðàâîì áåðåãó ðåêè Èëè íà-
õîäèòñÿ Ïîþùèé áàðõàí. Åãî äëèíà – äâà êèëîìåòðà, øè-
ðèíà – ïîëêèëîìåòðà, à âûñîòà – ñòî ïÿòüäåñÿò ìåòðîâ. Ñëî-
æåí îí èç ÷èñòîãî æ¸ëòîãî ïåñêà, îòëèâàþùåãî çîëîòîì.
Ïåñîê òîò çâó÷èò, êîãäà íà÷èíàåò îñûïàòüñÿ. Çâóê åãî íàïî-
ìèíàåò ðîêîò ìîòîðîâ ñàìîë¸òà. Êîãäà íåò âåòðà èëè èä¸ò
äîæäü, áàðõàí ìîë÷èò. Êîãäà ñóõî, åãî ëåãêî çàñòàâèòü çâó-
÷àòü. Íóæíî òîëüêî çàáðàòüñÿ íà âåðøèíó è ñáåæàòü âíèç.
×òî æå çàñòàâëÿåò ïåñêè çâó÷àòü? Îñíîâíàÿ ïðè÷èíà –
ýòî äâèæåíèå âîçäóõà ìåæäó ïåñ÷èíêàìè.
– Ãäå íàõîäÿòñÿ ïîþùèå áàðõàíû?
– Êàêàÿ ó íåãî äëèíà?
– Êàêàÿ âûñîòà ó áàðõàíà?
– Èç ÷åãî ñëîæåí áàðõàí?
– Î ÷¸ì íàïîìèíàåò çâóê áàðõàíà?
Æèçíü – òâîð÷åñòâî
Æèçíü – ýòî ïðåæäå âñåãî òâîð÷åñòâî. Íî ýòî íå çíà÷èò,
÷òî êàæäûé ÷åëîâåê, ÷òîáû æèòü äîëæåí ðîäèòüñÿ õóäîæ-
íèêîì, áàëåðèíîé èëè ó÷¸íûì. Òâîð÷åñòâî òîæå ìîæíî òâî-
ðèòü. Ìîæíî æèòü òàê, ÷òîáû âîêðóã òåáÿ áûëà ïðîñòî äîá-
ðàÿ àòìîñôåðà. Áûâàåò, ÷òî ÷åëîâåê ìîæåò ïðèíåñòè â îá-
ùåñòâî ïîäîçðèòåëüíîñòü, òÿãîñòíîå ìîë÷àíèå. À ìîæåò
âíåñòè ñðàçó ðàäîñòü, ñâåò. Âîò ýòî è åñòü òâîð÷åñòâî. Æè-
âèòå, ÷òîáû ïðèíîñèòü ðàäîñòü è ñâåò.
– Êàê ìîæíî æèòü?
– ×òî ìîæåò ÷åëîâåê?
– ×òî òàêîå òâîð÷åñòâî?
– Äëÿ ÷åãî íóæíî æèòü?
196
Ñàìîå áîëüøîå
Â ÷¸ì ñàìàÿ áîëüøàÿ öåëü æèçíè? Óâåëè÷èâàòü äîáðî â
îêðóæàþùåì íàñ ìèðå. Äîáðî – ýòî ñ÷àñòüå âñåõ ëþäåé. Ìîæ-
íî è â ìåëî÷è ñäåëàòü äîáðî ÷åëîâåêó, ìîæíî è î êðóïíîì
äóìàòü. Íî íåëüçÿ ðàçäåëÿòü ìåëî÷ü è êðóïíîå. Ìíîãîå íà-
÷èíàåòñÿ ñ ìåëî÷åé, çàðîæäàåòñÿ â äåòñòâå. Ðåá¸íîê ëþáèò
ìàòü è îòöà. Ïîñòåïåííî åãî ëþáîâü ðàñøèðÿåòñÿ íà øêî-
ëó, ñåëî, ãîðîä, âñþ ñòðàíó.
Íàäî áûòü ïàòðèîòîì, à íå íàöèîíàëèñòîì. Íåò íåîá-
õîäèìîñòè íåíàâèäåòü êàæäóþ ÷óæóþ ñåìüþ, ïîòîìó ÷òî
ëþáèøü ñâîþ. Íåò íåîáõîäèìîñòè íåíàâèäåòü äðóãèå íàðî-
äû, ïîòîìó ÷òî òû ïàòðèîò. Ìåæäó ïàòðèîòèçìîì è íàöèî-
íàëèçìîì ãëóáîêîå ðàçëè÷èå. Â ïåðâîì – ëþáîâü ê ñâîåé
ñòðàíå, âî âòîðîì – íåíàâèñòü êî âñåì äðóãèì.
– Â ÷¸ì ñàìàÿ áîëüøàÿ öåëü?
– ×òî òàêîå äîáðî?
– Êîãî ëþáèò ðåá¸íîê?
– Êåì íóæíî áûòü, à êåì íåò?
– Êàêîå ðàçëè÷èå ìåæäó ïàòðèîòèçìîì è íàöèîíàëèç-
ìîì?
Ìîëîäîñòü – âñÿ æèçíü

Êîãäà ó÷èøüñÿ â øêîëå, êàæåòñÿ, ÷òî âçðîñëàÿ æèçíü
áóäåò â êàêîì-òî äðóãîì ìèðå. Îò íàñòîÿùåãî íå îñòàíåòñÿ
íè÷åãî. À íà ñàìîì äåëå âñ¸ èíà÷å. Äðóçüÿ ìîëîäîñòè îêà-
çûâàþòñÿ ñàìûìè âåðíûìè. Êðóã çíàêîìûõ óâåëè÷èëñÿ, íî
íàñòîÿùèå äðóçüÿ – ñòàðûå.
Ìîëîäîñòü – ýòî âðåìÿ ñáëèæåíèÿ. Îá ýòîì íóæíî ïî-
ìíèòü è äðóçåé áåðå÷ü, ïîòîìó ÷òî íàñòîÿùàÿ äðóæáà î÷åíü
ïîìîãàåò è â ãîðå, è â ðàäîñòè. Â ðàäîñòè âåäü òîæå íóæíà
ïîìîùü. Íåðàçäåë¸ííàÿ ðàäîñòü – íå ðàäîñòü. À êîãäà æå
íàñòóïèò ïîðà íåñ÷àñòèé, ïîðà óòðàò, îïÿòü íåëüçÿ áûòü
îäíîìó. Ãîðå ÷åëîâåêó, åñëè îí îäèí.
Ïîýòîìó áåðåãèòå ìîëîäîñòü äî ãëóáîêîé ñòàðîñòè.
– Êàêèå äðóçüÿ ñàìûå âåðíûå?.
– Êàêîå âðåìÿ – ìîëîäîñòü?
197
– Êîãäà íóæíà ïîìîùü?
– ×òî íóæíî áåðå÷ü?
Êàðòîôåëü
Ïåðâûìè ïîïðîáîâàëè êàðòîôåëü èñïàíñêèå ìîðÿêè,
ïîòîì îí ïîïàë â Èòàëèþ è äðóãèå ñòðàíû.
Íî âî Ôðàíöèè åù¸ â êîíöå XVIII âåêà öâåòàìè êàðòî-
ôåëÿ óêðàøàëè âîëîñû, äåëàëè èç íèõ áóêåòû. Íà êàðòî-
ôåëüíûå öâåòû áûëà òàêàÿ ìîäà, ÷òî ïðèøëîñü äåëàòü èñ-
êóññòâåííûå, òàê êàê æèâûõ íå ñòàëî õâàòàòü.
Â Ãåðìàíèè êàðòîôåëü âûðàùèâàëè íà êëóìáàõ ïåðåä
äâîðöàìè.
– Êòî ïåðâûì ïîïðîáîâàë êàðòîôåëü?
– ×åì óêðàøàëè âîëîñû?
– Íà ÷òî áûëà ìîäà?
– Ãäå âûðàùèâàëè êàðòîôåëü â Ãåðìàíèè?
Êàçíåííàÿ ðåêà
Ñêîëüêî èõ íà íàøåé ïëàíåòå, áîëüøèõ è ìàëûõ ðåê?
Ìíîãî, î÷åíü ìíîãî. Ëþäè âñåãäà ñòàðàëèñü ñåëèòüñÿ ïî èõ
áåðåãàì. Ñ ðåêàìè áûëà ñâÿçàíà æèçíü ëþäåé, îíè êîðìèëè
èõ, ïîèëè. Ðåêè îáîæåñòâëÿëèñü, èì ïîêëîíÿëèñü, ïðèíîñè-
ëè æåðòâû. È èõ, ñëó÷àëîñü, íàêàçûâàëè. Äà, äà, íàêàçûâà-
ëè.
Ïî òåððèòîðèè Èðàêà ïðîòåêàëà êîãäà-òî ðåêà Äèàëà. Â
îäíîì èç ïîõîäîâ ïåðñèäñêîãî öàðÿ Êèðà 2 â íåé óòîíóë
åãî ëþáèìûé êîíü. Öàðü, ðàçãíåâàâøèñü, ïðèêàçàë… êàç-
íèòü ðåêó. Ëþäè âûðûëè òðèñòà øåñòüäåñÿò êàíàëîâ… È
Äèàëû íå ñòàëî.
– Ñêîëüêî ðåê íà íàøåé ïëàíåòå?
– Ãäå ñòàðàëèñü ñòðîèòü äîìà ëþäè?
– Ñ ÷¸ì áûëà ñâÿçàíà æèçíü ëþäåé?
– Ãäå ïðîòåêàëà ðåêà Äèàëà?
– ×òî ñäåëàëè ñ ðåêîé?
198
Íàäïèñü
Â æàðêèé äåíü òðè ïóòíèêà âñòðåòèëèñü ó ðîäíèêà. Çäåñü
îíè ïðî÷èòàëè íàäïèñü: «Áóäü ïîõîæ íà ýòîò èñòî÷íèê».
Ïóòíèêè çàñïîðèëè: «×òî ýòî çíà÷èò?» Îäèí ïóòíèê ñêàçàë:
«Èñòî÷íèê ïîñòîÿííî òå÷åò è ãîâîðèò ñâîèì ïðèìåðîì, ÷òî
íàäî ðàáîòàòü». Äðóãîé äîáàâèë: «Ðàáîòàé íå äëÿ ñåáÿ, à
äëÿ âñåãî íàðîäà». À òðåòèé ïóòíèê ðåøèë: «Ñîõðàíè ñâîå
ñåðäöå â òàêîé æå ÷èñòîòå, êàê âîäà â ýòîì èñòî÷íèêå».
– Êòî âñòðåòèëñÿ ó ðîäíèêà?
– Êàêóþ íàäïèñü ïðî÷èòàëè ïóòíèêè?
– ×òî ñêàçàë ïåðâûé ïóòíèê?
– ×òî äîáàâèë âòîðîé ïóòíèê?
– ×òî ðåøèë òðåòèé ïóòíèê?
Äåòñòâî Ãåðû
Ãåðà îõîòíî çàíèìàëñÿ ìóçûêîé, ëþáèë å¸. Åãî îòåö ïðî-
áîâàë óâëå÷ü ñûíà ëèòåðàòóðîé, æèâîïèñüþ. Ìàëü÷èê èí-
òåðåñîâàëñÿ è òåì, è äðóãèì, íî îäíîâðåìåííî åãî óâëåêàëî
ñîâñåì èíîå.
Èç øêîëû Ãåðìàí ïðèõîäèë âñåãäà ïåðåìàçàííûé ìàçó-
òîì, âûãðóæàë èç êàðìàíîâ êàêèå-òî ãàéêè, ïðîâîëî÷êè.
«×òî òû äåëàåøü? – ñïðàøèâàë îòåö. – Ãäå ïðîïàäàåøü?»
– «Íà ýëåêòðîñòàíöèè, – îòâå÷àë Ãåðìàí. – Äâèæîê ðåìîí-
òèðóåì».
Îòåö ïîíèìàë, ÷òî óâëå÷åíèÿì Ãåðû íåëüçÿ ïðåïÿòñòâî-
âàòü, íî âñ¸ æå ÷àñòî ïîâòîðÿë ñûíó, ÷òî íàäî ëþáèòü è
ïîíèìàòü èñêóññòâî. «Êåì áû òû íè áûë, – ãîâîðèë îí, –
æèçíü òâîÿ äîëæíà áûòü äóõîâíî áîãàòîé, òû äîëæåí âè-
äåòü ïðåêðàñíîå è óìåòü ïîëüçîâàòüñÿ èì».
– ×åì çàíèìàëñÿ Ãåðà?
– ×åì ïðîáîâàë óâëå÷ü åãî îòåö?
– Ãäå ïðîïàäàë ìàëü÷èê?
– ×òî ïîíèìàë åãî îòåö?
– ×òî ãîâîðèë Ãåðìàíó åãî îòåö?
199
Ìàëåíüêèé ïðèíö
Â ñêàçêå ôðàíöóçñêîãî ïèñàòåëÿ Àíòóàíà äå Ñåíò-Ýêçþ-
ïåðè «Ìàëåíüêèé ïðèíö» ðàññêàçûâàåòñÿ î äðóæáå âçðîñ-
ëîãî ë¸ò÷èêà ñî ñêàçî÷íûì Ìàëåíüêîì ïðèíöåì. Äî òîãî,
êàê ïðèíö ïîïàë ê íàì íà Çåìëþ, îí æèë íà ìàëåíüêîé ïëà-
íåòå. Îäíàæäû îí âñòðåòèëñÿ ñî ñêàçî÷íûì Ëèñîì. Ëèñ áûë
î÷åíü ìóäðûì, îí ñêàçàë ïðèíöó: «Åñëè õî÷åøü, ÷òîáû ó
òåáÿ áûë äðóã, ïðèðó÷è ìåíÿ!»
Ìàëåíüêèé ïðèíö áûë îäèí, åìó íå õâàòàëî äðóãà, è îí
ïðèðó÷èë Ëèñà. Òîãäà Ëèñ ñêàçàë: «Òû íàâñåãäà â îòâåòå çà
òåõ, êîãî ïðèðó÷èë». Òåïåðü ó Ìàëåíüêîãî ïðèíöà ïîÿâèë-
ñÿ äðóã, çà êîòîðîãî îí áûë â îòâåòå.
Ó íàñ åñòü äðóçüÿ, ìû íåïðîñòî ïðîâîäèì ñ íèìè ìíîãî
âðåìåíè è íå ïðîñòî ëþáèì èõ. Ìû çà íèõ îòâå÷àåì.
– Êòî íàïèñàë ñêàçêó «Ìàëåíüêèé ïðèíö»?
– Î ÷¸ì ðàññêàçûâàåòñÿ â ñêàçêå?
– Ãäå ðàíüøå æèë ïðèíö?
– Ñ êåì âñòðåòèëñÿ ïðèíö?
– Êàêèì áûë ëèñ?
– ×òî îí ñêàçàë ïðèíöó?
Øòàíãà
Ðàçäóâàÿñü îò ãîðäîñòè, Øòàíãà ëåæàëà íà ïîìîñòå è õâà-
ñòàëàñü: «Ãëàâíîå â îáùåñòâå – ýòî âåñ. À ÿ-òî òÿæåëà! Êè-
íîêàìåðû è ôîòîàïïàðàòû ñ ìåíÿ ãëàç íå ñâîäÿò. Ïðîæåê-
òîðû ñãîðàþò îò çàâèñòè».
«Åðóíäà! – ïðîõðèïåë Ìèêðîôîí íà ñóäåéñêîì ñòîëèêå.
– Õâàñòàåøü, òîëñòóõà. Âåñ – ýòî åùå íå ãëàâíîå â æèçíè».
«À ÷òî ãëàâíîå?» – ñïðîñèëà Øòàíãà. «Ïîñëóøàé, Øòàíãà,
– íå áóäü íàèâíîé. Çðèòåëè ïðèâåòñòâóþò âîâñå íå òåáÿ, à
òîãî, êòî ïîêîðèë òâîé âåñ».
– Ãäå è êàê ëåæàëà Øòàíãà?
– Êòî íå ñâîäèò ãëàç ñî Øòàíãè?
– ×òî ñêàçàë Ìèêðîôîí?
– Î ÷¸ì ñïðîñèëà Øòàíãà?
– Êîãî ïðèâåòñòâóþò çðèòåëè?
200
Ñàìûé ãëóïûé ÷åëîâåê
Ïàäèøàõ ïîðó÷èë Íàñðåääèíó Àôàíäè íàéòè ñàìîãî ãëó-
ïîãî ÷åëîâåêà â ñòðàíå. Äîëãî õîäèë Àôàíäè ïî ãîðîäàì è
êèøëàêàì ñòðàíû è íèêîãî íå íàø¸ë. Âåðíóëñÿ îí ê ïàäè-
øàõó, îòâåñèë åìó ïîêëîí çàñòûë â ïî÷òèòåëüíîé ïîçå.
– Íó êàê, Àôàíäè, íàø¸ë ñàìîãî ãëóïîãî ÷åëîâåêà â ìîåé
ñòðàíå?
– Äà, âàøå âåëè÷åñòâà, íàø¸ë, – îòâåòèë Àôàíäè. – Îêà-
çûâàåòñÿ, ñàìûé ãëóïûé ÷åëîâåê â íàøåé ñòðàíå – âû!
– Ïî÷åìó? – ðàññåðäèëñÿ ïàäèøàõ.
– Ïîòîìó ÷òî íè îäèí óìíûé ÷åëîâåê íå ñòàíåò çàíèìàòü-
ñÿ ïîèñêîì äóðàêîâ, – îòâåòèë Íàñðåääèí.
– Êîìó è ÷òî ïîðó÷èë ïàäèøàõ?
– Ãäå õîäèë Àôàíäè?
– ×òî ñïðîñèë ïàäèøàõ ó Àôàíäè?
– Ïî÷åìó Àôàíäè ñàìûì ãëóïûì ÷åëîâåêîì ñ÷èòàåò ïàäè-
øàõà?
Ýâêëèä
Áîëåå äâóõ òûñÿ÷ ëåò íàçàä öàðü Åãèïòà Ïòîëåìåé ðåøèë
îñíîâàòü ó ñåáÿ â ãîðîäå Àëåêñàíäðèè àêàäåìèþ è ëó÷øóþ
â ìèðå áèáëèîòåêó. Ñðåäè äðóãèõ ó÷¸íûõ Ïòîëåìåé ïðèãëà-
ñèë è çíàìåíèòîãî â òî âðåìÿ ãðå÷åñêîãî ìàòåìàòèêà Ýâê-
ëèäà. Ãðå÷åñêèé ó÷¸íûé ðåøèë íàïèñàòü òðóä, â êîòîðîì
áûëè áû ñîáðàíû âñå èçâåñòíûå ê òîìó âðåìåíè ñâåäåíèÿ ïî
ãåîìåòðèè.
Êîãäà ìàòåìàòèê çàêîí÷èë êíèãó, Ïòîëåìåé çàõîòåë ïî-
çíàêîìèòüñÿ ñ íåé. Ïðî÷èòàë, íî ïî÷òè íè÷åãî íå ïîíÿë.
– Íåò ëè ìåíåå òðóäíîãî ïóòè, ÷òîáû èçó÷èòü ãåîìåò-
ðèþ? – ñïðîñèë îí Ýâêëèäà.
– Íåò, ãîñóäàðü, â ìàòåìàòèêå íåò îñîáûõ ïóòåé äëÿ öà-
ðåé, – îòâåòèë ó÷åíûé.
– ×òî ðåøèë îñíîâàòü Ïòîëåìåé?
– Êîãî îí ïðèãëàñèë ?
– ×òî ðåøèë ñäåëàòü ó÷¸íûé?
– Î ÷¸ì ñïðîñèë Ïòîëåìåé ó Ýâêëèäà?
– ×òî îòâåòèë Ýâêëèä Ïòîëåìåþ?
201
Äðóã
Ýòî ñëó÷èëîñü âî âðåìÿ çåìëåòðÿñåíèÿ â ãîðîäå.
Â îäíîé ñåìüå æèëà îâ÷àðêà. Â òîò äåíü õîçÿåâà âåðíó-
ëèñü äîìîé ïîçäíî. Ñïàòü ëåãëè íå ñðàçó. Îòåö ÷òî-òî ïè-
ñàë. Ìàòü ÷èòàëà. Ìàëåíüêàÿ äî÷êà ñïàëà â êîëÿñêå.
Âäðóã ñîáàêà ðâàíóëàñü ñ ìåñòà, ñõâàòèëà äåâî÷êó çà ðó-
áàøêó è âûñêî÷èëà íà óëèöó. Ñáåñèëàñü! – ñêàçàë õîçÿèí è
âçÿë ðóæü¸. Ðîäèòåëè âûáåæàëè íà óëèöó. È òóò äîì ðóõíóë.
Òàê ñîáàêà ñïàñëà ñåìüþ.
– Ãäå ïðîèçîø¸ë ñëó÷àé?
– ×òî äåëàëè ÷ëåíû ñåìüè?
– ×òî âäðóã ñäåëàëà ñîáàêà?
– ×òî ïðîèçîøëî ñ äîìîì?
Ìóðàâåé è ãîëóáêà
Ìóðàâåé ñïóñòèëñÿ ê ðó÷üþ. Îí õîòåë ïèòü. Âîëíà çàõëå-
ñòíóëà åãî. Ãîëóáêà áðîñèëà åìó âåòêó. Ìóðàâåé ñåë íà âåò-
êó è áûë ñïàñ¸í.
Â äðóãîé ðàç îõîòíèê ïîéìàë ñåòüþ ãîëóáêó. Ìóðàâåé
ïîäïîëç ê îõîòíèêó è óêóñèë åãî çà íîãó. Îõîòíèê óðîíèë
ñåòü. Ãîëóáêà óëåòåëà.
– ×òî ñäåëàë ìóðàâåé?
– ×òî îí õîòåë?
– ×òî ñäåëàëà ãîëóáêà?
– Êîãî ïîéìàë îõîòíèê?
– Êàê ñïàñ ìóðàâåé ãîëóáêó?
Ñêàçêà
Äàâíûì-äàâíî æèë îäèí ñòàðèê ñî ñâîåé æåíîé. Îí áûë
îõîòíèêîì. Îäíàæäû ïîñòàâèë ñòàðèê ñèëîê è ñåë êàðàó-
ëèòü. Â ñèëîê ïîïàë áîëüøîé àèñò. Ñòàë ñòàðèê âûòàñêè-
âàòü ïòèöó. Âäðóã àèñò çàãîâîðèë ÷åëîâå÷åñêèì ãîëîñîì è
ïîïðîñèë ñòàðèêà îòïóñòèòü åãî. Àèñò ïîîáåùàë ñòàðèêó
ïîäàðîê.
Ñòàðèê îòïóñòèë åãî íà âîëþ. Íà äðóãîé äåíü ïîø¸ë ñòà-
ðèê çà ïîäàðêîì. Àèñò ïîäàðèë åìó âîëøåáíóþ ñêàòåðòü.
202
– Êåì áûë ñòàðèê?
– ×òî ñäåëàë îõîòíèê?
– Î ÷¸ì ïîïðîñèë ñòàðèêà àèñò?
– ×òî ïîäàðèë àèñò ñòàðèêó?
Ïî÷¸ò õàëàòó
Íà ñâàäåáíûé ïèð ê áîãàòîìó ñîñåäó Íàñðåääèí Àôàí-
äè ïðèø¸ë ïðÿìî ñ ðàáîòû â ñòàðîì õàëàòå. Áàéñêèå ñëóãè
íå ïîçâîëèëè åìó äàæå ïåðåñòóïèòü ïîðîã, âûãíàëè åãî
ïðî÷ü.
Ñáåãàë Àôàíäè äîìîé, íàäåë íîâûé õàëàò, îáìîòàë ãî-
ëîâó áåëîé ÷àëìîé è ñíîâà ÿâèëñÿ íà ñâàäüáó. Íà ýòîò ðàç
áàéñêèå ñëóãè âñòðåòèëè åãî ðàäóøíî, óñàäèëè íà ïî÷¸òíîå
ìåñòî, íà÷àëè óãîùàòü åãî.
Àôàíäè îïóñòèë êîíåö ðóêàâà â áëþäî è ñêàçàë:
– Óãîùàéñÿ, ìîé õàëàò…
Áàé î÷åíü óäèâèëñÿ:
– ×òî ýòî çíà÷èò, Àôàíäè?
– Åñëè ïî÷¸ò îêàçûâàåò õàëàòó, ïóñòü îí è óãîùàåòñÿ! –
îòâåòèë Àôàíäè.
– Êóäà ïðèø¸ë Íàñðåääèí?
– ×òî ñäåëàëè áàéñêèå ñëóãè?
– Êàê îáõèòðèë ñëóã áàÿ Àôàíäè?
– ×òî îòâåòèë áàþ Àôàíäè?
Ïåñ÷àíûé çàïîâåäíèê
Ñàìîå æàðêîå ìåñòî – ïåñ÷àíûé çàïîâåäíèê Ðåïåòåê. Îí
íàõîäèòüñÿ â Ñðåäíåé Àçèè. Òåìïåðàòóðà ïîâåðõíîñòè ïåñ-
êà çäåñü èíîãäà äîõîäèòü äî 79 ãðàäóñîâ.
Íà Ðåïåòåêå ìîæíî âñòðåòèòü óãîëêè äèêîé ïðèðîäû.
Ñþäà ÷àñòî ïðèåçæàþò ãåîëîãè, ôèçèêè, áîòàíèêè, æèâîò-
íîâîäû. Ó÷¸íûå èññëåäóþò ïóñòûíþ. Îíè õîòÿò ëó÷øå èñ-
ïîëüçîâàòü å¸ áîãàòñòâà. À áîãàòñòâ â ïóñòûíå ìíîãî. Ýòî
è äðåâåñíûé óãîëü èç ñàêñàóëà, è ìèëëèîíû òîíí íåôòè, è
îãðîìíûå ìåñòîðîæäåíèÿ ãàçà, è öåííûå ïîðîäû îâåö, è
øåðñòü âåðáëþäîâ, è ñëàäêèå äûíè.
203
Ïîÿâèëèñü â ïóñòûíå ïîëÿ õëîïêà è ðèñà. Ëþäè ïðîâî-
äÿò çäåñü êàíàëû, ÷òîáû íàïîèòü çåìëþ. Ìîùíûå íàñîñû
êà÷àþò âîäó èç-ïîä çåìëè. Âîäà â ïóñòûíå – ýòî æèçíü.
– Ãäå ñàìîå æàðêîå ìåñòî?
– Äî ñêîëüêè ãðàäóñîâ äîõîäèò òåìïåðàòóðà ïåñêà?
– ×òî ìîæíî âñòðåòèòü íà Ðåïåòåêå?
– ×òî äåëàþò ó÷¸íûå â çàïîâåäíèêå?
– Êàêèå áîãàòñòâà â ïóñòûíå?
– Êàêèå ïîëÿ åñòü â ïóñòûíå?
Íåîáûêíîâåííûé ó÷èòåëü
Ëåâ Íèêîëàåâè÷ Òîëñòîé õîòåë íàó÷èòü ðåáÿò íå òîëüêî
ãðàìîòå. Îí ñòàðàëñÿ íàó÷èòü èõ ëþáèòü òðóä, îòíîñèòüñÿ ê
òðóäó ñ óâàæåíèåì.
Êîãäà íàñòóïàëà âåñíà, îí âûäåëÿë ðåáÿòàì ïî ó÷àñòêó
çåìëè íà ñâîèõ ïîëÿõ. Ëåâ Íèêîëàåâè÷ ó÷èë èõ èçìåðÿòü
ïîëÿ, ïðàâèëüíî îáðàáàòûâàòü ïî÷âó, óäîáðÿòü å¸ è çàñå-
âàòü, âûðàùèâàòü ôðóêòû è îâîùè, ðàññêàçûâàë, êàê óñòðî-
åíû ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûå ìàøèíû. Âåäü òîãäà â äåðåâíå íå
áûëî àãðîíîìîâ. Òîëñòîé òàêæå ó÷èë ðåáÿò ïðàâèëüíî óõà-
æèâàòü çà ñêîòîì è ïòèöåé.
– ×åìó õîòåë íàó÷èòü ðåáÿò Òîëñòîé?
– ×òî îí äåëàë êîãäà íàñòóïàëà âåñíà?
– ×åìó ó÷èë Ëåâ Íèêîëàåâè÷ ðåáÿò?
– ×åìó åù¸ îí îáó÷àë äåòåé?
Àêóëà
Êîðàáëü ñòîÿë ó áåðåãîâ Àôðèêè. Áûëî æàðêî. Èç ïóñ-
òûíè Ñàõàðû äóë ãîðÿ÷èé âåòåð. Âå÷åðîì ìàòðîñû ðåøèëè
óñòðîèòü êóïàëüíþ. Íî äâóì ìàëü÷èêàì áûëî òåñíî ïëà-
âàòü â ïàðóñå. Îíè ðåøèëè ïîïëûòü íàïåðåãîíêè â îòêðû-
òîå ìîðå.
Âäðóã ñ ïàëóáû çàìåòèëè àêóëó. Ìàëü÷èêè áûëè äàëåêî è
íå óñëûøàëè êðèêà. Êîãäà îíè óâèäåëè àêóëó, òî ñèëüíî èñ-
ïóãàëèñü. Ìàòðîñû â ëîäêå ïîñïåøèëè ê íèì íà ïîìîùü.
Áîëüøå âñåõ áåñïîêîèëñÿ çà ñóäüáó ìàëü÷èêîâ àðòèëëåðèñò.
204
Îí áðîñèëñÿ ê ïóøêå è âûñòðåëèë â àêóëó. Êîãäà äûì ðàññå-
ÿëñÿ, âñå óâèäåëè áðþõî ÷óäîâèùà. Ìàëü÷èêè áûëè ñïàñå-
íû.
– Ãäå ñòîÿë êîðàáëü?
– ×òî ðåøèëè ñäåëàòü ìàòðîñû?
– Ãäå ïëàâàëè ìàëü÷èêè?
– ×òî çàìåòèëè ñ ïàëóáû?
– ×òî ñäåëàë àðòèëëåðèñò?
Ëàñòî÷êè
Íàñòóïèëà ðàäîñòíàÿ è øóìíàÿ âåñíà. Èç äàëüíèõ ñòðàí
ïðèëåòåëè ëàñòî÷êè. Îíè îñìîòðåëè ñâîè ñòàðûå ãí¸çäà. Çà
çèìó îíè îñûïàëèñü è ïîêðûëèñü ïàóòèíîé.
Ïîùåáåòàëè ëàñòî÷êè è ñòàëè ïîïðàâëÿòü ñâîè æèëèùà.
Êàæäûé äåíü îíè òàùèëè â êëþâàõ êëåéêóþ ãëèíó. Ïòèöû
çàìàçûâàëè äûðî÷êè è òðåùèíû. Äîëãî ðàáîòàëè ëàñòî÷êè.
Îíè âûëåïèëè êðàñèâîå ãíåçäî.
×åðåç íåñêîëüêî íåäåëü â ãíåçäå ïîÿâèëèñü ìàëåíüêèå
ïòåí÷èêè.
– Êàêàÿ íàñòóïèëà âåñíà?
– ×òî ñòàëî ñ ãí¸çäàìè?
– ×òî íà÷àëè äåëàòü ëàñòî÷êè?
– ×òî ïîÿâèëîñü â ãíåçäå?
Òðîÿíñêèé êîíü
Òðè òûñÿ÷è ëåò íàçàä ãðå÷åñêèå âîéñêà îñàäèëè ãîðîä
Òðîþ. Äåñÿòü ëåò ãðåêàì íå óäàâàëîñü âçÿòü ýòîò ãîðîä.
Îäíàæäû æèòåëè Òðîè óäèâèëèñü. Ãðåêîâ íåò! Îíè óï-
ëûëè äîìîé! À îêîëî ãîðîäñêèõ âîðîò ñòîèò áîëüøîé äåðå-
âÿííûé êîíü. «Îñàäà îêîí÷åíà! – ðàçäàëèñü êðèêè. – Íàì
ïîäàðèëè êîíÿ! Âíåñèòå êîíÿ â ãîðîä!» Íà ðàäîñòÿõ óñòðî-
èëè ïèð.
Ñòåìíåëî. Âñå óñíóëè. À â êîíå áûëè ñïðÿòàíû ãðåêè.
Íî÷üþ îíè âûëåçëè èç êîíÿ, îòêðûëè âîðîòà è âïóñòèëè
ñâî¸ âîéñêî â ãîðîä. Òàê ãðåêè îäåðæàëè ïîáåäó.
– Ñêîëüêî ëåò ãðåêàì íå óäàâàëîñü âçÿòü ãîðîä?
205
– ×òî ñòîÿëî âîçëå ãîðîäñêèõ âîðîò?
– Êàêèå êðèêè ðàçäàëèñü?
– Êòî ñïðÿòàëñÿ â êîíå?
Îëèìïèéñêèå èãðû
Áûë ó äðåâíèõ ãðåêîâ î÷åíü õîðîøèé îáû÷àé. Êàæäûå
÷åòûðå ãîäà ñàìûå ñèëüíûå, ëîâêèå è áûñòðûå þíîøè Ãðå-
öèè ñîáèðàëèñü â äîëèíå îêîëî ãîðîäà Îëèìïèè, ÷òîáû ïî-
ñîðåâíîâàòüñÿ â áîðüáå, áåãå, ìåòàíèè äèñêà è ìîëîòà. Ýòîò
îáû÷àé áûë ñâÿùåííûì. Êîãäà íà÷èíàëèñü îëèìïèéñêèå
èãðû, ãðåêè çàáûâàëè âðàæäó, ïðåêðàùàëè âîéíû. Òÿæ¸ëîå
íàêàçàíèå ãðîçèëî òîìó, êòî ïîäíèìàë ìå÷ íà ñâîåãî ñîñå-
äà.
Ñëàâíûé îáû÷àé äðåâíèõ ãðåêîâ äîø¸ë è äî íàøèõ äíåé.
Êàæäûå ÷åòûðå ãîäà ëó÷øèå ñïîðòñìåíû ìèðà ñúåçæàþòñÿ
íà ñïîðòèâíûå ñîðåâíîâàíèÿ. Â ïàìÿòü î ãðå÷åñêèõ Îëèì-
ïèéñêèõ èãðàõ ýòè ñîðåâíîâàíèÿ òîæå íàçûâàþòñÿ Îëèì-
ïèéñêèìè.
– Êòî è äëÿ ÷åãî ñîáèðàëñÿ â Îëèìïèè?
– Ïî÷åìó îáû÷àé ñ÷èòàëñÿ ñâÿùåííûì?
– ×òî ïðîèñõîäèò êàæäûå ÷åòûðå ãîäà?
– Êàê íàçûâàþòñÿ ýòè ñîðåâíîâàíèÿ?
Ãèãàíòñêàÿ ÷åðíèëüíèöà
Â Àëæèðå, íåäàëåêî îò îäíîãî ãîðîäà, íàõîäèòñÿ îçåðî
èç ÷åðíèë. Â ýòî îçåðî âïàäàþò äâå ðå÷óøêè.
Âîäû îäíîé èç íèõ íàñûùåíû ñîëÿìè æåëåçà, äðóãàÿ ïðî-
òåêàåò ÷åðåç òîðôÿíûå áîëîòà è ñîäåðæèò â ñâîåé âîäå òå æå
âåùåñòâà, ÷òî â ñîêå ÷åðíèëüíûõ îðåøêîâ.
Êîãäà ýòè âîäû ñìåøèâàþòñÿ, îáðàçóþòñÿ ÷åðíèëà. Â âîäå
îçåðà íåò íè ðûá, íè äðóãèõ æèâûõ ñóùåñòâ. Âîäà åãî ãîäíà
òîëüêî äëÿ ïèñüìà.
– Ãäå íàõîäèòñÿ îçåðî èç ÷åðíèë?
– ×åì íàñûùåíà âîäà?
– ×òî ïðîèñõîäèò êîãäà ñìåøèâàþòñÿ âîäû?
– Äëÿ ÷åãî ãîäèòñÿ ýòà âîäà?
206
×åñòíîå ñëîâî
Áûë âå÷åð. Â ñàäó â òåìíîòå áåëåë íåáîëüøîé äîìèê.
Îêîëî íåãî ñòîÿë ìàëü÷èê è òèõî ïëàêàë. Ê íåìó ïîäîø¸ë
÷åëîâåê è ñïðîñèë, ïî÷åìó îí ïëà÷åò è íå èä¸ò äîìîé. Ìàëü-
÷èê ñêàçàë, ÷òî îíè èãðàþò, îí ÷àñîâîé, à óéòè íå ìîæåò,
ïîòîìó ÷òî äàë ÷åñòíîå ñëîâî.
×åëîâåê ðåøèë ïîìî÷ü ìàëü÷èêó. Îí ïîáåæàë ê îñòàíîâ-
êå òðàìâàÿ, òàì óâèäåë âîåííîãî è ðàññêàçàë åìó î ìàëü÷è-
êå.
Âîåííûé ïîø¸ë â ñàä. Â ñàäó îí ñíÿë ìàëü÷èêà ñ êàðàóëà
è ñêàçàë: «Èç òåáÿ ïîëó÷èòñÿ íàñòîÿùèé âîèí». ×åëîâåê ïî-
íÿë, ÷òî èç ìàëü÷èêà âûðàñòåò íàñòîÿùèé ÷åëîâåê.
– ×òî äåëàë âîçëå äîìèêà ìàëü÷èê?
– ×òî ñêàçàë ìàëü÷èê ÷åëîâåêó êîòîðûé ê íåìó ïîäîø¸ë?
– ×òî ñäåëàë ÷åëîâåê?
– Êòî ñíÿë ìàëü÷èêà ñ êàðàóëà?
Ñëó÷àé ñ êîøåëüêîì
Áåæàëè ïî óëèöå áðàò è ñåñòðà. Âïåðåäè øëà ñòàðóøêà.
Âäðóã èç å¸ ñóìêè âûïàë êîøåë¸ê ñ äåíüãàìè. Êîñòÿ âèäåë
ýòî. Îí íàãíóëñÿ, ïîäíÿë åãî è îòäàë ñòàðóøêå. Ñòàðóøêà
íàçâàëà ñåáÿ ðàñòåðÿõîé è âçÿëà êîøåë¸ê.
Êîñòÿ âåðíóëñÿ ê ñåñòðå è ñòàë æàëîâàòüñÿ íà ñòàðóøêó.
Îí áûë îáèæåí òåì, ÷òî îíà íå ñêàçàëà åìó «ñïàñèáî».
Ñåñòðà îñòàíîâèëàñü è ñòðîãî ïîñìîòðåëà íà áðàòà. Îíà
ñêàçàëà åìó, ÷òî áûòü ÷åñòíûì – äîëã êàæäîãî ÷åëîâåêà, à íå
çàñëóãà. Íå ñðàçó Êîñòÿ ïîíÿë ñëîâà ñåñòðû. À êîãäà ïîíÿë,
òî çàïîìíèë íà âñþ æèçíü.
– Êòî áåæàë ïî óëèöå?
– ×òî óâèäåë Êîñòÿ?
– Íà ÷òî ïîæàëîâàëñÿ Êîñòÿ?
– ×òî îòâåòèëà ìàëü÷èêó åãî ñåñòðà?
207
Ëåñíûå äîìèêè
Â ëåñó åñòü äîìà è äîìèêè. Â íèõ æèâóò çâåðè, ïòèöû,
íàñåêîìûå.
Ïîä êîðíÿìè óïàâøåãî äåðåâà íàõîäèòñÿ ìåäâåæüÿ áåð-
ëîãà. Çèìîé å¸ çàâàëèâàåò ñíåãîì. Òåïëî òàì. È ñïèò â íåé
ìåäâåäü äî âåñíû.
Ó áåëêè äîì íà äåðåâå, â äóïëå. Çäåñü ó íå¸ è ñïàëåíêà è
êëàäîâêà. Ëåòîì áåëêà ñîáèðàåò ãðèáû, îðåõè, çàïàñàåò íà
çèìó. È çèìîé ó íå¸ âñåãäà åñòü åäà.
Ó ëèñû äîì ïîä çåìë¸é. Íàçûâàåòñÿ îí íîðà. Íîðà áîëü-
øàÿ, â íåé äâà âûõîäà. Åñëè â îäèí çàëåç êòî-òî ÷óæîé, òî
âî âòîðîé âûõîä âñåãäà ìîæíî âûñêî÷èòü.
Òîëüêî ó çàé÷èøêè íåò äîìèêà. Âå÷åðîì âûðîåò â ñíåãó
ÿìêó è ëîæèòñÿ â íå¸ äî óòðà. Êàæäûé äåíü íà íîâîì ìåñòå
ïðÿ÷åòñÿ. Òàê åìó ëåã÷å îò ëèñû óáåæàòü.
– ×òî åñòü â ëåñó?
– ×òî íàõîäèòñÿ ïîä êîðíÿìè äåðåâà?
– Ãäå äîì ó áåëêè?
– Ãäå äîì ó ëèñû?
– Ó êîãî íåò äîìèêà?
Êóïàíèå ìåäâåæàò
Îõîòíèê ø¸ë áåðåãîì ëåñíîé ðå÷êè è âäðóã óñëûøàë òðåñê
ñó÷üåâ. Îí èñïóãàëñÿ è âëåç íà äåðåâî.
Èç ÷àøè âûøëà íà áåðåã ìåäâåäèöà è ñ íåé äâà ìåäâå-
æîíêà. Ìàòü ñõâàòèëà îäíîãî ìåäâåæîíêà çà øèâîðîò è îêó-
íóëà â ðå÷êó. Ìåäâåæîíîê âèçæàë è áàðàõòàëñÿ, íî ìàòü íå
âûïóñêàëà åãî, ïîêà õîðîøåíüêî íå âûêóïàëà.
Äðóãîé ìàëûø èñïóãàëñÿ õîëîäíîé âàííû è ïóñòèëñÿ óäè-
ðàòü â ëåñ. Ìàòü äîãíàëà åãî, íàäàâàëà øëåïêîâ, à ïîòîì – â
âîäó.
Ìåäâåæàòà îñòàëèñü äîâîëüíû êóïàíèåì. Äåíü áûë çíîé-
íûé, è èì áûëî æàðêî â ñâîèõ øóáàõ. Âîäà õîðîøî îñâåæè-
ëà èõ.
Ïîñëå êóïàíèÿ âñÿ ñåìüÿ îïÿòü óøëà â ÷àøó, à îõîòíèê
ñëåç ñ äåðåâà è ïîø¸ë äîìîé.
208
– ×òî óñëûøàë îõîòíèê?
– Êòî âûøåë èç ëåñà?
– ×òî ñäåëàëà ìåäâåäèöà?
– ×åãî èñïóãàëñÿ âòîðîé ìåäâåæîíîê?
– Êóäà óøëà ñåìüÿ ïîñëå êóïàíèÿ?
Îòâàæíûé ïèíãâèí¸íîê
Îäíàæäû ÿ ñïóñêàëñÿ ê ìîðþ è óâèäåë ìàëåíüêîãî ïèíãâè-
í¸íêà. Ó íåãî åù¸ òîëüêî âûðîñëè òðè ïóøèíêè íà ãîëîâå è
êîðîòåíüêèé õâîñòèê.
Îí ñìîòðåë, êàê âçðîñëûå ïèíãâèíû êóïàþòñÿ. Îñòàëü-
íûå ïòåíöû ñòîÿëè ó íàãðåòûõ ñîëíöåì êàìíåé. Äîëãî ñòî-
ÿë íà ñêàëå ïèíãâèí¸íîê: ñòðàøíî åìó áûëî áðîñèòüñÿ â
ìîðå.
Íàêîíåö, îí ðåøèëñÿ è ïîäîø¸ë ê êðàþ ñêàëû. Ìàëåíü-
êèé ãîëûé ïèíãâèí¸íîê ñòîÿë íà ñêàëå âûñîòîé ñ òð¸õýòàæ-
íîãî äîìà. Åãî ñíîñèë âåòåð. Îò ñòðàõà ïèíãâèí¸íîê çàê-
ðûë ãëàçà … áðîñèëñÿ âíèç. Âûíûðíóë, çàêðóæèëñÿ íà îä-
íîì ìåñòå, áûñòðî âñêàðàáêàëñÿ íà êàìíè è óäèâë¸ííî ïî-
ñìîòðåë íà ìîðå.
Ýòî áûë ñàìûé îòâàæíûé ïèíãâèí¸íîê. Îí ïåðâûé èñ-
êóïàëñÿ â õîëîäíîì çåë¸íîì ìîðå.
– Êîãî óâèäåë ìàëü÷èê?
– Ãäå ñòîÿëè ïòåíöû?
– Ãäå ñòîÿë ïèíãâèí¸íîê?
– Êàêèì áûë ïèíãâèí¸íîê?
Âîëê è áåëêà
Áåëêà ïðûãàëà ñ âåòêè íà âåòêó è óïàëà ïðÿìî íà ñîííî-
ãî Âîëêà. Âîëê âñêî÷èë è õîòåë ñúåñò å¸. Áåëêà ñòàëà ïðî-
ñèòü:
– Ïóñòè ìåíÿ.
Âîëê ñêàçàë:
– Õîðîøî, ÿ ïóùó òåáÿ, òîëüêî òû ñêàæè ìíå, îò÷åãî âû,
áåëêè, òàê âåñåëû. Ìíå âñåãäà ñêó÷íî, à íà âàñ ñìîòðþ, âû
òàì íàâåðõó âñå èãðàåòå è ïðûãàåòå.
209
Áåëêà ñêàçàëà:
– Îòïóñòè ìåíÿ, òîãäà ÿ ñêàæó òåáå.
Âîëê îòïóñòèë Áåëêó, îíà çàáðàëàñü íà äåðåâî è îòòóäà
ñêàçàëà:
– Òåáå ñêó÷íî, ïîòîìó ÷òî òû çëîé. À ìû âåñåëû îòòîãî,
÷òî ìû äîáðû è íèêîìó çëà íå äåëàåì.
– ×òî äåëàëà áåëêà?
– Î ÷¸ì áåëêà ïîïðîñèëà âîëêà?
– ×òî îòâåòèë âîëê?
– Êàê îíà îòâåòèëà âîëêó?
Äâà æàäíûõ ìåäâåæîíêà

Äâîå ìåäâåæàò íèêàê íå ìîãëè ïîäåëèòü ãîëîâêó ñûðà.
– Äàâàéòå ÿ ïîäåëþ! – ïðåäëîæèëà ëèñà. Îíà ðàçëîìèëà
ñûð, íî òàê íåðîâíî, ÷òî ìåäâåæàòà çàêðè÷àëè:
– Îäíà ïîëîâèíà áîëüøå!
Ëèñèöà èõ óñïîêîèëà:
– Ñåé÷àñ ÿ âûðîâíÿþ.
Îòêóñèëà îò áîëüøåé ÷àñòè, äà òàê ìíîãî, ÷òî òåïåðü ýòîò
êóñîê ñòàë ìåíüøå äðóãîãî. Ëèñèöà îïÿòü îòêóñèëà, íî ìåä-
âåæàòà îïÿòü íåäîâîëüíî çàêðè÷àëè.
Îòêóñûâàåò è îòêóñûâàåò ëèñà, à ìåäâåæàòà òîëüêî ÷¸ð-
íûìè íîñèêàìè âîäÿò îò îäíîãî êóñêà ê äðóãîìó. Íàåëàñü
ëèñèöà äîñûòà, à îò ñûðà îñòàëèñü òîëüêî äâå ìàëåíüêèå
êðîøêè.
– Íó ÷òî æå? – ñêàçàëà ëèñèöà. – Õîòü ìàëåíüêèå, äà ðàâ-
íûå ïîëîâèíû. Ïðèÿòíîãî âàì àïïåòèòà!
Çàñìåÿëàñü ëèñèöà è óáåæàëà. À ìåäâåæàòà îñòàëèñü áåç
ñûðà.
Òàê âñåãäà áûâàåò ñ òåì, êòî æàäíè÷àåò.
– Ïî÷åìó äâîå ìåäâåæàòà íå ìîãëè ïîäåëèòü ãîëîâêó ñûðà?
– ×òî ïðåäëîæèëà ëèñà?
– Êàê ëèñèöà èõ îáõèòðèëà?
– Ïî÷åìó çàñìåÿëàñü ëèñèöà?
210
×àòêàëüñêèé çàïîâåäíèê
Áîãàò æèâîòíûé è ðàñòèòåëüíûé ìèð Óçáåêèñòàíà. Â ðåñ-
ïóáëèêå ñîçäàíî íåñêîëüêî çàïîâåäíèêîâ. Îäèí èç ñàìûõ
áîëüøèõ çàïîâåäíèêîâ – ×àòêàëüñêèé. Íàõîäèòñÿ îí â 70
êèëîìåòðàõ âîñòî÷íåå Òàøêåíòà.
Ñàìàÿ âûñîêàÿ òî÷êà çàïîâåäíèêà – 3265 ìåòðîâ. Â ãî-
ðàõ íà ñêàëàõ âñòðå÷àþòñÿ ðèñóíêè ïòèö è çâåðåé, ñäåëàí-
íûå ïåðâîáûòíûì ÷åëîâåêîì. Çäåñü òåêóò ãîðíûå ðå÷êè.
Êëèìàò â çàïîâåäíèêå ïðîõëàäíûé è âëàæíûé.
Ðàçíîîáðàçåí ðàñòèòåëüíûé è æèâîòíûé ìèð çàïîâåä-
íèêà. Çäåñü æèâóò òðè âèäà ðûá, äåâÿòü âèäîâ ïðåñìûêàþ-
ùèõñÿ, ñâûøå ñòà âèäîâ ïòèö è 30 âèäîâ ìëåêîïèòàþùèõ.
Âñòðå÷àþòñÿ áåëêà, äèêîáðàç, âîëê, ëèñà è äðóãèå çâåðè.
Êàæäîìó ÷åëîâåêó äîðîãà ïðèðîäà. È ×àòêàëüñêèé çà-
ïîâåäíèê – ïðåêðàñíûé óãîëîê ïðèðîäû, ñîõðàí¸ííûé ðó-
êàìè è óìîì ÷åëîâåêà.
– Êàê íàçûâàåòñÿ ñàìûé áîëüøîé çàïîâåäíèê?
– Ãäå îí íàõîäèòñÿ?
– ×òî âñòðå÷àåòñÿ íà ñêàëàõ?
– Êàêîé êëèìàò â çàïîâåäíèêå?
– Êòî æèâ¸ò â çàïîâåäíèêå?
Õèâà
Æèâ¸ò ýòîò ãîðîä òèõî è íåçàìåòíî, íå óïîìèíàåìûé íè
â ñâîäêàõ ïîãîäû, íè â ñïèñêàõ îòëè÷èâøèõñÿ. Íî ãîðîä
ýòîò óäèâèòåëüíûé.
Îí ïîðàæàåò áàøíÿìè è ìèíàðåòàìè, äâîðöàìè è äîìèø-
êàìè. Ñèíèìè êðàñêàìè ñâåðêàþò ñòåíû è êóïîëà. Íî îá-
ùèé öâåò ãîðîäà – ãëèíÿíî-ñåðûé. Ãîðîä ïî÷òè öåëèêîì
ïîñòðîåí èç ãëèíû. ×åëîâåêó, ïðîæèâøåìó âñþ æèçíü â òà-
êîì ãîðîäå, êàçàëîñü, íàâåðíîå, ÷òî âåñü ìèð ñäåëàí èç ãëè-
íû.
Â Õèâå åñòü ïîñòðîéêè î÷åíü äðåâíèå. Åñòü óøåäøèå îò
ñòàðîñòè â çåìëþ. Åñòü äâîðöû, ïîêðûòûå ãëàçèðîâàííîé
ïëèòêîé, è åñòü óáîãèå õèæèíû, äâåðè êîòîðûõ óêðàøåíû
ðåçüáîé. Èç ìíîãèõ ïàìÿòíèêîâ çàïîìèíàåòñÿ óñûïàëüíè-
211
öà ìàñòåðà-ñêîðíÿêà, áîðöà è ïîýòà Ïàõëàâàí-Ìàõìóäà,
æèâøåãî øåñòüñîò âîñåìüäåñÿò ëåò íàçàä.
– ×åì ïîðàæàåò ýòîò ãîðîä?
– Êàêîãî öâåòà ãîðîä?
– Êàêèå åñòü äâîðöû?
– Êàêîé ïàìÿòíèê ñàìûé çàïîìèíàþùèéñÿ?
Ñîâðåìåííàÿ ñêàçêà
Æèëè-áûëè ÷åòûðå áðàòà. Òðîå óìíûõ, à ÷åòâ¸ðòûé äó-
ðàê. Âîò ïîøëè îíè Ñ÷àñòüå èñêàòü. Øëè-øëè è âäðóã âè-
äÿò ÿìó. Â ÿìå Ñ÷àñòüå ñèäèò.
– ×åãî âû õîòèòå, ðåáÿòà? – ñïðàøèâàåò îíî.
Ïåðâûé áðàò ãîâîðèò:
– Õî÷ó âñ¸ çíàòü!
– Ìîæíî, – ãîâîðèò Ñ÷àñòüå. È äà¸ò åìó íàó÷íûé æóð-
íàë.
Âòîðîé áðàò ãîâîðèò:
– Õî÷ó ñòàòü áîãàòûì!
È Ñ÷àñòüå äàëî åìó äåíåã.
Òðåòèé áðàò ñêàçàë, ÷òî õî÷åò áûòü ñàìûì ñèëüíûì. È
Ñ÷àñòüå äàëî åìó ñàìóþ òÿæ¸ëóþ ãèðþ.
– À òû ÷òî õî÷åøü? – ñïðàøèâàåò Ñ÷àñòüå ìëàäøåãî áðà-
òà.
– À òåáå ñàìîìó ÷åãî õî÷åòñÿ? – ñïðàøèâàåò â îòâåò ìëàä-
øèé áðàò.
– Õî÷ó, ÷òîáû ìåíÿ âûòàùèëè èç ÿìû.
Óõâàòèë ìëàäøèé áðàò Ñ÷àñòüå, âûòÿíóë åãî èç ÿìû è
ïîø¸ë ñâîåé äîðîãîé.
À ñ÷àñòüå çà íèì ïîáåæàëî…
– Êóäà ïîøëè áðàòüÿ?
– Êòî ñèäèò â ÿìå?
– ×òî ñêàçàë ïåðâûé áðàò?
– ×òî îòâåòèë òðåòèé áðàò?
– ×åãî çàõîòåë ÷åòâ¸ðòûé áðàò?
– Çà êåì ïîáåæàëî Ñ÷àñòüå?
212
Çàÿ÷üè ëàïû
Â àâãóñòå äåä ïîø¸ë íà îõîòó. Åìó ïîïàëñÿ çàé÷îíîê ñ
ðâàíûì óõîì. Äåä âûñòðåëèë, íî ïðîìàõíóëñÿ, à çàÿö óä-
ðàë.
Äåä ïîø¸ë äàëüøå. Âäðóã îí óâèäåë, ÷òî â ëåñó íà÷àëñÿ
ïîæàð, îãîíü èä¸ò íà íåãî, è ïîíÿë, ÷òî ïîãèáíåò.
Â ýòî âðåìÿ èç-ïîä íîã ó äåäà âûñêî÷èë çàÿö. Îí áåæàë
ìåäëåííî, ïîòîìó ÷òî ëàïû åãî îáãîðåëè. Äåä îáðàäîâàëñÿ
çàéöó. Îí çíàë, ÷òî çâåðè ëó÷øå ÷åëîâåêà çíàþò, â êàêóþ
ñòîðîíó áåæàòü îò îãíÿ, è âñåãäà ñïàñàþòñÿ.
Äåä ïîáåæàë çà çàéöåì. Òîò âûâåë åãî èç îãíÿ ê îçåðó.
Òàì îáà óïàëè îò óñòàëîñòè. Äåä ïîäîáðàë çàéöà è ïîí¸ñ
äîìîé. Ýòî áûë çàÿö ñ ðâàíûì óõîì. Â íåãî óòðîì îí ñòðå-
ëÿë. Ó çàéöà îáãîðåëè ëàïû è æèâîò.
Ïîâ¸ç äåä çàéöà â ãîðîä ê âðà÷ó. Äîëãî åãî ëå÷èëè. À
ïîòîì äåä çàáðàë çàé÷îíêà è îñòàâèë ó ñåáÿ æèòü.
– Êòî ïîïàëñÿ îõîòíèêó?
– ×òî óâèäåë äåä?
– Ïî÷åìó çàÿö áåæàë ìåäëåííî?
– ×òî çíàë îõîòíèê?
– Êóäà è çà÷åì äåä ïîâåç çàéöà?
Îõðàíà âîäû
Âîäà â ïðèðîäå íàõîäèòñÿ â ïîñòîÿííîì äâèæåíèè. Îã-
ðîìíîå å¸ êîëè÷åñòâî ïîäíèìàåòñÿ ñîëíöåì â àòìîñôåðó, îõ-
ëàæäàåòñÿ è â âèäå îñàäêîâ ñíîâà âûïàäàåò íà çåìëþ. Âû-
ïàâøàÿ âîäà èñïàðÿåòñÿ, ïðîíèêàåò â ïî÷âó è ñòåêàåò â âî-
äî¸ìû.
×åëîâåê äîëæåí ñëåäèòü çà ÷èñòîòîé âîäî¸ìîâ.
×èñòàÿ âîäà íóæíà äëÿ ïèòüÿ. Â âîäå, çàãðÿçí¸ííîé ñòî÷-
íûìè âîäàìè ôàáðèê, çàâîäîâ è æèëèù, ãèáíóò ðàñòåíèÿ è
æèâîòíûå. Áîëüøîé âðåä âîäî¸ìàì ïðèíîñèò çàãðÿçíåíèå
íåôòåïðîäóêòàìè. Îò íèõ ïîãèáàþò ðûáû è äðóãèå æèâîò-
íûå, êîòîðûå ñëóæàò èì êîðìîì. Íåôòü ñìà÷èâàåò îïåðå-
íèå âîäîïëàâàþùèõ ïòèö. Îíî òåðÿåò âîçäóõ, è ïòèöû ïî-
ãèáàþò îò îõëàæäåíèÿ òåëà.
213
Çàêîí îá îõðàíå ïðèðîäû çàïðåùàåò ñïóñêàòü â âîäî¸ìû
âðåäíûå îòáðîñû è ñòî÷íûå âîäû.
– Çà ÷åì äîëæåí ñëåäèòü ÷åëîâåê?
– Äëÿ ÷åãî íóæíà ÷èñòàÿ âîäà?
– Ïî÷åìó ãèáíóò æèâîòíûå è ðàñòåíèÿ?
– Îò ÷åãî ïîãèáàþò ïòèöû?
– ×òî çàïðåùàåò çàêîí î ïðèðîäå?
Ñëîí
Ñàìîå êðóïíîå æèâîòíîå ñóøè – ñëîí.
Ñëîíû æèâóò â âå÷íîçåë¸íûõ âëàæíûõ òðîïè÷åñêèõ ëå-
ñàõ Àôðèêè è Àçèè. Ìàññèâíûì è ñèëüíûì òåëîì ñëîí ðàç-
äâèãàåò âåòâè è ñòâîëû â òðóäíîïðîõîäèìîì ëåñó. Òîëñòàÿ
êîæà ñëóæèò ñëîíó õîðîøåé çàùèòîé îò ñó÷üåâ è êîëþ÷åê.
Íî íàñåêîìûå, êîòîðûõ î÷åíü ìíîãî â òðîïè÷åñêèõ ëå-
ñàõ, çàáèðàþòñÿ â ñêëàäêè êîæè è ñèëüíî áåñïîêîÿò ñëîíà
óêóñàìè. Ñïàñàÿñü îò íèõ, ñëîí îõîòíî êóïàåòñÿ, âàëÿåòñÿ â
ãðÿçè è îáðûçãèâàåò ñåáÿ âîäîé èç õîáîòà.
Øåÿ ó ñëîíà î÷åíü êîðîòêàÿ, ïîýòîìó ïèøó ñ çåìëè è ñ
âûñîêèõ äåðåâüåâ îí äîñòà¸ò õîáîòîì. Ïü¸ò ñëîí òàêæå ïðè
ïîìîùè õîáîòà, âûñàñûâàÿ â íåãî äî äåñÿòè ëèòðîâ âîäû è
âëèâàÿ å¸ â ðîò.
– Êàêîå æèâîòíîå ñàìîå êðóïíîå?
– Ãäå æèâóò ñëîíû?
– ×òî çàùèùàåò ñëîíà?
– ×òî áåñïîêîèò ñëîíà?
– Êàêàÿ øåÿ ó ñëîíà?
– Êàê ñëîí ïü¸ò âîäó?
Àõàëòåêèíöû
Ðåäêè íà çåìëå æèâîòíûå, êîòîðûå ñìîãëè ïðîíåñòè ÷èñ-
òîòó ñâîåé êðîâè ÷åðåç âåêà. Òåì è äðàãîöåííà êðîâü ëîøà-
äåé àõàëòåêèíñêîé ïîðîäû. Òóðêìåíû ãîðäÿòñÿ àõàëòåêèí-
öàìè òàê æå, êàê è òåêèíñêèìè êîâðàìè. Ñòîëåòèÿ íàçàä,
êîãäà òóðêìåíû áûëè êî÷åâíèêàìè, âåðíûì äðóãîì èõ áûëà
ëîøàäü. Ñëó÷àëîñü, ÷òî íåîæèäàííî íàïàäàëè âðàãè. È òóð-
214
êìåíû âñêàêèâàëè íà êîíåé, ÷òîáû âñòðåòèòü âðàãà âî âñå-
îðóæèè.
Ó àõàëòåêèíöåâ ë¸ãêàÿ, ïëàâíàÿ ïîñòóïü. Ëîøàäü ýòà íå-
ïðèõîòëèâà â ïèùå. Ìàñòü àõàëòåêèíöåâ òàê ðàçíîîáðàçíà,
÷òî äàæå îïûòíûå êîíåâîäû äèâó äàþòñÿ. Âäðóã ïîÿâèòñÿ
íà ñâåò æåðåá¸íîê òàêîé îêðàñêè, êàêîé â òàáóíå íèêîãäà
ðàíüøå íå âèäåëè. Îáúÿñíÿþò ýòî òåì, ÷òî â ïîðîäå íèêîã-
äà íå äåëàëè îòáîðà îò ìàñòè.
Ñìîòðèøü íà àõàëòåêèíöà, è êàæåòñÿ, ÷òî ïåðåä òîáîé æè-
âàÿ ñòàòóÿ.
Êîíåâîäû ìíîãèõ ñòðàí ïðèåçæàþò çà òåì, ÷òîáû êóïèòü
àõàëòåêèíñêèõ ëîøàäåé.
– Êàêèå æèâîòíûå ñ÷èòàþòñÿ ðåäêèìè?
– ×åì ãîðäÿòñÿ òóðêìåíû?
– Êåì áûëà ëîøàäü äëÿ òóðêìåíîâ?
– Êàêàÿ ïîñòóïü ó àõàëòåêèíöåâ?
– Äëÿ ÷åãî ñþäà ïðèåçæàþò êîíåâîäû?
Íà âñåõ õâàòèò çàãàäîê

Ïèíãâèíû ñîâñåì íå áîÿòñÿ ëþäåé è ñìåðòåëüíî ïóãàþò-
ñÿ ñàìîë¸òà. ß ñàì âèäåë, êàê îíè ðàçáåãàþòñÿ, êîãäà ïðîëå-
òàåøü íàä íèìè.
Ìèð, â êîòîðîì ìû ñ âàìè æèâ¸ì, çàñòàâëÿåò çàäàâàòü
âîïðîñ: ïî÷åìó? È ñêîëüêî áû ëþäè íè æèëè, íà âñåõ õâà-
òèò çàãàäîê è âîïðîñîâ.
Íà ìíîãèå èç íèõ îòâåòèòü ëåãêî è ïðîñòî. Ïèíãâèíû
ñàìîë¸òà áîÿòñÿ ïîòîìó, ÷òî ó íèõ åñòü îäèí âðàã – ïîìîð-
íèê. Îí íàïàäàåò ñâåðõó. Âîò ïòèöû è ðàçáåãàþòñÿ îò ñàìî-
ë¸òà. ×åëîâåêà ïèíãâèíû íå çíàëè, ïîýòîìó íå áîÿòñÿ.
Ó êàæäîãî â ïðèðîäå åñòü äðóçüÿ è âðàãè. Ó÷¸íûå âçÿëè
ÿéöî ñòðàóñà, èç êîòîðîãî âîò-âîò äîëæåí áûë ïîÿâèòüñÿ
ïòåíåö. Êðèêíóëè íàä ÿéöîì õèùíîé ïòèöåé, è ÿéöî… øå-
âåëüíóëîñü! Ñòðàóñ¸íîê åù¸ íå óâèäåë ñâåòà, à óæå çíàåò:
õèùíèêà íóæíî áîÿòüñÿ, îò íåãî ïðÿòàòüñÿ. Âèäèòå, ñêîëü-
êî óäèâèòåëüíîãî!
– ×åãî áîÿòñÿ ïèíãâèíû?
– Ïî÷åìó ïèíãâèíû áîÿòñÿ ñàìîë¸òà?
215
– ×òî âçÿëè ó÷¸íûå?
– ×òî çíàåò ñòðàóñ¸íîê?
Âåòåð è ñîëíöå
Îäíàæäû Ñîëíöå è ñåðäèòûé Âåòåð çàòåÿëè ñïîð î òîì,
êòî èç íèõ ñèëüíåå. Äîëãî ñïîðèëè îíè è íàêîíåö ðåøèëè
ïîìåðèòüñÿ ñèëàìè. Óâèäåëè îíè ïóòåøåñòâåííèêà, êîòî-
ðûé â ýòî âðåìÿ åõàë âåðõîì ïî áîëüøîé äîðîãå.
– Ïîñìîòðè, – ñêàçàë Âåòåð, – êàê ÿ íàëå÷ó íà íåãî: ìè-
ãîì ñîðâó ñ íåãî ïëàù.
Ñêàçàë è íà÷àë äóòü ÷òî áûëî ìî÷è. Íî ÷åì áîëüøå ñòà-
ðàëñÿ Âåòåð, òåì ïëîòíåå çàêóòûâàëñÿ ïóòåøåñòâåííèê â
ïëàù, îí âîð÷àë íà íåïîãîäó, íî åõàë äàëüøå. Âåòåð îñûïàë
áåäíîãî ïóòåøåñòâåííèêà äîæä¸ì è ñíåãîì. Ïóòíèê íàäåë
ñâîé ïëàù â ðóêàâà è ïîäâÿçàëñÿ ïîÿñîì. Òóò Âåòåð ïîíÿë,
÷òî åìó ïëàùà íå ñä¸ðíóòü.
Ñîëíöå, âèäÿ áåññèëèå ñâîåãî ñîïåðíèêà, óëûáíóëîñü,
âûãëÿíóëî èç-çà îáëàêîâ, îáîãðåëî, îñóøèëî ïóòåøåñòâåí-
íèêà. Îí ïî÷óâñòâîâàë òåïëîòó ñîëíå÷íûõ ëó÷åé, ïðèîáîä-
ðèëñÿ, áëàãîñëîâèë Ñîëíöå è ñàì ñíÿë ñâîé ïëàù.
– Âèäèøü ëè, – ñêàçàëî òîãäà êðîòêîå Ñîëíöå ñåðäèòîìó
Âåòðó, – ëàñêîé è äîáðîòîé ìîæíî ñäåëàòü ãîðàçäî áîëüøå,
÷åì ãíåâîì.
– Î ÷¸ì çàòåÿëè ñïîð Âåòåð è Ñîëíöå?
– Êîãî îíè óâèäåëè?
– ×òî ñêàçàë Âåòåð?
– ×òî ïîíÿë Âåòåð?
– ×òî ñäåëàëî Ñîëíöå?
Íàõîäêà Àíâàðà
Äåëî áûëî ê âå÷åðó. Àíâàð òèõî ø¸ë áåðåãîì ðåêè è ãëÿ-
äåë íà âîäó. Âäðóã åìó ïîêàçàëîñü, ÷òî ÷òî-òî áàðàõòàåòñÿ â
òèíå ó ñàìîãî áåðåãà. Îí íàãíóëñÿ è óâèäåë íåáîëüøîãî
ùåíêà. Ùåíîê íèêàê íå ìîã âûáðàòüñÿ èç âîäû. Àíâàð ïî-
ãëÿäåë íà íåñ÷àñòíóþ ñîáà÷îíêó, ïîäõâàòèë å¸, ñóíóë ê ñåáå
â ïàçóõó è ïîø¸ë äîìîé.
216
Îí âîø¸ë â ñâîþ êàìîðêó, ñîãðåë è íàêîðìèë ùåíêà. Áåä-
íîé ñîáà÷êå áûëî âñåãî íåäåëè òðè, îíà åù¸ íå óìåëà ïèòü
èç ÷àøêè, à òîëüêî äðîæàëà è ùóðèëàñü. Àíâàð ïðèãíóë å¸
ìîðäî÷êó ê ìîëîêó. Ñîáàêà âäðóã íà÷àëà ïèòü ñ æàäíîñòüþ,
ôûðêàÿ è çàõë¸áûâàÿñü. Àíâàð ãëÿäåë, ãëÿäåë, äà âäðóã êàê
çàñìå¸òñÿ. Âñþ íî÷ü îí âîçèëñÿ ñ íåé, à ïîä óòðî çàñíóë
êàêèì-òî ðàäîñòíûì è òèõèì ñíîì.
– ×òî ïîêàçàëîñü Àíâàðó?
– Êîãî óâèäåë Àíâàð?
– ×òî îí ñäåëàë ñ ùåíêîì?
– ×òî äåëàë Àíâàð âñþ íî÷ü?
Êàê áóõàðöû íàó÷èëèñü ðàçâîäèòü øåëêîâè÷íûõ

÷åðâåé
Êèòàéöû äîëãî îäíè óìåëè ïðîèçâîäèòü ø¸ëê è íèêîìó
íå îòêðûâàëè ýòîãî ñåêðåòà, à ø¸ëêîâûå òêàíè ïðîäàâàëè çà
äîðîãèå äåíüãè.
Áóõàðñêîìó öàðþ çàõîòåëîñü äîñòàòü ÷åðâåé è íàó÷èòüñÿ
ýòîìó äåëó. Îí ïîñëàë ñâàòàòü çà ñåáÿ äî÷ü êèòàéñêîãî èì-
ïåðàòîðà è âåëåë ñêàçàòü íåâåñòå, ÷òî ó íåãî âñåãî ìíîãî â
öàðñòâå. Òîëüêî íåò ø¸ëêîâûõ òêàíåé. Ïóñòü îíà ïîòèõîíü-
êó ïðèâåç¸ò ñ ñîáîé ñåìÿí øåëêîâèöû è ÷åðâåé, à òî íå âî
÷òî åé áóäåò íàðÿæàòüñÿ.
Öàðåâíà íàáðàëà ÷åðâåé è ñåìÿí äåðåâüåâ è ïîëîæèëà
ñåáå â ãîëîâíóþ ïîâÿçêó.
Êîãäà íà ãðàíèöå ñòàëè îñìàòðèâàòü, íå âåç¸ò ëè îíà ñ
ñîáîé ïîòèõîíüêó ÷åãî çàïðåù¸ííîãî, íèêòî íå ïîñìåë ðàç-
âÿçàòü å¸ ïîâÿçêó.
È áóõàðöû ðàçâåëè ó ñåáÿ òóòîâûå äåðåâüÿ è øåëêîâè÷-
íûõ ÷åðâåé, à öàðåâíà íàó÷èëà äåëàòü èç íèõ ø¸ëêîâûå òêà-
íè.
– ×òî óìåëè êèòàéöà?
– ×òî çàõîòåëîñü öàðþ?
– ×åãî íå áûëî â öàðñòâå?
– ×òî ñäåëàëà öàðåâíà?
– ×åìó íàó÷èëà öàðåâíà áóõàðöåâ?
217
Òåàòð èìåíè Íàâîè
7 íîÿáðÿ 1947 ãîäà ñîñòîÿëîñü îòêðûòèå òåàòðà îïåðû è
áàëåòà â Òàøêåíòå. Ñ ýòîé äàòîé ñîâïàëî è 500-ëåòèå ñî äíÿ
ðîæäåíèÿ Àëèøåðà Íàâîè. Èìÿ åãî è áûëî ïðèñâîåíî òåàòðó.
Çðèòåëüíûé çàë òåàòðà âìåùàåò 1400 ÷åëîâåê. Â òåàòðå 6
ôîéå, ðàñïîëîæåííûõ íà òð¸õ ýòàæàõ. Ýòè ôîéå îôîðìëÿëè
ïðîñëàâëåííûå íàðîäíûå ìàñòåðà – óñòî. Åñòü Òàøêåíòñêèé
çàë, Áóõàðñêèé, Ñàìàðêàíäñêèé, Õèâèíñêèé. Íàðîäíûå ìà-
ñòåðà ïðîÿâèëè ñâî¸ èçóìèòåëüíîå èñêóññòâî.
Òåàòð èìåíè Íàâîè ñòàë ìóçååì íàðîäíîãî òâîð÷åñòâà.
Åãî àðõèòåêòóðà îêàçàëà âëèÿíèå íà ïîñëåäóþùèå ðàáîòû
óçáåêñêèõ çîä÷èõ.
– Êîãäà ñîñòîÿëîñü îòêðûòèå òåàòðà?
– Ïî÷åìó èìÿ Àëèøåðà Íàâîè áûëî ïðèñâîåíî òåàòðó?
– ×òî ñîâïàëî ñ îòêðûòèåì òåàòðà?
– Ñêîëüêî ÷åëîâåê âìåùàåò òåàòð?
– ×åì ñòàë òåàòð Íàâîè?
Ôèàëêà íà ñåâåðíîì ïîëþñå

Îäíàæäû íà ñåâåðíîì ïîëþñå Áåëûé Ìåäâåäü ïî÷óâñòâî-
âàë â âîçäóõå êàêîé-òî íåîáû÷íûé çàïàõ. Îêàçàëîñü, ÷òî
ìåäâåæàòà íàøëè ôèàëêó. Îíà áûëà ñîâñåì ìàëåíüêàÿ, äðî-
æàëà îò õîëîäà, íî ïðîäîëæàëà èçäàâàòü ñâîé ïðåêðàñíûé
àðîìàò.
Âñåì íðàâèëñÿ ïðåêðàñíûé öâåòîê. Âñå âäûõàëè åãî àðî-
ìàò. ×óäåñíîãî çàïàõà õâàòàëî íà âñåõ.
Â òó íî÷ü íàä Ñåâåðíûì ïîëþñîì ðàçíîñèëñÿ ñòðàøíûé
ãðîõîò. Âå÷íûå ëüäû äðîæàëè è ðàñêàëûâàëèñü íà êóñêè.
Ôèàëêà èçëó÷àëà ñòîëüêî àðîìàòà, áóäòî õîòåëà ñðàçó, çà
îäèí äåíü, ðàñòîïèòü ýòó îãðîìíóþ ëåäÿíóþ ïóñòûíþ. Áåä-
íÿæêà òàê ñòàðàëàñü, ÷òî ñèëû å¸ êîí÷èëèñü. Ê ðàññâåòó îíà
óâÿëà, ãîëîâêà å¸ îïóñòèëàñü, îíà ïîòåðÿëà ñâîé öâåò, à âìå-
ñòå ñ íèì è æèçíü.
Â ïîñëåäíþþ ìèíóòó îíà ïîäóìàëà: «Âîò ÿ óìèðàþ… Íî
ýòî íåâàæíî. Âàæíî, ÷òî êòî-òî íà÷àë áîðüáó… È â îäèí
ïðåêðàñíûé äåíü çäåñü ðàñïóñòÿòñÿ òûñÿ÷è ôèàëîê. Ëüäû
218
ðàñòàþò, ïîÿâÿòñÿ íîâûå îñòðîâà, ïîêðûòèå ëóãàìè è öâå-
òàìè, è ïî íèì áóäóò áåãàòü äåòè»…
– ×òî ïî÷óâñòâîâàë Áåëûé Ìåäâåäü?
– ×òî íàøëè ìåäâåæàòà?
– ×òî ïðîèçîøëî íî÷üþ?
– ×òî äåëàëà ôèàëêà?
– ×òî ïðîèçîøëî ñ ôèàëêîé íà ðàññâåòå?
– ×òî îíà ïîäóìàëà?
Áàëëàäà î ñîáàêå
Îòàðà îâåö ñïóñêàëàñü ñ ãîð, ñ ëåòíèõ ïàñòáèù, íà çè-
ìîâêó â íèçèíû. Íà ïîëäîðîãå ñòàðøèé ÷àáàí âäðóã îáíà-
ðóæèë, ÷òî íåò ëó÷øåé ñòîðîæåâîé ñîáàêè.
– Êàðàáàø! – ïîçâàë ÷àáàí ñîáàêó. Ýõî äàëåêî îòäàâà-
ëàñü â ãîðàõ, à ñîáàêà íå îòçûâàëàñü.
– Íàâåðíîå, èçäîõëà, – ïîäóìàë ÷àáàí. Ñîáàêà, ÷óâñòâóÿ
ñâîþ êîí÷èíó, óõîäèò îò õîçÿèíà.
Ïîãîðåâàë, ïîãîðåâàë ÷àáàí, à òàì è çàáûëîñü. ×åðåç íå-
ñêîëüêî äíåé ïîñëå ïðîïàæè ñîáàêè ÷àáàí íå íàø¸ë ñâîåé
áóðêè. Äîëæíî áûòü, ïîçàáûë íà ëåòíåé ñòîÿíêå. ×àáàí
ïîæàëåë è î áóðêå.
Ðàííåé âåñíîé ñòàäî ñíîâà ïîäíÿëîñü â ãîðû, íà ëåòíèé
îòãîí. È çäåñü ÷àáàí óâèäåë ñâîþ áóðêó, à âîçëå íå¸ Êàðà-
áàøà, ïðîïàâøóþ ñîáàêó. ×àáàí ïîíÿë âñ¸: ñîáàêà îñòà-
ëàñü ñòîðîæèòü áóðêó.
Âîêðóã áóðêè è ñîáàêè âñÿ òðàâà áûëà èçìÿòà, îáãðûçà-
íà. À îò ñàìîé ñîáàêè îñòàëèñü êîñòè äà êîæà.
– Êàðàáàø! – êèíóëñÿ ê ñîáàêå ÷àáàí, äîñòàâàÿ èç ñóìêè
õëåá. Íî ñîáàêà íå ïðèíÿëà íè õëåáà, íè ëàñêè. Îíà îò÷óæ-
ä¸ííî îùåðèëà çóáû. Ïîòîì óøëà, ïîäæàâ õâîñò, íå îáîðà-
÷èâàÿñü íà çîâ. Îíà íå ìîãëà ïðîñòèòü õîçÿèíó åãî çàáûâ-
÷èâîñòè.
– ×òî îáíàðóæèë ÷àáàí?
– Êàê çâàëè ñîáàêó?
– Î ÷¸ì ïîäóìàë ÷àáàí?
– Äëÿ ÷åãî ñîáàêà îñòàëàñü â ãîðàõ?
– ×åãî íå ìîãëà ïðîñòèòü ñîáàêà?
219
Íàñëåäíèêè è ìóäðåö
Óìèðàë ñòàðûé àðàá. Òðîå ñûíîâåé ñîáðàëèñü âûñëóøàòü
ïîñëåäíþþ âîëþ îòöà.
«ß îñòàâëÿþ âàì ñåìíàäöàòü âåðáëþäîâ. Ïîäåëèòå ìåæ-
äó ñîáîé íàñëåäñòâî òàê: ñòàðøåìó – ïîëîâèíó, ñðåäíåìó –
òðåòü, à ìëàäøåìó – äåâÿòóþ ÷àñòü», – ñêàçàë ñòàðèê.
Ñêàçàë è óìåð. È ïåðåä ñûíîâüÿìè âñòàëà íåðàçðåøèìàÿ
çàäà÷à. Íå ïîäåëèøü ñåìíàäöàòü íè ïîïîëàì, íè íà òðè, íè íà
äåâÿòü ÷àñòåé. Ñêîëüêî íè äóìàëè ñûíîâüÿ, íè÷åãî íå ìîãëè
ïðèäóìàòü. Îáðàòèëèñü îíè çà ïîìîùüþ ê ìóäðåöó, ïðîåç-
æàâøåìó ìèìî èõ äîìà íà âåðáëþäå.
«Âîçüìèòå â ïðèäà÷ó ìîåãî âåðáëþäà», – ïðåäëîæèë îí.
Ñòàëè äåëèòü âîñåìíàäöàòü âåðáëþäîâ. Ïîëîâèíà îò âîñåì-
íàäöàòè – äåâÿòü, òðåòüÿ ÷àñòü – øåñòü, äåâÿòàÿ – äâà.
«À òåïåðü ñëîæèòå ïîëó÷åííûå ÷èñëà», – ïîñîâåòîâàë ìóä-
ðåö. Äåëèëè âîñåìíàäöàòü, à ñòàëè ñêëàäûâàòü: äåâÿòü ïëþñ
øåñòü, ïëþñ äâà – ðîâíî ñåìíàäöàòü. ×òî çà ÷óäåñà?
Ìóäðåö óñìåõíóëñÿ: «ß âèæó: ìîé âåðáëþä ëèøíèé. Êàæ-
äûé èç âàñ ïîëó÷èë ñâîþ äîëþ íàñëåäñòâà, çàâåùàííóþ îò-
öîì».
– Êàêîé áûëà âîëÿ ñòàðîãî àðàáà?
– Î ÷¸ì äóìàëè ñûíîâüÿ?
– Ê êîìó îíè îáðàòèëèñü?
– ×òî ñêàçàë ìóäðåö?
Äðåâíèé Êóêåëüäàø
Åñòü â Òàøêåíòå ñîîðóæåíèå, õîðîøî çíàêîìîå âñåì òàø-
êåíòöàì. Ñòîèò îíî íà âîçâûøåíèè, ñëîâíî íà ïîñòàìåíòå,
òîðæåñòâåííîå è ñòàðîå. Îò êðàñèâîãî âõîäà ðàçáåãàþòñÿ â
äâà ýòàæà àðêè. À ïî óãëàì ñòîÿò ìèíàðåòû. Ýòî ìåäðåñå
Êóêåëüäàø – îäèí èç íåìíîãèõ ïàìÿòíèêîâ, êîòîðûå îñòà-
ëèñü â Òàøêåíòå ñ äðåâíèõ âðåì¸í.
Ïî êðàñîòå Êóêåëüäàø íàïîìèíàåò àíñàìáëü Ðåãèñòàí.
Ïîñòðîåí Êóêåëüäàø â XVI âåêå. Ðóêîâîäèë ñòðîèòåëü-
ñòâîì æåñòîêèé âèçèðü Êóêåëüäàø, êîòîðûé íàçâàë íîâîå
ìåäðåñå ñâîèì èìåíåì.
220
Ñ äðåâíèì Êóêåëüäàøåì ñâÿçàíî ìíîãî ëåãåíä è èñòî-
ðèé. Ðàññêàçûâàþò, ÷òî áîëåå òð¸õñîò ëåò ïîêëîíÿëèñü ôèñ-
òàøêîâîìó äåðåâó, êîòîðîå ðîñëî íà êðûøå îäíîãî èç êó-
ïîëîâ ìåäðåñå. Î í¸ì áûëî ñëîæåíî ìíîãî ñòèõîâ è ïåñåí.
Ìíîãî ïðåòåðïåë çà íåñêîëüêî âåêîâ Êóêåëüäàø. Íå ðàç
ðàçðóøàëñÿ îò çåìëåòðÿñåíèé. Òåïåðü îí ðåêîíñòðóèðîâàí.
– Ãäå ñòîèò ñîîðóæåíèå?
– Êàê íàçûâàåòñÿ ìåäðåñå?
– ×òî ñâÿçàíî ñ Êóêåëüäàøåì?
– ×åìó ïîêëîíÿëèñü ëþäè?
×èðàê÷è
Íà ëåâîì áåðåãó Êàøêàäàðüè åñòü ãîðîäèùå Êèøìèøòå-
ïå. Â äðåâíîñòè çäåñü áûë ãîðîä. Èñòîðèÿ èõ ñâÿçàíà ìåæäó
ñîáîé. Ñîõðàíèëàñü òàêàÿ ëåãåíäà.
Íà ïëîùàäü Êèøìèøòåïå ïðèø¸ë îäíàæäû ïóòíèê. Îí
ïðîñèë ïðèþòèòü åãî è íàêîðìèòü. Íèêòî íå çàõîòåë ýòîãî
ñäåëàòü. Îí ñòó÷àëñÿ âî âñå äîìà, è âåçäå åãî âñòðå÷àëè îò-
êàçîì. È òîëüêî áåäíàÿ ñòàðóøêà ïîçâàëà åãî ê ñåáå â äîì.
Ïóòíèê ïåðåíî÷åâàë ó íå¸, à íà ñëåäóþùèé äåíü ñòàë ñîáè-
ðàòüñÿ â äîðîãó. Îí äàë åé ñîâåò: âå÷åðîì óéòè èç ãîðîäà â
çàãîðîäíóþ ìå÷åòü. Áóäåò òåìíî, ïîýòîìó íóæíî âçÿòü ñ
ñîáîé ñâåòèëüíèê – ÷èðàê. Ïóòíèê î÷åíü ïðîñèë ñòàðóøêó
ñäåëàòü ýòî, è îíà òàê è ïîñòóïèëà.
Âåðíóâøèñü óòðîì äîìîé, îíà óâèäåëà, ÷òî âñ¸ å¸ ñåëå-
íèå ðàçðóøåíî çåìëåòðÿñåíèåì. Òîëüêî ïîçæå ãîðîä îòñòðî-
èëè íà íîâîì ìåñòå. Â ïàìÿòü îá ýòîì ñëó÷àå ñòàëè íàçû-
âàòü åãî ×èðàê÷è.
Ãîðîäó ×èðàê÷è ïðèìåðíî ïîëòîðû òûñÿ÷è ëåò.
– Ãäå íàõîäèòñÿ Êèøìèøòåïå?
– ×òî ïîïðîñèë ïóòíèê?
– Êòî ïîìîã ïóòíèêó?
– ×òî óâèäåëà ñòàðóõà, êîãäà âîçâðàòèëàñü äîìîé?
– Ñêîëüêî ëåò ãîðîäó?
221
Òðè äèêîâèíû
Êîãäà-òî Àëåêñàíäð Ìàêåäîíñêèé ïðåäïðèíÿë ïîõîä â
Ñðåäíþþ Àçèþ. Îí õîòåë çàõâàòèòü áîãàòûå ãîðîäà Ìåðâ
è Ñàìàðêàíä.
Çàõâàòèâ Áóõàðó, îí íåîæèäàííî ïîâåðíóë ê ãîðîäó Íà-
óòàêå, â äîëèíó Êàøêàäàðüè.
Ó Àëåêñàíäðà áûë æðåö, êîòîðûé ðàññêàçàë åìó î òð¸õ
äèêîâèíàõ, ïðèíàäëåæàùèõ öàðþ Íàóòàêè. Ýòî çîëîòîé ¸æ,
çåë¸íàÿ ëÿãóøêà è ïåðñòåíü ñ êðàñíûì àãàòîì, íà êîòîðîì
âûðåçàí âîèí ñ ñîêîëîì. Ýòîò ïåðñòåíü äà¸ò õîçÿèíó ìóæå-
ñòâî, ìóäðîñòü, îòâàãó. Êòî âëàäååò àãàòîâûì ïåðñòíåì, íè-
êîãäà íå óçíàåò ïîðàæåíèÿ.
Ïîñëå ýòîãî ðàññêàçà æðåöà Àëåêñàíäð ðàçäåëèë ñâîþ
àðìèþ íà äâå ÷àñòè. Îäíó ïîïðàâèë ïîä Ñàìàðêàíäîì, à ñ
äðóãîé ïîø¸ë ê Íàóòàêå. Îí ïðèâûê ê ïîáåäàì è ñêîìàíäî-
âàë øòóðì. Äâå íåäåëè âîéñêà Àëåêñàíäðà ñðàæàëèñü ó ñòåí
ãîðîäà êðåïîñòè. Íî âîðîòà îñòàâàëèñü íàêðåïêî çàêðûòû-
ìè. Íà øèðîêèõ ñòåíàõ ìóæåñòâåííûå âîèíû îòáèâàëè àòà-
êè. Ãîðîä íå ñäàâàëñÿ.
Òóò ïðèøëî èçâåñòèå, ÷òî çà Ñàìàðêàíäîì èäóò òÿæ¸ëûå
áîè. Îñòàâèâ Íàóòàêå Àëåêñàíäð äâèíóëñÿ íà Ñàìàðêàíä è
âñêîðå çàõâàòèë åãî.
Îí íèêîãäà íå óâèäåë òð¸õ çàâåòíûõ äèêîâèí. ¨æ, ëÿãóø-
êà è ïåðñòåíü, ïðèíîñÿùèé ñ÷àñòüå, îñòàëèñü â ãîðîäå.
– ×òî õîòåë ñäåëàòü Ìàêåäîíñêèé?
– Êóäà îí ïîâåðíóë?
– Êóäà îí âåðíóëñÿ?
– Î êàêèõ äèêîâèíàõ ðàññêàçàë æðåö?
– ×òî ñäåëàë Àëåêñàíäð ïîñëå ðàññêàçà?
– Êàêîå ïðèøëî èçâåñòèå?
– Ãäå îñòàëèñü äèêîâèíû?
Ñëó÷àé â òðàìâàå
Ïî óëèöå åõàë òðàìâàé. Â âàãîíå áûëî ìíîãî íàðîäó. Ê
áåäíî îäåòîìó þíîøå ñ êíèãàìè ïîäîø¸ë êîíäóêòîð. Þíî-
øà äîëãî èñêàë â êàðìàíå äåíüãè è ðàäîñòíî óëûáíóëñÿ, êîã-
äà, íàêîíåö, íàø¸ë 10 êîïååê.
222
Èç âàãîíà ïî÷òè íèêòî íå âûõîäèë. È âîò ãðàæäàíèí â
ñåðîé êåïêå çàìåòèë, ÷òî ÷åëîâåê â âîåííîé øèíåëè òèõîíü-
êî ëåçåò â êàðìàí ê þíîøå ñ êíèãàìè. Îí ñõâàòèë âîðà çà
ðóêó è çàêðè÷àë: «Äåðæèòå âîðà!»
Âñå çàâîëíîâàëèñü. Îäíà ñòàðóøêà ìàõàëà êóëàêàìè è êðè-
÷àëà: «È ó êîãî äåíüãè õîòåë óêðàñòü, îòíÿòü ïîñëåäíþþ
êîïåéêó!»
Ïîäîø¸ë ìèëèöèîíåð. Îí ïîòðåáîâàë ó âîðà äîêóìåí-
òû. Âîåííûé ñìóù¸ííî ñêàçàë, ÷òî ïàñïîðòà ó íåãî íåò è
÷òî îí ïèñàòåëü Àðêàäèé Ãàéäàð. Ìèëèöèîíåð ñïðîñèë
þíîøó, êòî îí òàêîé. Þíîøà ñêàçàë, ÷òî ïðèåõàë â Ìîñêâó
íåäàâíî è òîëüêî â÷åðà ñòàë ñòóäåíòîì èíñòèòóòà. Âñå äåíü-
ãè îí èñòðàòèë, à ñòèïåíäèþ åù¸ íå ïîëó÷èë. Òîãäà ìèëèöè-
îíåð ïîïðîñèë ñòóäåíòà ïîñìîòðåòü â êàðìàíàõ, íå âûòà-
ùèë ëè âîð åãî äîêóìåíòû. Þíîøà ïîëåç â êàðìàí è âäðóã
äîñòàë 50 ðóáëåé. Îí óäèâèëñÿ è ñêàçàë, ÷òî ýòî íå åãî äåíü-
ãè. Âïåðâûå ëþäè âèäåëè âîðà, êîòîðûé êëàä¸ò äåíüãè â ÷ó-
æîé êàðìàí.
– ×òî çàìåòèë ãðàæäàíèí â ñåðîé êåïêå?
– ×òî äåëàëà ñòàðóøêà?
– ×òî ñêàçàë âîåííûé?
– ×òî íàø¸ë þíîøà â êàðìàíàõ?
– ×åìó óäèâèëèñü ëþäè?
Ìèôû
Ìèô – ýòî äðåâíåãðå÷åñêîå ñëîâî. Â ïåðåâîäå íà ðóññêèé
ÿçûê – ýòî ðàññêàç, ñêàçêà, èçâåñòèå. Íî ñëîâîì «ìèô» íà-
çûâàþò íå âñÿêóþ ñêàçêó, à òîëüêî ñêàçêó î áîãàõ, â êîòî-
ðûõ âåðèëè ëþäè.
×åëîâåê íå ñðàçó íàó÷èëñÿ ïðàâèëüíî ðàçãàäûâàòü è
îáúÿñíÿòü çàêîíû ìèðà, ïðè÷èíû íåïîíÿòíûõ ÿâëåíèé ïðè-
ðîäû. È îí ñîçäàâàë, âûäóìûâàë áîãîâ, èíîãäà î÷åíü ïîõî-
æèõ íà ëþäåé, à èíîãäà è ñîâñåì íå ïîõîæèõ. Ýòèì áîãàì
÷åëîâåê ïðèïèñûâàë âñ¸, ÷òî ïðîèñõîäèò â ïðèðîäå.
Ãðåìèò ãðîì – çíà÷èò íà íåáå áóéñòâóåò ìîãó÷èé áîã ãðî-
ìà. Áóøóåò ìîðå – çíà÷èò ÷åì-òî íåäîâîëåí áîã ìîðÿ. Òàê
äóìàëè íàøè ïðåäêè.
223
Óäèâèòåëüíûå ðàññêàçû î áîãàõ äðåâíåé Ãðåöèè ìîæíî
ïðè÷èòàòü â êíèãå «Ëåãåíäû è ìèôû äðåâíåé Ãðåöèè». Ýòó
êíèãó íàïèñàë Íèêîëàé Êóí. Â ýòîé êíèãå ðàññêàçûâàåòñÿ î
æèçíè äðåâíåé Ãðåöèè, î å¸ âîéíàõ è òîðãîâëå, áåäàõ è ðà-
äîñòÿõ, î å¸ ãåðîÿõ è ïðîñòûõ ëþäÿõ. Äðåâíèå ãðåêè ñîçäà-
âàëè áîãîâ ïî ñâîåìó îáðàçó è ïîäîáèþ, ïîýòîìó ñàìè îò-
ðàçèëèñü â ìèôàõ, êàê â çåðêàëå.
– ×òî òàêîå ìèôû â ïåðåâîäå íà ðóññêèé ÿçûê?
– ×òî ñîçäàâàë è âûäóìûâàë ÷åëîâåê?
– ×òî äóìàëè íàøè ïðåäêè?
– Ãäå ìîæíî ïðî÷èòàòü ýòè óäèâèòåëüíûå ðàññêàçû?
– Êàê ãðåêè ñîçäàâàëè áîãîâ?
Àõèëëåñîâà ïÿòà
Ýòî îáðàçíîå âûðàæåíèå ñòàíåò ïîíÿòíûì, åñëè ïîçíà-
êîìèòüñÿ ñ ìèôîì îá Àõèëëåñå – îäíîì èç ñàìûõ ñèëüíûõ è
õðàáðûõ ãåðîåâ Òðîÿíñêîé âîéíû. Åãî âîñïåë â çíàìåíèòîé
«Èëëèàäå» Ãîìåð.
Ìàòü Àõèëëåñà, ìîðñêàÿ áîãèíÿ Ôåòèäà, âûñëóøàâ ïðåä-
ñêàçàíèå ïðîðèöàòåëÿ î òîì, ÷òî å¸ ñûí ïîãèáíåò ïîä Òðî-
åé, ðåøèëà ñäåëàòü åãî íåóÿçâèìûì. Îíà îêóíóëà ñâîåãî ñûíà
â âîäû ëåãåíäàðíîé ðåêè Ñòèêå. Îêóíàÿ ìàëü÷èêà, îíà äåð-
æàëà åãî çà ïÿòêó.
Ìàëü÷èê âûðîñ è ñòàë íåïîáåäèìûì ãåðîåì. Íî âî âðå-
ìÿ ïîõîäà íà Òðîþ Àõèëëåñ ðàçãíåâàë áîãà Àïîëëîíà. È
áîã íàïðàâèë ñòðåëó èç ëóêà Ïàðèñà ïðÿìî â ïÿòêó ãåðîÿ,
òî åñòü â åäèíñòâåííîå óÿçâèìîå ìåñòî íà åãî òåëå. Àõèëëåñ
ïîãèá.
Îòñþäà è ïîøëî âûðàæåíèå «àõèëëåñîâà ïÿòà», òî åñòü
ñëàáàÿ ñòîðîíà, áîëüíîå, óÿçâèìîå ìåñòî ÷åëîâåêà.
– ×òî ýòî çà Àõèëëåñîâ ìèô?
– ×òî ðåøèëà ñäåëàòü Ôåòèäà?
– ×òî ïðîèçîøëî âî âðåìÿ ïîõîäà?
– Ãäå áûëî ñàìîå óÿçâèìîå ìåñòî Àõèëëåñà?
– ×òî çíà÷èò Àõèëëåñîâà ïÿòà?
224
Íèòü àðèàäíû
Âûðàæåíèå «àðèàäíèíà íèòü» âîçíèêëî èç ãðå÷åñêèõ ìè-
ôîâ îá àôèíñêîì ãåðîå Òåçåå. Òåçåé óáèë Ìèíîòàâðà, ÷óäî-
âèùíîãî ïîëóáûêà-ïîëó÷åëîâåêà. Êàæäûé ãîä æèòåëè ãî-
ðîäà Àôèíû ïî òðåáîâàíèþ öàðÿ Ìèíîñà îòïðàâëÿëè íà
îñòðîâ Êðèò ñåìü þíîøåé è ñåìü äåâóøåê. Ìèíîòàâð ñúå-
äàë èõ. Ýòî ÷óäîâèùå æèëî â ñïåöèàëüíîì ëàáèðèíòå, îòêó-
äà íèêòî íå ìîã âûéòè.
Òåçåé ñîâåðøèë ïîäâèã. Îí óáèë Ìèíîòàâðà. Ïîìîãëà
åìó äî÷ü öàðÿ Ìèíîñà – Àðèàäíà. Îíà äàëà Òåçåþ ìå÷ è
êëóáîê íèòîê. Êîãäà Òåçåÿ îòâåëè â ëàáèðèíò, îí ïðèâÿçàë
ó âõîäà êîíåö íèòêè êëóáêà. Äîëãî õîäèë ãåðîé ïî ëàáè-
ðèíòó, ïîêà íå óáèë Ìèíîòàâðà. Ïî íèòêå Òåçåé íàø¸ë îá-
ðàòíûé ïóòü.
Âûðàæåíèå «àðèàäíèíà íèòü» óïîòðåáëÿåòñÿ òåïåðü â çíà-
÷åíèå: ïóòåâîäíàÿ íèòü, ðóêîâîäÿùàÿ ìûñëü, ñïîñîá, ïîìî-
ãàþùèé âûéòè èç òðóäíîãî ïîëîæåíèÿ, èëè ðåøèòü ñëîæ-
íûé âîïðîñ.
– Êòî óáèë Ìèíîòàâðà?
– ×òî òðåáîâàë öàðü Ìèíîñ?
– Ãäå æèëî ÷óäîâèùå?
– Êòî ïîìîã Òåçåþ?
– ×òî ñäåëàë Òåçåé, êîãäà åãî îòâåëè â ëàáèðèíò?
– Êîãäà óïîòðåáëÿåòñÿ âûðàæåíèå «àðèàäíèíà íèòü» ?
Ïèíãâèí-ôóòáîëèñò
Ê ïîñ¸ëêó Ìèðíûé â Àíòàðêòèäå ïîäîø¸ë äèçåëü-ýëåêò-
ðîõîä. Îí ïðèâ¸ç äëÿ çèìîâùèêîâ íàó÷íîå îáîðóäîâàíèå è
ïðîäóêòû. Ïîãðóçèëè èõ íà ñàíè, è òðàêòîð ïîâ¸ç èõ ê ïî-
ñ¸ëêó.
À ìîðÿêè ðåøèëè ïîêà ïîèãðàòü â ôóòáîë íà ëåäÿíîì
ïîëå. Ïîñòàâèëè âîðîòà. Âûøåë ñóäüÿ ñî ñâèñòêîì, è èãðà
íà÷àëàñü.
Â ýòîì ìåñòå æèëà êîëîíèÿ ïèíãâèíîâ. Êîãäà ôóòáîëèñ-
òû ñòàëè ãîíÿòü ìÿ÷, ïèíãâèíû ñìîòðåëè, ñìîòðåëè è âäðóã
äâèíóëèñü íà èãðîêîâ.
225
Ïîëå îêàçàëîñü â êîëüöå çðèòåëåé. «Áîëåëüùèêè» ñòàëè
ãàëäåòü, êðóòèòü ãîëîâàìè, õëîïàòü êðûëüÿìè. Ìÿ÷ ïîïàë â
îäíîãî èç ïèíãâèíîâ. Îí ïîáåæàë çà ìÿ÷îì, ïîäáåæàë ê íåìó
ðàíüøå âðàòàðÿ è ñåë íà íåãî, êàê íà ÿéöî. Ñ òðóäîì îòî-
áðàëè ó íåãî ìÿ÷. Íî ïèíãâèí íå óñïîêîèëñÿ. Îí ñíîâà ïî-
ø¸ë íà ïîëå è ñòàë çâàòü äðóãèõ ïèíãâèíîâ. Ïèíãâèíû, ðàñ-
ñòàâèâ êðûëüÿ, íà÷àëè áåãàòü çà ìÿ÷îì.
Ñíà÷àëà ìîðÿêè âåñåëî ñìåÿëèñü, íî ïîòîì ïòèöû ñòàëè
íàñêàêèâàòü äðóã íà äðóãà, íà ëþäåé, íà ìÿ÷.
Ñóäüÿ ìàò÷à äàë ñâèñòîê.
Íî ïîñëóøàëèñü åãî òîëüêî ëþäè, ïèíãâèíû ïðîäîëæà-
ëè èãðó. Òåïåðü óæå ëþäè ñòàëè áîëåëüùèêàìè, à ïèíãâèíû
– èãðîêàìè.
– Êóäà ïîäîø¸ë äèçåëü-ýëåêòðîõîä?
– ×òî ïðèâ¸ç ýëåêòðîõîä?
– ×òî ðåøèëè ìîðÿêè?
– Êòî æèë â ýòîì ìåñòå?
– ×òî ñòàëè äåëàòü ïèíãâèíû?
– Êòî ñòàë èãðîêàìè, à êòî áîëåëüùèêàìè?
Ëåãåíäà
Îäíàæäû àíãëèéñêèé ïàðîõîä çàíî÷åâàë èç-çà òóìàíà
îêîëî Ñàìîà. Âåñ¸ëûå ìîðÿêè âûñàäèëèñü íà áåðåã. Âîøëè
â ëåñ, ñòàëè ðàçâîäèòü êîñò¸ð. Íàðåçàëè ñó÷üåâ, ñðóáèëè
äåðåâî.
Âäðóã îíè óñëûøàëè â òåìíîòå êðóãîì òèõèå ñòîíû.
Ñòðàøíî èì ñòàëî. Âñþ íî÷ü ìîðÿêè íå ñïàëè è ñèäåëè îêî-
ëî êîñòðà. È âñþ íî÷ü âîêðóã íèõ ðàçäàâàëñÿ êàêîé-òî øî-
ðîõ, ñòîíû.
À êîãäà ðàññâåëî, îíè óâèäåëè, ÷òî èç ñòâîëà ñðóáëåííî-
ãî äåðåâà è ïíÿ ñî÷èëàñü êðîâü, íà çåìëå ñòîÿëè êðàñíûå
ëóæè. Èç îáðóáëåííûõ ñó÷üåâ êàïàëè àëûå êàïëè. Ýòî áûë
æèâîé ñâÿùåííûé ëåñ. Äåðåâüÿ â òàêîì ëåñó æèâûå, ó íèõ
åñòü äóøà, â âîëîêíàõ áåæèò êðîâü. Â òàêîì ëåñó òóçåìöû íå
ïîçâîëÿþò ñåáå ñîðâàòü íè ëèñòî÷êà.
Âåñ¸ëûå ìîðÿêè íå ïîãèáëè. Îíè âåðíóëèñü íà ïàðîõîä.
Íî âñþ îñòàëüíóþ æèçíü îíè íèêîãäà íå óëûáàëèñü.
226
Íàøà æèçíü – ýòî òàêîé æå ñâÿùåííûé ëåñ. ×àñòî ìû
âõîäèì â íåãî, ÷òîáû òîëüêî ïîâåñåëèòüñÿ. Íî â æèçíü íóæ-
íî âõîäèòü íå òîëüêî ðàäè âåñåëüÿ. Íóæíî âõîäèòü, êàê â
ñâÿùåííûé ëåñ, ïîëíûé æèçíè è òàéíû, ÷òîáû íå ïîâðå-
äèòü íèêîìó, äàæå ñëó÷àéíî íå ïðè÷èíèòü áîëü è ñòðàäàíèÿ
òåì, êòî íàñ îêðóæàåò.
– ×òî ñòàëè äåëàòü ìîðÿêè?
– ×òî îíè óñëûøàëè?
– ×òî îíè óâèäåëè óòðîì?
– Íà ÷òî ïîõîæà íàøà æèçíü?
Íà ëüäèíå
Çèìîé ìîðå çàì¸ðçëî. Ðûáàêè ñîáðàëèñü íà ë¸ä ëîâèòü
ðûáó. Âçÿëè ñåòè è ïîåõàëè íà ñàíÿõ ïî ëüäó. Ïîåõàë è ðûáàê
Àíäðåé ñ ñûíîì Âîëîäåé. Âûåõàëè äàëåêî. Íàäåëàëè âî ëüäó
äûðîê è ñòàëè çàïóñêàòü ñåòè. Äåíü áûë ñîëíå÷íûé, âñåì áûëî
âåñåëî. Ðûáà ëîâèëàñü õîðîøî. È ðûáàêè ðåøèëè îñòàòüñÿ
íî÷åâàòü, ÷òîáû ñ óòðà ñíîâà ëîâèòü.
Âäðóã íî÷üþ ïîäíÿëñÿ ñèëüíûé âåòåð. Ëüäèíó ñ ðûáàêà-
ìè îòîðâàëî è ïîíåñëî â ìîðå. Ëþäè î÷åíü èñïóãàëèñü. Îíè
ìîãëè ïîãèáíóòü.
Âîëîäÿ çàïëàêàë. Äí¸ì âåòåð ñòàë ñèëüíåå. Âîëíû íàáå-
ãàëè íà ëüäèíó, à êðóãîì áûëî òîëüêî ìîðå.
Âñå ãëÿäåëè â ìîðå. Íàäåÿëèñü óâèäåòü ïàðîõîä. Îò ñòðà-
õà íèêòî íå õîòåë íè åñòü, íè ïèòü. À Âîëîäÿ ëåæàë â ñàíÿõ
è ñìîòðåë íà íåáî. Îí æäàë ñîëíûøêà. È âäðóã óâèäåë ñà-
ìîë¸ò.
Îí çàêðè÷àë è ðûáàêè òîæå. Îíè ñòàëè ìàõàòü øàïêàìè.
Ñ ñàìîë¸òà óïàë ìåøîê. Â í¸ì áûëà åäà è çàïèñêà î òîì, ÷òî
ïîìîùü èä¸ò.
×åðåç ÷àñ ïðèø¸ë ïàðîõîä. Îí çàáðàë ëþäåé, ñàíè, ëî-
øàäåé è ðûáó. Ýòî íà÷àëüíèê ïîðòà óçíàë, ÷òî íà ëüäèíå
óíåñëî ðûáàêîâ. Îí ïîñëàë èì íà ïîìîùü ïàðîõîä è ñàìî-
ë¸ò. Ë¸ò÷èê íàø¸ë ðûáàêîâ è ïî ðàäèî ñîîáùèë êàïèòàíó
ïàðîõîäà, êóäà èäòè.
– Êóäà ñîáèðàëèñü ðûáàêè?
– Êàêîé áûë äåíü?
227
– ×òî ñëó÷èëîñü íî÷üþ?
– Íà ÷òî íàäåÿëèñü ðûáàêè?
– Êòî óçíàë î ïðîèøåñòâèè?
– Êàêóþ ïîìîùü îêàçàëè ðûáàêàì?
Äðóæáà
Äðóæáà âåçäå íóæíà, à íà âîéíå – îñîáåííî. Äðóæèëè â
îäíîé ðîòå ðàäèñò Ñòåïàí Êóçíåöîâ è ïóëåì¸ò÷èê Èðãàø
Äæàôàðîâ. Êóçíåöîâ áûë âåñ¸ëûé ðóññêèé ïàðåí¸ê, à Äæà-
ôàðîâ – êàçàõ, çàäóì÷èâûé, âñåãäà ïåñíè ïðî ñåáÿ íàïåâàë.
Ñòåïàíó åãî ïåñíè íðàâèëèñü. Íî ñëîâ îí íå ïîíèìàë. È
ïîýòîìó âî âðåìÿ ïîõîäà âñ¸ ó÷èëñÿ êàçàõñêîìó ÿçûêó.
Â êîíöå êîíöîâ Êóçíåöîâ ñòàë ïîíèìàòü ïåñíè Äæàôà-
ðîâà è ÷àñòî ïåðåâîäèë èõ íà ðóññêèé ÿçûê.
Ñëó÷èëîñü ýòî âî âðåìÿ áèòâû çà Áåðëèí. Ðîòà çàõâàòè-
ëà äîì, çàêðûâàâøèé ïîäõîä ê ðåéõñòàãó, íî ïîïàëà â îêðó-
æåíèå. Êîí÷èëèñü ãðàíàòû, êîí÷èëèñü ïàòðîíû. Êóçíåöîâ
çàïðîñèë ïî ðàäèî ïîäìîãó, íî âðàæåñêèé ðàäèñò ïîäñëó-
øàë åãî.
Íà ïîìîùü ïåõîòèíöàì ïûòàëèñü ïðîðâàòüñÿ íàøè òàí-
êè, íî èõ ðàññòðåëÿëè äâà «òèãðà». Ìíîãèå ñîëäàòû áûëè
ðàíåíû. Ïóëåì¸ò Äæàôàðîâà ðàçáèò. Ñàì îí òÿæåëî ðàíåí.
– Ïîäìîãó çîâè. Òàíêè çîâè. Ïóñêàé ìàãàçèíîì èäóò, êàê
ÿ ñþäà ø¸ë… – øåïòàë Èðãàø ïî-êàçàõñêè. Êóçíåöîâ îáúÿñ-
íèë, ÷òî èõ ïîäñëóøèâàþò ôàøèñòû.
– Ãîâîðè ïî-êàçàõñêè. Âûçûâàé øòàá, ïðîñè Óçãåíîâà.
Çåìëÿê ìîé.
Äæàôàðîâ óìîëê è çàêðûë ãëàçà.
Êóçíåöîâ íàäåë íàóøíèêè, ñòàë âûçûâàòü øòàá. Ïîïðî-
ñèë ïîçâàòü Óçãåíîâà ê àïïàðàòó. È îáúÿñíèë ïî-êàçàõñêè,
êàê ê íèì äîáðàòüñÿ.
Âîò òàê óäàëîñü ñïàñòè ëþäåé. Äæàôàðîâà îòïðàâèëè â
ãîñïèòàëü. Âñþ äîðîãó îí ïåë. Èíòåðåñíàÿ ýòî áûëà ïåñíÿ –
ïåñíÿ î äðóæáå: ñëîâà êàçàõñêèå, à ìîòèâ ðÿçàíñêèé.
– Êàêèì ÷åëîâåêîì áûë Êóçíåöîâ?
– Êàêèì áûë Äæàôàðîâ?
– ×òî çàõâàòèëà ðîòà?
228
– ×òî øåïòàë Èðãàø?
– ×òî ñäåëàë Êóçíåöîâ?
– Êàêóþ ïåñíþ ïåë Èðãàø?
Áèáëèîòåêà Óëóãáåêà
Èìÿ Óëóãáåêà ïîëó÷èëî âñåìèðíóþ ñëàâó, êîãäà îí â ñâî-
åé Ñàìàðêàíäñêîé îáñåðâàòîðèè ïðîâ¸ë óäèâèòåëüíûå è òî÷-
íûå íàáëþäåíèÿ çâ¸çäíîãî íåáà. Åãî ñâåäåíèÿ î ïîëîæåíèè
ñîòåí çâ¸çä ñäåëàíû ñ îãðîìíîé òî÷íîñòüþ. Ýòè ñâåäåíèÿ
ïî÷òè íå îòëè÷àþòñÿ îò òåõ, êîòîðûå äà¸ò ñîâðåìåííàÿ íà-
óêà.
Óëóãáåê ðàáîòàë íå îäèí. Ó íåãî áûëî ìíîãî òàëàíòëè-
âûõ ó÷åíèêîâ. Ñàìûì áëèçêèì Óëóãáåê ñ÷èòàë Àëè Êóø÷è,
âûðîñøåãî íåäàëåêî îò Øàõðèñàáçà.
Íå âñåì íðàâèëàñü íàó÷íàÿ äåÿòåëüíîñòü Óëóãáåêà, ïî-
ýòîìó îí âûíóæäåí áûë óåõàòü èç Ñàìàðêàíäà.
Ïî ïðåäàíèþ, Óëóãáåê ïåðåä îòúåçäîì ïåðåäàë íà õðàíå-
íèå Àëè Êóø÷è ñâî¸ ñàìîå ãëàâíîå áîãàòñòâî – áèáëèîòåêó â
íåñêîëüêî òûñÿ÷ êíèã. Ãîâîðÿò, ÷òî Àëè Êóø÷è ïåðåâ¸ç êíèãè
ñâîåãî ó÷èòåëÿ ÷åðåç Òóðêåñòàíñêèé õðåáåò è ñïðÿòàë ãäå-òî
îêîëî ðîäíîãî êèøëàêà.
Â òå ãîäû Øàõðèñàáç è Êèòàá ñ÷èòàëèñü íà Âîñòîêå êðóï-
íûìè öåíòðàìè íàó÷íîé ìûñëè. Çäåñü æèëè è ðàáîòàëè òà-
ëàíòëèâûå ó÷¸íûå ðàçëè÷íûõ îáëàñòåé çíàíèé. Äî ñèõ ïîð
ñòîèò çäàíèå ïîä íàçâàíèåì Õîäæà Èëì-õîíà. Ýòî áûëî ñâî-
åîáðàçíîå ïîäîáèå àêàäåìèè, ãäå æèëè ó÷¸íûå, âåëè ìåæäó
ñîáîé áåñåäû, ó÷èëè ìîëîäûõ.
Çäåñü æå áûëî è õðàíèëèùå êíèã. Ìîæåò áûòü, çäåñü è
ñïðÿòàë êíèæíûå ñîêðîâèùà Óëóãáåêà åãî ó÷åíèê Àëè Êóø-
÷è? Ýòîãî ïîêà íèêòî íå çíàåò. Áèáëèîòåêó èùóò. Áóäåì
íàäåÿòüñÿ, ÷òî íàéäóò.
– Êîãäà Óëóãáåê ñòàë èçâåñòíûì?
– Êòî áûë åãî ó÷åíèêîì?
– ×òî ãëàñèò ïðåäàíèå?
– Î ÷¸ì ãîâîðÿò ëþäè?
– ×òî çà çäàíèå áûëî Õîäæà Èëì-õîíà?
229
Âàâèëîíñêàÿ áàøíÿ
Ýòî áûëî äàâíî. Òîãäà ëþäè ãîâîðèëè íà îäíîì ÿçûêå è
âñå äðóã äðóãà ïîíèìàëè. Íî âîçãîðäèëèñü ëþäè è çàõîòåëè
âûñòðîèòü âûñîêóþ áàøíþ, ÷òîáû âåðõóøêà å¸ äîñòàâàëà
äî ñàìîãî íåáà.
Âûáðàëè âûñîêóþ ãîðó – è çàêèïåëà ðàáîòà! Âñå ðàáîòà-
þò, âñåì âåñåëî.
Áàøíÿ ñòðîèëàñü. À íà ãîðå âñ¸ âûøå ïîäíèìàëàñü áàø-
íÿ. Âåðõ ïðèäóìàëè ñäåëàòü ñèíèì, êàê íåáî, à êðîâëþ –
çîëîòîé, êàê ñîëíöå!
È âîò áàøíÿ ïî÷òè ãîòîâà. Íî ÷åëîâå÷åñêàÿ ãîðäûíÿ âûç-
âàëà ãíåâ Áîãà. È ñäåëàë îí òàê, ÷òî ëþäè ïåðåñòàëè ïîíè-
ìàòü äðóã äðóãà. Âñå ïîáðîñàëè ðàáîòó, íå çíàþò, ÷òî äå-
ëàòü. Ïåðåññîðèëèñü âñå. Ñòàëè ñîáèðàòüñÿ êó÷êàìè – êòî ñ
êåì ãîâîðèò îäèíàêîâî, òîò ñ òåì è äåðæèòñÿ.
Âìåñòî îäíîãî íàðîäà ïîëó÷èëîñü ìíîæåñòâî ðàçíûõ. Ðà-
çîøëèñü ëþäè â ðàçíûå êîíöû çåìëè. Êàæäûé íàðîä íà÷àë
ñòðîèòü ñâîè ãîðîäà. À áàøíÿ ðàçâàëèëàñü.
Íî ãîâîðÿò, äî ñèõ ïîð â êàæäîì ãîðîäå ìîæíî íàéòè
îáëîìêè êèðïè÷åé Âàâèëîíñêîé áàøíè. Ïîòîìó ÷òî ìíî-
ãèå óíîñèëè èõ ñ ñîáîé íà ïàìÿòü î âðåìåíàõ, êîãäà íà çåìëå
áûë ìèð è ëþäè ïîíèìàëè äðóã äðóãà.
È ñåé÷àñ íà âñåõ ÿçûêàõ ðàññêàçûâàþò ýòó ëåãåíäó î Âà-
âèëîíñêîé áàøíå.
– Êàê íàçâàëè ãîðîä íà ãîðå?
– ×òî âûçâàëî ãíåâ Áîãà?
– ×òî ñäåëàë Áîã?
– Êóäà ðàçîøëèñü ëþäè?
– ×òî ìîæíî íàéòè â êàæäîì ãîðîäå?
Áåðêóò
Åù¸ íåäàâíî â Ñðåäíåé Àçèè ìîæíî áûëî âñòðåòèòü â
ñòåïè èëè â ãîðàõ ÷åëîâåêà ñ ñèäÿùåé ó íåãî íà ðóêå îãðîì-
íîé ïòèöåé. Ïòèöà ýòà – áåðêóò.
Ìåñòíûå æèòåëè èñïîëüçîâàëè áåðêóòà äëÿ îõîòû íà çàé-
öåâ è ëèñèö. Ñèëüíûõ ñòàðûõ ïòèö âûïóñêàëè äàæå íà âîë-
230
êîâ. Îõîòíè÷üè áåðêóòû áûëè ðó÷íûìè, õîðîøî çíàëè õî-
çÿèíà è î÷åíü ïðèâÿçûâàëèñü ê íåìó. Î ñàìûõ ëó÷øèõ áåð-
êóòàõ îõîòíèêè çíàëè äàëåêî êðóãîì, î íèõ èíîãäà ðàññêà-
çûâàëè äàæå öåëûå ëåãåíäû.
Ó îäíîãî áåäíÿêà áûëè òîëüêî ëîøàäü è áåðêóò. Íî áåð-
êóò òàêîé, ÷òî ñëàâà î í¸ì ðàçíåñëàñü äàëåêî-äàëåêî âîê-
ðóã. Óñëûøàë õàí îá ýòîé íåîáûêíîâåííîé ïòèöå è çàõî-
òåë ïîëó÷èòü å¸ äëÿ ñâîåé îõîòû. Ïðåäëàãàë îí áåäíÿêó çà
áåðêóòà ñíà÷àëà áîëüøèå äåíüãè, çàòåì öåëûé òàáóí ëîøà-
äåé. Íî áåäíÿê îòâå÷àë ñëóãàì õàíà, ÷òî áåðêóò äëÿ íåãî
äîðîæå âñåõ äåíåã è âñåõ ëîøàäåé â ìèðå. Íè÷åãî íå ìîã
ïîäåëàòü õàí.
Îäíàæäû íà îõîòå õàí âñòðåòèë òîãî áåäíÿêà ñ áåðêó-
òîì. È êîãäà áåäíÿê âíîâü îòêàçàëñÿ îòäàòü ïòèöó, õàí óáèë
åãî. À áåðêóò áðîñèëñÿ íà õàíà. Êîãäà ïîäáåæàëè ñëóãè,
õàí áûë ìåðòâ.
Ïòèöà ðàñïðàâèëà êðûëüÿ è ñ êðèêîì óëåòåëà â íåáî.
– Êîãî ìîæíî âñòðåòèòü â Ñðåäíåé Àçèè?
– Äëÿ ÷åãî áûë íóæåí áåðêóò?
– ×òî áûëî ó áåäíÿêà?
– ×òî õîòåë õàí?
– ×òî ïðåäëàãàë õàí áåäíÿêó?
– ×òî îòâå÷àë áåäíÿê õàíó?
– ×òî ñäåëàë õàí ñ áåäíÿêîì?
– Êàê áåðêóò îòîìñòèë çà õîçÿèíà?
Àèñòÿòà
Îäíàæäû âåñíîé ïðèëåòåëè àèñòû è óñòðîèëè íà ñòàðîì
äåðåâå ãíåçäî. Âñêîðå àèñòèõà ñòàëà íàñèæèâàòü ÿéöà.
Êîãäà âûâåëèñü àèñòÿòà, äëÿ àèñòîâ íà÷àëèñü áîëüøèå
õëîïîòû. Ïòåíöû òðåáîâàëè ìíîãî åäû, è ðîäèòåëè öåëûé
äåíü íîñèëè èì ëÿãóøåê è ðûáó.
Âäðóã îäèí èç àèñòîâ èñ÷åç. Ìîæåò åãî óáèëè, ìîæåò ñàì
ïîãèá. Òðóäíàÿ ïîðà íàñòàëà äëÿ àèñòà. Ïòåíöîâ áûëî òðîå,
îíè ïîäðîñëè, åäû òðåáîâàëè ìíîãî. È àèñò áåç îòäûõà ëå-
òàë çà êîðìîì.
231
Íàì áûëî æàëü áåäíóþ ïòèöó. Êàê-òî ìû íàëîâèëè ðûáó
è ðåøèëè íàêîðìèòü àèñòÿò. Ìû çàëåçëè íà äåðåâî. Ñíà÷à-
ëà àèñòÿòà èñïóãàëèñü, à ïîòîì ñòàëè åñòü ðûáó. Ñ ýòîãî
äíÿ ìû ñòàëè êîðìèòü ïòåíöîâ.
Íàêîíåö îíè âûðîñëè. Ñòàëè ëåòàòü. Àèñòÿòà íå äàâàëè
íàì ïðîõîäó, òðåáóÿ åäû. Îäíàæäû îíè ïîøëè çà íàìè íà
áîëîòî. Òàì áûëî ìíîãî ëÿãóøåê. È îíè íà÷àëè èõ ëîâèòü.
Ñ ýòîãî äíÿ àèñòÿòà ñàìè ñòàëè îõîòèòüñÿ.
Ëåòî êîí÷èëîñü. Íàøè àèñòû óëåòåëè. Êàê-òî èä¸ì ìû ñ
ðûáàëêè äîìîé. À íà ëóãó ñòàÿ àèñòîâ ãóëÿåò. Âäðóã òðè
àèñòà ê íàì íàïðàâèëèñü. Ýòî áûëè íàøè àèñòÿòà. Îíè ñòà-
ëè âçðîñëûìè, íî ðûáó åëè èç ðóê. Áîëüøå ìû èõ íå âèäåëè.
– ×òî òðåáîâàëè àèñòÿòà?
– ×òî ïðîèçîøëî ñ àèñòîì?
– ×òî ñäåëàëè ìàëü÷èêè?
– ×òî äåëàëè àèñòÿòà íà áîëîòå?
Òâîðåíèå Ùóñåâà
Â öåíòðå Òàøêåíòà âîçâûøàåòñÿ êðàñèâîå çäàíèå – Ãîñó-
äàðñòâåííûé òåàòð îïåðû è áàëåòà èìåíè Àëèøåðà Íàâîè.
Íà ìðàìîðíîé äîñêå íà áîêîâîé ñòåíå çäàíèÿ ãëàñèò íàä-
ïèñü, ÷òî Ãîñóäàðñòâåííûé òåàòð îïåðû è áàëåòà ïîñòðîåí
ïî ïðîåêòó è ïîä ðóêîâîäñòâîì àêàäåìèêà À. Â. Ùóñåâà â
1947 ãîäó.
Èìÿ ýòîãî ÷åëîâåêà õîðîøî èçâåñòíî íå òîëüêî ó íàñ.
Çíàþò î í¸ì è âî Ôðàíöèè. Àëåêñåé Ùóñåâ â 1897 ãîäó ó÷èëñÿ
â Ïàðèæñêîé àêàäåìèè ìàñòåðñòâó õóäîæíèêà.
Â 1933 ãîäó áûë îáúÿâëåí êîíêóðñ íà ëó÷øèé ïðîåêò
îïåðíîãî òåàòðà â Òàøêåíòå. Ñàìîé óäà÷íîé ðàáîòîé áûëà
ïðèçíàíà ðàáîòà À. Â. Ùóñåâà.
Ñîîðóæåíèå òåàòðà íà÷àëîñü â 1940 ãîäó. Íà ïðîòÿæå-
íèè ñåìè ëåò Ùóñåâ ðóêîâîäèë ñòðîèòåëüñòâîì. Îí áûë õî-
ðîøî çíàêîì ñ àðõèòåêòóðîé äðåâíåãî âîñòîêà è ïîñòîÿííî
èñêàë ñïîñîáû áîëåå ÿðêîãî âûðàæåíèÿ íàöèîíàëüíûõ îñî-
áåííîñòåé çäàíèÿ.
È ñåé÷àñ ðàäóåò ãëàç òâîðåíèå Ùóñåâà â öåíòðå íàøåé
ñîëíå÷íîé ñòîëèöû.
232
– ×òî âîçâûøàåòñÿ â öåíòðå Òàøêåíòà?
– ×òî ãëàñèò íàäïèñü?
– Ãäå ó÷èëñÿ Ùóñåâ?
– ×òî ïîñòðîèëè íà ìåñòå ñòàðîãî áàçàðà?
– Êîãäà íà÷àëîñü ñòðîåíèå òåàòðà?
– Ñ ÷åì áûë çíàêîì Ùóñåâ?
Ó÷èòåñü ëþáèòü ó÷èòüñÿ!

Ìû âñòóïàåì â âåê, â êîòîðîì çíàíèÿ áóäóò èãðàòü îïðå-
äåëÿþùóþ ðîëü â ñóäüáå ÷åëîâåêà. Áåç çíàíèé íåëüçÿ áóäåò
ðàáîòàòü.
Ó÷åíèå – âîò ÷òî íóæíî ÷åëîâåêó ñ ñàìîãî ìàëîãî âîçðà-
ñòà. Ó÷èòüñÿ íóæíî âñåãäà. Äî êîíöà æèçíè íå òîëüêî ó÷è-
ëè, íî è ó÷èëèñü âñå êðóïíåéøèå ó÷¸íûå. Ïåðåñòàíåøü ó÷èòü-
ñÿ – íå ñìîæåøü ó÷èòü. Èáî çíàíèÿ âñ¸ ðàñòóò è óñëîæíÿþò-
ñÿ. Ñàìîå áëàãîïðèÿòíîå âðåìÿ äëÿ ó÷åíèÿ ýòî ìîëîäîñòü.
Èìåííî â ìîëîäîñòè óì ÷åëîâåêà íàèáîëåå âîñïðèèì÷èâ.
Óìåéòå íå òåðÿòü âðåìåíè íà ïóñòÿêè, íà «îòäûõ», êîòî-
ðûé èíîãäà óòîìëÿåò áîëüøå, ÷åì ñàìàÿ òÿæ¸ëàÿ ðàáîòà, íå
çàïîëíÿéòå ñâîé ñâåòëûé ðàçóì ìóòíûì ïîòîêîì ãëóïîé è
áåñöåëüíîé èíôîðìàöèè. Áåðåãèòå ñåáÿ äëÿ ó÷åíèÿ, äëÿ ïðè-
îáðåòåíèÿ çíàíèé è íàâûêîâ, êîòîðûå òîëüêî â ìîëîäîñòè
âû îñâîèòå ëåãêî è áûñòðî. È âîò òóò ÿ ñëûøó òÿæêèé âçäîõ
ìîëîäîãî ÷åëîâåêà: êàêóþ æå ñêó÷íóþ æèçíü âû ïðåäëàãàå-
òå! À ãäå ðàçâëå÷åíèÿ?
Äà íåò æå! Ó÷åíèå òÿæåëî, êîãäà ìû íå óìååì íàéòè â í¸ì
ðàäîñòü. Íàäî ëþáèòü ó÷èòüñÿ è ðàçâëå÷åíèÿ âûáèðàòü óì-
íûå, êîòîðûå ðàçîâüþò íàøè ñïîñîáíîñòè, íóæíûå íàì â
æèçíè.
À åñëè íå íðàâèòñÿ ó÷èòüñÿ? Çíà÷èò, âû íå îòêðûëè òîé
ðàäîñòè, êîòîðóþ ïðèíîñèò ïðèîáðåòåíèå çíàíèé è íàâû-
êîâ. Ïîñìîòðèòå, ñ êàêèì óäîâîëüñòâèåì ìàëåíüêèé ðåá¸íîê
ó÷èòñÿ õîäèòü, ãîâîðèòü, èãðàòü. Ïîñòàðàéòåñü ïðîäîëæèòü
ýòó ðàäîñòü îñâîåíèÿ íîâîãî. Íå çàðåêàéòåñü: íå ëþáëþ ó÷èòü-
ñÿ! Ïîïðîáóéòå ëþáèòü âñå ïðåäìåòû. Ïîñòàðàéòåñü â êàæ-
äîì ïðåäìåòå íàéòè ðàäîñòü ïðèîáðåòåíèÿ íîâîãî.
Ó÷èòåñü ëþáèòü ó÷èòüñÿ!
233
ÔÐÀÇÅÎËÎÃÈ×ÅÑÊÈÅ ÂÛÐÀÆÅÍÈß
(ÈÁÎÐÀËÀÐ)
Ðóññêèé àëôàâèò
Àà Áá Ââ Ãã Ää Åå ¨¸
Ææ Çç Èè Éé Êê Ëë Ìì
Íí Îî Ïï Ðð Ññ Òò Óó
Ôô Õõ Öö ×÷ Øø Ùù Úú
Ûû Üü Ýý Þþ ßÿ
À (?) Â ãðå÷åñêîé ìèôîëîãèè

Àõèëëåñ (Àõèëë) — îäèí èç ñà-
ÀËÜÔÀ È ÎÌÅÃÀ. Íà÷à-
ìûõ ñèëüíûõ è õðàáðûõ ãåðî-
ëî è êîíåö; âñ¸; îñíîâà, ñóù-
åâ. Ìàòü Àõèëëåñà, ÷òîáû ñäå-
íîñòü, ñàìîå ãëàâíîå.
ëàòü ñûíà íåóÿçâèìûì, îêóíó-
Àëüôîé è îìåãîé ìîåé ïåäà-
ëà åãî â ñâÿùåííóþ âîäó ðåêè
ãîãè÷åñêîé âåðû ÿâëÿåòñÿ ãëó-
Ñòèêñ. Îêóíàÿ, ìàòü äåðæàëà
áîêàÿ âåðà â òî, ÷òî ÷åëîâåê
ìëàäåíöà çà ïÿòêó, è
òàêîâ, êàêîâî åãî ïðåäñòàâëå-
÷óäîäåéñòâåííàÿ âîäà íå êîñ-
íèå î ñ÷àñòüå.
íóëàñü å¸. Ïîýòîìó ïÿòêà îñòà-
(?) Îò íàçâàíèé ïåðâîé è
ëàñü åäèíñòâåííûì óÿçâèìûì
ïîñëåäíåé áóêâ äðåâíåãðå÷åñ-
ìåñòîì. Èìåííî â ïÿòêó ïîïà-
êîãî àëôàâèòà.
ëà ñòðåëà, îò êîòîðîé Àõèëëåñ
ÀÕÈËËÅÑÎÂÀ ÏßÒÀ.
ïîãèá.
Ñëàáàÿ ñòîðîíà, íàèáîëåå óÿç-
âèìîå ìåñòî.Ñëàáîå ìåñòî.
Á
Îâëàäåíèå íàâûêàìè óñò-
íîé ðå÷è — àõèëëåñîâà ïÿòà ÁÅÇ ÃÎÄÓ ÍÅÄÅËß ‹íåäå-
èçó÷àþùèõ èíîñòðàííûé ÿçûê; ëþ›. 1. Ñîâñåì íåäàâíî, î÷åíü
áåç ïîñòîÿííûõ óïðàæíåíèé êîðîòêîå âðåìÿ.
çäåñü òðóäíî äîáèòüñÿ óñïåõà. Ìàòü âîçìóù¸ííî ïåðåáèëà
Ñîôüÿ Âàñèëüåâíà âïîëãîëîñà ïîäðóãó äî÷åðè: «Íó ñêîëüêî
ãîðåñòíî è äîâåð÷èâî ïîæàëî- òû íà çàâîäå? Áåç ãîäó íåäåëÿ.
âàëàñü Ïàâëó: — Âîâêà — ýòî Ó÷èòüñÿ íàäî, âíèêàòü, ãëàç îò
ó íàñ àõèëëåñîâà ïÿòà. Ó÷èòü- ñòàíêà íå îòðûâàòü. À îíè! Êàê
ñÿ íå õî÷åò. ñîðîêè.  Ïî÷óÿâ òåïëî, ïîáëè-
234
æå ê ïå÷êå ïåðåáðàëñÿ è ÿãí¸- Âñå îæèâèëèñü, ìàòðîñ ïî-
íîê... — Âîò ...áåç ãîäó íåäåëþ ïàë â ñàìîå áîëüíîå ìåñòî.
íà ñâåòå æèâ¸ò, à ïîíèìàåò, ãäå Êàæäûé ñòàðàëñÿ âûñêàçàòü
ëó÷øå, ê òåïëó æì¸òñÿ. ñâîè îáèäû.
2. Íåäàâíèé, íîâûé (î ÷åëî- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
âåêå, íå èìåþùåì äîñòàòî÷- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñëàáîå
íîãî îïûòà, ìàëî çíàêîìîì ñ ìåñòî.
÷åì-ëèáî). ÁÎËÜØÅ ‹áîëåå› ÂÑÅÃÎ.
Îí ëàáîðàíò áåç ãîäó íåäå- Ïðåèìóùåñòâåííî, â îñ-
ëÿ, à óæå óìååò îáðàùàòüñÿ ïî- íîâíîì.Áîëüøåé ÷àñòüþ ‹ïî
÷òè ñî âñåìè ïðèáîðàìè.  Âû, áîëüøåé ÷àñòè›, ãëàâíûì îáðà-
Âàñèëèé Êàðïîâè÷, ïðåäñåäà- çîì.  Ìåíüøå ‹ìåíåå› âñåãî.
òåëü áåç ãîäó íåäåëÿ, òàê âìåñ- Â ñâîåé èäåéíî-íðàâñòâåí-
òî òîãî, ÷òîáû â ïåð÷àòêàõ õî- íîé ïîçèöèè ãåðîè ïðîèçâåäå-
äèòü, ðàçîáðàëèñü áû ñïåðâà. íèé Âàñèëÿ Áûêîâà âñåãäà îò-
ÁÅÇ ËÈØÍÈÕ ÑËÎÂ. Íå ÷¸òëèâî îïðåäåë¸ííû è äî êîí-
ãîâîðÿ ìíîãî, íå òåðÿÿ âðåìå- öà ïîñëåäîâàòåëüíû: ýòî ëþäè
íè íà ëèøíèå ðàçãîâîðû. âûñîêîãî ãðàæäàíñêîãî äîë-
Òî÷íîå âûðàæåíèå ñâîèõ ãà... Ýòèì áîëüøå âñåãî è äîðî-
ìûñëåé, óìåíèå áåç ëèøíèõ ñëîâ ãè íàì åãî ïðîèçâåäåíèÿ.  Ñðå-
ñôîðìóëèðîâàòü òî èëè èíîå ïî- äè ãðóçèíñêèõ íàðîäíûõ íàïå-
ëîæåíèå, ÷òîáû íå áûëî äâóñ- âîâ ó íàñ â ñåìüå áîëüøå âñåãî
ìûñëåííîñòè, — âàæíîå òðåáî- ëþáèëè ïåñíè, êîòîðûå ïåëèñü
âàíèå êóëüòóðû âçàèìîîòíîøå- âî âðåìÿ ïîëåâûõ ðàáîò â íà-
íèé.  Îíåãèí ñ ïåðâîãî äâèæå- øåé ðîäíîé äåðåâíå.
íüÿ Ê ïîñëó òàêîãî ïîðó÷åíüÿ ÁÎËÜØÅÉ ×ÀÑÒÜÞ ‹ïî
Îáîðîòÿñü, áåç ëèøíèõ ñëîâ áîëüøåé ÷àñòè›. Ïðå-
Ñêàçàë, ÷òî îí âñåãäà ãîòîâ. èìóùåñòâåííî, â îñíîâíîì. 
ÁÅÇ ÏßÒÈ ÌÈÍÓÒ. Áîëüøå ‹áîëåå› âñåãî, ãëàâíûì
Î÷åíü ñêîðî áóäåò êåì-ëèáî. îáðàçîì.
Âàø ñîñåä áåç ïÿòè ìèíóò Ãðàììàòèêà è å¸ ïðàâèëà
òåõíèê, âåñíîé áóäåò çàùèùàòü íèêåì íå ñî÷èíÿþòñÿ, îíè âû-
äèïëîì. âîäÿòñÿ èç óíàñëåäîâàííîãî
ÁÎËÜÍÎÅ ÌÅÑÒÎ. Íàè- ìàòåðèàëà... Íî åñëè ïðàâèëà
áîëåå óÿçâèìàÿ ñòîðîíà; òî, ãðàììàòèêè áîëüøåé ÷àñòüþ íå
÷òî áîëåå âñåãî âîëíóåò, áåñïî- òðåáóþò îñîáåííî áîëüøîãî
êîèò; òî, ÷òî ÿâëÿåòñÿ ïðè÷èíîé ìàòåðèàëà, òî ïðàâèëà óïîò-
ïîñòîÿííûõ çàáîò, îãîð÷åíèé, ðåáëåíèÿ ñëîâ âûâîäÿòñÿ èç
ñòðàäàíèé. âñåé... àêòóàëüíîé ëèòåðàòóðû.
235
Ìû åæåäíåâíî ñàäèìñÿ çà ñòîë (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
îáåäàòü. Èç ÷åãî ñîñòîèò íàøà ëîãè÷åñêèìè îáîðîòàìè áðàòü
ïèùà? Áîëüøåé ÷àñòüþ èç ðàñ- â ðóêè, áðàòü ñåáÿ â ðóêè.
òåíèé.  Â äåêàáðå ïîãîäà ïî ÁÐÀÒÜ ÂÅÐÕ. 1. Ïîä÷è-
áîëüøåé ÷àñòè ñóðîâàÿ, ñåðàÿ. íÿòü ñåáå, ñâîåé âîëå.
Ðàññâåòàåò ìåäëåííî. Â ñïîðå ñåñòðà âñåãäà áåð¸ò
ÁÐÀÒÜ ÁÛÊÀ ÇÀ ÐÎÃÀ. âåðõ íàäî ìíîé.  Ñëîâó âû ñâî-
Íà÷èíàòü äåéñòâîâàòü ýíåð- åìó íå ãîñïîäèí. Íàä ëþäüìè
ãè÷íî, ñðàçó è ñ ñàìîãî ãëàâ- ëþáèòå âåðõ áðàòü, à ñàìè èì
íîãî. õîòÿ è íå õîòèòå, à ïîä÷èíÿå-
Áåç âñÿêèõ ïîïûòîê ñìÿã- òåñü.
÷èòü ñêàçàííîå, Êîðíåé Èâàíî- 2. Ïîáåæäàòü, ïðåâîñõî-
âè÷ ðóãàë ñòàòüþ: íà÷àëî ñêó÷- äèòü â êàêîì-ëèáî îòíîøåíèè.
íåéøåå... Ðàçâå ìîæíî òàê íà- È óæ îò ñàìîãî ÷åëîâåêà,
÷èíàòü? Íàäî ñðàçó áðàòü áûêà åñëè îí... óìååò óïðàâëÿòü ñî-
çà ðîãà!  Ìû ê âàì ïî âàæíîìó áîé, çàâèñèò, êàêèå êà÷åñòâà â
äåëó... Ïîçâîëüòå áåç ïðåäèñëî- í¸ì áåðóò âåðõ.
âèé, ÷òîáû, êàê ãîâîðèòñÿ, ÁÐÀÒÜ ÇÀ ÄÓØÓ. Ñèëüíî,
âçÿòü áûêà çà ðîãà. ãëóáîêî âîëíîâàòü, âûçûâàòü
ÁÐÀÒÜ Â ÐÓÊÈ. Ïîä÷è- ðàçëè÷íûå ÷óâñòâà (òîñêó, ïå-
íÿòü ñåáå, çàñòàâëÿòü ïîâè- ÷àëü, ðàäîñòü è ò. ä.).Áðàòü
íîâàòüñÿ. çà ñåðäöå.
Äèðåêòîð çàâîäà ìîëîäîé, Õîðîøàÿ ïåñíÿ çà äóøó áå-
íî îïûòíûé. Îí áûñòðî ñóìåë ð¸ò.  Âûñòóïëåíèå èçâåñòíîãî
âçÿòü â ðóêè âåñü êîëëåêòèâ. ìóçûêàíòà âçÿëî âñåõ íàñ çà
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- äóøó.  Ïàâêà, ñûãðàé ÷òî-íè-
ëîãè÷åñêèìè îáîðîòàìè áðàòü áóäü ãðóñòíîå, ÷òîáû çà äóøó
â ñâîè ðóêè, áðàòü ñåáÿ â ðóêè. áðàëî!  Êàðòèíà ðàäóåò è áå-
ÁÐÀÒÜ Â ÑÂÎÈ ÐÓÊÈ. 1. ð¸ò çà äóøó èìåííî òåì, ÷òî
Ïðèíèìàòü íà ñåáÿ ðóêîâîä- îíà ïî-íàñòîÿùåìó ïîýòè÷íà.
ñòâî, óïðàâëåíèå ÷åì-ëèáî, ÁÐÀÒÜ ÇÀ ÑÅÐÄÖÅ. Âîë-
áðàòü íà ñåáÿ îòâåòñòâåííîñòü íîâàòü, ïðîèçâîäèòü ñèëüíîå
çà ÷òî-ëèáî. âïå÷àòëåíèå.Áðàòü çà äóøó.
2. Çàõâàòèòü, îâëàäåòü ñè- Ìû íà÷àëè ÷èòàòü
ëîé (÷àùå î âëàñòè). óäèâèòåëüíóþ ñêàçêó «Ñîëî-
— Ìû âçÿëè âëàñòü â ñâîè âåé» — îíà ñðàçó âçÿëà çà ñåðä-
ðóêè è ãîòîâû çàùèùàòü å¸ äî öå.  Þíîøà çàèãðàë... Òàêàÿ
ïîñëåäíåé êàïëè êðîâè, — ýíåð- ïå÷àëü âçÿëà çà ñåðäöå... áóäòî
ãè÷íî ñêàçàë Ñåì¸í Âîñêîâ. ìàòü íàñ ïðîâîæàåò, ïëà÷åò, è
236
èä¸ì ìû äîáûâàòü ñâîåé êðî- ÁÐÀÒÜ ÑÂÎ¨. 1. Îáíàðó-
âüþ íîâîå ñ÷àñòüå. æèâàòü ñåáÿ â ïîëíóþ ñèëó.
ÁÐÀÒÜ ÍÀ ÂÎÎÐÓÆÅ- Âåñíà áåð¸ò ñâî¸: øóìÿò
ÍÈÅ. Àêòèâíî èñïîëüçîâàòü ðó÷üè, ïîÿâëÿåòñÿ çåëåíü,
÷òî-ëèáî, êàêèå-ëèáî ñðåäñòâà, ïðèëåòàþò ïòèöû.  Íå ïîäñ÷è-
ïðè¸ìû è ò. ï. â äåÿòåëüíîñòè, òàòü, ñêîëüêî ðàç çà ýòî âðåìÿ
â ïðàêòèêå. ïðîãëÿäûâàëî ñîëíöå è ñíîâà
Âñå äîñòèæåíèÿ íàóêè è òåõ- íà÷èíàëàñü ìåòåëü. È âñå æå
íèêè íàäî áðàòü íà âîîðóæå- âåñíà áðàëà ñâî¸.
íèå. 2. Îêàçûâàòü ñâîå îáû÷íîå
ÁÐÀÒÜ ÍÀ ÑÅÁß. 1. Îáÿ- äåéñòâèå (î êàêîì-ëèáî ÷óâ-
çûâàòüñÿ âûïîëíèòü, îñó- ñòâå, ñîñòîÿíèè); ñêàçûâàòüñÿ
ùåñòâèòü ÷òî-ëèáî ñàìîìó. íà êîì-ëèáî (î âîçðàñòå, î ãî-
Òðóä – íå èãðà è íå çàáàâà, äàõ).
îí âñåãäà ñåðü¸çåí è òÿæ¸ë; Íî ìîëîäîñòü ñâî¸ âçÿëà:
òîëüêî ïîëíîå ñîçíàíèå íåîá- Âíîâü ñèëû áðàòà âîçâðàòè-
õîäèìîñòè äîñòè÷ü òîé èëè äðó- ëèñü.  Â îáùåì, âñêîðå îðãà-
ãîé öåëè â æèçíè ìîæåò çàñòà- íèçì âçÿë ñâî¸, è ÿ ñíîâà ñòàë
âèòü ÷åëîâåêà âçÿòü íà ñåáÿ òó ïîïðàâëÿòüñÿ.
òÿæåñòü, êîòîðàÿ ñîñòàâëÿåò ÁÐÀÒÜ ÑÂÎÈ ÑËÎÂÀ
íåîáõîäèìóþ ïðèíàäëåæíîñòü ÎÁÐÀÒÍÎ. Îòêàçûâàòüñÿ îò
âñÿêîãî èñòèííîãî òðóäà.  Õó- ñêàçàííîãî, ïðèçíàâàòü îøè-
äîæíèê-àâòîð áåð¸ò íà ñåáÿ áî÷íûìè ñâîè ñëîâà.
òîëüêî ÷àñòü ðàáîòû. Îñòàëü- ÁÐÀÒÜ ÑÅÁß Â ÐÓÊÈ. 1.
íîå äîëæåí äîïîëíèòü âîîáðà- Ñäåðæèâàÿ ñâîè ÷óâñòâà, ïðî-
æåíèåì õóäîæíèê-÷èòàòåëü. ÿâëÿòü ñàìîîáëàäàíèå.  Âûõî-
2. Îáíàðóæèâàòü, âûÿâëÿòü äèòü èç ñåáÿ
íàëè÷èå êàêèõ-ëèáî êà÷åñòâ, Íåïðèÿòíîå èçâåñòèå î÷åíü
ñâîéñòâ. âçâîëíîâàëî îòöà, íî îí áûñò-
ÁÐÀÒÜ ÏÐÈÌÅÐ. Äåëàòü ðî âçÿë ñåáÿ â ðóêè.  Êðîâü...
òàê, êàê ýòî äåëàåò äðóãîé èëè ïðèõëûíóëà ê ùåêàì Òèìóðà,
äðóãèå, ïîäðàæàòü êîìó-ëèáî. íî îí âçÿë ñåáÿ â ðóêè è ñêàçàë:
«Ïðàâäà» 19 èþëÿ 1941 «ß áóäó ïðîâîæàòü âàñ».  Îí
ãîäà ïèñàëà: «Òûñÿ÷è è òûñÿ÷è íå ìîã âûìîëâèòü íè ñëîâà... –
øêîëüíèêîâ âçÿëè ïðèìåð ñ Âîçüìèòå ñåáÿ â ðóêè. Ãîâîðè-
Òèìóðà è åãî òîâàðèùåé è áëà- òå!
ãîðîäíûìè äåëàìè ïîìîãàþò 2. Ñòàíîâèòüñÿ áîëåå ñî-
ñòàðøèì â ñóðîâîé áîðüáå ñ ôà- áðàííûì, öåëåóñòðåìë¸ííûì,
øèñòñêèìè ðàçáîéíèêàìè». çàñòàâèòü ñåáÿ äåëàòü ÷òî-ëèáî.
237
ß, íàïðèìåð, ÿ âåäü òîæå íå- ÁÐÎÑÀÒÜ ÑËÎÂÀ ÍÀ ÂÅ-
âàæíî ó÷èëñÿ, à ïîòîì âçÿë ñåáÿ ÒÅÐ. Ãîâîðèòü áåç ïîëüçû èëè
â ðóêè è äîáèëñÿ ÷åãî õîòåë.  — íåîáäóìàííî; îïðîìåò÷èâî
Òàíþøà! — âçâîëíîâàííî ãî- îáåùàòü è íå âûïîëíÿòü îáå-
âîðèò Ñàøà, — Òâîé îòåö ïðàâ ùàííîãî.
— òû äîëæíà ìíîãî ðàáîòàòü! Òî÷íîñòü îçíà÷àåò ïðåæäå
Íóæíî âçÿòü ñåáÿ â ðóêè, áûòü âñåãî óìåíèå öåíèòü ñâî¸ ñëî-
íàñòîé÷èâîé, ñìåëîé, ýíåðãè÷- âî, íå áðîñàòü åãî íà âåòåð.
íîé. ...Ìîé áðàò ñëîâ íà âåòåð íå
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- áðîñàåò.
ëîãè÷åñêèìè îáîðîòàìè áðàòü ÁÐÎÑÀÒÜÑß Â ÃËÀÇÀ.
â ðóêè, áðàòü â ñâîè ðóêè. Ïðèâëåêàòü âíèìàíèå ñâîèì
ÁÐÀÒÜ ÑËÎÂÎ. 1. Ïî ñîá- âèäîì; áûòü îñîáåííî çàìåò-
ñòâåííîìó æåëàíèþ, èíèöèà- íûì.
òèâå âûñòóïàòü íà ñîáðàíèè, çà- Íåïåðåäàâàåìî âïå÷àòëå-
ñåäàíèè è ò. ä. íèå îò êàðòèíû ðàññûïàííûõ íà
Ãðàæäàíèí âçÿë ñëîâî è ñòàë ñòîëå ñàìîöâåòîâ. Íî ïåðâîå,
ãîâîðèòü î òîì, ÷òî âîëíîâàëî ÷òî áðîñàåòñÿ â ãëàçà, ïåðâîå,
âñåõ. ÷òî ñðåäè íèõ ãîñïîäñòâóåò, ïî-
2. Ïîëó÷àòü îáåùàíèå. äàâëÿåò âñ¸ îñòàëüíîå, — ýòî
Äðóçüÿ âçÿëè ñ ìåíÿ ñëîâî ñâåðêàþùèå àëìàçû.  Êñòàòè,
ïðèåõàòü ê íèì áóäóùèì ëå- è öâåò¸ò-òî ðÿáèíà óäèâèòåëüíî
òîì.  ×åðåç íåñêîëüêî äíåé ïî- êðàñèâî, ïûøíî è òîæå ãðîçäü-
åçä óâîçèë Êîð÷àãèíà â Õàðü- ÿìè. Êàæäîå ñîöâåòèå — öåëûé
êîâ... Íà ïðîùàíèå Àëüáèíà áóêåò. Íî âåñíîé ðàçíûõ öâåòîâ
âçÿëà ñ íåãî ñëîâî íå çàáûâàòü òàê ìíîãî, ÷òî ýòè áåëûå, êðå-
ìîëîä¸æü. ìîâûå ãðîçäüÿ íà äåðåâüÿõ êàê-
ÁÐÀÒÜÑß ÇÀ ÓÌ. Ñòàíî- òî íå áðîñàþòñÿ â ãëàçà.
âèòüñÿ áëàãîðàçóìíåå, ðàñ- ÁÐÎÑÀÒÜÑß ÑËÎÂÀÌÈ.
ñóäèòåëüíåå; îáðàçóìèòüñÿ. Ãîâîðèòü áåçîòâåòñòâåííî, îáå-
Åñëè áû íèêòî íå ïîäñêà- ùàòü ÷òî-ëèáî, íå áóäó÷è óâå-
çûâàë, òî è äèñöèïëèíà áûëà ðåííûì â âûïîëíåíèè ñâîåãî
áû ëó÷øå è íèêòî áû íå íàäå- îáåùàíèÿ.
ÿëñÿ íà ïîäñêàçêó, à ñàì áû Ó íåå óìíûé ñûí, ñëîâàìè
âçÿëñÿ çà óì è ó÷èëñÿ áû ëó÷- íå áðîñàåòñÿ, åñëè îí ãîâîðèò,
øå.  — Íåóæåëè èñïðàâèòñÿ? ÷òî íåìöåâ ïîáüþò, çíà÷èò, îí
— äîëåòåë äî ìåíÿ ãîëîñ çíàåò.  ß ðåêîìåíäóþ íå áðî-
ìàìû — Íåóæåëè âîçüì¸òñÿ ñàòüñÿ ñëîâàìè îòíîñèòåëüíî
çà óì! ïëàíèðîâàíèÿ.
238
ÁÐÎÑÈÒÜÑß Â ÃËÀÇÀ. Áóäüòå ëþáåçíû âûïîëíèòü ýòî
Ñì. ÁÐÎÑÀÒÜÑß Â ÃËÀÇÀ. çàäàíèå â ñðîê.  — À ñåêðåòàðü
ÁÓÄÜ‹òå› ÄÎÁÐ‹û›. Ïîæà- â òèïîãðàôèè? — Äà, — æåí-
ëóéñòà (ôîðìóëà âåæëèâîãî ùèíà ïîñìîòðåëà íà ìåíÿ íå-
îáðàùåíèÿ ñ Ïðîñüáîé èëè ñ ñêîëüêî óäèâë¸ííî. — Òîãäà ÿ
òðåáîâàíèåì ñäåëàòü ÷òî- çàéäó ÷åðåç òðè äíÿ, — Áóäüòå
ëèáî).Áóäü‹òå› ëþáåçåí ‹ëþ- ëþáåçíû.
áåçíû›. ÁÓÄÜ ×ÒÎ ÁÓÄÅÒ. ×òî áû
Îáðàùàÿñü ê ÷åëîâåêó ñ òîé íè ñëó÷èëîñü, íè ïðîèçîøëî
èëè èíîé ïðîñüáîé, ìû óïîòðåá- (âûðàæåíèå ïîëíîé ðåøèìîñòè,
ëÿåì âûðàæåíèå «Áóäüòå äîá- ãîòîâíîñòè ãîâîðÿùåãî êî âñå-
ðû».  Äåä, ó ìåíÿ ê òåáå ïðîñüáà. ìó; îáû÷íî ïîñëå íåêîòîðîãî
Áóäü äîáð, ïåðåäàé ýòó áóìàãó ðàçäóìüÿ, êîëåáàíèÿ).Áûëà
Âàëåíòèíå.  Òû ïî÷åìó íå ÿâèë- íå áûëà!
ñÿ ñðàçó? Âñòóïèë â íàøó îðãà- Áóäü ÷òî áóäåò, à â ýêñïå-
íèçàöèþ è áóäü äîáð, ñîáëþäàé äèöèþ ÿ ïîåäó!  Óñïåòü áû ïðå-
äèñöèïëèíó.  Áóäüòå äîáðû äóïðåäèòü Àíäðåÿ, óãîâîðèòü-
áûòü íà âîêçàëå ê òîìó âðåìå- ñÿ ñ íèì, à òàì áóäü ÷òî áóäåò.
íè, êîãäà ïîäàäóò ïîåçä.  — ÁÛËÀ ÍÅ ÁÛËÀ! ×òî áû
Íàäî èñêàòü, íèêóäà íå äåíåøü- íè ïðîèçîøëî â äàëüíåéøåì
ñÿ. — Äà óæ áóäüòå äîáðû, — ñ (ýìîöèîíàëüíîå âûðàæåíèå ãî-
ïðåæíåé îòêðûòîñòüþ óëûáíóë- òîâíîñòè ðèñêíóòü, ÷òî-òî ñäå-
ñÿ Ïîòåõèí. ëàòü; îáû÷íî ïîñëå íåêîòîðî-
ÁÓÄÜ‹òå› ÇÄÎÐÎÂ‹û›. ãî ðàçäóìüÿ, êîëåáàíèÿ).  Áóäü
Ôîðìóëà ïðîùàíèÿ, äîáðîãî ÷òî áóäåò.
ïîæåëàíèÿ ïðè ðàññòàâàíèè. Áûëà íå áûëà, ïîéäó ñäàâàòü
Âîò óæå è ïîðà ïðîùàòüñÿ. ýêçàìåí ïåðâûì.  Ðîìàí ñòî-
Äî ñâèäàíèÿ. Áóäüòå çäîðîâû, ÿë... ðåøàÿ, èäòè èëè íåò. Áûëà
ïðèåçæàéòå ê íàì.  — Íó, ïðî- íå áûëà — ïîéäó. ...ß òðè ÷àñà
ùàé, Õîðü, áóäü çäîðîâ, — ñêà- íà ïî÷òå ñèæó, æäó, ïîêà íè
çàë ÿ. îäíîãî ÷åëîâåêà â çäàíèè íå îñ-
ÁÓÄÜ‹òå› ËÞÁÅÇÅÍ ‹ëþ- òàíåòñÿ, è — ýõ, áûëà íå áûëà!
áåçíû›. Ïîæàëóéñòà (ôîðìóëà — ïðèãëàøàþ Âàëåíòèíó â
âåæëèâîãî îáðàùåíèÿ ñ êèíî.
ïðîñüáîé èëè ñ òðåáîâàíèåì ÁÛÒÜ Â ÊÓÐÑÅ. Áûòü îñ-
ñäåëàòü ÷òî-ëèáî).  Áóäü‹òå› âåäîìë¸ííûì î õîäå êàêîãî-
äîáð‹û›. ëèáî äåëà, î ïîñëåäíèõ ôàêòàõ,
Áóäü ëþáåçåí, ïåðåäàé ýòîò äîñòèæåíèÿõ â êàêîé-ëèáî îò-
æóðíàë ñâîèì ðîäèòåëÿì. ðàñëè.
239
Ñïåöèàëèñò äîëæåí áûòü â âîðèë ìàìó, è îíà õîòÿ è íåî-
êóðñå ñàìûõ ïîñëåäíèõ íîâè- õîòíî, íî âñ¸-òàêè ñîãëàñè-
íîê, èáî òî, ÷òî â÷åðà ñ÷èòà- ëàñü.
ëîñü ñâåðõñîâðåìåííûì, ñåãîä- Â ÄÂÓÕ ØÀÃÀÕ. Î÷åíü
íÿ óæå ìîðàëüíî óñòàðåâàåò. áëèçêî, ñîâñåì ðÿäîì, íå-
ÁÛÒÜ ‹îêàçàòüñÿ› ÍÀ ÂÛ- äàëåêî.  Ðóêîé ïîäàòü.  Çà
ÑÎÒÅ ‹ïîëîæåíèÿ›. Ïðîÿâëÿòü òðèäåâÿòü çåìåëü, íà êðàé ‹íà
ñåáÿ òàê, êàê íóæíî, êàê åäèí- êðàþ› ñâåòà.
ñòâåííî âîçìîæíî, ïðàâèëüíî. Îñòàíîâêà àâòîáóñà â äâóõ
Ãîâîðÿ íà äðóãîé äåíü îá øàãàõ îò ìàãàçèíà.  ...Ïîðòè-
èñïîëíåíèè, âñå âèäíûå êðèòè- ëàñü ïîãîäà, íåáî ïîòåìíåëî, ñ
êè ñîøëèñü íà òîì, ÷òî àðòèñ- ìîðÿ íàäâèãàëñÿ íåïðîíè-
òû áûëè íà âûñîòå ïîëîæåíèÿ. öàåìûé òóìàí, â äâóõ øàãàõ
íè÷åãî íå áûëî âèäíî.
Â Â ÄÎÁÐÛÉ ÏÓÒÜ! Ïîæå-
Â ÁÎËÜØÈÍÑÒÂÅ ÑËÓ- ëàíèå îòúåçæàþùåìó, à òàêæå
ïîæåëàíèå óñïåõà â êàêîì-
×ÀÅÂ. Ïî÷òè âñåãäà, ïðå-
ëèáî íà÷èíàíèè.
èìóùåñòâåííî, îáû÷íî.
Ìîëîä¸æü ãîðîäà ïðîâîæà-
Â ÃËÓÁÈÍÅ ÄÓØÈ. Âòàé-
ëà äîáðîâîëüöåâ íà ñåëüñêóþ
íå, âíóòðåííå (î ñàìûõ ñîêðî-
ñòðîéêó, — Â äîáðûé ïóòü! —
âåííûõ ìûñëÿõ, æåëàíèÿõ).
íåñëîñü ñî âñåõ ñòîðîí.  Òàê
Â ãëóáèíå äóøè îí ÷óâñòâî-
æå, êàê âñåãäà, âòîðîãî ñåíòÿá-
âàë ñåáÿ ïðàâûì.
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ðÿ âû íà÷èíàåòå ñâîþ øêîëü-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äî ãëóáè- íóþ ó÷¸áó. Â äîáðûé ïóòü!
Â ÄÎÁÐÛÉ ×ÀÑ! Ïîæåëà-
íû äóøè.
íèå óäà÷è, áëàãîïîëó÷èÿ â ÷¸ì-
Â ÄÂÀ Ñ×¨ÒÀ. Î÷åíü áûñ-
òðî, ìîìåíòàëüíî, áåç ïðîìåä- ëèáî, îáû÷íî ïðè íà÷èíàíèè
ëåíèÿ.  Â ìãíîâåíèå îêà, â êàêîãî-ëèáî äåëà.
— Â äîáðûé ÷àñ! – ãîâîðèëà
îäèí ìèã, â îäíî ìãíîâåíèå, â
îäíó ìèíóòó, â îäíó ñåêóíäó, ìàòü, ïðîâîæàÿ ìåíÿ ïåðâûé
ðàç íà ðàáîòó.
îäíèì äóõîì.
Â ÅÆÎÂÛÕ ÐÓÊÀÂÈ-
Ðåáÿòà äîãîâîðèëèñü î ïðà-
âèëàõ èãðû â äâà ñ÷¸òà.  Íó ÖÀÕ ‹â åæîâûå ðóêàâèöû›.
Ñòðîãî, ñóðîâî, â áîëüøîé
÷òî çà äåäóøêà — çîëîòîé ÷å-
ñòðîãîñòè.
ëîâåê! Äîáðûé... Îí êîãäà óâè-
äåë, êàê ìíå õî÷åòñÿ ëåòåòü íà Íóæíî ðàçâå, ÷òîáû îíè
âå÷íî áûëè ïåðåä ãëàçàìè ×è-
ñàìîë¸òå, òî â äâà ñ÷¸òà óãî-
÷èêîâà è ÷òîá îí äåðæàë èõ â
240
ñâîèõ åæîâûõ ðóêàâèöàõ, ãîíÿë áîòà îòíîñèòñÿ ê ñðåäíåé ôàçå
áû èõ çà âñÿêèé âçäîð...  — À òâîð÷åñòâà.  Æèçíü â ñîçíàíèè
òû ñèäè ñìèðíî... ß è òàê íå øå- ðàâíîäóøíîãî áûñòðî âÿíåò,
âåëèëñÿ â ñâî¸ì óãîëêó. Áà- ñåðååò, îãðîìíûå ïëàñòû å¸ îò-
áóøêà äåðæàëà ìåíÿ â åæîâûõ ìèðàþò, è â êîíöå êîíöîâ ðàâ-
ðóêàâèöàõ. íîäóøíûé ÷åëîâåê îñòà¸òñÿ
Â ÊÎÍÅ×ÍÎÌ Ñ×¨ÒÅ. Â íàåäèíå ñî ñâîèì íåâåæåñòâîì
èòîãå, â ðåçóëüòàòå âñåãî  Â è ñâîèì æàëêèì áëàãîïîëó÷è-
êîíöå êîíöîâ. åì.
Êàê íè äàëåêà õóäîæå- 2. Ýìîöèîíàëüíîå âûðàæå-
ñòâåííàÿ ïðîçà îò óñòíîé ðå÷è íèå äëÿ óñèëåíèÿ, ïîä÷åðêè-
ñ åå áåñ÷èñëåííûìè îòòåíêàìè âàíèÿ ÷åãî-ëèáî, à òàêæå ïðè
èíòîíàöèé, âñå ðàâíî â êî- âûðàæåíèè êðàéíåé ñòåïåíè íå-
íå÷íîì ñ÷¸òå êàæäàÿ êíèãà äîâîëüñòâà, íåòåðïåíèÿ.
ñòàíîâèòñÿ «ãîâîðÿùèì ëè- Êîãäà òû, â êîíöå êîíöîâ,
öîì», òî åñòü îáðàùåíà ê ÷èòà- ñåðü¸çíî âîçüì¸øüñÿ çà ó÷¸áó?
òåëþ êàê ðå÷ü, è òðåáóåò îòçû- Íàó÷íàÿ ôàíòàñòèêà, â êîíöå
âà, îòâåòà. Ëè÷íîñòü ïèñàòåëÿ, êîíöîâ, åñòü ñìåëîå çàäàíèå
åãî ñóäüáà èíòåðåñíà è âàæíà íàóêå è òåõíèêå.  Íó ÷òî âû
äëÿ ÷èòàòåëÿ, êàê âàæíà ñóäü- ãîâîðèòå, òîâàðèù äâàäöàòûé!
áà ñîáåñåäíèêà, ñîâðåìåííèêà. Ëþäè ïðèáûëè ñ ìàðøà. Óñòà-
Åñëè ìû çíàåì, ÷òî èñòîðèÿ ÷å- ëûå è ãîëîäíûå. Çàâòðà... Âû
ëîâå÷åñêîãî îáùåñòâà — ýòî çíàåòå, ÷òî èõ æä¸ò çàâòðà.
èñòîðèÿ âîéí, òî, â êîíå÷íîì Íàäî èì îòäîõíóòü èëè íåò? Â
ñ÷¸òå, èñòîðèÿ íàðîäîâ — ýòî êîíöå-òî êîíöîâ.
áîðüáà çà ïðàâäó. Â ÊÐÀÉÍÅÌ ÑËÓ×ÀÅ.
Â ÊÎÍÖÅ ÊÎÍÖÎÂ. 1. Â Ïðè îñòðîé íåîáõîäèìîñòè,
èòîãå, íàêîíåö. Â êîíå÷íîì ïðè îòñóòñòâèè äðóãîãî âûõî-
ñ÷¸òå. äà, âîçìîæíîñòè.
Çíàíèÿ, ñîãðåòûå ÷óâñòâîì, — Òû îáÿçàòåëüíî ïîñìîò-
âïèòûâàþòñÿ ÷åëîâåêîì ñ îñî- ðè ýòîò ôèëüì.— Ïîñòàðàþñü,
áîé æàäíîñòüþ, çàïîìèíàþòñÿ â êðàéíåì ñëó÷àå ïîñìîòðþ åãî
íà äîëãèå ãîäû è â êîíöå êîí- ïîñëå êàíèêóë.  Îðóæèå îí ïî-
öîâ ñòàíîâÿòñÿ ìèðîâîççðåíè- ñîâåòîâàë ñïðÿòàòü... Ëèøü â
åì.  Ñíà÷àëà íåèçáåæíî èäóò: êðàéíåì ñëó÷àå, êîãäà äðóãîãî
ìûñëü, ôàíòàçèÿ, ñêàçêà; çà âûõîäà íå îñòàíåòñÿ, ðàçâåä÷è-
íèìè øåñòâóåò íàó÷íûé ðàñ- êàì ðàçðåøàëîñü ïðèìåíèòü
÷åò, è óæå â êîíöå êîíöîâ èñïîë- åãî.  Âîëîøèí ìîã òàê âûñêà-
íåíèå âåí÷àåò ìûñëü. Ìîÿ ðà- çàòüñÿ ëèøü â êðàéíåì ñëó÷àå,
241
êîãäà äåéñòâèòåëüíî ó íåãî íà- (?) Ñëîâî ìãíîâåíèå îáðàçî-
êèïåëî.  Àííà Èëüèíè÷íà íå âàíî îò ãëàãîëà ìèãàòü. Îêî —
ñòàëà ðàçãëÿäûâàòü íà óëèöå ãëàç. Ïåðâîíà÷àëüíî â ìãíîâå-
øïèêîâ. Â êðàéíåì ñëó÷àå, íèå îêà îçíà÷àëî òàêîé îòðåçîê
ïóñòü ïðîâîæàþò äî âîêçàëà. âðåìåíè, â êîòîðûé ìîæíî
Â ËÓ×ØÅÌ ÑËÓ×ÀÅ. ëèøü îäèí ðàç ìîðãíóòü, ìèã-
Ïðè áëàãîïðèÿòíûõ îáñòî- íóòü ãëàçîì.
ÿòåëüñòâàõ.  Íà õóäîé êîíåö. Â ÎÃÎÍÜ È Â ÂÎÄÓ. Íà
— Òû ñìîæåøü ïðèåõàòü ñå- ëþáûå ñàìîîòâåðæåííûå ïî-
ãîäíÿ? — Â ëó÷øåì ñëó÷àå âå- ñòóïêè, íà âñ¸, æåðòâóÿ âñåì,
÷åðîì, ÷àñîâ â äåñÿòü. íå ðàçäóìûâàÿ.
Â ËÞÁÎÌ ÑËÓ×ÀÅ. Ïðè ×àïàåâöû ëþáèëè ñâîåãî
ëþáûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ, ÷òî áû êîìàíäèðà è áûëè ãîòîâû ïîé-
íè ñëó÷èëîñü. òè çà íèì â îãîíü è â âîäó.
— Âðîäå íè÷åãî? — ñïðàøè- Â ÎÄÈÍ ÃÎËÎÑ. 1. Âñå
âàåò îïåðàòîð ó ðåæèññ¸ðà. — âìåñòå, îäíîâðåìåííî.
Åñòü êîå-÷òî... — îòâå÷àåò ðå- Êîãäà äûì ðàññåÿëñÿ,
æèññ¸ð. Íî... Ïîâòîðèì, ïî- Ãðóøíèöêîãî íà ïëîùàäêå íå
âòîðèì. Îíè ïîâòîðÿþò â ëþ- áûëî... Âñå â îäèí ãîëîñ âñêðèê-
áîì ñëó÷àå, äàæå åñëè íàéäóò íóëè.
îòñíÿòûé êàäð ïðîñòî ãåíèàëü- 2. Ñîãëàñíî, åäèíîäóøíî,
íûì... Íóæíî ñòðàõîâàòüñÿ. åäèíîãëàñíî.
Â ÌÃÍÎÂÅÍÈÅ ÎÊÀ. Âñå â îäèí ãîëîñ äîêàçûâà-
Î÷åíü áûñòðî; ìãíîâåííî, ìî- ëè, ÷òî êèíîôèëüì «×àïàåâ» —
ìåíòàëüíî.  Â äâà ñ÷¸òà, â ñàìûé èíòåðåñíûé.  ×óê è Ãåê
îäèí ìèã, â îäíî ìãíîâåíèå, â íå äóìàëè è ïîëñåêóíäû, à â
îäíó ìèíóòó, â îäíó ñåêóíäó, îäèí ãîëîñ çàÿâèëè, ÷òî îíè ðå-
îäíèì ‹åäèíûì› äóõîì. øèëè åõàòü íå òîëüêî òûñÿ÷ó, à
Â ìãíîâåíèå îêà ìàøèíà äàæå ñòî òûñÿ÷ êèëîìåòðîâ.
ñêðûëàñü çà óãëîì.  Æóõðàé, Âñå, ñ êåì ìíå äîâåëîñü ãîâî-
êîòîðîãî ìîëîäîé Ëèòêå ïåðå- ðèòü, â îäèí ãîëîñ âîñõèùàëèñü
áðîñèë â ìãíîâåíèå îêà èç îä- êðàñîòîé ýòîé äðåâíåé ãîðû
íîãî êîíöà ãîðîäà â äðóãîé, íå Ìàøóê.
ìîã íå âûðàçèòü ñâîåãî îäîá- Â ÎÄÈÍ ÌÈÃ. Î÷åíü áûñ-
ðåíèÿ.  Îäíàêî, êîãäà â òðå- òðî, ìãíîâåííî, ìîëíèåíîñíî.
òüåì ÷àñó äíÿ ÿ äåéñòâèòåëüíî Â äâà ñ÷¸òà, â ìãíîâåíèå îêà,
óâèäåë å¸, ìîÿ ñàìîóâåðåí- â îäíî ìãíîâåíèå, â îäíó ìèíó-
íîñòü óëåòó÷èëàñü â ìãíîâåíèå òó, â îäíó ñåêóíäó, îäíèì (åäè-
îêà. íûì) äóõîì.
242
Áûâàþò â æèçíè ìèíóòû, íèåíîñíî.   Â äâà ñ÷¸òà, â
êîãäà â îäèí ìèã íóæíî ïðèíÿòü ìãíîâåíèå îêà, â îäèí ìèã, â
ðåøåíèå.  ...Îí áûë íåëîâîê, îäíî ìãíîâåíèå, â îäíó ìèíó-
ñòåñíèòåëåí, çàñòåí÷èâ, ìîë÷à- òó.
ëèâ, íî äî îïðåäåë¸ííîé ïîðû Ìàëü÷èê â îäíó ñåêóíäó ñî-
— äî òîé ìèíóòû, ïîêà êòî-íè- îáðàçèë, ÷òî íàäî äåëàòü â ñëî-
áóäü íå âûñêàçûâàë èäåé, ïðî- æèâøåéñÿ îáñòàíîâêå.  Ïî
òèâíûõ èëè âðàæäåáíûõ åãî ìíåíèþ Ñàøè, òåìïåðàòóðà
ñîáñòâåííûì. Òîãäà Áåëèíñêèé áûëà â ñàìûé ðàç, ÷òîá ìîòîð
â îäèí ìèã ïðåîáðàæàëñÿ... äà, çàâ¸ëñÿ â îäíó ñåêóíäó è ñàìî-
ýòî áûë ñèëüíûé áîåö. õîäêà, âûñêî÷èâ èç ÿìû, ðèíó-
Â ÎÄÍÎ ÌÃÍÎÂÅÍÈÅ. ëàñü â áîé.
Î÷åíü áûñòðî, ìãíîâåííî, ìîë- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
íèåíîñíî.   Â äâà ñ÷¸òà, â ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì îäíó ñå-
ìãíîâåíèå îêà, â îäèí ìèã, â êóíäó.
îäíó ìèíóòó, â îäíó ñåêóíäó, Â ÏÅÐÂÎÅ ÂÐÅÌß. Â íà-
îäíèì (åäèíûì) äóõîì. ÷àëüíûé ïåðèîä ÷åãî-ëèáî, â
Îíà ë¸í ðâ¸ò. Êàê ðâàëè ë¸í íà÷àëå.Íà ïåðâûõ ïîðàõ.
áàáóøêè è ïðàáàáóøêè. Âîò Ãîâîðÿ î ìàñøòàáàõ ÿâëå-
òàê æå êðåïêî â îäíî ìãíîâåíèå íèé âî âñåëåííîé, ÿ õî÷ó îòìå-
ñêðó÷èâàëè ñíîïèê — è ýòà âå- òèòü, ÷òî îíè ìîãóò, êîíå÷íî,
êîâàÿ ëîâêîñòü áóäòî îòëèëàñü ïðîèçâîäèòü â ïåðâîå âðåìÿ óã-
â å¸ êðåïêîé ãèáêîñòè, â ðèò- íåòàþùåå âïå÷àòëåíèå, îñî-
ìå, îäóõîòâîð¸ííîñòè. áåííî êîãäà ñðàâíèâàåøü èõ ñ
Â Î ÄÍÓ ÌÈÍÓÒÓ. ìàñøòàáàìè ÿâëåíèé íà íàøåé
Î÷åíü áûñòðî, ìãíîâåííî.Â ìàëåíüêîé ïëàíåòå.
äâà ñ÷¸òå, â ìãíîâåíèå îêà, â Â ÏÅÐÂÓÞ ÃÎËÎÂÓ.
îäèí ìèã, â îäíî ìãíîâåíèå, â Ñíà÷àëà, ðàíüøå ÷åãî-ëèáî
îäíó ñåêóíäó. äðóãîãî.  Â ïåðâóþ î÷åðåäü,
Òó÷à çàêðûëà ñîëíöå, è â ïåðâûì äåëîì, ïðåæäå âñåãî. 
îäíó ìèíóòó íåáî ïîòåìíåëî. Â ïîñëåäíþþ î÷åðåäü.
Íå ñðàçó, íå â îäíó ìèíóòó è íå Â ÏÅÐÂÓÞ Î×ÅÐÅÄÜ.
çà îäèí ÷àñ áûëî íàéäåíî ïðà- Ñíà÷àëà, ñïåðâà, ðàíüøå âñå-
âèëüíîå èíæåíåðíîå ðåøåíèå. ãî.Â ïåðâóþ ãîëîâó, ïåðâûì
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- äåëîì, ïðåæäå âñåãî.  Â ïîñ-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì îäíó ìè- ëåäíþþ î÷åðåäü.
íóòó. Ïîâûøåíèå êóëüòóðû —
Â ÎÄÍÓ ÑÅÊÓÍÄÓ. Î÷åíü ýòî, â ïåðâóþ î÷åðåäü, çíàíèå
áûñòðî, ìãíîâåííî, ìîë- õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðû.
243
Îíà áîëüøå âñåãî îáîãàùàåò ùåå... ïðî Ñîëíöå è çâ¸çäû...
÷åëîâåêà, äà¸ò âîçìîæíîñòü êîãäà âñ¸ áóäóò çíàòü äàæå ïðî
ðàñòè ÷åëîâåêó, áîëüøå ïîíè- ÷åëîâåêà, – â ïîñëåäíþþ î÷å-
ìàòü ëþäåé.  Ïëîõî ñäåëàííîå ðåäü âñ¸-òàêè óçíàþò, ÷òî òàêîå
äåëî íå ïðèíåñ¸ò ðàäîñòè íè òàëàíò, îòêóäà îí áåð¸òñÿ.
òåáå, íè äðóãèì. Õóäîæíèêà Â ÏÎÒÅ ËÈÖÀ. Ñ áîëü-
ýòî êàñàåòñÿ â ïåðâóþ î÷åðåäü. øèì óñåðäèåì, íàïðÿæåíèåì,
Â ÏÅÐÂÛÕ ÐßÄÀÕ. Âïåðå- ïðèëàãàÿ âñå ñèëû.
äè âñåõ. ×åëîâåê äîëæåí òðóäèòüñÿ,
Â ÏÎÐßÄÊÅ ÂÅÙÅÉ. ðàáîòàòü â ïîòå ëèöà, êòî áû
Îáû÷íî, êàê è äîëæíî áûòü, îí íè áûë, è â ýòîì îäíîì çàê-
êàê ïðèíÿòî. ëþ÷àåòñÿ ñìûñë è öåëü åãî æèç-
Ëþáîå ïîðó÷åíèå îí âûïîë- íè, åãî ñ÷àñòüå, åãî âîñòîðãè.
íÿë äîáðîñîâåñòíî, è ýòî áûëî Â ÏÐÎÒÈÂÍÎÌ ÑËÓ-
â ïîðÿäêå âåùåé.  Ðàçâå ìîæåò ×ÀÅ. Åñëè áóäåò íàîáîðîò, ïðî-
áûòü òàêîå, ÷òîáû êòî-òî â íà- òèâîïîëîæíî òîìó, ÷òî íóæíî,
øåé ñòðàíå íå óìåë ÷èòàòü è ïè- òðåáóåòñÿ.
ñàòü? Êîãäà ïî âñåé Ðîññèè øëà
Â ÏÎÑËÅÄÍÅÅ ÂÐÅÌß. ïîäãîòîâêà ê îòêðûòèþ ïàìÿò-
Íåçàäîëãî äî íàñòîÿùåãî ìî- íèêà Ïóøêèíó â Ìîñêâå... ñûí
ìåíòà è â íàñòîÿùåå âðåìÿ. ïîýòà îáðàòèëñÿ ñ ïðîñüáîé î
Â ïîñëåäíåå âðåìÿ ãåîëîãè ïðèâåäåíèè â ïîðÿäîê ìîãèëü-
îòêðûëè öåëûé ðÿä íîâûõ ìåñ- íîãî õîëìà. Â ïðîòèâíîì ñëó-
òîðîæäåíèé íåôòè è ãàçà. ÷àå, çàÿâèë Ãðèãîðèé Àëåêñàí-
Âïðî÷åì, â ïîñëåäíåå âðåìÿ è äðîâè÷, îí ïåðåâåç¸ò ïðàõ îòöà
ñîñåäè ñòàëè çàãëÿäûâàòü ðåä- â Ìèõàéëîâñêîå.
êî. Â ÏÓÕ È ÏÐÀÕ. Ñîâåð-
Â ÏÎÑËÅÄÍÞÞ Î×Å- øåííî, îêîí÷àòåëüíî, ïîë-
ÐÅÄÜ. Â ñàìîì êîíöå.  Â ïåð- íîñòüþ, ñîâñåì.
âóþ ãîëîâó, â ïåðâóþ î÷åðåäü, Äîêëàä ðàñêðèòèêîâàëè â
ïåðâûì äåëîì, ïðåæäå âñåãî. ïóõ è ïðàõ.  Ñåãîäíÿ ïîëêîâ-
Ó ×êàëîâûõ â ñàäó ðîñëà íèê ðàçí¸ñ ìåíÿ â ïóõ è ïðàõ è
ìîëîäàÿ ÿáëîíüêà êàêîãî-òî ñêàçàë, ÷òî ìû äàðîì åäèì íà-
îñîáîãî ñîðòà. Ìàòü î÷åíü áå- ðîäíûé õëåá.
ðåãëà å¸, ÿáëîêè ñíèìàëà â ïîñ- Â ÐÎÇÎÂÎÌ ÑÂÅÒÅ ‹öâå-
ëåäíþþ î÷åðåäü.  Òàëàíò – íå- òå›. Ëó÷øå, ÷åì åñòü íà ñàìîì
÷òî íàñòîëüêî òàèíñòâåííîå, äåëå.
÷òî êîãäà âñ¸ áóäóò çíàòü ïðî ß ïîëàãàþ, ÷òî ýòî îòòîãî
Çåìëþ, ïðî å¸ ïðîøëîå è áóäó- ïðîèñõîäèò, ÷òî òû ïðåäñòàâ-
244
ëÿåøü ñåáå æèçíü ñëèøêîì â ðî- ðåäíûõ çàäàíèé è ñîñòîèò âñÿ
çîâîì öâåòå, ÷òî òû æä¸øü îò áèîãðàôèÿ ëþäåé ìîåãî ïîêî-
íå¸ íåïðåìåííî ÷åãî-òî õîðî- ëåíèÿ, — ÿ èñïûòûâàë ýòî íå-
øåãî, à ìåæäó òåì â æèçíè òðå- ïåðåäàâàåìîå ñîñòîÿíèå âíóò-
áóåòñÿ òðóä, è îíà äà¸ò íå òî, ðåííåé ìîáèëèçîâàííîñòè.
÷åãî îò íå¸ òðåáóþò êàïðèçíûå Ìûñëü ðàáîòàåò â îäíîì íà-
äåòè, à òîëüêî òî, ÷òî áåðóò ó ïðàâëåíèè; ïëàíû, ðàçâèâàÿñü,
íå¸ ñ áîÿ ëþäè ìóæåñòâåííûå è âûðàñòàþò â ìå÷òû, ìå÷òû, â
óïîðíûå.  Âñ¸ ìî¸ ïèòåðñêîå ñâîþ î÷åðåäü, îáðåòàþò çðèìóþ
æèòü¸ ñîñòîÿëî èç ñïëîøíûõ ðåàëüíîñòü ïëàíîâ, ñ ïîðàçè-
«ïðèÿòíîñòåé», è íåìóäðåíî, òåëüíîé ÿñíîñòüþ âèäèøü ñâîé
÷òî ÿ âèäåë âñ¸ â ðîçîâîì öâå- çàâòðàøíèé äåíü.
òå. Â ÑÊÎÐÎÌ ÂÐÅÌÅÍÈ.
Â ÑÀÌÎÌ ÄÅËÅ. Äåé- Ñêîðî, â áëèæàéøåì áóäóùåì.
ñòâèòåëüíî.Íà ñàìîì äåëå. Â ñêîðîì âðåìåíè ìîñò ÷å-
Â ñàìîì äåëå íàøè ðåáÿòà ðåç áóðíóþ ðåêó áóäåò ïîñòðî-
ïîáåäèëè? Ïðåêðàñíî! ß òàê åí.  Âñòóïèâ â óïðàâëåíèå èìå-
âîëíîâàëñÿ — âåäü êîìàíäà íèÿ, Èâàí Ïåòðîâè÷... â ñêîðîì
ïðîòèâíèêà î÷åíü ñèëüíàÿ.  Â âðåìåíè çàïóñòèë õîçÿéñòâî è
ñàìîì äåëå, ñòèõè â ñâîèõ èñ- îñëàáèë ñòðîãèé ïîðÿäîê, çà-
òîêàõ, ïî ñâîåé ïðèðîäå è âî âåä¸ííûé ïîêîéíûì åãî ðîäè-
ìíîãèõ ôîðìàõ ñâîåãî ñóùå- òåëåì.  Ñïàñèáî ìîèì äîðîãèì
ñòâîâàíèÿ îðãàíè÷åñêè ñîåäè- äðóçüÿì... ÷èòàòåëÿì çà ò¸ïëûå
íåíû ñ ìóçûêîé (áîëåå âñåãî, ïîçäðàâëåíèÿ. Õî÷ó ïåðåäàòü
êîíå÷íî, â âèäå ïåñíè)... âàì, ÷òî íàäåþñü â ñêîðîì âðå-
Â ÑÂÎ¨ ÂÐÅÌß. 1. Êîãäà- ìåíè âñòàòü â ïîýòè÷åñêèé
òî â ïðîøëîì, ïðåæäå. ñòðîé, âåðíóòüñÿ ê ðàáî÷åìó
2. Ñâîåâðåìåííî, êîãäà áó- ñòîëó, ê íàøåé ñîçèäàòåëüíîé
äåò íåîáõîäèìî. æèçíè...
Âñ¸ ïðèä¸ò â ñâî¸ âðåìÿ; Â ÑËÓ×ÀÅ ×ÅÃÎ. Åñëè
òîëüêî íå òîðîïèñü.  — Â ýêñ- ïðîèçîéä¸ò, ñëó÷èòñÿ ÷òî-ëèáî,
ïåäèöèþ ïîéä¸ì íåïðåìåííî, – åñëè âîçíèêíóò êàêèå-ëèáî íå-
Àëåêñåé Êîðíåè÷, ñêîðåé áû! ïðèÿòíîñòè, çàòðóäíåíèÿ, îñ-
— Âñ¸ áóäåò â ñâî¸ âðåìÿ, – óñ- ëîæíåíèÿ.
ïîêîèë ó÷åíèêîâ Àëåêñåé. Äîëãî íå ðàçäóìûâàÿ, ÿ
Â ÑÂÎÞ Î×ÅÐÅÄÜ. Òàê- ñíÿë ðàáî÷èå áîòèíêè, çàâåð-
æå, òîæå. íóë â ïîëîòåíöå ÷èñòóþ îäåæ-
Êàæäûé ðàç, ïîëó÷àÿ î÷å- äó... è, ïðåäóïðåäèâ õîçÿéêó,
ðåäíîå çàäàíèå – à èç ýòèõ î÷å- ãäå ìåíÿ èñêàòü â ñëó÷àå ÷åãî,
245
âûáåæàë áîñèêîì âî äâîð.  — æåñòâà ÷åëîâå÷íîñòè, âî èìÿ
Ñåì¸íîâ, èäè è ïðîñëåäè, ÷òî- ìèðà è ðàäîñòè äëÿ ëþäåé.
áû íå áûëî çàäåðæêè. Â ñëó÷àå Òîëüêî òà ëèòåðàòóðà åñòü èñ-
÷åãî — çâîíè ïðÿìî êî ìíå èëè òèííî íàðîäíàÿ, êîòîðàÿ, â òî
åìó. — Îí [äèðåêòîð] êèâíóë æå âðåìÿ, åñòü îáùå÷åëîâå÷åñ-
íà ãëàâíîãî. êàÿ; è òîëüêî òà ëèòåðàòóðà èñ-
Â ÒÀÊÎÌ ÑËÓ×ÀÅ. Ïðè òèííî ÷åëîâå÷åñêàÿ, êîòîðàÿ, â
äàííûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ. òî æå âðåìÿ, åñòü è íàðîäíàÿ.
— Â âîñêðåñåíüå îáåùàþò Îäíî áåç äðóãîãî ñóùåñòâîâàòü
äîæäü. — Â òàêîì ñëó÷àå íàì íå äîëæíî è íå ìîæåò.
ëó÷øå îñòàòüñÿ â ãîðîäå. Â ÒÎÌ ×ÈÑËÅ. Âêëþ÷àÿ,
Â ÒÎ ÂÐÅÌß ÊÀÊ. 1. Òîã- ñðåäè äðóãèõ, ìåæäó äðóãèìè.
äà êàê, íåñìîòðÿ íà òî ÷òî Ñîâðåìåííàÿ íàóêà, â òîì
(óïîòðåáëÿåòñÿ ïðè ïðîòèâîïî- ÷èñëå è ìóçûêàëüíàÿ, ðàçâèâà-
ñòàâëåíèè äåéñòâèé, ïðîèñõî- åòñÿ è îáîãàùàåòñÿ òàêèìè
äÿùèõ â îäíî âðåìÿ). íåâèäàííûìè òåìïàìè, ÷òî,
Â òî âðåìÿ êàê íà áåðåãó åñëè ìóçûêàíò íàøèõ äíåé õî-
ìîðÿ áûâàåò ïàñìóðíî è ñûðî, ÷åò øàãàòü â íîãó ñ ñîâðåìåí-
â ãîðîäàõ ÿñíî, ñóõî è òåïëî. íîñòüþ, îí îáÿçàí âñ¸ âðåìÿ ïî-
2. Îäíîâðåìåííî ñ ÷åì- ïîëíÿòü è îáíîâëÿòü çàïàñ ñâî-
ëèáî. èõ çíàíèé.
Â òî âðåìÿ êàê ÿ âûõîäèë èç Â ÖÅÍÒÐÅ ÂÍÈÌÀÍÈß.
äîìà, çàçâîíèë òåëåôîí.  Â òî Ãëàâíûé, îñíîâíîé, ïðè-
âðåìÿ êàê Ïüåð âõîäèë â ïðè- âëåêàþùèé âñåîáùåå âíèìà-
¸ìíóþ, êóðüåð, ïðèåçæàâøèé íèå.
èç àðìèè, âûõîäèë îò ãðàôà. Â ×¨Ì ÄÅËÎ? ×òî ïðî-
Â ÒÎ ÆÅ ÂÐÅÌß. Âìåñòå èçîøëî? ×òî ñëó÷èëîñü?
ñ òåì, îäíîâðåìåííî. Íèêòî íå ìîã ïîíÿòü, â ÷¸ì
Îñíîâíîé öåëüþ Êóòóçîâà äåëî.  — Ïåðâûé âçâîä! — ðàç-
áûëî ðàçãðîìèòü, âîçìîæíî áî- äàëñÿ ÷åêàííûé ãîëîñ Äðîçäîâ-
ëåå îñëàáëÿÿ, àðìèþ Íàïîëåî- ñêîãî. — Ëåéòåíàíò Êóçíåöîâ!
íà, â òî æå âðåìÿ ñîõðàíÿÿ êàê Ïî÷åìó íå äîêëàäûâàåòå? Â
ìîæíî ïîëíåå áîåñïîñîáíîñòü ÷¸ì äåëî?
è ìàíåâðåííûå âîçìîæíîñòè ÂÀÂÈËÎÍÑÊÎÅ ÑÒÎË-
ðóññêèõ âîéñê, èõ ÷èñëåííîñòü ÏÎÒÂÎÐÅÍÈÅ. Ïîëíàÿ íå-
è èõ âûñîêèé ìîðàëüíûé äóõ. ðàçáåðèõà, êðàéíèé áåñïîðÿäîê,
Äà, âåê íàø ñëîæåí è ìíîãî- Ìíå ñëó÷àëîñü áûâàòü íà
ëèê, íî è ïðèâîëåí â òî æå âðå- íåêîòîðûõ ñîáðàíèÿõ, è êàêîå
ìÿ äëÿ òâîð÷åñòâà âî èìÿ òîð- ñòîëïîòâîðåíèå âàâèëîíñêîå ÿ
246
òàì âñòðå÷àë, ïîâåðèòü òðóä- ÂÀËßÒÜ ÄÓÐÀÊÀ. 1. Äó-
íî. Òî÷íî âñå ãîâîðÿò íà ðàç- ðà÷èòüñÿ, ïîòåøàòü äðóãèõ
íûõ ÿçûêàõ, íèêòî íèêîãî íå ãëóïûìè âûõîäêàìè, çàáàâ-
õî÷åò íè ñëóøàòü, íè ïîíèìàòü. ëÿòüñÿ øóòêàìè.
(?) Ïî ïðåäàíèþ, æèòåëè Âå÷åðîì Êàðàáàíîâ âàëÿë
Âàâèëîíà çàõîòåëè äîáðàòüñÿ äóðàêà è âåðòåëñÿ ìåæäó êðîâà-
äî íåáà è ñ ýòîé öåëüþ íà÷àëè òÿìè, êàê áåñ.  — Òî òû èêà-
ñòðîèòü âûñîêóþ áàøíþ — åøü, — ñêàçàëà Íèíà, — òî òû
ñòîëï. Ðàçãíåâàííûé áîã ñìå- çàèêàåøüñÿ. Äîâîëüíî âàëÿòü
øàë èõ ÿçûêè, ëþäè ïåðåñòàëè äóðàêà. Ãîâîðè, ñîãëàñåí èëè
ïîíèìàòü äðóã äðóãà, è ñòðîè- íåò?
òåëüñòâî ïðåêðàòèëîñü. 2. Áåçäåëüíè÷àòü, íè÷åãî íå
ÂÀËÈÒÑß ÈÇ ÐÓÊ. Íå äåëàòü. Áèòü áàêëóøè, ëîäûðÿ
óäà¸òñÿ, íå ïîëó÷àåòñÿ, íå ëà- ãîíÿòü.
äèòñÿ (îáû÷íî èç-çà îòñóòñòâèÿ Òû ïîñìîòðè íà ñâîèõ òîâà-
ñèëû, íàñòðîåíèÿ, æåëàíèÿ ÷òî- ðèùåé! Âñå îíè ÷åì-òî çàíè-
ëèáî äåëàòü). ìàþòñÿ, à òû äóðàêà âàëÿåøü.
Ïîñëå îòúåçäà áðàòà äåäóø- Ïî÷åìó âû íå ðàáîòàåòå? Ïî-
êà áûë î÷åíü ðàññòðîåí, âñ¸ âà- ÷åìó âàëÿåòå äóðàêà? Ãäå ó âàñ
ëèëîñü ó íåãî èç ðóê. Êàêîé âû, áðèãàäèð?
Ñåíå÷êà, íåóäàëûé... Âñ¸ ó âàñ 3. Âåñòè ñåáÿ ëåãêîìûñëåí-
èç ðóê âàëèòñÿ... Áåç âûäóìêè íî, íåñåðü¸çíî, ïîñòóïàòü íå
âû... Íóæåí ïðàçäíèê, Ñåíå÷- òàê, êàê ñëåäóåò.
êà. Ïðàçäíèê âûäóìêè.  À ñå- Êîí÷èëàñü ïîðà, êîãäà
ãîäíÿ, ïîñëå òàê íåñêëàäíî íà- ìîæíî áûëî «âàëÿòü äóðàêà»,
÷àâøåãîñÿ äíÿ, âñ¸ èç ðóê âàëè- è íóæíî æå, â êîíöå êîíöîâ,
ëîñü. áðàòüñÿ çà óì.
ÂÀËÈÒÜÑß Ñ ÍÎÃ. Óñòà- ÂÂÅÐÕ ÄÍÎÌ. Ñîâåðøåí-
âàòü, áûòü íå â ñîñòîÿíèè äåð- íî ïðîòèâîïîëîæíî òîìó, êàê
æàòüñÿ íà íîãàõ. íàäî (î íàðóøåíèè îáû÷íîãî
Ãåîëîãè øëè ïî íåïðîõîäè- ïîðÿäêà).Ââåðõ íîãàìè.
ìûì áîëîòàì, ê âå÷åðó âñå âà- Ïîñëå îòúåçäà ìàòåðè âñ¸ â
ëèëèñü ñ íîã.  Ñëó÷àëîñü, ÷òî äîìå ïîøëî ââåðõ äíîì.  ...Â
íåêîòîðûå ìàòðîñû íå âû- ñóááîòó â äîìå Ðîñòîâûõ âñ¸
äåðæèâàëè íåïîñèëüíîãî òðóäà êàçàëîñü ïåðåâ¸ðíóòûì ââåðõ
è òðîïè÷åñêîãî çíîÿ è âàëèëèñü äíîì.
ñ íîã êàê ì¸ðòâûå.  Óñòàëè ìû, ÂÂÅÐÕ ÍÎÃÀÌÈ. 1. Â ïå-
ïðÿìî ñ íîã âàëèìñÿ. Ñïàòü õî- ðåâåðíóòîì ïîëîæåíèè, íèçîì
÷åòñÿ. ââåðõ.
247
Ñòàðèê çàòîðîïèëñÿ, ïîñòà- çàòü î ÷¸ì-òî âàæíîì, âîëíóþ-
âèë êíèãó ââåðõ íîãàìè.  Ïà- ùåì.
ðåíü ïåðåâåðíóë áóìàæêó ââåðõ Ó ìåíÿ òàê è âåðòåëîñü íà
íîãàìè, ÷òîáû óäîáíåå áûëî ÿçûêå ñïðîñèòü, ÷åì çàêàí÷è-
ðàçîáðàòü íàäïèñü íà êðóãëîé âàåòñÿ ðàññêàç.
ïå÷àòè. 2. Íèêàê íå âñïîìíèòü (î
2. Ñîâåðøåííî ïðîòèâîïî- òùåòíîì óñèëèè âñïîìíèòü
ëîæíî òîìó, êàê äîëæíî áûòü ÷òî-ëèáî õîðîøî èçâåñòíîå,
(î íàðóøåíèè îáû÷íîãî ïîðÿä- çíàêîìîå, íî çàáûòîå â äàííûé
êà).Ââåðõ äíîì. ìîìåíò).
Ñåãîäíÿ âñ¸ øëî ââåðõ íî- Ó÷èëñÿ ó íàñ â øêîëå î÷åíü
ãàìè. ñïîñîáíûé ó÷åíèê. Âåðòèòñÿ
ÂÃÎÍßÒÜ Â ÊÐÀÑÊÓ. åãî ôàìèëèÿ ó ìåíÿ íà ÿçûêå, à
Ïðèâîäÿ â ñìóùåíèå, çàñòàâ- âñïîìíèòü íå ìîãó.  Áûë ó íàñ
ëÿòü ïîêðàñíåòü. â ðîòå êîìàíäèð... Íèêàê åãî
...Åñëè çäîðîâàëñÿ, êðàñíåë ôàìèëèþ íå âñïîìíþ. Íà ÿçû-
òàê, ÷òî ëþáóþ äåâî÷êó âãîíÿë êå âåðòèòñÿ, à íå âñïîìíþ.
â êðàñêó. Îá ýòîì äåâî÷êè ãî- ÂÅÑÒÈ ÑÅÁß. Ïîñòóïàòü
âîðèëè ìåæäó ñîáîé è ïîä- êàêèì-ëèáî îáðàçîì.  Äåð-
ñìåèâàëèñü íàä Àíàòîëèåì. æàòü ñåáÿ.
ÂÄÎËÜ È ÏÎÏÅÐ¨Ê. 1. ×åëîâåê, äàæå ñàìûé ñàìî-
Ïîâñþäó, âî âñåõ íàïðàâ- óâåðåííûé, íå çíàåò, êàê îí áó-
ëåíèÿõ; âåçäå. äåò ñåáÿ âåñòè â îãíå, êàêèå
Òóðèñòû èñõîäèëè Ñàìàð- ïðèìåò ðåøåíèÿ. È òàì îí ïðè-
êàíä âäîëü è ïîïåð¸ê. íèìàòü èõ è íå äîëæåí. Îíè
2. Äî ìåëü÷àéøèõ ïîäðîá- äîëæíû áûòü ïðèíÿòû çàðàíåå
íîñòåé, î÷åíü õîðîøî.  Êàê è äîâåäåíû äî àâòîìàòèçìà.  Ñ
ñâîè ïÿòü ïàëüöåâ. òîáîé íèêîãäà íå íàäåëàåøü
ß æèâó â ýòîì ãîðîäå óæå ãëóïîñòåé. Â ëþáîì ñëó÷àå òû
ïÿòíàäöàòü ëåò, çíàþ åãî âäîëü çíàåøü, êàê íàäî ñåáÿ âåñòè.
è ïîïåð¸ê.  Íà äðóãîé äåíü Òà- ÂÅØÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ. Ïðè-
ðàñ Áóëüáà óæå ñîâåùàëñÿ ñ õîäèòü â óíûíèå, îò÷àÿíèå; òîñ-
íîâûì êîøåâûì, êàê ïîäíÿòü êîâàòü, ãðóñòèòü. Âåøàòü íîñ.
çàïîðîæöåâ íà êàêîå-íèáóäü Íå âåøàé ãîëîâó, Ðîäüêà,
äåëî. Êîøåâîé áûë óìíûé è ñëûøü? Âòîðîå ìåñòî çà íàìè,
õèòðûé êàçàê, çíàë âäîëü è ïî- — ïðèñàæèâàÿñü ðÿäîì, ñêàçàë
ïåð¸ê çàïîðîæöåâ. Ãðèãîðèé. — À ïî ñóììå î÷êîâ
ÂÅÐÒÅÒÜÑß ÍÀ ßÇÛÊÅ. íàøà êîìàíäà âñ¸ ðàâíî íà
1. Î÷åíü õîòåòü ñïðîñèòü, ñêà- ïåðâîå ìåñòî âûéäåò!
248
ÂÅØÀÒÜ ÍÎÑ. Ïðèõîäèòü ÂÇßÒÜÑß ÇÀ ÓÌ. Ñì.
â óíûíèå, îãîð÷àòüñÿ, ðàñ- ÁÐÀÒÜÑß ÇÀ ÓÌ.
ñòðàèâàòüñÿ.Âåøàòü ãîëîâó. ÂÈÄÅÒÜ ÍÀÑÊÂÎÇÜ. Õî-
Ïîñëå òîãî êàê ÿ íåóäà÷íî ðîøî çíàòü êîãî-ëèáî, ïîíè-
âûñòóïèë íà ñîðåâíîâàíèÿõ, ìàòü åãî ìûñëè, ÷óâñòâà, íàìå-
ìîé äðóã óñïîêàèâàë ìåíÿ: «Íå ðåíèÿ.
âåøàé íîñà! Òû åù¸ ïîáåäèøü». ß åãî íàñêâîçü âèæó, âñå
— Ñàøà, Ñàøà, — òèõî ïîçâà- äåëà åãî çíàþ âîò êàê ñâîè ïÿòü
ëà Ëþáêà... — ×òî-òî íàøè ïàëüöåâ.  ß æèâó çäåñü äâàä-
ìàëü÷èøêè ïðèòèõëè. — Äà... öàòü âîñåìü ëåò è âñåõ âàñ âèæó
Óæ íå ïîâåñèëè ëè îíè íîñû? íàñêâîçü.
ÂÇßÒÜ ÁÛÊÀ ÇÀ ÐÎÃÀ. ÂÈÑÅÒÜ ÍÀ ÂÎËÎÑÊÅ.
Ñì. ÁÐÀÒÜ ÁÛÊÀ ÇÀ ÐÎÃÀ. Áûòü â óãðîæàþùåì, íå-
ÂÇßÒÜ Â ÐÓÊÈ. Ñ Ì . íàä¸æíîì ïîëîæåíèè; áûòü
ÁÐÀÒÜ Â ÐÓÊÈ. áëèçêèì ê ãèáåëè, ê êîíöó.
ÂÇßÒÜ Â ÑÂÎÈ ÐÓÊÈ. Áîëüíîé íàõîäèëñÿ â òÿæ¸-
Ñì. ÁÐÀÒÜ Â ÑÂÎÈ ÐÓÊÈ. ëîì ñîñòîÿíèè, æèçíü åãî âèñå-
ÂÇßÒÜ ÂÅÐÕ. Ñì. ÁÐÀÒÜ ëà íà âîëîñêå.  Íåñìîòðÿ, îä-
ÂÅÐÕ. íàêî æ, ÷òî æèçíü ÷åëîâå÷åñêàÿ
ÂÇßÒÜ ÇÀ ÄÓØÓ. Ñì. ïîñòîÿííî âèñåëà çäåñü [â öèð-
ÁÐÀÒÜ ÇÀ ÄÓØÓ. êå] íà âîëîñêå è ñ íåþ èãðàëè
ÂÇßÒÜ ÇÀ ÑÅÐÄÖÅ. Ñì. êàê ñ ìÿ÷èêîì, — â ýòîì ñâåò-
ÁÐÀÒÜ ÇÀ ÑÅÐÄÖÅ. ëîì êîðèäîðå âñòðå÷àëèñü
ÂÇßÒÜ ÍÀ ÂÎÎÐÓÆÅ- áîëüøå ëèöà âåñ¸ëûå, ñëûøà-
ÍÈÅ. Ñì. ÁÐÀÒÜ ÍÀ ÂÎ- ëèñü ïî ïðåèìóùåñòâó øóòêè,
ÎÐÓÆÅÍÈÅ. õîõîò.  Òîëüêî îäíàæäû âñ¸
ÂÇßÒÜ ÍÀ ÑÅÁß. Ñì. äåëî ïîâèñëî íà âîëîñêå. Îïûò
ÁÐÀÒÜ ÍÀ ÑÅÁß. åäâà íå ïðîâàëèëñÿ.
ÂÇßÒÜ ÏÐÈÌÅÐ. Ñì. ÂÊËÀÄÛÂÀÒÜ ÄÓØÓ.
ÁÐÀÒÜ ÏÐÈÌÅÐ. Âñå ñâîè óñèëèÿ, ñòàðàíèÿ, ñïî-
ÂÇßÒÜ ÑÂÎ¨. Ñì. ÁÐÀÒÜ ñîáíîñòè íàïðàâëÿòü íà ÷òî-
ÑÂÎ¨. ëèáî, öåëèêîì îòäàâàòü ñåáÿ
ÂÇßÒÜ ÑÂÎÈ ÑËÎÂÀ ÷åìó-ëèáî.
ÎÁÐÀÒÍÎ. Ñì. ÁÐÀÒÜ Òîëüêî òîò, êòî âêëàäûâàåò
ÑÂÎÈ ÑËÎÂÀ ÎÁÐÀÒÍÎ. â äåëî âñþ ñâîþ äóøó, ìîæåò
ÂÇßÒÜ ÑÅÁß Â ÐÓÊÈ. Ñì. ñòàòü õîðîøèì ñïåöèàëèñòîì.
ÁÐÀÒÜ ÑÅÁß Â ÐÓÊÈ. ÂËÀÄÅÒÜ ÑÎÁÎÉ. Ñîõðà-
ÂÇßÒÜ ÑËÎÂÎ. Ñì. íÿòü õëàäíîêðîâèå, óìåòü ñäåð-
ÁÐÀÒÜ ÑËÎÂÎ. æèâàòü ñâî¸ âîëíåíèå, ñâîè
249
÷óâñòâà, ïîðûâû.  Äåðæàòü ìèòåëüíî  Èçî âñåõ ñèë, íà
ñåáÿ â ðóêàõ. âñåõ ïàðóñàõ, î÷åðòÿ ãîëîâó,
Äàæå â ñàìûå òðóäíûå ìè- ñëîìÿ ãîëîâó, ñî âñåõ íîã, ÷òî
íóòû íàäî âëàäåòü ñîáîé.  Îí åñòü äóõó.
âñåãäà îòëè÷íî âëàäåë ñîáîé è Çàìåòèâ â ëåñó ïîæàð, ìàëü-
åñëè ñòðàäàë – à ìîã ëè îí íå ÷èøêà âî âåñü äóõ ïîì÷àëñÿ â
ñòðàäàòü î÷åíü æåñòîêî! – òî äåðåâíþ çâàòü íàðîä.  Ìàëü-
âñåãäà ñòðàäàë ãîðäî, îäèí, íè ÷èê ïîäíÿë êîëüöî, âî âåñü äóõ
ñ êåì íå äåëÿñü ñâîåé ãîðå÷üþ. ïóñòèëñÿ áåæàòü — è â òðè ìè-
ÂËÎÆÈÒÜ ÄÓØÓ. Ñì. íóòû î÷óòèëñÿ ó çàâåòíîãî äå-
ÂÊËÀÄÛÂÀÒÜ ÄÓØÓ. ðåâà.  Ïðîì÷àëñÿ îäèíîêèé
ÂÌÅÑÒÅ Ñ ÒÅÌ. Â òî æå âñàäíèê. Îí ñêàêàë âî âåñü äóõ,
âðåìÿ, îäíîâðåìåííî; îäíàêî. îãëÿäûâàÿñü è ïðèãèáàÿ ãîëî-
Òðóäíî ïðåäñòàâèòü ñåáå âó ê øåå êîíÿ.
áîëåå îòâåòñòâåííóþ, íî âìåñ- ÂÎ ÂÅÑÜ ÐÎÑÒ. 1. Âûïðÿ-
òå ñ òåì è áîëåå ñ÷àñòëèâóþ ìèâøèñü, íå ñãèáàÿñü.
ýïîõó, ÷åì òó, â êîòîðîé ìû æè- Âëàäèìèðîâè÷ ñòîèò âî âåñü
â¸ì ñ âàìè è áîðåìñÿ. ðîñò è ÷èòàåò ñâîþ ïîýìó
ÂÍÎÑÈÒÜ ÂÊËÀÄ. Ó÷à- «Âîéíà è ìèð»... à Ðåïèí ñòî-
ñòâîâàòü â ÷¸ì-ëèáî; ñâîèì íåò îò âîñõèùåíèÿ è âûêðèêè-
òðóäîì, äåÿòåëüíîñòüþ ïðèíî- âàåò ñâî¸ ãîðÿ÷åå: «Áðàâî!»
ñèòü ïîëüçó. 2. Òðåáóÿ íåîòëîæíîãî ðå-
Áåðåæíî è ðà÷èòåëüíî õî- øåíèÿ (î âîïðîñå, ïðîáëåìå).
çÿéñòâîâàòü íà çåìëå — çíà÷èò Ïîäíÿëñÿ âî âåñü ðîñò îã-
âíîñèòü ñâîé âêëàä â áëàãîðîä- ðîìíîé âàæíîñòè âîïðîñ î ïî-
íîå äåëî îõðàíû ïðèðîäû. ëèòè÷åñêîì ïðîñâåùåíèè îáëà-
ÂÎ ÂÅÑÜ ÃÎËÎÑ. Îòêðû- ñòè.
òî, îòêðîâåííî, äëÿ âñåîáùåãî ÂÎ ÂÑÅ ÃËÀÇÀ. Ïðèñòàëü-
ñâåäåíèÿ. íî, î÷åíü âíèìàòåëüíî è ñ áîëü-
Ìíå êàæåòñÿ, ãðàæäàíñêèé øèì èíòåðåñîì.
äîëã ïèñàòåëÿ ñåãîäíÿ — ãîâî- ß âî âñå ãëàçà ñìîòðåë íà
ðèòü âî âåñü ãîëîñ î òîì, ÷òî òðå- ýêðàí, ãäå âûñòóïàë èçâåñòíûé
âîæèò âñåõ: î ñóäüáå àðòèñò öèðêà è êèíî.  Ïèñà-
÷åëîâå÷åñòâà, î ñóäüáå Çåìëè, òåëü äîñòàë èç êàðìàíà êîðîá-
äåÿòåëüíî áîðîòüñÿ, ÷òîáû êó, <...> ðàñêðûë è ïðîòÿíóë
âñëåä çà ñîòâîðåíèåì ìèðà íå Íèêèòèíó. Àë¸øà ñìîòðåë âî
ñëó÷èëîñü åãî êðóøåíèå. âñå ãëàçà. Áûëî î÷åíü æàëêî
ÂÎ ÂÅÑÜ ÄÓÕ. Î÷åíü áûñ- ðàññòàâàòüñÿ ñ êîñìîñîì. È
òðî, ñ áîëüøîé ñêîðîñòüþ, ñòðå- ìû âî âñå ãëàçà ñìîòðåëè â èë-
250
ëþìèíàòîð.  Áîëüøèíñòâî ëþ- æèâàòü ñâÿçü ìåæäó ïðî÷èòàí-
äåé íà ìèð âî âñå ãëàçà ñìîò- íûì.  Òåïåðü ëþäè çíàþò ãî-
ðÿò, êàæåòñÿ, âñ¸ âèäÿò, à ãëàâ- ðàçäî áîëüøå î òîì, íà ÷òî ñïî-
íîå — íå çàìå÷àþò, ìèìî ïðî- ñîáåí õîðîøî òðåíèðîâàííûé
õîäÿò. àòëåò, è åñëè óæ âîñõèùàþòñÿ
ÂÎ ÂÑßÊÎÌ ÑËÓ×ÀÅ. 1. äîñòèæåíèÿìè, òî âî âñÿêîì
Ïðè ëþáûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ, ñëó÷àå íå àõàþò è íå ðàçâîäÿò
îáÿçàòåëüíî. ðóêàìè.
— ß òåáå âî âñÿêîì ñëó÷àå (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ñîîáùó î ñåáå, — ïîîáåùàëà ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì íà âñÿêèé
ïîäðóãà.  ×òî áóäó ïèñàòü ñëó÷àé.
äàëüøå — ïîêà íå çíàþ, íî âî ÂÎ ×ÒÎ ÁÛ ÒÎ ÍÈ ÑÒÀ-
âñÿêîì ñëó÷àå ïîñòàðàþñü íà- ËÎ. Íåñìîòðÿ íè íà êàêèå ïðå-
ïèñàòü òàêóþ ïîâåñòü, ÷òîáû íå ïÿòñòâèÿ, ïðåãðàäû; îáÿçàòåëü-
ñòûäíî áûëî ïðî÷åñòü å¸ â òîì íî, íåïðåìåííî.  Ëþáîé öå-
ïðåêðàñíîì áóäóùåì.. íîé, ÷åãî áû ýòî íè ñòîèëî.
2. Ïî êðàéíåé ìåðå. Ìû äîëæíû âûèãðàòü ýòîò
Ïðè åæåäíåâíîé òðåíèðîâ- ìàò÷ âî ÷òî áû òî íè ñòàëî.
êå â áåãå íå òàê òðóäíî äî- Âñÿ åãî âîëÿ, âñå åãî ìûñëè
áèòüñÿ óñïåõîâ, âî âñÿêîì ñëó- áûëè ñîñðåäîòî÷åíû â îäíîé
÷àå, óêðåïèòü çäîðîâüå.  Øëè ìàëåíüêîé òî÷êå: ïîëçòè, äâè-
ìåñÿöû, ãîäû ÷òåíèÿ â ïîèñêàõ ãàòüñÿ, äâèãàòüñÿ âïåð¸ä âî ÷òî
«èñòèíû — äî êîíöà» (êîòî- áû òî íè ñòàëî.  Ìû áûëè ïî-
ðîãî, êñòàòè ñêàçàòü, è íå áû- ñëàíöàìè ñâîåãî íàðîäà, è, êà-
âàåò). È ïðî÷íî, êàê âîçâîäè- êèìè îò÷àÿííûìè è ðèñêî-
ìîå êàìåííîå çäàíèå ñ öåìåí- âàííûìè ìû áû íè áûëè, íàøà
òîì, ñêðåïëÿþùèì êàìíè, âû- æèçíü ïðèíàäëåæàëà íå íàì.
ðàñòàëà ïðèâû÷êà. Ïðèâû÷êà Ìû äîëæíû áûëè âåðíóòüñÿ íà
âäóì÷èâîãî ÷òåíèÿ... ïðèâû÷- Çåìëþ âî ÷òî áû òî íè ñòàëî...
êà ÷óâñòâîâàòü ñåáÿ â êíèãå, — Ìû äîëæíû áûëè ïðèíåñòè
ëþáîé è ïî÷òè íà ëþáîì èíî- ó÷¸íûì, íàøåé íàóêå îáñòîÿ-
ñòðàííîì ÿçûêå, âî âñÿêîì ñëó- òåëüíûé äîêëàä.
÷àå íà òð¸õ èç íèõ, — íå êàê â ÂÎÃÍÀÒÜ Â ÊÐÀÑÊÓ.
ãîñòÿõ, à êàê äîìà. ÑÌ. ÂÃÎÍßÒÜ ÊÐÀÑÊÓ.
3. Îäíàêî, âñ¸ æå, âñ¸-òàêè. ÂÎÄÈÒÜ ÇÀ ÍÎÑ. Îáìà-
Ïðèâû÷êà âäóì÷èâîãî ÷òå- íûâàòü, ââîäèòü â çàáëóæäåíèå,
íèÿ âî âñÿêîì ñëó÷àå îáåùàòü è íå âûïîëíÿòü îáå-
èñêëþ÷èòåëüíî ïîëåçíà: îíà ùàííîãî.  Îáâîäèòü âîêðóã
ïîìîãàåò óñòàíàâëèâàòü, óäåð- ïàëüöà.
251
Î, ýòî çàìå÷àòåëüíûé ÷åëî- ÂÎÉÒÈ Â ÏÎËÎÆÅÍÈÅ.
âåê, óìíûé, ðàñòîðîïíûé, áåñ- Ñì ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÏÎËÎÆÅ-
ñòðàøíûé! Íå ðàç è íå äâà âî- ÍÈÅ.
äèë îí íåìöåâ çà íîñ, îðãàíèçî- ÂÎÉÒÈ Â ÏÐÈÂÛ×ÊÓ.
âûâàë î÷åíü ðèñêîâàííûå îïå- Ñì. ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÏÐÈ-
ðàöèè è íè ðàçó íå ïîïàäàëñÿ. ÂÛ×ÊÓ.
(?) Îáîðîò âîñõîäèò ê ñóùå- ÂÎÉÒÈ Â ÐÎËÜ. Ñì.
ñòâîâàâøåìó êîãäà-òî òàêîìó ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÐÎËÜ.
îáû÷àþ. Ìåäâåäÿì âñòàâëÿëè ÂÎÉÒÈ Â ÑÈËÓ. Ñì.
êîëüöî â íîñ. Çà ýòî êîëüöî öû- ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÑÈËÓ.
ãàíå âîäèëè ìåäâåäåé, çàñòàâ- ÂÎÊÐÓÃ ÄÀ ÎÊÎËÎ. Íå
ëÿëè èõ äåëàòü ôîêóñû, îáìà- êàñàÿñü ãëàâíîãî, ñóòè äåëà.
íûâàÿ îáåùàíèÿìè ïîäà÷êè. Ñåãîäíÿ ðàçãîâîð ø¸ë îïÿòü
ÂÎÄÎÉ ÍÅ ÐÀÇËÈÒÜ ‹íå âîêðóã äà îêîëî è íå ðàçðåøèë
ðàçîëü¸øü›. Î÷åíü äðóæíû, íå- íè îäíîãî èç âîïðîñîâ.  — Òû
ðàçëó÷íû, âñåãäà âìåñòå. íå õîäè âîêðóã äà îêîëî, — âå-
À êàêèìè ìû ñ ñåñòðîé äðó- ëåë Ëàïøèí, — òû ïðÿìî ãîâî-
çüÿìè áûëè, âîäîé íå ðàçëèòü! ðè.
Îáùàÿ ðàáîòà åù¸ áîëüøå ÂÎËÎÑÛ ÑÒÀÍÎÂßÒÑß
ñäðóæèëà, ñáëèçèëà íàñ, è èä¸ì ÄÛÁÎÌ. Îõâàòûâàåò óæàñ
ìû, äîâîëüíûå æèçíüþ è äðóã (óïîòðåáëÿåòñÿ â ðàññêàçàõ î
äðóãîì — íå ðàçîëü¸øü âîäîé. ïåðåæèòîì ñòðàøíîì ñîáû-
(?) Îáîðîò âîñõîäèò ê îáû- òèè).
÷àþ â ðóññêèõ ñ¸ëàõ ðàçëèâàòü Ïóãà÷¸â íå çíàë, ÷òî îíà
äåðóùèõñÿ áûêîâ âîäîé â òîì áûëà äî÷ü êàïèòàíà Ìèðîíî-
ñëó÷àå, åñëè îíè íå ðåàãèðóþò âà; îçëîáëåííûé Øâàáðèí ìîã
íà äðóãèå ñðåäñòâà. îòêðûòü åìó âñ¸... Òîãäà ÷òî
ÂÎÉÒÈ Â ÈÑÒÎÐÈÞ. ñòàíåòñÿ ñ Ìàðüåé Èâàíîâíîé?
Ñòàòü ïàìÿòüþ ÷åëîâå÷åñòâà (î Õîëîä ïðîáåãàë ïî ìîåìó òåëó,
ïðîøëîì, î âûäàþùèõñÿ ñîáû- è âîëîñû ñòàíîâèëèñü äûáîì...
òèÿõ è ëþäÿõ). ÂÎÑÏÐßÍÓÒÜ ÄÓÕÎÌ.
Àêàäåìèê Êîðîë¸â íàâñåã- Îáðåñòè õîðîøåå íàñòðîåíèå,
äà âîø¸ë â èñòîðèþ êîñ- ñòàòü áîäðûì, îæèâèòüñÿ, ïðå-
ìè÷åñêîé íàóêè. îäîëåâ ÷óâñòâî óíûíèÿ, ïîäàâ-
ÂÎÉÒÈ Â ÊÎËÅÞ. Ñì. ëåííîñòè.  Ïàñòü äóõîì.
ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÊÎËÅÞ. Ïîñëå ïîáåäû â äâóõ ïîñëå-
ÂÎÉÒÈ Â ÏËÎÒÜ È äíèõ ìàò÷àõ ôóòáîëèñòû âîñ-
ÊÐÎÂÜ. Ñì. ÂÕÎÄÈÒÜ Â ïðÿíóëè äóõîì. — Íåò, — îò-
ÏËÎÒÜ È ÊÐÎÂÜ. âåòèëà ÿ, íåìíîãî âîñïðÿíóâ
252
äóõîì, — îòåö, êàæåòñÿ, íå ÂÎÒ ÒÅÁÅ ÐÀÇ. Âûðàæå-
î÷åíü ñåðäèòñÿ, äàæå ñïðàøè- íèå óäèâëåíèÿ, ðàçî÷àðîâàíèÿ
âàåò, ÷òî ÿ ïðèäóìàëà. è ò. ï.
ÂÎÒ ÃÄÅ ÑÎÁÀÊÀ ÇÀÐÛ- — Âîò òåáå ðàç! — óäèâèë-
ÒÀ. Èìåííî â ýòîì èñòèííàÿ ñÿ ÿ. — ×åëîâåê èçîáð¸ë
ïðè÷èíà, ñóòü äåëà; â ýòîì çàê- ñêîðîñòíóþ ñåÿëêó — è îí íå-
ëþ÷àåòñÿ ãëàâíîå. óäà÷íèê.
Íå â äîðîãàõ äåëî... Ìàøè- ÂÎÒ ÝÒÎ ÄÀ! Ýìîöèîíàëü-
íó íàäî ëþáèòü. Ëþáèòü è áå- íîå âûðàæåíèå âîñõèùåíèÿ,
ðå÷ü... Âîò ãäå ñîáàêà çàðûòà. èçóìëåíèÿ, óäèâëåíèÿ, íåäî-
ÂÎÒ È ÂÑ¨. Íà ýòîì êîíåö óìåíèÿ, ðàçî÷àðîâàíèÿ è ò. ä.
(óêàçûâàåò íà òî, ÷òî ïåðå÷èñ- Ìèøà! Âîò ýòî äà! Íå äó-
ëåíèå çàêîí÷åíî). ìàë, ÷òî âñòðåòèìñÿ ÷åðåç
— Âîò è âñ¸! Êîíåö ýêçàìå- ñòîëüêî ëåò.  Âîçâðàùàëñÿ Ñó-
íàì! — ðàäîâàëèñü îäèíàäöà- âîðîâ â ñâîþ ïàëàòêó è âñ¸
òèêëàññíèêè.  ßçûê ñêóëüïòî- âîñõèùàëñÿ: Âîò ýòî äà! Âîò
ðà ñêóï: ñèëóýò, ôîðìà, âûðà- ýòî ñîëäàò!..
æåíèå ëèöà, îáùàÿ êîìïîçèöèÿ, ÂÏÈÑÀÒÜ ÍÎÂÓÞ
ëèíèÿ, åù¸ ëèíèÿ — âîò è âñ¸. ÑÒÐÀÍÈÖÓ. Ñäåëàòü îòêðû-
Ñóäüáó ÷åëîâåêà è åãî ñ÷àñòüå òèå, ñîâåðøèòü íå÷òî âûäàþ-
îïðåäåëÿåò åãî äóõ, òî åñòü âû- ùååñÿ â êàêîé-ëèáî îáëàñòè
ñîêèå ñòðåìëåíèÿ. Â ñòàðèíó æèçíè, íàóêè, êóëüòóðû.
âñþ ìóäðîñòü — ñëîæíîñòü Ñâîèìè òðóäîâûìè óñïåõà-
âîñïèòàíèÿ — óêëàäûâàëè â ìè ñòðîèòåëè âïèøóò íîâóþ
îäíó ñòðîêó: «Èìåé äóõ è óìåé ñòðàíèöó â èñòîðèþ íàøåé
âîñïèòûâàòü åãî», âîò è âñ¸. ñòðàíû.
ÂÎÒ ‹âîí› ÎÍÎ ×ÒÎ. Âû- ÂÐÅÌß ÎÒ ÂÐÅÌÅÍÈ.
ðàæåíèå ñèëüíîãî óäèâëåíèÿ, Èíîãäà, íåðåãóëÿðíî, ÷åðåç êà-
èçóìëåíèÿ. êèå-òî ïðîìåæóòêè âðåìåíè.
«Ñåìüÿ-òî áîëüøàÿ, äà äâà Îò ñëó÷àÿ ê ñëó÷àþ.
÷åëîâåêà Âñåãî ìóæèêîâ-òî: Âðåìÿ îò âðåìåíè çâîíèë
îòåö ìîé äà ÿ...» — Òàê âîí îíî òåëåôîí. (?) Ñ÷àñòëèâ òîò, êòî
÷òî!  — Òû âèäåëà ãàçåòû  — óìååò âðåìÿ îò âðåìåíè îñòà-
ñïðîñèë îí. — Òîëüêî òû ñàì íîâèòüñÿ è çàäàòü ñåáå âîïðî-
ãîâîðèë ïðåæäå, ÷òî íå ïîíèìà- ñû, âî âñå âðåìåíà âîëíóþùèå
åøü, êàê íàä ýòèì ìîæíî ñìå- ëþäåé: äëÿ ÷åãî ÿ æèâó? ÷òî
ÿòüñÿ. — Âîò îíî ÷òî! — ïðè- ìîãó äàòü ëþäÿì?  Êàæäûé
ùóðèëñÿ ïàïà. — Ìîæíî, Îëÿ. ôóòáîëèñò, áåãóí, ïðûãóí, ïëî-
È íóæíî. âåö — ñëîâîì, êàæäûé ñïîðò-
253
ñìåí âðåìÿ îò âðåìåíè îáÿçà- øåãî. — Áóäüòå çäîðîâû!  Î÷å-
òåëüíî âçâåøèâàåòñÿ: ñòàë îí âèäíî, âàñ ââåëî â çàáëóæäåíèå
ëåã÷å èëè òÿæåëåå? Íà ïîëüçó ñëîâî «èíôîðìàöèÿ». Æåëàþ
èäóò åìó çàíÿòèÿ ñïîðòîì èëè âàì âñåãî õîðîøåãî.
âî âðåä. ÂÑÅÉ ÄÓØÎÉ. Î÷åíü
ÂÑÅ ÄÎ ÎÄÍÎÃÎ. Âñå áåç ñèëüíî, áåçãðàíè÷íî, èñêðåííå.
èñêëþ÷åíèÿ, àáñîëþòíî âñå Âñåì ñåðäöåì.
(óïîòðåáëÿåòñÿ äëÿ óñèëåíèÿ Âñåé äóøîé áëàãîäàðþ âàñ
çíà÷åíèÿ èñ÷åðïûâàþùåé ïîë- çà ïîìîùü è ïîääåðæêó.  Ïî-
íîòû). çäðàâëÿþ âàñ ñ íîâîñåëüåì.
Â íàøåì êëàññå âñå äî îä- Âñåé äóøîé ðàäóþñü çà âàñ è
íîãî ïðèíÿëè ó÷àñòèå â ñóááîò- æåëàþ âàì âñåãî õîðîøåãî.
íèêå.  Îêñàíà îáâåëà íàñ âñåõ Îí âñåé äóøîé ïî÷óâñòâîâàë
äîëãèì âçãëÿäîì, âñåõ äî îäíî- ñåáÿ ñîâåðøåííî ÷óæèì â ýòîì
ãî. õîëîäíîì è ïóñòûííîì ìèðå
ÂÑÅ ÊÀÊ ÎÄÈÍ. Äðóæíî, ðàííåãî óòðà.  Ëþáèòå êíèãó
åäèíîäóøíî. âñåé äóøîé! Îíà íå òîëüêî âàø
Íà ñîáðàíèè âñå êàê îäèí ëó÷øèé äðóã, íî è äî êîíöà âåð-
ãîâîðèëè î íåîáõîäèìîñòè íûé ñïóòíèê.
áåðåæíîãî îòíîøåíèÿ ê õëåáó, ÂÑÅÌ ÑÅÐÄÖÅÌ. Èñ-
ê íàðîäíîìó äîáðó. êðåííå, áåçãðàíè÷íî, ãîðÿ÷î.
ÂÑÅÃÄÀ ÃÎÒÎÂ! Îòâåò íà Âñåé äóøîé.
ïðèçûâ «Áóäü ãîòîâ!». Ìû âñåì ñåðäöåì ðàäîâà-
ÂÑÅÃÎ ÄÎÁÐÎÃÎ. Ïîæå- ëèñü ñêîðîé âñòðå÷å ñ äðóçüÿ-
ëàíèå áëàãîïîëó÷èÿ (ïðè ïðî- ìè.
ùàíèè).Âñåãî õîðîøåãî. ÂÑÅÌÈ ÑÈËÀÌÈ
— Âñåãî äîáðîãî! — ïîïðî- ÄÓØÈ. Î÷åíü ñèëüíî.
ùàëñÿ ÿ è âûøåë èç êîìíàòû. ß íåíàâèæó ëîæü âñåìè ñè-
— Äî ñâèäàíèÿ. — Âñåãî äîá- ëàìè äóøè.  Âñåìè ñèëàìè äóøè
ðîãî! Ïðèõîäèòå åù¸.  Äóøåâ- ÿ ñòðåìëþñü ñ ïîìîùüþ èçîá-
íîå ñïàñèáî çà ïèñüìî, äîðî- ðàçèòåëüíûõ ñðåäñòâ äîñòè÷ü
ãîé Àëåêñåé Ìàêñèìîâè÷! Ýòî ãàðìîíè÷åñêîãî è ïðåêðàñíîãî
— ñàìàÿ áîëüøàÿ è ñàìàÿ æå- èäåàëà.
ëàííàÿ íàãðàäà çà ìîé òðóä. ÂÑ¨ Â ÏÎÐßÄÊÅ. Òàê, êàê
‹…› Âñåãî äîáðîãî âàì... äîëæíî áûòü; õîðîøî, áëàãî-
ÂÑÅÃÎ ÕÎÐÎØÅÃÎ. Ïî- ïîëó÷íî.
æåëàíèå áëàãîïîëó÷èÿ (ïðè — Êàê äåëà ó âàøåãî ñûíà
ïðîùàíèè).Âñåãî äîáðîãî. â øêîëå? — Ñïàñèáî. Âñ¸ â ïî-
— Äî ñâèäàíèÿ. Âñåãî õîðî- ðÿäêå.  — Â áàòàðåå âñ¸ â ïî-
254
ðÿäêå, Çîÿ, — ïðîãîâîðèë Êóç- äåò çâó÷àòü ôàëüøèâî è ÷óòêîå
íåöîâ. — Íå íóæíî íèêàêèõ óõî çðèòåëÿ âñåãäà óñëûøèò
îñìîòðîâ. ýòó ôàëüøü.
ÂÑ¨ ÂÐÅÌß. Ïîñòîÿííî, 3. Òåì íå ìåíåå, âñ¸-òàêè,
íå ïåðåñòàâàÿ. âñ¸ æå, íåñìîòðÿ íè íà ÷òî.
Â îäíîì èç ñâîèõ âûñòóïëå- Ïîêà ñ÷¸ò í å â í àøó
íèé ÷åìïèîí ìèðà ïî øàõìà- ïîëüçó, íî ÿ âñ¸ ðàâíî âåðþ â
òàì À. Êàðïîâ ñêàçàë, ÷òî íà- ïîáåäó íàøåé êîìàíäû.  Åñëè
ñòîÿùèé ñïîðòñìåí äîëæåí îá- áû äàæå áåð¸çà íå ãîäèëàñü íè
ëàäàòü ñòîéêèì èììóíèòåòîì ê íà òîïëèâî, íè íà ÷òî äðóãîå
ïîðàæåíèþ — âåäü íåâîçìîæ- — âñ¸ ðàâíî ìû áû å¸ ñáåðåã-
íî âñ¸ âðåìÿ çàíèìàòü òîëüêî ëè.  Íà âñþ æèçíü ÿ çàïîìíþ
ïåðâûå ìåñòà.  Òðóä äëÿ íåãî ïåðâûé óðîê Åâãåíèè Ëàâðåí-
áûë íåèñ÷åðïàåìûì èñòî÷íè- òüåâíû. «Êòî òàêèå õèìèêè?»
êîì òâîð÷åñêèõ ñèë, ïîçâîëÿâ- — òàêàÿ áûëà òåìà ýòîãî óðî-
øèõ âñ¸ âðåìÿ ñîâåðøåíñòâî- êà. Åñëè áû îíà ðàññêàçûâà-
âàòü ñâî¸ èñêóññòâî. Ýòî áûëî ëà ñòî ÷àñîâ ïîäðÿä, íèêòî âñ¸
ñ÷àñòüåì äëÿ õóäîæíèêà, è ðàâíî íå ñäâèíóëñÿ áû ñ ìåñ-
íàäî ïîëàãàòü, ÷òî ñîçíàíèå òà.
ñâîåé òâîð÷åñêîé ïîëíîöåííî- ÂÑÒÀÂËßÒÜ ÏÀËÊÈ Â
ñòè ïîìîãàëî åìó ðàáîòàòü äî ÊÎË¨ÑÀ. Íàìåðåííî ìåøàòü
ïîñëåäíåãî ÷àñà æèçíè. êîìó-ëèáî â êàêîì-ëèáî äåëå,
ÂÑ¨ ÐÀÂÍÎ. 1. Â ðàâíîé â îñóùåñòâëåíèè ÷åãî-ëèáî.
ñòåïåíè, îäèíàêîâî. Çíàþ — âåðÿò â ìåíÿ åù¸ â
Äîêàçûâàòü ÷åëîâåêó íåîá- ýòîé äåðåâíå. Ïîòîìó è ïðèø¸ë
õîäèìîñòü çíàíèÿ — ýòî âñ¸ ê âàì. Íî åñòü è òàêèå, êòî
ðàâíî ÷òî óáåæäàòü åãî â ïîëåç- âñòàâëÿåò ìíå ïàëêè â êîë¸ñà.
íîñòè çðåíèÿ.  Êëàññèêó íàäî Èãíàòîâ âîø¸ë, ìîë÷à ïîëî-
ïåðå÷èòûâàòü âî âòîðîé, òðå- æèë íà ñòîë îáúÿñíèòåëüíóþ
òèé, ÷åòâ¸ðòûé ðàç, â ðàçíûå çàïèñêó... — Ïàëêè â êîë¸ñà ðå-
ïåðèîäû æèçíè. Ýòî âñ¸ ðàâíî, øèë âñòàâèòü? — ñïðîñèë äè-
÷òî ïðèåçæàòü â äðóãóþ ñòðàíó ðåêòîð è îòîäâèíóë çàïèñêó. —
ïîñëå äîëãîãî îòñóòñòâèÿ. Íåò. Ïðåäóïðåäèòü ×Ï.
2. Îáÿçàòåëüíî, íåïðåìåí- ÂÑÒÀÒÜ Ñ ËÅÂÎÉ
íî. ÍÎÃÈ. Áûòü áåç ïðè÷èíû â
Îøèáêè â õóäîæåñòâåííîì ïëîõîì íàñòðîåíèè, ðàçäðà-
âîñïðèÿòèè óæå íè÷åì íåëüçÿ æ¸ííîì ñîñòîÿíèè.
èñïðàâèòü, íèêàêîé èñêóñíîé Ëóçèíà, âåðîÿòíî, âñòàëà ñå-
æèâîïèñüþ: âåäü âñ¸ ðàâíî áó- ãîäíÿ ñ ëåâîé íîãè, ïîòîìó ÷òî
255
ñèäåëà çà ñòîëèêîì õìóðàÿ è âîñõîäîì ñîëíöà.  Ïîñòåïåí-
ñåðäèòàÿ.  — ×òî ñ òîáîé, íî æèçíü â ñåìüå Êðàñèíûõ
îòåö?.. — ñìåÿñü, ñïðîñèëà îíà. âîøëî â áîëåå èëè ìåíåå íîð-
— Ñ ëåâîé íîãè âñòàë èëè ïëî- ìàëüíóþ êîëåþ.  Óáîðêà è
õèå ñíû ïðèñíèëèñü? ïðî÷èå ïîëåâûå ðàáîòû â ðàéî-
ÂÑÒÓÏÀÒÜ Â ÄÅÉ- íå âîøëè áîëåå èëè ìåíåå â êî-
ÑÒÂÈÅ. 1. Ñòàíîâèòüñÿ ëåþ. Äîðîãè ïðîñîõëè, âíîâü
äåéñòâóþùèì.  Âñòóïàòü â ïîòÿíóëèñü ïî íèì êîëîííû àâ-
ñòðîé. òîìàøèí ñî ñâåæåíàìîëî÷åí-
Â íàøåì ãîðîäå âñòóïèë â íûì çåðíîì.
äåéñòâèå íîâûé ñïîðòêîìï- ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÏËÎÒÜ È
ëåêñ.  Â áëèæàéøåå âðåìÿ ÊÐÎÂÜ. 1. Ñòàíîâèòüñÿ óñòîé-
âñòóïèò â äåéñòâèå íîâàÿ ÷èâîé ÷åðòîé õàðàêòåðà, ïðè-
ôàáðèêà. âû÷êîé, ÷åì-òî ïðèâû÷íûì, íå-
2. Ñòàíîâèòüñÿ çàêîííûì, îáõîäèìûì.
äåéñòâåííûì.   Âõîäèòü â Ñêðîìíîñòü Ìèõàèëà Âàñè-
ñèëó. ëüåâè÷à áûëà íåíàèãðàííîé,
Äîãîâîð âñòóïàåò â äåé- îíà âîøëà â åãî ïëîòü è êðîâü.
ñòâèå ïîñëå åãî ïîäïèñàíèÿ. Ñîáûòèÿ ïåðâîé ïÿòèëåòêè —
ÂÑÒÓÏÀÒÜ Â ÑÒÐÎÉ. íàø çàâîä ïåðâûì â ñòðàíå âû-
Ñòàíîâèòüñÿ äåéñòâóþùèì. ïîëíèë å¸ çà äâà ñ ïîëîâèíîé
Âñòóïàòü â äåéñòâèå. ãîäà — âîøëè â ìîþ ïëîòü è
Íîâàÿ ñòàíöèÿ ìåòðî âñòó- êðîâü.
ïèò â ñòðîé â ýòîì ãîäó. 2. Ñòàíîâèòüñÿ íåîòúåìëå-
ÂÑÒÓÏÈÒÜ Â ÄÅÉ- ìîé ñîñòàâíîé ÷àñòüþ, îñî-
ÑÒÂÈÅ. Ñì. ÂÑÒÓÏÀÒÜ Â áåííîñòüþ, ñâîéñòâîì.
ÄÅÉÑÒÂÈÅ. Âñ¸ èçó÷åííîå âõîäèò â
ÂÑÒÓÏÈÒÜ Â ÑÒÐÎÉ. ïëîòü è êðîâü âàøåãî íðàâ-
Ñì. ÂÑÒÓÏÀÒÜ Â ÑÒÐÎÉ. ñòâåííîãî, óìñòâåííîãî è ýñòå-
ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÊÎËÅÞ. òè÷åñêîãî îáðàçîâàíèÿ!
Âîçâðàùàòüñÿ ê ïðèâû÷íîìó ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÏÎËÎÆÅ-
îáðàçó æèçíè, äåÿòåëüíîñòè; ÍÈÅ. Ïîíèìàÿ ñîñòîÿíèå, ïî-
âîçâðàùàòüñÿ ê îáû÷íîìó, íîð- ëîæåíèå, ñî÷óâñòâîâàòü, ïîìî-
ìàëüíîìó ïîðÿäêó.  Âûáè- ãàòü.
âàòüñÿ èç êîëåè. Áóäåì, îäíàêî, ñïðàâåäëè-
Íî ÷åðåç íåñêîëüêî äíåé... âû, ïîñòàðàåìñÿ âîéòè â èõ ïî-
æèçíü ó÷èòåëÿ âîøëà â ñâîþ ëîæåíèå è, ìîæåò áûòü, ñòàíåì
îáû÷íóþ êîëåþ. Òî÷íî òàê æå, ñóäèòü î íèõ ãîðàçäî ñíèñõîäè-
êàê è ðàíüøå, âñòàâàë îí ñ òåëüíåå.
256
ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÏÐÈÂÛ×- Íåîæèäàííîå èçâåñòèå âû-
ÊÓ. Ñòàíîâèòüñÿ ïðèâû÷íûì, áèëî âñåõ èç êîëåè. ×åëîâåê,
îáû÷íûì, ïîñòîÿííûì. îáèæåííûé ãðóáûì îêðèêîì,
Çàðÿäêà âõîäèò â ïðèâû÷êó, îñêîðáë¸ííûé íå÷óòêèì ïî-
åñëè å¸ äåëàòü åæåäíåâíî.  Ðàç- ñòóïêîì, îêàçûâàåòñÿ âûáè-
âåäêà ïðåæäå âñåãî. Ýòî ïðàâè- òûì èç êîëåè íà íåäåëè.
ëî áûëî óñâîåíî íàìè íå òîëü- ÂÛÁÈÂÀÒÜÑß ÈÇ ÊÎ-
êî ïðè èçó÷åíèè óñòàâîâ, íî ËÅÈ. Íå èìåòü ñèë âåñòè ïðè-
ãëàâíûì îáðàçîì ðîäèëîñü â áî- âû÷íûé îáðàç æèçíè.  Âõî-
åâîé ïðàêòèêå. È ïðî÷íî âîøëî äèòü â êîëåþ.
â ïðèâû÷êó, ñòàëî çàêîíîì.  ß Îäíàæäû âûáèâøèñü èç êî-
âûðîñëà ó ìîðÿ è íå ìîãó äíÿ ëåè, áåçâîëüíûé ÷åëîâåê äîë-
ïðîæèòü, ÷òîáû íå èñêóïàòüñÿ. ãî íå ìîæåò ïðèñòóïèòü ê ðà-
Ýòî âîøëî â ïðèâû÷êó. áîòå.  ß ëþáëþ âàñ, ëþáëþ
ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÐÎËÜ. Îñâà- äî òîãî, ÷òî âûáèëñÿ èç êîëåè,
èâàòüñÿ ñ ïîëîæåíèåì, îáÿçàí- áðîñèë äåëî è áëèçêèõ ëþ-
íîñòÿìè. äåé...
Íåäàâíèé ñòóäåíò, îí áûñò- ÂÛÁÈÂÀÒÜÑß ÈÇ ÑÈË. 1.
ðî âîø¸ë â ðîëü ó÷èòåëÿ.  Êàê Î÷åíü óñòàâàòü îò êàêîé-ëèáî
èçìåíèëàñü Òàòüÿíà! Êàê òâ¸ð- ðàáîòû, çàíÿòèÿ; îñëàáåâàòü îò
äî â ðîëü îíà âîøëà!  Îí ñëîâ- ñèëüíîãî èëè äëèòåëüíîãî íà-
íî íå ÷óâñòâóåò ñâîåãî âîçðàñ- ïðÿæåíèÿ.
òà, íå çíàåò åãî, ïîëíîñòüþ âîé- Äîëãî øëè þíûå ñëåäîïû-
äÿ â ðîëü îïûòíîãî, áûâàëîãî òû ïî ëåñíûì òðîïèíêàì, ïî-
ïàðòèçàíà. ÷òè ñîâåðøåííî âûáèëèñü èç
ÂÕÎÄÈÒÜ Â ÑÈËÓ. Ñòà- ñèë, à èçáóøêè ëåñíèêà âñå åù¸
íîâèòüñÿ çàêîííûì, äåéñò- íå áûëî âèäíî.  Ïîäú¸ì ñòà-
âóþùèì.  Âñòóïàòü â äåé- íîâèëñÿ âñ¸ êðó÷å. Âîäîâîçêà
ñòâèå. ïîäïðûãèâàëà íà áóëûæíè-
Íîâûé çàêîí âõîäèò â ñèëó êàõ, èç áî÷êè âûïë¸ñêèâàëàñü
ñ áóäóùåãî ãîäà.  Íî îôè- âîäà. Õàéêèí âûáèâàëñÿ èç
öèàëüíî íàø ïðîåêò âîéä¸ò â ñèë.
ïîëíóþ ñèëó ëèøü ñ òîé ìèíó- 2. Ïðèëàãàòü ÷ðåçìåðíûå
òû, êîãäà åãî óòâåðäÿò... óñèëèÿ, ÷òîáû äîñòè÷ü ÷åãî-
ÂÛÁÈÂÀÒÜ ÈÇ ÊÎËÅÈ. ëèáî.
Íàðóøàòü îáû÷íûé, ïðè- Ìàëûø âûáèâàëñÿ èç ñèë,
âû÷íûé ðèòì æèçíè êîãî-ëèáî; ñòàðàÿñü íå îòñòàòü îò ðåáÿò
âûâîäèòü èç îáû÷íîãî ñîñòîÿ- ÂÛÁÈÒÜ ÈÇ ÊÎËÅÈ. Ñì.
íèÿ. ÂÛÁÈÂÀÒÜ ÈÇ ÊÎËÅÈ.
257
ÂÛÁÈÒÜÑß ÈÇ ÊÎËÅÈ. ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÒÐÎß.
Ñì. ÂÛÁÈÂÀÒÜÑß ÈÇ ÊÎ- 1. Ëèøàòü áîåñïîñîáíîñòè èëè
ËÅÈ. ðàáîòîñïîñîáíîñòè.
ÂÛÁÈÒÜÑß ÈÇ ÑÈË. Ñì. Â ïóñòûíå ðàáîòàòü âñåãäà
ÂÛÁÈÂÀÒÜÑß ÈÇ ÑÈË. òðóäíî: èçíóðèòåëüíàÿ æàðà
ÂÛÁÐÎÑÈÒÜ ÈÇ ÃÎËÎ- âûâîäèò èç ñòðîÿ äàæå ñàìûõ
ÂÛ. Çàáûòü, ïåðåñòàòü äóìàòü âûíîñëèâûõ ëþäåé.
î êîì-ëèáî èëè î ÷¸ì-ëèáî.  2. Äåëàòü íåäåéñòâóþùèì,
Âûêèíóòü èç ãîëîâû. ïîðòèòü, ëîìàòü.
— Ïîêà íå ñäàøü ýêçàìåí, Íà òåððèòîðèè, îêêóïèðî-
âûáðîñü èç ãîëîâû ìûñëè î ïî- âàííîé âðàãîì, ïàðòèçàíû âû-
õîäå, — ïðåäóïðåæäàë áðàò. âîäèëè èç ñòðîÿ íàñîñû, îòêà-
Òîâàðèùè îòãîâàðèâàëè ÷èâàþùèå âîäó èç øàõò.
õóäîæíèêà îò ýòîé çàòåè. Îíè ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÍÀ ×ÈÑ-
ãîâîðèëè åìó, ÷òî Äçåðæèíñêèé ÒÓÞ ÂÎÄÓ. Ðàçîáëà÷àòü,
äàæå íå ïðèìåò õóäîæíèêà, ÷òî óëè÷àòü êîãî-ëèáî (ðàñêðûâàòü
ñìåøíî äóìàòü î ïîðòðåòå, ÷òî äåëà, îáû÷íî ò¸ìíûå, íåáëàãî-
õóäîæíèêó íàäîáíî âûáðîñèòü âèäíûå).
ýòó çàòåþ èç ãîëîâû. Íàäî âûâåñòè íà ÷èñòóþ
ÂÛÂÅÑÒÈ ÈÇ ÑÅÁß. Ñì. âîäó âñåõ áåçäåëüíèêîâ è
ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÅÁß. î÷êîâòèðàòåëåé.  Ìíå õî÷åòñÿ
ÂÛÂÅÑÒÈ ÈÇ ÑÒÐÎß. âûâåñòè íà ÷èñòóþ âîäó ýòî
Ñì. ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÒÐÎß. ìîøåííè÷åñòâî.  — Íàäî âû-
ÂÛÂÅÑÒÈ ÍÀ ×ÈÑÒÓÞ âîäèòü íà ÷èñòóþ âîäó âñåõ,
ÂÎÄÓ. Ñì. ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÍÀ êòî ïîäñêàçûâàåò. — Êàê æå èõ
×ÈÑÒÓÞ ÂÎÄÓ. âûâîäèòü? — Íàäî ïðî íèõ â
ÂÛÂÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÅÁß. ñòåíãàçåòó ïèñàòü.
Ïðèâîäèòü â ñîñòîÿíèå êðàé- (?) Âûâîäèòü íà ÷èñòóþ
íåãî ðàçäðàæåíèÿ, íåãîäîâà- âîäó — ïåðâîíà÷àëüíî âûâåñ-
íèÿ, ëèøàòü ñàìîîáëàäàíèÿ. òè ðûáó (ïîñëå òîãî, êàê îíà
Âû ìîæåòå ñåáå ïðåäñòà- êëþíóëà è âçÿëà êðþ÷îê) íà
âèòü, ñêîëüêî ðàçíûõ äåë ïðî- ÷èñòóþ (îòêðûòóþ) âîäó.
øëî... ÷åðåç åãî ðóêè, è íèêîã- ÂÛÄÀÂÀÒÜ ÑÅÁß. 1. Îá-
äà íèêàêîå äåëî íå âûâåëî Îñè- í àðóæèâàòü ñâî¸ ïðèñóò-
ïà Åâñåè÷à èç ñåáÿ, íå ïðèâåëî ñòâèå.
â íåãîäîâàíèå, íå ëèøèëî âå- Ðåáÿòà õîðîøî ñïðÿòàëèñü,
ñ¸ëîãî ðàñïîëîæåíèÿ.  Íàõàëü- íî íåîæèäàííûì ñìåõîì ñðà-
ñòâî ìëàäøåãî âûâåëî èç ñåáÿ çó âûäàëè ñåáÿ.  Ðàäèîñâÿçü íà
ñòàðøåãî áðàòà. ïåðåõîäå íå ðàçâîðà÷èâàëè,
258
÷òîáû íå âûäàòü ñåáÿ ïðîòèâ- ëèáî òðóäíûì ñàìîñòîÿòåëüíî,
íèêó. áåç ÷üåé-ëèáî ïîìîùè.
2. Ñâîèì ïîâåäåíèåì îáíà- ÂÛÕÎÄÈÒÜ Â ÑÂÅÒ. Èç-
ðóæèâàòü ÷óâñòâà, ñîñòîÿíèå. äàâàòüñÿ, ïóáëèêîâàòüñÿ.
Ñâîèì âîëíåíèåì ñûí ñðà- Ê þáèëåþ ïèñàòåëÿ âûéäåò
çó âûäàë ñåáÿ, ìàòü ïîíÿëà: ÷òî- â ñâåò ïîëíîå ñîáðàíèå åãî ñî-
òî ñëó÷èëîñü. ÷èíåíèé.
ÂÛÉÒÈ Â ÑÂÅÒ. Ñì. ÂÛ- ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÇÀÌÓÆ.
ÕÎÄÈÒÜ Â ÑÂÅÒ. Ñòàíîâèòüñÿ ÷üåé-ëèáî æåíîé.
ÂÛÉÒÈ ÇÀÌÓÆ. Ñì. Ìîÿ ñòàðøàÿ ñåñòðà ñêîðî
ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÇÀÌÓÆ. âûõîäèò çàìóæ.  — Çà Áîðèñà
ÂÛÉÒÈ ÈÇ ÏÎËÎÆÅ- óæå íå õî÷åøü âûõîäèòü çà-
ÍÈß. Ñì. ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ìóæ! — Íàòàøà âñïûõíóëà. —
ÏÎËÎÆÅÍÈß. ß íå õî÷ó íè çà êîãî çàìóæ
ÂÛÉÒÈ ÈÇ ÑÅÁß. Ñì. èäòè.
ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÅÁß. ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ÏÎËÎ-
ÂÛÉÒÈ ÈÇ ÑÒÐÎß. Ñì. ÆÅÍÈß. Íàõîäèòü ñïîñîá èç-
ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÒÐÎß. áàâèòüñÿ îò çàòðóäíåíèé.
ÂÛÉÒÈ ÑÓÕÈÌ ÈÇ Ïðåïÿòñòâèÿ è òðóäíîñòè
ÂÎÄÛ. Ñì. ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÑÓ- ïîäñòåðåãàëè þíûõ ãåîãðàôîâ
ÕÈÌ ÈÇ ÂÎÄÛ. íà êàæäîì øàãó, íî äðóæáà ñ
ÂÛÊÈÍÓÒÜ ÈÇ ÃÎËÎ- êàðòîé, óìåíèå ñîâåòîâàòüñÿ ñ
ÂÛ. Çàáûòü, ïåðåñòàòü äóìàòü êíèãîé ïîìîãàëè èì âûõîäèòü
î êîì-ëèáî èëè î ÷¸ì-ëèáî.  èç òðóäíîãî ïîëîæåíèÿ.
Âûáðîñèòü èç ãîëîâû. ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÅÁß.
— Âûêèíü èç ãîëîâû îáèäû, Î÷åíü ñåðäèòüñÿ, ïðèõîäèòü â
òåì áîëåå ñàì òû âèíîâàò, — ñîñòîÿíèå êðàéíåãî ðàçäðàæå-
ñîâåòîâàë ïðèÿòåëü.  Äàøà ñè- íèÿ, íåãîäîâàíèÿ, âîçáóæäåíèÿ
äåëà â îöåïåíåíèè, áóäòî åé êà- îò ÷üåãî-ëèáî ïîâåäåíèÿ, ïî-
êîé óêîë ñäåëàëè. — Òû ÷åãî ñòóïêà è ò. ä.  Áðàòü ñåáÿ â
ýòî? — îáðàòèëñÿ ê íåé Èãîðü. ðóêè.
— Òàê ïðîñòî — Äà òû âûêèíü Îäíà èç ïðèìåò âîñïèòàííî-
èç ãîëîâû...  Óåçæàÿ, îí äàë ñåáå ãî ÷åëîâåêà — óìåíèå ñäåðæè-
ñëîâî çàáûòü î äåëàõ, âûêè- âàòüñÿ, íè ïðè êàêèõ îáñòîÿ-
íóòü èç ãîëîâû âñå çàáîòû è òðå- òåëüñòâàõ íå âûõîäèòü èç ñåáÿ.
âîãè, íî íè÷åãî èç ýòîãî íå ïî- Â îáùåíèè ñ ëþäüìè Ôèëèïï
ëó÷èëîñü. Ïåòðîâè÷ áûë ðîâåí, íå âûõî-
ÂÛÍÎÑÈÒÜ ÍÀ ÑÂÎÈÕ äèë èç ñåáÿ, â áåñåäå óìåë ïî-
ÏËÅ×ÀÕ. Ñïðàâëÿòüñÿ ñ ÷åì- ìîë÷àòü, ïîñëóøàòü ÷åëîâåêà.
259
— Åãî íå ïîíèìàþò! — âûõîäÿ ãëàâíûì îáðàçîì óìåíèþ ìûñ-
èç ñåáÿ, äîêàçûâàë ìàìå ïàïèí ëèòü ñàìîñòîÿòåëüíî.  Â æèçíè
äðóã... — Ïîéìèòå, îí ÷åëîâåê ìîãóò áûòü òàêèå ñëó÷àè, êîã-
ñ ðàçìàõîì, ñåðäå÷íûé, òàëàí- äà ëþäè, ãîâîðÿùèå íà îäíîì
òëèâûé... Ëè÷íîñòü! ÿçûêå, íå âïîëíå ïîíèìàþò
ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÈÇ ÑÒÐÎß. äðóã äðóãà. Ïî÷åìó æå ýòî
1. Òåðÿòü ðàáîòîñïîñîáíîñòü ïðîèñõîäèò? Ãëàâíûì îáðàçîì
èëè áîåñïîñîáíîñòü. ïîòîìó, ÷òî ìû íåïðàâèëüíî
Ïîñëå òÿæ¸ëîé áîëåçíè äÿäÿ èëè íåòî÷íî èñòîëêîâûâàåì
ñîâñåì âûøåë èç ñòðîÿ è íå ìîã ÷óæóþ ðå÷ü.
áîëüøå ðàáîòàòü. ÃËÀÇÀ ÐÀÇÁÅÃÀÞÒÑß
2. Ïåðåñòàâàòü äåéñòâî- ‹ðàçáåæàëèñü›. Êòî-ëèáî íå ìî-
âàòü, ðàáîòàòü; ïîðòèòüñÿ, ëî- æåò îñòàíîâèòüñÿ, ñîñðåäîòî-
ìàòüñÿ. ÷èòüñÿ íà ÷¸ì-ëèáî îäíîì (îò
Ïðè õîðîøåì îáðàùåíèè ìíîãîîáðàçèÿ ïðåäìåòîâ, áî-
ñòàíîê äîëãî íå âûéäåò èç ãàòñòâà âïå÷àòëåíèé).
ñòðîÿ. Â ìóçåå áûëî ñòîëüêî èíòå-
ÂÛÕÎÄÈÒÜ ÑÓÕÈÌ ‹ñó- ðåñíûõ ýêñïîíàòîâ, ÷òî ó
õîé› ÈÇ ÂÎÄÛ. Èçáåãàòü çàñ- ýêñêóðñàíòîâ ãëàçà ðàçáåãà-
ëóæåííîãî íàêàçàíèÿ; îñòà- ëèñü.  Èñêðåííå ãîâîðÿ, êàæ-
âàòüñÿ áåçíàêàçàííûì (î õèò- äûé äåíü ïðèíîñèò ñòîëüêî íî-
ðûõ, ëîâêèõ ëþäÿõ). âîãî, ÷òî «ãëàçà ðàçáåãàþòñÿ».
Äåëî ðàññëåäóåòñÿ óñïåøíî, Íå çíàåøü, ÷òî è êàê îòîáðàòü,
è âûéòè ñóõèì èç âîäû íèêîìó ÷òîáû çàñåñòü çà íîâûé ðèñó-
íå óäàñòñÿ. íîê.
ÃËÀÇÀ ÑËÈÏÀÞÒÑß
Ã ‹ñëèïàëèñü›. Êîìó-ëèáî ìó÷è-
ÃËÀÂÍÛÌ ÎÁÐÀÇÎÌ. òåëüíî õî÷åòñÿ ñïàòü.
Ïðåèìóùåñòâåííî, â îñíîâ- Êàïèòàí åõàë âåðõîì, è ãëà-
çà åãî ñëèïàëèñü îò ïðîíçèòåëü-
íîì.  Áîëüøå ‹áîëåå› âñåãî,
áîëüøåé ÷àñòüþ ‹ïî áîëüøåé íîãî ñâåòà è óñòàëîñòè.
ÃËÀÇÎÌ ÍÅ ÌÎÐÃÍÓË.
÷àñòè›.
1. Íè÷óòü, íèñêîëüêî íå çàäó-
Öâåò — ýòî ÿçûê æèâîïèñè,
è îí ãëàâíûì îáðàçîì ðàñêðû- ìàëñÿ, íå ïîêîëåáàëñÿ, íå îñ-
òàíîâèëñÿ.
âàåò ñóùíîñòü êàðòèíû.  Áëèç-
— À êàê æå òðóáà? — ñïðî-
êèé äðóã ðàññêàçàë ìíå íà äíÿõ
îá èíòåðåñíîé øêîëå â ãîðîäå ñèë ÿ. — Âåäü ïîäçîðíîé òðóáû
ó âàñ íåò. — Òðóáû íåò, — íå
Õàðüêîâå. Òàì ó÷àò äåòåé íå
òîëüêî çíàíèþ ïðåäìåòîâ, íî ìîðãíóâ ãëàçîì, îòâåòèë
260
Âîðîáü¸â. — È áåç íå¸ âñ¸ âèä- öèè è ïèñàòü. — Çà äâóìÿ çàé-
íî.  — Íîâåíüêîãî ïðèâ¸ë... öàìè ïîãîíèøüñÿ, òàê íè îäíî-
Çàáëóäèëñÿ, íèêàê íå íàéä¸ò ãî íå óáü¸øü.
êàáèíåò. Ñ íèì è ïðîâîëûíèë, ÃÎËÎÂÀ ÇÀÊÐÓÆÈ-
— ñîâðàë, íå ìîðãíóâ ãëàçîì, ËÀÑÜ. Ñì. ÃÎËÎÂÀ ÊÐÓ-
Ñëàâêà. ÆÈÒÑß.
2. Íå îáíàðóæèë íèêàêèõ ÃÎËÎÂÀ ÈÄ¨Ò ‹øëà›
ïðèçíàêîâ âîëíåíèÿ, ñòðàõà, ÊÐÓÃÎÌ. Êòî-ëèáî íå çíàåò,
áåñïîêîéñòâà è ò. ï. êàê ïîñòóïèòü; êòî-ëèáî òåðÿåò
Ñèòóàöèÿ áûëà î÷åíü îïàñ- ñïîñîáíîñòü ÿñíî ñîîáðàæàòü.
íàÿ, íî ìàòðîñ è ãëàçîì íå ìîðã- Ãîëîâà êðóæèòñÿ.
íóë.  ...Ðàç ïÿòíàäöàòü îí òî- Îò ìíîæåñòâà íåðåø¸ííûõ
íóë. Ïîãèáàë ñðåäè àêóë. Íî âîïðîñîâ ó ìîëîäîãî íà÷àëüíè-
íè ðàçó äàæå ãëàçîì íå ìîðãíóë. êà öåõà ãîëîâà èä¸ò êðóãîì.  —
Òóò ÿ íåâîëüíî ïîçàâèäîâàë ß ïîíèìàþ, ÷òî òåáå î÷åíü òÿ-
Òàìàíöåâó. Îí â ñëó÷àå íàäîá- æåëî. Îòäîõíè äíÿ äâà. — Õî-
íîñòè ìîã íå ìîðãíóâ ãëàçîì ðîøî... Äà. Ó ìåíÿ äåé-
äåéñòâîâàòü îò èìåíè õîòü ìàð- ñòâèòåëüíî ãîëîâà êðóãîì èä¸ò!
øàëà, õîòü íàðêîìà, íèñêîëü- Ó ìåíÿ ãîëîâà êðóãîì ïîøëà îò
êî íå îïàñàÿñü ïîñëåäñòâèé. «ß âñåãî, ÷òî âû ñêàçàëè.
æå... äëÿ ïîëüçû äåëà!» ÃÎËÎÂÀ ÊÐÓÆÈÒÑß. 1.
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- Êòî-ëèáî èñïûòûâàåò ãîëî-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì íå óñ- âîêðóæåíèå.
ïåòü ‹è› ãëàçîì ìîðãíóòü. Ñåãîäíÿ áûë î÷åíü òðóäíûé
ÃÍÀÒÜÑß ‹ãîíÿòüñÿ› ÇÀ äåíü. ß óñòàë, è ó ìåíÿ êðó-
ÄÂÓÌß ÇÀÉÖÀÌÈ. Ïûòàòü- æèòñÿ ãîëîâà.  Çàïàñèòåñü òàê-
ñÿ îäíîâðåìåííî äîñòè÷ü äâóõ æå è ñìåëîñòüþ, ÷òîáû ó âàñ íå
ðàçëè÷íûõ öåëåé, âûïîëíèòü çàêðóæèëàñü ãîëîâà, êîãäà,
äâà ðàçíûõ äåëà. âçîáðàâøèñü íà èíîé óñòóï,
Íå ãîíèñü çà äâóìÿ çàéöàìè! âçãëÿíåòå âíèç.  Îí [ìàëü÷èê]
Ñäåëàé ñíà÷àëà îäíî, à ïîòîì ïîìíèë, êàê ó íåãî çàêðóæè-
ïðèíèìàéñÿ çà äðóãîå.  Çà äâó- ëàñü ãîëîâà è âñ¸ ïîïëûëî ïå-
ìÿ çàéöàìè ïîãîíèøüñÿ, íè îä- ðåä ãëàçàìè.
íîãî íå ïîéìàåøü (ïîñëîâèöà). 2. Êòî-ëèáî òåðÿåò ñïîñîá-
— Âðåìÿ íå óøëî, — çàìåòèëà íîñòü ÿñíî ñîîáðàæàòü. Ãî-
ÿ, — ìîæåòå è òåïåðü ïîñòóïàòü ëîâà èä¸ò ‹ïîøëà› êðóãîì.
â óíèâåðñèòåò âîëüíî- Ïîñëå ïåðâûõ áëåñòÿùèõ
ñëóøàòåëåì. — À ÷òî ÿ áóäó âûñòóïëåíèé íà ÷åìïèîíàòå
åñòü? — Ìîæåòå õîäèòü íà ëåê- ñòðàíû ó ñïîðòñìåíà îò óñïå-
261
õîâ çàêðóæèëàñü ãîëîâà, è îí ñïðàâèìñÿ â ñðîê.  — Ìàìà,
ïåðåñòàë åæåäíåâíî òðåíèðî- — êðè÷àëà Íàòàøà, — ÿ âàì
âàòüñÿ. Â ðåçóëüòàòå íå âîø¸ë ãîëîâó äàì íà îòñå÷åíèå, ÷òî
â ïÿò¸ðêó ñèëüíåéøèõ.  Âñ¸, ýòî îí!
âñ¸ ÿ ïîìíþ, Ñåð¸æà, òû òàêîå ÄÀÂÀÒÜ ÇÍÀÒÜ. Ñîîá-
íàãîâîðèë â÷åðà, ÷òî ãîëîâà ùàòü.
êðóæèòñÿ. Êàê òîëüêî ÿ êóïëþ áèëåò,
ÃÎËÎÂÀ ÍÀ ÏËÅ×ÀÕ. ÿ äàì âàì çíàòü.  Î ñâî¸ì îòú-
Êòî-ëèáî äîñòàòî÷íî óìåí, ñî- åçäå ÿ äàì çíàòü òåáå ÷åðåç áðà-
îáðàçèòåëåí, òîëêîâ. òà.  — Çíà÷èò, âåðíóëñÿ! È íå
Ëàäíî, òîâàðèù Çóáîâ. Ïî- äàë î ñåáå çíàòü! — äåâóøêà êî-
æèâèòå — óâèäèòå è, åñëè ó âàñ êåòëèâî óëûáíóëàñü. — Âîò íå-
åñòü ãîëîâà íà ïëå÷àõ, ïðèìåòå õîðîøèé. À ÿ î òåáå òàê ÷àñòî
ïðàâèëüíîå ðåøåíèå. âñïîìèíàëà.
ÃÎËÎÂÀ ÏÎØËÀ ÊÐÓ- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ÃÎÌ. Ñì. ÃÎËÎÂÀ ÈÄ¨Ò ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äàâàòü
‹øëî› ÊÐÓÃÎÌ. ñåáÿ çíàòü.
ÃÎÐÈÒ ‹ãîðåëî› Â ÐÓÊÀÕ. ÄÀÂÀÒÜ ÑÅÁÅ ÎÒ×¨Ò.
1. Âûïîëíÿåòñÿ áûñòðî, ëîâêî, Ïîëíîñòüþ ïîíèìàòü, îñîçíà-
õîðîøî. âàòü ÷òî-ëèáî.
Ëþáîå äåëî ãîðèò â ðóêàõ Êðèòèêà äîëæíà ïîìîãàòü
ìîåé ìàòåðè. íàì áîëåå ñòðîãî îòíîñèòüñÿ
ÃÐÎØ ÖÅÍÀ. Èìååò ìà- ê ñåáå, äîëæíà íàó÷èòü íàñ
ëóþ öåííîñòü èëè íå ïðåä- äàâàòü ñåáå îò÷¸ò â ïîñòóï-
ñòàâëÿåò íèêàêîé öåííîñòè, êàõ.
íèêóäà íå ãîäèòñÿ, íè÷åãî íå ÄÀÂÀÒÜ ÑÅÁß ÇÍÀÒÜ.
ñòîèò. Çàñòàâëÿòü ñåáÿ ïî÷óâñò-
Ïî ñëîâàì Ãîðüêîãî, ãðîø âîâàòü, îêàçûâàòü âîçäåéñòâèå
öåíà ÷åëîâåêó, êîòîðûé ìíîãî íà êîãî-èëè ÷òî-ëèáî.
æàëóåòñÿ, îõàåò äà ñòîíåò. Â ïîñëåäíåå âðåìÿ äåäà áåñ-
ïîêîèëà áîëü â íîãå, âèäèìî,
Ä äàâàëî ñåáÿ çíàòü ñòàðîå ðàíå-
íèå.  Ðèòìîîáðàçóþùèå ôîð-
ÄÀÂÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ ÍÀ
ÎÒÑÅ×ÅÍÈÅ. Ñ ïîëíîé óâå- ìû è ôàêòîðû êàê ñóùåñòâåí-
íûé ïðèçíàê ïîýòè÷åñêîé ðå÷è
ðåííîñòüþ, óáåæä¸ííîñòüþ óò-
äàþò ñåáÿ çíàòü è â ïðîçå.
âåðæäàòü ÷òî-ëèáî; óâåðÿòü â
èñòèííîñòè ÷åãî-ëèáî. (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
Ãîòîâ äàòü ãîëîâó íà îòñå- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äàâàòü
÷åíèå, ÷òî ñ ýòîé ðàáîòîé ìû çíàòü.
262
ÄÀÂÀÒÜ ÑËÎÂÎ. 1. Îáå- Ýòîò þíîøà — ìàñòåð ñâî-
ùàòü. åãî äåëà; îí äàëåêî ïîéä¸ò.
Äàé ìíå, ïîæàëóéñòà, ýòó ÄÀÐÎÌ ÍÅ ÏÐÎÕÎÄÈÒ.
êíèãó! Äàþ ñëîâî, ÷òî âåðíó å¸ 1 Íå îñòà¸òñÿ áåç ðåçóëüòàòà.
÷åðåç äâà äíÿ.  Ïîçäíî âå÷å- Ãîä çàíÿòèé â êðóæêå íå
ðîì êî ìíå ïîñòó÷àëàñü Íà- ïðîø¸ë äàðîì: ÿ óæå ñâîáîäíî
äåíüêà. Âîøëà îíà ðåøèòåëü- ãîâîðþ ïî-ðóññêè.  Ìèíóâøàÿ
íî, áåç òåíè ñìóùåíèÿ: — Ó ìå- íî÷ü íå ïðîøëà äàðîì: íà ñòîë
íÿ ê âàì ïðîñüáà. Äàéòå ñëîâî, îäèí çà äðóãèì ëîæèëèñü ëèñ-
÷òî âûïîëíèòå. — Íå çíàþ. — òû äîíåñåíèé.
Îíî âàì ïî ïëå÷ó. Äà¸òå ñëî- 2. Îáÿçàòåëüíî âûçûâàåò
âî? íåïðèÿòíûå ïîñëåäñòâèÿ.
2. Ðàçðåøàòü âûñòóïèòü íà Òû îïÿòü ñêàçàë íåïðàâäó.
ñîáðàíèè, íà çàñåäàíèè è ò. ï. Ýòî òåáå äàðîì íå ïðîéä¸ò:
Ïðåäñåäàòåëü ñîáðàíèÿ äàë òåáå ïåðåñòàíóò âåðèòü.  ß áóäó
ñëîâî äîêëàä÷èêó.  — Êòî õî- æàëîâàòüñÿ! È äàðîì âàì ýòî
÷åò âûñòóïèòü ? — Äàéòå ìíå íå ïðîéä¸ò!..
ñëîâî. ÄÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ ÍÀ ÎÒ-
ÄÀÂÍÎ ÁÛ ÒÀÊ! Íàêî- ÑÅ×ÅÍÈÅ. Ñì. ÄÀÂÀÒÜ
íåö-òî! (îäîáðåíèå äåéñòâèÿ, ÃÎËÎÂÓ ÍÀ ÎÒÑÅ×ÅÍÈÅ.
äàâíî îæèäàåìîãî è íàêîíåö- ÄÀÒÜ ÇÍÀÒÜ. Ñì. ÄÀ-
ÂÀÒÜ ÇÍÀÒÜ.
òî ñîâåðø¸ííîãî êåì-ëèáî)
ÄÀÒÜ ÌÀÕÓ. Îøèáèòüñÿ.
Ìû ðàçãîâàðèâàëè, ïî-âè-
— Íå äàòü áû îïÿòü ìàõó,
äèìîìó, òàê äðóæåëþáíî, ÷òî
— äóìàë ÿ, ñàäÿñü çà íîâûé ÷åð-
Èâàí Èãíàòüåâè÷ îò ðàäîñòè
ò¸æ.  Ñêóëüïòîð ïîíÿë, ÷òî äàë
ïðîáîëòàëñÿ. — Äàâíî áû òàê,
ìàõó, ÷òî ýòî áåñòàêòíî è íå íàäî
— ñêàçàí îí ìíå ñ äîâîëüíûì áûëî âîâñå îá ýòîì ñïðàøèâàòü.
âèäîì, — õóäîé ìèð ëó÷øå ÄÀÒÜ ÑÅÁÅ ÎÒ×¨Ò. Ñì.
äîáðîé ññîðû. ÄÀÂÀÒÜ ÑÅÁÅ ÎÒ×¨Ò.
ÄÀËÅÊÎ ÍÅ ÓÅÄÅØÜ. ÄÀÒÜ ÑÅÁß ÇÍÀÒÜ. Ñì.
Ìíîãîãî íå äîñòèãíåøü, íå äî- ÄÀÂÀÒÜ ÑÅÁß ÇÍÀÒÜ.
áü¸øüñÿ. ÄÀÒÜ ÑËÎÂÎ. Ñì. ÄÀ-
Áåç çíàíèé â íàøè äíè äàëå- ÂÀÒÜ ÑËÎÂÎ.
êî íå óåäåøü. ÄÅÉÑÒÂÎÂÀÒÜ ÍÀ ÍÅ-
ÄÀËÅÊÎ ÏÎÉÒÈ. Äî- ÐÂÛ. Ðàçäðàæàòü, ðàññòðàè-
áèòüñÿ áîëüøèõ óñïåõîâ, âûñî- âàòü.Âûâîäèòü èç ñåáÿ.
êîãî ïîëîæåíèÿ â æèçíè; äîñ- Ïîñòîÿííûé øóì íà óëèöå
òè÷ü áîëüøèõ ðåçóëüòàòîâ. äåéñòâóåò ìíå íà íåðâû.
263
ÄÅËÀÒÜ ÁÎËÜØÈÅ ÃËÀ- ìåðêàì. Äåëàòü íå÷åãî, îñòàâà-
ÇÀ. Óäèâëÿòüñÿ, âûðàæàòü ëîñü çàïàñòèñü òåðïåíèåì.
êðàéíåå íåäîóìåíèå (èíîãäà (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ïðèòâîðíîå, íåèñêðåííåå). ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì îò íå÷å-
Íå äåëàé áîëüøèå ãëàçà — ãî äåëàòü.
òû î÷åíü õîðîøî çíàåøü, î ÷¸ì ÄÅËÀÒÜ ÏÎÃÎÄÓ. Èìåòü
ÿ ãîâîðþ.  Îíà âçäðîãíóëà è ðåøàþùåå çíà÷åíèå â ÷¸ì-
ñäåëàëà áîëüøèå ãëàçà, êîãäà ÿ ëèáî.
ñïðîñèë å¸ î Ðîìàøîâå. Êîíå÷íî, ïÿòü-øåñòü ìàøèí
ÄÅËÀÒÜ ÂÈÄ. Ñîçäàâàòü íå äåëàþò ïîãîäû: îäíîãî êèð-
âèäèìîñòü ÷åãî-ëèáî, ïðè- ïè÷à íàäî ïåðåâåçòè íåñêîëüêî
òâîðÿòüñÿ. ìèëëèîíîâ øòóê. Òóò íóæíà
Êîãäà ÿ âîø¸ë â êîìíàòó, ñîòíÿ ìàøèí, è ñêîðî ïîäîéä¸ò
âñå ñäåëàëè âèä, ÷òî íå çàìåòè- ìîÿ àâòîêîëîííà.  Äåñÿòîê-
ëè ìåíÿ.  Ïåòÿ çàêðûë ãëàçà è äðóãîé äåëüöîâ íå äåëàþò ïî-
ñòàë äûøàòü ãëóáîêî è ðîâíî, ãîäû. È òàì ïîðÿäî÷íûõ ëþäåé
äåëàÿ âèä, ÷òî ñïèò. êóäà áîëüøå, ÷åì òû ãîâîðèøü.
ÄÅËÀÒÜ ÈÇ ÌÓÕÈ ÑËÎ- ÄÅËÀÒÜ ÓÏÎÐ. Ïîä÷¸ð-
ÍÀ. Ñèëüíî ïðåóâåëè÷èâàòü êèâàòü, îáðàùàòü îñîáîå âíè-
÷òî-ëèáî. ìàíèå.
Ìíå êàæåòñÿ, íè÷åãî Â ñâî¸ì âûñòóïëåíèè äèðåê-
ñòðàøíîãî çäåñü íå ñëó÷èëîñü, òîð ñäåëàë óïîð íà îòíîøåíèå
íå ñëåäóåò äåëàòü èç ìóõè ñëî- ê ó÷¸áå.
íà.  — Ïàâåë Êîíñòàíòèíî- ÄÅËÎ Â ÒÎÌ, ×ÒÎ. ×òî
âè÷, ãîëóá÷èê, òóò ÷òî-òî íå êàñàåòñÿ ÷åãî-ëèáî.
÷èñòî... — Ïîçâîëüòå! — îáè- Íóæíî ñðî÷íî ñîçâàòü êî-
äåëñÿ êðèìèíàëèñò. — Íå äå- ìèññèþ ïî áîðüáå ñî ñòèõèé-
ëàéòå èç ìóõè ñëîíà! Êðàñíåòü íûìè áåäñòâèÿìè. Äåëî â òîì,
ïðèä¸òñÿ! ÷òî îæèäàåòñÿ íàâîäíåíèå.
ÄÅËÀÒÜ ÍÅ×ÅÃÎ. Ïðè- Ïðîôåññèîíàëèçì — ýòî, íà-
õîäèòñÿ ïðèìèðèòüñÿ ñ ÷åì- âåðíîå, îäíà èç ñàìûõ ïðå-
ëèáî (îáû÷íî ñ òåì, ÷òî åñòü), êðàñíûõ è öåííûõ âåùåé, ñó-
äðóãîãî âûõîäà íåò, èíà÷å ïî- ùåñòâóþùèõ íà ñâåòå. Äåëî íå
ñòóïèòü íåëüçÿ.  Íè÷åãî íå òîëüêî â òîì, ÷òî äèëåòàíò â
ïîäåëàåøü. ëþáîé îáëàñòè íå ñïîñîáåí
ß, êàæåòñÿ, çàáûëà áèëåòû. áûòü ïîëåçíûì äëÿ äðóãèõ. Îí
×òî æ, äåëàòü íå÷åãî, ïðèä¸òñÿ íèêîãäà íå èñïûòàåò íàñòîÿ-
âåðíóòüñÿ.  Âñå çíàëè, ÷òî äî ùåãî óäîâëåòâîðåíèÿ îò ñâîåé
âîäû ìû äîéä¸ì òîëüêî ê ñó- ñîáñòâåííîé ðàáîòû.
264
ÄÅÍÜ ÇÀ ÄÍ¨Ì. Ïîñòå- âñþ ãèìíàçèþ öåëûõ ïÿòíàä-
ïåííî. öàòü ëåò!  Íåçàäîëãî äî îòúåç-
Äåíü çà äí¸ì ïðîõîäèò ëåòî, äà Ë¸âû è Ðèòû â ýêñïåäèöèþ
Îñåíü ñ õëåáîì íà ïîðîã, È íè- ìàòü ñêàçàëà åìó: «Äðóã ìîé,
êàê ïðî ñëó÷àé ýòîò Ïîçàáûòü ïîæàëóéñòà, äåðæè å¸ â ðó-
ïå÷íèê íå ìîã. êàõ!»
ÄÅÍÜ È ÍÎ×Ü. Âñ¸ âðåìÿ, (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ïîñòîÿííî, íåïðåðûâíî. ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äåð-
Äåíü è íî÷ü îõðàíÿþò ãðà- æàòü ñåáÿ â ðóêàõ.
íèöó íàøè ñëàâíûå ïîãðàíè÷- ÄÅÐÆÀÒÜ ÊÀÌÅÍÜ ÇÀ
íèêè.  À íàøà ïðèðîäà — âå÷- ÏÀÇÓÕÎÉ. Òàèòü çëîáó ïðî-
íîå ëåòî! Êðóãëûé ãîä öâåòóò òèâ êîãî-ëèáî; çàìûøëÿòü ñäå-
ðîçû, à çåìëÿ è ìîðå äàþò ÷å- ëàòü ÷òî-ëèáî ïëîõîå êîìó-
ëîâåêó âñ¸. È äåíü è íî÷ü íå- ëèáî.
óìîë÷íî øóìèò ìîðñêîé ïðè- Ñàøêà òîëüêî äèâó äàâàë-
áîé.  Íå ïîçâîëÿé äóøå ëåíèòü- ñÿ. Çíà÷èò, æèâóò ñ íèìè ðÿäîì
ñÿ! ×òîá â ñòóïå âîäó íå òîëî÷ü, ëþäè, âìåñòå ñî âñåìè íà ðàáî-
Äóøà îáÿçàíà òðóäèòüñÿ È äåíü òó õîäÿò, âìåñòå ñî âñåìè õëåá-
è íî÷ü, è äåíü è íî÷ü! ñîëü åäÿò, à çà ïàçóõîé äåðæàò
ÄÅÍÜ ÎÒÊÐÛÒÛÕ ÄÂÅ- êàìåíü è, êîãäà óëó÷àò ìîìåíò,
ÐÅÉ. Äåíü, êîãäà âñå æåëàþ- òîò êàìåíü ïóñêàþò â äåëî...
ùèå ïðèãëàøàþòñÿ â ó÷åáíîå ×òî ãîâîðèòü, òðóäíîñòåé â
çàâåäåíèå (êîëëåæ, èíñòèòóò, æèçíè ñòðîèòåëåé àâòîçàâîäà
óíèâåðñèòåò) äëÿ îçíàêîìëåíèÿ áûëî íåìàëî.
ñ íèì. ÄÅÐÆÀÒÜ ÑÅÁß. 1. Äåð-
Åæåãîäíî â àïðåëå â âóçàõ æàòüñÿ îïðåäåë¸ííûì îáðàçîì
íàøåé ñòðàíû ïðîâîäÿòñÿ äíè (î ìàíåðå õîäèòü, ñèäåòü, ðàç-
îòêðûòûõ äâåðåé.  Âûïóñêíè- ãîâàðèâàòü).
êè íàøåé øêîëû ïðèãëàøåíû Íîâûé ó÷åíèê õîðîøî âîñ-
â óíèâåðñèòåò íà äåíü îòêðû- ïèòàí è óìååò äåðæàòü ñåáÿ â
òûõ äâåðåé. îáùåñòâå.  Îòíîøåíèÿ ìåæäó
ÄÅÐÆÀÒÜ Â ÐÓÊÀÕ. Íå ëþäüìè, îñîáåííî â íàøåì îá-
äàâàòü êîìó-ëèáî âîëè; ñäåð- ùåñòâå èìåííî òàêèìè è äîëæ-
æèâàòü, íå ïðåäîñòàâëÿòü ñâî- íû áûòü: âçàèìíîå óâàæåíèå,
áîäû â ïîñòóïêàõ, äåéñòâèÿõ, äîñòîèíñòâî è óìåíèå äåð-
â ïðîÿâëåíèè ÷óâñòâ. æàòü ñåáÿ è â îáùåñòâå, è
...Îäíàêî æå ýòîò ÷åëîâåê, äîìà.
õîäèâøèé âñåãäà â êàëîøàõ è 2. Ïîñòóïàòü êàêèì-ëèáî
ñ çîíòèêîì, äåðæàë â ðóêàõ îáðàçîì, ïðèäåðæèâàòüñÿ êà-
265
êîé-ëèáî ëèíèè ïîâåäåíèÿ.  ÄÅÐÆÀÒÜ ÑËÎÂÎ. Âû-
Âåñòè ñåáÿ. ïîëíÿòü îáåùàíèå.
Ìíå íðàâÿòñÿ òå ëþäè, êî- Åñëè äàë ñëîâî, íàäî îáÿçà-
òîðûå äåðæàò ñåáÿ ñêðîìíî, òåëüíî ñäåðæàòü åãî, êàê áû
íî ñ äîñòîèíñòâîì.  Òðåáîâà- òðóäíî íè áûëî.  Ïîñëå ðàáî-
òåëüíûé ê ñåáå è ê äðóãèì âî òû, âûõîäÿ èç öåõà, Ðåáðîâ âîç-
âðåìÿ ðàáîòû, îí óìåë áûòü óâ- ìóùàëñÿ: — Îáèäåëèñü! Îáÿ-
ëåêàòåëüíûì, âåñ¸ëûì ñîáå- çàí ÿ èì, ÷òî ëè! — Îáåùàë? —
ñåäíèêîì âî âðåìÿ îòäûõà, ñïðîñèë åãî òîâàðèù ïî ðàáî-
øóòèë ñ äåòüìè, ðàññêàçûâàë òå. — Îáåùàë. — Ñëîâî äåð-
èì ñêàçêè <...>. Â ðàçãîâîðàõ æàòü íàäî.
è èãðàõ (øàõìàòû, êðîêåò) äåð- ÄÅÐÆÀÒÜ ÓÕÎ ÂÎÑ-
æàë ñåáÿ ñ äåòüìè ïî-òî- ÒÐÎ. 1. Íå äîâåðÿòü êîìó-
âàðèùåñêè, óâëåêàÿñü íå ìåíü- ëèáî.
øå èõ. Èðèíà Ïàâëîâíà ïîíÿëà,
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ÷òî ñ ýòèì ñòàðèêîì íàäî äåð-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äåð- æàòü óõî âîñòðî.
æàòü ñåáÿ â ðóêàõ. 2. Áûòü îñìîòðèòåëüíûì,
ÄÅÐÆÀÒÜ ÑÅÁß Â ÐÓ- îñòîðîæíûì.
ÊÀÕ. Ñîõðàíÿòü ñàìîîáëàäà- — Ïðîòèâíèê ñêîðî íà÷í¸ò
íèå, ñäåðæèâàòü ñåáÿ îò ïðîÿâ- àòàêó, äåðæèòå óõî âîñòðî, —
ëåíèé âîëíåíèÿ, ãíåâà, ïîä÷è- ïðåäóïðåäèë ñåðæàíò.
íÿòü èõ ñâîåé âîëå.Âëàäåòü ÄÅÐÆÀÒÜ ßÇÛÊ ÇÀ ÇÓ-
ñîáîé. ÁÀÌÈ. Ìîë÷àòü, íå ãîâîðèòü
Ñ äåòñêèõ ëåò ìåíÿ ó÷èëè: ëèøíåãî; áûòü îñòîðîæíûì â
«Äåðæè ñåáÿ â ðóêàõ, ÷òî áû âûñêàçûâàíèÿõ.
íè ñëó÷èëîñü».  È êîãäà òîëü- Äåäóøêó âñ¸ åù¸ íå âûïóñ-
êî òû íàó÷èøüñÿ äåðæàòü êàëè... Íî, êàê âèäíî, ñòàðèê
ñåáÿ â ðóêàõ, äåéñòâîâàòü ðà- óìåë äåðæàòü ÿçûê çà çóáàìè,
çóìíî è îñìîòðèòåëüíî?  Ìîè òàê êàê Òåðåíòèÿ äî ñèõ ïîð íå
äðóçüÿ ÷àñòî ãîâîðÿò: «Àíäðè- òðîãàëè.  Ñíàéïåð ïðèñåë ê ñòî-
ÿí Íèêîëàåâ íèêîãäà íå âîë- ëó, íàïðîòèâ õîçÿéêè, ‹…› îñ-
íóåòñÿ». Íî ÿ äóìàþ, ÷òî îíè òîðîæíî îãëÿäåëñÿ. — Òóò
ïðîñòî øóòÿò. ß òàêîé æå, êàê ïðåæäå âñåãî òàêîå äåëî: ñìî-
âñå. Ïðîñòî ïðèâûê äåðæàòü æåòå ëè âû, áàáóñÿ, äåðæàòü
ñåáÿ â ðóêàõ. ÿçûê çà çóáàìè! Âîåííàÿ òàéíà
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ìîÿ íå òàêàÿ óæ âàæíàÿ, à âñ¸-
ëîãè÷åñêèìè îáîðîòàìè äåð- òàêè æåëàòåëüíî ñîõðàíèòü
æàòü â ðóêàõ, äåðæàòü ñåáÿ. ïîëíóþ ñåêðåòíîñòü.
266
ÄÈÂÓ ÄÀÂÀÒÜÑß. Î÷åíü Ëþäè óäèâèòåëüíî ïðèâåòëè-
óäèâëÿòüñÿ ÷åìó-ëèáî. âûå, ìÿãêèå.
Êîãäà ïîäóìàåøü, êàê ÄÎ ÏÎÐÛ ÄÎ ÂÐÅÌÅ-
øàãíóëà âïåð¸ä íàóêà è òåõíè- ÍÈ. Âðåìåííî, ïîêà, äî îïðå-
êà çà ñðàâíèòåëüíî êîðîòêîå äåë¸ííîãî ìîìåíòà, ñðîêà, äî
âðåìÿ, ìîæíî äèâó äàâàòüñÿ. êàêîãî-òî ñëó÷àÿ.
ÄÍ¨Ì Ñ ÎÃÍ¨Ì. Î÷åíü Òîâàðèù ïðîñèë ìåíÿ äî
òðóäíî, ïî÷òè íåâîçìîæíî íàé- ïîðû äî âðåìåíè íèêîìó íå ñîîá-
òè, îòûñêàòü (î êîì-ëèáî âûäà- ùàòü î åãî ïëàíàõ.  Ìîæåò áûòü,
þùåìñÿ èëè î ÷¸ì-ëèáî ðåä- òîìó, ó êîãî íåò äåòåé, êàæåòñÿ,
êîì). ÷òî âñå ìëàäåíöû íà îäèí ëàä:
Ýòà êíèãà ñòàëà áîëüøîé äî ïîðû äî âðåìåíè îíè íè÷åãî
ðåäêîñòüþ, å¸ äí¸ì ñ îãí¸ì íå íå ïîíèìàþò è óìåþò òîëüêî
íàéä¸øü.  Â ýòèõ ëåñíûõ è áî- ïëàêàòü, êðè÷àòü è ìåøàòü ñòàð-
ëîòèñòûõ êðàÿõ äí¸ì ñ îãí¸ì íå øèì. Ýòî íåïðàâäà.
ñûùåøü êàìíÿ.  Òàêèõ ïðîâîä- ÄÎ ÏÎÑËÅÄÍÅÃÎ ÄÛ-
íèêîâ òåïåðü íå ñûùåøü äí¸ì ÕÀÍÈß. Äî ïîñëåäíåé âîçìîæ-
ñ îãí¸ì, — îí äåéñòâèòåëüíî íîñòè, äî êîíöà; íå ùàäÿ æèç-
«ïðîâîäèë», ïðîâîäèë ñ íàìè íè, æåðòâóÿ âñåì. Äî ïîñëå-
÷àñû è ÷àñû. äíåé êàïëè êðîâè.
ÄÎ ÃËÓÁÈÍÛ ÄÓØÈ. Çàùèòíèêè Áðåñòñêîé êðå-
Î÷åíü ñèëüíî. ïîñòè ñðàæàëèñü ñ âðàãîì äî
Íîâûé ôèëüì äî ãëóáèíû ïîñëåäíåãî äûõàíèÿ.
äóøè âçâîëíîâàë âñåõ íàñ.  Ïî- ÄÎ ÏÎÑËÅÄÍÅÉ ÊÀÏËÈ
òðÿñ¸í äî ãëóáèíû äóøè áåçâîç- ÊÐÎÂÈ. Äî ïîñëåäíåé âîç-
âðàòíîé ïîòåðåé. Íåò áîëüøå ìîæíîñòè, äî êîíöà; íå ùàäÿ
Ãîðüêîãî. æèçíè, æåðòâóÿ âñåì.   Äî
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ïîñëåäíåãî äûõàíèÿ.
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì â ãëóáè- Êîìàíäèð ïîëêà ñîåäèíèë-
íå äóøè. ñÿ ïî ïðÿìîìó ïðîâîäó...:
ÄÎ ÌÎÇÃÀ ÊÎÑÒÅÉ. äåéñòâèòåëüíî — áûëî âåëåíî
Ïîëíîñòüþ, öåëèêîì, âî âñ¸ì çàùèùàòü ìîñò äî ïîñëåäíåé
(óïîòðåáëÿåòñÿ ïðè õàðàêòåðè- êàïëè êðîâè, ïîêóäà àðìèÿ íå
ñòèêå êà÷åñòâ êîãî-ëèáî). âûéäåò èç îêðóæåíèÿ.
— Íàøà Àííà Èâàíîâíà — ÄÎ ÑÈÕ ÏÎÐ. Äî íàñòîÿ-
ïåäàãîã äî ìîçãà êîñòåé, — ùåãî âðåìåíè, äî íàñòîÿùåãî
ðàäîâàëèñü ðîäèòåëè.  ß ãîðî- ìîìåíòà.
æàíèí äî ìîçãà êîñòåé. Îäíà- Äî ñèõ ïîð ìû èìåëè òîëü-
êî äåðåâíÿ ìíå ïîíðàâèëàñü... êî ñàìûå îáùèå ïðåäñòàâëåíèÿ
267
î ñîñòàâå àòìîñôåðû Ìàðñà è ÄÎÁÈÂÀÒÜÑß ÑÂÎÅÃÎ.
Âåíåðû. Ðåçóëüòàòû ïîë¸òîâ Ñòàðàòüñÿ äîñòèãíóòü æå-
êîñìè÷åñêèõ ñòàíöèé ñîäåðæàò ëàåìîãî â ðåçóëüòàòå áîëüøèõ
ìíîãî íîâûõ äàííûõ.  — ß íå óñèëèé.
çíàþ, êàê ñëó÷èëîñü, ÷òî ìû äî ß âñ¸ ïîíÿëà. Òû ñäåëàë ýòî
ñèõ ïîð ñ âàìè íåçíàêîìû, — íå ðàäè óäîâîëüñòâèÿ, ïîíÿëà.
ïðèáàâèëà îíà.  Âîò óæå áîëåå Òû íå ìîã èíà÷å, ïîíÿëà. Òû
äâóõ äåñÿòèëåòèé âûõîäèò íà âûèãðàë âðåìÿ, òåïåðü òû ñâîå-
ñöåíó Èðèíà Êîëïàêîâà è äî ãî äîáü¸øüñÿ. Áóäåò ó òåáÿ ëóã,
ñèõ ïîð ïðîäîëæàåò íå òîëüêî áóäåò âñ¸, êàê òû çàõî÷åøü.  Ó
âîñõèùàòü, íî è óäèâëÿòü. Âîñ- Èëüÿñà çàâåòíàÿ ìå÷òà —
õèùàòü — ñîâåðøåíñòâîì è ïîñòóïèòü â âîåííîå ó÷èëèùå.
îäóõîòâîð¸ííîñòüþ èñïîëíå- Êàê-òî îí ñïðîñèë ìåíÿ, êàêèì
íèÿ, âûñî÷àéøèì ïðîôåññèî- ïðåäìåòàì íóæíî óäåëèòü îñî-
íàëèçìîì. Óäèâëÿòü — ñïî- áîå âíèìàíèå. ß ñêàçàëà: âñåì,
ñîáíîñòüþ îòêðûâàòüñÿ ïî-íî- íî ðóññêèé ÿçûê äëÿ òåáÿ íàè-
âîìó, ðàñøèðÿÿ íàøè ãëàâíåéøèé. Óâåðåíà, ÷òî îí
ïðåäñòàâëåíèÿ î òàëàíòå áàëå- äîáü¸òñÿ ñâîåãî — è ðóññêèé
ðèíû. ÿçûê áóäåò çíàòü, è â êîëëåäæ
ÄÎ ÑÊÎÐÎÃÎ ÑÂÈÄÀ- ïîñòóïèò.
ÍÈß. Ôîðìóëà ïðîùàíèÿ ïðè ÄÎÁÐÎ ÏÎÆÀËÎÂÀÒÜ!
ðàññòàâàíèè ñ âûðàæåíèåì íà- Ôîðìóëà ïðèâåòñòâèÿ ïðè
äåæäû, óâåðåííîñòè âñòðå- âñòðå÷å êîãî-ëèáî, âåæëèâîå
òèòüñÿ â ñêîðîì âðåìåíè. ïðèãëàøåíèå ïðèéòè, ïðè-
Ìû ïîïðîùàëèñü. — Äî åõàòü, âîéòè, çàéòè.
ñêîðîãî ñâèäàíèÿ! — Âñåãî õî- Âñåì, êòî ïðèåçæàåò â íàøó
ðîøåãî. ñòðàíó ñ äîáðûìè ÷óâñòâàìè è
ÄÎ ÒÅÕ ÏÎÐ, ÏÎÊÀ. Äî íàìåðåíèÿìè, ëþäè ñî ñâîé-
òîãî âðåìåíè, äî òîãî ìîìåíòà ñòâåííûì èì ãîñòåïðèèìñòâîì
(óêàçûâàåò íà òî, ÷òî äåéñòâèå ãîâîðÿò: «Äîáðî ïîæàëî-
ãëàâíîãî ïðåäëîæåíèÿ ïðîèñ- âàòü!»
õîäèò äî íà÷àëà äåéñòâèÿ ÄÎÁÐÎÅ ÓÒÐÎ. Ôîðìóëà
ïðèäàòî÷íîãî). ïðèâåòñòâèÿ ïðè âñòðå÷å óò-
Îí ãîâîðèë äî òåõ ïîð, ïîêà ðîì.
åãî íå ïðåðâàëè.  Àííà ñòîÿëà — Çäðàâñòâóéòå! Ðàä âàñ
íà áåðåãó. Îíà ñìîòðåëà â òåì- âèäåòü! — Äîáðîå óòðî.
íîòó äî òåõ ïîð, ïîêà ãðîìàäà ÄÎÁÐÛÉ ÂÅ×ÅÐ. Ôîðìó-
êîðàáëÿ... íå íà÷àëà ìåäëåííî ëà ïðèâåòñòâèÿ ïðè âñòðå÷å âå-
ñêðûâàòüñÿ âî ìðàêå. ÷åðîì.
268
— Äîáðûé âå÷åð, äîðîãèå òå- (?) Ïåðâîíà÷àëüíî îáîðîò
ëåçðèòåëè! — ïðîèçí¸ñ ãîëîñ îçíà÷àë «ïîñòåïåííî íàãðåâàòü
äèêòîðà.  Äâåðü íå ïðîñòî îò- ìåòàëë (ìåòàëëè÷åñêîå èçäå-
êðûâàåòñÿ — îíà ñ òðåñêîì ðàñ- ëèå) äî òàêîé ñòåïåíè, ÷òî îí,
ïàõèâàåòñÿ, è íà ïîðîãå — ðàñêàëÿÿñü, èç êðàñíîãî ñòàíî-
Øóðà... — Áûëà èãðà! — âåñå- âèòñÿ áåëûì».
ëî îáúÿñíÿåò îí. — Äîáðûé âå- ÄÎÂÎÄÈÒÜ ÄÎ ÑÂÅÄÅ-
÷åð, ìàìà! ÍÈß. Ñîîáùàòü, èçâåùàòü
ÄÎÁÐÛÉ ÄÅÍÜ. Ôîðìó- (óïîòðåáëÿåòñÿ â îôèöèàëüíûõ,
ëà ïðèâåòñòâèÿ ïðè âñòðå÷å äåëîâûõ áóìàãàõ).
äí¸ì. Ðóêîâîäèòåëü ãðóïïû äîâ¸ë
— Äîáðûé äåíü! — ïðèâåò- äî ñâåäåíèÿ ñëóøàòåëåé èòîãè
ñòâóåì ìû äðóã äðóãà.  ß âñòàë ðàáîòû çà ãîä.  Äîâîæó äî âà-
è ñêàçàë: «Çäðàâñòâóéòå, Íà- øåãî ñâåäåíèÿ, ÷òî êàæäûé, êòî
äåæäà Âàñèëüåâíà». Óëûáíóë- ñâîèìè äåéñòâèÿìè ïðÿìî èëè
ñÿ è ïîäóìàë, ñåé÷àñ îíà îòâå- êîñâåííî ïîìîæåò ïîèìêå ðà-
òèò ìíå ïðåæíèìè ñëîâàìè:
çûñêèâàåìûõ, áóäåò ïðåäñòàâ-
«Ïðèâåò...» Íî îíà íè÷åãî òà-
ëåí ê ïðàâèòåëüñòâåííîé íà-
êîãî íå îòâåòèëà... ß ïîñìîò-
ãðàäå.
ðåë íà íå¸. «Äîáðûé äåíü», —
ÄÎËÆÍÎ ÁÛÒÜ. Ïî-âè-
ñïîêîéíî ïðîèçíåñëà Íàäåæäà
äèìîìó, íàâåðíîå.
Âàñèëüåâíà.  Èãîðü íàáðàë íî-
Ïî ìîåìó ëèöó, âîçáóæä¸í-
ìåð. — Ýòî àäìèíèñòðàòîð?..
íîìó õîäüáîé è ýòèìè ðàññóæ-
Äîáðûé äåíü. Ãîâîðèò ñòàðøèé
èíñïåêòîð. äåíèÿìè, äîëæíî áûòü, îí ïî-
ÄÎÂÅÑÒÈ ÄÎ ÁÅËÎÃÎ äóìàë, ÷òî äåëà ìîè óäà÷íû.
ÊÀËÅÍÈß. Ñì. ÄÎÂÎÄÈÒÜ Ïî çåìëå ïðîáèðàëñÿ òóìàí,
ÄÎ ÁÅËÎÃÎ ÊÀËÅÍÈß. ñêðàäûâàÿ çâóêè. Ïîýòîìó,
ÄÎÂÅÑÒÈ ÄÎ ÑÂÅÄÅ- äîëæíî áûòü, è íå ñëûøàë ÿ,
ÍÈß. Ñì. ÄÎÂÎÄÈÒÜ ÄÎ êàê ïîäúåõàë äåä.
ÑÂÅÄÅÍÈß. ÄÎÐÎÃÎÉ ÖÅÍÎÉ. Ïó-
ÄÎÂÎÄÈÒÜ ÄÎ ÁÅËÎÃÎ ò¸ì îãðîìíûõ óñèëèé, çàòðàò,
ÊÀËÅÍÈß. Ïðèâîäèòü â ñî- æåðòâ.
ñòîÿíèå êðàéíåãî ðàçäðàæåíèÿ; Ñëèøêîì äîðîãîé öåíîé
î÷åíü ñèëüíî ñåðäèòü. äîñòàëîñü âñåì íàì òî, ÷òî ìû
À Ëèçêà ñ÷èòàëà ñåáÿ âèíî- çàâîåâàëè, ñëèøêîì äîðîãà
âàòîé: îíà ñâîèìè ãëóïûìè ñëå- íàì âëàñòü, ÷òîáû ìû ïîçâîëè-
çàìè äîâåëà áðàòà äî áåëîãî êà- ëè áåçíàêàçàííî êëåâåòàòü íà
ëåíèÿ. íå¸ è ïîðî÷èòü å¸.
269
ÄÐÓÃ ÄÐÓÃÀ. Âçàèìíî, Ñòàðèê äîëãî íå ïîäíèìàë
îäèí äðóãîãî. ãîëîâó è ò¸ð õóäóþ ãðóäü. —
Öåëûé âå÷åð ìû ñ Ìèøêîé Çà ðîäíîãî áðàòà íå òàê ó ëþ-
çâîíèëè äðóã äðóãó è âûäóìû- äåé äóøà áîëèò, êàê çà íåãî, çà
âàëè ðàçíûå ôîêóñû: ïåëè, êðè- Øìèäòà.  Ðàçãîâîð ñðàçó æå
÷àëè, ìû÷àëè, äàæå ø¸ïîòîì ïîø¸ë äåëîâîé: êàê êóçíèöó èç
ðàçãîâàðèâàëè — âñ¸ áûëî ïðîðûâà âûòÿíóòü? Äà è íå
ñëûøíî.  Â èñêóññòâå ñëîâà âñå òîëüêî êóçíèöó, íî è âåñü çàâîä.
ÿâëÿþòñÿ ó÷åíèêàìè äðóã äðó- Äóøà áîëèò, îêàçûâàåòñÿ, íå
ãà, íî êàæäûé èä¸ò ñâîèì ñîá- òîëüêî ó Ñàøêè çà òî, ÷òî ïðî-
ñòâåííûì ïóò¸ì. ãðàììó çàâîä íå âûòÿãèâàë.
ÄÐÓÃÎÅ ÄÅËÎ. Ñîâñåì íå ÄÓØÀ Â ÄÓØÓ. Î÷åíü
òî, ÷òî áûëî, èëè ñîâñåì íå òàê, äðóæíî, â ïîëíîì ñîãëàñèè.
êàê áûëî, ñîâñåì èíà÷å (âûðà- Ìû ñ áðàòîì æèâ¸ì äóøà â
æåíèå îäîáðåíèÿ ïî ïîâîäó äóøó.
÷åãî-ëèáî).Èíîå äåëî. ÄÓØÀ Â ÏßÒÊÈ ÓÕÎ-
Âûáðàòü ïðèçâàíèå çà âàñ íå ÄÈÒ. Êòî-ëèáî èñïûòûâàåò
ìîæåò íèêòî — íè ïàïà, íè ñèëüíûé ñòðàõ.
ìàìà, íè ó÷èòåëü, êàê íå ìîãóò ×óâñòâóþ ÿ âäðóã, ÷òî ðî-
íàéòè âàì äðóãà èëè ëþáèìóþ. áåþ, òàê ðîáåþ (...) ïðîñòî äóøà
Ïîñîâåòîâàòü, ïîäñêàçàòü — â ïÿòêè óõîäèò.  Òû ÷åãî
äðóãîå äåëî. Íî âûáîð, íî ãëàâ- òðÿñ¸øüñÿ? — Äà ÷òî-òî õîëîä-
íîå ðåøåíèå — çà âàìè. íî ñòàëî, — ïî¸æèëñÿ Ïåòüêà.
ÄÓÕ ÇÀÕÂÀÒÛÂÀÅÒ. — Õîëîäíî... Ñêàæè ëó÷øå,
Êîìó-ëèáî òÿæåëî, òðóäíî äû- ÷òî äóøà â ïÿòêè óøëà.
øàòü îò èçáûòêà ÷óâñòâ, ñèëü- ÄÓØÀ ÍÀÐÀÑÏÀØÊÓ.
íûõ ïåðåæèâàíèé, îùóùåíèé. ×èñòîñåðäå÷íûé, îòêðîâåííûé.
Êîãäà ÿ äóìàþ î òîì, ÷òî Îí ñàì çàãîâàðèâàë ñî ñòó-
ìíå ïðåäñòîèò çàùèùàòü ñïîð- äåíòàìè, îí ñòàðàëñÿ êàçàòüñÿ
òèâíóþ ÷åñòü ñòðàíû, ó ìåíÿ ñîâñåì ñâîèì, ïðîñòûì —
äóõ çàõâàòûâàåò..  Ñóâîðîâ äóøà íàðàñïàøêó.  ß ëþáëþ
ëþáèë ëèõóþ åçäó. Òî ëè âåð- ëþäåé — äóøà íàðàñïàøêó,
õîì, òî ëè â âîçêå, íî íåïðåìåí- ÷òîáû ÷åëîâåê è ïîðàáîòàòü
íî òàê, ÷òîáû äóõ çàõâàòûâà- êàê ñëåäóåò óìåë... è ðàçãîâîð
ëî, ÷òîáû âåòåð õëåñòàë â ëèöî. ÷òîáû õîðîøèé ïîääåðæàòü
ÄÓØÀ ÁÎËÈÒ. Êòî-ëèáî ìîã.  Îí îò ïðèðîäû ÷åëîâåê
âîëíóåòñÿ, èñïûòûâàåò áåñ- ùåäðûé — äóøà íàðàñïàøêó.
ïîêîéñòâî, òðåâîãó, î÷åíü ïå- ÄÓØÀ ÍÅ ËÅÆÈÒ. Íåò
ðåæèâàåò. èíòåðåñà, ðàñïîëîæåíèÿ ê
270
êîìó-ëèáî, íåò ñêëîííîñòè ê Ç
÷åìó-ëèáî, íåò æåëàíèÿ çàíè-
ÇÀ ÒÐÈÄÅÂßÒÜ ÇÅ-
ìàòüñÿ ÷åì-ëèáî.
ÌÅËÜ. Î÷åíü äàëåêî.  Íà
Íå çíàþ ïî÷åìó, íî íå ëå-
êðàé ‹íà êðàþ› ñâåòà.  Â äâóõ
æèò ó ìåíÿ äóøà ê ýòîìó ÷å-
øàãàõ, ðóêîé ïîäàòü.
ëîâåêó.  Íå ìîãó æå ÿ áðàòüñÿ
×òîáû ðàçãàäûâàòü çàãàäêè
çà òî, ê ÷åìó ó ìåíÿ íå ëåæèò
ïðèðîäû, äåëàòü îòêðûòèÿ, íå
äóøà.
íàäî îòïðàâëÿòüñÿ çà òðèäå-
ÄÓØÈ ÍÅ ×ÀßÒÜ. Î÷åíü
âÿòü çåìåëü, èñêàòü êàêèå-òî
ñèëüíî, áåçãðàíè÷íî ëþáèòü.
äåáðè; èíòåðåñíîå, óäèâèòåëü-
Ïåðâîêëàññíèêè äóøè íå
íîå — ðÿäîì!
÷àÿëè â ñâîåé âîæàòîé.
(?) Òðèäåâÿòü — îáðàçîâà-
íî èç ñëîâ òðè è äåâÿòü.
¨
Ïåðâîíà÷àëüíî ñ÷¸ò â¸ëñÿ äå-
ÅÑÒÜ ×ÓÆÎÉ ÕËÅÁ. âÿòêàìè, îòñþäà òðèäåâÿòü —
Æèòü çà ÷óæîé ñ÷¸ò. òðè ðàçà ïî äåâÿòü.
ß ïî÷óâñòâîâàë, ÷òî ÿ ïðî- ÇÀÁÅÃÀÒÜ ÂÏÅÐ¨Ä. Äå-
ñòî äàðìîåä: íè÷åãî íå äåëàþ, ëàòü ÷òî-ëèáî, íå ñîáëþäàÿ ïîñ-
åì ÷óæîé õëåá <...> è â òî æå ëåäîâàòåëüíîñòè, îïåðåæàÿ
âðåìÿ òîëêóþ î ñàìîïî- õîä, ðàçâèòèå ÷åãî-ëèáî.
æåðòâîâàíèè.  Íî ÿ æå ñòàðîãî — Òåáå íå êàæåòñÿ, ÷òî òû
çàêàëà, ìîé äðóã. ß íå ïðèâûê- çàáåãàåøü âïåð¸ä? Ðàññêàæè
ëà åñòü ÷óæîé õëåá. ñíà÷àëà î ñàìîé âñòðå÷å, — ïå-
ðåáèë ìåíÿ òîâàðèù.  Çäåñü æå
Æ ìû ïîçíàêîìèëèñü ñ òåïëîâîé
ÆÄÀÒÜ Ó ÌÎÐß ÏÎÃÎ- çàùèòîé êîðàáëÿ. È, çàáåãàÿ
ÄÛ. Áåçäåëüíè÷àòü, íàäåÿòüñÿ âïåð¸ä, ñêàæó, ÷òî âî âðåìÿ âñåõ
íà ÷òî-ëèáî, íå ïðåäïðèíèìàÿ íàøèõ ïîë¸òîâ òåìïåðàòóðà â
íè÷åãî, îñòàâàÿñü ïàññèâíûì êàáèíå áûëà íîðìàëüíîé.
(îáû÷íî âûíóæäåííî). ÇÀÁÈÒÜ ÊËÞ×ÎÌ. Ñì.
Íå íóæíî òîëüêî ðàñïóñ- ÁÈÒÜ ÊËÞ×ÎÌ.
êàòü ñåáÿ è âñ¸ ÷åãî-òî æäàòü, ÇÀÁËÓÄÈÒÜÑß Â ÒÐ¨Õ
æäàòü ó ìîðÿ ïîãîäû.  Íàì ÑÎÑÍÀÕ. Íå ñóìåòü ðàçîá-
ïðåäñòîÿëî ñóòêàìè, à ìîæåò, ðàòüñÿ â ÷¸ì-ëèáî ïðîñòîì; íå
íåäåëÿìè æäàòü ó ìîðÿ ïîãî- íàéòè âûõîä èç ñàìîãî ïðîñòî-
äû è íå çåâàòü. Ýòî êàê íà ðûá- ãî çàòðóäíåíèÿ.
íîé ëîâëå: íèêîãäà íå çíàåøü, — Íó, íàøè-òî ñîâñåì åù¸
â êàêîé èìåííî ìèã êëþíåò. íè÷åãî íå ïîíèìàþò... Äà îíî
271
è ëó÷øå. — Êóäà èì, — ñìåÿ- Íàøà áðèãàäà çàäà¸ò òîí
ëàñü Àííà. — Â òð¸õ ñîñíàõ çà- â áîðüáå çà ýêîíîìèþ ýëåêòðî-
áëóäÿòñÿ!  Íè÷åãî-òî îí íå çíà- ýíåðãèè.
åò, íè÷åãî íå ïîíèìàåò, íè âî ÇÀÄÅÂÀÒÜ ÇÀ ÆÈÂÎÅ.
÷òî íå âåðèò, ìîæåò çàáëóäèòü- Ñèëüíî, ãëóáîêî âîëíîâàòü;
ñÿ â òð¸õ ñîñíàõ.  Ïîëîæèòåëü- î÷åíü èíòåðåñîâàòü, óâëåêàòü.
íûé ãåðîé — êàòåãîðèÿ ñîöè- Íèêîãäà íå áûë Æåëåçíÿê
àëüíàÿ. Ïîìíÿ îá ýòîì, ìû íå îðàòîðîì, íî òóò åãî ñëîâà
çàáëóäèìñÿ â òð¸õ ñîñíàõ â íà- äîøëè äî ëþäåé, çàäåëè çà æè-
øèõ íå óãàñàþùèõ íè íà ìèíó- âîå.  Åãî ñëîâà ñíîâà çàäåëè
òó ñïîðàõ. Âàëèöêîãî çà æèâîå. — Ýòî íå
ÇÀÂÀÐÈÂÀÒÜ ÊÀØÓ. Çà- òâîÿ çàáîòà! — íàäìåííî ñêà-
òåâàòü êàêîå-ëèáî ñëîæíîå, çàë îí.
õëîïîòíîå èëè íåïðèÿòíîå (?) Ïåðâîíà÷àëüíî: çàäåòü
äåëî.  Ðàñõë¸áûâàòü êàøó. çà æèâîå ìÿñî — ïîðàíèòüñÿ.
Íó è çàâàðèë æå òû êàøó ñâî- ÇÀÄÈÐÀÒÜ ÍÎÑ. Çàçíà-
èì âûñòóïëåíèåì íà ñîáðàíèè! âàòüñÿ, âàæíè÷àòü.
Ñ ëèíèè ïðèõîäèëè ñëóõè, ÷òî Îí çàíÿë ïåðâîå ìåñòî íà
æåëåçíîäîðîæíèêè íà÷èíàþò ðàéîííûõ ñîðåâíîâàíèÿõ è çàä-
áàñòîâàòü. Íà ñîñåäíåé áîëü- ðàë íîñ.  Äåâ÷àò ñîáèðàòü íà
øîé ñòàíöèè äåïîâñêèå ðàáî- ðåïåòèöèþ õîðà áûëî íåëåãêî,
÷èå çàâàðèëè êàøó.  ß ñîçíà- à ðåáÿò åù¸ òðóäíåå. Çíàëè, ÷òî
òåëüíî óñòðàíèëàñü è íå æàëåþ â íèõ íåõâàòêà, è çàäèðàëè
îá ýòîì. Ñàì çàâàðèë êàøó, ñàì íîñû. Îäèí ïðèä¸ò — äðóãîé
ïóñòü è ðàñõë¸áûâàåò. óéä¸ò.
(?) Ñëîâî êàøà ðàíåå èìåëî ÇÀÉÒÈ Â ÒÓÏÈÊ. Ñì. ÇÀ-
çíà÷åíèå «çâàíûé îáåä, ïðàçä- ÕÎÄÈÒÜ Â ÒÓÏÈÊ.
íèê ïî ïîâîäó èìåíèí èëè ÇÀÊÈÄÛÂÀÒÜ ÓÄÎ×ÊÓ.
ñâàäüáû», à ïîòîì «áåñïîðÿ- Îñòîðîæíî íàìåêàòü íà ÷òî-
äîê, ñóìàòîõà, ñóìÿòèöà, ïóòà- ëèáî ñ öåëüþ ïðåäâàðèòåëüíî
íèöà». Ýòèì çíà÷åíèåì ñëîâà ÷òî-ëèáî óçíàòü, âûÿñíèòü.
êàøà è îáúÿñíÿåòñÿ ñìûñë âñå- Áðàò, êàæåòñÿ, çàáûë î íà-
ãî âûðàæåíèÿ. Ñì.: ðàñõë¸áû- øåì ðàçãîâîðå, õîòÿ îáåùàë
âàòü êàøó. ïîãîâîðèòü ñ îòöîì è çàêèíóòü
ÇÀÄÀÂÀÒÜ ÒÎÍ. Ïîêàçû- óäî÷êó íàñ÷¸ò íàøåé ïîåçäêè
âàòü ïðèìåð â ÷¸ì-ëèáî, âëèÿòü íà Êàâêàç.  È î áóäóùåì ïîãî-
ñîáñòâåííûì ïîñòóïêîì èëè âîðèì, î íîâîì çäàíèè. Çàêèíü
ïîâåäåíèåì íà êîãî-ëèáî, ÷òî- óäî÷êó, ìîæåò, åñëè íå ñêàæóò,
ëèáî. òàê õîòü íàìåêíóò.
272
ÇÀÊÐÛÂÀÒÜ ÃËÀÇÀ. Íà- Âñå äðóæíî, çàñó÷èâ ðóêàâà
ìåðåííî íå îáðàùàòü âíèìàíèÿ ïðèíÿëèñü çà äåëî, è âñêîðå ðà-
íà ÷òî-ëèáî, íå çàìå÷àòü ÷åãî- áîòà áûëà âûïîëíåíà.  Ïëîò-
ëèáî (îáû÷íî íåïðèÿòíîãî, íåæå- íèêîâ îòòÿãèâàë òîò ìîìåíò,
ëàòåëüíîãî, ïðåäîñóäèòåëüíî- êîãäà íàäî îêîí÷àòåëüíî ñî-
ãî).Ñìîòðåòü ñêâîçü ïàëüöû. ãëàñèòüñÿ è çàñó÷èâ ðóêàâà ëî-
Íåëüçÿ çàêðûâàòü ãëàçà íà ìàòü óñòîÿâøèåñÿ ïîðÿäêè,
íàðóøåíèÿ äèñöèïëèíû.  Òîëü- ïðèâûêàòü ê íîâîé òåõíèêå, ê
êî òîãäà íàøå åäèíñòâî áóäåò íîâîé òåõíîëîãèè.
ïðî÷íûì, êîãäà ìû íå ñòàíåì (?) Çàñó÷èâ ðóêàâà — çàâåð-
çàêðûâàòü ãëàçà íà îøèáêè íóâ ðóêàâà êâåðõó, ÷òîáû ðà-
äðóã äðóãà è íàó÷èìñÿ íàçûâàòü áîòàòü áûëî óäîáíåå.
âåùè ñâîèìè èìåíàìè. ÇÀÒÀÈÂ ÄÛÕÀÍÈÅ. 1.
ÇÀÐÓÁÈ‹òå› ‹ñåáå› ÍÀ Ñîñðåäîòî÷åííî, íàïðÿæ¸ííî.
ÍÎÑÓ. Çàïîìíè‹òå› êðåïêî- Âäðóã íåèçâåñòíî îòêóäà
íàêðåïêî, íàâñåãäà. ïîÿâèëñÿ îãðîìíûé ï¸ñ. Çàòà-
Ïðîôåññèþ âûáèðàþò... èâ äûõàíèå, ìû ñëåäèëè çà íèì.
îäèí ðàç. È íà âñþ æèçíü. Â Âäðóã âñå óñëûøàëè ë¸ãêèå
âàøåì âîçðàñòå ýòî ñëåäóåò çà- øàãè çà îêíîì. Ïîòîì çàñêðè-
ðóáèòü íà íîñó.  È åù¸ çàðóáè ïåëè ñòóïåíè êðûëüöà. Çàòàèâ
ñåáå íà íîñó: øêîëà ïàðíÿ íà äûõàíèå, âñå ïîâåðíóëèñü ê
âûó÷êó ñòàðóõàì íå îòäàñò.  È äâåðè.
ïîêà òû íå îáúÿñíèøü, êòî òû è 2. Ñ áîëüøèì âíèìàíèåì,
îòêóäà, ÿ íè÷åãî äåëàòü íå èíòåðåñîì.
áóäó. Çàðóáè ýòî ñåáå íà íîñó! Ñîòíè ìèëëèîíîâ ëþäåé âî
(?) Â ñòàðèíó íîñîì íàçûâà- âñåõ ñòðàíàõ çåìíîãî øàðà, çà-
ëè äîùå÷êó, êîòîðóþ íîñèëè ñ òàèâ äûõàíèå, ñëåäÿò çà âàøè-
ñîáîé íåãðàìîòíûå ëþäè, ÷òî- ìè ãåðîè÷åñêèìè ïîäâèãàìè,
áû äåëàòü íà íåé ðàçëè÷íûå çà- êîòîðûõ åù¸ íå çíàëà èñòîðèÿ.
ìåòêè, çàðóáêè. Çàðóáèòü íà ÇÀÕÎÄÈÒÜ Â ÒÓÏÈÊ.
íîñó îçíà÷àëî «ñäåëàòü çàðóá- Îêàçûâàòüñÿ â òðóäíîì, áåçâû-
êè íà äîùå÷êå (íà íîñó) î òîì, õîäíîì ïîëîæåíèè.
÷òî íóæíî ïîìíèòü, íå çà- Â ðåøåíèè ýòîãî âîïðîñà
áûòü». ìû, êàæåòñÿ, çàøëè â òóïèê.
ÇÀÑÓ×ÈÂ ÐÓÊÀÂÀ. Íå Äà, íàøà äðóæáà ñ Ñàøêîé èç-
æàëåÿ ñèë, ìíîãî è óñåðäíî, çà Íàñòè çàøëà â òóïèê. Ñ íèì
ñòàðàòåëüíî, ýíåðãè÷íî ðàáî- òâîðèòñÿ ÷òî-òî íåâîçìîæíîå.
òàòü.  Îí ïðåñëåäóåò ìåíÿ äí¸ì è íî-
Ñïóñòÿ ðóêàâà. ÷üþ.
273
ÇÂ¨ÇÄ Ñ ÍÅÁÀ ÍÅ ÕÂÀ- âûå, èíîãäà ñóðîâûå è ãíåâíûå,
ÒÀÅÒ. Íå îòëè÷àåòñÿ áîëüøè- íàïîëíÿëè âñþ êâàðòèðó...
ìè ñïîñîáíîñòÿìè, óìîì, íå Íàì â ýòè ÷àñû çàïðåùàëîñü
ñïîñîáåí ñîâåðøèòü ÷òî-ëèáî áåãàòü ïî êîðèäîðó, øóìåòü.
âûäàþùååñÿ.  Ñåìè ïÿäåé âî Ìû ðîñëè ñðåäè âçðîñëûõ, òàê
ëáó. ñêàçàòü, çíàÿ ñâî¸ ìåñòî.
Ýòîò ìîëîäîé ÷åëîâåê çâ¸çä ÇÍÀÒÜ ÑÅÁÅ ÖÅÍÓ. Ïðà-
ñ íåáà íå õâàòàë, íî ïî ìåðå ñèë âèëüíî îöåíèâàòü ñâîè âîçìîæ-
äåëàë ñâî¸ ñêðîìíîå äåëî. íîñòè, äîñòîèíñòâà.
ÇÅË¨ÍÀß ÓËÈÖÀ. 1. Ñâî- Âñå íàñòîÿùèå ïîýòû çíàëè
áîäíûé ïóòü, áåç ïðåïÿòñòâèé è ñåáå öåíó, ñ Ïóøêèíà íà÷èíàÿ.
çàäåðæåê (îáû÷íî äëÿ äâèæå- Öåíó ñâîåé ñèëå.  Âåëèêîëåï-
íèÿ òðàíñïîðòà). íî çíàÿ ñåáå öåíó, îí äåðæàëñÿ
Êàê òîëüêî æåëåçíîäîðîæ- íåçàâèñèìî è äåëàë òàê, êàê
íèêè ïðî÷òóò â áóìàãàõ Àðò¸- ñ÷èòàë íóæíûì.
ìîâà, ÷òî ãðóç ïðåäíàçíà÷åí (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
äåòÿì, òàê è ïðåäîñòàâÿò ãðó- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì çíàòü
çó, êàê ãîâîðÿò íà òðàíñïîðòå, öåíó.
«çåë¸íóþ óëèöó». ÇÍÀÒÜ ÖÅÍÓ. Ïðàâèëü-
2. Áåñïðåïÿòñòâåííîå ïðî- íî, ïî äîñòîèíñòâó îöåíèâàòü
õîæäåíèå, ïðîäâèæåíèå ÷åãî- êîãî-ëèáî, ÷òî-ëèáî, äîðîæèòü
ëèáî, êàêîãî-ëèáî äåëà, ðàáî- êåì-ëèáî, ÷åì-ëèáî.
òû. Ñåìüÿ îêàçàëàñü â î÷åíü
Ïðîåêòó ìîëîäîãî èíæåíå- çàòðóäíèòåëüíîì ïîëîæåíèè...
ðà äàëè çåë¸íóþ óëè÷ó. Âîò òîãäà Ï¸òð óçíàë öåíó èñ-
(?) Ïåðâîíà÷àëüíî ñëîâîñî- òèííîé äðóæáå. Íè òîâàðèùè
÷åòàíèå îçíà÷àëî öåïü çåë¸íûõ ïî ó÷èëèùó, íè ñàì Íèêîëàé
ñåìàôîðíûõ îãíåé, êîòîðûå ñâè- Íèêîëàåâè÷ íå äîêó÷àëè åìó
äåòåëüñòâîâàëè î âîçìîæíîñòè ñâîèì ó÷àñòèåì, ðàññïðîñàìè
ïðîåçäà áåç âñÿêîé çàäåðæêè. î äîìàøíèõ äåëàõ, íî íà êàæ-
ÇÍÀÒÜ ÑÂÎ¨ ÌÅÑÒÎ. äîì øàãó îí ÷óâñòâîâàë èõ
Ïîñòóïàòü, äåéñòâîâàòü ñî- ïîääåðæêó.
îòâåòñòâåííî ñâîåìó ïîëîæå- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
íèþ. ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì çíàòü
Åãî ìíîãèå öåíèëè èìåííî ñåáå öåíó.
çà òî, ÷òî îí çíàë ñâî¸ ìåñòî. ÇÎËÎÒÀß ÑÅÐÅÄÈÍÀ.
Êîãäà Ñåíÿ [ñòóäåíò êîíñåðâà- Îáðàç äåéñòâèÿ, ïîâåäåíèÿ,
òîðèè] çàíèìàëñÿ, çâóêè ìîù- ìûñëåé è ò ä., ëèø¸ííûé êðàé-
íûå, èíîãäà âåñ¸ëûå è ëàñêî- íîñòåé.
274
Îáû÷íî ñîâåòóþò ïðèäåð- Íàøåé äåðåâíè äàâíî íåò
æèâàòüñÿ çîëîòîé ñåðåäèíû. è â ïîìèíå. Íà òîì ìåñòå ñåé-
Âñåãäà ëè ýòî ïðàâèëüíî? ÷àñ îãðîìíîå âîäîõðàíèëèùå.
...Ìíå íóæíû íå êðàéíîñòè, à Â äàâíèøíåå âðåìÿ ¸ëî÷íûõ
çîëîòàÿ ñåðåäèíà âî âñ¸ì. óêðàøåíèé íå áûëî è â ïîìèíå,
ÇÎËÎÒÛÅ ÐÓÊÈ. Êòî- à âñ¸ ïðèõîäèëîñü äåëàòü ñàìî-
ëèáî óìååò ñäåëàòü âñ¸, çà ÷òî ìó.
íè âîçüì¸òñÿ.Ìàñòåð íà âñå È Â ÓÑ ÍÅ ÄÓÅÒ. Íå îá-
ðóêè. íàðóæèâàåò áåñïîêîéñòâà, íå
Ó ìàëü÷èêà, áåçóñëîâíî, îáðàùàåò íèêàêîãî âíèìàíèÿ
íåçàóðÿäíàÿ òåõíè÷åñêàÿ ñìå- íà ÷òî-ëèáî.
êàëêà è çîëîòûå ðóêè. Åñòü òàêèå ìîëîäöû, ÷òî
âåñü âåê æèâóò íà ÷óæîé ñ÷¸ò,
È íàáåðóò, íàõâàòàþò ñïðàâà,
ñëåâà, äà è â óñ íå äóþò! Êàê
È ‹äàæå› ÁÐÎÂÜÞ ÍÅ ÂÅ-
Ä¨Ò ‹íå ïîâ¸ë›. Íå îáðàùàåò îíè ìîãóò ïîêîéíî óñíóòü... —
íåïîíÿòíî!  Åñòü â îäíîì ñåëå
íèêàêîãî âíèìàíèÿ, íå ðåàãè-
ðûáàê. — Âîò äåéñòâèòåëüíî
ðóåò íà ÷òî-ëèáî; íå ïðîÿâëÿåò
÷óäàê! Îí ñ ðàññâåòà äî ðàññâå-
âíåøíå ñâîåãî îòíîøåíèÿ ê êî-
òà ó âîäû ñèäèò âñ¸ ëåòî. Ñîëí-
ìó-ëèáî èëè ê ÷åìó-ëèáî.È
öå æàðèò, Äîæäü áóøóåò, À ÷ó-
‹äàæå› ãëàçîì íå âåä¸ò ‹íå ïî-
äàê è â óñ íå äóåò.  Ãîñòåé
â¸ë›, è ‹äàæå› óõîì íå âåä¸ò ‹íå
æäóò, à âû, ñòàðóøêà, è â óñ íå
ïîâ¸ë›.
Åãî ðóãàþò, à îí è áðîâüþ äóåòå.
íå âåä¸ò. È ‹äàæå› ÃËÀÇÎÌ ÍÅ ÂÅ-
Ä¨Ò ‹íå ïîâ¸ë›. Íå îáðàùàåò
È ÁÛË ÒÀÊÎÂ. Áûñòðî,
íèêàêîãî âíèìàíèÿ, íå ðåàãè-
âíåçàïíî èñ÷åç, ñêðûëñÿ, óáå-
æàë (îáû÷íî ïîñëå êàêîãî-ëèáî ðóåò íà ÷òî-ëèáî; íå ïðîÿâëÿåò
ïðîñòóïêà).È ñëåä ïðîñòûë, âíåøíå ñâîåãî îòíîøåíèÿ ê
êîìó-ëèáî èëè ê ÷åìó-ëèáî.
êàê â âîäó êàíóë, êàê âåòðîì
ñäóëî, êàê ñêâîçü çåìëþ ïðî- È ‹äàæå› áðîâüþ íå âåä¸ò ‹íå
ïîâ¸ë›, è ‹äàæå› óõîì íå âåä¸ò
âàëèëñÿ; ïîìèíàé êàê çâàëè;
‹íå ïîâ¸ë›.
òîëüêî ‹åãî› è âèäåëè.
Þðêà âñêî÷èë íà ïîäîêîí- À ñîâñåì äàâíî, äî øêîëû
åù¸, çàëåç â êîëþ÷óþ ïðîâî-
íèê, îòòóäà ñïðûãíóë ïðÿìî â
ëîêó. Îòöó ïðèøëîñü ðàçðå-
ìîêðóþ êàïóñòó — è áûë òàêîâ.
È Â ÏÎÌÈÍÅ ÍÅÒ. Ïîë- çàòü å¸ íîæíèöàìè, ÷òîáû âû-
íóòü Ë¸íüêó, à îí è ãëàçîì íå
íîñòüþ îòñóòñòâóåò, íå ñóùå-
ñòâóåò. ïîâ¸ë.
275
È ÑËÅÄ ÏÐÎÑÒÛË. Èñ- ðîçîâàÿ êîìíàòà, íå èäóùàÿ ê
÷åç, ñêðûëñÿ, óáåæàë.È áûë ñþæåòó». «Íåèçâåñòíî, ïî÷åìó
òàêîâ, êàê â âîäó êàíóë, êàê êòî-òî ñïèò íà äèâàíå», «Ïðè
âåòðîì ñäóëî, êàê ñêâîçü çåì- ÷¸ì òóò äâîéíîé ñååò?» è ïðî÷.
ëþ ïðîâàëèëñÿ, ïîìèíàé êàê è ò. ï. Òîëüêî ïîòîìó, ÷òî ýòî
çâàëè, òîëüêî (åãî) è âèäåëè. âñå áûëî, ïîòîìó ÷òî ÿ øåñòü
Ïîêà îõîòíèêè ãîòîâèëè çà- ëåò ïîòðàòèë íà òî, ÷òîáû
ñàäó, âîëêà óæå è ñëåä ïðî- äîáðàòüñÿ äî âñåãî òîãî, ÷òî ñ
ñòûë. òàêîé ë¸ãêîñòüþ áåð¸òñÿ ïîä
È ÒÀÊ ÄÀËÅÅ (ñîêðàù¸í- ñîìíåíèå.
íî: è ò. ä.). Óïîòðåáëÿåòñÿ â È ‹äàæå› ÓÕÎÌ ÍÅ ÂÅ-
êîíöå ïåðå÷èñëåíèÿ äëÿ óêàçà- Ä¨Ò ‹íå ïîâ¸ë› Íå îáðàùàåò
íèÿ íà òî, ÷òî ïåðå÷èñëåíèå íèêàêîãî âíèìàíèÿ, íå ðåàãè-
ìîãëî áû áûòü ïðîäîëæåíî. ðóåò íà ÷òî-ëèáî, íè÷åì âíåø-
×åëîâåê, êîòîðûé çíàåò îñ- íå íå ïðîÿâëÿåò ñâîåãî îòíîøå-
íîâû è âûâîäû è â òåõíèêå, è â íèÿ ê êîìó-ëèáî èëè ê ÷åìó-
ìåäèöèíå, è â ïðàâå, è â èñòî- ëèáî.È ‹äàæå› áðîâüþ íå âå-
ðèè è ò. ä., äåéñòâèòåëüíî îá- ä¸ò ‹íå ïîâ¸ë›, è ‹äàæå› ãëàçîì
ðàçîâàííûé ÷åëîâåê... Îí äîë- íå âåä¸ò ‹íå ïîâ¸ë›.
æåí çíàòü ñâî¸ äåëî, íî âìåñòå Ó âîðîò è ïî ëóãó áåãàëè
ñ òåì èíòåðåñîâàòüñÿ è óìåòü æåíùèíû, êðè÷à êîãî-òî, äîë-
âîéòè â ëþáîé êðóã ïîçíàíèé. æíî áûòü, èñêàëè ìàëü÷èêà.
È ÒÎÌÓ ÏÎÄÎÁÍÎÅ Íî îí, ñåðäèòî ñèäÿ çà ëîïóõà-
(ñîêðàù¸ííî: è ò. ï.). Óïî- ìè, è óõîì íå â¸ë.  Âîò òàê ñòî-
òðåáëÿåòñÿ â êîíöå ïåðå÷èñëå- ðîæ! ß ñïîêîéíî ïðîáðàëàñü â
íèÿ äëÿ óêàçàíèÿ íà òî, ÷òî ñàä, à âû è óõîì íå âåä¸òå.
ñõîäíûå ïðåäìåòû, ÿâëåíèÿ Äîáðûé äåíü.  — Íîâåíüêèé, â
ìîãóò áûòü ïåðå÷èñëåíû äàëü- øàõìàòû èãðàåøü?.. Îíè ñäå-
øå. ëàëè ïî õîäó, êîãäà ðàçäàëñÿ
Ýäèñîí â îòâåò íà ðàçãîâî- çâîíîê, Ñëàâêà è óõîì íå ïî-
ðû î òàëàíòëèâîñòè, óäà÷å è ò. â¸ë.
ï. ãîâîðèë: «Â ìîèõ óñïåõàõ — ÈÃÐÀÒÜ Â ÏÐßÒÊÈ.
99 ïðîöåíòîâ ðàáîòû, òðóäà â Ñêðûâàòü ÷òî-ëèáî îò êîãî-
ïîòå ëèöà, à âñ¸ îñòàëüíîå ïðè- ëèáî, áûòü íåîòêðîâåííûì ñ
õîäèòñÿ íà òàëàíò, âåçåíèå, êåì-ëèáî, îáìàíûâàòü êîãî-
óäà÷ó è òîìó ïîäîáíîå».  Â ëèáî.
÷¸ì òîëüêî íå óïðåêàëè ìåíÿ ïî Íå íàäî ñ íàìè â ïðÿòêè èã-
ïîâîäó ýòîé êàðòèíû! «Íåèçâå- ðàòü. Ãîâîðèòå ïðàâäó.  — ×òî
ñòíî, ïî÷åìó âçÿòà òàêàÿ ÿðêàÿ Âàëüêî ñêàçàë? Çíàåò îí ÷òî-
276
íèáóäü?.. Îëåã â íåðåøèòåëü- Äåëî ñâî¸ îí çíàë ïðåêðàñ-
íîñòè ñìîòðåë íà íåãî. — Óæ íî, ðàáîòàòü ñ ëþäüìè óìåë è
íå äóìàåøü ëè òû ñî ìíîé â ïîòîìó áûñòðî ø¸ë â ãîðó.
ïðÿòêè èãðàòü? — ñêàçàë Âàíÿ 2. Ðàçâèâàòüñÿ óñïåøíî, â
ñ äîñàäîé. — Íå ìàëåíüêèå æå áëàãîïðèÿòíîì íàïðàâëåíèè.
ìû â ñàìîì äåëå.  Òû áû áðî- Ó âàñ, çíà÷èò, äåëà â ãîðó
ñàë â ïðÿòêè èãðàòü. Çàâðàë- èäóò! Òàê îíè è â äðóãèõ ìåñ-
ñÿ, òàê óæ ‹…› ïðèçíàâàéñÿ ïî òàõ èäóò.  Â ïîñëåäóþùèå ãîäû
ñîâåñòè . âñòðå÷àòüñÿ ñ ðåæèññ¸ðîì åìó
ÈÃÐÀÒÜ ÍÀ ÍÅÐÂÀÕ. íå ïðèõîäèëîñü, çíàë òîëüêî,
Íàìåðåííî ðàçäðàæàòü. ÷òî äåëà ó íåãî øëè â ãîðó, ïî-
Âðåìÿ îò âðåìåíè Òàõìàçîâ ñòåïåííî çàâî¸âûâàëèñü èç-
íàïîìèíàë äèðåêòîðó ïðî íà- âåñòíîñòü, ïðîôåññèîíàëüíûé
ñîñ è äàæå êëàë åìó íà ñòîë àâòîðèòåò.
ñìåòó è ïðîåêò. Îí çíàë: Êàëü- ÈÄÒÈ Â ÍÎÃÓ. Äåéñòâî-
áèåâ èõ óæå íèêîãäà íå ïîäïè- âàòü, ïîñòóïàòü, ðàçâèâàòüñÿ
øåò, à ïîèãðàòü ó äèðåêòîðà íà íàðàâíå ñ êåì-ëèáî èëè ñ ÷åì-
íåðâàõ äîñòàâëÿëî åìó íåìàëîå ëèáî, â ñîîòâåòñòâèè ñ ÷åì-
óäîâîëüñòâèå. ëèáî, íå îòñòàâàòü â êàêîì-
ÈÃÐÀÒÜ ÐÎËÜ. 1. 3íà- ëèáî îòíîøåíèè.
÷èòü, êàê-ëèáî âëèÿòü íà êàêèå- Ïèñàòåëü äîëæåí âñåãäà
ëèáî äåëà, ñîáûòèÿ.  Èìåòü èäòè â íîãó ñ âåêîì.  Íàó÷íûå
çíà÷åíèå. èäåè äîëæíû èäòè â íîãó ñî ñâî-
2. Áûòü, ÿâëÿòüñÿ êåì-ëèáî èì âðåìåíåì.  Ó÷¸áà äîëæíà
èëè ÷åì-ëèáî, âûñòóïàòü â êà- ñòàòü äëÿ êàæäîãî íàñóùíîé
÷åñòâå êîãî-ëèáî èëè ÷åãî- ïîòðåáíîñòüþ. Ïîòðåáíîñòü â
ëèáî, ÷àùå ó÷¸áå — ñâîåãî ðîäà ïðîçðåíèå.
Íàøåìó ðóêîâîäèòåëþ Îòñòàòü ïðîùå. Êóäà òðóäíåå
ãðóïïû, íåñîìíåííî, íðàâè- äîãîíÿòü. ×òîáû ýòîãî íå ñëó-
ëîñü èãðàòü ðîëü çàòåéíèêà, ÷èëîñü, íàäî èäòè â íîãó ñî âðå-
áàëàãóðà, âåñåëü÷àêà.  Â õó- ìåíåì.
äîæåñòâåííîì ïðîèçâåäåíèè ÈÄÒÈ ÍÀ ËÀÄ. Óëó÷-
çíàêè ïðåïèíàíèÿ çà÷àñòóþ èã- øàòüñÿ, íàëàæèâàòüñÿ, óïî-
ðàþò ðîëü íîò, è âûó÷èòüñÿ èì ðÿäî÷èâàòüñÿ.
ïî ó÷åáíèêó íåëüçÿ: íóæíû Óñòàíîâêà íîâîé àïïàðàòó-
÷óòü¸ è îïûò. ðû çàíÿëà ìíîãî âðåìåíè. Âíà-
ÈÄÒÈ Â ÃÎÐÓ. 1. Äîáè- ÷àëå áûëî ìíîãî òðóäíîñòåé,
âàòüñÿ âñ¸ áîëåå âûñîêîãî ïî- íî òåïåðü âñ¸ èä¸ò íà ëàä.  Êîã-
ëîæåíèÿ â îáùåñòâå. äà â òîâàðèùàõ ñîãëàñüÿ íåò,
277
Íà ëàä èõ äåëî íå ïîéä¸ò.  Íå- ñÿ, ïðîñòî ëåç èç êîæè.  Íî âåäü
ñêîëüêî áîãàòûõ ëþäåé äàëè åìó, áåäíîìó, áîëüøå íå÷åì
ñðåäñòâà íà ïîñòðîéêó ñóäíà. ïðèâëå÷ü ê ñåáå âíèìàíèå! Íè
Íî êîãäà îíè óáåäèëèñü, ÷òî ÿðêèì, óìíûì îòâåòîì ó äîñ-
äåëî íå èä¸ò íà ëàä — â¸ñëà ëî- êè, íè áûñòðåé âñåõ ðåø¸ííîé
ìàþòñÿ, à ïàðîõîä åëå äâèæåò- çàäà÷åé, — âîò îí è ëåçåò âîí
ñÿ, — òî ïîòåðÿëè âåðó â óñïåõ èç êîæè, ñìåøèò!
è îòêàçàëèñü äàëüøå ïîìîãàòü ÈÇ ÏÅÐÂÛÕ ÐÓÊ. Íåïîñ-
èçîáðåòàòåëþ. ðåäñòâåííî îò êîãî-ëèáî, áåç
(?) Ëàä — ìèð, ïîðÿäîê. ïîñðåäíèêîâ.
ÈÄÒÈ ÍÀÂÑÒÐÅ×Ó. Ïî- ×òîáû ïîëó÷èòü ñâåäåíèÿ èç
íèìàÿ ïîëîæåíèå êîãî-ëèáî ïåðâûõ ðóê, êîððåñïîíäåíò
÷üè-ëèáî æåëàíèÿ, íóæäû, ïî- ðàíüøå âñåõ ïðèáûë íà ìåñòî
ìîãàòü, ñîäåéñòâîâàòü. ïðîèñøåñòâèÿ.  Ìû ñ Êîñòåé
Òðåíåð ïîø¸ë íàâñòðå÷ó ñòàðûå òîâàðèùè... ß â÷åðà åãî
ìîåìó æåëàíèþ è ïåðåâ¸ë ìåíÿ âèäåë, à ñåãîäíÿ ñëó÷àéíî îêà-
â äðóãóþ ãðóïïó.  Ïîäóìàë ÿ è çàëñÿ çäåñü è ðåøèë çàéòè —
íàïèñàë ðàïîðò: æåíà — ë¸ò- ðàññêàçàòü âàì î í¸ì, êàê ãî-
÷èê, õî÷åò ëåòàòü, ïðîøó ïåðå- âîðèòñÿ, èç ïåðâûõ ðóê.
âåñòè â ÷àñòü, ãäå íàéä¸òñÿ ïî- ÈÇ ÐÓÊ Â ÐÓÊÈ. 1. Íåïîñ-
áëèçîñòè ðàáîòà è äëÿ íå¸. Íàì ðåäñòâåííî êîìó-ëèáî, áåç ïî-
ïîøëè íàâñòðå÷ó, è ÷åðåç íåêî- ñðåäíèêîâ, ëè÷íî.
òîðîå âðåìÿ ìû ïåðååõàëè íà Ýòî ïèñüìî ïåðåäàéòå äè-
íîâîå ìåñòî. ðåêòîðó èç ðóê â ðóêè.  — Áîë-
ÈÇ ÃÎÄÀ Â ÃÎÄ. Êàæäûé òû ïðèí¸ñ, — îí áðîñèë ìå-
ãîä, åæåãîäíî (óïîòðåáëÿåòñÿ øîê, òÿæåëî çâÿêíóâøèé ìå-
äëÿ îáîçíà÷åíèÿ íåïðåðûâíîñ- òàëëîì, — Àëåâòèíà ñêàçàëà,
òè, ïîñòîÿíñòâà äåéñòâèÿ). ÷òî òû çäåñü. Âîò è ñäàþ èç ðóê
Ëåîíèä Âèòàëüåâè÷ Ñîáè- â ðóêè.  Ïî êîðàáëþ õîäèò èç
íîâ èç ãîäà â ãîä ïîìîãàë íå- ðóê â ðóêè êíèãà Ìàðêîâà
èìóùèì ñòóäåíòàì è òåì ñà- «Ïóòåøåñòâèå â Àíòàðêòèäó».
ìûì äàë ñòðàíå ìíîãî âðà÷åé, Å¸ íàäî îáÿçàòåëüíî ïðî÷åñòü.
ó÷¸íûõ, ïðîôåññîðîâ, ëèòåðà- Æóðíàë òîðæåñòâåííî
òîðîâ. ïðî÷èòûâàåòñÿ îò ïåðâîé äî
ÈÇ ÊÎÆÈ ‹âîí› ËÅÇÒÜ. ïîñëåäíåé ñòðàíèöû. Åãî ïåðå-
Ñòàðàòüñÿ èçî âñåõ ñèë. äàþò èç ðóê â ðóêè. Äðóæíûé
Îí, âèäèìî, ÷óâñòâîâàë, ñìåõ âûçûâàþò êàðèêàòóðû,
÷òî èìååò äåëî ñ ëþäüìè ñâåäó- êîòîðûå Ñàøà ñäåëàë íà ñâî-
ùèìè, è ïîòîìó, êàê ãîâîðèò- èõ áðàòüåâ è ñåñò¸ð.
278
2. Îò îäíîãî ê äðóãîìó, îò âûøåë ïðîâåðèòü ÷àñîâîãî, à
îäíèõ ê äðóãèì. åãî... íà ïîñòó íåò — îêàçûâà-
Â ×èëè êíèãè âåëèêîãî íà- åòñÿ, ñïèò íà äèâàíå. Ýòî óæå
öèîíàëüíîãî ïîýòà Ïàáëî Íå- — èç ðÿäà âîí.
ðóäû ïåðåäàþòñÿ èç ðóê â ðóêè. ÈÇ ÓÑÒ Â ÓÑÒÀ. Îò îäíî-
Âîéñêà ñðàæàëèñü ñ íåèìî- ãî ê äðóãîìó (î ïåðåäà÷å ñîîá-
âåðíîþ õðàáðîñòüþ; áàòàðåè ùåíèÿ, èçâåñòèÿ).
ïåðåõîäèëè èç ðóê â ðóêè, è êîí- Ñîçäàííàÿ òàëàíòëèâûì ÷å-
÷àëîñü òåì, ÷òî íåïðèÿòåëü íèã- ëîâåêîì ïåñíÿ, ñêàçêà, ïîñëî-
äå íå âûèãðàë íè íà øàã çåìëè âèöà ïåðåäàâàëàñü èç óñò â
ñî âñåìè ïðåâîñõîäíûìè ñèëà- óñòà, èç ïîêîëåíèÿ â ïîêîëå-
ìè. íèå, îòòà÷èâàëàñü, êàê êàìå-
ÈÇ ÐÓÊ ÂÎÍ ÏËÎÕÎ. øåê ìîðñêèì ïðèáîåì, è ïîñòå-
Î÷åíü, ñîâñåì ïëîõî. ïåííî ïîëó÷àëà ñîâåðøåííóþ
Äîìàøíåå çàäàíèå áûëî ôîðìó, ÷òîáû óæå íàâñåãäà îñ-
âûïîëíåíî èç ðóê âîí ïëîõî.  Ñ òàòüñÿ â ïàìÿòè íàðîäíîé.
òîãî äíÿ, êàê Âàíÿ íàïàë íà ìà- ÈÇÎ ÂÑÅÉ ÑÈËÛ. Ñ ïðå-
ëåíüêèé, íåçàìåòíûé øêàô÷èê äåëüíîé ñèëîé, î÷åíü ñèëüíî.
â óãëó áèáëèîòåêè ñ ñî÷èíåíè- Èçî âñåõ ñèë.
ÿìè Ìàéí Ðèäà, Æþëÿ Âåðíà è ß èçî âñåé ñèëû òîëêíóë
Ìàðêà Òâåíà, óðîêè ñ Ïåòðîì äâåðü.  Ïðèæàë ÿ õëåá ê ñåáå
Ïåòðîâè÷åì ïîøëè èç ðóê âîí èçî âñåé ñèëû, ñàëî â ëåâîé ðóêå
ïëîõî. äåðæó è äî òîãî ðàñòåðÿëñÿ îò
ÈÇ ÐßÄÀ ÂÎÍ ‹âûõîäÿ- òàêîãî íåîæèäàííîãî ïîâîðî-
ùèé›. Î÷åíü îòëè÷àþùèéñÿ îò òà, ÷òî è ñïàñèáî íå ñêàçàë.
äðóãèõ, íåîáû÷íûé (îáû÷íî î ÈÇÎ ÂÑÅÕ ÑÈË. 1. Ñ ïðå-
ïîñòóïêå, äåéñòâèè, ñîáûòèè, äåëüíîé ñèëîé, î÷åíü ñèëüíî,
äåëå è ò. ä.) èíòåíñèâíî.  Èçî âñåé ñèëû.
Ñëó÷àé ýòîò èç ðÿäà âîí âû- ×ëåíû êðóæêà èçî âñåõ ñèë
õîäÿùèé è ïîýòîìó òðåáîâàë ñòàðàëèñü âûïîëíèòü çàäàíèå ê
îñîáîãî âíèìàíèÿ.  Íåðâíî ñðîêó.
êëîêîòàë òåíîðîê Âàäèìà Ñè- 2. Ñ ïðåäåëüíîé ñêîðîñòüþ,
íÿâñêîãî, âñåãäà âîçáóæä¸í- î÷åíü áûñòðîÂî âåñü äóõ, íà
íûé è âçâîëíîâàííûé, áóäòî âñåõ ïàðóñàõ, î÷åðòÿ ãîëîâó,
ïðîèçîøëî íå÷òî èç ðÿäà âîí ñëîìÿ ãîëîâó, ñî âñåõ íîã, ÷òî
âûõîäÿùåå, îò÷åãî è òâîÿ æèçíü åñòü äóõó.
çàâèñèò, è âñåõ äðóãèõ ëþäåé. Ìàëü÷èê èçî âñåõ ñèë ì÷àë-
Áóäòî çåìëåòðÿñåíèå ñåé÷àñ ñÿ íà âîêçàë, ÷òîáû íå îïîçäàòü
ïðîèçîéä¸ò.  Ñåãîäíÿ íî÷üþ ê ïðèõîäó ïîåçäà.  Èçäàëåêà
279
äîí¸ññÿ ñèãíàë. Êðóòî ïî- ïóòåøåñòâóÿ ïî ðîäíîé çåìëå,
âåðíóâ åù¸ ïðàâåé, ÿ ïîáåæàë «ïîçíà¸øü ñåáÿ».  Èìåé â âèäó,
èçî âñåõ ñèë.  ...Õîçÿåâà åù¸ ÷òî çäåñü ïîòðåáóåòñÿ îò òåáÿ
ñòîÿëè ó âîðîò, â óäèâëåíèè òîí÷àéøèé äèïëîìàòè÷åñêèé
ãëÿäÿ íà áåãóùåãî èçî âñåõ ñèë ïîäõîä, èíà÷å âñ¸ ñðàçó èñïîð-
ïî ñåëó íåèçâåñòíîãî ïàðíÿ. òèøü.
ÈÇÎ ÄÍß Â ÄÅÍÜ. Êàæ- ÈÌÅÒÜ ÄÅËÎ. Îòíîñèòü-
äûé äåíü, åæåäíåâíî (óïî- ñÿ ê êîìó- èëè ê ÷åìó-ëèáî, ñî-
òðåáëÿåòñÿ äëÿ îáîçíà÷åíèÿ íå- ñòîÿòü â êàêèõ-ëèáî îòíîøåíè-
ïðåðûâíîñòè, ïîñòîÿíñòâà êà- ÿõ, ñâÿçÿõ.
êîãî-ëèáî äåéñòâèÿ). Ñ ýòèì ìîëîäûì ñïåöèàëè-
Ìóæåñòâî ðîæäàåòñÿ â ñòîì ïðèÿòíî èìåòü äåëî. Îí
áîðüáå, ìóæåñòâî âîñïèòû- çíàþùèé, òàêòè÷íûé, îáÿçà-
âàåòñÿ èçî äíÿ â äåíü â óïîðíîì òåëüíûé ÷åëîâåê.  ...À âîò êîã-
ñîïðîòèâëåíèè òðóäíîñòÿì. äà ïðèõîäèòñÿ èìåòü äåëî ñ
Èçî äíÿ â äåíü ìû ñòàëè ïîëó- äðóãèì ÿçûêîì, ïîÿâëÿåòñÿ
÷àòü îò Êóçíåöîâà ñîîáùåíèÿ âîïðîñ: êàê ýòî ñêàçàòü? Âîò
îäíî èíòåðåñíåå äðóãîãî. òîãäà ÷åëîâåê, åñòåñòâåííî,
ÈÌÅÒÜ Â ÂÈÄÓ. 1. Äó- íà÷èíàåò âñÿ÷åñêè óãëóáëÿòü-
ìàòü î êîì- èëè î ÷¸ì-ëèáî, ïîä- ñÿ, âäóìûâàòüñÿ â òåêñò, â ñëî-
ðàçóìåâàòü ÷òî-ëèáî. âà.
Ãàçåòû ïèñàëè î áëåñòÿùåì ÈÌÅÒÜ ÇÍÀ×ÅÍÈÅ. 3íà-
óñïåõå áàëåðèíû, èìåÿ â âèäó ÷èòü, áûòü âàæíûì, öåííûì.
èñïîëíåíèå åþ ïàðòèè Ìàøè â Èãðàòü ðîëü.
áàëåòå «Ùåëêóí÷èê».  ...Íåò Õîòÿ êíèãè èìåþò ãðîìàä-
íèêàêîãî ñîìíåíèÿ, ÷òî èìåí- íîå çíà÷åíèå, íî ýòî íå åäèí-
íî Ìàÿêîâñêîãî èìåë îí â âèäó, ñòâåííûé èñòî÷íèê, èç êîòîðî-
êîãäà ãîâîðèë î «òàëàíòëèâîé ãî ÷åðïàåòñÿ ñàìîîáðàçîâàíèå.
ëèòåðàòóðå, ðàçãîðåâøåéñÿ Íàäî ó÷èòüñÿ íå òîëüêî èç êíèã,
êðàñíûì îãí¸ì ñâîáîäû». íî è ó æèçíè.
2. Ïðèíèìàòü âî âíèìàíèå, ÈÌÅÒÜ ÌÅÑÒÎ. Áûòü,
ó÷èòûâàòü. ïðîèñõîäèòü, ñîâåðøàòüñÿ.
Èçó÷åíèå èíîñòðàííûõ ÿçû- Ñòðàííîå ïðèêëþ÷åíèå, êî-
êîâ — âàæíîå äåëî. Âåäü íàäî òîðîå ÿ íàìåðåí ðàññêàçàòü,
èìåòü â âèäó, ÷òî íàðîäû íà- èìåëî ìåñòî íåñêîëüêî ëåò
øåé ïëàíåòû ãîâîðÿò ïî÷òè íà òîìó íàçàä.
òð¸õ òûñÿ÷àõ ÿçûêîâ.  Èìåé â ÈÍÎÅ ÄÅËÎ. Ñîâñåì íå
âèäó, ÷òî, ðàçúåçæàÿ ïî äðóãèì òî, ÷òî áûëî; ñîâñåì íå òàê, êàê
ñòðàíàì, òû óçíà¸øü íå÷òî, à áûëî.Äðóãîå äåëî.
280
Íåëåãêî îäíîìó áîðîòüñÿ ñ Ïóòåøåñòâåííèêè íå âçÿëè
òðóäíîñòÿìè; èíîå äåëî, êîãäà ñ ñîáîé ïðîâîäíèêà, à áåç íåãî
ðÿäîì äðóçüÿ. â ãîðàõ êàê áåç ðóê.  Êàê òàì
ÈÑÏÎÊÎÍ ÂÅÊÎÂ ‹âåêà, íàø ñòàðèê? Âåäü ìû áåç íåãî
âåêó›. Ñ äàâíèõ âðåì¸í, èçäàâ- êàê áåç ðóê.
íà (óïîòðåáëÿåòñÿ äëÿ ïîä÷¸ð- ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî›
êèâàíèÿ òðàäèöèîííîñòè ÷åãî- ÁÅËÊÀ Â ÊÎËÅÑÅ. Áûòü
ëèáî). î÷åíü çàíÿòûì, â ïîñòîÿííûõ
Èñïîêîí âåêà êíèãà ðàñòèò õëîïîòàõ, çàáîòàõ (èíîãäà áåç
÷åëîâåêà (ïîñëîâèöà).  È òàê âèäèìûõ ðåçóëüòàòîâ).
èñïîêîí âåêîâ — â ïåðâûé äåíü Áàáóøêà íèêîãäà íå æàëîâà-
ñåíòÿáðÿ âî âñåõ óãîëêàõ ñòðà- ëàñü íà óñòàëîñòü, õîòÿ öåëûìè
íû ïîñëå ëåòíåãî ïåðåðûâà ïî- äíÿìè êðóæèëàñü êàê áåëêà â êî-
äà¸ò ãîëîñ øêîëüíûé çâîíîê.... ëåñå.  Óïðàâèìñÿ ëè? ß ñ ÷åòû-
Ðàññêàç áåç äîáàâëåíèé è ïðè- ð¸õ ÷àñîâ óòðà êðó÷óñü êàê áåë-
óêðàøèâàíèé — ñ õîðîøèì è êà â êîëåñå. Óñïåòü áû, óñïåòü.
ïëîõèì, ñ âåñ¸ëûì è ãðóñòíûì, ÊÀÊ ÁÛ ÒÎ ÍÈ ÁÛËÎ.
êàê âñ¸ ýòî èñïîêîí âåêîâ ñîáè- Ïðè âñåõ óñëîâèÿõ, íåñìîòðÿ
ðàåòñÿ ïîä îäíèì ñâîäîì, èìÿ íè íà êàêèå ïðåïÿòñòâèÿ.Íå-
êîòîðîìó æèçíü. ñìîòðÿ íè íà ÷òî.
(?) Èñïîêîí — çíà÷èò «ñíà- Êàê áû òî íè áûëî, ñ óáîð-
÷àëà», ñð.: äðåâíåðóññêîå ñëî- êîé óðîæàÿ ìû ñïðàâèëèñü âî-
âî êîí, èìåâøåå çíà÷åíèå «ãðà- âðåìÿ.  Ïåðåä ãëàçàìè åãî ïðî-
íèöà, íà÷àëî, êîíåö»; â ñîâðå- øëà âñÿ æèçíü: äåòñêèå øàëîñ-
ìåííîì ÿçûêå ñëîâî èñêîíè — òè... ìå÷òû è ñòðåìëåíèÿ þíîñ-
ñíà÷àëà. òè... áåñïîùàäíûå óäàðû ñóäü-
áû. Íî êàê áû òî íè áûëî, çà
Ê ïðîæèòóþ æèçíü êîå-÷òî ñäåëà-
Ê ÑËÎÂÓ ÑÊÀÇÀÒÜ. Â íî.
ÊÀÊ ÁÛÒÜ? Êàê ïîñòó-
ñâÿçè ñ òîëüêî ÷òî ñêàçàííûì,
â äîïîëíåíèå ê ñêàçàííîìó  ïèòü? ×òî äåëàòü?
Íå çíàþ, êàê áûòü: äðóçüÿ
Êñòàòè ñêàçàòü, ìåæäó ïðî-
çîâóò íà íîâîñòðîéêó, à ðî-
÷èì.
Ðåáÿòà, ê ñëîâó ñêàçàòü, ðà- äèòåëè ñîâåòóþò îñòàòüñÿ â
ðîäíîì ñåëå.  À ìû ëåæèì äà
áîòàëè äîáðîñîâåñòíî.
ñëóøàåì è äóìàåì: êàê áûòü.
ÊÀÊ ÁÅÇ ÐÓÊ. Ñîâñåì áåñ-
ïîìîùåí, íè÷åãî íå â ñî- Êàê áûòü, êàê îáëåã÷èòü æèçíü
ìàòåðè? Òàê íè÷åãî è íå ïðèäó-
ñòîÿíèè äåëàòü.
ìàë.
281
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› íîãî ñëîâå÷êà, íè «çà», íè «ïðî-
Â ÂÎÄÓ ÊÀÍÓË. Áåññëåäíî òèâ»!  Íèêòî íè÷åãî íå ïðîìîë-
èñ÷åç, ïðîïàë.È áûë òàêîâ, âèë, òî÷íî âñå âîäû â ðîò íà-
è ñëåä ïðîñòûë, êàê âåòðîì ñäó- áðàëè.
ëî, êàê ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèë- ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî›
ñÿ, ïîìèíàé êàê çâàëè, òîëüêî ÃÎÐÀ Ñ ÏËÅ× ‹ñâàëèëàñü›.
‹åãî› è âèäåëè. Íàñòóïèëî îáëåã÷åíèå, ðàññå-
Óø¸ë ïðîâîäíèê íà ïîèñêè ÿëèñü òðåâîãè, ñîìíåíèÿ (îáû÷-
ìåñòà äëÿ íî÷ëåãà è êàê â âîäó íî ïîñëå èçáàâëåíèÿ îò òðóä-
êàíóë.  Ïîëäíÿ îíà õîäèëà ïî íûõ çàáîò, îáÿçàííîñòåé).
âñåì êîìíàòàì, ðàñòåðÿííî îã- Çàäàíèå áûëî âûïîëíåíî â
ëÿäûâàÿ ñòîëû è îêíà, íî ÷àñû ñðîê, è ó íàñ áóäòî ãîðà ñ ïëå÷
êàê â âîäó êàíóëè.  À ÿ åãî [äî- ñâàëèëàñü.  Ê ñëåäóþùåìó ïîä-
êóìåíò] òðè äíÿ èñêàë. Èñ÷åç, âåäåíèþ èòîãîâ ñîðåâíîâà-
êàê â âîäó êàíóë. íèÿ... ïðîòèâ ôàìèëèè Àëåê-
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› ñàíäðà Áóñûãèíà íà äîñêå ñî-
ÂÅÒÐÎÌ ÑÄÓËÎ. Áûñòðî, ðåâíîâàíèÿ ñòàëà êðóïíàÿ öèô-
ìîëíèåíîñíî, ìãíîâåííî èñ÷åç ðà «100». Ñëîâíî ãîðà ñïàëà ñ
èëè èñ÷åçëî (÷àñòî ïîñëå äåé- ïëå÷ Ñàøêè. Ïîñëå ðàáîòû îí
ñòâèÿ, ðåçêî íàðóøàþùåãî ø¸ë ïî ñòðîéêå ñâîáîäíûì
ïðèâû÷íîå ñîñòîÿíèå).È áûë øàãîì, ðàñïðÿìèâ ïëå÷è.
òàêîâ, è ñëåä ïðîñòûë, êàê â ÊÀÊ ÄÂÀÆÄÛ ÄÂÀ ‹÷å-
âîäó êàíóë, êàê ñêâîçü çåìëþ òûðå›. Áåç âñÿêîãî ñîìíåíèÿ.
ïðîâàëèëñÿ, ïîìèíàé êàê çâà- Î÷åíü õîðîøî.
ëè, òîëüêî ‹åãî› è âèäåëè. Ãëóïî îòðèöàòü òî, ÷òî ïî-
Â ñòîëîâîé óñòàëîñòü ñ íåãî íÿòíî êàê äâàæäû äâà ÷åòûðå.
ñðàçó òî÷íî âåòðîì ñäóëî. Äëÿ ìåíÿ ÿñíî êàê äâàæäû äâà
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷- — àâòîðû ïðåæíåãî ïðîåêòà
íî› ÂÎÄÛ Â ÐÎÒ ÍÀÁÐÀË. äîïóñòèëè îøèáêó.  Âñåãî íå-
Áóäòî îíåìåë, ëèøèëñÿ ñïî- äåëþ ïðîâîäèò Êîñòÿ â ñåëåíèè
ñîáíîñòè ãîâîðèòü (îá óïîð- Êàë¸. Íî â åãî æèçíü âõîäÿò
íîì ìîë÷àíèè, î íåæåëàíèè íîâûå ëþäè, íîâûå ïðèâÿçàííî-
ãîâîðèòü). ñòè, è ñ÷àñòüå, è ãîðå, è íîâûå
ß ðåøèë ñåðü¸çíî ïîãîâî- ìûñëè, è ÷óâñòâà, êîòîðûå ñòà-
ðèòü ñ òîâàðèùåì î åãî ïîñòóï- íîâÿòñÿ åñòåñòâåííûìè, êàê
êå, íî îí ìîë÷àë, ñëîâíî âîäû äûõàíèå, êàê äâàæäû äâà — ÷å-
â ðîò íàáðàë.  Èðèíà Äåìåí- òûðå.
òüåâíà, à âû? Âû ñèäèòå, ñëîâ- ÊÀÊ ÄÂÅ ÊÀÏËÈ ÂÎÄÛ.
íî âîäû â ðîò íàáðàëè... Íè îä- Ñîâåðøåííî, î÷åíü ñèëüíî (î
282
ïîëíîì, îáû÷íî âíåøíåì ñõîä- Ìû ïîñòàðàåìñÿ âûïîëíèòü
ñòâå ëèö, ïðåäìåòîâ, ÿâëåíèé). ýòó ðàáîòó êàê ìîæíî ëó÷øå.
Áëèçíåöû áûëè ïîõîæè äðóã Ðàáîòàòü íàäî êàê ìîæíî ðîâ-
íà äðóãà êàê äâå êàïëè âîäû. íåå, ÷òîáû íå áûëî ïðèëèâà è
ÊÀÊ ‹ó ñåáÿ› ÄÎÌÀ. Ñâî- îòëèâà; ðàáîòà ñãîðÿ÷à, ïðè-
áîäíî, áåç ñòåñíåíèÿ, õîðîøî. ñòóïàìè ïîðòèò è ÷åëîâåêà, è
Äëÿ ãîñòåé ñòîëèöû ïîñòðî- ðàáîòó.  Ñëóøàíèå ëåêöèé òðå-
åíû âåëèêîëåïíûå ãîñòèíèöû, áóåò îñîáîé ñàìîäèñöèïëèíû,
â êîòîðûõ îíè ÷óâñòâóþò ñåáÿ äîñòàòî÷íî õîðîøî ñôîðìèðî-
êàê äîìà.  ß õî÷ó, ÷òîá âàì íå âàííûõ óìåíèé âåñòè çàïèñè.
áûëî ñêó÷íî, ÷òîáû âû áûëè Òàê ÷òî íå óïóñòè øêîëüíîå
çäåñü êàê äîìà, ÷òîá âàì áûëî âðåìÿ, øêîëüíûé óðîê. Ïðè-
ëîâêî, ñâîáîäíî, ëåãêî.  Ê ó÷àé ñåáÿ êàê ìîæíî ðàíüøå
Øóìèëèíûì îí ïðèâûê, êàê ê (ïîðîé íå äîæèäàÿñü ïðÿìûõ
ðîäíûì, è ó íèõ ÷óâñòâîâàë óêàçàíèé) çàïèñûâàòü çà ó÷èòå-
ñåáÿ êàê äîìà. ëåì.
ÊÀÊ ÇÅÍÈÖÓ ÎÊÀ. Áäè- ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî›
òåëüíî, î÷åíü çàáîòëèâî. ÍÀ ÈÃÎËÊÀÕ. Â êðàéíåì
Ëåñ — íàøå áîãàòñòâî, áå- âîëíåíèè, áåñïîêîéñòâå.
ðåãèòå åãî êàê çåíèöó îêà. Ìîé äðóã îïàçäûâàë, è ÿ â
(?) Çåíèöà óñòàð. — çðà÷îê, îæèäàíèè åãî ÷óâñòâîâàë ñåáÿ
îêî óñòàð. — ãëàç. êàê íà èãîëêàõ.  Ôåäÿ ñèäåë êàê
ÊÀÊ ÈÇ ÂÅÄÐÀ. Î÷åíü íà èãîëêàõ è âñå âðåìÿ õâàòàëñÿ
ñèëüíûì ïîòîêîì, ñòðóÿìè (î çà ëèöî ðóêàìè.  — Íó ÷òî òû
ïðîëèâíîì äîæäå). òàê ñìîòðèøü íà ìåíÿ, ÿ æå âèæó
Âûéòè íà óëèöó áûëî íåâîç- ÷òî òû êàê íà èãîëêàõ. — Òàìà-
ìîæíî, äîæäü ëèë êàê èç âåäðà. ðà â ïåðâûé ðàç çà ýòîò äåíü ïå-
Òû ïîíÿë? Ýòî íàçûâàåòñÿ ïå- ðåä ñòàðòîì íàðóøèëà íàø äî-
ðåìåííàÿ îáëà÷íîñòü — ëü¸ò ãîâîð: î ïîë¸òå íå ãîâîðèòü.  —
êàê èç âåäðà. Íå ìîãëà ñðàçó ñêàçàòü? — ×òî-
ÊÀÊ ÈÇÂÅÑÒÍÎ. Êàê âñå áû òû âñå óðîêè êàê íà èãîëêàõ
çíàþò ñèäåë? Áóäòî ÿ íå çíàþ...
Íè÷òî õîðîøåå, êàê èçâåñ- ÊÀÊ ÍÀ ËÀÄÎÍÈ. Î÷åíü
òíî, ñàìî ñîáîé íå ïðèõîäèò. ÿñíî, îò÷¸òëèâî.
Ê íåìó ÷åëîâåê äîëæåí ñäåëàòü Ñ âåðõíåé ïàëóáû äóãà
ñâîé ñîáñòâåííûé, ñàìîñòîÿ- áûëà êàê íà ëàäîíè.
òåëüíûé øàã. ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî›
ÊÀÊ ÌÎÆÍÎ. Ñëóæèò äëÿ ÍÀ ÏÎÆÀÐ. Ïîñïåøíî, òî-
óñèëåíèÿ ñòåïåíè êà÷åñòâà. ðîïëèâî; áûñòðî, ñòðåìãëàâ.
283
Ìàëü÷èêè, óñëûøàâ ãóäîê ÊÀÊ ÏÎ ÌÀÑËÓ. Ëåãêî,
ïàðîõîäà, ïîì÷àëèñü ê ïðèñòà- áåç êàêèõ-ëèáî çàòðóäíåíèé,
íè êàê íà ïîæàð.  — À îáåä-òî îñëîæíåíèé, ïîìåõ (î äåëàõ, î
áåç ïðèãëÿäó âàðèòñÿ! — æèçíè è ò. ï.).Áåç ñó÷êà áåç
âñêðèêíóëà Ïàøà è êèíóëàñü çàäîðèíêè (áåç ñó÷êà è çàäî-
â êóõíþ. Êàê íà ïîæàð.  Îíà ðèíêè).
íà âñÿêóþ ðàáîòó êèäàëàñü êàê Ïàíøèí òâ¸ðäî âåðèë â
íà ïîæàð. ñåáÿ, â ñâîé óì, â ñâîþ
ÊÀÊ ÍÅÁÎ ÎÒ ÇÅÌËÈ ïðîíèöàòåëüíîñòü; îí ø¸ë âïå-
‹êàê íåáî è çåìëÿ›. Î÷åíü ñèëü- ð¸ä ñìåëî è âåñåëî... Æèçíü åãî
íî, ðåçêî. òåêëà êàê ïî ìàñëó.  Òåëåñêîï
Òóò òîëüêî óâèäåë ÿ ðàçîì óñòàíîâèëè. Ïðîñêóðÿêîâ íà-
ïëîäû äåñÿòèëåòíèõ òðóäîâ. ïðàâèë åãî íà Ëóíó, è âñ¸ ïî-
Ïîëÿ ìîèõ êðåñòüÿí îòëè÷à- øëî êàê ïî ìàñëó.
ëèñü îò ñîñåäíèõ, êàê íåáî îò ÊÀÊ ÏÐÀÂÈËÎ. Îáû÷íî
çåìëè. Äà ðàçâå ìîæíî ñðàâ- Ëåêöèè èçâåñòíîãî ó÷¸íîãî
íèòü òî, ÷òî áûëî ðàíüøå è ÷òî ñîáèðàþò, êàê ïðàâèëî, ïîëíóþ
äåëàåòñÿ ñåé÷àñ? Ýòî êàê íåáî àóäèòîðèþ ñëóøàòåëåé.  Ôðåñ-
è çåìëÿ. êà — íàñòåííàÿ æèâîïèñü, ÷à-
ÊÀÊ ÍÅËÜÇß ËÓ×ØÅ. ùå âñåãî ïî ñûðîé øòóêàòóð-
Î÷åíü õîðîøî, ïðåêðàñíî, îò- êå. Îòëè÷àåòñÿ çíà÷èòåëüíîé
ëè÷íî (óïîòðåáëÿåòñÿ äëÿ îáî- ïðî÷íîñòüþ, ïðèìåíÿåòñÿ, êàê
çíà÷åíèÿ âûñøåé ñòåïåíè ïðî- ïðàâèëî, äëÿ óêðàøåíèÿ îá-
ÿâëåíèÿ êàêîãî-ëèáî äåéñòâèÿ, ùåñòâåííûõ çäàíèé.
ñîñòîÿíèÿ). ÊÀÊ ÐÀÇ. 1. Â íóæíûé ìî-
Ëþëè çíàåò: îòåö ïðèãîòî- ìåíò, ñâîåâðåìåííî.
âèò âñ¸ êàê íåëüçÿ ëó÷øå è ëî- Ëåíñêèé, æìóðÿ ëåâûé ãëàç,
øàäü ñåãîäíÿ â òðåòèé ðàç ïî- Ñòàë òàêæå öåëèòü — Íî êàê ðàç
øë¸ò íà ñòàíöèþ.  Âñ¸ øëî êàê Îíåãèí âûñòðåëèë.  — Äíÿ ÷å-
íåëüçÿ ëó÷øå. È âîò ìåíÿ âûç- ðåç òðè ïðèäó. — À íå ðàíî? —
âàëè â øòàá. Íåò, êàê ðàç.
ÊÀÊ ÍÈ Â ×¨Ì ÍÅ ÁÛ- 2. Èìåííî, òî÷íî (óïîòðåá-
ÂÀËÎ. Âîâñå íå çàìå÷àÿ òîãî, ëÿåòñÿ ñ öåëüþ ïîä÷åðêíóòü îï-
÷òî ïðîèçîøëî. ðåäåë¸ííîñòü òîãî ñëîâà, âûðà-
Âåñü âèä åãî ãîâîðèë: íè÷å- æåíèÿ, êîòîðîìó ïðåäøåñòâóåò
ãî íå ïðîèçîøëî, íè î ÷¸ì íå îáîðîò).
íàäî ðàññïðàøèâàòü, à íàäî ß î÷åíü âàì áëàãîäàðåí!
ñèäåòü íà ñâî¸ì ìåñòå êàê íè â Êíèãà êàê ðàç èç òåõ, ÷òî ÿ èñ-
÷¸ì íå áûâàëî è åõàòü. êàë.  Ëþäè òðåáóþò îò ñóäüáû
284
ñ÷àñòüÿ, óñïåõà, áîãàòñòâà, à Êàê æå ýòî òû íå îòâåòèë íà
ñàìûå áîãàòûå èç ëþäåé íå òå, òàêîé ïðîñòîé âîïðîñ? Âåäü ýòó
êòî ïîëó÷àë ìíîãî, à òå, êòî êàê òåìó òû êàê ñâîè ïÿòü ïàëüöåâ
ðàç ùåäðåé âñåõ äðóãèõ ðàçäà- çíàåøü.  Ýòî ãðàìîòíûå ëþäè,
âàë ñåáÿ ëþäÿì. íåïîñðåäñòâåííûå ó÷àñòíèêè
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› ñîçäàíèÿ êîðàáëÿ, çíàþò ìàøè-
ÐÛÁÀ Â ÂÎÄÅ. Ñâîáîäíî, íå- íó êàê ñâîè ïÿòü ïàëüöåâ.
ïðèíóæä¸ííî, õîðîøî. ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî›
Ñëîâîì, áûëî î÷åíü âåñåëî, ÑÊÂÎÇÜ ÇÅÌËÞ ÏÐÎÂÀ-
î÷åíü øóìíî, è þíãà ïî÷óâ- ËÈËÑß. Áåññëåäíî, íåîæèäàí-
ñòâîâàë ñåáÿ êàê ðûáà â âîäå. íî èñ÷åç, ïðîïàë, ïîòåðÿëñÿ.
Òèìîôåé â ðàáî÷åé ñðåäå — È áûë òàêîâ, è ñëåä ïðîñòûë,
êàê ðûáà â âîäå, âñåõ çíàåò è åãî êàê â âîäó êàíóë, êàê âåòðîì
âñå çíàþò. ñäóëî, ïîìèíàé êàê çâàëè,
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› òîëüêî ‹åãî› è âèäåëè.
Ñ ÃÓÑß ÂÎÄÀ. Ñîâåðøåííî Åãî íèêòî èç íàñ íå âèäåë â
áåçðàçëè÷íî, íèêàê íå äåéñòâó- òåàòðå ïîñëå îêîí÷àíèÿ êîí-
åò, íèêàê íå îòðàæàåòñÿ íà öåðòà. Îí òî÷íî ñêâîçü çåìëþ
êîì-ëèáî.Õîòü áû ÷òî. ïðîâàëèëñÿ.  Ñîáèðàåìñÿ
Êàêèõ òîëüêî áåä ñ íèì íå îáû÷íî ó Ôåäüêèíîé èçáû íà
áûëî! À åìó âñ¸ êàê ñ ãóñÿ âîäà. êðàþ ñåëà. Íî îäíàæäû Ôåäü-
Êàòÿ âñ¸ ÷àùå ñïîòûêàëàñü, êà èñ÷åç. Êàê ñêâîçü çåìëþ ïðî-
ñäåðæàííî âçäûõàëà. À Ìèø- âàëèëñÿ. Òðè äíÿ ìû åãî íå âè-
êå õîòü áû ÷òî, êàê ñ ãóñÿ âîäà, äåëè.  Êóäà çàïðîïàñòèëàñü
— ø¸ë áû è ø¸ë ñ âèíòîâêîé çà Êëàâà? Êàê âûñêîëüçíóëà...
ïëå÷àìè òûñÿ÷ó â¸ðñò. òàê áóäòî ïðîâàëèëàñü ñêâîçü
(?) Êàê ñ ãóñÿ âîäà — îáîðîò çåìëþ — íèãäå îí å¸ òàê è íå
ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ÷àñòü äðåâ- óâèäåë.
íåãî çàêëèíàíèÿ. Îáëèâàÿ âî- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
äîé áîëüíûõ äåòåé, êóïàÿ äåòåé ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñêâîçü
â áàíå, îáû÷íî ïðèãîâàðèâàëè: çåìëþ ïðîâàëèòüñÿ.
«Ñ ãóñÿ âîäà, ñ íàøåãî (Âàíå÷- ÊÀÊ ÑËÅÄÓÅÒ. Õîðîøî,
êè, Ïåòåíüêè è ò. õóäîáà» — è êàê íóæíî.
âåðèëè, ÷òî áîëåçíè óéäóò îò Íà âûñòàâêå ìíîãî èíòå-
ðåá¸íêà òàê æå áûñòðî è áåñ- ðåñíîãî; äëÿ òîãî ÷òîáû ïî-
ñëåäíî, êàê ñòåêàåò âîäà ñ ãóñÿ. ñìîòðåòü å¸ êàê ñëåäóåò, íàäî
ÊÀÊ ÑÂÎÈ ÏßÒÜ ÏÀËÜ- íåìàëî âðåìåíè.  ß ïîø¸ë
ÖÅÂ. Î÷åíü õîðîøî, îñ- äîìîé è çàíèìàëñÿ äî ïîçäíåé
íîâàòåëüíî.Âäîëü è ïîïåð¸ê. íî÷è, ñäåëàë óðîêè êàê ñëåäó-
285
åò.  Îêîëî äåñÿòêà àëüáîìîâ ÊÀÌÍß ÍÀ ÊÀÌÍÅ ÍÅ
ïðèøëîñü çàïîëíèòü èçîáðà- ÎÑÒÀÂËßÒÜ. Óíè÷òîæàòü,
æåíèÿìè Ïóøêèíà âî âñåõ ðàçðóøàòü äî îñíîâàíèÿ.
åãî âîçðàñòàõ è âèäàõ, ñäå- Îò âàøåãî ãîðîäà òîãäà íå
ëàòü áîëüøå òðèäöàòè ïðîåê- îñòàíåòñÿ êàìíÿ íà êàìíå, —
òîâ ïàìÿòíèêà èç ãëèíû è âñ¸ ïîëåòèò ââåðõ äíîì, âñ¸
ïëàñòèëèíà. Â òå÷åíèå ðÿäà èçìåíèòñÿ, òî÷íî ïî âîëøåá-
ëåò ïî÷òè íå ñïàëîñü êàê ñëå- ñòâó.
äóåò. ÊÀÏËß Â ÌÎÐÅ. Î÷åíü
ÊÀÊ ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› ìàëîå êîëè÷åñòâî ÷åãî-ëèáî ïî
ÑÍÅÃ ÍÀ ÃÎËÎÂÓ. 1. Ñîâåð- ñðàâíåíèþ ñ ÷åì-ëèáî (îáû÷íî
øåííî íåîæèäàííî, âíåçàïíî. ñ òåì, ÷òî íåîáõîäèìî, ÷òî
Îòêóäà íè âîçüìèñü. áûëî è ò. ï.).Êîò íàïëàêàë,
Ïàðòèçàíû îáðóøèëèñü íà ïî ïàëüöàì (ìîæíî) ïåðåñ÷è-
âðàæåñêèé îòðÿä êàê ñíåã íà ãî- òàòü.
ëîâó.  Êàçàëîñü, íè÷òî íå ïðåä- ß ïðî÷¸ë îêîëî äåñÿòêà
âåùàëî áåäû è âäðóã — åãî êíèã î âåëèêèõ ïóòåøåñòâåííè-
óâåçëè â áîëüíèöó â òÿæ¸ëîì êàõ, íî îêàçàëîñü, ÷òî ýòî ëèøü
ñîñòîÿíèè. È óæå êàê ñíåã íà ãî- êàïëÿ â ìîðå òîãî, ÷òî íàïèñàíî
ëîâó — îïåðèðîâàëè. î íèõ.  Ëåâ Òîëñòîé, ×åõîâ, Êî-
2. Ñîâåðøåííî íåîæèäàí- ðîëåíêî ïûòàëèñü ïîìî÷ü ãîëî-
íûé, âíåçàïíûé. äàþùèì, ñîáèðàëè äåíüãè, óñ-
Ýòà íîâîñòü äëÿ íàñ êàê ñíåã òðàèâàëè ñòîëîâûå; âñ¸ ýòî
íà ãîëîâó.  Èõ íàë¸ò áûë êàê áûëî êàïëåé â ìîðå, è äîëãî
ñíåã íà ãîëîâó. ñïóñòÿ, äåâÿíîñòî ïåðâûé íàçû-
ÊÀÊ ÒÎËÜÊÎ. Åäâà. âàëè «ãîëîäíûì ãîäîì».  Íàäî
Êàê òîëüêî çàêîí÷èëàñü ñêàçàòü, ÷òî íà òàêîì çàâîäå
ëåêöèÿ, íà ñöåíó âûøëè ó÷àñò- äâà èíæåíåðà — ýòî êàïëÿ â
íèêè õóäîæåñòâåííîé ñàìîäå- ìîðå.
ÿòåëüíîñòè.  Êàê òîëüêî òû âçÿë ÊÀØÈ ÍÅ ÑÂÀÐÈØÜ.
â ðóêè ïåðî, òû óæå â îòâåòå çà Íåâîçìîæíî äîãîâîðèòüñÿ ñ
âñ¸ ñâî¸ èñêóññòâî. êåì-ëèáî, ñäåëàòü êàêîå-ëèáî
ÊÀÊÈÌÈ ÑÓÄÜÁÀÌÈ? äåëî.
Êàê îêàçàëñÿ çäåñü? Êàê ïîïàë — Îñòàâàéñÿ ó ìåíÿ. Ìåñòî
ñþäà? íàéä¸ì. — Ìåñòî-òî íàéä¸òñÿ,
— Êàêèìè ñóäüáàìè? — ñ äà ÿ íå ëþáëþ ñåáÿ ñòåñíÿòü...
ðàäîñòüþ âîñêëèêíóë ìîé áûâ- — Íó ñ òîáîþ êàøè íå ñâàðèøü.
øèé îäíîêëàññíèê, âñòðåòèâ Ñ âàìè... êàøè íå ñâàðèøü.
ìåíÿ â Ìîñêâå. ×åãî âû ïîíèìàåòå?
286
ÊËÅÂÀÒÜ ÍÎÑÎÌ. Îïóñ- ÷åñòâå ÷åãî-ëèáî èëè êîãî-
êàòü ãîëîâó, çàäðåìàâ íà ìãíî- ëèáî).Êàïëÿ â ìîðå, ïî ïàëü-
âåíèå (î ñèëüíîì æåëàíèè öàì ‹ìîæíî› ïåðåñ÷èòàòü.
ñïàòü). Ðàáîòû ìíîãî, à ëþäåé êîò
Åðìîëàé äðåìàë, ñèäÿ âîç- íàïëàêàë.  Ó ñàìèõ õëåáà —
ëå ìåíÿ, è êëåâàë íîñîì.  Íåäî- êîò íàïëàêàë, à òû åãî... êîð-
ñïàâ óòðîì, ìàëü÷èøêà íà÷è- ìèøü êàæäûé äåíü.
íàë êëåâàòü íîñîì, è îòåö âñ¸ ÊÎØÊÈ ÑÊÐÅÁÓÒ ÍÀ
îãëÿäûâàëñÿ, ÷òîáû òîò ñîííûé ÑÅÐÄÖÅ. Íåñïîêîéíî, òðå-
íå ñâàëèëñÿ. âîæíî, òîñêëèâî, ãðóñòíî.
ÊÎÌÀÐ ÍÎÑÀ ‹íîñó› ÍÅ Õîòÿ äåä øóòèë è ñìåÿëñÿ,
ÏÎÄÒÎ×ÈÒ. Íå ê ÷åìó ïðè- ÷óâñòâîâàëîñü, ÷òî ó íåãî êîø-
äðàòüñÿ. êè ñêðåáóò íà ñåðäöå.  ×åì
Îí òàê õîðîøî âûïîëíèë äîëüøå ìû ðàáîòàëè, òåì áîëü-
ýòó ðàáîòó, ÷òî êîìàð íîñà íå øå ó ìåíÿ ñêðåáëè êîøêè íà ñåð-
ïîäòî÷èò.  Äðîçäîâñêèé íå äöå, êîãäà ÿ ñìîòðåë íà ïàðêåò-
ñòàë ñëóøàòü äîêëàäà Êóçíå- íûé ïîë, çàëÿïàííûé êëååì,
öîâà... ïåðåáèë åãî ñ ÿâíûì íå- æèäêèì òåñòîì.  — Íå áîéñÿ,
òåðïåíèåì ÷åëîâåêà, çàíÿòîãî õâàòèò íûòü! — ß óñïîêàèâàë
íåîòëîæíûì äåëîì: «Ïðèñòó- åãî, õîòÿ ó ñàìîãî íà ñåðäöå
ïàéòå ê âûãðóçêå âçâîäà. È êîøêè ñêðåáëè.
÷òîá êîìàð íîñà íå ïîäòî÷èë». ÊÐÀÅÌ ÃËÀÇÀ. 1. Ìåëü-
Íàäî âñ¸ îáäóìàòü òî÷íî, ÷òî- êîì, î÷åíü êîðîòêîå âðåìÿ.
áû êîìàð íîñó íå ïîäòî÷èë. Îí ïîñìîòðåë íà ìåíÿ êðàåì
ÊÎÐÎ×Å ÃÎÂÎÐß. Çàê- ãëàçà è âûøåë èç êîìíàòû.  Êðî-
ëþ÷àÿ âûøåñêàçàííîå åì ãëàçà îí âèäåë, êàê ê ñ÷¸ò÷è-
(óïîòðåáëÿåòñÿ ïðè îêîí÷àíèè êó íåñêîëüêî ðàç ïîäõîäèë Ñå-
ðå÷è, èçëîæåíèÿ).Îäíèì ñëî- ì¸í Èâàíîâè÷, íî ïî âûðàæå-
âîì. íèþ åãî ëèöà íè÷åãî ïîíÿòü
Êîðî÷å ãîâîðÿ, ñïîðòèâíîå, áûëî íåâîçìîæíî.  Ñòðàøíûé
ñîðåâíîâàòåëüíîå íà÷àëî âñå- óäàð ñîòðÿñ ïî÷âó, êðàåì ãëàçà
ãäà íàõîäèò îòêëèê â ÷åëîâå- ÿ óñïåë óâèäåòü, êàê çåìëÿ...
÷åñêîé äóøå, îíî âûðàæàåò ñòàëà äûáîì, ââåðõó ÷òî-òî ëÿç-
åñòåñòâåííîå æåëàíèå ëþäåé ãíóëî è çàñêðèïåëî.
áûòü ñèëüíûìè è ëîâêèìè, ïðî- 2. Îäíîâðåìåííî, ïîïóòíî ñ
ÿâëÿòü ñâîþ âîëþ, ñâîé õàðàê- ÷åì-ëèáî.
òåð. Æèãàëîâà âûçûâàëà ïî òå-
ÊÎÒ ÍÀÏËÀÊÀË. Î÷åíü ëåôîíó ñòàðøèíó è êðàåì ãëà-
ìàëî (îá î÷åíü ìàëîì êîëè- çà íàáëþäàëà çà Ôåäîòîâûì.
287
×åòâåðòü ÷àñà íàçàä Ëåâ÷óê ß íå áóäó êðèâèòü äóøîé
êðàåì ãëàçà çàìåòèë, êàê êàêàÿ- ïåðåä òîáîé è ñêàæó âñþ ïðàâ-
òî ïàðà ïðîøëà â ïîäúåçä... äó.  Îí ñêàçàë...: «ß íèêîãäà
ÊÐÀÅÌ ÓÕÀ. 1. Íåâíèìà- íå êðèâëþ äóøîé, åñëè ÿ âèæó,
òåëüíî, óðûâêàìè. ÷òî ó âàñ íåïîðÿäêè, ÿ ñî âñåé
ß çàìåòèëà, ÷òî ñëóøàë îí ñèëîé îáðóøèâàþñü íà íèõ...»
ìåíÿ êðàåì óõà, ìûñëè åãî áûëè Àâòîðèòåò Ïåòðîâà, óâàæåíèå
ãäå-òî äàëåêî îòñþäà.  Àëåê- ê íåìó áûëè íàñòîëüêî âåëèêè
ñåé ñëóøàë å¸ êðàåì óõà. Äóìû è ïðî÷íû, ÷òî íè ó îäíîãî èç
åãî áûëè äàëå÷å. çàïðîøåííûõ íå ïîäíÿëàñü
2. Ìèìîõîäîì, ñëó÷àéíî. ðóêà íàïèñàòü íåïðàâäó èëè
ß êðàåì óõà ñëûøàë, ÷òî â ïðîñòî ïîêðèâèòü äóøîé.
íàøåì ãîðîäå áóäåò ïîñòðîåí ÊÐÎÌÅ ÒÎÃÎ. Òàêæå,
ñïîðòèâíûé êîìïëåêñ.  Êðàåì âäîáàâîê.
óõà ñëûøàë î òâîèõ ïðè- Â íàøåé ñòðàíå ñàìîë¸òû
êëþ÷åíèÿõ. Íè÷åãî, êòî íå ïåðåâîçÿò ìèëëèîíû ëþäåé.
îøèáàåòñÿ? Âàæíî íå ïîâòî- Êðîìå òîãî, àýðîôëîò äîñòàâ-
ðÿòü îøèáêè.  Ïðîäåëûâàÿ ýòó ëÿåò ðàçëè÷íûå ãðóçû â ñàìûå
ïðîöåäóðó [óêðûâàÿñü â ñíåã], äàë¸êèå ñòðàíû.
ÿ êðàåì óõà óñëûõàë, êàê ñâèñò ÊÑÒÀÒÈ ÑÊÀÇÀÒÜ. Â äî-
ïåðåø¸ë â øèïåíèå. ïîëíåíèå ê ñêàçàííîìó, â ñâÿ-
ÊÐÀÑÍÀß ÑÒÐÎÊÀ. Îò- çè ñî ñêàçàííûì. Ê ñëîâó ñêà-
ñòóï âïðàâî â íà÷àëå ïåðâîé çàòü, ìåæäó ïðî÷èì.
ñòðîêè àáçàöà. Êñòàòè ñêàçàòü, íàäîá-
— Ðåáÿòà, êàæäóþ ÷àñòü íîñòü â íåîòëîæíîé çàïèñè
òåêñòà ïèøèòå ñ êðàñíîé ñòðî- ìûñëåé áûâàåò íå òîëüêî ó àâ-
êè, — íàïîìíèë ó÷èòåëü.  Êðàñ- òîðîâ êíèã.  Íàñ÷¸ò ïóòåøå-
íàÿ ñòðîêà — íà÷àëüíàÿ ñòðî- ñòâèÿ Áîðÿ ñ Ôåäåé íåïëîõî
êà òåêñòà èëè åãî ÷àñòè, íà÷è- ïðèäóìàëè. Íàäî áóäåò ðàçäî-
íàþùàÿñÿ ñ îòñòóïà; òî æå, ÷òî áûòü åù¸ íåñêîëüêî ëîäîê, ïî-
àáçàö â ïåðâîì çíà÷åíèè. ñòðîèòü ïëîòû... Êñòàòè ñêà-
(?) Íàçâàíèå ñâÿçàíî ñ îáû- çàòü, ìàòåðèàë ðåáÿòà ñîáðàëè
÷àåì âûäåëÿòü íà÷àëî ðóêîïèñ- îòëè÷íûé.
íîé êíèãè (èëè åå ðàçäåëà) êðàñ- ÊÒÎ ÂÎ ×ÒÎ ÃÎÐÀÇÄ.
íîé êðàñêîé èëè óêðàøàòü åãî Êàæäûé ïî-ñâîåìó, êòî êàê
ìèíèàòþðîé. ìîæåò, êòî íà ÷òî ñïîñîáåí.
ÊÐÈÂÈÒÜ ÄÓØÎÉ. Áûòü Â øêîëüíîì õîðå ðåáÿòà íà-
íåèñêðåííèì, íàìåðåííî ãîâî- ÷àëè çàíèìàòüñÿ íåäàâíî è ïåëè
ðèòü íåïðàâäó. åù¸ êòî âî ÷òî ãîðàçä.  Îäèí
288
õîäèò, äðóãîé èãðàåò íà ãèòà- ìèòüñÿ è âîïëîòèòüñÿ?  — À òå
ðå, òðåòèé íà ñêðèïêå, ÷åòâ¸ð- êàê æå ïðîøëè? — À êòî èõ
òûé ÷èòàåò âñëóõ — ñëîâîì: çíàåò. Ìîæåò, ãäå è åñòü ïðî-
êòî âî ÷òî ãîðàçä.  Ðåáÿòà ñòà- õîä.
ëè ïîêàçûâàòü ñâîþ ëîâêîñòü ÊÒÎ ÊÓÄÀ. Â ðàçíûå ñòî-
è ñèëó êòî âî ÷òî ãîðàçä.  — ðîíû.
Êòî òðåíåð-òî? — Ìàëàõîâ. Íà÷àëàñü ãðîçà, è ðåáÿòà
Ðàñõâàñòàëñÿ, ÷òî ó íåãî âòî- áûñòðî ðàçáåæàëèñü êòî êóäà.
ðîé ðàçðÿä ïî áîêñó... À íà äåëå Êîìàíäà âûñàäèëàñü íà áåðåã
îêàçàëîñü, ïåð÷àòêè êàê ñëåäó- è ðàçîøëàñü êòî êóäà.  — Êî-
åò çàøíóðîâàòü íå óìååò. Íó è ðî÷å ãîâîðÿ, ðàçáðåëèñü âñå êòî
ïîøëî â ñåêöèè... Êòî âî ÷òî êóäà, — õìóðî çàêîí÷èë Âîëî-
ãîðàçä. äÿ.
(?) Ãîðàçä — ñïîñîáåí, ëî- ÊÓÄÀ ÃËÀÇÀ ÃËßÄßÒ. Â
âîê íà ÷òî-ëèáî. íåîïðåäåëåííîì íàïðàâëåíèè,
ÊÒÎ ‹åãî, òåáÿ, å¸, âàñ, èõ› íåèçâåñòíî êóäà.
ÇÍÀÅÒ. Íåèçâåñòíî. Çäåñü ÿ áûë âïåðâûå, ãîðî-
Êòî åãî çíàåò, ìîæåò, ñðå- äà ñîâñåì íå çíàë è ø¸ë êóäà
äè ñïîðòñìåíîâ íàøåé øêîëû ãëàçà ãëÿäÿò.  ß âûøåë íà óëè-
åñòü è áóäóùèå ÷åìïèîíû öó, ø¸ë êóäà ãëàçà ãëÿäÿò —
ìèðà.  Êàê ïèàíèñòó íóæíî ñëóøàë, î ÷¸ì ãîâîðÿò ëþäè, —
êàæäûé äåíü èãðàòü ãàììû äëÿ ýòî áûë ÿçûê ìîåãî äåòñòâà,
áåãëîñòè ïàëüöåâ, êàê àòëåòó ìîé ðîäíîé ÿçûê.  Àíòîí ïî-
íóæíî êàæäûé äåíü ðàáîòàòü áð¸ë êóäà ãëàçà ãëÿäÿò. Â îá-
ãàíòåëÿìè äëÿ êðåïîñòè ìûøö, ùåì-òî îí áûë äèñöèïëèíèðî-
òàê è ïîýòó íóæíî êàæäûé äåíü âàííûì ïàðíåì, óðîêè íå ïðî-
íå ìåíüøå òð¸õ ÷àñîâ ïðîñè- ãóëèâàë. Íî ñåãîäíÿ ðàçâå ïðî-
äåòü çà ïèñüìåííûì ñòîëîì íàä ãóë.
áåëûì ëèñòîì áóìàãè. È â òîì
ñëó÷àå, åñëè ýòîò ëèñò è íå çà- Ë
ïîëíèëñÿ íè åäèíûì ÷åòâåðîñ- ËÅÃÊÎ ÑÊÀÇÀÒÜ. Âîçðà-
òèøèåì, íå íóæíî óíûâàòü èëè
æåíèå íà ïðåäëîæåíèå ñäåëàòü
æàëîâàòüñÿ íà áåñöåëüíî ïî-
÷òî-ëèáî òðóäíîå.
òðà÷åííîå âðåìÿ. Êòî çíàåò — — Òû äîëæåí îáÿçàòåëüíî
íå îòëîæèëàñü ëè â ýòî óòðî ó
âûèãðàòü! — Ëåãêî ñêàçàòü! ß
âàñ â ãëóáèíå ìîçãîâûõ èçâè-
âåäü íè ðàçó íå ó÷àñòâîâàë â ïî-
ëèí êàêàÿ-òî ñìóòíàÿ, íåîñîç- äîáíûõ ñîðåâíîâàíèÿõ.  —
íàííàÿ ìûñëü, êîòîðîé ñóæ-
Ïðèíÿòü íàäëåæàùèå ìåðû, —
äåíî ìíîãî äíåé ñïóñòÿ îôîð- ñêàçàë êîìåíäàíò, ñíèìàÿ î÷êè
289
è ñêëàäûâàÿ áóìàãè. — ...Ëåã- ËÈÖÎÌ Ê ËÈÖÓ. 1.
êî ñêàçàòü. Çëîäåé-òî, âèäíî, Î÷åíü áëèçêî, îäèí ïðîòèâ äðó-
ñèë¸í; à ó íàñ ñòî òðèäöàòü ÷å- ãîãî, ñîâñåì ðÿäîì.
ëîâåê. Îêàçàâøèñü â ÷óæîì ãîðî-
Ë¨ÃÎÊ ÍÀ ÏÎÄÚ¨Ì. Ñ äå, êàïèòàí íåîæèäàííî ëèöîì
ë¸ãêîñòüþ, îõîòîé ìîæåò ïîé- ê ëèöó ñòîëêíóëñÿ ñî ñâîèì äðó-
òè èëè ïîåõàòü êóäà-ëèáî.  ãîì äåòñòâà.  Â ïîñ¸ëêå îíè
Òÿæ¸ë íà ïîäú¸ì. ñòîëêíóëèñü ëèöîì ê ëèöó ñ Òó-
Òîìó, êòî ë¸ãîê íà ïîäú¸ì, ëèíûì.  ...Îëüãà ëèöîì ê ëèöó
íåòðóäíî ñîáðàòüñÿ â ïóòü. ñòîëêíóëàñü ñ Âåíöîâûì, âûõî-
Ïðè ýòîé òÿæåëîâàòîé âíåøíî- äÿùèì èç êîìíàòà.
ñòè îí áûë î÷åíü ë¸ãîê íà 2. Íåïîñðåäñòâåííî, âïëîò-
ïîäú¸ì, ïîäâèæåí. íóþ.
Ë¨ÃÎÊ ÍÀ ÏÎÌÈÍÅ. Îõîòíèê íå ðàç âèäåë ñìåðòü
Êòî-ëèáî âíåçàïíî, íåîæè- ëèöîì ê ëèöó, è òîëüêî ñëó÷àé
äàííî ïîÿâëÿåòñÿ, êîãäà î í¸ì ñïàñàë åãî îò ãèáåëè.
ãîâîðÿò èëè äóìàþò. ËÈØÜ ÒÎËÜÊÎ. Ñðàçó
À âîò è ñàì âèíîâíèê íàøå- ïîñëå ÷åãî-ëèáî.
ãî ñïîðà ïîæàëîâàë. Íè÷åãî íå Ëèøü òîëüêî ðàññâåëî, îò-
ñêàæåøü, ë¸ãîê íà ïîìèíå.  À ðÿä îòïðàâèëñÿ â ïóòü.  Ëèøü
Ëèäó âèäåë? Íåò? Îíà ñþäà òîëüêî ìû âîøëè â êâàðòèðó è
õîòåëà ïðèéòè. Äà âîò è îíà; óñåëèñü íà äèâàí, õîçÿèí ïðåä-
ëåãêà íà ïîìèíå. ëîæèë Ãëèíêå ñûãðàòü ÷òî-íè-
ËÅÇÒÜ Â ÃÎËÎÂÓ. Íà- áóäü.  Ðàç, ëèøü òîëüêî ðàñ-
ñòîé÷èâî, íåîòâÿçíî ïîÿâëÿòü- ñâåëî, Âñåõ èõ ñåìåðî âîøëî.
ñÿ â óìå, â ñîçíàíèè. ËÎÂÈÒÜ ÍÀ ËÅÒÓ ‹ñ
Âñ¸ âçäîð êàêîé òåáå â ãî- ë¸òó›.
ëîâó ëåçåò!  Íà óëèöå áóøåâà- 1. Î÷åíü âíèìàòåëüíî ñëóøàòü,
ëà íåïîãîäà, âûë âåòåð. ×¸ð- íå óïóñêàÿ íè÷åãî èç ñêàçàííî-
íûå âåòâè êóñòîâ ñêðåáëè ñò¸ê- ãî.
ëà îêîí. Âñÿêèå ñòðàõè ëåçëè â Ïîäðîñòîê ëîâèë íà ë¸òó
ãîëîâó — êàçàëîñü, ÷òî çà êàæ- êàæäîå ñëîâî íàñòàâíèêà.  Áà-
äûì êóñòîì ïðèòàèëñÿ âðàã. ñèñòîå ïðîäîëæàë áëàãîãîâåòü
ËÈÖÀ ÍÅÒ. Áëåäåí, ðàñ- ïåðåä Ðóäèíûì è ëîâèòü íà
ñòðîåí (îáû÷íî îò ñèëüíûõ ïî- ëåòó êàæäîå åãî ñëîâî.
òðÿñåíèé, âîëíåíèé, áîëè). 2. Áûñòðî, ëåãêî ïîíèìàòü,
×òî ñ âàìè? Âû áîëüíû èëè óñâàèâàòü.
÷òî-òî ñëó÷èëîñü? Íà âàñ ëèöà Ó ìàëü÷èêà ïðåâîñõîäíûå
íåò. ñïîñîáíîñòè, îí íà ëåòó ëî-
290
âèò îáúÿñíåíèÿ ó÷èòåëÿ.  Íà- ËÎÄÛÐß ÃÎÍßÒÜ. Áåç-
òàøà íà ëåòó ëîâèëà åù¸ íå äåëüíè÷àòü, íè÷åãî íå äåëàòü.
âûñêàçàííîå ñëîâî è ïðÿìî Áèòü áàêëóøè, âàëÿòü äóðàêà.
âíîñèëà â ñâî¸ ðàñêðûòîå Íîâûé ó÷åíèê ðåøèë ñðàçó
ñåðäöå, óã àäûâàÿ òàéí ûé âñåì íàì ïîêàçàòü, ÷òî îí íå
ñìûñë âñåé äóøåâíîé ðàáîòû ïðèâûê ëîäûðÿ ãîíÿòü, è âû-
Ïüåðà.  ...Îíà íå òîëüêî íà ïîëíèë ïîðó÷åííîå çàäàíèå
ëåòó ëîâèëà è óã àäûâàëà áûñòðî è õîðîøî.  Íàäî óêðà-
ìûñëè òîãî ëèöà, ñ êîòîðûì øàòü çåìëþ, îáñòðàèâàòü, à íå
ãîâîðèëà, íî ñëîâíî ïîäñêà- ëîäûðÿ ãîíÿòü.
çûâàëà èõ åìó.  Ñ íèì õîðî- (?) Îáîðîò âîçíèê â ïåðâîé
øî ïîãîâîðèòü, — ìûñëü ñ ÷åòâåðòè XIX âåêà è âîñõîäèò
ë¸òó ëîâèò. ê èìåíè âðà÷à — íåìöà Ëîäå-
ËÎÂÈÒÜ ÍÀ ÑËÎÂÅ. Çàñ- ðà, æèâøåãî â Ìîñêâå è, â
òàâëÿòü êîãî-ëèáî ñäåëàòü èëè ÷àñòíîñòè, ðåêîìåíäîâàâøåãî
îáåùàòü ñäåëàòü òî, î ÷¸ì èì ñâîèì áîëüíûì áûñòðóþ õîäü-
áûëî ñêàçàíî. áó. Â ãëàçàõ ïðîñòîãî íàðîäà
— ß áû, êàæåòñÿ, âñ¸ áû ýòî âûãëÿäåëî áåçäåëüåì, áåñ-
ñúåë, òàê ïðîãîëîäàëñÿ, — ñêà- ïîëåçíûì âðåìÿïðåïðîâîæäå-
çàë Ñàåíêî. — Ëîâëþ íà ñëîâå, íèåì.
— è îíà ñòàëà íàêëàäûâàòü åìó ËÎÌÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ. Íà-
íà òàðåëêó âñÿêîé âñÿ÷èíû. ïðÿæ¸ííî, óñèëåííî äóìàòü,
Ñàøêà õâàñòàëñÿ ñåãîäíÿ â ñòàðàòüñÿ ïîíÿòü òðóäíîå,
îáåä, ÷òî îí ìîã áû, ïîæàëóé, ñëîæíîå; ðåøàòü ÷òî-ëèáî òðóä-
âûêóïàòüñÿ. Ìû ñ Ïåòðîì ïîé- íîå.
ìàëè Ñàøêó íà ñëîâå; îí ïîïû- Þíûå ìàòåìàòèêè äîëãî
òàëñÿ îòâåðòåòüñÿ, íî íå òóò-òî ëîìàëè ãîëîâó íàä êîíêóðñíîé
áûëî. çàäà÷åé, ïðåæäå ÷åì íàøëè
ËÎÂÈÒÜ ÑÅÁß... Íåîæè- ïðàâèëüíîå ðåøåíèå.  Öåëü
äàííî çàìå÷àòü, îáíàðóæèâàòü æèçíè íàøåé äëÿ íåãî Áûëà çà-
÷òî-ëèáî â ñåáå, çà ñîáîé. ìàí÷èâîé çàãàäêîé, Íàä íåé
Êàçàëîñü, çâåíèò âîçäóõ. È îí ãîëîâó ëîìàë È ÷óäåñà ïî-
íå ðàç ÿ ëîâèë ñåáÿ íà æåëàíèè äîçðåâàë.
îñòàíîâèòüñÿ, âñëóøàòüñÿ, ïî- (?) Ëîìîòü — ïåðâè÷íîå
íÿòü ýòîò çâóê.  Âèêòîð ïîéìàë çíà÷åíèå «áðîñàòü, êèäàòü, êî-
ñåáÿ íà âíåçàïíîé ìûñëè, ÷òî ëåáàòü»
ëþäè â âåñòèáþëå åìó íå íðà- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
âÿòñÿ, ïîòîìó ÷òî îíè íå åãî ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñëîìÿ
ïàöèåíòû. ãîëîâó
291
ËÎÌÈÒÜÑß Â ÎÒÊÐÛ- Íóæíî âçÿòü ýòó âåðøèíó
ÒÓÞ ÄÂÅÐÜ ‹â îòêðûòûå ëþáîé öåíîé!
äâåðè›. Íàñòîé÷èâî óòâåðæ-
äàòü, äîêàçûâàòü òî, ÷òî î÷å- Ì
âèäíî, âñåì õîðîøî èçâåñò- ÌÀÑÒÅÐ ÍÀ ÂÑÅ ÐÓÊÈ.
íî, ÷òî íå âûçûâàåò âîçðàæå-
Âñ¸ óìååò äåëàòü, èñêóñåí âî
íèé, ïðîòèâ ÷åãî íèêòî íå
âñÿêîì äåëå.Çîëîòûå ðóêè.
ñïîðèò. Îòåö áûë ìàñòåð íà âñå
Íå íóæíî ëîìèòüñÿ â îò-
ðóêè: ÷èíèë ÷àñû, ïðåêðàñíî
êðûòóþ äâåðü. Âñ¸, ÷òî âû ãîâî- øèë, âûïîëíÿë þâåëèðíûå ðà-
ðèòå, äàâíî èçâåñòíî.  Äîêàçû-
áîòû, çàíèìàëñÿ ñëåñàðíûì è
âàòü ñîâðåìåííûì ÷èòàòåëÿì
ñòîëÿðíûì ðåìåñëîì.  Ìàñòå-
âåëè÷èå ×åõîâà — çíà÷èò ëî- ðà íà âñå ðóêè... Òàê íàçûâàëè
ìèòüñÿ â îòêðûòóþ äâåðü.  ß, äåñÿòèáîðöåâ, ìóæåñòâåííûõ
êàæåòñÿ, ëîìëþñü â îòêðûòûå
áîéöîâ, ðàçíîñòîðîííèõ àòëå-
äâåðè, äîêàçûâàÿ, ÷òî ôèëüì òîâ, êàæäûé èç êîòîðûõ çàìå-
«Äóøà» èìååò âåñüìà êîñâåí-
íÿåò äåñÿòåðûõ.  Ãåðîé ïîâåñ-
íîå îòíîøåíèå ê èñêóññòâó, —
òè «×¸ðíûå ãðóçäè» Ñåì¸í
ýòî îñîáûõ äîêàçàòåëüñòâ íå
Êðûñëîâ — ÷åëîâåê óìíûé, äå-
òðåáóåò.
ÿòåëüíûé, ïðåäïðèèì÷èâûé,
ËÜÂÈÍÀß ÄÎËß. Áîëü-
îí, ÷òî íàçûâàåòñÿ, ìàñòåð íà
øàÿ è îáû÷íî ëó÷øàÿ ÷àñòü.
âñå ðóêè.
Ëüâèíàÿ äîëÿ î÷êîâ áûëà çà-
ÌÀÕÍÓÒÜ ÐÓÊÎÉ. Ïåðå-
âî¸âàíà êîìàíäîé áàñêåòáîëè- ñòàòü îáðàùàòü âíèìàíèå, ïå-
ñòîâ.  Æóðíàë èìåë òèðàæ íå ðåñòàòü çàíèìàòüñÿ ÷åì-ëèáî.
áîëåå 300 ýêçåìïëÿðîâ è òîëü-
Ìîé áðàò ðåøèë ìàõíóòü
êî ïîëñîòíè ïîäïèñ÷èêîâ. Çà
ðóêîé íà âñ¸, êóïèë áèëåò íà
íåèìåíèåì øòàòíûõ ñîòðóäíè- ñàìîë¸ò, ñîáðàë íåîáõîäèìûå
êîâ ëüâèíóþ äîëþ ìàòåðèàëîâ âåùè è óëåòåë íà Ïàìèð.  ß
ñî÷èíÿë ðåäàêòîð, ïîñòîÿííî
ìàõíóë íà ñâîè äåëà ðóêîé è
ðàáîòàþùèé òàêæå â ìåñòíîé ïðåäîñòàâèë èì òå÷ü êàê óãîä-
ãàçåòå.  Ëüâèíóþ äîëþ òåõíè-
íî.  Âäîãîíêó åìó [ïàññàæè-
÷åñêèõ ìàòåðèàëîâ ìû èçûñêà-
ðó] ÿ êðèêíóëà, ÷òî îí ìîæåò
ëè íà ìåñòå. ïîïûòàòüñÿ âåðíóòü ñåáå ÷àñòü
ËÞÁÎÉ ÖÅÍÎÉ. Íå ñ÷è-
äåíåã çà ïðîåçä, âîçâðàòèâ â
òàÿñü íè ñ êàêèìè óñèëèÿìè,
êàññó íåèñïîëüçîâàííûé áè-
çàòðàòàìè; ëþáûìè ñðåäñòâà- ëåò. Íî îí òîëüêî ìàõíóë ðó-
ìè, ñïîñîáàìè.Âî ÷òî áû òî
êîé...
íè ñòàëî, ÷åãî áû ýòî íè ñòîèëî.
292
ÌÅÄÂÅÄÜ ÍÀ ÓÕÎ ÍÀ- ìåæäó ïðåäàíèÿìè è çäðàâûì
ÑÒÓÏÈË. Ñîâåðøåííî ëèø¸í ñìûñëîì…
ìóçûêàëüíîãî ñëóõà. ÌÅÆÄÓ ÏÐÎ×ÈÌ. 1. Íå
Ðîäèòåëè î÷åíü õîòåëè, ÷òî- óäåëÿÿ ñåðü¸çíîãî âíèìàíèÿ,
áû ÿ ó÷èëñÿ ìóçûêå, íî îêàçà- ïîïóòíî ñ ÷åì-ëèáî.
ëîñü, ÷òî ó ìåíÿ íåò ìóçûêàëü- Â âàøåì äîìå, âîò òóò â
íîãî ñëóõà, êàê ãîâîðÿò, ìåä- çàëå... îäíàæäû ñòîÿë Ëåâ
âåäü íà óõî íàñòóïèë.  Ïåòü Òîëñòîé. Ïàïà òàê, ìåæäó
ëþáèò, íî ñëóõà íåò. Íèíà ïðî÷èì ðàññêàçûâàë îá ýòîì, à
ßêîâëåâíà íàä íèì ñìååòñÿ: ÿ íå ìîã ñåáå ïðåäñòàâèòü: âîò
«Âàì ìåäâåäü íà óõî íàñòó- çäåñü, ãäå ìû âñå ìîæåì ñòîÿòü,
ïèë». — è îí ñòîÿë.
ÌÅÄÂÅÆÜß ÓÑËÓÃÀ. 2. Êñòàòè, åñëè ãîâîðèòü ïî-
Íåóìåëàÿ óñëóãà, ïðèíîñÿùàÿ ïóòíî.Ê ñëîâó ñêàçàòü, êñòà-
âìåñòî ïîìîùè óùåðá, íåïðè- òè ñêàçàòü.
ÿòíîñòü. Êàæäûé çíàåò, ÷òî òàêîå
Â íàø íåðâíûé âåê ìû ðàáû àëþìèíèé... À ìåæäó ïðî÷èì,
ñâîèõ íåðâîâ; îíè íàøè õîçÿå- ñòî ñ ëèøíèì ëåò íàçàä ýòîò
âà è äåëàþò ñ íàìè, ÷òî õîòÿò. ìåòàëë ñ÷èòàëñÿ ðåäêèì è ñòî-
Öèâèëèçàöèÿ â ýòîì îòíîøå- èë êóäà áîëüøå çîëîòà èëè ïëà-
íèè îêàçàëà íàì ìåäâåæüþ óñ- òèíû.  Ìåæäó ïðî÷èì, Ñóâî-
ëóãó.  …Âûãíàòü èãðîêà, çàùè- ðîâ ÷àñòî õâàëèë ãîðîäêè
ùàâøåãî ñâîåãî âðàòàðÿ?! — [èãðó] çà òî, ÷òî «îíè ðàçâèâà-
Ìåäâåæüÿ óñëóãà! — âñëóõ þò ãëàçîìåð, áûñòðîòó, íà-
ïðîáóð÷àë Ðÿáîâ. — Îíè åù¸ òèñê».  Çàìå÷àòåëüíàÿ ïîãîäà.
ïîæàëåþò! Â íà÷àëå àâãóñòà, ìåæäó ïðî-
ÌÅÆÄÓ ÄÂÓÕ ÎÃÍÅÉ. Â ÷èì, îáû÷íîå ÿâëåíèå.
òðóäíîì ïîëîæåíèè, êîãäà ÌÅÆÄÓ ÒÅÌ. Òåì âðåìå-
îïàñíîñòü èëè íåïðèÿòíîñòü óã- íåì.
ðîæàåò ñ äâóõ ñòîðîí. Ïîðîþ ÷èòàòåëü ïðîõîäèò
Áðàò òðåáóåò, ÷òîáû ÿ ïî- ðàâíîäóøíî ìèìî îïèñàíèé
ø¸ë ê òîâàðèùó è ñåðü¸çíî ñ ïðèðîäû. Ìåæäó òåì ïåéçàæ
íèì ïîãîâîðèë, à ñåñòðà êàòå- íå òîëüêî ðàñêðûâàåò êðàñîòó,
ãîðè÷åñêè âîçðàæàåò. ß ìåæ- ñèëó ïðèðîäíûõ ÿâëåíèé, íî è
äó äâóõ îãíåé è íå çíàþ, ÷òî äå- ïîìîãàåò ãëóáæå ïðîíèêíóòü â
ëàòü.  Ýòîãî òîëüêî è æäàë äóõîâíûé ìèð ãåðîÿ.  Ìíîãèå
Ðàéñêèé, çíàÿ, ÷òî îíà ñåé÷àñ îòäåëÿþò èçó÷åíèå èíîñòðàííî-
î÷óòèòñÿ ìåæäó äâóõ îãíåé: ãî ÿçûêà îò èçó÷åíèÿ ðîäíîãî
ìåæäó ñòàðèíîé è íîâèçíîé, ÿçûêà, à ìåæäó òåì îäíî ñ
293
äðóãèì íåðàçðûâíî ñâÿçàíî. æå ýòî âîëíóåò ìåíüøå âñåãî —
Èçó÷åíèå èíîñòðàííûõ ÿçûêîâ ÿ óâëåêàþñü õîêêååì.  Òàê âîò,
îáîãàùàåò ðîäíîé ÿçûê, äåëà- ìåíüøå âñåãî äóìàþ î òîì, ÷òî
åò åãî áîëåå ÿðêèì, ãèáêèì, âû- ìîé ãåðîé — êîìè÷åñêèé ïåð-
ðàçèòåëüíûì. ñîíàæ. È ìíå âîâñå íå õî÷åòñÿ
ÌÅÆÄÓ ÒÅÌ ÊÀÊ. Â òî íàä íèì ñìåÿòüñÿ.
âðåìÿ êàê (óïîòðåáëÿåòñÿ ïðè ÌÅÐÈÒÜ ‹ìåðÿòü› ÍÀ
ñîïîñòàâëåíèè äâóõ ÿâëåíèé, ÑÂÎÉ ÀÐØÈÍ. Ñóäèòü î êîì-
ïðîèñõîäÿùèõ îäíîâðåìåííî). èëè î ÷¸ì-ëèáî â ñîîòâåòñòâèè
‹…› Îíà Àëåêñåÿ åùå íå âè- ñî ñâîèìè ñîáñòâåííûìè ïðåä-
äàëà, ìåæäó òåì êàê âñå ìî- ñòàâëåíèÿìè.
ëîäûå ñîñåäêè òîëüêî î í¸ì è ß çíàþ, ÷òî òû ëþáèøü ïî-
ãîâîðèëè.  Ïîñëå Ïóøêèíà è õâàñòàòü, íî íåëüçÿ âñåõ ìå-
Ëåðìîíòîâà Íåêðàñîâ íå ïî- ðèòü íà ñâîé àðøèí.  Áûë ìî-
ø¸ë çà íèìè, à ñîçäàë ñâîþ ñîá- ëîä ñåðäöåì è äóøîé... È íà àð-
ñòâåííóþ ïîýçèþ, ñâîè ðèòìû, øèí ïðåäëèííûé ñâîé Ëþäñêóþ
ñâîè ñîçâó÷èÿ, ñâîé òîí — ÷åñòü è ñîâåñòü ìåðèë.
ìåæäó òåì, êàê è Àëåêñåé Òîë- (?) Àðøèí — çàèìñòâîâàíèå
ñòîé, è Ìàéêîâ, è Ïîëîíñêèé èç òàòàðñêîãî ÿçûêà. Ðóññêàÿ
òâîðèëè ïîä âëèÿíèåì Ïóøêè- ìåðà äëèíû, ðàâíàÿ 0,711 ìåò-
íà. ðà, ïðèìåíÿâøàÿñÿ äî ââåäåíèÿ
ÌÅËÊÎ ÏËÀÂÀÒÜ. Íå ìåòðè÷åñêîé ñèñòåìû.
èìåòü äîñòàòî÷íûõ ñïîñîá- ÌÈÍÓÒÀ Â ÌÈÍÓÒÓ.
íîñòåé, ñèë, çíàíèé äëÿ êàêîãî- Î÷åíü òî÷íî; òî÷íî â ñðîê; òî÷-
ëèáî äåëà; ñëàáî ðàçáèðàòüñÿ â íî â óñòàíîâëåííîå âðåìÿ.
÷¸ì-ëèáî; çàíèìàòü íåçíà÷è- Ðåïåòèöèè îáû÷íî íà÷èíà-
òåëüíîå îáùåñòâåííîå ïîëîæå- ëèñü ðîâíî â îäèííàäöàòü,
íèå. ìèíóòà â ìèíóòó.
Âû äóìàåòå, ýòî ïðî âàñ. (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
Ìåëêî ïëàâàåòå, ÷òîáû äëÿ âàñ ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñ ìèíó-
çàêîíû ïèñàòü.  Êðîìå Ïàñòó- òû íà ìèíóòó
õîâà, íèêîãî íå îñòàëîñü, êòî ÌÍÎÃÎ ÂÎÄÛ ÓÒÅÊËÎ.
ìîã áû çà òàêîå âçÿòüñÿ, ìåëêî Ïðîøëî ìíîãî âðåìåíè, ïðî-
ïëàâàþò, ïîíèìàåøü? èçîøëî íåìàëî ïåðåìåí ñ êà-
ÌÅÍÜØÅ ‹ìåíåå› ÂÑÅÃÎ. êèõ-ëèáî ïîð (ãîâîðèòñÿ îáû÷-
Ñîâñåì íå.  Áîëüøå (áîëåå) íî ïðè âîñïîìèíàíèè î ïðî-
âñåãî. øëîì).Ñêîëüêî âîäû óòåêëî.
Áðàò î÷åíü âîëíîâàëñÿ, êîã- Âñòðåòèëèñü áûâøèå îäíî-
äà âûñòóïàëè ãèìíàñòû, ìåíÿ êëàññíèêè ñëó÷àéíî è íå çíàëè,
294
î ÷¸ì ãîâîðèòü, — ìíîãî âîäû âîçìîæíîñòü, äîïóñòèìîñòü
óòåêëî ñ òåõ ïîð, êàê îíè ðàñ- ÷åãî-ëèáî.
ñòàëèñü.  Âî âðåìåíà äðåâíèõ Óìåþùèé ÷èòàòü ÷åëîâåê,
ãðåêîâ áûëà îäíà-åäèíñòâåí- ìîæíî ñêàçàòü, ñ÷àñòëèâûé
íàÿ àòëåòèêà, êóäà âõîäèëè è ÷åëîâåê. Îí îêðóæ¸í óìíûìè,
áåã, è ïðûæêè, è ïîäíÿòèå òÿ- äîáðûìè, âåðíûìè äðóçüÿìè.
æåñòåé, è áîðüáà. Íî ñ òåõ ïîð Äðóçüÿ ýòè — êíèãè.
ìíîãî âîäû óòåêëî. ÌÎËÎÄÎÉ ×ÅËÎÂÅÊ.
ÌÎÆÅÒ ÁÛÒÜ. Âîçìîæ- Îáðàùåíèå ê þíîøå, ìîëî-
íî, âåðîÿòíî (óïîòðåáëÿåòñÿ äîìó ìóæ÷èíå.
äëÿ âûðàæåíèÿ ïðåäïîëîæå- Ìîëîäûå ëþäè, áóäüòå âíè-
íèÿ, íåóâåðåííîñòè, ñîìíåíèÿ ìàòåëüíû è ïðåäóïðåäèòåëüíû
ãîâîðÿùåãî). ïî îòíîøåíèþ ê æåíùèíàì!
Ìîæåò áûòü, âû íå ïîâå- Ïîìíèòå âñåãäà, ÷òî äîñòîèí-
ðèòå, òîëüêî òàì, ãäå ñåé÷àñ ñòâà ìóæ÷èíû îöåíèâàþòñÿ ÷å-
ðàñòóò ëåñà, âûñÿòñÿ ãîðû è ðåç åãî îòíîøåíèå ê æåíùèíå.
íàëèâàþòñÿ êîëîñüÿ ðæè è ïøå- Ãëàâíîå — ðàáîòàéòå, ìîëîäîé
íèöû, áûëî ìîðå.  Ïàóñòîâñ- ÷åëîâåê, è ó âàñ âñåãäà áóäåò
êèé âñþ æèçíü áûë çàíÿò ïðî- ìîëîäàÿ êðîâü.
áëåìîé ÷åëîâå÷åñêîãî ñ÷àñòüÿ. ÌÎËÎÊÎ ÍÀ ÃÓÁÀÕ ÍÅ
Ìîæåò áûòü, îí òàê äîðîã ÎÁÑÎÕËÎ. Ñî âñåì åùå ìî-
íàøåé ìîëîä¸æè ïîòîìó, ÷òî ëîä, íåîïûòåí.
ñàìè ïîíÿòèÿ ìîëîäîñòè è ñ÷àñ- Òû òåïåðü åù¸ ìîëîäîé,
òüÿ íåîòäåëèìû.  Ìîæåò ãëóïûé, ìîëîêî íà ãóáàõ íå îá-
áûòü, ýòî ïîêàæåòñÿ ñòðàííûì, ñîõëî, è êàæåòñÿ òåáå ïî ãëóïî-
íî ïðîöåññ ñîçäàíèÿ êàðòèíû ó ñòè, ÷òî íåñ÷àñòíåå òåáÿ ÷åëî-
ìåíÿ ïðîèñõîäèë êàê-òî ñàì ñî- âåêà íåò íà ñâåòå.
áîé. Åñëè âî ìíå ñîçðåâàë çà- ÌÎÐÎÇ ÏÎ ÊÎÆÅ ‹äåð¸ò,
ìûñåë, åñëè îí óæå îòñòîÿëñÿ, ïîäèðàåò›. Îùóùàåòñÿ îçíîá
òî ñòîèëî ìíå ïîäîéòè ê áåëî- îò ñèëüíîãî ñòðàõà, óæàñà, âîë-
ìó õîëñòó, êàê íåìåäëåííî íåíèÿ.
ðîæäàëñÿ ñþæåò, ðóêà ñàìà Ìóðàøêè áåãàþò ïî ñïèíå
íàíîñèëà ìàçêè, è îíè îïðåäå- ‹ïî êîæå, ïî òåëó›.
ëÿëè êîìïîçèöèþ âñåé êàðòè- Êîãäà ÿ ÷èòàþ â ãàçåòàõ î
íû. Ðàáîòà øëà áûñòðî, öâåò áåçðàáîòèöå, ó ìåíÿ ìîðîç ïî
äèêòîâàëñÿ çàìûñëîì, ñþæå- êîæå — êàêàÿ ýòî ñòðàøíàÿ
òîì. âåùü.  Ñöåíó Ñóñàíèíà â ëåñó...
ÌÎÆÍÎ ÑÊÀÇÀÒÜ. ÿ ïèñàë çèìîþ, âñþ ýòó ñöåíó,
Óïîòðåáëÿåòñÿ äëÿ óêàçàíèÿ íà ïðåæäå ÷åì ÿ íà÷àë ïèñàòü, ÿ ÷à-
295
ñòî ñ ÷óâñòâîì ÷èòàë âñëóõ è òàê ×åëîâåê îí äîáðûé — ìóõè
æèâî ïåðåíîñèëñÿ â ïîëîæåíèå íå îáèäèò.  Ìîé ïàðíèøêà
ìîåãî ãåðîÿ, ÷òî âîëîñû ó ìåíÿ ñìèðíûé, òèõèé, ìóõè íå îáè-
ñàìîãî ñòàíîâèëèñü äûáîì è ìî- äèò.  Ïðèòóëà êèíóëñÿ ñ ãðà-
ðîç ïîäèðàë ïî êîæå. íàòàìè ïîä íåìåöêèé òàíê —
ÌÎÒÀÒÜ ‹ñåáå› ÍÀ ÓÑ. äðóãîãî âûõîäà íå áûëî. Âîò
Çàïîìèíàòü, ïðèíèìàòü ê ñâå- êàêîé ÷åëîâåê áûë. Âèäåë áû
äåíèþ (îáû÷íî ïðåäïîëàãàÿ, òû åãî — áîãàòûðü, êðàñàâåö...
÷òî ýòî ìîæåò ïîíàäîáèòüñÿ, À â ìèðíîé æèçíè ìóõè íå îáè-
ïðèãîäèòüñÿ), ó÷èòûâàòü íà áó- äèò.
äóùåå.
Ýòà èñòîðèÿ î÷åíü ïîó÷è- Í
òåëüíà, ñëóøàé è ìîòàé ñåáå ÍÀ ÂÅÑ ÇÎËÎÒÀ. Î÷åíü
íà óñ.  Êíèãó ïåðåâîðîøèâ, öåííûé, ðåäêèé, äîðîãîé.
íàìîòàé ñåáå íà óñ — âñå ðà-
Âðà÷åé â ìîëîäûõ ðàçâèâà-
áîòû õîðîøè, âûáèðàé íà âêóñ! þùèõñÿ ñòðàíàõ ïîêà íå õâà-
— À òåïåðü ÿ âàñ èíñòðóêòèðî-
òàåò, è êàæäûé ñïåöèàëèñò —
âàòü áóäó. Ñëóøàòü âíèìàòåëü-
íà âåñ çîëîòà.  Ïîñëå çàõâàòû-
íî è íà óñ ìîòàòü, — îáúÿâèë
âàþùåãî îòâåòà Âîëîäè íà óðî-
Äîìåøåê.
êå î ôèëîñîôñêîì çíà÷åíèè òå-
ÌÓÐÀØÊÈ ÁÅÃÀÞÒ ÏÎ
îðèè îòíîñèòåëüíîñòè ïðåäëî-
ÑÏÈÍÅ ‹ïî êîæå, ïî òåëó›.
æèëà åìó ïîäãîòîâèòü îá ýòîì
Îùóùàåòñÿ îçíîá îò ñèëüíîãî
äîêëàä. Îòêàçàëñÿ. Ñàì îòêàç
ñòðàõà, âîëíåíèÿ, óæàñà è ò. ä. ìåíÿ íå ñìóòèë, âðåìÿ ó âûïóñ-
Ìîðîç ïî êîæå ‹äåð¸ò, ïîäè- êíèêîâ — íà âåñ çîëîòà, è, âîç-
ðàåò›.
ìîæíî, ìî¸ ïðåäëîæåíèå íàðó-
Áûë óæå âå÷åð. Â ëåñó ñòà-
øàëî åãî ïëàíû.
íîâèëîñü æóòêî è ñòðàøíî. Ó ÍÀ ÂÑÅÕ ÏÀÐÓÑÀÕ.
íàñ ïî ñïèíå ìóðàøêè çàáåãà- Î÷åíü áûñòðî, ñ áîëüøîé ñêî-
ëè.  Íå áûëî å¸ [ïòèöû] íèãäå
ðîñòüþ.Âî âåñü äóõ, èçî âñåõ
ïîáëèçîñòè. Ó îõîòíèêà ìó- ñèë, î÷åðòÿ ãîëîâó, ñëîìÿ ãîëî-
ðàøêè îò ñòðàõà ïîáåæàëè ïî
âó, ñî âñåõ íîã, ÷òî åñòü äóõó.
òåëó. Ñàìûå äèêèå ìûñëè ïî-
— Ñåì¸í Àôàíàñüåâè÷! Âàì
ëåçëè åìó â ãîëîâó.  À ïîòîì ïèñüìî! — Ëèäà ì÷èòñÿ íà âñåõ
âñ¸ âñïîìèíàë, à ó ìåíÿ ïî ñïè-
ïàðóñàõ è ìàøåò áåëûì êîí-
íå ìóðàøêè áåãàëè.
âåðòîì.
ÌÓÕÈ ÍÅ ÎÁÈÄÈÒ ‹íå ÍÀ ÂÑßÊÈÉ ÑËÓ×ÀÉ.
îáèäåë›. Áåçîáèäíûé, äîá-
Äîïóñêàÿ âîçìîæíîñòü ÷åãî-
ðîäóøíûé.
296
ëèáî íåîæèäàííîãî, íåîïðåäå- è êîíåö.  Çíàòü, Âàñ¸íà — ìîÿ
ë¸ííîãî. ñóäüáà, à äëÿ ñâîåé ñóäüáû ÿ
ß çíàë ïåðåâîä ýòîãî ñëîâà ãîòîâ íà âñ¸, õîòü íà êðàé ñâå-
íà ðóññêèé ÿçûê, íî íà âñÿêèé òà.
ñëó÷àé ïîñìîòðåë â ñëîâàðü. (?) Â äðåâíîñòè ëþäè ïðåä-
Íà âñÿêèé ñëó÷àé ÿ ïðîâåðèë, ñòàâëÿëè ñåáå Çåìëþ â âèäå òà-
íå âêðàëàñü ëè îøèáêà â çàïèñü ðåëêè, çà êðàÿìè êîòîðîé íàõî-
â æóðíàëå.  Ìàëü÷èê åù¸ ðàç, äèëñÿ áåñêîíå÷íûé îêåàí. Òà-
íà âñÿêèé ñëó÷àé, ïîäîø¸ë ê êèì îáðàçîì è âîçíèêëî âûðà-
ñòàðøåìó ïîìîùíèêó óçíàòü, æåíèå íà êðàþ ñâåòà (èëè çåì-
ñêîðî ëè íàêîíåö ïîåäåì. ëè).
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ÍÀ ËÎÍÅ ‹ëîíî› ÏÐÈÐÎ-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì âî âñÿ- ÄÛ. Ñðåäè ïðèðîäû.
êîì ñëó÷àå. Áûëî î÷åíü æàðêî, è âñå
ÍÀ ÊÀÆÄÎÌ ØÀÃÓ. ñòðåìèëèñü íà ëîíî ïðèðîäû —
Beçäå, ïîâñþäó; ïîñòîÿííî. â ëåñ, ê ìîðþ.  À ïðèÿòíî... íà
Êîãäà ìíå áûëî äåñÿòü ëåò, ëîíå ïðèðîäû æèòü!.. Êàêîé ó
ìíîæåñòâî âîïðîñîâ âîçíèêà- âàñ òóò âîçäóõ ïðåëåñòíûé.
ëî ó ìåíÿ íà êàæäîì øàãó. Èìåííî òîðãîâëÿ â ñòåïè, íà
Âñþ æèçíü ìåíÿ, êàê è âñÿêîãî, ëîíå ïðèðîäû — êðàñîòà.
êòî ëþáèò ïîýçèþ, ñîïðîâîæäà- ÍÀ ÍÎ×Ü ÃËßÄß. Ïîçäíî
ëè íà êàæäîì øàãó ñîõðà- âå÷åðîì, â ïîçäíåå âðåìÿ.
í¸ííûå ïàìÿòüþ ñòðîêè ñòèõîâ. Êóäà æå âû ïîåäåòå íà íî÷ü
Íî ñëîâà âñåì ñëîâàì â ÿçûêå ãëÿäÿ? Îñòàâàéòåñü ó íàñ, à çàâ-
ó íàñ åñòü: Ñëàâà, Ðîäèíà, Âåð- òðà óòðîì ïîåäåòå äàëüøå.
íîñòü, Ñâîáîäà è ×åñòü. Ïîâòî- Åñòü ó ìåíÿ, ñòàðïîì, ê òåáå
ðÿòü èõ íå ñìåþ íà êàæäîì âîïðîñ... Íó îá ýòîì ïîòîëêó-
øàãó — Êàê çíàì¸íà â ÷åõëå, åì çàâòðà, íå íà íî÷ü ãëÿäÿ.
èõ â äóøå áåðåãó. ÍÀ ÎÒÊÐÛÒÎÌ ÂÎÇÄÓ-
ÍÀ ÊÐÀÉ ‹íà êðàþ› ÑÂÅ- ÕÅ. Âíå ïîìåùåíèÿ, íà óëèöå.
ÒÀ. Êóäà-ëèáî î÷åíü äàëåêî. Íà ñâåæåì âîçäóõå.
Çà òðèäåâÿòü çåìåëü. Â äâóõ Çàíÿòèÿ ãèìíàñòèêîé ïðî-
øàãàõ, ðóêîé ïîäàòü. õîäÿò íà îòêðûòîì âîçäóõå.
Ïëîõî, Ïðîøêà, ïðèä¸òñÿ Ðåáÿòèøåê ÿ ëþáëþ. Êàê îïè-
òåáå. È çà â÷åðàøíåå ñàìîâîëü- ñàòü èõ ïðåëåñòü? Â äåòñêîì
ñòâî ïðèä¸òñÿ îòâåòèòü. Êàêîå ëèöå íà îòêðûòîì âîçäóõå —
íàêàçàíèå ïèñàðü ïðèïèøåò? ÿñíîñòü, ñâåæåñòü — öâåòà, ïðè-
Çàøë¸ò íà êðàé ñâåòà, íà ñà- áëèæàþùèåñÿ ïî êðàñîòå ê çâó-
ìûé Ñåâåðíûé ïîëþñ. Òóò òåáå êàì.
297
ÍÀ ÏÅÐÂÛÉ ÂÇÃËßÄ. Ïî Íàïîëåîí áåæèò äàëüøå,
ïåðâîìó âïå÷àòëåíèþ.  Ñ ïåð- îñòàâëÿÿ íà ïðîèçâîë ñóäüáû
âîãî âçãëÿäà. ðàçðîçíåííûå ÷àñòè àðìèè.
Ðàáîòà íà ïåðâûé âçãëÿä êà- ÍÀ ÐÀÇÍÛÕ ßÇÛÊÀÕ. Áåç
çàëàñü íåñëîæíîé, îäíàêî ïî- âçàèìîïîíèìàíèÿ.
òðåáîâàëà ìíîãî âðåìåíè è Îíè íèêîãäà íå ïîíèìàëè
òåðïåíèÿ.  Ïðîíèêíóòü â òàé- äðóã äðóãà, ãîâîðèëè íà ðàçíûõ
íû ÿçûêà àâòîðà ñîâñåì íå ïðî- ÿçûêàõ.  Ýòî... óæàñíî è î÷åíü
ñòî, êàêèì áû ïðîñòûì ýòîò âåðíî: âû ðóññêèé, ÿ ðóññêàÿ, à
ÿçûê íè êàçàëñÿ íà ïåðâûé ãîâîðèì ìû íà ðàçíûõ ÿçûêàõ,
âçãëÿä.  Òîëüêî óì, ñïîñîáíûé íå ïîíèìàÿ äðóã äðóãà.  Âïðî-
ïðîñëåäèòü íåðàçðûâíóþ ñâÿçü ÷åì, ñïîðèòü íà ýòó òåìó íàì
íåñîâìåñòèìûõ íà ïåðâûé áåñïîëåçíî: ìû ãîâîðèì íà ðàç-
âçãëÿä ÿâëåíèé, ìîæåò ñîçäà- íûõ ÿçûêàõ è íå ïîéì¸ì äðóã
âàòü ïîäëèííûå öåííîñòè. äðóãà.
ÍÀ ÏÅÐÂÛÕ ÏÎÐÀÕ. ÍÀ ÑÀÌÎÌ ÄÅËÅ. Â äåé-
Âíà÷àëå (îáû÷íî î íà÷àëå êà- ñòâèòåëüíîñòè, ôàêòè÷åñêè.Â
êîé-ëèáî äåÿòåëüíîñòè, æèçíè ñàìîì äåëå.
èëè ïðåáûâàíèè ãäå-ëèáî).Â Ñóùåñòâóåò óïðîù¸ííîå
ïåðâîå âðåìÿ. ïðåäñòàâëåíèå î òîì, ÷òî ÷å-
Íà ïåðâûõ ïîðàõ ÿ ðàáîòàë ëîâåê â äåòñòâå èãðàåò, çàòåì
ïîä íàáëþäåíèåì ñòàðøåãî ó÷èòñÿ è ïîñëå ýòîãî, ïîëó÷èâ
ìàñòåðà, à ÷åðåç ãîä óæå ñàì ïî- íåîáõîäèìûé çàïàñ çíàíèé, ðà-
ìîãàë íîâè÷êàì.  Íà ïåðâûõ áîòàåò. Âîçíèêàåò îïàñíàÿ
ïîðàõ íåïðèâåòëèâî âñòðå÷àåò èëëþçèÿ, ÷òî âàñ íàó÷àò. Íà
òàéãà íîâîãî ÷åëîâåêà, ñàìîì äåëå ýòî íå òàê. Ãîâî-
çàäóìàâøåãî ïðîáðàòüñÿ â å¸ ðÿò, ÷òî íàó÷èòü ÷åëîâåêà
çåë¸íîå öàðñòâî.  Ñóòü êàê ðàç íåëüçÿ, íî íàó÷èòüñÿ ÷åëîâåê
è ñîñòîèò â òîì, ÷òî ñàäîâíèê ìîæåò. Ó÷åíèå ñàìî ÿâëÿåòñÿ
íà ïåðâûõ ïîðàõ íå äóìàåò î ðàáîòîé è äîëæíî ñî÷åòàòüñÿ
âåëè÷èíå êðàñíîãî ÿáëîêà, îí ñ íåé.
çàáîòèòñÿ î ñåãîäíÿøíåì ðîñ- ÍÀ ÑÂÅÆÅÌ ÂÎÇÄÓÕÅ.
òå äåðåâà, ïîýòîìó è îêó÷èâàåò, Âíå ïîìåùåíèÿ.   Íà îò-
è óäîáðÿåò, è óòåïëÿåò — è âñåì êðûòîì âîçäóõå.
ýòèì çàêëàäûâàåò áóäóùèé ðå- Âñåì, à îñîáåííî äåòÿì, íå-
çóëüòàò. îáõîäèìî áîëüøå áûâàòü íà
ÍÀ ÏÐÎÈÇÂÎË ÑÓÄÜ- ñâåæåì âîçäóõå.
ÁÛ. Áåç ïîìîùè, áåç ïîääåðæ- ÍÀ ÑÂÅÆÓÞ ÃÎËÎÂÓ.
êè, áåç ïðèñìîòðà. Ïîêà åù¸ íå óòîìë¸í, ïîêà íå
298
óñòàë èëè ïîñëå òîãî, êàê îò- äðåâíèõ, ïîìåùàëñÿ ðàé, ïî-
äîõíóë. ýòîìó áûòü íà ñåäüìîì íåáå
Çàäà÷è ÿ ðåøàþ óòðîì, íà îçíà÷àëî «áûòü â ñîñòîÿíèè
ñâåæóþ ãîëîâó.  Ïîñëå øêîëû áëàæåíñòâà».
áóäó èãðàòü ÷àñà ïîëòîðà â ÍÀ ÑÊÎÐÓÞ ÐÓÊÓ. Áûñ-
ôóòáîë, à ïîòîì íà ñâåæóþ ãî- òðî, áåç áîëüøîé çàòðàòû âðå-
ëîâó áóäó äåëàòü óðîêè.  Êîã- ìåíè; íàñïåõ, êîå-êàê.
äà ó÷èøü ñòèõ, òî ëó÷øå ïðî- Ìû ñïåøèëè. Íà ñêîðóþ
÷åñòü åãî äâà ðàçà è ïÿòü ðàç ðóêó ïîçàâòðàêàëè, ñîáðàëè
ïîâòîðèòü íàèçóñòü, ÷åì ïðî- âåùè è îòïðàâèëèñü â ïóòü.
÷åñòü ïÿòü ðàç è ïîâòîðèòü äâà. Âåðíóëàñü ìàòü... ðàñòîïèëà
À ñàìîå ëó÷øåå — åù¸ ðàçîê ïå÷ü è ïðèíÿëàñü ÷òî-òî ãîòî-
ïîâòîðèòü óòðîì. Õîòü âêðàò- âèòü íà ñêîðóþ ðóêó.  Ãîâîðþ
öå, íà ñâåæóþ ãîëîâó. âàì êàê ëó÷øåìó äðóãó, Âàñ
ÍÀ ÑÂÎ¨Ì ÂÅÊÓ. Íà íèñêîëüêî íè â ÷¸ì íå âèíÿ: Ñî-
ïðîòÿæåíèè âñåé ñâîåé æèçíè. áåðèòåñü íà ñêîðóþ ðóêó. ß ñïå-
Äåä áûë ñòàð, ìíîãî ïîâè- øó, èçâèíèòå ìåíÿ.
äàë íà ñâî¸ì âåêó è, êàçàëîñü, ÍÀ ÒÎ×ÊÅ ÇÀÌÅÐÇÀ-
âñ¸ çíàë. ÍÈß. Â îäíîì è òîì æå ñî-
ÍÀ ÑÂÎÉ ‹ñîáñòâåííûé› ñòîÿíèè, áåç äâèæåíèÿ, áåç ðàç-
ÑÒÐÀÕ È ÐÈÑÊ. Âçÿâ íà ñåáÿ âèòèÿ.
îòâåòñòâåííîñòü, íàäåÿòüñÿ, Ïåðâûå íàøè âñòðå÷è... íè-
ïîëàãàòüñÿ òîëüêî íà ñåáÿ. ÷åãî íå äàëè. Âñ¸ òàê è îñòà-
— Âû äåéñòâîâàëè ñàìè, — ëîñü, êàê áûëî, íà òî÷êå çàìåð-
ïðîäîëæàë ó÷èòåëü, — íà ñîá- çàíèÿ.  Ðàáîòà åù¸ íà òî÷êå
ñòâåííûé ñòðàõ è ðèñê, íå îæè- çàìåðçàíèÿ, èáî âîäîïðîâîä
äàÿ îò ìåíÿ òîë÷êîâ. åù¸ íå ãîòîâ, áåç âîäû æå
ÍÀ ÑÅÄÜÌÎÌ ÍÅÁÅ. íåëüçÿ ðàáîòàòü.
Áåçãðàíè÷íî ñ÷àñòëèâ, î÷åíü ÍÀ ÕÓÄÎÉ ÊÎÍÅÖ. Â ñà-
äîâîëåí. ìîì êðàéíåì, â ñàìîì õóäøåì
Ìû áûëè íà ñåäüìîì íåáå: ñëó÷àå.  Â ëó÷øåì ñëó÷àå.
êîìàíäà íàøåãî êëàññà âû- Åñëè òîâàðèù ñèëüíî îöà-
èãðàëà! ðàïàë èëè ïîðåçàë ðóêó èëè
(?) Äðåâíèå ãðåêè ïðåäñòàâ- íîãó, ïðîìîé ðàíêó ÷èñòîé âî-
ëÿëè ñåáå, ÷òî íàä Çåìë¸é ìåä- äîé è òóãî ïåðåâÿæè ýòî ìåñòî
ëåííî âðàùàþòñÿ ñåìü õðóñ- ÷èñòûì íîñîâûì ïëàòêîì. Íà
òàëüíûõ ñôåð — íåáåñ. Íà ñà- õóäîé êîíåö ðàçîðâè äëÿ ýòîãî
ìîì äàëüíåì îò Çåìëè — ñåäü- ñâîþ ðóáàøêó èëè ìàéêó.  —
ìîì íåáå, ñîãëàñíî ðåëèãèè Âñ¸ ðàâíî ýòî íå ìóæñêàÿ ðà-
299
áîòà, — âîçðàæàë ÿ. — Ìóæ÷è- áûëî óæå óñïîêàèâàòüñÿ, ñíî-
íà äîëæåí ñèëó â ðóêàõ ÷óâñòâî- âà íàâîñòðèë óøè.
âàòü. Ñåé÷àñ áû êîñîé ïîìàõàòü ÍÀÄÓÂÀÒÜ ÃÓÁÛ. Îáè-
èëè, íà õóäîé êîíåö, ãðàáëÿìè. äåâøèñü, äåëàòü íåäîâîëüíîå
À åù¸ ëó÷øå òîïîðîì. ëèöî, ïðèíèìàòü îáèæåííûé
ÍÀÁÈÐÀÒÜÑß ÓÌÀ. Ñòà- âèä.
íîâèòüñÿ ñåðü¸çíåå, óìíåå. ×òî òåáå îïÿòü íå íðàâèòñÿ?
Ñ õîðîøèì ÷åëîâåêîì è ãî- ×òî òû ãóáû íàäóë?  — ß ðàñ-
âîðèòü õîðîøî, óìà íàáåð¸øü- ñåðæóñü, — ïðèáàâèëà îíà ñ êî-
ñÿ.  Ñòàðûé îõîòíèê ïîäîçâàë êåòëèâîé óæèìêîé è íàäóëà
ìîëîäîãî îõîòíèêà è íà÷àë ãóáêè.  Ìåíÿ îáèäåëè åãî ñëî-
ñòðîãî: — Ñìîòðè! Ó ñòàðøèõ âà. Îí çàìåòèë ýòî. — Òû ÷òî
óìà íàáèðàéñÿ.  — Íó, ïîäðîñ ãóáû íàäóë? Èøü òû!
òû ïîðÿäî÷íî, — óñìåõíóëàñü ÍÀÇÛÂÀÒÜ ÂÅÙÈ ÑÂÎ-
Îëüãà Íèêîëàåâíà. — Òîëüêî ÈÌÈ ÈÌÅÍÀÌÈ. Ãîâîðèòü
óìà íå íàáðàëñÿ, — äîáàâèë î ÷¸ì-ëèáî ïðÿìî, îòêðîâåííî,
Þðà Êàñàòêèí. íè÷åãî íå ñêðûâàÿ, íå ïîäûñêè-
ÍÀÂÎÑÒÐÈÒÜ ÓØÈ. 1. âàÿ ñìÿã÷àþùèõ ñëîâ è âûðà-
Íàñòîðîæèòüñÿ (î æèâîòíûõ). æåíèé.
Ïîñëûøàëñÿ ëàé ñîáàê, è Ðàáî÷èé âûøåë íà òðèáóíó
íàø ï¸ñ íàâîñòðèë óøè. è, íàçûâàÿ âåùè ñâîèìè èìåíà-
Ìóìó íàâîñòðèëà óøè, çàðû- ìè, óêàçàë íà äåéñòâèòåëüíûå
÷àëà, ïîäîøëà ê çàáîðó, ïîíþ- ïðè÷èíû îòñòàâàíèÿ ó÷àñòêà.
õàëà è çàëèëàñü ãðîìêèì ïðîí- Ïðîçà Àëåêñàíäðà ×àêîâñêî-
çèòåëüíûì ëàåì.  ...Âäðóã ïî- ãî... òðàêòóåò ãëîáàëüíóþ ïðî-
ñëûøàëñÿ ëàé ñîáàê, ïðè÷¸ì áëåìó ñîâðåìåííîñòè — ïðî-
Âîðîí [ñîáàêà] Ïåòðà Ãðèãîðü- áëåìó ìèðà... Îíà âåä¸ò ðàçãî-
åâè÷à íàâîñòðèë óøè. âîð íà ýòó òåìó ñ òîé ïðÿìîòîé
2. Ïðèãîòîâèòüñÿ ñ íàïðÿ- è îòêðûòîñòüþ, êàêóþ ýòà òåìà
æ¸ííûì âíèìàíèåì è èíòåðå- ñåãîäíÿ çàñëóæèâàåò, íàçûâàÿ
ñîì ñëóøàòü. âåùè ñâîèìè èìåíàìè.
— Äà âåäü âèäèòå, êàêàÿ ÍÀÉÒÈ ÎÁÙÈÉ ßÇÛÊ.
âàøà äîëæíîñòü êîìè÷åñêàÿ! Ñì. ÍÀÕÎÄÈÒÜ ÎÁÙÈÉ
— Ïî÷åìó æå êîìè÷åñêàÿ? — ßÇÛÊ.
òîò÷àñ íàâîñòðèë óøè Ïîðôè- ÍÀÉÒÈ ‹ñàìîãî› ÑÅÁß.
ðèé Ïåòðîâè÷.  Áðàò óêðàøàë Ïðàâèëüíî îïðåäåëèòü ñâîè
åãî ñóõîå èçëîæåíèå äåòàëÿìè, íàêëîííîñòè, ñâî¸ ïðèçâàíèå;
íàñòîëüêî æèâîïèñíûìè, ÷òî íàèáîëåå ïîëíî ïðîÿâèòü ñâîè
ïðåäñåäàòåëü, íà÷èíàâøèé ñïîñîáíîñòè, äàðîâàíèå.
300
Íàéòè ñàìîãî ñåáÿ — ýòî Ìîëîäûå èíæåíåðû íà÷èíà-
òàê âàæíî è òàê òðóäíî.  ß ñòàë ëè ñîñòàâëåíèå ïðîãðàìì äëÿ
ñïîêîéíåå è íàäåþñü ñêîðî ìàøèíû, ìîæíî ñêàçàòü, ñ
îïÿòü íàéòè ñåáÿ.  Âàñèëèé àçîâ.  ...À ñàìè ëîäêó ïî÷èíèòü
Èâàíîâè÷ çíàë: íàïèñàíî ñ íå ñìîãëè êàê ñëåäóåò. — È îíà
ìàñòåðñòâîì è óáåäèòåëüíî, íî ïîñîâåòîâàëà ðåáÿòàì íà÷àòü
ãäå-òî â ãëóáèíå ÷óâñòâîâàë — ñ àçîâ è çàïèñàòüñÿ â êðóæîê
ýòî íå òî, ÷òî îí ìîæåò è äîë- «Óìåëûå ðóêè».  Øêîëà æèç-
æåí äåëàòü... Â ýòîé ðàáîòå îí íè ó íåãî áûëà áîãàòàÿ, çàòî
îòð¸êñÿ îò ñàìîãî ñåáÿ. Ïîòå- îáû÷íîé øêîëû îí ïî÷òè íå
ðÿë ñåáÿ. Ãäå æ òåïåðü è êàê çíàë, è ïîòîìó âñ¸ îáðàçîâàíèå
ñåáÿ íàéòè?.. åìó íàäî áûëî íà÷èíàòü ñíà-
ÍÀËÎÌÀÒÜ ÄÐÎÂ. Íàäå- ÷àëà, ÷óòü ëè íå ñ àçîâ.
ëàòü ãëóïîñòåé, ãðóáûõ îøèáîê (?) Äî íà÷àëà XX âåêà îáó-
(ïðè âûïîëíåíèè êàêîé-ëèáî ÷åíèå äåòåé ãðàìîòå íà÷èíà-
ðàáîòû). ëîñü ñ ïîêàçà ïåðâûõ áóêâ è ñ
Íå ñïåøè ïðèíèìàòü ðåøå- çàó÷èâàíèÿ èõ íàçâàíèé. Ïåð-
íèå, ñìîòðè íå íàëîìàé äðîâ... âàÿ áóêâà ðóññêîãî àëôàâèòà
Äàâàé íå âìåøèâàòüñÿ. Êàê áû íàçûâàëàñü àç.
íàì òóò äðîâ íå íàëîìàòü.  ×ó- ÍÅ Â ÑÂÎÅÉ ÒÀÐÅËÊÅ.
äåñíûå, êàæåòñÿ, ïàðíè, — òåï- Íå â îáû÷íîì äëÿ ñåáÿ ñîñòîÿ-
ëî ïîäóìàë ìîðÿê, — à âñ¸-òàêè íèè, êîãäà ÷åëîâåê ÷óâñòâóåò
çåë¸íûå, ìîãóò áåç òîëêó äðîâ ñåáÿ íå òàê, êàê âñåãäà.
íàëîìàòü. Â ýòîì äîìå ÿ áûë âïåðâûå,
ÍÀÌÎÒÀÒÜ ‹ñåáå› ÍÀ ÓÑ. íèêîãî íå çíàë è ÷óâñòâîâàë
Ñì. ÌÎÒÀÒÜ ‹ñåáå› ÍÀ ÓÑ. ñåáÿ íå â ñâîåé òàðåëêå.  Àëåê-
ÍÀÕÎÄÈÒÜ ÎÁÙÈÉ ñåé Íèêîëàåâè÷, âû ïðîñòèòå
ßÇÛÊ. Äîáèâàòüñÿ, äîñòèãàòü ìåíÿ. ß íå â ñâîåé òàðåëêå è
ïîëíîãî âçàèìîïîíèìàíèÿ. ãîâîðþ íå òî, ÷òî õî÷ó.  Ïðè-
— ß ðåäêî âèäåë îòöà — è çíàòüñÿ, ÿ ñàì ÷óâñòâóþ ñåáÿ
äî âîéíû, è îñîáåííî òåïåðü — èíîãäà íå â ñâîåé òàðåëêå, åñëè
â âîéíó, íî ìû âñåãäà íàõîäè- íåñêîëüêî äíåé ïîäðÿä íå ïðè-
ëè ñ íèì îáùèé ÿçûê è â áîëü- õîäèòñÿ ïðûãàòü ñ ïàðàøþòîì.
øèõ äåëàõ è â ìàëûõ.  Ñ áëèç- ß òîãäà ïëîõî ñïëþ, òåðÿåòñÿ
êèìè íàäî íàõîäèòü îáùèé àïïåòèò.
ÿçûê. Âîò ÷òî ãëàâíîå. ÍÅ ÂÅÐÈÒÜ ‹ñâîèì› ÃËÀ-
ÍÀ×ÈÍÀÒÜ Ñ ÀÇÎÂ. Íà- ÇÀÌ. Ñèëüíî óäèâëÿòüñÿ, ïîðà-
÷èíàòü ñ ñàìîãî ïðîñòîãî, ñ ñà- æàòüñÿ óâèäåííîìó (îáû÷íî
ìîãî íà÷àëà, ñ ñàìûõ îñíîâ. ÷åìó-òî íåîæèäàííîìó).
301
— Äî ñèõ ïîð íå âåðþ ñâî- ÍÅ ÂÛÕÎÄÈÒ ÈÇ ÃÎËÎ-
èì ãëàçàì... — òû ïåðåäî ìíîé, ÂÛ. Ïîñòîÿííî â ìûñëÿõ, íå çà-
— ãîâîðèò ìàòü, ãëÿäÿ íà áûâàåòñÿ.
ñûíà.  ×èòàþ — è ãëàçàì ñâî- Â ýòè âåñåííèå äíè îáðàç
èì íå âåðþ: ñþðïðèç òàê ñþðï- Îëåñè íå âûõîäèë èç ìîåé ãî-
ðèç. Ïðÿìî ïåðåäî ìíîé ñèäåë ëîâû.  Ðàçãîâîð íå âûõîäèë èç
ìîé äðóã äåòñòâà, ìîé îäíî- ãîëîâû Ñàøêè. Ðåøèë îí ïðî-
êàøíèê. ñèòüñÿ íà ðàáîòó â êóçíèöó.
ÍÅ ÂÅÐÈÒÜ ‹ñâîèì› Òÿíåò åãî ê ìîëîòó è âñ¸.
ÓØÀÌ. Ñèëüíî óäèâëÿòüñÿ, ÍÅ ÄÀÂÀÒÜ Â ÎÁÈÄÓ. Íå
ïîðàæàòüñÿ óñëûøàííîìó ïîçâîëÿòü îáèæàòü êîãî-ëèáî.
(îáû÷íî ÷åìó-òî íåîæèäàí- Ìîé ñòàðøèé áðàò íèêîãäà
íîìó). íå äà¸ò ìåíÿ â îáèäó.  — Óñòà-
Ãðèãîðèé Èâàíîâè÷... ðàñ- ëà? Êðåïèñü. Íå ïîêàçûâàé
ñêàçàë âñ¸, ÷òî ñëó÷èëîñü. Ëèçà âèäó, — Òåáÿ íèêîìó Íå äàäèì
íå âåðèëà ñâîèì óøàì. ìû â îáèäó.
ÍÅ ÂÈÄÅÒÜ ÄÀËÜØÅ ÍÅ ÇÀ ÑÒÐÀÕ, À ÇÀ ÑÎ-
ÑÂÎÅÃÎ ÍÎÑÀ. Áûòü îãðà- ÂÅÑÒÜ. Î÷åíü äîáðîñîâåñòíî,
íè÷åííûì, çàìå÷àòü òîëüêî ÷åñòíî, ïðåäàííî.
ïðîèñõîäÿùåå âáëèçè, ðÿäîì. Äîìà áûëè êðàñèâûå è
Äîñàäíî, êîãäà ÷åëîâåê íå óäîáíûå; âèäíî áûëî, ÷òî ñòðî-
âèäèò äàëüøå ñâîåãî íîñà è íå èëè èõ íå çà ñòðàõ, à çà ñî-
çàìå÷àåò ýòîãî.  Âñå îíè, íàøè âåñòü.  Êàê ìàëî çíàë ÿ òîãäà
äîáðûå çíàêîìûå, ìàëî ìûñ- è êàê ñêîðî ïîíÿë... È ïîòÿ-
ëÿò, ìåëêî ÷óâñòâóþò è íå âè- íóëñÿ ê êíèãàì. Ïîíà÷àëó —
äÿò äàëüøå ñâîåãî íîñà — ïðî- èç íåæåëàíèÿ áûòü «áåëîé âî-
ñòî-íàïðîñòî ãëóïû. ðîíîé». Íî î÷åíü ñêîðî ñòàë
ÍÅ ÂÈÄÅÒÜ <íå âèäàòü> ÷èòàòü íå çà ñòðàõ, à çà ñî-
ÊÀÊ ÑÂÎÈÕ ÓØÅÉ. Íèêîã- âåñòü.
äà íå ïîëó÷èòü ÷åãî-ëèáî, íå ÍÅ ËÅÇÅÒ ÇÀ ÑËÎÂÎÌ Â
çàâëàäåòü êåì-ëèáî, ÷åì-ëèáî. ÊÀÐÌÀÍ. Íàõîä÷èâ â ðàçãî-
Ðîòîé êàïèòàí êîìàíäî- âîðå, ñïîðå.
âàë... îòëè÷íî, áåç ÷åãî áû åìó, Ìîé äðóã âåñ¸ëûé, íàõîä-
ðàçóìååòñÿ, â äâàäöàòü ÷åòûðå ÷èâûé, îñòðîóìíûé, çà ñëîâîì
ãîäà íå âèäàòü àêàäåìèè êàê â êàðìàí íå ëåçåò.  Ó ïàðàøþ-
ñâîèõ óøåé.  Ïðåìèè èì íå âè- òèñòêè âåñ¸ëîå êðóãëîå ëèöî,
äàòü êàê ñâîèõ óøåé. Ýòî Èâàí êðóãëûå äâèæåíèÿ ðóê, óëûá-
ïî÷óâñòâîâàë ñðàçó, åäâà êà... Ñ óäèâëåíèåì è ëþáî-
âçãëÿíóâ íà ìåíÿ. ïûòñòâîì ïðèãëÿäûâàþñü ê
302
íåé. Òàêàÿ çà ñëîâîì â êàðìàí íîãî áåñïîêîéñòâà, âîëíåíèÿ,
íå ïîëåçåò. òðåâîãè,
ÍÅ ÌÎÆÅÒ ÁÛÒÜ! Âîñ- Ìíå íàäî ñêîðåå äîìîé:
êëèöàíèå, âûðàæàþùåå íåäî- ìàìà, âåðíî, ìåñòà ñåáå íå íà-
âåðèå ê ÷åìó-ëèáî, ÷òî êàæåò- õîäèò.
ñÿ íåâåðîÿòíûì, íåïðàâäî- ÍÅ ÍÀÕÎÄÈÒÜ ÑËÎÂ.
ïîäîáíûì. Áûòü íå â ñîñòîÿíèè âûðàçèòü
— Ãîâîðÿò, åãî âêëþ÷èëè â ñâîè ÷óâñòâà.
ñáîðíóþ íàøåé øêîëû. — Íå ß íå íàõîæó ñëîâ, ÷òîáû
ìîæåò áûòü!  È íåóæåëè Âèòÿ, ðàññêàçàòü î êðàñîòå ðîäíîãî
èëè Ñåð¸æà, èëè Æåíüêà Èâà- êðàÿ!  Ìîðîçêå õîòåëîñü ñêà-
íîâ ìîãóò êîãäà-íèáóäü ñòàòü çàòü ÷òî-íèáóäü î÷åíü îáèäíîå,
òàêèìè, êàê ýòîò ñòàðèê? Íå íî îí íå íàõîäèë ñëîâ.  Ìóçû-
ìîæåò ýòîãî áûòü. Ïîòîìó êà äîëæíà íåñòè â ñåáå òàéíó, î
÷òî òîãäà áû íå ñòîèëî íè æèòü, êîòîðîé íåëüçÿ ðàññêàçàòü, ñëîâ
íè ó÷èòüñÿ, íè ðàáîòàòü.  Íå íå íàéä¸øü.
ìîæåò áûòü, ÷òîáû íå áûëî ÍÅ ÎÒÐÛÂÀÒÜ ÃËÀÇ.
âûõîäà!.. Ï¸òð ñàì ñîîáðàçèë, Ïðèñòàëüíî, íåïðåðûâíî ñìî-
÷òî íóæíî äåëàòü. òðåòü íà êîãî-ëèáî, íà ÷òî-
ÍÅ ÍÀ ÆÈÇÍÜ, À ÍÀ ëèáî.Íå ñâîäèòü ãëàç.
ÑÌÅÐÒÜ. 1. Îæåñòî÷åííî, áåñ- Ïîñåòèòåëè ìóçåÿ íå ìîãëè
ïîùàäíî, íå ùàäÿ ñâîåé æèçíè. îòîðâàòü ãëàç îò êàðòèíû èç-
Ñðàæåíèå áûëî òÿæ¸ëûì, âåñòíîãî õóäîæíèêà.  Ïîäïîë-
áèëèñü íå íà æèçíü, à íà êîâíèê íå îòðûâàë ãëàç îò êàð-
ñìåðòü.  È îïÿòü íà÷àëàñü òû. Çåìíûå ïðîñòðàíñòâà... ñ
ñõâàòêà. Áèëèñü íå íà æèçíü, à íàíåñ¸ííûì íà íèõ ïîëîæåíèåì
íà ñìåðòü. ÷àñòåé äèâèçèè âûãëÿäåëè
2. Æåñòîêàÿ, áåñïîùàäíàÿ, î÷åíü ñòðàííî.
ñóðîâàÿ. ÍÅ ÎÑÒÀÂÀÒÜÑß Â ÄÎË-
Áîðüáà áûëà æåñòîêàÿ, áåñ- ÃÓ. Îòïëàòèòü òåì æå ñàìûì,
ïîùàäíàÿ, íå íà æèçíü, à íà òåì æå ïîñòóïêîì, îòíîøåíè-
ñìåðòü. åì.
ÍÅ ÍÀÉÒÈ ÑÅÁÅ ÌÅÑ- — Òåðåíòèé Åôèìîâè÷, âñ¸
ÒÀ. Ñì. ÍÅ ÍÀÕÎÄÈÒÜ ãîâîðèòü — è ÷òî ïîäñëóøàë,
ÑÅÁÅ ÌÅÑÒÀ. è ÷òî ñàì ñìåêàþ? — Êàê åñòü
ÍÅ ÍÀÉÒÈ ÑËÎÂ. Ñì. ÍÅ âñ¸ ãîâîðè, â äîëãó íå îñòà-
ÍÀÕÎÄÈÒÜ ÑËÎÂ. íóñü.  Çåìëÿ, îíà ÷óâñòâèòåëü-
ÍÅ ÍÀÕÎÄÈÒÜ ÑÅÁÅ íàÿ — ëàñêó è âíèìàíèå ëþáèò.
ÌÅÑÒÀ. Áûòü â ñîñòîÿíèè ñèëü- Ïðèãîëóáü å¸ ïî-ñåðäå÷íîìó, è
303
îíà íå îñòàíåòñÿ â äîëãó, îò- ïëîõî (ïîæåëàíèå, ïðîñüáà ïðè
áëàãîäàðèò. ðàññòàâàíèè íà äîëãèé ñðîê).
ÍÅ ÏÎÂÅÐÈÒÜ ‹ñâîèì› Äî ñâèäàíèÿ, ñ÷àñòëèâî îñ-
ÃËÀÇÀÌ. Ñì. ÍÅ ÂÅÐÈÒÜ òàâàòüñÿ, íå ïîìèíàéòå ëèõîì!
‹ñâîèì› ÃËÀÇÀÌ. ...Ïîçâîëüòå ïîæåëàòü âàì âñå-
ÍÅ ÏÎÂÅÐÈÒÜ ‹ñâîèì› ãî õîðîøåãî. Íå ïîìèíàéòå
ÓØÀÌ. Ñì. ÍÅ ÂÅÐÈÒÜ ëèõîì.  Îíà ïðèëüíóëà ãóáàìè
‹ñâîèì› ÓØÀÌ. ê åãî ñåäåþùåìó âèñêó, òèõî
ÍÅ ÏÎÊÀÇÛÂÀÒÜ ÂÈÄÀ ñêàçàëà: — Áóäü çäîðîâ, äîðî-
‹âèäó›. Íè÷åì íå îáíàðóæèâàòü ãîé. Íå ïîìèíàé ëèõîì.
ñâîèõ ìûñëåé, ÷óâñòâ, æåëà- ÍÅ ÏÎÌÍÈÒÜ ÑÅÁß.
íèé, íàìåðåíèé. Áûòü â ñèëüíîì âîëíåíèè, âîç-
ß îáèäåëñÿ íà ñâîåãî òîâà- áóæäåíèè, íå êîíòðîëèðîâàòü
ðèùà, íî íå ïîêàçûâàë âèäó. ñâîèõ äåéñòâèé, ïîñòóïêîâ.
Áîðèñ Àíäðååâè÷... íàìåêàë íà Ìàëü÷èê íå ïîìíèë ñåáÿ îò
òî, ÷òî âñÿêóþ âåùü äîëæíî èñ- ðàäîñòè, êîãäà ìàòü ïîõâàëè-
ïûòàòü äî òð¸õ ðàç; íî Ï¸òð Âà- ëà åãî çà ðàáîòó.  Íå ïîìíÿ
ñèëüåâè÷ è íå ïîêàçûâàë âèäó, ñåáÿ îò ðàäîñòè, Àëåêñåé âû-
÷òî ïîíèìàåò åãî íàì¸êè. ñêî÷èë èç øàëàøà è îáíÿë
ÍÅ ÏÎÊËÀÄÀß ÐÓÊ. Åêàòåðèíó.
Óñåðäíî, ñòàðàòåëüíî. ? Ñëîæà ÍÅ ‹èç› ÐÎÁÊÎÃÎ ÄÅ-
ðóêè. ÑßÒÊÀ. Ñìåëûé, õðàáðûé, íè-
Ðåáÿòà ðàáîòàëè íà ïðè- ÷åãî íå áîèòñÿ.
øêîëüíîì ó÷àñòêå íå ïîêëàäàÿ Äåâóøêà íå ðîáêîãî äåñÿò-
ðóê, ïîýòîìó çàäàíèå âûïîëíè- êà. Ñâåðíóëà ñ äîðîãè, âèäèò —
ëè ðàíüøå ñðîêà.  Ðàáîòàëè íà äåðåâå ïîãàøåííûé ïàðà-
âñå íå ïîêëàäàÿ ðóê. Ýòà ðàáî- øþò áåëååò, à ïîä äåðåâîì ÷å-
òà äîëæíà áûëà ïîìî÷ü ïðîâå- ëîâå÷åñêèé ñèëóýò.  Ñåðäöå
ðèòü ïðàâèëüíîñòü òåõ ýêñïåðè- Ðîäèîíà ãóëêî çàñòó÷àëî, íî îí
ìåíòîâ, êîòîðûå ìû âåä¸ì íà íè÷åì íå âûäàë ñâîåãî âîëíå-
Çåìëå, ñîçäàâàÿ ðàçëè÷íûå êîñ- íèÿ. Ïóñòü ýòîò ïàðåíü íå áå-
ìè÷åñêèå óñëîâèÿ äëÿ ÷å- ð¸ò åãî íà èñïóã — îí íå èç ðîá-
ëîâåêà. êîãî äåñÿòêà!
ÍÅ ÏÎËÅÇÅÒ ÇÀ ÑËÎ- ÍÅ ÑÂÎÄÈÒÜ ÃËÀÇ. Ïðè-
ÂÎÌ Â ÊÀÐÌÀÍ. Ñì. ÍÅ ñòàëüíî, âíèìàòåëüíî, íå-
ËÅÇÅÒ ÇÀ ÑËÎÂÎÌ Â ÊÀÐ- îòðûâíî ñìîòðåòü.Íå îòðû-
ÌÀÍ. âàòü ãëàç.
ÍÅ ÏÎÌÈÍÀÉ‹òå› ËÈ- Ëîãèíîâ ñòîÿë ìîë÷à, âñ¸
ÕÎÌ. Âñïîìèíàÿ, íå äóìàé(òå) åù¸ çàêðûâ ëèöî ðóêàìè... Êî-
304
ëîáîâ íå ñâîäèë ñ íåãî íåíàâè- áûë ÷ðåçâû÷àéíî äîâîëåí, ÷òî
äÿùèõ ãëàç. íå óäàðèë ëèöîì â ãðÿçü ïåðåä
ÍÅ ÑÌÛÊÀÒÜ ÃËÀÇ. Ñî- ïðîñëàâëåííîé àêòðèñîé.  —
âñåì íå çàñûïàòü, äàæå íà ñà- Âåðõîì ìîæåøü — ñïðîñèë ïî-
ìîå êîðîòêîå âðåìÿ. ýòà êîìàíäèð. Óìååò ëè ïîýò
Øòîðì áûë âòîðûå ñóòêè. åçäèòü íà êîíå — êàêîå ýòî
Ìàòðîñû áåññìåííî íåñëè âàõ- èìååò çíà÷åíèå! Êîíå÷íî æå,
òó è íè íà ìèíóòó íå ñìûêàëè íàäî îòâåòèòü — ìîãó, à åñëè
ãëàç.  Íî÷üþ îí íå ñîìêíóë ïðèäåò ïðîâåðêà, íå óäàðèòü â
ãëàç. Îí òî è äåëî äîñòàâàë ãðÿçü ëèöîì.
æóðíàë è ïðè ñâåòå íî÷íèêà ÍÅ ÓÑÏÅÒÜ ‹è› ÃËÀÇÎÌ
ñìîòðåë íà óëûáàþùååñÿ ëèöî ÌÎÐÃÍÓÒÜ. Íå èìåòü âðåìå-
ïîðó÷èêà. íè îñîçíàòü ÷òî-ëèáî, îòðåàãè-
ÍÅ ÒÓÒ-ÒÎ ÁÛËÎ. Íà- ðîâàòü íà ÷òî-ëèáî (òàê áûñò-
ïðàñíî, áåñïîëåçíî (î íåîïðàâ- ðî, ìîëíèåíîñíî ïðîèçîøëî,
äàâøèõñÿ íàäåæäàõ, îæèäàíè- ñëó÷èëîñü ÷òî-ëèáî).
ÿõ è ò. ï.; îáû÷íî ïðè ïîïûòêå Íå óñïåëà ìîÿ ñåñòðà è ãëà-
÷òî-ëèáî ñäåëàòü). çîì ìîðãíóòü, êàê ÿ ðåøèë çà-
ß ïûòàëñÿ ðàññïðàøèâàòü äà÷ó, íàä êîòîðîé îíà äóìàëà
ìàëü÷èêà. Íå òóò-òî áûëî! öåëûé äåíü.
Îòâå÷àåò îáùèìè ôðàçàìè èëè (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ìîë÷èò.  Õâîñò ó íåãî [ó âîë- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ãëàçîì íå
êà] è ïðèìîðîçèëî. Ïîä óòðî ìîðãíóë.
õîòåë ïîäíÿòüñÿ — íå òóò-òî ÍÅ ×ÓÂÑÒÂÎÂÀÒÜ ‹íå
áûëî!  Äóìàåøü: íó, âñå òåïåðü ÷óÿòü› ÏÎÄ ÑÎÁÎÉ ÍÎÃ. 1.
êîí÷èëîñü! Íå òóò-òî áûëî: Î÷åíü óñòàòü, óòîìèòüñÿ (îò
òîëüêî íà÷èíàåòñÿ! äîëãîé õîäüáû, áåãà è ò. ä.).
ÍÅ ÓÂÈÄÅÒÜ ‹íå óâèäàòü› Ïóòåøåñòâåííèêè îò óñòà-
ÊÀÊ ÑÂÎÈÕ ÓØÅÉ. Ñì. ÍÅ ëîñòè íå ÷óâñòâîâàëè ïîä ñîáîé
ÂÈÄÅÒÜ ‹íå âèäàòü› ÊÀÊ íîã.
ÑÂÎÈÕ ÓØÅÉ. 2. Áûòü â ïðèïîäíÿòîì íà-
ÍÅ ÓÄÀÐÈÒÜ ËÈÖÎÌ Â ñòðîåíèè, â âîñòîðæåííîì ñî-
ÃÐßÇÜ. Ïîêàçàòü ñåáÿ ñ ëó÷- ñòîÿíèè, ñèëüíî ðàäîâàòüñÿ.
øåé ñòîðîíû, ñäåëàòü ÷òî-ëèáî Ìåíÿ áåðóò â ýêñïåäèöèþ!
íàèëó÷øèì îáðàçîì. Íîã ïîä ñîáîé íå ÷óâñòâóþ îò
Âîëåéáîëèñòû íàøåé øêî- ñ÷àñòüÿ.  Íà íåé íîâûé ñàðà-
ëû íå óäàðèëè â ãðÿçü ëèöîì: ôàí, áîòèíêè... È óæ òàê îíà
çàíÿëè ïåðâîå ìåñòî â ãîðîäñ- ñ÷àñòëèâà, òàê ñ÷àñòëèâà — íîã
êèõ ñîðåâíîâàíèÿõ.  ß âñ¸ æå ïîä ñîáîé íå ÷óåò.
305
ÍÅÏÎ×ÀÒÛÉ ÊÐÀÉ. îæèäàíèÿõ, íå äîáèâøèñü æå-
Î÷åíü ìíîãî; â èçáûòêå, â èçî- ëàåìîãî.
áèëèè. Ïðîñòî îáèäíî óåçæàòü îò-
Ðûáû è ïòèöû òàì íåïî÷à- ñþäà íåñîëîíî õëåáàâøè. Ñðî-
òûé êðàé. — À òàê, êîíå÷íî, äó íå ïðèõîäèëîñü ïîêèäàòü íå-
ðàáîòû çäåñü íåïî÷àòûé è áëà- çàêîí÷åííóþ ñòðîéêó.
ãîäàòíûé êðàé...  Òóò ÿ íèêîìó ÍÅ×ÅÃÎ ÑÊÀÇÀÒÜ. Ýìî-
íå íóæåí. Òàê è çàêèñíóòü ìîæ- öèîíàëüíîå âûðàæåíèå âîçìó-
íî, à ó íàñ íåïî÷àòûé êðàé ðà- ùåíèÿ êåì-ëèáî èëè ÷åì-ëèáî.
áîòû. Íå÷åãî ñêàçàòü! Âìåñòî
ÍÅÑÌÎÒÐß ÍÀ ÒÎ ×ÒÎ. òîãî ÷òîáû ïîêàçûâàòü ïðèìåð
Âîïðåêè ÷åìó-ëèáî, â ïðî- ìëàäøèì, òû ñàì îïàçäûâà-
òèâîðå÷èè ñ ÷åì-ëèáî. åøü.  ß óæå îïèñûâàë âàì
Íåñìîòðÿ íà òî ÷òî ñòàíî- ðàñïîëîæåíèå êîìíàò; îíî —
âèëîñü òåìíî, ðàáîòà íå íå÷åãî ñêàçàòü — óäîáíî, ýòî
ïðåêðàùàëàñü.  Íåñìîòðÿ íà ïðàâäà, íî êàê-òî â íèõ äóøíî.
òî ÷òî Àéâàçîâñêèé áûë ïî ÍÈ ÁÎËÜØÅ ÍÈ ÌÅÍÜ-
ïðèðîäå íåòåðïåëèâ, ïðè ñîçäà- ØÅ ‹íè áîëåå íè ìåíåå›. Èìåí-
íèè ñâîèõ ïðîèçâåäåíèé îí âñå- íî ñòîëüêî, ðîâíî ñòîëüêî;
ãäà äîâîäèë èõ äî âûñîêîé ñòå- èìåííî òàê.  Íè ìíîãî íè
ïåíè çàêîí÷åííîñòè. ìàëî.
ÍÅÑÌÎÒÐß ÍÈ ÍÀ ×ÒÎ. Ýòî ïóòåøåñòâèå çàéì¸ò íè
Ïðè ëþáûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ, áîëüøå íè ìåíüøå ÷åì òðè äíÿ.
âîïðåêè âñåì ïðåïÿòñòâèÿì. ...Ñåíàòîðû âñå áûëè âòîðîãî
Êàê áû òî íè áûëî. êëàññà — è ïîëàãàëîñü èì íè
ß âûïîëíþ ñâî¸ îáåùàíèå áîëåå íè ìåíåå êàê ïÿòíàäöàòü
íåñìîòðÿ íè íà ÷òî.  Îí ðå- ëîøàäåé.
øèëñÿ âîéòè ñìåëî, ãëÿäåòü ÍÈ Â ÊÎÅÌ ÑËÓ×ÀÅ. Íè
ïðÿìî, ãîâîðèòü ãðîìêî íå- ïðè êàêèõ óñëîâèÿõ, íè çà ÷òî,
ñìîòðÿ íè íà ÷òî.  Àëåêñåÿ íèêîãäà (âûðàæåíèå óñèëåííî-
òÿíóëî ê ÷åëîâåêó, êîòîðûé, ãî îòðèöàíèÿ ÷åãî-ëèáî, îáû÷-
íåñìîòðÿ íè íà ÷òî, óìåë ïî- íî êàêèõ-ëèáî äåéñòâèé, ïî-
íàñòîÿùåìó æèòü.  ...×åëîâåê ñòóïêîâ).
èíîãäà, íåñìîòðÿ íè íà ÷òî, Õóäîæíèêè ÷àñòî îòøàòû-
ñòàíîâèòñÿ âûøå ñóäüáû è, ñòà- âàþòñÿ îò ñîçäàííîãî èìè, ñ÷è-
ëî áûòü, âûøå ìîãóùåñòâåí- òàÿ ïðîøëîå ñâî¸ îøèáî÷íûì.
íîé ñèëû ñëó÷àÿ. Ýòî ãîâîðèò î ñèëå äóõà, íî íè
ÍÅÑÎËÎÍÎ ÕËÅÁÀÂ- â êîåì ñëó÷àå íå ìîæåò îòìå-
ØÈ. Îáìàíóâøèñü â ñâîèõ íèòü ñîçäàíèé.
306
ÍÈ ÄÀÒÜ ÍÈ ÂÇßÒÜ. 1. æèâ íè ì¸ðòâ ïåðåä Òàðàñîì.
Ñîâåðøåííî òàêîé æå, êàê Ëèçà ñèäåëà íè æèâà íè ìåðò-
êòî-ëèáî èëè ÷òî-ëèáî; íàñòî- âà. Ãäå îíà? ×òî ñ íåé?
ÿùèé. ÍÈ ÇÀ ×ÒÎ ÍÀ ÑÂÅÒÅ.
Äîðîãà! Îõ, äîðîãà... Ãëó- Íè ïðè êàêèõ îáñòîÿòåëüñòâàõ,
áîêèå êîë¸ñíûå êîëåè, íè äàòü íè ïðè êàêèõ óñëîâèÿõ, íèêîã-
íè âçÿòü óùåëüÿ ñðåäè ãðÿçè, äà (âûðàæåíèå óñèëåííîãî îò-
ëóæè-îç¸ðöà ñ êîâàðíûìè ëî- ðèöàíèÿ ÷åãî-ëèáî).
âóøêàìè ïîä ìóòíîé âîäîé. Íè çà ÷òî íà ñâåòå ÿ íå ïî-
2. Òî÷íî òàê æå, êàê êòî- âåðþ, ÷òî ìîé äðóã ìîã ïîñòó-
ëèáî (äåëàòü ÷òî-ëèáî). ïèòü íå÷åñòíî.  Èâàí Êóçüìè÷
Íè÷åãî âîêðóã íå âèäíî, õîòü è î÷åíü óâàæàë ñâîþ ñóï-
òîëüêî ââåðõó çâ¸çäû ïåðå- ðóãó, íî íè çà ÷òî íà ñâåòå íå
ëèâàþòñÿ — íè äàòü íè âçÿòü îòêðûë áû åé òàéíû, ââåðåííîé
ïëûâ¸ò ïàðîõîä ïðÿìî ïî ýòî- åìó ïî ñëóæáå.
ìó çâ¸çäíîìó ìîðþ. ÍÈ Ê ÑÅËÓ ÍÈ Ê ÃÎÐÎ-
ÍÈ ÄÍ¨Ì ÍÈ ÍÎ×ÜÞ. ÄÓ. Íåêñòàòè, íå ê ìåñòó, íå-
Íå ïåðåñòàâàÿ, ïîñòîÿííî, âïîïàä.
êðóãëûå ñóòêè. Ñë¸çû íè ê ñåëó íè ê ãîðîäó
Íè äí¸ì íè íî÷üþ â àýðî- îïÿòü ïîÿâèëèñü èç å¸ ãëàç.  —
ïîðòó íå ñòèõàåò ãóë ìîòîðîâ. ×åìó âû ñìå¸òåñü? — ñïðîñèë
Íåò íåòâîð÷åñêèõ ïðîôåññèé. Êîíñòàíòèí Ñåì¸íîâè÷. —
Åñòü ðàçíîå îòíîøåíèå ê òðó- Ïðîñòî òàê... — Îí âñåãäà ñìå-
äó — òâîð÷åñêîå è ðåìåñëåí- ¸òñÿ íè ê ñåëó íè ê ãîðîäó, — ñêà-
íè÷åñêîå. Òâîð÷åñêè ðàáîòàòü çàëà Ãàëÿ.
î÷åíü òðóäíî: áîëèò ãîëîâà îò ÍÈ ÌÍÎÃÎ ÍÈ ÌÀËÎ.
çàáîò î ñâî¸ì òðóäå. Íè äí¸ì Ðîâíî ñòîëüêî, ñêîëüêî íàçâà-
íè íî÷üþ íå îñòàâëÿþò ýòè çà- íî, óêàçàíî (÷àùå î çíà÷èòåëü-
áîòû. íîì êîëè÷åñòâå ÷åãî-ëèáî). 
ÍÈ ÆÈÂ ÍÈ Ì¨ÐÒÂ. Íè áîëüøå íè ìåíüøå ‹íè áî-
Ñèëüíî ïåðåïóãàí, çàìåð îò ëåå íè ìåíåå›.
ñòðàõà. Ñêîëüêî ÷àñîâ ëåòåòü îòñþ-
Êîãäà ñâåðêíóëà ìîëíèÿ è äà äî Ìîñêâû? — Íè ìíîãî íè
ïðîãðåìåë ãðîì, ìàëü÷èê ìàëî ïÿòü ÷àñîâ.  ß äåíü è íî÷ü
îñòàíîâèëñÿ íè æèâ íè ì¸ðòâ. çàíÿò ìûñëüþ î ïîåçäêå â Ïà-
«Òàê ïðåäàòü? ïðîäàòü âåðó? ðèæ â ìàðòå ñ öåëüþ äàòü òàì
ïðîäàòü ñâîèõ? Ñòîé æå, ñëåçàé êîíöåðò... Äëÿ ýòîãî êîíöåðòà
ñ êîíÿ!» Ïîêîðíî, êàê ðåá¸íîê, íóæíî íè ìíîãî íè ìàëî äâå
ñëåç îí ñ êîíÿ è îñòàíîâèëñÿ íè òûñÿ÷è ðóáëåé.  Íè ìíîãî íè
307
ìàëî, à ïðîøëî óæå 35 ëåò, íå ïîäíèìàëè êîëîêîë, ïîòðà÷å-
òàêîé óæ ìàëåíüêèé ñðîê. íî áûëî ìíîãî òðóäà è äåíåã, à
ÍÈ ÏÓÕÀ ÍÈ ÏÅÐÀ. Ïî- îí âäðóã óïàë è ðàçáèëñÿ.
æåëàíèå óäà÷è, óñïåõà êîìó- Âäðóã, íè ñ òîãî íè ñ ñåãî.  Îí
ëèáî â ÷¸ì-ëèáî. [óðÿäíèê] äîëæåí ñëåäèòü, ÷åì
Ïåðåä ýêçàìåíîì ñòóäåíòû ÿ òóò çàíèìàþñü, íî ïðàâà àðå-
îáû÷íî ãîâîðÿò äðóã äðóãó: ñòîâàòü ìåíÿ íè ñ òîãî íè ñ ñåãî
«Íè ïóõà íè ïåðà!»  Ìàøèíû ó íåãî íåò.
òðîíóëèñü è ìåäëåííî ïîïëûëè ÍÈ ÑÂÅÒ ÍÈ ÇÀÐß Î÷åíü
ê âîðîòàì. — Íè ïóõà íè ïåðà! ðàíî, íà ðàññâåòå.×óòü ñâåò.
Ñ÷àñòëèâîãî ïóòè! — ñëûøà- Êàæäîå óòðî ìàòü íè ñâåò
ëîñü èç òîëïû.  — Íè ïóõà íè íè çàðÿ îòïðàâëÿåòñÿ íà ôåðìó.
ïåðà! — òðàäèöèîííîé ôðàçîé Íà äðóãîé äåíü, íè ñâåò íè
ïîæåëàë ìíå óñïåõà ãëàâíûé çàðÿ, Ëèçà óæå ïðîñíóëàñü. Âåñü
ðåæèññ¸ð è, äîáðîäóøíî óëû- äîì åù¸ ñïàë.  Ïðèä¸òñÿ åõàòü,
áàÿñü, âûøåë èç àðòèñòè÷åñ- ìàìà... íàäî äîâåñòè äåëî äî
êîé. êîíöà!.. Âîò òîëüêî ïîåçä èä¸ò
(?) Ïåðâîíà÷àëüíî ïîæåëà- íè ñâåò íè çàðÿ... Ïðèä¸òñÿ
íèå óäà÷è îõîòíèêó, âñòàâàòü íî÷üþ.
îòïðàâëÿþùåìóñÿ íà îõîòó, ÍÈ ÑËÓÕÓ ÍÈ ÄÓÕÓ.
âûñêàçàííîå â îòðèöàòåëüíîé Íåò íèêàêèõ èçâåñòèé, ñâåäå-
ôîðìå, ÷òîáû íå ñãëàçèòü, åñëè íèé; íè÷åãî íå èçâåñòíî.
ïîæåëàòü óäà÷è ïðÿìî. Ìû âñå î÷åíü áåñïîêîè-
ÍÈ ÐÛÁÀ ÍÈ ÌßÑÎ. Íè- ëèñü, òàê êàê íåñêîëüêî ìåñÿ-
÷åì íå âûäåëÿþùèéñÿ, íå èìå- öåâ îò áðàòà íå áûëî íè ñëóõó
þùèé ÿðêèõ îòëè÷èòåëüíûõ íè äóõó.  Äîðîãà øëà ÷åðåç õó-
ñâîéñòâ, íåñïîñîáíûé íà àê- òîð... Äàé-êà, äóìàþ, çàãëÿíó
òèâíûå äåéñòâèÿ.Íè òî íè ñ¸, ê ñîñåäó, äàâíî î í¸ì íè ñëóõó
òàê ñåáå. íè äóõó.
...Òîò, êòî åù¸ íå âîåâàë, ÍÈ ÒÎ ÍÈ Ñ¨. 1. Íè÷åì
òîò åù¸ íå âîåííûé, íè ðûáà íè íå âûäåëÿþùèéñÿ, íå èìåþùèé
ìÿñî. ÿðêî âûðàæåííûõ ñâîéñòâ, îñî-
ÍÈ Ñ ÒÎÃÎ ÍÈ Ñ ÑÅÃÎ. áåííîñòåé.Íè ðûáà íè ìÿñî,
Íåîæèäàííî, áåç âèäèìûõ ïðè- òàê ñåáå.
÷èí, íåèçâåñòíî ïî÷åìó. Åñòü â íàøåì êëàññå ðåáÿòà
Ìû ñ ïðèÿòåëåì äîãîâîðè- õîðîøèå, òîëêîâûå, åñòü è òàê
ëèñü âñòðåòèòüñÿ â ñóááîòó, à ñåáå, íè òî íè ñ¸.  È òàê îí
îí âäðóã íè ñ òîãî íè ñ ñåãî ñâîé íåñ÷àñòíûé âåê âëà÷èë, íè
óåõàë êóäà-òî.  Òûñÿ÷è íàðîäà çâåðü íè ÷åëîâåê, Íè òî íè ñ¸,
308
íè æèòåëü ñâåòà, Íè ïðèçðàê ÍÈ×ÅÃÎ ÏÎÄÎÁÍÎÃÎ!
ì¸ðòâûé. Íå ñîãëàñåí (ýìîöèîíàëüíîå
2. Íå÷òî íåîïðåäåë¸ííîå, âûðàæåíèå êàòåãîðè÷åñêîãî,
ïîñðåäñòâåííîå, íåâûðà- ðåøèòåëüíîãî îòðèöàíèÿ ÷åãî-
çèòåëüíîå (óïîòðåáëÿåòñÿ êàê ëèáî, íåñîãëàñèÿ ñ ÷åì-ëèáî).
õàðàêòåðèñòèêà, îöåíêà ÷åãî- Òû äóìàåøü, ÿ â ýòîé ñëîæ-
ëèáî). íîé îáñòàíîâêå ðàñòåðÿëñÿ?
Ïîãîäà ïîñëåäíþþ íåäå- Íè÷åãî ïîäîáíîãî!  — Ïî÷åìó
ëþ íè òî íè ñ¸: íè ñîëíöà, íè òû ãîâîðèë î ðàáî÷èõ òàê... ðàç-
äîæäÿ, íè õîëîäà, íè æàðû. äðàæ¸ííî? — Ðàçäðàæ¸ííî?
Æèçíü ìîÿ â Ïåòåðáóðãå íè Íè÷åãî ïîäîáíîãî! Îòêóäà òû
òî íè ñ¸. ýòî âçÿëà?
ÍÈ×ÅÃÎ ÍÅ ÏÎÄÅËÀ- ÍÎËÜ ÂÍÈÌÀÍÈß. Ñî-
ÅØÜ. Èíîãî âûõîäà íåò, èíà- âñåì íå çàìå÷àòü êîãî-ëèáî,
÷å ïîñòóïèòü íåëüçÿ; ïðèõîäèò- ÷òî-ëèáî (èíîãäà äåìîíñòðà-
ñÿ ïðèìèðèòüñÿ ñ ÷åì-ëèáî, òèâíî).
îáû÷íî ñ òåì, ÷òî èìååòñÿ.  Ñêîëüêî ðàç åìó ãîâîðèëè,
Äåëàòü íå÷åãî. ÷òî íóæíî ïèñàòü àêêóðàòíåå,
Â ïÿòíàäöàòü ëåò îí òâåðäî íî îí íà âñå çàìå÷àíèÿ íîëü âíè-
ðåøèë ñòàòü ë¸ò÷èêîì, è ðîäè- ìàíèÿ.  — Ïðèñòåãíèòåñü ðåì-
òåëè ïîíÿëè — ñ íèì óæå íè÷å- íÿìè! — ñêàçàëà ìèëîâèäíàÿ
ãî íå ïîäåëàåøü.  Òåïåðü î òâî- ìîëîäàÿ æåíùèíà, — Èä¸ì íà
èõ ñîìíåíèÿõ â ñîáñòâåííûõ ïîñàäêó. — ×óäèê ïîñëóøíî
ñïîñîáíîñòÿõ. Òóò óæ íè÷åãî íå çàñòåãíóë ðåìåíü. À ñîñåä —
ïîäåëàåøü. Òû âñåãäà áóäåøü íîëü âíèìàíèÿ.  Óòðîì ÿ ïðî-
ñîìíåâàòüñÿ, ìó÷èòüñÿ.  Âñå- ñíóëñÿ îò ñîëíöà. Îòêðûâàþ
ìó íà ñâåòå êîãäà-íèáóäü ãëàçà è áîþñü øåâåëüíóòüñÿ: â
ïðèõîäèò êîíåö. Çàêîí÷èëîñü è äâàäöàòè øàãàõ, ïðÿìî ïîä
ýòî ïóòåøåñòâèå... ß ñèäåë è ìèêðîôîíîì, õîäÿò ïÿòü æó-
ãðóñòèë. Íè÷åãî íå ïîäåëàåøü, ðàâëåé è ïðûãàþò çàéöû. Æó-
òàê áûâàåò âñÿêèé ðàç, êîãäà ðàâëè íà çàéöåâ íîëü âíèìàíèÿ,
çàâåðøàåøü òðóä, êîòîðîìó õîäÿò, ÷óòü ïðèòàíöîâûâàþò.
îòäàë ÷àñòèöó äóøè.
ÍÈ×ÅÃÎ ÍÅ ÑÒÎÈÒ. Íå Î
ñîñòàâëÿåò áîëüøîãî òðóäà
ÎÁÂÎÄÈÒÜ ÂÎÊÐÓÃ
÷òî-ëèáî ñäåëàòü.
ÏÀËÜÖÀ. Ëîâêî, õèòðî îá-
Â òàêóþ ò¸ìíóþ íî÷ü íè÷å- ìàíûâàòü êîãî-ëèáî.Âîäèòü
ãî íå ñòîèò ñêðûòüñÿ îò ïðî-
çà íîñ.
òèâíèêà.
309
— Ñõèòðèë òû, Êóçüìà, — ß, ïðîôåññîð, äîêòîð Çâàí-
äîëæíî áûòü? — Îíà áûëà ïî- öåâ, — îäíèì äóõîì âûïàëèë
÷åìó-òî óáåæäåíà, ÷òî Òåíòåí- ìîëîäîé ÷åëîâåê.
íèêîâ âå÷íî õèòðèò è âñåõ, êàê 2. Î÷åíü áûñòðî, ìîìåí-
óòâåðæäàëà îíà, âîêðóã ïàëüöà òàëüíî.Â äâà ñ÷¸òà, â ìãíî-
îáâîäèò, îñîáåííî å¸, òàêóþ âåíèå îêà, â îäèí ìèã.
òèõóþ è äîâåð÷èâóþ.  Îí íå Ýòî öåëàÿ áîëüøàÿ çàäà÷à
ìîã áåç íàñèëèÿ íàä ñîáîé ïðåä- — ïîñàäèòü êî÷åâíèêà íà çåì-
ñòàâèòü, ÷òî òàêîãî ÷åëîâåêà ëþ... À âû õîòèòå òàêóþ ñëîæ-
ìîæíî áûëî îáìàíóòü, îáâåñ- íóþ çàäà÷ó ðåøèòü åäèíûì äó-
òè âîêðóã ïàëüöà... õîì.  Ìîêðûå ñëåäû ñîáà÷üèõ
ÎÂËÀÄÅÒÜ ÑÎÁÎÉ. Ñì. ëàï âåëè íà äåðåâÿííóþ ëåñò-
ÂËÀÄÅÒÜ ÑÎÁÎÉ. íèöó... Âîðêóí îäíèì äóõîì
ÎÄÈÍ ÇÀ ÄÐÓÃÈÌ. Íå- âçëåòåë íà âåðõíþþ ïëîùàä-
ïðåðûâíî ñëåäóÿ, ïîÿâëÿÿñü êó.
äðóã çà äðóãîì. ÎÄÍÈÌ (åäèíûì) ÌÀ-
Ðàñêàòû ãðîìà ñëåäîâàëè ÕÎÌ. Ñðàçó, çà îäèí ïðèåì,
îäèí çà äðóãèì. Ãðóç÷èêè øëè î÷åíü áûñòðî.
áåñêîíå÷íîé âåðåíèöåé ïî òðà- È æåëàíèå ðåøèòü âñå ïðî-
ïó, îäèí çà äðóãèì, ñ ÿùèêàìè áëåìû è òðóäíîñòè ñðàçó, îäíèì
è êîðçèíàìè íà ïëå÷àõ, à ãðó- ìàõîì, òîæå âïîëíå ïîíÿòíî è
çû íà ïðèñòàíè âñ¸ íå óáûâàëè. äàæå çàêîíîìåðíî, íî, ê ñîæà-
ÎÄÈÍ ÍÀ ÎÄÈÍ. Íàåäè- ëåíèþ, íåíîðìàëüíî.  Âçâîë-
íå, áåç ïîñòîðîííèõ, áåç ñâèäå- íîâàííûé ïèñüìàìè Êîñòè, Áî-
òåëåé.Ñ ãëàçó íà ãëàç. ðèñ â òîò æå âå÷åð óñåëñÿ çà
Ñòðàõ. Çàêðîé ãëàçà è íå ÷åðò¸æíóþ äîñêó ñ íàìåðåíè-
ãëÿäè — êàê áóäòî èä¸øü ïî åì îäíèì ìàõîì íà÷åðòèòü ñõå-
ïðîâîëîêå ïðîâîäà. Êàê áóäòî ìó íåîáûêíîâåííîãî ïóëåì¸òà.
ìèíóòó îäèí íà îäèí îñòàëñÿ ñ Ïåðåñòðîèòü æèçíü, äà òàê âîò,
îãðîìíîé åäèíñòâåííîé ïðàâ- åäèíûì ìàõîì — ýòî æå äåëî
äîé. íåâåðîÿòíîå, ýòî ðåáÿ÷åñêàÿ çà-
ÎÄÍÈÌ ‹åäèíûì› ÄÓ- òåÿ, îáðå÷¸ííàÿ íà íåóäà÷ó.
ÕÎÌ. ÎÄÍÈÌ ÑËÎÂÎÌ. Êðàò-
1. Ñðàçó, â îäèí ïðè¸ì. êî, â îáùåì (âûðàæåíèå, íà÷è-
ß îäíèì äóõîì âûïèë öå- íàþùåå âûâîä, îáîáùåíèå).
ëóþ êðóæêó ìîëîêà.  Ùåãîëÿÿ Êîðî÷å ãîâîðÿ.
ìàñòåðñòâîì áûñòðîãî ÷òåíèÿ, Ýòî áûë óäèâèòåëüíûé ÷å-
îí âûêðèêèâàë îäíèì äóõîì ëîâåê: óìíûé, âåñ¸ëûé,
ñòîëüêî òåêñòà, ñêîëüêî ìîã. îáùèòåëüíûé, îäíèì ñëîâîì,
310
îí íå ìîã íå ïîíðàâèòüñÿ.  Áåñ- äèòü îáúåêòèâ. «Îäíó ñåêóíäó!
êîíå÷íî êðàñèâà íàøà çåìëÿ! — äîíîñèëîñü åãî áîðìîòàíèå.
Áåñêîíå÷íû âîçìîæíîñòè — Ñåé÷àñ ïîñòàâëþ êàññåòó...
ïóòåøåñòâîâàòü ïî íåé. Òîðî- è â îäíó ñåêóíäî÷êó ñíèìó!»
ïèòåñü ëåòàòü, åçäèòü, õîäèòü, (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ïëàâàòü! Îäíèì ñëîâîì, ïóòå- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì â îäíó ñå-
øåñòâîâàòü ïî çåìëå. Òîðîïè- êóíäó.
òåñü âèäåòü çåìëþ. ÎÏÓÑÊÀÒÜ ÐÓÊÈ. Òå-
ÎÄÍÎ ÂÐÅÌß. Â òå÷åíèå ðÿòü ñïîñîáíîñòü èëè æåëàíèå
íåêîòîðîãî âðåìåíè â ïðî- äåéñòâîâàòü, äåëàòü ÷òî-ëèáî;
øëîì. ñòàíîâèòüñÿ ïàññèâíûì, áåçäå-
Îäíî âðåìÿ ÿ áîëüøå âñåãî ÿòåëüíûì (îáû÷íî èç-çà íå-
óâëåêàëñÿ êîëëåêöèîíèðîâàíè- óäà÷, ãîðÿ è ò. ä.).
åì ìàðîê.  Ñïîñîáíîñòü ïðè- Íåëüçÿ îïóñêàòü ðóêè, îñî-
íèìàòü ñàìîñòîÿòåëüíûå ðåøå- áåííî íåëüçÿ ýòî äåëàòü â ìî-
íèÿ ñäâèíóëàñü ó Âèêòîðà ê ëîäîñòè, êîãäà ÷åëîâåê óçíà¸ò
÷èñëó íåîáÿçàòåëüíûõ, îäíî ñåáÿ, ïðîâåðÿåò ñâîè âîçìîæíî-
âðåìÿ îí ýòèì òÿãîòèëñÿ, à çà- ñòè.  ...Êîëîòîå áûë íå èç òåõ
òåì ïðèâûê. ëþäåé, êîòîðûå îïóñêàþò ðóêè
ÎÄÍÓ ÌÈÍÓÒÓ. Ïðîñü- ïðè ïåðâîé íåóäà÷å.
áà íåìíîãî ïîäîæäàòü.Îäíó ÎÑÒÀÂÀÒÜÑß Â ÑÒÐÎÞ.
ñåêóíäó. Ïðîäîëæàòü çàíèìàòüñÿ ñâîèì
— ß õîòåëà áû ïîãîâîðèòü äåëîì.
ñ äèðåêòîðîì ïî î÷åíü âàæíî- Ñëèøêîì ìíîãî ñèë — äó-
ìó âîïðîñó. — Îäíó ìèíóòó, ÿ õîâíûõ è ôèçè÷åñêèõ, ñëèøêîì
ñåé÷àñ óçíàþ, ìîæåò ëè îí âàñ ìíîãî áåññîííûõ íî÷åé îòäàë
ïðèíÿòü.Çàáûâ î æåëàííîì Ëåáåäåâ âåëèêîìó îòêðûòèþ.
îòäûõå, ÿ âñêî÷èë, ÷òîáû ñåé- Îí ïðîæèë åù¸ äâåíàäöàòü
÷àñ æå åõàòü íàçàä... — Îäíó ëåò... Ýòî áûëè ãîäû áîðüáû çà
ìèíóòó, — ñêàçàë íà÷àëüíèê æèçíü, çà âîçìîæíîñòü ðàáî-
ýêñïåäèöèè. Ñåé÷àñ ÿ... òàòü, îñòàâàòüñÿ â ñòðîþ.
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ÎÑÒÀÂÀÒÜÑß Ñ ÍÎ-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì â îäíó ÑÎÌ. Òåðïåòü íåóäà÷ó, îñòà-
ìèíóòó. âàòüñÿ áåç òîãî, íà ÷òî íàäåÿë-
ÎÄÍÓ ÑÅÊÓÍÄÓ. Ïðîñü- ñÿ, ðàññ÷èòûâàë, ÷åãî äîáèâàë-
áà íåìíîãî ïîäîæäàòü.Îäíó ñÿ.
ìèíóòó. Òîðîïèòåñü ïîëó÷èòü ïî
Íàáðîñèâ íà ñåáÿ ÷¸ðíóþ ñîòíå ìàðîê! À òî, ÷åãî äîáðî-
ìàòåðèþ, ôîòîãðàô ñòàë íàâî- ãî, íå õâàòèò, òîãäà îñòàíåòåñü
311
ñ íîñîì.  ...Ïîêà ìû áóäåì òóò ïðîèçâîäñòâî îñòàâëÿëî æå-
ãàäàòü äà ðàçäóìûâàòü, ýòà ëàòü ëó÷øåãî), íî ñòðàíè÷êè
èäåÿ ìîæåò ðîäèòüñÿ â äðóãîé ýòè áûëè ïîèñòèíå ïîäàðêîì
îáëàñòè, è ìû îñòàíåìñÿ ñ íî- ñóäüáû.
ñîì. ÎÑÒÀÂËßÒÜ Â ÏÎÊÎÅ.
(?) Â Äðåâíåé Ðóñè, êàê è â Ïåðåñòàâàòü òðîãàòü, áåñ-
öàðñêîé Ðîññèè, áûëî ïîêîèòü êîãî- èëè ÷òî-ëèáî,
ðàñïðîñòðàíåíî âçÿòî÷íè÷å- äîêó÷àòü êîìó-ëèáî.
ñòâî. Áåç âçÿòêè, ïîäàðêà íè â — Íå ìåøàéòå îòöó, îñ-
ñóäàõ, íè â ó÷ðåæäåíèÿõ íåëüçÿ òàâüòå åãî â ïîêîå, — ïîïðî-
áûëî äîáèòüñÿ ðåøåíèÿ ñâîèõ ñèëà ìàìà.  Åäèíñòâåííîå
äåë. Òî, ÷òî ïðîñèòåëè ïðèíî- ìî¸ æåëàíèå – ýòî ÷òîáû ìåíÿ
ñèëè ñ ñîáîé, ñïðÿòàâ ïîä ïî- îñòàâèëè â ïîêîå. Âñ¸!  Ïî-
ëîé, íàçûâàëè «íîñ». Åñëè ñó- òîì îíè äîëãî åù¸ ãóëÿëè ïî
äüÿ ïðèíèìàë «íîñ», òî äåëî ïàðêó. Ï¸òð íå çàáûâàë ñìîò-
áóäåò ðåøåíî. Åñëè æå îí îò- ðåòü ïî ñòîðîíàì, íî íè÷åãî
êàçûâàëñÿ èëè ïîäàðîê êàçàë- ïîäîçðèòåëüíîãî íå çàìåòèë.
ñÿ ìàë, òî ïðîñèòåëü óõîäèë Èõ, âèäèìî, îñòàâèëè â ïî-
(èëè îñòàâàëñÿ) ñ «íîñîì», íå êîå.
ïîëó÷èâ íèêàêîé íàäåæäû íà ÎÑÒÀÒÜÑß Â ÑÒÐÎÞ.
óñïåõ. Ñì. ÎÑÒÀÂÀÒÜÑß â
ÎÑÒÀÂËßÅÒ ÆÅËÀÒÜ ÑÒÐÎÞ.
ËÓ×ØÅÃÎ. Â íàñòîÿùåì âèäå ÎÑÒÀÒÜÑß Ñ ÍÎÑÎÌ.
íåäîñòàòî÷íî õîðîø, íå óäîâ- Ñì. ÎÑÒÀÂÀÒÜÑß Ñ ÍÎ-
ëåòâîðÿåò, íå ñîîòâåòñòâóåò îï- ÑÎÌ.
ðåäåë¸ííûì òðåáîâàíèÿì. ÎÒ ÂÑÅÃÎ ÑÅÐÄÖÀ. Èñ-
Ñòàòüÿ îñòàâëÿåò æåëàòü êðåííå, ñåðäå÷íî, ãîðÿ÷î, ñ ïîë-
ëó÷øåãî, å¸ íåîáõîäèìî äîðàáî- íîé îòêðîâåííîñòüþ.Îò âñåé
òàòü.  Èíîãäà çàñÿäåò è â ìåñÿö äóøè, îò ÷èñòîãî ñåðäöà.
îêîí÷èò êàðòèíó, î êîòîðîé âñå «Ïóñòü âñåãäà áóäåò ñîëí-
êðè÷àò êàê î ÷óäå, íàõîäÿ, öå». — Ýòè ïðîñòûå, èäóùèå îò
âïðî÷åì, ÷òî òåõíèêà îñòàâëÿ- âñåãî ñåðäöà ñëîâà ñòàëè äîá-
åò æåëàòü ëó÷øåãî...  Ëåîíèä ðûì ïîæåëàíèåì äåòÿì âñåé
Äàâûäîâè÷ îáúÿâèë áëàãîäàð- Çåìëè æèòü â äðóæáå è ìèðå.
íîñòü ìîëîäîìó ñëåäîâàòåëþ è Îíè ïëàêàëè îò âñåãî ñåðäöà,
íåìåäëåííî çàïðîñèë äîñüå íà íå ñòåñíÿÿñü ñâîèõ ñë¸ç è íå ïû-
Åðìîëàÿ Òèøèíà. Îíî ñîñòîÿ- òàÿñü èõ ñäåðæèâàòü.
ëî âñåãî ëèøü èç äâóõ ñòðàíè- ÎÒ ÂÑÅÉ ÄÓØÈ. Èñêðåí-
÷åê òåêñòà (â òå âðåìåíà äåëî- íå, ñåðäå÷íî, ãîðÿ÷î, ñ ïîëíîé
312
îòêðîâåííîñòüþ.  Îò âñåãî âî äâîðå ïîæàðíîé êîìàíäû.
ñåðäöà, îò ÷èñòîãî ñåðäöà. Îò íå÷åãî äåëàòü ÿðûå ïðî-
ÎÒ ÇÀÐÈ ÄÎ ÇÀÐÈ. Âåñü òèâíèêè îãíÿ íàòÿíóëè ìåæäó
äåíü, ñ óòðà äî ïîçäíåãî âå÷åðà äâóõ ñòîëáîâ âåð¸âêó è ïåðå-
(îáû÷íî â òå÷åíèå ìíîãèõ äíåé, áðàñûâàëè ÷åðåç íå¸ íàäóòóþ
â òå÷åíèå ïðîäîëæèòåëüíîãî áàñêåòáîëüíóþ êàìåðó.  Ïðî-
âðåìåíè). øëî ñ ïîë÷àñà. Îò íå÷åãî äå-
Îò çàðè äî çàðè íå ñìîëêà- ëàòü Ñòåïàí ñòàë ãëÿäåòü ìåæ-
åò ãóë òðàêòîðîâ â ïîëå. äó âåðøèíàìè äåðåâüåâ íà
ÎÒ ÊÎÐÊÈ ÄÎ ÊÎÐÊÈ. íåáî.
Îò íà÷àëà äî êîíöà, öåëèêîì, (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ïîëíîñòüþ, íè÷åãî íå ïðîïóñ- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì äåëàòü
êàÿ. íå÷åãî.
Çà ëåòî ÿ ïðî÷èòàë âñ¸ ñî- ÎÒ ÑËÓ×Àß Ê ÑËÓ×ÀÞ.
áðàíèå ñî÷èíåíèé Ïàóñòîâñêî- Èíîãäà, íåïîñòîÿííî, ïîðîé,
ãî îò êîðêè äî êîðêè.  ß çíàë âðåìåíàìè.Âðåìÿ îò âðåìå-
ó÷åáíèêè îò êîðêè äî êîðêè, äà íè.
ñâåðõ òîãî ìîã ðåøàòü âñå çà- Êóïàòüñÿ íà îçåðî ìû áåãà-
äà÷è â íèõ.  Ñíà÷àëà ðàçäîáóäü ëè îò ñëó÷àÿ ê ñëó÷àþ.  Îáùåãî
êíèæêó, ïîñâÿùåííóþ òîìó ïëàíà íåò. Ñâÿçü óñòàíàâëèâà-
âèäó ñïîðòà, êîòîðûé òåáÿ ïðè- åòñÿ ‹…› íåîðãàíèçîâàííî, îò
âëåêàåò, è õîðîøåíüêî — îò ñëó÷àÿ ê ñëó÷àþ.  Çàíÿòèÿ øëè
êîðêè äî êîðêè — èçó÷è âñ¸, ÷òî íå îò ñëó÷àÿ ê ñëó÷àþ, à ïî÷òè
òàì íàïèñàíî. êàæäûé äåíü.
(?) Êîðêà — ïåðåïë¸ò êíèãè. ÎÒ ×ÈÑÒÎÃÎ ÑÅÐÄÖÀ.
Â Äðåâíåé Ðóñè èçãîòîâëÿëñÿ 1. Ñîâåðøåííî èñêðåííå.Îò
èç òîíêèõ äîñîê è îáòÿãèâàëñÿ âñåãî ñåðäöà, îò âñåé äóøè.
êîæåé. Îò ÷èñòîãî ñåðäöà æåëàþ
ÎÒ ÌÀËÀ ÄÎ ÂÅËÈÊÀ. òåáå âñåãî ñàìîãî ëó÷øåãî.
Ëþäè âñåõ âîçðàñòîâ, àáñî- Ìàðèÿ Èâàíîâíà òàê ïðîñòî
ëþòíî âñå. ðàññêàçûâàëà ìîèì ðîäèòåëÿì
Âñ¸ íàñåëåíèå ãîðîäà îò î ñòðàííîì çíàêîìñòâå ìî¸ì ñ
ìàëà äî âåëèêà — è ñòàðèêè, è Ïóãà÷¸âûì, ÷òî îíî íå òîëüêî
äåòè — âûøëè âñòðå÷àòü ãåðîåâ. íå áåñïîêîèëî èõ, íî åù¸ çàñ-
ÎÒ ÍÅ×ÅÃÎ ÄÅËÀÒÜ. Îò òàâëÿëî ÷àñòî ñìåÿòüñÿ îò ÷èñ-
áåçäåëüÿ, ñêóêè; ÷òîáû ÷åì-íè- òîãî ñåðäöà.  Ïîçäðàâëÿþ âàñ,
áóäü çàíÿòü ñåáÿ. Åâãåíèÿ Èâàíîâíà, îò ÷èñòî-
Ïåðâûé â ìèðå âîëåéáîëü- ãî ñåðäöà!.. — ñ æàðîì ñêàçàë
íûé ìàò÷ ñîñòîÿëñÿ â 1895 ãîäó Àëåêñåé.
313
2. Èç ñàìûõ äîáðûõ ïîáóæ- — Çà äîêóìåíòû îòâå÷àåòå
äåíèé.  Îò âñåãî ñåðäöà, îò ãîëîâîé, — ïðåäóïðåäèë äèðåê-
âñåé äóøè. òîð.
Ýòó êíèãó ÿ äàðþ âàì îò ÎÒÂÎÄÈÒÜ ÄÓØÓ. Íà-
÷èñòîãî ñåðäöà.  À âû, Íèíà õîäèòü äëÿ ñåáÿ óòåøåíèå, óñ-
Äìèòðèåâíà, íàïðàñíî îáðó- ïîêîåíèå, ðàçðÿäêó (îáû÷íî â
øèëèñü íà ìîèõ ó÷åíèêîâ, — ðàçãîâîðå ñ êåì-ëèáî èëè â êà-
îíè âñ¸ æå îêàçàëè ìíå îãðîì- êîì-ëèáî çàíÿòèè, äåëå).
íóþ óñëóãó. È îò ÷èñòîãî ñåð- Àíäðåé ÷àñòî... åõàë ïîñè-
äöà! äåòü íà øèðîêîì äèâàíå Îáëî-
ÎÒÁÈÂÀÒÜÑß ÎÒ ÄÎÌÀ ìîâà è â ëåíèâîé áåñåäå îòâåñ-
‹îò äîìó›. Íà÷àòü ðåäêî áûâàòü òè è óñïîêîèòü âñòðåâîæåííóþ
äîìà, íå ïðîÿâëÿòü èíòåðåñà ê èëè óñòàëóþ äóøó.  Åñëè ìîæ-
äîìàøíèì äåëàì. íî, ñêàæèòå òàì êîìó íàäî,
Îêàçàëîñü, Ïàâëèê ñîâñåì ÷òîáû ïðèñëàëè íàì ðàññêàçîâ
îòáèëñÿ îò äîìà ïîñëå ñìåðòè ïî÷èòàòü — î÷åíü õî÷åòñÿ äóøó
ìàòåðè... Äàæå íî÷óåò íåèçâå- îòâåñòè.
ñòíî ãäå.  Ñûí ìîé ñîâñåì îò- ÎÒÄÀÒÜ ÆÈÇÍÜ. Ïîæåð-
áèëñÿ îò äîìó. Öåëûé äåíü íà òâîâàòü ñîáîé ðàäè êàêîãî-
ðàáîòå. À âå÷åðîì ó÷èòüñÿ õî- ëèáî âåëèêîãî äåëà.
äèò. Ïîìíè: ëþäè, êîòîðûå îò-
ÎÒÁÈÂÀÒÜÑß ÎÒ ÐÓÊ. äàëè æèçíü çà òî, ÷òîáû êàæ-
Ïåðåñòàòü ïîä÷èíÿòüñÿ êîìó- äûé èç íàñ ñòàë â ïîëíîì ñìûñ-
ëèáî, ñëóøàòüñÿ êîãî-ëèáî. ëå ýòîãî ñëîâà ×åëîâåêîì, íà-
...Øèðèòñÿ äîáû÷à óãëÿ è äåÿëèñü, ÷òî âû âûðàñòåòå âåð-
ðóäû... À ðÿäîì ñ ýòèì, êîíå÷- íûìè è íàä¸æíûìè ñûíàìè è
íî, ìíîãî, ìíîãî ðàçíîé äðÿíè äî÷åðüìè ñâîåé âåëèêîé Ðîäè-
è åðóíäû. Óñòà¸øü îòáèâàòüñÿ íû.
è îòãðûçàòüñÿ. Ìíîãèå áåç âàñ ÎÒÊËÀÄÛÂÀÒÜ Â ÄÎË-
îòáèëèñü îò ðóê.  Òû å¸ ïàëü- ÃÈÉ ßÙÈÊ. Ïåðåíîñèòü íà
öåì íèêîãäà íå òðîíóë, ãîëîñà íåîïðåäåë¸ííî äëèòåëüíîå âðå-
íå ïîâûñèë. Òîëüêî è ñëûøíî: ìÿ.
Îëåíüêà òî, Îëåíüêà ñ¸. À îíà Åìó õîòåëîñü ïîñêîðåå, íå
ñîâñåì îò ðóê îòáèëàñü. îòêëàäûâàÿ â äîëãèé ÿùèê, êîí-
ÎÒÂÅÑÒÈ ÄÓØÓ. Ñì. ÷èòü âñå äåëà.
ÎÒÂÎÄÈÒÜ ÄÓØÓ. (?) Â XVII âåêå öàðü Àëåê-
ÎÒÂÅ×ÀÒÜ ÃÎËÎÂÎÉ. ñåé Ìèõàéëîâè÷ ïðèêàçàë ñäå-
Íåñòè ïîëíóþ îòâåòñòâåííîñòü ëàòü äëèííûé ÿùèê, â êîòîðûé
çà êîãî-ëèáî, çà ÷òî-ëèáî. ïîñòóïàëè ïðîñüáû, æàëîáû,
314
õîäàòàéñòâà. Òàê êàê ýòè ïðî- Òîëüêî ñâîåé ëó÷øåé ïîä-
øåíèÿ ðàññìàòðèâàëèñü î÷åíü ðóãå ìîãëà ÿ îòêðûòü ñâîþ
äîëãî, äëèííûé ÿùèê ñòàëè íà- äóøó.  ×åãî õî÷ó? Ñ êàêîþ öå-
çûâàòü äîëãèì. ëüþ Îòêðîþ äóøó Âàì ñâîþ!
ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ÀÌÅÐÈ- Êàêîìó çëîáíîìó âåñåëüþ,
ÊÓ. Èçîáðåòàòü òî èëè ñî- Áûòü ìîæåò, ïîâîä ïîäàþ.  Áåñ-
îáùàòü î òîì, ÷òî óæå äàâíî ñîíîâ íå áûë ðàñïîëîæåí îò-
èçîáðåòåíî èëè èçâåñòíî. êðûâàòü äóøó, ãîâîðèòü î òîì,
ß ðàññêàçàë îáî âñ¸ì Áîðü- ÷òî êàñàëîñü åãî ñàìîãî.
êå... — Îòêðûë Àìåðèêó! Äà òû ÎÒÊÐÛÒÜ ÀÌÅÐÈÊÓ.
çíàåøü, â ñêîëüêèõ ãîðîäàõ Ñì. ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ÀÌÅ-
åñòü óëèöà ×åõîâà? Êóäà æå òû ÐÈÊÓ.
òåëåãðàììó îòïðàâèøü?  ×è- ÎÒÊÐÛÒÜ ÃËÀÇÀ. Ñì.
òàÿ êíèãó, ÿ íå îòêðûëà Àìåðè- ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ÃËÀÇÀ.
êè, íî íàøëà ïîäòâåðæäåíèå ÎÒÊÐÛÒÜ ÄÓØÓ. Ñì.
ñâîèì ìûñëÿì, óáåæäåíèÿì. ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ÄÓØÓ.
ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ÃËÀÇÀ. Ïî- ÎÒÊÓÄÀ ÍÈ
ìîãàòü êîìó-ëèáî ïðàâèëüíî ÂÎÇÜÌÈÑÜ. Ñîâåðøåííî
ïîíÿòü èñòèííûé ñìûñë ÷åãî- íåîæèäàííî, âíåçàïíî.Êàê
ëèáî (îáû÷íî ÷üèõ-ëèáî ïî- (áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî) ñíåã íà
ñòóïêîâ, êàêèõ-ëèáî äåéñòâèé). ãîëîâó.
Áåñåäû î ìóçûêå è æèâîïè- Äåíü áûë ÿñíûé, ò¸ïëûé,
ñè ïîñòåïåííî îòêðûâàëè ìíå í î ê âå÷åðó îòêóäà íè
ãëàçà íà ïðåêðàñíûé ìèð èñêóñ- âîçüìèñü íàëåòåë õîëîäíûé
ñòâà.  Òâîð÷åñòâî Êîðîâèíà âåòåð.  È âîò, îòêóäà íè
áûëî äëÿ íàñ, íà÷èíàþùèõ, âîçüìèñü, ê íàì â øêîëó ïðè-
íàñòîÿùèì îòêðîâåíèåì. Ïî- ø¸ë èíñòðóêòîð àýðîêëóáà.
æàëóé, äàæå èç âñåõ ïëåíèâøèõ Óìåë ÷åëîâåê óâëå÷ü ðàññêà-
íàñ ðóññêèõ õóäîæíèêîâ îí äà çàìè î ë¸ò÷èêàõ, î âîçäóøíîé
Ëåâèòàí îòêðûëè íàì ãëàçà íà Ñòèõèè.  È ïîáåæàë íàø ïà-
òî, ÷åì ìîæåò áûòü æèâîïèñü. ïàøà â èçáó. Òîëüêî îí ÷åðåç
ß ïåðåïîëíåí ñ÷àñòüåì, ìíå õî- ïîðîã, à çà íèì, îòêóäà íè
÷åòñÿ îòêðûòü âñåì ãëàçà íà âîçüìèñü, òðè ñîëäàòà.
âîçìîæíîñòè äëÿ ÷åëîâåêà ÎÒËÎÆÈÒÜ Â ÄÎËÃÈÉ
æèòü ïðåêðàñíî. ßÙÈÊ. Ñì. ÎÒÊËÀÄÛÂÀÒÜ
ÎÒÊÐÛÂÀÒÜ ‹âñþ, ñâîþ› Â ÄÎËÃÈÉ ßÙÈÊ.
ÄÓØÓ. Îòêðîâåííî ðàñ- ÎÒÏËÀÒÈÒÜ ÒÎÉ ÆÅ
ñêàçûâàòü î ñâîèõ ïåðåæèâàíè- ÌÎÍÅÒÎÉ. Ñì. ÏËÀÒÈÒÜ
ÿõ, ÷óâñòâàõ, ìûñëÿõ. ÒÎÉ ÆÅ ÌÎÍÅÒÎÉ.
315
Î×ÅÍÜ ÍÓÆÍÎ! Ýìîöè- ñòàðàéñÿ ðàññëàáèòü íà ñåêóí-
îíàëüíîå âûðàæåíèå, óêà- äó âñå ìóñêóëû, ãëóáîêî âäîõ-
çûâàþùåå íà òî, ÷òî íåò íèêà- íè è — ñ âûäîõîì — íà÷èíàé.
êîé íåîáõîäèìîñòè, ñîâñåì íå 2. Ñòðåìèòåëüíî, îïðîìå-
íóæíî (äåëàòü ÷òî-ëèáî). òüþ, íàïðîëîì.Âî âåñü äóõ,
— Ïîãîâîðè ñ áðàòîì. — èçî âñåõ ñèë, íà âñåõ ïàðóñàõ,
Î÷åíü íóæíî! Áóäó åù¸ ñ íèì ñëîìÿ ãîëîâó, ñî âñåõ íîã, ÷òî
ñîâåòîâàòüñÿ.  Âîñïèòàííîãî åñòü äóõó.
÷åëîâåêà ñðàçó ìîæíî óçíàòü Ïîäúåçæàþ ê ðå÷êå, íà êî-
ïî òîìó, ÷òî îí íèêîãäà íå åñò òîðîé áûë ìîñò, è âèæó, ÷òî òóò
ñ íîæà è ðûáó åñò îäíîé âèë- ñòîÿò êàçàêè. Ïîäóìàâ, ÿ ðå-
êîé... À âû ýòîãî íå óìååòå. — øèëñÿ ïðîñêàêàòü î÷åðòÿ ãîëî-
Î÷åíü íóæíî! À çàòî ó ìåíÿ ïî âó, íàäåÿñü ïðîðâàòüñÿ.
âñåì ïðåäìåòàì ïÿò¸ðêè. (?) Ïðîèñõîäèò îò ñóåâåðíî-
Î×ÅÍÜ ÏÐÈßÒÍÎ. Ðàäó- ãî îáû÷àÿ î÷åð÷èâàòü âîêðóã
åò, äîñòàâëÿåò óäîâîëüñòâèå ñåáÿ êðóã äëÿ ñïàñåíèÿ îò íå÷è-
(âûðàæåíèå èñïîëüçóåòñÿ ïðè ñòîé (çëîé) ñèëû. Î÷åðòÿ — ñòà-
çíàêîìñòâå). ðàÿ ôîðìà êðàòêîãî äåéñòâè-
— Ïîçíàêîìüòåñü, ïîæà- òåëüíîãî ïðè÷àñòèÿ ñîâåðøåí-
ëóéñòà, ýòî ìîé äðóã. — Î÷åíü íîãî âèäà î÷åðòèâ.
ïðèÿòíî.  [Êóøàê:] Äîáðûé
äåíü. [Âåðà:] Çäðàâñòâóéòå. [Çè- Ï
ëîâ:] Å¸ çîâóò Âåðà. [Êóøàê:]
ÏÀÄÀÒÜ ÄÓÕÎÌ. Îò÷àè-
Î÷åíü ïðèÿòíî. âàòüñÿ, óíûâàòü  Âîñïðÿíóòü
Î×ÅÐÒß ÃÎËÎÂÓ. 1. äóõîì.
Íåîáäóìàííî, áåçðàññóäíî,
Î÷åíü âàæíî íå ïàäàòü äó-
îïðîìåò÷èâî, íå äóìàÿ î ïî-
õîì ïðè íåóäà÷àõ, íå îïóñêàòü
ñëåäñòâèÿõ. ðóêè ïðè òðóäíîñòÿõ.  Ýòî áûë
Ðåøåíèå áûëî íå òîëüêî áû- òðóäíûé ïóòü, è ëþäè, óòîìë¸í-
ñòðûì, íî è ðàçóìíûì. Êèíüñÿ
íûå èì, ïàëè äóõîì.  Æäóò ðàñ-
ìàëü÷îíêà íà ë¸ä, êàê ãîâîðèò- ñâåòà, æäóò ïîäìîãè, Äóõîì
ñÿ, î÷åðòÿ ãîëîâó, â áåäå îêà-
ïàäàòü íå õîòÿò.  Ìàòü çíàëà,
çàëèñü áû ÷åòâåðî.  Ïðåæäå
÷òî îíè [áîëüíûå] ìîãóò óâåëè-
âñåãî, íå áîéñÿ ñâîåãî ñòðàõà. ÷èòü ñðîê ñâîåé æèçíè, à çíà-
Ñêàæè ñåáå ìûñëåííî: «Äà, ÿ
÷èò, ìîæåò, è ñïàñòèñü, åñëè íå
áîþñü, íî ñåé÷àñ ÿ ïðåîäîëåþ
ïàäóò äóõîì, åñëè â íèõ íå ïî-
ñòðàõ». Íå áðîñàéñÿ î÷åðòÿ ãî- ìåðêíåò âåðà è íàäåæäà. È îíà
ëîâó, íî è íå ñëèøêîì ðàçäóìû-
ñòàðàëàñü âäîõíóòü â íèõ ýòó
âàé. Òîëüêî ÷óòü ïîìåäëè, ïî- íàäåæäó.
316
ÏÀËÅÖ ‹ïàëüöåì› Î ÏÀ- èõ íèêòî ïàëüöåì íå òðîíåò.
ËÅÖ ÍÅ ÓÄÀÐÈÒÜ. Ñîâñåì Ïîðÿäêè ó íàñ íà ãðàíèöå ñòðî-
íè÷åãî íå ñäåëàòü (îáû÷íî äëÿ ãèå: ïîêà ëîâèøü — óáèòü ìî-
äîñòèæåíèÿ êàêîé-ëèáî öåëè). æåøü, à çàäåðæàë — ïàëüöåì íå
Ïàëüöåì íå øåâåëüíóòü ‹íå òðîíü.  Ðàíüøå îòåö íèêîãäà è
ïîøåâåëèòü›. ïàëüöåì ìåíÿ íå òðîãàë. Íî â
Åñëè òû íå óäàðèë ïàëåö î ýòó ìèíóòó ìíå õîòåëîñü, ÷òî-
ïàëåö äëÿ îáùåãî äåëà, òî âðÿä áû ìåíÿ áèëè, ãîâîðèëè îáî ìíå
ëè ìîæåøü ðàññ÷èòûâàòü íà ÷òî ïîïàëî, ëèøü áû âåðíóëñÿ
õîðîøåå îòíîøåíèå ê ñåáå êîë- Ñò¸ïêà!
ëåêòèâà.  Êàê âûøåë èç óíè- ÏÀËÜÖÅÌ ÍÅ ØÅÂÅËÜ-
âåðñèòåòà, òàê è íå óäàðèë ÍÓÒÜ ‹íå ïîøåâåëèòü›. Íè÷å-
ïàëüöåì î ïàëåö, äàæå íè îä- ãî íå ñäåëàòü, íå ïðåäïðèíÿòü
íîé êíèæêè íå ïðî÷¸ë.  Òû æå äëÿ äîñòèæåíèÿ êàêîé-ëèáî
â õîçÿéñòâå è ïàëüöåì î ïàëåö öåëè (èíîãäà äåìîíñòðàòèâíî).
íå óäàðèøü! Êàêîé òû ìíå ïî-  Ïàëåö ïàëüöåì) î ïàëåö íå
ìîùíèê! Âîäû è òî íå ïðèíå- óäàðèòü.
ñ¸øü! Âñå ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ ñêî-
ÏÀËÜÖÀ ‹ïàëåö› Â ÐÎÒ ÍÅ âàííî, íàïðÿæ¸ííî, íî íèêòî
ÊËÀÄÈ. Òàêîâ, ÷òî ìîæåò ïî- ïàëüöåì íå ïîøåâåëèë, ÷òîáû
ñòîÿòü çà ñåáÿ; òàêîâ, ÷òî ñ íèì ðàçðÿäèòü àòìîñôåðó.
íàäî áûòü îñòîðîæíûì, òàê êàê ÏÀÑÒÜ ÄÓÕÎÌ. Ñì. ÏÀ-
îí ìîæåò âîñïîëüçîâàòüñÿ ÄÀÒÜ ÄÓÕÎÌ.
äîâåð÷èâîñòüþ, ñëàáîñòüþ ÏÅÐÂÎÅ ÂÐÅÌß. Ñ íà÷à-
äðóãîãî. ëà (óïîòðåáëÿåòñÿ ÷àùå ïðè
Áðàò, òîæå ïàëüöà â ðîò åìó ïðîòèâîïîñòàâëåíèè).
íå êëàäè, ñòðîãèé ñòàðèê, êðó- Ïåðâîå âðåìÿ åìó áûëî
òîé ñòàðèê.  ×óâñòâîâàëñÿ óì- òðóäíî â íîâîì êîëëåêòèâå, íî
íûé ÷åëîâåê è ïðàêòè÷íûé ðà- ïîòîì îí ïðèâûê.  Ïåðâîå âðå-
áîòíèê. Ïåðâàÿ ìûñëü ñêîëüç- ìÿ îí [êàïèòàí Æàâîðîíêîâ]
íóëà: «Äåëåö. Ïàëüöà åìó â ø¸ë òîëüêî íî÷üþ, äí¸ì îòë¸-
ðîò íå êëàäè». æèâàëñÿ â ÿìàõ. Íî òåïåðü, áî-
(?) Îò ïîñëîâèöû: Åìó ïàëåö ÿñü îáåññèëåòü îò ãîëîäà, îí
â ðîò íå êëàäè — îòêóñèò. ø¸ë è äí¸ì.
ÏÀËÜÖÅÌ ÍÅ ÒÐÎ- ÏÅÐÂÛÌ ÄÅËÎÌ. Ñíà÷à-
ÃÀÒÜ. Íå ïðè÷èíèòü íè ìàëåé- ëà.  Â ïåðâóþ ãîëîâó, â ïåð-
øåãî âðåäà. âóþ î÷åðåäü, ïåðâûì äåëîì,
Ìîé ñòàðøèé áðàò âñåãäà ïðåæäå âñåãî.  Â ïîñëåäíþþ
çàùèùàåò ìàëûøåé, ïðè í¸ì î÷åðåäü.
317
Â áèáëèîòåêå ÿ ïåðâûì äå- ß ïðîâîæó âðåìÿ î÷åíü îä-
ëîì ïîçíàêîìèëñÿ ñ êíèãàìè, íîîáðàçíî. Óòðîì äåëà íå äå-
êîòîðûå ïîñòóïèëè â ïîñëåäíèå ëàþ, à òàê èç ïóñòîãî â ïîðîæ-
äíè.  Ïðîñíóâøèñü... ÿ ïåðâûì íåå ïåðåëèâàþ.  Ïåðåëèâàòü èç
äåëîì ïðèâ¸ë â ïîðÿäîê ñâîè ïóñòîãî â ïîðîæíåå, ñ÷èòàòü
óäî÷êè. ýòî ñëóæáîé è ïîëó÷àòü îòëè-
ÏÅÐÅÂÎÄÈÒÜ ÄÓÕ. Äå- ÷èÿ — ÿ íå ñîãëàñåí.
ëàòü êîðîòêèé ïåðåðûâ, ïåðå- 2. Ïîïóñòó òðàòèòü âðåìÿ íà
äûøêó äëÿ îòäûõà. áåñïîëåçíûå ðàçãîâîðû.
Ìû òàê áûñòðî áåæàëè, ÷òî Íîâîãî åìó ñêàçàòü ðåøè-
åäâà ïåðåâåëè äóõ.  Ìàëü- òåëüíî íå÷åãî, è ñòàíåò îí ÷àñà
÷èøêà îò èñïóãó åäâà ïåðåâ¸ë äâà-òðè ïåðåëèâàòü èç ïóñòî-
äóõ è îïóñòèë ðóêó.  Ñëåïöîâ ãî â ïîðîæíåå.  Åñëè èõ íå îñ-
ìåäëåííî ïîø¸ë òóäà, êóäà òàíîâèòü, îíè áóäóò ïåðåëè-
åìó óêàçàëè, è ïîäíÿëñÿ ïî ëå- âàòü èç ïóñòîãî â ïîðîæíåå äî
ñòíèöå. Íà òðåòüåì ýòàæå îí âå÷åðà.
ïåðåâ¸ë äóõ, ïðîâåðèë êðþ÷êè ÏËÀÒÈÒÜ ÒÎÉ ÆÅ ÌÎ-
íà øèíåëè è ïîçâîíèë.  Êî- ÍÅÒÎÉ. Îòâå÷àòü òåì æå ñà-
âàë¸â... áèë òîïîðîì èç ïîñëå- ìûì — òàêèì æå ïîñòóïêîì,
äíèõ ñèë è ñëûøàë ïî çâóêó, îòíîøåíèåì è ò.ä.
÷òî íåìíîãî óæå îñòàâàëîñü... Âû æå çà äîáðî ïëàòèòå íàì
Êîâàë¸â ïåðåâ¸ë äóõ è õîòåë çëîì. Âû íåñïðàâåäëèâû, áðàò-
êðèêíóòü òîâàðèùàì, ÷òî óæå öû. Ïîäóìàéòå îá ýòîì... Ìû
âèäåí ñâåò. îòíîñèìñÿ ê âàì ïî-÷åëîâå÷åñ-
ÏÅÐÅÄÍÈÉ ÊÐÀÉ. Ó÷à- êè, ïëàòèòå è âû íàì òîþ æå
ñòîê ðàáîòû, áîðüáû, íà êîòî- ìîíåòîþ.
ðîì ðåøàþòñÿ ñàìûå âàæíûå è ÏËÅ×ÎÌ Ê ÏËÅ×Ó. 1.
îòâåòñòâåííûå äåëà. Ñîâñåì ðÿäîì, î÷åíü áëèçêî,
...Â ó÷åáíèêàõ — èñòèíû, îäèí âîçëå äðóãîãî.Áîê î áîê.
äîáûòûå íà ïðîòÿæåíèè âåêîâ, Ãëîòíóâ æèâèòåëüíûé âîç-
à â ëàáîðàòîðèÿõ — ïåðåäíèé äóõ, Êîøêàð¸â ñ íîâîé ñèëîé
êðàé íàóêè, òàì ó÷¸íûå èçî äíÿ ðèíóëñÿ íà çàáîé. Ïëå÷îì ê ïëå-
â äåíü âñòóïàþò â ïîåäèíîê ñ ÷ó ñ íèì ñòîÿë Ãðèøà Åôèìîâ,
íåïîçíàííûì. îðóäîâàë îòáîéíûì ìîëîòêîì.
ÏÅÐÅËÈÂÀÒÜ ÈÇ ÏÓÑ- 2. Âìåñòå, ñîâìåñòíî.Áîê
ÒÎÃÎ Â ÏÎÐÎÆÍÅÅ. 1. Çà- î áîê, ðóêà îá ðóêó.
íèìàòüñÿ ÷åì-ëèáî áåñïîëåç- ÏËÎÒÜ ÎÒ ÏËÎÒÈ. 1.
íûì; áåñöåëüíî òðàòèòü âðå- Ðîäíîé ðåá¸íîê (î êðîâíîì
ìÿ. ðîäñòâå).
318
Ýòî ìîé ðåá¸íîê, ïëîòü îò ×òîáû ðàáîòà äâèãàëàñü óñ-
ïëîòè ìîåé, è õàðàêòåð ó íåãî ïåøíî, íàäî ñî âñåõ îäèíàêî-
ìîé.  Òû ñàìà ãîëîäíà, è ïîä- âî òðåáîâàòü ïî áîëüøîìó ñ÷¸-
ëå òåáÿ ñòîíåò åù¸... ñûí òâîé, òó.
ïëîòü îò ïëîòè òâîåé. ÏÎ ÃÎÐß×ÈÌ ÑËÅÄÀÌ.
2. Ïîðîæäåíèå êîãî-ëèáî, Íåìåäëåííî, ñðàçó æå ïîñëå
÷åãî-ëèáî (îá èäåéíîì ðîäñòâå). ñëó÷èâøåãîñÿ.
Ñëàâíàÿ íàøà ïàðòèÿ ñàìà- Íå õîòåë òåðÿòü äàæå ïîë-
òî ïëîòü îò ïëîòè íàðîäà. È ÷àñà íà äîðîãó, òåì áîëåå ÷òî
ïðåâûøå âñÿêèõ çàáîò ñòàâèò äëÿ êîå-êàêèå øàãè ñëåäîâàëî
ñåáÿ çàáîòó î áëàãå íàðîäíîì. ïðåäïðèíÿòü ñðàçó, ïî ãîðÿ÷èì
ÏËÛÒÜ ÏÎ ÒÅ×ÅÍÈÞ. ñëåäàì, è èìåííî çäåñü.
Æèòü, äåéñòâîâàòü, ïîñòóïàòü ÏÎ ÊÐÀÉÍÅÉ ÌÅÐÅ. Íå
òàê, êàê ñêëàäûâàþòñÿ îáñòîÿ- ìåíüøå, ÷åì; ñàìîå ìåíüøåå,
òåëüñòâà, ïàññèâíî ïîä÷èíÿòü- õîòÿ áû.Ïî ìåíüøåé ìåðå.
ñÿ èì. ×òîáû îçíàêîìèòüñÿ ñ ýòîé
ß äóìàþ, ÷òî ýòîò ÷åëîâåê âûñòàâêîé, íóæíî ïî êðàéíåé
âðÿä ëè äîáü¸òñÿ ñâîåé öåëè: ìåðå íåñêîëüêî äíåé.  Òðîôèì
îí ïðèâûê ïëûòü ïî òå÷åíèþ. äà¸ò ìíå ïîñëåäíèå íà-
Ýòî áûëà íàòóðà ëåíèâàÿ, ñòàâëåíèÿ, è, õîòÿ ÿ èõ ñëûøàë
ïëûâøàÿ ïî òå÷åíèþ íåèçâåñò- ïî êðàéíåé ìåðå ðàç äåñÿòü, ÿ
íî êóäà è çà÷åì. Êóäà åãî ñëóøàþ åù¸ ðàç ñî âíèìàíèåì
âåëè, òóäà è ø¸ë.  Ëþäè, òâ¸ð- è ëþáîïûòñòâîì.  Ìåæäó òåì
äî çíàþùèå, ÷åãî îíè õîòÿò, íàø õèðóðã, âíåøíå ïî êðàé-
÷òî áóäóò äåëàòü ñåãîäíÿ, çàâ- íåé ìåðå, êàçàëñÿ ñîâñåì ñïî-
òðà è êàê ýòî îíè áóäóò äåëàòü, êîéíûì.
— âäåñÿòåðî, âî ñòî ðàç ñèëü- ÏÎ ÌÅÍÜØÅÉ ÌÅÐÅ.
íåå ÷åëîâåêà, ïëûâóùåãî ïî Íå ìåíüøå, ÷åì; ñàìîå ìàëîå.
òå÷åíèþ. Ïî êðàéíåé ìåðå.
ÏÎ ÁÎËÜØÎÌÓ Ñ×¨- Áðàò çàíèìàåòñÿ ðóññêèì
ÒÓ. 1. Äîëæíûì îáðàçîì, ïî- ÿçûêîì åæåäíåâíî ïî ìåíüøåé
íàñòîÿùåìó, êàê ïîëàãàåòñÿ. ìåðå ÷àñà äâà.
Ïî áîëüøîìó ñ÷¸òó òðó- ÏÎ ÏÀËÜÖÀÌ ‹ìîæíî›
äèòüñÿ — çíà÷èò òðóäèòüñÿ ñ ÏÅÐÅÑ×ÈÒÀÒÜ ‹ïåðå÷åñòü›.
äóøîé, îòäàâàÿ âñåãî ñåáÿ ëþ- Î÷åíü ìàëî, òàê, ÷òî íåòðóäíî
áèìîìó äåëó.  Íàäî ìíîãî ìó- ñîñ÷èòàòü (î íåäîñòàòî÷íîì êî-
æåñòâà, ÷òîáû æèòü ïî áîëüøî- ëè÷åñòâå êîãî-ëèáî, ÷åãî-
ìó ñ÷¸òó. ëèáî).Êàïëÿ â ìîðå, êîò íà-
2. Î÷åíü ñòðîãî. ïëàêàë.
319
Çðèòåëåé â êèíîòåàòðå ìîæ- Ïî ñîâåñòè ãîâîðÿ, î÷åíü íå
íî áûëî ïî ïàëüöàì ïåðåñ÷è- õîòåëîñü ðàññêàçûâàòü î ñëó-
òàòü. ÷èâøåìñÿ, íî ïðèøëîñü.  Ïåòÿ,
ÏÎ ÏÎÑËÅÄÍÅÌÓ ÑËÎ- êàê íè ùóðèëñÿ, êàê íè íàïðÿ-
ÂÓ. Â ñîîòâåòñòâèè ñ íî- ãàë çðåíèå, íî, ïî ñîâåñòè ãî-
âåéøèìè äîñòèæåíèÿìè. âîðÿ, íè÷åãî íå âèäåë â ïóñòû-
Çàâîä îáîðóäîâàí ïî ïîñëå- íå ìîðÿ.
äíåìó ñëîâó òåõíèêè. ÏÎ ÑÒÀÐÎÉ ÏÀÌßÒÈ.
Ñåãîäíÿøíèé äåíü äîëæåí Ïîä âëèÿíèåì ïðåæíèõ ïðèâû-
ñòàòü äëÿ äåòåé âçë¸òíîé ïëî- ÷åê, ïðåæíåé äðóæáû, ñòàðîãî
ùàäêîé â áóäóùåå. Ïîýòîìó çíàêîìñòâà.
øêîëüíûé êàáèíåò, åñëè åñòü Âûïóñêíèêè øêîëû ïî ñòà-
òàêàÿ âîçìîæíîñòü, íàäî îáî- ðîé ïàìÿòè íàâåùàëè ñâîþ
ðóäîâàòü ïî ïîñëåäíåìó ñëîâó ïåðâóþ ó÷èòåëüíèöó.  È èì ïî
íàóêè è òåõíèêè. Çäåñü ðîæäà- ñòàðîé ïàìÿòè ïîêàçàëîñü,
åòñÿ òâîð÷åñêè ìûñëÿùàÿ Ëè÷- ÷òî ñåìüè â òðóäíóþ ìèíóòó íå
íîñòü. äîëæíû ðàçëó÷àòüñÿ, à äîëæíû
ÏÎ ÏÐÀÂÄÅ ÃÎÂÎÐß íåñòè âñå òÿãîòû âìåñòå, òàê
‹ñêàçàòü›. Ãîâîðÿ îòêðîâåííî, îíè âîñïèòàëè è äåòåé ñâîèõ.
èñêðåííå ïðèçíàþñü (óïîòðåá- Åù¸ ñïðàâëÿëè ïî ñòàðîé ïà-
ëÿåòñÿ ïðè ïîä÷¸ðêèâàíèè ìÿòè ïðàçäíèêè, íî óæå è ïðàç-
ïðàâèëüíîñòè, èñòèííîñòè äíèêè áûëè íå ïðåæíèìè.
ñêàçàííîãî, óòâåðæäàåìîãî). ÏÎ ÙÓ×ÜÅÌÓ ÂÅËÅ-
 Ïî ñîâåñòè ãîâîðÿ, ÷åñòíî ÍÈÞ. Áåç âìåøàòåëüñòâà
ãîâîðÿ. êîãî-ëèáî, ñàìî ñîáîé, ñàìûì
Ìû ñ Ìèøêîé óëåãëèñü íà íåîæèäàííûì îáðàçîì, êàê â
êóøåòêå è ìîìåíòàëüíî çàñíó- ñêàçêå.
ëè. Ïî ïðàâäå ñêàçàòü, ìíå Âñ¸ ñîçäà¸òñÿ íå ïî ùó÷üå-
äàâíî óæå õîòåëîñü ñïàòü.  Ïî ìó âåëåíèþ, à òðóäîì ÷åëîâå-
ïðàâäå ñêàçàòü, Êóñòîäèåâ êà.  Âäðóã íè÷åãî íå áûâàåò!
äàâíî ìå÷òàë íàïèñàòü [ïîðò- — çàêðè÷àë Âåðìåëü. — Ñàìîå
ðåò] Øàëÿïèíà. ýòî ñëîâî íàäî âûáðîñèòü èç
ÏÎ ÑÎÂÅÑÒÈ ÃÎÂÎÐß. ðóññêîãî ÿçûêà. Âäðóã! Âíå-
Ãîâîðÿ îòêðîâåííî, èñêðåííå çàïíî! Íè ñ òîãî íè ñ ñåãî! Êàê
ïðèçíàþñü (óïîòðåáëÿåòñÿ ïðè ñíåã íà ãîëîâó! Ïî ùó÷üåìó âå-
ïîä÷¸ðêèâàíèè ïðàâèëüíîñòè, ëåíèþ! Ýòî íå ñåðü¸çíûé ðàçãî-
èñòèííîñòè ñêàçàííîãî, óòâåð- âîð.  Çåìëÿ íå ãëîáóñ, æèçíü íå
æäàåìîãî). Ïî ïðàâäå ãîâî- ñêàçêà, íè÷òî íå ñâåðøàåòñÿ ïî
ðÿ ‹ñêàçàòü›, ÷åñòíî ãîâîðÿ. ùó÷üåìó âåëåíèþ.
320
(?) Âûðàæåíèå ñêàçî÷íîãî ÷åëîâåê äÿäÿ Ïàíòåëåé! Ãîëî-
ïðîèñõîæäåíèÿ, ÷àñòü ïðèñëî- ñà íå ïîâûñèò, à íåëüçÿ åãî íå
âüÿ ïî ùó÷üåìó âåëåíèþ, ïî ìî- ïîñëóøàòüñÿ.  Â òî æå âðåìÿ
åìó õîòåíèþ èç ñêàçêè ïðî Âàëåðüÿí Ñåðãååâè÷ [äèðåêòîð
Åìåëþ, êîòîðûé îòïóñòèë øêîëû] áûë î÷åíü äóøåâíûì è
ùóêó, ïîéìàííóþ èì, íà ñâî- äîáðûì ÷åëîâåêîì. Îí íèêîã-
áîäó. Çà ýòî ùóêà îáåùàëà åìó, äà íå ïîâûøàë ãîëîñà è ãîâîðèë
÷òî ëþáîå åãî æåëàíèå èñïîë- òèõî, äàæå åñëè äåëàë âíóøå-
íèòñÿ, ñòîèò ëèøü ñêàçàòü: Ïî íèå.
ùó÷üåìó âåëåíèþ, ïî ìîåìó ÏÎÃÍÀÒÜÑß ÇÀ ÄÂÓÌß
õîòåíèþ, ïóñòü áóäåò òî, ÷òî ÇÀÉÖÀÌÈ. Ñì. ÃÍÀÒÜÑß
õî÷ó. ÇÀ ÄÂÓÌß ÇÀÉÖÀÌÈ.
ÏÎÂÅÑÈÒÜ ÃÎËÎÂÓ. ÏÎÄ ÃÎÐß×ÓÞ ÐÓÊÓ.
Ñì. ÂÅØÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ. Â ñîñòîÿíèè âîçáóæäåíèÿ, ðàç-
ÏÎÂÅÑÈÒÜ ÍÎÑ. Ñì. äðàæåíèÿ, ãíåâà, çëîñòè è ò. ï.
ÂÅØÀÒÜ ÍÎÑ. ß î÷åíü ñîæàëåë ïîòîì î
ÏÎÂÅÑÒÈ ÑÅÁß. Ñì. ÂÅ- ñëîâàõ, ñêàçàííûõ ïîä ãîðÿ÷óþ
ÑÒÈ ÑÅÁß. ðóêó.
ÏÎÂÅÑÒÊÀ ÄÍß. Ïåðå- ÏÎÄ ÎÒÊÐÛÒÛÌ ÍÅ-
÷åíü âîïðîñîâ, ïîäëåæàùèõ îá- ÁÎÌ. Âíå ïîìåùåíèÿ, áåç êðû-
ñóæäåíèþ íà çàñåäàíèè, íà ñî- øè íàä ãîëîâîé.
áðàíèè. Òóðèñòû ïðîâåëè íî÷ü ïîä
Ïîâåñòêà äíÿ ñîáðàíèÿ óò- îòêðûòûì íåáîì.  Ïîñëå äëè-
âåðæäåíà åäèíîãëàñíî. òåëüíîãî êóïàíèÿ óþòíî ñäåëà-
Ïðåäñåäàòåëü ñîáðàíèÿ îáúÿâ- ëîñü ó êîñòðà, êàê áóäòî îí ðàç-
ëÿåò: — Ñåãîäíÿ íà ïîâåñòêå ëîæåí íå ïîñðåäè áåñêðàéíåãî
äíÿ îäèí âîïðîñ...  Êàê è ïîëà- áåëîãî ñâåòà è ñèäèì ìû íå ïîä
ãàåòñÿ âñÿêîìó ïðåäñåäàòåëü- îòêðûòûì íåáîì íà ñâåæåì
ñòâóþùåìó, Æåíüêà ‹…› îáúÿ- ëåñíîì âåòåðêå.
âèë ñîáðàíèå îòêðûòûì. — Íà ÏÎÄÀÂÀÒÜ ‹áîëüøèå›
ïîâåñòêå äíÿ äâà âîïðîñà, — ÍÀÄÅÆÄÛ. Îáíàðóæèòü êà-
ñîîáùèë îí ñåðü¸çíî. êèå-ëèáî çàäàòêè, ïðîÿâëÿòü
ÏÎÂÛØÀÒÜ ÃÎËÎÑ. Íà- ñïîñîáíîñòè ê ÷åìó-ëèáî (î ÷å-
÷èíàòü ãîâîðèòü ãðîì÷å, ñ ðàç- ëîâåêå, îò êîòîðîãî ìîæíî
äðàæåíèåì. îæèäàòü óñïåõîâ â êàêîé-ëèáî
Ìû öåíèëè óìåíèå íàøåãî îáëàñòè).
ó÷èòåëÿ îáúÿñíÿòü îäíî è òî æå Ìàëü÷èê ñ äåòñòâà ïîäàâàë
íåñêîëüêî ðàç, íå ðàçäðàæàÿñü áîëüøèå íàäåæäû: îí ïðåêðàñ-
è íå ïîâûøàÿ ãîëîñà.  È ÷òî çà íî ó÷èëñÿ ïî âñåì ïðåäìåòàì è
321
ìíîãî ÷èòàë.  Ìû âåäü ñ íèì Îíè (ðîäèòåëè òâîè) íå åäÿò
âìåñòå â êîíñåðâàòîðèè ó÷è- íè÷åãî, êðîìå ÷åðíîãî õëåáà,
ëèñü. Îí ïîäàâàë íàäåæäû. êàðòîøêè è ãðå÷íåâîé êàøè,
ÏÎÄËÈÂÀÒÜ ÌÀÑËÀ Â ëèøü áû äåòåé ïîäíÿòü íà íîãè,
ÎÃÎÍÜ. Êàêèìè-ëèáî äåé- ëèøü áû òåïåðü òû, ìëàäøèé â
ñòâèÿìè, ïîñòóïêàìè îáî- ñåìüå, ñòàë îáðàçîâàííûì,
ñòðÿòü îòíîøåíèÿ, óñèëèâàòü ñòàë ÷åëîâåêîì.
êàêèå-ëèáî íàñòðîåíèÿ (÷àùå 3. Âîëíîâàòü, çàñòàâëÿòü àê-
îòðèöàòåëüíûå). òèâíî äåéñòâîâàòü.
Ìî¸ çàìå÷àíèå òîëüêî ïîä- Ïðîøëûì ëåòîì òðîå ðåáÿò
ëèëî ìàñëà â îãîíü. Ñïîð ðàçãî- çàáëóäèëèñü â ëåñó. ×òîáû íàé-
ðåëñÿ ñ íîâîé ñèëîé.  Àííåíü- òè äåòåé, âñåõ æèòåëåé ïîñ¸ëêà
êà õîòåëà áûëî âîçðàçèòü, îä- ïîäíÿëè íà íîãè.
íàêî ïîíÿëà, ÷òî ýòî çíà÷èëî ÏÎÄÍÈÌÀÒÜ ÍÀ ÑÌÅÕ.
áû òîëüêî ïîäëèâàòü ìàñëà â Âûñìåèâàòü, íàñìåõàòüñÿ.
îãîíü, è ñìîë÷àëà.  Âåñüìà Äðóçüÿ ïîäíÿëè íà ñìåõ ìî¸
ìîãëî áûòü, ÷òî ñèè äîñòîéíûå æåëàíèå ïîñòóïèòü íà ôàêóëüòåò
ëþäè íà äðóãîé æå äåíü ïîìè- ôèçè÷åñêîé êóëüòóðû, âåäü
ðèëèñü áû, åñëè áû îñîáåííîå ñïîðòîì ÿ íà÷àë çàíèìàòüñÿ ñî-
ïðîèñøåñòâèå â äîìå Èâàíà âñåì íåäàâíî.  Ìíå ñòûäíî... ß
Íèêèôîðîâè÷à íå óíè÷òîæèëî íå çíàþ, ÷òî ñî ìíîé äåëàåòñÿ. À
âñÿêóþ íàäåæäó è íå ïîäëèëî îíè ïîäíèìàþò ìåíÿ íà ñìåõ.
ìàñëà â ãîòîâûé ïîãàñíóòü ÏÎÄÍßÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. Ñì.
îãîíü âðàæäû. ÏÎÄÍÈÌÀÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ.
ÏÎÄÍÈÌÀÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. ÏÎÄÍßÒÜ ÍÀ ÑÌÅÕ. Ñì.
1. Âûëå÷èâàòü, èçáàâëÿòü îò áî- ÏÎÄÍÈÌÀÒÜ ÍÀ ÑÌÅÕ.
ëåçíè. ÏÎÉÌÀÒÜ ÍÀ ÑËÎÂÅ.
Âðà÷ çà íåäåëþ ïîäíÿë íà Ñì. ËÎÂÈÒÜ ÍÀ ÑËÎÂÅ.
íîãè ìîåãî áðàòà.  Ñîâðåìåí- ÏÎÉÌÀÒÜ ÍÀ ÓÄÎ×ÊÓ.
íûé óðîâåíü ïîäãîòîâêè ìåäè- Îáìàíóòü, ïåðåõèòðèòü, ïðîâå-
öèíñêîãî ïåðñîíàëà, ñîâåðøåí- ñòè.
íîå ìåäèöèíñêîå îáîðóäîâàíèå Ìîé ìëàäøèé áðàò î÷åíü
ïîçâîëÿþò ïîäíÿòü íà íîãè äîâåð÷èâ, åãî ëåãêî ïîéìàòü
äàæå ñàìûõ òÿæåëîáîëüíûõ ëþ- íà óäî÷êó.  Áàêèð âèäåë, ÷òî
äåé.  Ìû æèâî òåáÿ çäåñü ïîä- ýòîò ÷åëîâåê — õèòðûé: îí
íèìåì íà íîãè. Âîò óâèäèøü. îáõàæèâàåò åãî è ìåòèò, êàê áû
Áóäåøü ñîâåðøåííî çäîðîâ. ïîéìàòü íà óäî÷êó.
2. Âîñïèòûâàÿ, äåëàòü ñàìî- ÏÎÉÌÀÒÜ ÑÅÁß... Ñì.
ñòîÿòåëüíûì. ËÎÂÈÒÜ ÑÅÁß...
322
ÏÎÉÒÈ Â ÃÎÐÓ. Ñì. (?) Ïîëîæà ðóêó íà ñåðäöå —
ÈÄÒÈ Â ÃÎÐÓ. îò îáûêíîâåíèÿ ïðèêëàäûâàòü
ÏÎÉÒÈ ÍÀ ËÀÄ. Ñì. (êëàñòü) ðóêó íà ñåðäöå êàê ïîä-
ÈÄÒÈ ÍÀ ËÀÄ. òâåðæäåíèå èñòèíû ïðè óâåðåíè-
ÏÎÉÒÈ ÍÀÂÑÒÐÅ×Ó. ÿõ â ïðàâäèâîñòè. Ïîëîæà —
Ñì. ÈÄÒÈ ÍÀÂÑÒÐÅ×Ó. ñòàðàÿ ôîðìà äåéñòâèòåëüíîãî
ÏÎÊÀÇÀÒÜ, ÃÄÅ ÐÀÊÈ ïðè÷àñòèÿ âìåñòî ñîâðåìåííîé
ÇÈÌÓÞÒ. Ïðîó÷èòü, æåñòîêî ôîðìû äååïðè÷àñòèÿ ñîâåðøåí-
íàêàçàòü êîãî-ëèáî (âûðàæåíèå íîãî âèäà ïîëîæèâ.
óãðîçû). ÏÎËÎÆÈÒÜ ÊÎÍÅÖ.
Êàêîå èìåëè ïðàâî ñàìî- Ïðåêðàòèòü ÷òî-ëèáî.  Ïî-
âîëüíè÷àòü? Íó, ïîãîäèòå... ß ëîæèòü íà÷àëî.
ïîêàæó âàì, ãäå ðàêè çèìóþò! Ïîëîæèòü êîíåö âîéíå —
Çíàé îí ðàíüøå, êàê ïðîâîäèë çàäà÷à âñåõ ìèðîëþáèâûõ ñèë
ñâîè «äîñóãè» ïðîôåññîð Ïî- ïëàíåòû.
ëóíèí, ïîêàçàë áû îí ýòîìó ÏÎËÎÆÈÒÜ ÍÀ ‹îáå›
«òàê íàçûâàåìîìó ïðîôåññî- ËÎÏÀÒÊÈ. Ïîáåäèòü â ñïîðå,
ðó», ãäå ðàêè çèìóþò. â ñîðåâíîâàíèè, â êàêîì-ëèáî
ÏÎÊÐÈÂÈÒÜ ÄÓØÎÉ. äåëå.
Ñì. ÊÐÈÂÈÒÜ ÄÓØÎÉ. Îí áûë îòëè÷íûì øàõìàòè-
ÏÎËÅ ÇÐÅÍÈß. Êðóã èí- ñòîì è äîâîëüíî ëåãêî ìîã
òåðåñîâ, çàáîò, ïîñòîÿííîãî ëþáîãî èç íàñ ïîëîæèøü íà
âíèìàíèÿ. îáå ëîïàòêè.  ...Ô¸äîð Äàíè-
Ìû äîëæíû ïîñòîÿííî äåð- ëîâè÷, ñïàñèáî. Âîò íèêàê íå
æàòü â ïîëå çðåíèÿ õîä ïîäãî- îæèäàë îò âàñ òàêîé ïîäãîòîâ-
òîâêè ê ñîðåâíîâàíèÿì.  Ïî- êè. Ïîëîæèëè âû ìåíÿ íà îáå
ëóÿíîâ êàê-òî ñîâñåì èñ÷åç èç ëîïàòêè. È îòêóäà ó âàñ ýòî áå-
ïîëÿ çðåíèÿ âñåé ðîäíè. Î í¸ì ð¸òñÿ?
íå ãîâîðèëè è íå âñïîìèíàëè. ÏÎËÎÆÈÒÜ ÍÀ×ÀËÎ.
ÏÎËÎÆÀ ÐÓÊÓ ÍÀ ÑÅÐ- Íà÷àòü ÷òî-ëèáî, ÿâèòüñÿ èñ-
ÄÖÅ. Ñîâåðøåííî èñêðåííå, òî÷íèêîì ÷åãî-ëèáî.  Ïîëî-
÷èñòîñåðäå÷íî, îòêðîâåííî. æèòü êîíåö.
Ñêàæèòå, ïîëîæà ðóêó íà 12 àïðåëÿ 1961 ãîäà âåñü
ñåðäöå, âñåãäà ëè âû âíèìà- ìèð îáëåòåëà îøåëîìëÿþùàÿ
òåëüíû ê ñâîèì áëèçêèì?  Ñêà- âåñòü: ÷åëîâåê â êîñìîñå! Òàê
æèòå ìíå, ïîëîæó ðóêó íà ñåð- áûëî ïîëîæåíî íà÷àëî ïîë¸-
äöå, âñþ èñòèííóþ ïðàâäó, ÷òî òàì êîñìè÷åñêèõ êîðàáëåé, ïè-
ýòî çà äåâóøêà è êàê âû íàõî- ëîòèðóåìûõ îòâàæíûìè ë¸ò÷è-
äèòå å¸. êàìè-êîñìîíàâòàìè.
323
ÏÎËÎÌÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ. ñ âîïðîñîì î ïåñíå «Âîçâðàùå-
Ñì. ËÎÌÀÒÜ ÃÎËÎÂÓ. íèå» êî ìíå, íî âû ïîïàëè â ñà-
ÏÎÌÈÍÀÉ ÊÀÊ ÇÂÀËÈ. ìóþ òî÷êó. ß äåéñòâèòåëüíî
1. Èñ÷åç, ñêðûëñÿ, ïðîïàë.È ïîìíþ âîëíóþùóþ è ãðóñòíóþ
áûë òàêîâ, è ñëåä ïðîñòûë, êàê èñòîðèþ, ñâÿçàííóþ ñ ýòîé ïåñ-
â âîäó êàíóë, êàê âåòðîì ñäó- íåé.
ëî, êàê ñêâîçü çåìëþ ïðî- ÏÎÏÀÄÀÒÜ ÂÏÐÎÑÀÊ.
âàëèëñÿ, òîëüêî ‹åãî› è âèäåëè. Èç-çà íåçíàíèÿ ÷åãî-ëèáî îêà-
Ìàëü÷èê âûáåæàë íà óëèöó çûâàòüñÿ â íåïðèÿòíîì, íåëîâ-
è — ïîìèíàé êàê çâàëè.  Óéä¸ò êîì, íåâûãîäíîì äëÿ ñåáÿ ïî-
â ãîðû, è ïîìèíàé êàê çâàëè. ëîæåíèè.
Ïðîøêà îãëÿäåëñÿ, âìèã îöå- Ñåãîäíÿ íà óðîêå ëèòåðàòó-
íèë îáñòàíîâêó. Îêíî íèçêî, íå ðû ÿ ïåðåïóòàë ôàêòû è ïîïàë
çàïåðòî ñòàâíåé. Õëåá è ìÿñî âïðîñàê.  Çèìîé ÿ âïåðâûå ñó-
çà ïàçóõó è — ïîìèíàé êàê çâà- äèë ñîðåâíîâàíèÿ ëûæíèêîâ è
ëè!.. îïëîøàë. ×òîáû âïðåäü íå ïî-
2. Ñîâñåì ïîòåðÿí, ïðîïàë ïàäàòü âïðîñàê, ÿ òîãäà æå ïî-
(î ïðîïàæå ÷åãî-ëèáî).Êàê â ïðîñèë ñâåäóùåãî ÷åëîâåêà ðà-
âîäó êàíóë, êàê âåòðîì ñäóëî, ñòîëêîâàòü ìíå, êàê îïðåäå-
êàê ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèëñÿ. ëÿåòñÿ ìîìåíò îêîí÷àíèÿ äèñ-
Òåòðàäü ñ ðèñóíêàìè èñ÷åç- òàíöèè ó ïðåäñòàâèòåëåé ðàç-
ëà — ïîìèíàé êàê çâàëè.  ß íûõ âèäîâ ñïîðòà.
íàðî÷íî ïðèáðàëà [óçåëîê], (?) Ïåðâîíà÷àëüíî: ïî-
÷òîáû êòî íå ïîäíÿë, à òî ïî- ïàñòü â ïðîñàê. Ïðîñàê — ñòà-
òîì ïîìèíàé êàê çâàëè.  Ñòà- íîê äëÿ êðó÷åíèÿ âåð¸âîê. Ðà-
ðèê Ãóñüêîâ õîðîøî ïîìíèë, áîòàþùèå íà ýòîì ñòàíêå ÷àñ-
÷òî îí ñóíóë òîïîð òóäà æå. Íà òî ïîïàäàëè â íåãî îäåæäîé,
äðóãîé äåíü õâàòèëñÿ — íåò òî- êîòîðàÿ áûñòðî âòÿãèâàëàñü, è
ïîðà. Îáûñêàë âñ¸ — íåò, ïî- ÷åëîâåê îêàçûâàëñÿ â íåóäîá-
ìèíàé êàê çâàëè. íîì ïîëîæåíèè.
ÏÎÏÀÄÀÒÜ Â ‹ñàìóþ› ÏÎÏÀÑÒÜ Â ‹ñàìóþ›
ÒÎ×ÊÓ. Óãàäûâàÿ, ãîâîðèòü ÒÎ×ÊÓ. Ñì. ÏÎÏÀÄÀÒÜ Â
èëè äåëàòü èìåííî òî, ÷òî íóæ- ‹ñàìóþ› ÒÎ×ÊÓ.
íî. ÏÎÏÀÑÒÜ ÂÏÐÎÑÀÊ.
×óâàåâ ïîïàë â òî÷êó. Îí â Ñì. ÏÎÏÀÄÀÒÜ ÂÏÐÎÑÀÊ.
äâóõ ñëîâàõ èñ÷åðïàë òî, ÷òî ÏÎÐÀ ‹íàäî› È ÑÎÂÅÑÒÜ
äðóãèå ñîáèðàëèñü âûðàçèòü â ÇÍÀÒÜ. Õâàòèò çëîóïî-
äëèííûõ ðå÷àõ.  ß íå çíàþ, òðåáëÿòü ÷åì-ëèáî.  Ïîðà è
ïî÷åìó âû ðåøèëè îáðàòèòüñÿ ÷åñòü çíàòü.
324
Ïðîáèëî ïîëîâèíó äåñÿòî- ÏÎÑÒÐÎÈÒÜ ÍÀ ÏÅÑ-
ãî, Èëüÿ Èëüè÷ âñòðåïåíóëñÿ. ÊÅ. Ñì. ÑÒÐÎÈÒÜ ÍÀ ÏÅÑ-
— ×òî æ ýòî ÿ â ñàìîì äåëå? — ÊÅ.
ñêàçàë îí âñëóõ ñ äîñàäîé: — ÏÎÒÅÐßÒÜ ÃÎËÎÂÓ.
íàäî ñîâåñòü çíàòü: ïîðà çà Ñì. ÒÅÐßÒÜ ÃÎËÎÂÓ.
äåëî! ÏÎÒÅÐßÒÜ ÈÇ ÂÈÄÓ.
ÏÎÐÀ È ×ÅÑÒÜ ÇÍÀÒÜ. Ñì. ÒÅÐßÒÜ ÈÇ ÂÈÄÓ.
Íàñòàëî âðåìÿ óõîäèòü, ïåðå- ÏÎÒÅÐßÒÜ ÏÎ×ÂÓ ÏÎÄ
ñòàòü äåëàòü ÷òî-ëèáî.Ïîðà ÍÎÃÀÌÈ. Ñì. ÒÅÐßÒÜ ÏÎ-
è ñîâåñòü çíàòü. ×ÂÓ ÏÎÄ ÍÎÃÀÌÈ.
— Ïîðà è ÷åñòü çíàòü, — ÏÎÒÅÐßÒÜ Ñ×¨Ò. Ñì.
ïîäíÿëñÿ Êëîêîâ. — Äàéòå ìíå ÒÅÐßÒÜ Ñ×¨Ò.
ïîñåêðåòíè÷àòü ñ Âèêòîðîì... ÏÎ×ÓÂÑÒÂÎÂÀÒÜ
Âñå âûøëè. ÑÅÁß. Ñì. ×ÓÂÑÒÂÎÂÀÒÜ
ÏÎÑËÅ ÒÎÃÎ ÊÀÊ. Âñëåä ÑÅÁß.
çà òåì, ñïóñòÿ íåêîòîðîå âðåìÿ, ÏÐÀÂÀß ÐÓÊÀ. Ãëàâíûé
ïîòîì, ïîçæå (ïðè îáîçíà÷åíèè ïîìîùíèê.
ñëåäîâàíèÿ îäíîãî äåéñòâèÿ çà Èëüÿ Èëüè÷ — íàø ïîìîù-
äðóãèì). íèê, ïðàâàÿ ðóêà. ? Âû ó íåãî
Ïîñëå òîãî êàê ïîñòðîèëè ïðàâàÿ ðóêà. Ïåðâûé ïîìîù-
íîâûé öåõ, çàâîä ñòàë âûïóñ- íèê.
êàòü áîëüøå ïðîäóêöèè.  Ðà- ÏÐÀÂÄÓ ÑÊÀÇÀÒÜ. Óïîò-
çîøëèñü ïî äîìàì ïîñëå òîãî, ðåáëÿåòñÿ äëÿ òîãî, ÷òîáû ïîä-
êàê îòðÿä îñòàíîâèëñÿ â öåíò- ÷åðêíóòü äîñòîâåðíîñòü, èñòèí-
ðå ãîðîäà è ñòàë ðàçìåùàòüñÿ íîñòü ñêàçàííîãî.Ïî ïðàâäå
ïî êâàðòèðàì. ãîâîðÿ (ñêàçàòü), ïî ñîâåñòè ãî-
ÏÎÑÌÎÒÐÅÒÜ ÄÐÓÃÈ- âîðÿ, ÷åñòíî ãîâîðÿ.
ÌÈ ÃËÀÇÀÌÈ. Ñì. ÑÌÎÒ- Ïðàâäó ñêàçàòü, ÿ íèêîãäà
ÐÅÒÜ ÄÐÓÃÈÌÈ ÃËÀÇÀÌÈ. íå çàäóìûâàëñÿ íàä ýòèì âî-
ÏÎÑÒÀÂÈÒÜ Â ÒÓÏÈÊ. ïðîñîì.
Ñì. ÑÒÀÂÈÒÜ Â ÒÓÏÈÊ. ÏÐÅÂÐÀÙÀÒÜÑß Â
ÏÎÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ ‹ñâî¸› ÑËÓÕ. Î÷åíü âíèìàòåëüíî ñëó-
ÌÅÑÒÎ. Ñì. ÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ øàòü.
‹ñâî¸› ÌÅÑÒÎ. Íî âîò îí ïðîâîäèë ãëàçà-
ÏÎÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. ìè ñûíèøêó, ãëóáîêî ïîêàø-
Ñì. ÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. ëÿë, ñíîâà çàãîâîðèë, è ÿ âåñü
ÏÎÑÒÀÂÈÒÜ ÒÎ×ÊÈ ïðåâðàòèëñÿ â ñëóõ.
‹òî÷êó› ÍÀÄ È. Ñì ÑÒÀÂÈÒÜ ÏÐÅÄÑÒÀÂËßÒÜ ÑÎ-
ÒÎ×ÊÈ ‹òî÷êó› ÍÀÄ È. ÁÎÉ. Áûòü, ÿâëÿòüñÿ.
325
Ñîñòÿçàíèÿ þíàðìåéöåâ íî- äå âñåãî ê èçó÷åíèþ ÿçûêà, îñ-
ñèëè óïîðíûé õàðàêòåð è ïðåä- íîâíîãî ìàòåðèàëà âñÿêîé êíè-
ñòàâëÿëè ñîáîé óâëåêàòåëüíîå ãè.
çðåëèùå. ÏÐÅÆÄÅ ×ÅÌ. Ïåðåä òåì
ÏÐÅÄÑÒÀÂÜ ‹òå› ÑÅÁÅ. êàê, äî òîãî êàê (óêàçûâàåò,
Âîîáðàçè ‹òå› (óïîòðåáëÿåòñÿ ÷òî âðåìÿ äåéñòâèÿ â ãëàâíîì
ïðè ðàññêàçå î ÷¸ì-ëèáî, ÷òî- ïðåäëîæåíèè ïðåäøåñòâóåò
áû ïðèâëå÷ü âíèìàíèå ñëóøà- âðåìåíè äåéñòâèÿ â ïðèäàòî÷-
òåëÿ ê êàêîìó-ëèáî ôàêòó, ñî- íîì).
áûòèþ è ò. ä., ÷òîáû çàèíòåðå- Èíæåíåðû ìíîãî ïîòðóäè-
ñîâàòü åãî). ëèñü, ïðåæäå ÷åì ïðîåêò áûë
Ïðåäñòàâüòå ñåáå: ñåãîäíÿ óòâåðæä¸í.  Ïîëòîðà ãîäà ïðî-
ñóááîòà, ìû ñâîáîäíû, âåñåëû, øëî ïîñëå ýòîãî ðàçãîâîðà,
ó íàñ çà ïëå÷àìè ðþêçàêè, ìû ïðåæäå ÷åì Ïàâåë Ïåòðîâè÷
óæå íà âîêçàëå, ñàäèìñÿ â âà- ðåøèëñÿ îñóùåñòâèòü ñâî¸ íà-
ãîí ýëåêòðè÷êè...  À êàê æå òîã- ìåðåíèå.
äà âñÿêèå âåñ¸ëûå ñ÷èòàëêè è ÏÐÈÂÎÄÈÒÜ Â ÑÅÁß. 1.
ïåðåâ¸ðòûøè, ñêîðîãîâîðêè è Âûâîäèòü èç îáìîðîêà.
ïðî÷èå øóòëèâûå ïóñòÿêîâè- Âðà÷è äîëãî íå ìîãëè ïðè-
íû? Â íèõ, ïðåäñòàâü ñåáå, òîæå âåñòè ðàíåíîãî â ñåáÿ: îí ïîòå-
çàëîæåíà î÷åíü âàæíàÿ ìûñëü. ðÿë î÷åíü ìíîãî êðîâè.  Àëåê-
Ýòî ìûñëü î òîì, ÷òîáû ìàëû- ñåé íà ìãíîâåíèå ïîòåðÿë
øó áûëî ðàäîñòíî æèòü è ðàñ- ñîçíàíèå, íî îùóùåíèå áëèç-
òè, âûãîâàðèâàòü çâó÷íûå, êîé îïàñíîñòè ïðèâåëî åãî â
ïðèÿòíûå, õîðîøèå ñòðî÷êè, ñåáÿ.
êîòîðûå ïðèâèâàþò ìàëåíüêî- 2. Çàñòàâèòü óñïîêîèòüñÿ.
ìó ÷åëîâåêó âêóñ è ê ðèòìè÷åñ- Îí áûë òàê ðàññòðîåí, ÷òî
êîìó ñòðîþ ðå÷è, è ê ÷óäåñíîé ìû ñ òðóäîì ïðèâåëè åãî â ñåáÿ.
èãðå ñëîâ. Îáùåñòâî, â êîòîðîì ÿ î÷ó-
ÏÐÅÆÄÅ ÂÑÅÃÎ. Ñíà÷à- òèëñÿ, ñèëüíî ðàçâëåêàëî ìî¸
ëà, ðàíüøå ÷åãî-ëèáî äðóãîãî. âîîáðàæåíèå. Íî Ïóãà÷¸â
 Â ïåðâóþ ãîëîâó, â ïåðâóþ ïðèâ¸ë ìåíÿ â ñåáÿ ñâîèì âîï-
î÷åðåäü, ïåðâûì äåëîì.  Â ðîñîì.  Îíà óëûáíóëàñü, è ýòî
ïîñëåäíþþ î÷åðåäü. òîò÷àñ æå ïðèâåëî Êëèìà â
Íàäî ñòàðàòüñÿ ïðåæäå ñåáÿ.
âñåãî ïðî÷åñòü è óçíàòü ñàìûõ ÏÐÈÉÒÈ Â ÃÎËÎÂÓ. Ñì.
ëó÷øèõ ïèñàòåëåé âñåõ âåêîâ ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ Â ÃÎËÎÂÓ.
è íàðîäîâ.  Òåõíèêà ëèòåðà- ÏÐÈÉÒÈ Â ÑÅÁß. Ñì.
òóðíîé ðàáîòû ñâîäèòñÿ ïðåæ- ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ Â ÑÅÁß.
326
ÏÐÈÉÒÈ ÍÀ ÓÌ. Ñì. ìàöèþ ñâîåãî ñîòðóäíèêà î
ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ ÍÀ ÓÌ. ïîåçäêå â îäíó èç îáëàñòü íà-
ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ ÁËÈÇÊÎ øåé ñòðàíû.
Ê ÑÅÐÄÖÓ. 1. Ñèëüíî ïåðåæè- ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ ÍÀ ÑÂÎÉ
âàòü, ñòðàäàòü, âîëíîâàòüñÿ. Ñ×¨Ò. Ñ÷èòàòü îòíîñÿùèìñÿ
Áðàò ðàññòðîåí: îí âñåãäà ëè÷íî ê ñåáå.
ïðèíèìàåò áëèçêî ê ñåðäöó íå- Åñëè ÿ ïðè íåé çàäóìûâàë-
óäà÷è ñâîåãî äðóãà.  Íàïðàñ- ñÿ è ìîë÷àë, òî îíà ýòî ïðèíè-
íî âû òàê áëèçêî ïðèíèìàåòå ê ìàëà íà ñâîé ñ÷¸ò è ñòàíîâè-
ñåðäöó òàêèå ïóñòÿêè... ëàñü ïå÷àëüíà.
2. Îòíîñèòüñÿ ñ áîëüøèì ÏÐÈÍßÒÜ ÁËÈÇÊÎ Ê
âíèìàíèåì, èíòåðåñîì. ÑÅÐÄÖÓ. Ñì. ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ
ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ ÇÀ ×ÈÑ- ÁËÈÇÊÎ Ê ÑÅÐÄÖÓ.
ÒÓÞ ÌÎÍÅÒÓ. Ñ÷èòàòü ÏÐÈÍßÒÜ ÇÀ ×ÈÑÒÓÞ
ïðàâäîé, èñòèíîé, âîñïðèíè- ÌÎÍÅÒÓ. Ñì. ÏÐÈÍÈ-
ìàòü âñåðü¸ç (îáû÷íî ÷òî-ëèáî ÌÀÒÜ ÇÀ ×ÈÑÒÓÞ ÌÎÍÅ-
íå çàñëóæèâàþùåå äîâåðèÿ). ÒÓ.
Îí òàê è ïðèíèìàë çà ÷èñòóþ ÏÐÈÍßÒÜ Ê ÑÂÅÄÅ-
ìîíåòó âñÿêèé å¸ âçãëÿä, âñÿ- ÍÈÞ. Ñì. ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ Ê
êîå ñëîâî.  Îíè íå ïîíèìàþò ÑÂÅÄÅÍÈÞ.
òîãî, ÷òî ýòà ñòàòüÿ — ãíóñíûé ÏÐÈÍßÒÜ ÍÀ ÑÂÎÉ
îáìàí... È îíè âåðÿò... Âñ¸ çà ÷è- Ñ×¨Ò. Ñì. ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ ÍÀ
ñòóþ ìîíåòó ïðèíèìàþò.  Îíà ÑÂÎÉ Ñ×¨Ò.
åù¸ íå çíàëà, ÷òî ýòî çà ïàðåíü, ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ Â ÃÎËÎÂÓ.
è ïðèíèìàëà åãî ïå÷àëü è ñìè- Âîçíèêàòü, ïîÿâëÿòüñÿ â ñîçíà-
ðåíèå çà ÷èñòóþ ìîíåòó. íèè (î ìûñëÿõ, íàìåðåíèÿõ).
(?) ×èñòàÿ ìîíåòà — ìîíå- Îí [ïàñòóøîíîê] óìååò ãî-
òà ãîñóäàðñòâåííîé ÷åêàíêè ñ âîðèòü ïî-ðóññêè, à äóìàåò è
îïðåäåë¸ííûì, ñòðîãî óñòàíîâ- ïî¸ò ïî-òàòàðñêè, íå âñåãäà
ëåííûì ñîäåðæàíèåì áëàãî- ïðèõîäèò â ãîëîâó íóæíîå ðóñ-
ðîäíûõ ìåòàëëîâ. Íå÷åñòíûå ñêîå ñëîâî.
ëþäè çàíèìàëèñü ïîääåëêîé ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ Â ÑÅÁß. 1.
ýòèõ ìîíåò, êîòîðûå äîâåð÷è- Ïðèõîäèòü â ñîçíàíèå, â ÷óâ-
âûìè ëþäüìè ïðèíèìàëèñü çà ñòâî ïîñëå îáìîðîêà.
÷èñòóþ ìîíåòó Íà âòîðîé äåíü ïîñëå ñëîæ-
ÏÐÈÍÈÌÀÒÜ Ê ÑÂÅÄÅ- íîé îïåðàöèè áîëüíîé ïðèø¸ë
ÍÈÞ. Ó÷èòûâàòü. â ñåáÿ.  Êîãäà îí ïðîáîâàë
Ïðèñóòñòâóþùèå íà çàñåäà- ñïîëçòè ê ðåêå, òî ñíîâà ïàäàë
íèè ïðèíÿëè ê ñâåäåíèþ èíôîð- â îáìîðîê îò ñòðàøíîé áîëè âî
327
âñ¸ì òåëå. È ñíîâà ïðèõîäèë â âàòü ñèëüíîå âîçäåéñòâèå íà
ñåáÿ.  Ñåãîäíÿ ó ìåíÿ çàìå- êîãî-ëèáî.
÷àòåëüíûé äåíü. Ìîé áîëüíîé, Ñâîèìè èñòîðè÷åñêèìè ïà-
Êîð÷àãèí, ïðèø¸ë â ñåáÿ, îæèë. ìÿòíèêàìè Ñàìàðêàíä ïðîèç-
2. Óñïîêàèâàòüñÿ, ïåðåñòà- âîäèò íà ãîñòåé íåçàáûâàåìîå
âàòü âîëíîâàòüñÿ, áåñïî- âïå÷àòëåíèå.  Ìíå áûëî øåñ-
êîèòüñÿ. òíàäöàòü ëåò, êîãäà ÿ óñëûøàë
Îí âñ¸ åù¸ áûë íå â ñîñòîÿ- âïåðâûå «Äîí-Æóàíà» Ìî-
íèè ïðèéòè â ñåáÿ îò ñëó- öàðòà. Ìóçûêà ýòà áûëà ïåð-
÷èâøåãîñÿ è ïîäîëãó ñèäåë íå- âîé ìóçûêîé, ïðîèçâåäøåé íà
ïîäâèæíî, ñ ïóñòûì ëèöîì, óñ- ìåíÿ ïîòðÿñàþùåå âïå÷àòëå-
òàâèâøèñü â îäíó òî÷êó. íèå. Îíà âîçáóäèëà âî ìíå ñâÿ-
ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ ÍÀ ÓÌ. òîé âîñòîðã, ïðèíåñøèé âïîñ-
Âîçíèêàòü, ïîÿâëÿòüñÿ â ñî- ëåäñòâèè ïëîäû. ×åðåç íå¸ ÿ
çíàíèè (î ìûñëÿõ, âîñïîìèíà- ïðîíèê â òîò ìèð õóäî-
íèÿõ). æåñòâåííîé êðàñîòû, ãäå âèòà-
Ñåãîäíÿ ìíå ïðèøëà íà óì þò òîëüêî âåëè÷àéøèå ãåíèè.
ìûñëü ñúåçäèòü ê ñâîåìó äðóãó Òåì, ÷òî ÿ ïîñâÿòèë ñâîþ æèçíü
â Òàøêåíò.  Ìíå âñåãäà ïðè- ìóçûêå, ÿ îáÿçàí Ìîöàðòó.
õîäèò íà óì, ÷òî î õðàáðîñòè Ñëåäèòå ñàìè çà äðóãèìè îðà-
áîëüøå âñåãî ãîâîðÿò òðóñû. òîðàìè âíèìàòåëüíî. Ó÷èòåñü
×àñòî ïðèõîäÿò íà óì ñëîâà ó íèõ íå òîëüêî õîðîøèì ôîð-
Ýéçåíøòåéíà: ...íàäî îòäà- ìàì è ïðè¸ìàì ðå÷è, ìåòîäó
âàòü... ðàáîòå âñ¸, îòäàâàòü áåç àãèòàöèè, íî ñòàðàéòåñü èçáå-
îñòàòêà, òîãäà äîáü¸øüñÿ áîëü- ãàòü âñåãî, ÷òî âàì íå íðàâèò-
øèõ ðåçóëüòàòîâ. ñÿ â èõ ìàíåðàõ, ÷òî ïðîèçâî-
ÏÐÈßÒÍÎÃÎ ÀÏÏÅÒÈ- äèò íåïðèÿòíîå âïå÷àòëåíèå
ÒÀ. Ïîæåëàíèå òîìó, êòî åñò íà äðóãèõ.  Ñîîðóäèâ ó ñåáÿ â
èëè íà÷èíàåò åñòü. ìàñòåðñêîé âñþ îáñòàíîâêó, ñ
— Âû óæå óæèíàåòå? Ïðè- òåìè æå êíèãàìè â ïåðåïë¸òàõ
ÿòíîãî àïïåòèòà’. — Ñïàñèáî. â êíèæíîì øêàôó, ÿ ïèñàë
Ê ñòîëèêó ïðèáëèçèëñÿ Àëåê- ñëîâíî æèâîãî Äîéëà â æèâîé
ñåé... Îí ðàçìåñòèë íà ñòîëèêå îáñòàíîâêå åãî êàáèíåòà. Ïîð-
òàðåëêè ñ çàêóñêàìè è, ïîæå- òðåò äåéñòâèòåëüíî ïðîèçâî-
ëàâ ïðèÿòíîãî àïïåòèòà, ñ äèò âïå÷àòëåíèå ïèñàííîãî ñ
äîñòîèíñòâîì óäàëèëñÿ. íàòóðû.
ÏÐÎÈÇÂÎÄÈÒÜ ÂÏÅ- ÏÐÎÉÒÈ ÊÐÀÑÍÎÉ ÍÈ-
×ÀÒËÅÍÈÅ. Âûçûâàòü ñèëü- ÒÜÞ. Ñì. ÏÐÎÕÎÄÈÒÜ
íîå ÷óâñòâî â êîì-ëèáî, îêàçû- ÊÐÀÑÍÎÉ ÍÈÒÜÞ.
328
ÏÐÎÉÒÈ ÌÈÌÎ. Ñì. íè÷åãî íå ïîÿâëÿåòñÿ «ïðîñòî
ÏÐÎÕÎÄÈÒÜ ÌÈÌÎ. òàê»; âñ¸ â í¸ì îðãàíè÷åñêè
ÏÐÎËÈÂÀÒÜ ÊÐÎÂÜ. ñâÿçàíî, îäíî âûðàñòàåò èç
Ñðàæàòüñÿ, æåðòâîâàòü ñîáîé, äðóãîãî, âñå ïðîäóìàíî è íåîá-
çàùèùàÿ êîãî-ëèáî, ÷òî-ëèáî. õîäèìî.
ÏÐÎÏÓÑÊÀÒÜ ÌÈÌÎ ÏÐÎÑÒÛÌ ÃËÀÇÎÌ. Áåç
ÓØÅÉ. Íå ðåàãèðîâàòü, íè- ïîìîùè îïòè÷åñêèõ ñðåäñòâ
êàê íå îáðàùàòü âíèìàíèÿ íà ñîëíå÷íîå çàòìåíèå ìîæíî
òî, ÷òî ãîâîðèòñÿ, ÷òî ñêàçàíî. èíîãäà íàáëþäàòü ïðîñòûì
Âñå ýòè ðàçãîâîðû äîõîäè- ãëàçîì.
ëè äî ñåñòðû, íî îíà ïðîïóñêà- ÏÐÎÒßÃÈÂÀÒÜ ÐÓÊÓ
ëà èõ ìèìî óøåé.  Ëîïàòèí íè- ÏÎÌÎÙÈ. Ïîìî÷ü, îêàçàòü
÷åãî íå îòâåòèë, ñäåëàë âèä ÷òî ñîäåéñòâèå, ïîääåðæêó, îáî-
ïðîïóñòèë ìèìî óøåé.  Íå ïî- äðèòü.
ìíþ óæå, ãäå èìåííî â ïåðâûé Ïîëÿðíûå çèìîâêè, ãîðíûå
ðàç óñëûøàë ÿ ñëîâî «Íî- âîñõîæäåíèÿ, ãðóïïîâûå âèäû
áåëü». Óñëûøàë è ïðîïóñòèë ñïîðòà ïîêàçàëè, êàêóþ áîëü-
ìèìî óøåé, íî ïî ìåðå äàëüíåé- øóþ ðîëü äëÿ äîñòèæåíèÿ óñ-
øåãî ïóòåøåñòâèÿ ñëîâî ýòî ïåõà èãðàþò õîðîøèå îòíîøå-
ñòàëî ïîâòîðÿòüñÿ âñ¸ ÷àùå è íèÿ ìåæäó ëþäüìè, âçàèìíîå
÷àùå.  Íà ñåìèíàðå ìîëîäûõ óâàæåíèå, ãîòîâíîñòü ïðîòÿ-
ëèòåðàòîðîâ ðóêîïèñü ïîâåñòè íóòü ðóêó ïîìîùè òîâàðèùó,
ïîëó÷èëà âûñîêóþ îöåíêó ñ óìåíèå ïðèíîðàâëèâàòüñÿ ê åãî
âåñüìà íåçíà÷èòåëüíûìè îãî- îñîáåííîñòÿì.
âîðêàìè... Äðóãîé áû ïðîïóñ- ÏÐÎÕÎÄÈÒÜ ÊÐÀÑÍÎÉ
òèë ýòè «îãîâîðêè» ìèìî ÍÈÒÜÞ. ßâëÿòüñÿ îñíîâíûì,
óøåé, à äëÿ Íèêîëàÿ Ðûæèõ îíè ãëàâíûì.
ïîñëóæèëè ïðè÷èíîé òîãî, ÷òî ×åðåç âñþ êíèãó êðàñíîé
îí ñûçíîâà ïåðåïèñàë âñþ íèòüþ ïðîõîäèò òåìà
âåùü. îòâåòñòâåííîñòè ÷åëîâåêà ïå-
ÏÐÎÑÒÎ ÒÀÊ. Áåç âñÿêî- ðåä îáùåñòâîì, â êîòîðîì îí
ãî íàìåðåíèÿ, áåç îïðåäåë¸ííîé æèâ¸ò.  Òðóä — êîðåíü íðàâ-
öåëè. ñòâåííîñòè. Íåîáõîäèìî, ÷òî-
ß äîëãî ïðîñòî òàê áðîäèë áû â äóõîâíîé æèçíè êîëëåêòè-
ïî áåðåãó ðåêè.  Ñîâåðøåííî âà êðàñíîé íèòüþ ïðîõîäèëî
î÷åâèäíî, ÷òî â Ñàðàòîâ Íèêî- óâàæåíèå ê òðóäó, ëþäÿì òðó-
ëàåâ åçäèë íå ïðîñòî òàê. Êà- äà, ÷òîáû íà ýòîé îñíîâå óòâåð-
êèå-òî áûëè ó íåãî òàì èíòåðå- æäàëîñü óâàæåíèå ê ñàìîìó
ñû.  Â ïðîèçâåäåíèè èñêóññòâà ñåáå.
329
(?) Â XVIII âåêå â Àíãëèè ÏÓÄ ÑÎËÈ ÑÚÅÑÒÜ.
î÷åíü öåíèëñÿ êàíàò äëÿ êîðàá- Xîðîøî è äàâíî çíàòü êîãî-
ëÿ. Âî âñå êàíàòû êîðîëåâñêî- ëèáî.
ãî ôëîòà âïëåòàëè êðàñíóþ ß õîðîøî çíàþ ýòîãî ÷åëî-
íèòü, äëÿ òîãî ÷òîáû, êàêîé áû âåêà, ìû ñ íèì ïóä ñîëè ñúåëè.
êóñîê íè áûë îòðåçàí îò êàíà- Òåáå ÿ ìîãó âñ¸ ñêàçàòü. Ìû ñ
òà, ìîæíî áûëî ñðàçó óçíàòü, òîáîé ïóä ñîëè ñúåëè.
÷òî îí ïðèíàäëåæèò ôëîòó. (?) Ïóä — øåñòíàäöàòü êè-
ÏÐÎÕÎÄÈÒÜ ÌÈÌÎ. Íå ëîãðàììîâ.
îáðàùàòü âíèìàíèÿ íà ÷òî- ÏÓÑÊÀÒÜ ÏÛËÜ Â ÃËÀ-
ëèáî, óïóñêàòü èç âèäó ÷òî-ëèáî ÇÀ. Êàêèìè-ëèáî ïîñòóïêàìè
(÷àñòî îá îòðèöàòåëüíûõ ÿâëå- ñîçäàâàòü ëîæíîå (îáû÷íî ëó÷-
íèÿõ, ôàêòàõ). øåå) âïå÷àòëåíèå î ñåáå.
ß çíàþ, ÷òî ìîé áðàò íèêîã- Òû ìíå ïûëü â ãëàçà íå ïóñ-
äà íå ïðîéä¸ò ìèìî ÷óæîé áåäû. êàé, à ðàññêàæè, êàê âñ¸ áûëî â
Òû ïîëó÷àåøü â íàñëåäñòâî äåéñòâèòåëüíîñòè.  Áûë ó íåãî
ñòðàíó, êîòîðîé äîëæåí áóäåøü îäèí, ìÿãêî ãîâîðÿ, íåäîñòà-
òàê óïðàâëÿòü, ÷òîáû âñåãäà â òîê: â îáùåíèè ñ ëþäüìè îí
íåé òîðæåñòâîâàëè ïðàâäà, ñïðà- ñòàðàëñÿ ïóñòèòü èì ïûëü â
âåäëèâîñòü... Òû íå èìååøü ïðà- ãëàçà. Îäíàæäû, ëàçàÿ ïî ïåùå-
âà ïðîéòè ìèìî, åñëè êòî-òî îáè- ðàì è îáíàðóæèâ â íèõ êðèñ-
æàåò ñëàáîãî, åñëè äðóã íóæäà- òàëëû, îí âûó÷èë âñå íàçâàíèÿ
åòñÿ â ïîääåðæêå. ñîäåðæàùèõñÿ â íèõ àìèíîêèñ-
ÏÐÎØÓ ÏÐÎÙÅÍÈß. ëîò ñ îäíîé ëèøü öåëüþ —
Ôîðìóëà èçâèíåíèÿ, ëþáåç- ãèïíîòèçèðîâàòü è ìó÷èòü ñî-
íîñòè. áåñåäíèêà íåïîíÿòíûìè òåðìè-
Ïðîøó ïðîùåíèÿ. Ñêàæèòå, íàìè.  Äóìàþ, ÷òî ëåéòåíàíò
êàê ïðîåõàòü ê îçåðó?  — Ñþ- Êóðî÷êèí èçáàëîâàë Ëàçàðå-
äà, ñþäà äàâàéòå! — íåãðîìêî âà, ñàì çà íåãî âñ¸ äåëàë, à îí
êðèêíóë èì êàïèòàí è âèíîâàòî ïóñêàë ïûëü â ãëàçà.
ñêàçàë ñîáðàâøèìñÿ: — Çàäåð- ÏßÒÎÅ ÊÎËÅÑÎ ‹â òåëå-
æàëñÿ, ïðîøó ïðîùåíèÿ. ãå›. Íåíóæíûé, ëèøíèé â êà-
ÏÐßÒÀÒÜÑß Â ÊÓÑÒÛ. êîì-ëèáî äåëå (î ÷åëîâåêå).
Èñïóãàâøèñü, óêëîíÿòüñÿ îò ×òîáû íå áûòü â ïîõîäå ïÿ-
îòâåòñòâåííîñòè, îò ó÷àñòèÿ â òûì êîëåñîì â òåëåãå, ÿ ðåøèë
÷¸ì-ëèáî. íàó÷èòüñÿ ñòàâèòü ïàëàòêó,
Ìîé äðóã íèêîãäà íå ïðÿ- ðàçâîäèòü êîñò¸ð è ãîòîâèòü
÷åòñÿ â êóñòû, åñëè âèäèò, ÷òî ïèùó.  Ìåäâåäåâ äîëãîå âðå-
îáèæàþò ñëàáûõ. ìÿ íåóâåðåííî ÷óâñòâîâàë ñåáÿ
330
â ìàëîçíàêîìîé ñåëüñêîé îá- ïðèÿòíîå äåëî.  Çàâàðèâàòü
ñòàíîâêå — îí áûë òåì ïÿòûì êàøó.
êîëåñîì ‹…›, áåç êîòîðîãî Ìíå áîÿòüñÿ íå÷åãî: êòî çà-
åõàòü ìîæíî. âàðèë ýòó êàøó, òîò ïóñòü å¸ è
ðàñõë¸áûâàåò, — ñêàçàë ñòðî-
Ð ãî.  Íå íàäî áûëî îñòàâàòüñÿ
èëè íå íàäî áûëî íà ðàáîòó ÿâ-
ÐÀÇ È ÍÀÂÑÅÃÄÀ. Îêîí-
÷àòåëüíî, íà âñå âðåìÿ. ëÿòüñÿ... Â îáùåì íàäî áûëî ñà-
ìîìó äóìàòü, êàê ïîñòóïàòü. À
ß ‹…› íå ïèòàë ê íåìó íè÷å-
ãî ïîõîæåãî íà äðóæáó è äàæå ðàç îñòàëñÿ, ïóñòü òåïåðü ðàñ-
õë¸áûâàåò êàøó.  Ó íåãî ñâîè
íå ëþáèë åãî; ÷åñòíåå áûëî áû
îòíîøåíèÿ ñ ðûáàêàìè, — äó-
ïîýòîìó ïðÿìî, ðàç è íàâñåãäà
îòêàçàòüñÿ îò åãî äðóæáû. ìàë Ìèõàèë Ñòåïàíîâè÷, —
ÐÀÇÂÎÄÈÒÜ ÐÓÊÀÌÈ. ïóñòü îíè ìåæäó ñîáîé è ðàñ-
õë¸áûâàþò êàøó, à ìî¸ äåëî —
Óäèâëÿòüñÿ, íåäîóìåâàòü
(îáû÷íî ñîïðîâîæäàåòñÿ äâè- ñòîðîíà.
(?) Ðàñõë¸áûâàòü êàøó
æåíèåì ðóê â ðàçíûå ñòîðîíû).
îáû÷íî ïðîòèâîïîñòàâëÿåòñÿ
Êîãäà îí ñïðîñèë âðà÷à,
ôðàçåîëîãèçìó çàâàðèòü êàøó
êàê îí òóò îêàçàëñÿ, òîò òîëüêî
â ñîñòàâå åäèíîãî öåëîãî: Ñàì
ðàçâ¸ë ðóêàìè: — Âåðí¸òñÿ â
çàâàðèë êàøó, ñàì è ðàñõëåáû-
÷àñòü, óçíàåò.
âàé. Óïîòðåáëåíèå ãëàãîëà ðàñ-
ÐÀÍÎ ÈËÈ ÏÎÇÄÍÎ.
õë¸áûâàòü îïðàâäàíî òåì, ÷òî
Êîãäà-íèáóäü, â áóäóùåì (îáÿ-
çàòåëüíî, íåïðåìåííî ÷òî-ëèáî ñëîâî êàøà ðàíåå îçíà÷àëî ïåð-
ïðîèçîéä¸ò). âîå áëþäî — ðîä ïîõëåáêè èç
êðóïû (áóêâàëüíî «êðóïà, î÷è-
ß äóìàþ, ðàíî èëè ïîçäíî
ùåííîå çåðíî»). Êàøà çäåñü â
òû îñîçíàåøü ñâîè îøèáêè.
ÐÀÍÜØÅ ÂÐÅÌÅÍÈ. ïåðåíîñíîì çíà÷åíèè — «áåñ-
Ïðåæäå ñðîêà. ïîðÿäîê, ñóìÿòèöà».
ÐÅ×Ü ÈÄ¨Ò. Ãîâîðèòñÿ î
Çà÷åì áåñïîêîèòüñÿ ðàíüøå
âðåìåíè? Ìîæåò áûòü, âñ¸ áó- êîì-ëèáî èëè î ÷¸ì-ëèáî.
È, ïîæàëóéñòà, íå âçäóìàé-
äåò õîðîøî.  — Íå ãîðþé ðàíü-
òå îïðàâäûâàòüñÿ. Ãäå ðå÷ü
øå âðåìåíè, äî÷åíüêà, — ñïî-
êîéíî ñêàçàë ÷åðíîáîðîäûé. — èä¸ò î ñðî÷íîé ðàáîòå è î äàí-
íîì ñëîâå, òàì ÿ íå ïðèíèìàþ
Çíàåøü, ÷òî ó Çèìíåãî äåëàåò-
íèêàêèõ îïðàâäàíèé. Íå ïðè-
ñÿ? Òàì òûñÿ÷è òûñÿ÷.
ÐÀÑÕË¨ÁÛÂÀÒÜ ÊÀØÓ. íèìàþ è íå ïîíèìàþ èõ.
ÐÎÄÈÒÜÑß Â ÐÓÁÀØÊÅ
Ðàñïóòûâàòü ñëîæíîå èëè íå-
‹â ñîðî÷êå›. Áûòü óäà÷ëèâûì,
331
ñ÷àñòëèâûì âî âñ¸ì (î ÷åëîâå- ýòî çàïèñàòü, — äóìàë îí, —
êå, êîòîðîìó âåç¸ò, ñîïóòñòâó- Äà âîò íèêàê íå äîõîäÿò ðóêè.
åò óäà÷à). ÐÓÊÈ ÎÏÓÑÊÀÞÒÑß
Î ìîåì áðàòå íå çðÿ ãîâî- ‹îïóñòèëèñü›. Óòðà÷èâàåòñÿ
ðÿò: îí â ñîðî÷êå ðîäèëñÿ.  ß ñïîñîáíîñòü èëè æåëàíèå ÷òî-
çíàþ Ñåðãåÿ Èëüè÷à íå ïåðâûé ëèáî äåëàòü (îáû÷íî èç-çà íå-
ãîä. è ìíå âñåãäà êàçàëîñü, ÷òî óäà÷, ïîòåðè íàäåæäû íà ÷òî-
îí ðîäèëñÿ â ñîðî÷êå. ëèáî è ò. ä.).
(?) Âûðàæåíèå ïðèøëî èç Îò ïîñòîÿííûõ íåóäà÷ ó ìî-
ïîâåðüÿ íîñèòåëåé ñëàâÿíñêèõ ëîäîãî èññëåäîâàòåëÿ ðóêè
è äðóãèõ èíäîåâðîïåéñêèõ ÿçû- îïóñòèëèñü.  Ó ìåíÿ èíîãäà
êîâ: åñëè ìëàäåíåö ðîäèòñÿ â ðóêè îïóñêàþòñÿ. Â ìîåé âëàñ-
ïóçûðå («ñîðî÷êå»), çíà÷èò, ó òè ñàìîå ïðåêðàñíîå, ñàìîå
íåãî áóäåò ñ÷àñòëèâàÿ æèçíü. ïëîäîòâîðíîå äåëî, è ÿ ñâÿçàí,
ÐÓÁÈÒÜ Ñ ÏËÅ×À. Äåé- ÿ íè÷åãî íå ñìåþ ïðåäïðèíÿòü.
ñòâîâàòü, ïîñòóïàòü ðåøèòåëü- ÐÓÊÎÉ ÏÎÄÀÒÜ. Î÷åíü
íî, ÷àñòî íåîáäóìàííî, ñãîðÿ- áëèçêî, ñîâñåì ðÿäîì.Â äâóõ
÷à. øàãàõ.  Çà òðèäåâÿòü çåìåëü,
Ëüâîâ ÷åñòåí, ïðÿì è ðóáèò íà êðàé ‹íà êðàþ› ñâåòà.
ñ ïëå÷à... Îí íè ïåðåä ÷åì íå îñ- Îò íàøåãî äîìà äî ðåêè ðó-
òàíîâèòñÿ.  Ó íåãî ñëîâà ãðó- êîé ïîäàòü.
áûå, ðóáèò ñ ïëå÷à.
ÐÓÊÀ ÎÁ ÐÓÊÓ. Âìåñòå, C
ñîâìåñòíî, ñîãëàñîâàííî.  Ñ ÃËÀÇÓ ÍÀ ÃËÀÇ. Íàåäè-
Áîê î áîê, ïëå÷îì ê ïëå÷ó íå, áåç ñâèäåòåëåé, áåç ïîñòî-
Åñëè âû, ìîëîäûå ëþäè, ðîííèõ.Îäèí íà îäèí.
äåéñòâèòåëüíî õîòèòå áîëüøîé Áåñåäà ñ ïîäðîñòêîì ñ ãëàçó
è êðàñèâîé æèçíè — äåëàéòå å¸, íà ãëàç ìíîãîå ïðîÿñíèëà.  —
èäèòå ðóêà îá ðóêó ðàáîòàòü ñ Ñëóøàé, äîðîãîé, — ñêàçàë
òåìè, êòî ãåðîè÷åñêè ñòðîèò íå- Ëåâèíñîí, îáðàùàÿñü ê Ðÿáöó,
áûâàëîå, ãðàíäèîçíîå. — ó ìåíÿ äåëî ê òåáå ñ ãëàçó íà
ÐÓÊÈ ÍÅ ÄÎÕÎÄßÒ. Íåò ãëàç.
âðåìåíè, âîçìîæíîñòè ñäåëàòü Ñ ÃÎËÎÂÛ ÄÎ ÍÎÃ. Öå-
÷òî-ëèáî. ëèêîì, ïîëíîñòüþ.
Äàâíî ïîðà îòðåìîíòèðî- Íà÷àëñÿ äîæäü. ×åðåç íå-
âàòü äîì, íî ó îòöà ïîêà ðóêè ñêîëüêî ìèíóò âñå îêàçàëèñü
íå äîõîäÿò.  Íà÷àòûõ åùå ðà-
ìîêðûìè ñ ãîëîâû äî íîã.  Ìîé
áîò, äî êîòîðûõ ðóêè íå äîõî-
äðóã ñòîÿë íà ëåñòíè÷íîé ïëî-
äÿò, ïðîïàñòü.  À íàäî áû âñ¸
332
ùàäêå ñ ãîëîâû äî íîã çàñûïàí- Èâàí Ïåòðîâè÷ îòïðàâèëñÿ â
íûé ïëîòíûì ñíåãîì. Ïåòåðáóðã ñ ë¸ãêèì ñåðäöåì.
Ñ ÃÎÐÅÌ ÏÎÏÎËÀÌ. Ñ ×òîáû ñ ë¸ãêèì ñåðäöåì... ñìå-
áîëüøèì òðóäîì, êîå-êàê, åëå- ÿòüñÿ, ìîé ìàëü÷èê, õîðîøî
åëå. ñìåÿòüñÿ, íóæíî îäíîé íîãîé
Ñíîâà íà÷àëèñü ìûòàðñòâà ñòîÿòü íà çåìëå, äðóãîé íà
ïî îòûñêàíèþ ìåñòà. Òîëüêî íåáå.  ß íåñêîëüêî ðàç â ñâîåé
òåïåðü òðóäíåå áûëî: ñ ðåá¸í- æèçíè ðàáîòàë ñ ë¸ãêèì ñåðä-
êîì Àííó íèêòî ïî÷òè íå õîòåë öåì, ñîñðåäîòî÷åííî è íåòîðîï-
áðàòü. Òàê ñ ãîðåì ïîïîëàì ëèâî.
ïðîòÿíóëñÿ ãîä.  Âå÷åðîì, äî Ñ ÌÈÍÓÒÛ ÍÀ ÌÈÍÓ-
íà÷àëà çàñåäàíèÿ ïðàâëåíèÿ, ÒÓ. Î÷åíü ñêîðî, ñåé÷àñ.
ìû îòâåòèëè ñ ãîðåì ïîïîëàì — Êîãäà ïðèä¸ò ñåêðåòàðü?
íà íåêîòîðûå èç ìíîãî÷èñëåí- — Ìû æä¸ì åãî ñ ìèíóòû íà
íûõ âîïðîñîâ. ìèíóòó.  Òèøèíà, âíåçàïíî íà-
Ñ ÄÎÁÐÛÌ ÓÒÐÎÌ. ñòóïèâøàÿ, ìíå êàçàëàñü òàèí-
Ôîðìóëà ïðèâåòñòâèÿ ïðè ñòâåííîé... ÿ âñëóøèâàëñÿ,
âñòðå÷å óòðîì.Äîáðîå óòðî. æäàë, ÷òî ñ ìèíóòû íà ìèíóòó
— Ñ äîáðûì óòðîì! — ãî- ÷òî-òî ïðîèçîéä¸ò — è òàéíà
âîðþ ÿ âñåì, ïðîñûïàÿñü.  Ñòà- èñ÷åçíåò.  Â ïåðâûé äåíü îí
ðèêè âåëè áåñåäó: — Ñ äîáðûì îæèäàë ñ ìèíóòû íà ìèíóòó
óòðîì! Êàê äåëà? Õîðîøî ëü âûçîâà â êîìèòåò äëÿ íîâîãî
òåáå ñïàëîñü? äîïðîñà, æäàë íîâûõ âîïðî-
Ñ ÊÀÊÈÕ ÏÎÐ? Äàâíî ëè? ñîâ.
Ñ êàêîãî âðåìåíè? (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
Ñ êàêèõ ïîð òû çàíèìàåøü- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ìèíóòà
ñÿ ãèìíàñòèêîé?  Ñ êàêèõ ïîð â ìèíóòó.
òû óâëåêàåøüñÿ êîëëåêöèîíè- Ñ ÎÄÍÎÉ ÑÒÎÐÎÍÛ... Ñ
ðîâàíèåì ìàðîê?  — Çäðàâñò- ÄÐÓÃÎÉ ÑÒÎÐÎÍÛ. Âûðà-
âóé, Íèêèòà Âàñèëèè, — Çäðàâ- æåíèå, èñïîëüçóåìîå ïðè ïåðå-
ñòâóé, Åâãðàô, çäðàâñòâóé, ÷èñëåíèè èëè ïðîòè-
äðóæèùå! Äà îòêóäà æå òû âçÿë- âîïîñòàâëåíèè äâóõ ôàêòîâ,
ñÿ? Äàâíî ëè?.. Òàê êàê æå òû, ÿâëåíèé, îáñòîÿòåëüñòâ.
ãäå, ñ êàêèõ ïîð? — òâåðäèë îí. Îò òâîð÷åñêîãî ÷åëîâåêà
Ñ Ë¨ÃÊÈÌ ÑÅÐÄÖÅÌ. òðåáóåòñÿ, ñ îäíîé ñòîðîíû,
Áåç âñÿêîé òðåâîãè, áåç îïà- ãëóáîêîå îâëàäåíèå ñâîèì ñïå-
ñåíèé  Ñ òÿæ¸ëûì ñåðäöåì. öèàëüíûì ïðåäìåòîì, ñ äðóãîé
Âñ¸ áûëî ñäåëàíî, è ÿ ñ ë¸ã- ñòîðîíû — çíàíèå òîãî áî-
êèì ñåðäöåì ïîø¸ë â êèíî. ãàòñòâà ÷åëîâå÷åñêèõ ìûñëåé,
333
êîòîðîå íåîáõîäèìî äëÿ âñÿêî- íàìåðåí ââåñòè êîðåííûå ïðå-
ãî îáðàçîâàííîãî ÷åëîâåêà. îáðàçîâàíèÿ.
Êðîìå òîãî, òðåáóåòñÿ çíàíèå Ñ ÏÓÑÒÛÌÈ ÐÓÊÀÌÈ.
ñîñåäíèõ ñ åãî ñïåöèàëüíîñòüþ Íè÷åãî íå èìåÿ ïðè ñåáå; íè÷å-
ïðåäìåòîâ. ãî íå ïîëó÷èâ, íè÷åãî íå äîáèâ-
Ñ ÎÒÊÐÛÒÎÉ ÄÓØÎÉ. øèñü,
Èñêðåííå, äîâåð÷èâî; îò- Ïðîäàâöû ëþáåçíî îòâå÷à-
êðîâåííî, áåç ïðåäóáåæäåíèÿ. ëè íà ìíîãî÷èñëåííûå ïðîñüáû
Òâîÿ ñòðàíà ìîãó÷à, è ñòàðàëèñü, ÷òîáû ïîêóïàòåëü
íåîáúÿòíà, ïðåêðàñíà. Òâîÿ íå óø¸ë ñ ïóñòûìè ðóêàìè.
áîëüøàÿ ðîäíÿ — ñåìüÿ ñâî- Âñå òðîå ïîñòîÿííî âåëè íà-
áîäíûõ íàðîäîâ, ñ îòêðûòîé áëþäåíèÿ, çàïîìèíàëè: õîòå-
äóøîé æèâóùèõ â ñîãëàñèè è ëîñü âåðíóòüñÿ ê ñâîèì íå ñ ïó-
äðóæáå. ñòûìè ðóêàìè.
Ñ ÏÅÐÂÎÃÎ ÂÇÃËßÄÀ. 1. Ñ ÏßÒÎÃÎ ÍÀ ÄÅÑßÒÎÅ.
Ñðàçó æå. 1. Ïðîïóñêàÿ ïîäðîáíîñòè,
Îíà ñ ïåðâîãî âçãëÿäà ïîíÿ- áåññâÿçíî, íåïîñëåäîâàòåëüíî.
ëà, ÷òî è ó íåãî ñåðäöå íå íà Ìåíÿ èíòåðåñóþò ïîäðîáíî-
ìåñòå. ñòè ñëó÷èâøåãîñÿ, à òû ðàññêà-
2. Ïî ïåðâîìó âïå÷àòëå- çûâàåøü ñ ïÿòîãî íà äåñÿòîå.
íèþ.Íà ïåðâûé âçãëÿä. Ïîñòåïåííî ðàçãîâîðèëèñü.
Ïîäðîñòêó ñ ïåðâîãî âçãëÿ- Ñëîáîäêèí ñ Êóçåé ñáèâ÷èâî, ñ
äà ìîæíî áûëî äàòü ëåò ÷å- ïÿòîãî íà äåñÿòîå, ïîïûòàëèñü
òûðíàäöàòü, õîòÿ îí â ñàìîì âîññòàíîâèòü ñîáûòèÿ ìèíóâ-
äåëå áûë ñòàðøå.  Êîìíàòà, øèõ ñóòîê.  Ê ïîëóäíþ â êîì-
ãäå ëåæàë Èëüÿ Èëüè÷, ñ ïåð- íàòó âáåæàë Òðîôèì è ñ ïÿòî-
âîãî âçãëÿäà êàçàëàñü ïðåêðàñ- ãî íà äåñÿòîå ñîîáùèë: ñêîò
íî óáðàííîþ.  Äíåñòð çàáëåñ- óãíàëè.
òåë ñðàçó æå çà êàìåííûì çà- 2. Êîå-êàê, áåñïîðÿäî÷íî,
áîðîì. Îí ïîêàçàëñÿ ìíå ñ íåáðåæíî.
ïåðâîãî âçãëÿäà î÷åíü øèðî- Íàäî ó÷èòüñÿ âåñòè çàïèñè
êèì. íå ñ ïÿòîãî íà äåñÿòîå, à â îï-
Ñ ÏÅÐÂÛÕ ÑËÎÂ. Ñðàçó, ðåäåë¸ííîé ñèñòåìå. Òîãäà è
ñ ñàìîãî íà÷àëà ðàçãîâîðà, áå- ïîëüçîâàòüñÿ èìè áóäåò óäîá-
ñåäû. íî.  Øìàêîâ ñòàë ðàññêàçû-
Ñ ïåðâûõ ñëîâ òîâàðèùà ÿ âàòü... Ñåðïèëèí è êîìäèâ ñëó-
ïîíÿë, ÷òî ÷òî-òî ïðîèçîøëî. øàëè åãî: Ñåðïèëèí — âíèìà-
Ïðè ñâèäàíèè ñ ñåñòðîþ îí ñ òåëüíî, Çàé÷èêîâ — ñ ïÿòîãî íà
ïåðâûõ æå ñëîâ îáúÿâèë åé, ÷òî äåñÿòîå.
334
Ñ ÐÀÑÏÐÎÑÒ¨ÐÒÛÌÈ äèë Ìèõàéëî ïàñìóðíûé, ñ òÿ-
ÎÁÚßÒÈßÌÈ. Ðàäóøíî, æ¸ëûì ñåðäöåì, à íàçàä èä¸ò
ïðèâåòëèâî. âåñ¸ëûé.
Ìîëîäûõ ñïåöèàëèñòîâ Ñ ×ÀÑÓ ÍÀ ×ÀÑ. Â ñàìîå
âñòðåòèëè ñ ðàñïðîñò¸ðòûìè áëèæàéøåå âðåìÿ (î ÷¸ì-òî
îáúÿòèÿìè.  Ò¸òóøêà, óçíàâ, îæèäàåìîì).
÷òî âû ñîáèðàåòåñü ê íåé ïðè- Âñå áûëè î÷åíü âçâîëíîâà-
åõàòü, âûðàçèëà áåçóìíóþ ðà- íû, ñ ÷àñó íà ÷àñ æäàëè
äîñòü. Îíà ïðèìåò âàñ ñ ðàñïðî- òåëåãðàììó èç Ìîñêâû.  Âñÿ
ñò¸ðòûìè îáúÿòèÿìè. ñåìüÿ Êîðîë¸âûõ, ñ ÷àñó íà ÷àñ
Ñ ÒÅÕ ÏÎÐ. Ñ òîãî âðåìå- ïîäæèäàâøàÿ ñâîåãî Âîëîäþ,
íè. áðîñèëàñü ê îêíàì.  Ñ ÷àñó íà
Îäíàæäû â íàøåì äâîðå ÷àñ ÿ îæèäàë ýòîãî èçâåñòèÿ.
ïîÿâèëàñü Í. Ê. Êðóïñêàÿ. Ñî- ÑÀÌ ÇÀ ÑÅÁß ÃÎÂÎÐÈÒ.
áðàëà ìàëü÷èøåê è äåâ÷îíîê è ×òî-ëèáî íàñòîëüêî î÷åâèäíî,
ñêàçàëà: «Äàâàéòå, ðåáÿòà, óê- ÷òî íå íóæäàåòñÿ â îáúÿñíåíèè,
ðàñèì äâîð, ïîñàäèì â í¸ì äå- äîêàçàòåëüñòâå.
ðåâöà, öâåòû...» Ìû òîãäà çäî- Çà÷åì òû îïðàâäûâàåøüñÿ?
ðîâî ïîðàáîòàëè. Ñ òåõ ïîð Âåäü òâîè ïîñòóïêè ãîâîðÿò
î÷åíü ëþáëþ ñàæàòü äåðåâüÿ, ñàìè çà ñåáÿ.
òðóäèòüñÿ íà çåìëå. ÑÀÌ ÍÅ ÑÂÎÉ. Â ðàñ-
Ñ ÒÅÕ ÏÎÐ, ÊÀÊ. Ñ òîãî ñòðîéñòâå, ïîòåðÿâ ñàìîîáëà-
âðåìåíè. äàíèå.
Ìíîãî ëåò ïðîøëî ñ òåõ Áðàò ïîñëå íåóäà÷íîãî âû-
ïîð, êàê Êðûëîâ íàïèñàë ñâîè ñòóïëåíèÿ â ìíîãîáîðüå õîäèò
áàñíè, íî è òåïåðü åãî çíàåò è ñàì íå ñâîé.  Òâî¸ ïèñüìî òàê
ëþáèò âåñü íàðîä.  Ñ òåõ ïîð, âñòðåâîæèëî ìåíÿ, ÷òî âîò
êàê îí ïîâåðèë, ÷òî ïóò¸ì òðå- óæå âòîðîé äåíü ÿ õîæó ñàì íå
íèðîâêè ñìîæåò íàó÷èòüñÿ ëå- ñâîé.  [Àííà] áûëà ñàìà íå
òàòü áåç íîã è ñíîâà ñòàòü ïîë- ñâîÿ è êàê âî ñíå øëà ïîä ðóêó
íîöåííûì ë¸ò÷èêîì èì îâëàäå- ñ ìóæåì.
ëà æàæäà æèçíè è äåÿòåëüíîñ- ÑÀÌ ‹ñàìà, ñàìî, ñàìè› ÏÎ
òè. ÑÅÁÅ. 1. Âçÿòûé êàê òàêîâîé.
Ñ ÒßÆ¨ËÛÌ ÑÅÐÄÖÅÌ. Ñîçäàòåëè ôèëüìà íå òîëü-
Â ïîäàâëåííîì ñîñòîÿíèè, â êî ïîêàçàëè ñîáûòèÿ ñàìè ïî
áåñïîêîéñòâå.  Ñ ë¸ãêèì ñåðä- ñåáå, íî è âîññîçäàëè àòìîñôå-
öåì. ðó ýïîõè.  Ñàìî ïî ñåáå íè îäíî
Ñ òÿæ¸ëûì ñåðäöåì ïîêè- ñðåäñòâî íè õîðîøî, íè ïëîõî,
äàë îí ðîäíóþ äåðåâíþ.  Óõî- îíî îöåíèâàåòñÿ òîëüêî ïî äîñ-
335
òèãíóòûì ðåçóëüòàòàì.  Èäåà- èçâîëüíî, áåç êàêèõ-ëèáî óñè-
ëû ñàìè ïî ñåáå — äåëî õîðî- ëèé.
øåå, íî èõ íóæíî óìåòü îòñòàè- Ïðî÷íûé ìèð, ðàçðÿäêà íà-
âàòü, çà íèõ íóæíî áîðîòüñÿ. ïðÿæåííîñòè íå óòâåðæäàþòñÿ
2. Ñàìîñòîÿòåëüíî, áåç ñàìè ñîáîé, çà íèõ íóæíî óïîð-
÷üåé-ëèáî ïîääåðæêè, ïîìîùè íî áîðîòüñÿ.
(æèòü, ñóùåñòâîâàòü, ðàñòè è ò. 2. Ñàìîñòîÿòåëüíî, áåç
ï.). ÷üåé-ëèáî ïîìîùè, íåçàâèñèìî
Íè ëîøàäêè, íè ñàíî÷êè íè îò ÷åãî, íè îò êîãî.
íè÷åãî íå ïîäñêàæóò âåñ¸ëîé Íà àâòîìàòè÷åñêîé ëèíèè
äåòâîðå î ñàííûõ ïóòÿõ, è äåòè âñ¸ äåëàåòñÿ ñàìî ñîáîé, áåç
íèêîãäà è íè÷åãî íå óçíàþò î ó÷àñòèÿ ÷åëîâåêà.  Äà âåäü ñàì
íèõ ñàìè ïî ñåáå, íåïîñðåä- ñîáîþ äîø¸ë, ñîáñòâåííûì
ñòâåííî, ðàçâå òîëüêî ñ ïîìî- óìîì.
ùüþ êíèã, êàðòèí è êèíî. ÑÀÌÎ ÑÎÁÎÉ ‹ñîáîþ›
Ìàòü ìîÿ, ôåëüäøåðèöà, âñå- ÐÀÇÓÌÅÅÒÑß. Êîíå÷íî, áåç
ãäà áûëà çàíÿòà, è ÿ ðîñ ñàì ïî ñîìíåíèÿ.
ñåáå.  Êàê íå ìîæåò ÷åëîâåê Ñàìî ñîáîþ, åñëè ñëó÷èò-
æèòü áåç âîçäóõà, áåç ïèùè, áåç ñÿ ÷òî, òî äàéòå çíàòü — ïðè-
âîäû, òàê íå ìîæåò îí æèòü áåç åäó.  Ñàìî ñîáîþ, ÷òî ïåðå-
îáùåíèÿ ñ äðóãèìè ëþäüìè. âîä îäíîãî ñëîâà äðóãèì
Îäèí, ñàì ïî ñåáå, îí íå â ñî- î÷åíü ðåäêî ìîæåò áûòü âïîë-
ñòîÿíèè íè ñòàòü ÷åëîâåêîì, íè íå òî÷åí è âåðåí; âñåãäà åñòü
áûòü èì. îòòåíîê çíà÷åíèÿ, è îáúÿñíè-
3. Îòäåëüíî, îáîñîáëåííî, òåëüíîå ñëîâî ñîäåðæèò ëèáî
íåçàâèñèìî îäèí îò äðóãîãî áîëåå îáùåå, ëèáî áîëåå ÷àñ-
(áûòü, îñòàâàòüñÿ è ò. ï.). òíîå è òåñíîå ïîíÿòèå; íî ýòî
Æèçíü ó íåãî áûëà ñàìî ïî íåèçáåæíî. Ñàìî ñîáîé ðàçó-
ñåáå, è íàóêà ñàìà ïî ñåáå. ìååòñÿ, ÷òî ÿçûê è ëèòåðàòó-
Ñòàíêîâîå èñêóññòâî — ýòî ðà — äâà ðàçíûõ è ñàìîñòîÿ-
ïðîèçâåäåíèÿ æèâîïèñè, ñêóëü- òåëüíûõ îáùåñòâåííûõ ÿâëå-
ïòóðû, ãðàôèêè, ñîçäàâàåìûå íèÿ. Èõ íåëüçÿ íè ñìåøèâàòü,
ñàìè ïî ñåáå, áåç êàêîé-ëèáî íè îòîæäåñòâëÿòü.
ñâÿçè ñ îïðåäåë¸ííûì àðõèòåê- ÑÀÌÎÅ ÁÎËÜØÅÅ. Íå
òóðíûì ñîîðóæåíèåì (â îòëè- áîëüøå ÷åì (ñòîëüêî-òî).  Ñà-
÷èå îò ìîíóìåíòàëüíîãî èñêóñ- ìîå ìåíüøåå ìàëîå.
ñòâà). Íà ìîðå ìû áóäåì ñàìîå
ÑÀÌ ‹ñàìà, ñàìî, ñàìè› áîëüøåå äâå íåäåëè.  [Èðèíà:]
ÑÎÁÎÉ. 1. Íåâîëüíî, íåïðî- Îí ñòàðûé? [Òóçåíáàõ:] Íåò,
336
íè÷åãî. Ñàìîå áîëüøåå ëåò ñî- êîòîðîãî ëåæàëî ïîääåðæè-
ðîê, ñîðîê ïÿòü. âàòü äîðîãè... óø¸ë ãðåòüñÿ, è
ÑÀÌÎÅ ÌÅÍÜØÅÅ ‹ìà- Ñåðãåé ñáèëñÿ ñ íîã, ðàçûñêèâàÿ
ëîå›. Íå ìåíüøå ÷åì (ñòîëüêî- åãî.
òî).  Ñàìîå áîëüøåå. ÑÂÀËßÒÜ ÄÓÐÀÊÀ. Ñì.
×òîáû çàêîí÷èòü ýòó ðàáî- ÂÀËßÒÜ ÄÓÐÀÊÀ.
òó, áðèãàäå ïîòðåáóåòñÿ ñàìîå ÑÂÅÑÒÈ Ê ÍÓËÞ. Ñì.
ìåíüøåå äâà ìåñÿöà.  Åñëè áû ÑÂÎÄÈÒÜ Ê ÍÓËÞ.
ýòó ïðîïàùóþ òûñÿ÷ó ðóáëåé ÑÂÅÑÒÈ ÊÎÍÖÛ Ñ
ïîëîæèòü â áàíê, òî â ãîä ïðî- ÊÎÍÖÀÌÈ. Ñì. ÑÂÎÄÈÒÜ
öåíòó íàêîïèëîñü áû ñàìîå ìà- ÊÎÍÖÛ Ñ ÊÎÍÖÀÌÈ.
ëîå — ñîðîê ðóáëåé. ÑÂÅÑÒÈ ÍÀ ÍÅÒ. Ñì.
ÑÁÈÂÀÒÜ Ñ ÒÎËÊÓ. Çàïó- ÑÂÎÄÈÒÜ ÍÀ ÍÅÒ.
òûâàòü, ïðèâîäèòü â ñîñòîÿíèå ÑÂÅÑÒÈ Ñ ÓÌÀ. Ñì.
ðàñòåðÿííîñòè, çàìåøàòåëü- ÑÂÎÄÈÒÜ Ñ ÓÌÀ.
ñòâà. ÑÂÎÄÈÒÜ Ê ÍÓËÞ. Êà-
Ñâîèì íåîæèäàííûì âîïðî- êèìè-ëèáî äåéñòâèÿìè, ïî-
ñîì òîâàðèù ñáèë ìåíÿ ñ òîë- ñòóïêàìè ïðèâîäèòü ê ïîòåðå,
êó.  Îí äàâíî âçÿë ñåáå çà ïðà- óòðàòå çíà÷åíèÿ; ñìûñëà ÷åãî-
âèëî: âñÿêèé ðàç, ãîòîâÿñü ê âû- ëèáî.Ñâîäèòü íà íåò.
ñòóïëåíèþ, ãëóáîêî îáäóìû- Ñâîèì íåîæèäàííûì ïî-
âàòü âîïðîñû, ÷òîáû ïîòîì ñòóïêîì òû ñâ¸ë ê íóëþ âñå
íè÷òî íå ìîãëî åãî ñáèòü ñ òîë- íàøè ñòàðàíèÿ.  Ýòà æåëåçíàÿ
êó. ãðîìàäà... èìåëà âñåãî ëèøü
ÑÁÈÒÜÑß Ñ ÍÎÃ. Ñèëüíî äâå ïóøêè. Ýòî ñâîäèëî ê íóëþ
óñòàòü (îò õëîïîò, áåãîòíè, ñó- áîåâîå çíà÷åíèå òàêîãî êîðàá-
åòû è ò. ï.). ëÿ.  Íà ìàãèñòðàëüíîì êàíà-
Ìàðøðóò áûë î÷åíü òðóä- ëå... âîäà ãðîçèëà ñìûòü âàëû
íûì, ê âå÷åðó òóðèñòû ñîâñåì è ñâåñòè ê íóëþ òð¸õëåòíþþ
ñáèëèñü ñ íîã.  Îäíàæäû ó ïè- óïîðíóþ ðàáîòó.
ñàòåëÿ Ïàóñòîâñêîãî òÿæåëî ÑÂÎÄÈÒÜ ÊÎÍÖÛ Ñ
çàáîëåë ñûí. Ñåìüÿ ñ íîã ñáè- ÊÎÍÖÀÌÈ. 1. Ñ òðóäîì
ëàñü, ðàçûñêèâàÿ êàêîå-òî ðåä- ñïðàâëÿòüñÿ ñ ìàòåðèàëüíûìè
êîå ëåêàðñòâî. Â ýòî âðåìÿ òðóäíîñòÿìè (îáû÷íî èìåÿ
ïðèø¸ë Ãàéäàð. Îí ïîçâîíèë î÷åíü îãðàíè÷åííûå ñðåäñòâà).
äîìîé: «Ïðèøëèòå êî ìíå âñåõ Â íà÷àëå ñâîåé ëèòåðàòóð-
ìàëü÷èêîâ íàøåãî äâîðà»... íîé äåÿòåëüíîñòè Í. Â. Ãîãîëü
Ëåêàðñòâî áûëî ïðèâåçåíî. î÷åíü áåäñòâîâàë è åëå-åëå ñâî-
Áóëüäîçåðèñò, íà îáÿçàííîñòè äèë êîíöû ñ êîíöàìè.  ×åðåçî-
337
âû ïðîäîëæàëè æèòü ïî-ïðå- ýòè òàê íàçûâàåìûå çàòðóäíå-
æíåìó... ñ òðóäîì ñâîäÿ êîíöû íèÿ.
ñ êîíöàìè, è, ÷òî âñåãî õóæå, ÑÂÎÄÈÒÜ Ñ ÓÌÀ. 1. Ðàç-
ïîñòîÿííî èñïûòûâàëè ÷óâ- äðàæàòü, âîëíîâàòü, ëèøàòü
ñòâî ñòðàõà ïåðåä áóäóùèì. ñïîñîáíîñòè çäðàâî ðàññóæ-
Äðóæíîé, ñïàÿííîé áûëà íàøà äàòü.
ñåìüÿ. Æèëà îíà î÷åíü ñêðîì- Òû ñâîäèøü ìåíÿ ñ óìà! Çà
íî, òîëüêî íà æàëîâàíüå îòöà, ÷òî? Çà ÷òî òû íåíàâèäèøü ìåíÿ?
è ëèøü ïðè áîëüøîé ýêîíîìèè — Òåìïåðàòóðà íîðìàëüíàÿ.
ìàòåðè óäàâàëîñü ñâîäèòü êîí- ×òî æå ñ òîáîé, íàêîíåö? Ñ óìà
öû ñ êîíöàìè, íî âñ¸ æå íè â ÷¸ì òû ìåíÿ ñâåä¸øü! — ß äâîéêó
íåîáõîäèìîì äåòè íå íóæäà- ïî àðèôìåòèêå ïîëó÷èë.
ëèñü è èõ äóõîâíûå çàïðîñû, ïî 2. Ñèëüíî óâëåêàòü, ïëå-
âîçìîæíîñòè, óäîâëåòâîðÿ- íÿòü, î÷àðîâûâàòü.
ëèñü. Íîâåíüêàÿ âñåì â êëàññå
2. Ñïðàâëÿòüñÿ ñ êàêèìè- ïîíðàâèëàñü, à ìåíÿ ïðÿìî ñ
ëèáî çàòðóäíåíèÿìè â ðàáîòå, óìà ñâåëà.  Âåíåöèÿ ìåíÿ î÷à-
â äåëå, ñîãëàñîâûâàÿ ðàçëè÷- ðîâàëà, ñâåëà ñ óìà.
íûå ÷àñòè, ñòîðîíû êàêîé-ëèáî ÑÂÎÈÌÈ ÃËÀÇÀÌÈ. Íå-
ðàáîòû, äåëà, ñîåäèíÿòü èõ âî- ïîñðåäñòâåííî ñàì.
åäèíî. Âî âðåìÿ îäíîé èç òåëåâè-
Ñåë ïèñàòü äîêëàä, à ñâåñ- çèîííûõ ïåðåäà÷ ìû ñâîèìè
òè êîíöû ñ êîíöàìè íå ìîãó. ãëàçàìè âèäåëè, êàê ëóíîõîä
Íàäî ïåðåñìîòðåòü ñíîâà âåñü äâèãàëñÿ ïî ïîâåðõíîñòè
ïîäîáðàííûé ìàòåðèàë.  — Âû Ëóíû.
æå ïîíèìàåòå, ïî ñòàðèíêå ðà- ÑÂÎÈÌÈ ÐÓÊÀÌÈ. Íå-
áîòàòü íåëüçÿ. Âíåäðåíèå íîâîé ïîñðåäñòâåííî ñàì.
òåõíèêè — ïðîöåññ íå ïðîñòîé. Áëàãîäàðÿ åé [äåâóøêå] ÿ
— Íî êîíöû ñ êîíöàìè ñâîäèòü ïîíÿë îäíó íåõèòðóþ èñòèíó.
íóæíî. Îíà â òîì, ÷òîáû äåëàòü òàê
ÑÂÎÄÈÒÜ ÍÀ ÍÅÒ. Ëè- íàçûâàåìûå ÷óäåñà ñâîèìè ðó-
øàòü âñÿêîãî ñìûñëà, çíà- êàìè.  Åñòü òàêàÿ ïðèìåòà: íà-
÷åíèÿ.Ñâîäèòü ê íóëþ. ø¸ë ïîäêîâó — ê ñ÷àñòüþ.
Ðàçâåä÷èê ñâ¸ë íà íåò ïëà- Àëåêñàíäð Áóñûãèí íå èñêàë
íû ïðîòèâíèêà.  Ñòðåëÿòü áåç ñâîþ ñ÷àñòëèâóþ ïîäêîâó ïî
òî÷íîé íàâîäêè — çíà÷èëî ñâå- äîðîãàì. Îí âûêîâàë å¸ ñâîè-
ñòè íà íåò âåñü òùàòåëüíî ïîä- ìè ðóêàìè.
ãîòîâëåííûé îáñòðåë.  À õîðî- ÑÂÎÈÌÈ ÑËÎÂÀÌÈ.
øî áû... ñîâñåì íà íåò ñâåñòè Íå äîñëîâíî, ïåðåäàâàÿ òîëü-
338
êî ãëàâíûé ñìûñë, ñîäåðæà- òîðîå îí âûçâàë ñâîèì îêðè-
íèå. êîì, òåïåðü äàâèëî åãî Îí ïî-
Ïåðåñêàçàòü òåêñò ñâîèìè íèìàë, ÷òî åù¸ ñåêóíäà — è âñå
ñëîâàìè íå ñîâñåì ïðîñòî. ðàñõîõî÷óòñÿ, è îí óéä¸ò, ñãî-
Ìíå ëåã÷å áûëî ïîâòîðèòü íàè- ðàÿ ñî ñòûäà.
çóñòü âñ¸, ÷òî ÿ íàêàíóíå ñëû- ÑÄÅËÀÒÜ ÂÈÄ. Ñì. ÄÅ-
øàë, ÷åì ðàññêàçàòü ñâîèìè ËÀÒÜ ÂÈÄ.
ñëîâàìè. ÑÄÅËÀÒÜ ÓÏÎÐ. Ñì. ÄÅ-
ÑÂÎß ÃÎËÎÂÀ ÍÀ ÏËÅ- ËÀÒÜ ÓÏÎÐ.
×ÀÕ. Ñïîñîáåí ðåøàòü ÷òî- ÑÄÅÐÆÀÒÜ ÑËÎÂÎ. Ñì.
ëèáî ñàìîñòîÿòåëüíî. ÄÅÐÆÀÒÜ ÑËÎÂÎ.
Ðåøàé ñàì, êàê òåáå ïîñòó- ÑÅÁÅ ÍÀ ÓÌÅ. Ñêðûòåí,
ïàòü, ó òåáÿ ñâîÿ ãîëîâà íà ïëå- õèòåð.
÷àõ.  Èíñòðóêòîð ðàçãîâàðèâàë Ñåñòðû î÷åíü ïîõîæè âíåø-
ñ íèì òàê, ñëîâíî îí, Êîðíåé, íå, íî õàðàêòåðû ó íèõ ðàçíûå:
áûë ìàëûì è íåñìûøë¸íûì ìëàäøàÿ — î÷åíü äîáðàÿ, èñ-
äèò¸ì, à íå âçðîñëûì ÷åëîâå- êðåííÿÿ, äîâåð÷èâàÿ äåâî÷êà,
êîì, ó êîòîðîãî åñòü ñâîÿ ãîëî- à ñòàðøàÿ — ñêðûòíàÿ, ñåáå íà
âà íà ïëå÷àõ. óìå.  Ýòî ÷åëîâåê îïûòíûé,
ÑÂßÇÛÂÀÒÜ ÏÎ ÐÓÊÀÌ ñåáå íà óìå, íå çëîé è íå äîá-
È ÍÎÃÀÌ. Ëèøàòü âîçìîæíî- ðûé, à áîëåå ðàñ÷¸òëèâûé.
ñòè ñâîáîäíî äåéñòâîâàòü. ÑÅÌÈ ÏßÄÅÉ ÂÎ ËÁÓ.
Îòñóòñòâèå îïûòíûõ êàäðîâ Î÷åíü óìíûé, âûäàþùèõñÿ
ñâÿçûâàåò çàâîä ïî ðóêàì è íî- ñïîñîáíîñòåé.  Çâ¸çä ñ íåáà íå
ãàì.  Â í¸ì âîïëîòèëàñü äëÿ õâàòàåò.
ìåíÿ òà ñèëà, êîòîðàÿ âñåãäà Áîëüøèå íàó÷íûå çàäà÷è
ñâÿçûâàëà ìåíÿ ïî ðóêàì è íî- òðåáóþò óñèëèé öåëûõ êîëëåê-
ãàì, è ãîðüêî ìíå äóìàòü î âñåõ òèâîâ: îäíîìó, áóäü òû õîòü
äåëàõ, êîòîðûå ÿ ìîã áû ñîâåð- ñåìè ïÿäåé âî ëáó, îõâàòèòü âñå
øèòü. ñòîðîíû ïðîáëåìû íå óäàñòñÿ.
ÑÃÎÐÀÒÜ ÎÒ ‹ñî› ÑÒÛÄÀ. Áóäü òû õîòü ñåìè ïÿäåé âo ëáó,
Èñïûòûâàòü î÷åíü ñèëüíîå ÷óâ- à ó÷èñü, ó÷èñü ñ àçáóêè.
ñòâî ñòûäà, î÷åíü ñèëüíî ñòåñ- (?) Â îñíîâå ôðàçåîëîãè÷åñ-
íÿòüñÿ. êîãî îáîðîòà ëåæèò ïðåäñòàâ-
— Åñëè êîíòðîë¸ð îáíàðó- ëåíèå î òîì, ÷òî âûñîòà ëáà
æèò áðàê, ñãîðþ ñî ñòûäà, — ïðîïîðöèîíàëüíà óìó: ÷åì
ãîâîðèë îí.  Ñãîðåë ãðàô Íó- âûøå ëîá, òåì óìíåå ÷åëîâåê.
ëèí îò ñòûäà. Îáèäó ïðî- Ïÿäü — ñòàðèííàÿ ìåðà äëèíû,
ãëîòèâ òàêóþ.  Ìîë÷àíèå, êî- ðàâíàÿ ðàññòîÿíèþ ìåæäó ðàñ-
339
òÿíóòûìè áîëüøèì è óêàçà- ïîòåðÿòü óâàæåíèå ê ÷åëîâåêó,
òåëüíûì ïàëüöàìè. êàê îò ýòîãî ñåðäöå áîëèò...
ÑÅÌÜ ÏßÒÍÈÖ ÍÀ ÍÅ- ÑÅÐÄÖÅ ÇÀÌÈÐÀÅÒ.
ÄÅËÅ. Î ÷åëîâåêå, êîòîðûé Êîãî-ëèáî îõâàòûâàåò âîëíå-
ëåãêî ìåíÿåò ñâîè ðåøåíèÿ, íèå, òðåâîãà, ñòðàõ.
íàìåðåíèÿ è ò. ä. Ó ìåíÿ êàæäûé äåíü çàìè-
Ìîé äðóã ÷åëîâåê íåîáÿçà- ðàåò ñåðäöå îò ìûñëè, êàê õî-
òåëüíûé, ëåãêî óâëåêàåòñÿ è ðîøî æèòü.  Ñåðãåé ñïðûãíóë,
áûñòðî ìåíÿåò ñâîè ðåøåíèÿ. ñíèçó òèõî ïîçâàë å¸, ïîäñòà-
Ïðî íåãî ãîâîðÿò: «Ó íåãî ñåìü âèâ ðóêè. Îíà íå âèäåëà åãî, à
ïÿòíèö íà íåäåëå».  ×òî æå, ó òîëüêî ÷óâñòâîâàëà åãî ïî ãî-
òåáÿ ñåìü ïÿòíèö íà íåäåëå? ëîñó. Ó íåå âäðóã çàìåðëî ñåð-
Øóìåë, øóìåë... îòöà ðàñ- äöå, — îíà ïðîòÿíóëà âïåðåä
ñòðîèë è âäðóã íà îáðàòíûé ðóêè, çàæìóðèëà ãëàçà è ïðûã-
êóðñ? íóëà.
(?) Ïÿòíèöà íåêîãäà áûëà ÑÅÐÄÖÅ ÊÐÎÂÜÞ ÎÁ-
ñâîáîäíûì îò ðàáîòû, à ïîòî- ËÈÂÀÅÒÑß. Î÷åíü òÿæåëî îò
ìó áàçàðíûì äíåì. Äîëãîå âðå- äóøåâíîé áîëè, ÷óâñòâà æàëî-
ìÿ îíà áûëà è äíåì èñïîëíåíèÿ ñòè, ñîñòðàäàíèÿ.
ðàçëè÷íûõ òîðãîâûõ îáÿçà- Ñåðäöå Ïðàñêîâüè Èâàíîâ-
òåëüñòâ. Â ïÿòíèöó ïîëó÷àëè íû îáëèâàëîñü êðîâüþ îò æàëî-
äåíüãè è äàâàëè îáåùàíèå ïðè- ñòè è óæàñà.  Ðàññòàâàÿñü ñ Âå-
âåçòè íà ñëåäóþùåé íåäåëå ðî÷êîé, îí âäðóã ïî÷óâñòâî-
çàêàçàííûé òîâàð. Â ïÿòíèöó âàë, ÷òî ñåðäöå åãî ñæàëîñü è
ïîëó÷àëè òîâàð è îáåùàëè â îáëèëîñü êðîâüþ...
ñëåäóþùóþ ïÿòíèöó îòäàòü çà ÑÅÑÒÜ Â ËÓÆÓ. Îêàçàòü-
íåãî äåíüãè. Î íàðóøàþùèõ ñÿ â íåëîâêîì, ãëóïîì ïî-
ýòè îáåùàíèÿ è ãîâîðèëè, ÷òî ëîæåíèè.
ó íèõ ñåìü ïÿòíèö íà íåäåëå. Íå óïîòðåáëÿé íåçíàêîìûõ
Ïîçæå ýòîò ôðàçåîëîãèçì ñòà- ñëîâ è âûðàæåíèé, à òî ñÿäåøü
ëè ïðèìåíÿòü ê ëþäÿì, ÷àñòî â ëóæó.  — Ñêîðî êîí÷èì...
ìåíÿþùèì ñâîè ðåøåíèÿ. Ñ÷èòàííûå ãåêòàðû îñòàëèñü.
ÑÅÐÄÖÅ ÁÎËÈÒ. Êòî- — À íå ñîðâ¸òåñü, â ëóæó íå ñÿ-
ëèáî âîëíóåòñÿ, èñïûòûâàåò äåòå? — Íå äîëæíî... Ó íàñ æå
áåñïîêîéñòâî, òðåâîãó, î÷åíü ðàñ÷¸ò, òåõíèêà, — ñäåðæàííî
ïåðåæèâàåò.Äóøà áîëèò. îòâåòèë Ôåäÿ.
Ó ìåíÿ çà âñåõ ñåðäöå áî- ÑÈÄÅÒÜ ÍÀ ØÅÅ. Áûòü íà
ëèò: çà òåáÿ, çà áðàòà, çà âñåõ. ñîäåðæàíèè, èæäèâåíèè, ïîïå-
Çíàë áû òû, êàê ìó÷èòåëüíî ÷åíèè, îáðåìåíÿÿ êîãî-ëèáî.
340
Ýòîò ìîëîäîé ÷åëîâåê íå ÑÊÂÎÇÜ ÇÅÌËÞ ÏÐÎ-
áóäåò ñèäåòü íà øåå ó ðîäèòå- ÂÀËÈÒÜÑß. Î÷åíü ñèëüíî
ëåé: îí ñ äåòñòâà ïðèó÷åí ê òðó- æåëàòü èñ÷åçíóòü, ñêðûòüñÿ
äó.  ×åì äàëüøå, òåì áîëüøå êóäà-ëèáî (îò ñòûäà, ñòðàõà è
óáåæäàëñÿ ñêóëüïòîð â òîì, ÷òî ò. ï.).
åìó íàäî íåìåäëåííî óåçæàòü. Îò ñìóùåíèÿ ÷òåö-äåêëàìà-
Íå÷åãî ñèäåòü íà øåå ó ýòèõ òîð ãîòîâ áûë ñêâîçü çåìëþ
÷åñòíûõ, ðàáîòÿùèõ ëþäåé. ïðîâàëèòüñÿ.  [Èâàíîâ:] Ìíå
ÑÈÞ ÌÈÍÓÒÓ. Íåìåä- ñàìîìó ñîâåñòíî, Ïàøà, ðàä
ëåííî, ñåé÷àñ æå; ñåé÷àñ, â íà- ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèòüñÿ.
ñòîÿùèé ìîìåíò. (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
Âàì ñèþ ìèíóòó ñëåäóåò ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì êàê
ïðèñòóïèòü ê ðàáîòå, — ñêàçàë ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèëñÿ.
ìàñòåð.  ...Âîò óæå äâà ãîäà, ÑÊÎËÜÊÎ ÂÎÄÛ ÓÒÅÊ-
êàê ÿ æèâó ñ íåé â îäíîì äîìå, ËÎ. Ïðîøëî ìíîãî ñîáûòèé,
ÿ â íå¸ âëþáëåí, è òîëüêî ñåé- ïåðåìåí çà êàêîå-ëèáî âðåìÿ.
÷àñ, ñèþ ìèíóòó, íå òî ÷òî ïî- Ìíîãî âîäû óòåêëî.
íÿë, à óâèäåë å¸. Ñêîëüêî âîäû óòåêëî ïîñëå
ÑÊÀÇÀÒÜ ÑÂÎ¨ ÑËÎÂÎ. òîãî êàê ïîÿâèëîñü òåëåâèäå-
Ïðîÿâèòü ñåáÿ â ÷åì-ëèáî. íèå, íî äî ñèõ ïîð îíî ïðåäñòàâ-
Ìû íàäååìñÿ, ÷òî â ñîðåâ- ëÿåòñÿ ÷óäîì òåõíèêè.  Âñïîì-
íîâàíèÿõ ïî ïëàâàíèþ íàøè äå- íèòå, Èðèíà Ïàâëîâíà, ìû äå-
âóøêè åù¸ ñêàæóò ñâî¸ ñëîâî. ñÿòü ëåò íå âèäàëèñü, öåëûõ äå-
Ñêàçàòü ãëàâíîå, âûðàçèòü âàæ- ñÿòü ëåò. Ñêîëüêî âîäû óòåêëî
íåéøóþ ÷åðòó ýïîõè — òàêàÿ ñ òåõ ïîð!
ìå÷òà æèâ¸ò â êàæäîì èç íàñ, (?) Ñâûøå äâóõ ñ ïîëîâèíîé
õóäîæíèêîâ, íî äàëåêî íå êàæ- òûñÿ÷ ëåò íàçàä â Âàâèëîíå, à
äîìó äà¸òñÿ â ðóêè æàð-ïòèöà. ïîçæå â Ãðåöèè è Ðèìå ïîÿâè-
Áîðèñ Âëàäèìèðîâè÷ Èîãàíñîí ëèñü âîäÿíûå ÷àñû. Îíè ïðåä-
ñêàçàë â èñêóññòâå ñâî¸ ñëîâî î ñòàâëÿëè ñîáîé ñîñóä ñ îòâåð-
ñàìîé ñóùíîñòè âåêà äâàäöàòî- ñòèåì â äíå, èç êîòîðîãî âîäà
ãî — î áîðüáå äâóõ ìèðîâ, äâóõ ïî êàïëÿì òåêëà â äðóãîé ñî-
óñòàíîâëåíèé æèçíè.  ß âåðþ: ñóä. Ïî òîìó, ñêîëüêî âûòåêëî
íàøà Çåìëÿ íå ñòàíåò ïåïëîì... âîäû, îïðåäåëÿëè âðåìÿ: åñëè
Ëþäè íàøëè ÿä — íàéäóò è ïðî- ïðîõîäèëî ìíîãî âðåìåíè, óòå-
òèâîÿäèå. À ÷òîáû áûëî òàê, õó- êàëî ìíîãî âîäû.
äîæíèê íå ìîæåò, íå äîëæåí ÑÊÎËÜÊÎ ÄÓØÅ ÓÃÎÄ-
ìîë÷àòü. Îí îáÿçàí ñêàçàòü ÍÎ. Áåç êàêèõ-ëèáî îãðàíè-
ñâî¸ ñëîâî. ÷åíèé, ââîëþ, âäîâîëü.
341
Ëåòîì â ëåñó ìíîãî ÿãîä, êóïèøü ïðîùåíèÿ, êàê òåì, ÷òî
åøü ñêîëüêî äóøå óãîäíî.  Íà âîâðåìÿ — ïóñòü ñêðåïÿ ñåðäöå
ëþäåé, ïîäîáíûõ Áàçàðîâó, — ïðèçíàåøü âèíó.  Â Ïîëè-
ìîæíî íåãîäîâàòü ñêîëüêî òåõíè÷åñêèé èíñòèòóò Íèêîëàé
äóøå óãîäíî, íî ïðèçíàâàòü èõ ïîøåë ïðîòèâ âîëè, ñêðåïÿ ñåð-
èñêðåííîñòü — ðåøèòåëüíî íå- äöå.
îáõîäèìî.  Ïðîñíóâøèñü â (?) Ñêðåïÿ — ñòàðàÿ ôîðìà
ïåðâîå ñâî¸ ñâîáîäíîå óòðî, êðàòêîãî äåéñòâèòåëüíîãî ïðè-
âñïîìíèâ âäðóã, ÷òî åìó íèêó- ÷àñòèÿ îò ãëàãîëà ñêðåïèòü, â
äà íå íàäî òîðîïèòüñÿ, ÷òî îí ñîâðåìåííîì ÿçûêå — ñêðåïèâ.
ìîæåò ëåæàòü ñêîëüêî åãî äóøå ÑËÀÁÎÅ ÌÅÑÒÎ. Íàèáî-
óãîäíî, îí èñïûòàë áëàæåííåé- ëåå óÿçâèìàÿ ñòîðîíà, êàêîé-
øóþ ìèíóòó. ëèáî íåäîñòàòîê.Àõèëëåñî-
ÑÊÎËÜÊÎ ËÅÒ, ÑÊÎËÜ- âà ïÿòà.
ÊÎ ÇÈÌ! Êàê äàâíî (ýìî- Ó íàøèõ âðàãîâ åñòü ñëàáîå
öèîíàëüíîå âûðàæåíèå ïðè ìåñòî, òàêîå, êàê íè ó êîãî:
âñòðå÷å ñ êåì-ëèáî, êîãî äàâíî îíè... âñ¸ äåëàþò ïî óêàçêå, ïî
íå âèäåë, ñ êåì äàâíî íå âñòðå- ðàñïèñàíèþ, æèâóò è äåé-
÷àëñÿ). ñòâóþò ñðåäè íàøåãî íàðîäà â
Òû ëè ýòî? Íå óçíàòü, òàê èç- ïîëíîé òåìíîòå, íè÷åãî íå ïî-
ìåíèëñÿ. Ñêîëüêî ëåò, ñêîëüêî íèìàþò.
çèì!  Çäðàâñòâóé, çäðàâñòâóé... (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
Ñêîëüêî ëåò, ñêîëüêî çèì! Âîò ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì áîëüíîå
óæ ðàä âñòðå÷å. ìåñòî.
ÑÊÎÐÅÅ ‹ñêîðåé› ÂÑÅÃÎ. ÑËÎÂÎ Â ÑËÎÂÎ. Ñîâåð-
Íàèáîëåå âåðîÿòíî, âåðîÿòíåå øåííî òî÷íî, äîñëîâíî.
âñåãî. Òåêñò, êîòîðûé ìû ÷èòàëè
Îòäûõàòü ìû ïîåäåì ñêîðåå äîìà, ÿ ïåðåñêàçàë íà óðîêå
âñåãî íà Êàâêàç.  Ìîæåò, åìó ñëîâî â ñëîâî.  Ïîâòîðèòå ìíå...
âïðÿìü ïîíðàâèëîñü, à ñêîðåé âñ¸, ÷òî îíà âàì ñêàçàëà; òîëü-
âñåãî — íå óìåë îí è íå õîòåë êî, ïðîøó âàñ, ñëîâî â ñëîâî, íå
óñòðàèâàòüñÿ òàì, ãäå ïîñïî- èçìåíÿéòå è íå ïðèáàâëÿéòå íè-
êîéíåå äà ïîñûòíåå. ÷åãî.
ÑÊÐÅÏß ÑÅÐÄÖÅ. Ñ áîëü- ÑËÎÆÀ ÐÓÊÈ. Íè÷åãî íå
øîé íåîõîòîé, âîïðåêè æåëà- äåëàÿ, áåçäåëüíè÷àÿ.  Íå ïî-
íèþ. êëàäàÿ ðóê.
Ýòó ðåäêóþ êíèãó ìîé äðóã Îòäûõàòü — ýòî âîâñå íå
îòäàâàë ìíå ñêðåïÿ ñåðäöå. çíà÷èò, ÷òî íàäî ñèäåòü ñëîæà
Íè÷åì äðóãèì òàê áûñòðî íå ðóêè. Ìîæíî, íàïðèìåð, ïîéòè
342
ïîãóëÿòü, ïîèãðàòü, ÷åì-íè- ÑÌÎÒÐÅÒÜ Â ÃËÀÇÀ.
áóäü çàíÿòüñÿ. Áûòü áëèçêî ñ ÷åì-ëèáî, íå áî-
(?) Ñëîæà — ñòàðàÿ ôîðìà ÿòüñÿ ÷åãî-ëèáî.
êðàòêîãî äåéñòâèòåëüíîãî Ïàðòèçàíñêèé îòðÿä íàõî-
ïðè÷àñòèÿ îò ãëàãîëà ñëîæèòü äèëñÿ â òðóäíûõ óñëîâèÿõ è íå
âìåñòî ñîâðåìåííîé ôîðìû ðàç ñìîòðåë ñìåðòè â ãëàçà.
äååïðè÷àñòèÿ ñîâåðøåííîãî (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
âèäà ñëîæèâ. ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñìîò-
ÑËÎÆÈÒÜ ‹ñâîþ› ÃÎËÎ- ðåòü ïðàâäå â ãëàçà.
ÂÓ. Ïîãèáíóòü, óìåðåòü, ïî- ÑÌÎÒÐÅÒÜ Â ÎÁÀ. 1.
æåðòâîâàòü ñîáîé. Âíèìàòåëüíî íàáëþäàòü.
Ìíîãèì, áûòü ìîæåò, è Ìîæåò áûòü, ñäåëàåì èç ëî-
ïðåäñòîÿëî èìåííî â ýòîé íà- äûðÿ ÷åëîâåêà. Òîëüêî ñìîò-
ñòóïàòåëü íîé îïåðàöè è â ðåòü çà íèì íàäî â îáà.
ýòó íî÷ü ñëîæèòü ñâîè ãî- 2. Áûòü î÷åíü âíèìàòåëü-
ëîâû. íûì, îñòîðîæíûì.
ÑËÎÌß ÃÎËÎÂÓ. Ñòðå- ß ïîíÿë, ÷òî íóæíî ñìîò-
ìèòåëüíî, î÷åíü áûñòðî.Âî ðåòü â îáà, è íàñòîðîæèëñÿ â
âåñü äóõ, èçî âñåõ ñèë, íà âñåõ îæèäàíèè ÷åãî-òî, ÷òî äîëæ-
ïàðóñàõ, î÷åðòÿ ãîëîâó, ñî âñåõ íî áûòü, ñóäÿ ïî íà÷àëó, î÷åíü
íîã, ÷òî åñòü äóõó. îðèãèíàëüíûì.  Ïåðåä óæè-
Ïîñëå óðîêîâ Ëåíà ñëîìÿ íîì îí îáîø¸ë âñå ïîñòû, ðàñ-
ãîëîâó ì÷àëàñü íà òðåíèðîâêè. ñòàâëåííûå íà ïîäõîäàõ ê
Ñòåïàí... áðîñèëñÿ ñëîìÿ ãîëî- áàíêó, îòîáðàë ó ÷àñîâûõ òà-
âó â ïîëèñàäíèê è õîòåë áûëî áàê, ñïè÷êè, âåëåë ñìîòðåòü
ñõâàòèòü Ìóìó, íî òà ëîâêî âû- â îáà.
âåðíóëàñü.  Ðåøàë äîìà çàäà÷- (?) Ïåðâîíà÷àëüíî: ñìîò-
êè ïî ìàòåìàòèêå, ñèäåë íà ðåòü â îáà ãëàçà.
óðîêàõ, áåãàë ñëîìÿ ãîëîâó... ÑÌÎÒÐÅÒÜ ÄÐÓÃÈÌÈ
— æèë, êàê è âñå ðåáÿòà. ÃËÀÇÀÌÈ. Èçìåíèòü ñâî¸ îò-
(?) Ñëîìÿ — ñòàðàÿ ôîðìà íîøåíèå ê êîìó-ëèáî, ê ÷åìó-
êðàòêîãî äåéñòâèòåëüíîãî ïðè- ëèáî, îöåíèâàòü êîãî-ëèáî,
÷àñòèÿ îò ãëàãîëà ñëîìèòü ÷òî-ëèáî ñ èíûõ ïîçèöèé.
âìåñòî ñîâðåìåííîé ôîðìû äå- ×èòàòåëè ñòàëè ñìîòðåòü
åïðè÷àñòèÿ ñîâåðøåííîãî âèäà íà ïðîáëåìó ïîñëå îáñóæäåíèÿ
ñëîìèâ. åå â ãàçåòå äðóãèìè ãëàçàìè.
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- ÑÌÎÒÐÅÒÜ ÏÐÀÂÄÅ Â
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ëîìàòü ÃËÀÇÀ. Ïðàâèëüíî îöåíèâàòü
ãîëîâó. èñòèííîå ïîëîæåíèå.
343
Ìîé òîâàðèù óìååò ñìîò- ùèõ ñîáûòèé òóäà ñúåõàëèñü
ðåòü ïðàâäå â ãëàçà è íå ñòåñíÿ- äåñÿòêè òûñÿ÷ ðàáî÷èõ, êðåñòü-
åòñÿ ïðèçíàâàòüñÿ â ñîáñòâåí- ÿí, èíòåëëèãåíòîâ ñî âñåõ êîí-
íûõ îøèáêàõ.  Íå õî÷ó íèêà- öîâ ñâåòà.
êèõ óòåøåíèé. Ïðàâäå íóæíî ÑÎ ÂÑÅÕ ÍÎÃ. Î÷åíü áûñ-
ñìîòðåòü â ãëàçà.  — Äðóçüÿ, òðî, ñòðåìèòåëüíî.  Âî âåñü
— ñêàçàë ñèëà÷, — íàäî ïðàâ- äóõ, èçî âñåõ ñèë, íà âñåõ ïàðó-
äå â ãëàçà ñìîòðåòü. Ìû ïîñòà- ñàõ, î÷åðòÿ ãîëîâó, ñëîìÿ ãîëî-
ðåëè. Ìíå è òî ñåé÷àñ èíîãäà âó, ÷òî åñòü äóõó.
íå âåðèòñÿ, ÷òî ÿ êîãäà-òî ìîã Ùóêàðþ ïîêàçàëîñü, ÷òî â
ïÿòåðûõ âåëèêàíîâ ðÿäêîì óëî- ðóêàõ ó Ëþáèøêèíà íîæ, è îí
æèòü ïîñðåäè äâîðà. ñî âñåõ íîã, íå îãëÿäûâàÿñü, êè-
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- íóëñÿ áåæàòü.  Ïîíÿâ áåñïî-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ñìîò- ìîùíîñòü óñèëèé, ìåäâåäü ñåë,
ðåòü ñ ãëàçà. È âäðóã, òî÷íî âíåçàïíî ÷òî-
ÑÌÎÒÐÅÒÜ ÑÊÂÎÇÜ òî ñîîáðàçèâ, âñêî÷èë, ïîâåð-
ÏÀËÜÖÛ. Íàìåðåííî íå îá- íóëñÿ è ñî âñåõ íîã áðîñèëñÿ
ðàùàòü âíèìàíèÿ íà ÷òî-ëèáî íàçàä.
ïëîõîå; ñîçíàòåëüíî íå çàìå- ÑÎ ÄÍß ÍÀ ÄÅÍÜ. 1. Ñ îä-
÷àòü ÷åãî-ëèáî (îáû÷íî íåïðè- íîãî äíÿ íà äðóãîé.
ÿòíîãî, íåæåëàòåëüíîãî, ïðåäî- Íàøà ïîåçäêà îòêëàäûâà-
ñóäèòåëüíîãî).  Çàêðûâàòü ëàñü ñî äíÿ íà äåíü.  Íàõîäÿñü
ãëàçà. â ñòàâêå, Ï¸òð ñ êàæäûì äí¸ì
Åñëè ìû áóäåì ñêâîçü ïàëü- âñ¸ áîëåå óáåæäàëñÿ â òîì, ÷òî
öû ñìîòðåòü íà íàðóøåíèÿ åìó î÷åíü òðóäíî âûïîëíèòü
äèñöèïëèíû, òî âðÿä ëè äîñòèã- ïîðó÷åíèå [þæàí]. Îí ñî äíÿ íà
íåì æåëàåìûõ ðåçóëüòàòîâ. äåíü îòêëàäûâàë ñâîé ñåêðåò-
Ñèäÿùèå â Êàì÷àòêå ïîëüçîâà- íûé ðàçãîâîð ñ Åðìîëîâîé.
ëèñü íåêîòîðûìè ïðèâèëå- Íà ñòîëå ñêîïèëèñü ïà÷êè æóð-
ãèÿìè; íà èõ øàëîñòè öåíçîð, íàëîâ è áðîøþð, ïðîñìîòð êî-
íàáëþäàâøèé òèøèíó è ïî- òîðûõ îíà îòêëàäûâàëà ñî äíÿ
ðÿäîê, ñìîòðåë ñêâîçü ïàëüöû. íà äåíü.
ÑÎ ÂÑÅÕ ÊÎÍÖÎÂ. Îòî- 2. Â áëèæàéøåå âðåìÿ.
âñþäó. Ìîé òîâàðèù äîëæåí ïðè-
Ðàçíûìè ïóòÿìè äîáèðà- åõàòü â ñàìîå áëèæàéøåå âðå-
ëèñü èíòåðíàöèîíàëèñòû â Èñ- ìÿ. ß æäó åãî ñî äíÿ íà äåíü.
ïàíèþ. Ëåãàëüíî è íåëåãàëüíî. — ß... ñî äíÿ íà äåíü æäó ïîä-
Ïîä âèäîì òóðèñòîâ è êîììè- õîäà çàâîäñêèõ êàòåðîâ, —
âîÿæ¸ðîâ... Ê íà÷àëó ðåøàþ- îáúÿñíèë îí.  Íàäåæäà Àëåê-
344
ñàíäðîâíà, ïðî÷èòàâ ïèñüìî, åòñÿ, íåñîìíåííî, ìàñòåðîì
ïîíÿëà: Âàõðóøåâà íàäî æäàòü ñâîåãî äåëà.
ñî äíÿ íà äåíü. È îí äåéñòâè- ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ ÄÓÕÎÌ.
òåëüíî ïðèëåòåë ÷åðåç òðîå ñó- Ïðåîäîëåâàÿ ñòðàõ, ðîáîñòü,
òîê. íåóâåðåííîñòü è ò. ï., ðåøàòü-
ÑÎ ÑÂÎÅÉ ÑÒÎÐÎÍÛ, î ñÿ íà ÷òî-ëèáî.
äåéñòâèÿõ, èñõîäÿùèõ îò êîãî- Ìàëü÷èê íàêîíåö ñîáðàëñÿ
ëèáî. ñ äóõîì è ïðûãíóë â ëåäÿíóþ
Âå÷åðîì, â ïóòè, Ñòåõîâ ïî- âîäó.  ß íåìíîãî îòäîõíóë...
äîø¸ë êî ìíå. — ß õîòåë ñ âàìè Íàêîíåö ñîáðàëñÿ ñ äóõîì è
ïîãîâîðèòü, Äìèòðèé Íèêîëà- íàïðàâèë ëîäêó â êàìåííûå
åâè÷... ß õîðîøî ïîíèìàþ ìî- âîðîòà.
òèâû, ïî êîòîðûì âû íàñòàèâà- ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ ÌÛÑ-
åòå, ÷òîáû îòðÿä èçáåãàë àêòèâ- ËßÌÈ. Ñîñðåäîòî÷èâàòü ñâî¸
íûõ äåéñòâèé. Íî, ñî ñâîåé âíèìàíèå íà ÷¸ì-ëèáî, ïûòàÿñü
ñòîðîíû, ñ÷èòàþ, ÷òî ïðåíåá- îáäóìàòü, ðåøèòü ÷òî-ëèáî.
ðåãàòü àêòèâíûìè äåéñòâèÿìè Ó÷åíèê î÷åíü âîëíîâàëñÿ
íåëüçÿ. Ýòî íåâåðíî è âðåäíî. íà ýêçàìåíå è äîëãî íå ìîã ñî-
ÑÎÁÀÊÓ ÑÚÅË. Èìååò áðàòüñÿ ñ ìûñëÿìè.  Ñåé÷àñ
áîëüøîé îïûò, íàâûê, õîðî- ðàññêàæó òåáå: äàé ñîáðàòüñÿ
øèå çíàíèÿ â ÷¸ì-ëèáî. ñ ìûñëÿìè.  Íàäî áûëî ñî-
Ïðîõîð ïðèãëàøàë è Ïðî- áðàòüñÿ ñ ìûñëÿìè. Îí ÷óâ-
òàñîâà: òîò óíèâåðñàëüíî îáðà- ñòâîâàë ñåáÿ êàê ÷åëîâåê, îøè-
çîâàí è â ãîðíîì äåëå ñîáàêó áèâøèéñÿ ïîåçäîì, åäóùèé ñî-
ñúåë. âñåì íå òóäà, êóäà íàäî.  ß
(?) Âûðàæåíèå âîçíèêëî íà ïðîñòî-íàïðîñòî îïåøèë è íè-
áàçå ïîãîâîðêè, çàôèêñèðîâàí- êàê íå ìîã ñîáðàòüñÿ ñ ìûñëÿ-
íîé Â. È. Äàëåì: Ñîáàêó ñúåë, ìè, ÷òîáû îòâåòèòü.
à õâîñòîì ïîäàâèëñÿ. Ýòà ïî- ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ ÑÈËÀ-
ãîâîðêà óïîòðåáëÿåòñÿ ïî îòíî- ÌÈ. 1. Íàêàïëèâàòü â ñåáå
øåíèþ ê ÷åëîâåêó, êîòîðûé ñèëû; îòäûõàÿ, âîññòàíàâëè-
ñäåëàë ÷òî-òî î÷åíü è î÷åíü âàòü â ñåáå ñèëû.
òðóäíîå è ñïîòêíóëñÿ íà ïóñòÿ- Ïðîéä¸ò íåìíîãî âðåìåíè,
êå. Ñîâðåìåííîå æå çíà÷åíèå îòäîõí¸ì, ñîáåð¸ìñÿ ñ ñèëàìè
(«ìàñòåð íà ÷òî-ëèáî») âîçíèê- è ñíîâà îòïðàâèìñÿ â äîðîãó.
ëî óæå ó ñîêðàùåííîé ôîðìû Íåóæåëè ÿ ñìîãëà áû òàê? Ñî-
ñîáàêó ñúåë: òîò, êòî ñäåëàë áðàòüñÿ ñ ñèëàìè, ïîäíÿòüñÿ íà
èëè ìîæåò ñäåëàòü ÷òî-ëèáî íîãè è çàøàãàòü äàëüøå?  Îí
î÷åíü è î÷åíü òðóäíîå, ÿâëÿ- [Ìåðåñüåâ] óæå íå ðàçáèðàë äî-
345
ðîãè, íå îáõîäèë ëóæ, ñïîòû- æå ÿ óâèæó? — Óòðî âå÷åðà
êàëñÿ, ïàäàë, âñòàâàë è, ñî- ìóäðåíåå. Ñïîêîéíîé íî÷è.
áèðàÿñü ñ ñèëàìè... ïðîäîëæàë ÑÏÐßÒÀÒÜÑß Â ÊÓÑÒÛ.
ìåäëåííî äâèãàòüñÿ íà âîñòîê. Ñì. ÏÐßÒÀÒÜÑß Â ÊÓÑÒÛ.
2. Ðåøàòüñÿ íà ÷òî-ëèáî, ÑÏÓÑÒß ÐÓÊÀÂÀ. Ïëî-
ïðåîäîëåâàÿ â ñåáå êàêîå-ëèáî õî, íåáðåæíî, êîå-êàê.  Çà-
÷óâñòâî (ñòðàõ, ðîáîñòü, íåóâå- ñó÷èâ ðóêàâà.
ðåííîñòü è ò. ä.). Åñëè íå áûëî îïàñíîñòè, îí
Ñîáðàâøèñü ñ ñèëàìè. Ñîíÿ îòíîñèëñÿ ê ñâîèì îáÿçàííîñ-
ïðèïîäíÿëàñü, íà÷àëà óòèðàòü òÿì ñïóñòÿ ðóêàâà, òî÷íî èñ-
ñë¸çû è ðàññêàçûâàòü.  Çàâè- ïîëíÿÿ ÷òî-òî ïîñòîðîííåå è íå-
äåâ èçäàëè ñâîé äîìèê... îíà îñ- íóæíîå.  Óêîðÿë îí ìåíÿ âñþ
òàíîâèëàñü, ÷òîáû ñîáðàòüñÿ ñ äîðîãó çà òî. ÷òî ìû íè÷åãî íå
ñèëàìè è âîéòè ñïîêîéíîé è äåëàåì, ðàáîòàåì ñïóñòÿ ðóêà-
ãîðäîé, — òîëüêî áû íå ïîêà- âà.
çàòü ãîðÿ. (?) Â Äðåâíåé Ðóñè íîñèëè
ÑÎÁÐÀÒÜÑß Ñ ÄÓÕÎÌ. âåðõíþþ îäåæäó ñ î÷åíü äëèí-
Ñì. ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ ÄÓ- íûìè ðóêàâàìè, êîòîðûå ïåðåä
ÕÎÌ. ðàáîòîé çàñó÷èâàëè (îòñþäà
ÑÎÁÐÀÒÜÑß Ñ ÌÛÑËß- çàñó÷èâ ðóêàâà çíà÷èò «óñåðä-
ÌÈ. Ñì. ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ íî ïðèíèìàòüñÿ çà äåëî»). Ñî
ÌÛÑËßÌÈ. ñïóùåííûìè äëèííûìè ðóêà-
ÑÎÁÐÀÒÜÑß Ñ ÑÈËÀÌÈ. âàìè ðàáîòàòü áûëî òðóäíî,
Ñì. ÑÎÁÈÐÀÒÜÑß Ñ ÑÈËÀ- òàê êàê îíè î÷åíü ìåøàëè. Îò-
ÌÈ. ñþäà è âîçíèê ôðàçåîëîãèçì
ÑÎÉÒÈ ÍÀ ÍÅÒ. Ñì. ñïóñòÿ ðóêàâà. Ñïóñòÿ — ñòà-
ÑÕÎÄÈÒÜ ÍÀ ÍÅÒ. ðàÿ ôîðìà êðàòêîãî
ÑÎÉÒÈ Ñ ÐÓÊ. Ñì. ÑÕÎ- äåéñòâèòåëüíîãî ïðè÷àñòèÿ
ÄÈÒÜ Ñ ÐÓÊ. âìåñòî ñîâðåìåííîé ôîðìû äå-
ÑÎÉÒÈ Ñ ÓÌÀ. Ñì. ÑÕÎ- åïðè÷àñòèÿ ñïóñòèâ.
ÄÈÒÜ Ñ ÓÌÀ. ÑÐÅÄÈ ‹ñðåäü› ÁÅËÀ ÄÍß.
ÑÏÎÊÎÉÍÎÉ ÍÎ×È. Äí¸ì, êîãäà ñâåòëî.
Ïîæåëàíèå ñïîêîéíîãî ñíà. Ó÷¸íûå åù¸ íå óñòàíîâèëè,
— Ñêàçêó ÿ òåáå ïðî÷èòàëà, óñïåâàþò ëè ðàñòåíèÿ ðåàãèðî-
à òåïåðü ñïè. Ñïîêîéíîé íî÷è! âàòü íà âíåçàïíóþ òåìíîòó ñðå-
— ñêàçàëà ìàòü ñûíó.  — Íåò, äè áåëà äíÿ.  Èãíàòêå áûëî âå-
ïîëîæèòåëüíî íå ïîíèìàþ, ñåëî. Îí çíàë, ÷òî ìåäâåäü íå
÷åãî òû õîòåë? — Ïîæèâ¸ì — ïîëåçåò ðàçîðÿòü óëüè ñðåäè
óâèäèì. Ñàì óâèäèøü... — ×òî áåëà äíÿ.  — È íóæíî æå òàêî-
346
ìó ñëó÷èòüñÿ! — ãîðåâàë ñêóëü- ä¸í, ÷òî åìó âñ¸ äîçâîëåíî...
ïòîð, îñòàíàâëèâàÿñü ó ÷üåé-òî Ïðîñòî åãî íèêòî íå îñàæèâàë,
êàëèòêè. — Ñðåäè áåëà äíÿ — è íå ó÷èë, íå ñòàâèë íà ìåñòî!
çàáëóäèòüñÿ! (?) Ôðàçåîëîãè÷åñêèé îáî-
(?) Áåëà — ñòàðàÿ ôîðìà ðî- ðîò âîñõîäèò ê îáû÷àþ áîÿð ñè-
äèòåëüíîãî ïàäåæà êðàòêîãî äåòü ñòðîãî ïî ìåñòàì â ñîîòâåò-
ïðèëàãàòåëüíîãî áåë (áåëûé). ñòâèè ñî ñòåïåíüþ çíàòíîñòè.
ÑÒÀÂÈÒÜ Â ÒÓÏÈÊ. Ñòà- ÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. 1.
âèòü â çàòðóäíèòåëüíîå ïîëîæå- Âûëå÷èâàòü, èçáàâëÿòü îò áî-
íèå, ïðèâîäèòü â çàìåøàòåëü- ëåçíè.
ñòâî. Õîðîøèé óõîä, äîáðîå îò-
Íóæíû äåñÿòêè ëåò è áåñïðå- íîøåíèå ìåäèöèíñêîãî ïåðñî-
ñòàííîå ñïèñûâàíèå ñ îáðàç- íàëà, âíèìàíèå ðîäíûõ ïîñòà-
öîâ... ÷òîáû îäíèì íàâûêîì, âèëè áîëüíîãî íà íîãè.  Ëå÷èòå
áåç âñÿêîé ïîìîùè ãðàììàòè- ìåíÿ, êàê õîòèòå, ÷òî óãîäíî
÷åñêèõ ïðàâèë, âûó÷èòüñÿ ïè- äåëàéòå ñî ìíîé, ÿ âñ¸ èñïîë-
ñàòü ïðàâèëüíî, äà è òî âñÿêîå íþ, — òîëüêî ïîñòàâüòå íà
íîâîå ñëîâî áóäåò ñòàâèòü â íîãè.  ×òî íè ãîâîðèòå, à âñ¸-
òóïèê òàêîãî ãðàìîòåÿ... Äëÿ òàêè îïûòíûé âðà÷... óæ åñëè
óñâîåíèÿ ïðàâèëüíîãî ïèñüìà çà êîãî âîçüì¸òñÿ, íåïðåìåííî
äåòüìè, êîíå÷íî, íóæíà ïðàê- íà íîãè ïîñòàâèò.
òèêà, íî ïðàêòèêà, ðóêîâîäè- 2. Ðàñòèòü, âîñïèòûâàòü, äî-
ìàÿ ãðàììàòèêîé.  Åé áûëî âîäèòü äî ñàìîñòîÿòåëüíîñòè.
ïðèÿòíî ýòî... ðåáÿ÷üå ëþáî- Òû äóìàåøü ëåãêî ìíå? Ðî-
ïûòñòâî, õîòÿ èíîãäà âîïðîñû äèëà äåòåé, íÿí÷èëà, íà íîãè ïî-
ñûíîâåé ñòàâèëè å¸ â òóïèê è ñòàâèëà — äëÿ ÷åãî?  Âðÿä ëè
îíà íå çíàëà, ÷òî îòâå÷àòü. áû îí â îäèíî÷êó âûòÿíóë ÷åò-
(?) Òóïèê — æåëåçíîäîðîæ- âåðûõ äåòåé, âûó÷èë, ïîñòàâèë
íûé ïóòü, ñîåäèí¸ííûé ñ äðó- íà íîãè.
ãèìè ïóòÿìè òîëüêî îäíèì êîí- ÑÒÀÂÈÒÜ ÒÎ×ÊÈ ‹òî÷êó›
öîì, à ñ äðóãîãî êîíöà íå èìå- ÍÀÄ È. Îêîí÷àòåëüíî âñ¸ âû-
þùèé ïðîäîëæåíèÿ. ÿñíèòü, óòî÷íèòü âñå ïîäðîáíî-
ÑÒÀÂÈÒÜ ÍÀ ‹ñâî¸› ÌÅÑ- ñòè, äîâåñòè âñ¸ äî ëîãè÷åñêî-
ÒÎ. Óêàçûâàòü êîìó-ëèáî íà ãî êîíöà.
åãî íåïðàâèëüíîå ïîâåäåíèå Ñòàòüÿ èçâåñòíîãî ó÷¸íîãî
(îáû÷íî â ðåçêîé ôîðìå). ïîñòàâèëà òî÷êè íàä è, è ìíî-
Íàäî ñòàâèòü íà ìåñòî ãîå ñòàëî ÿñíûì.  Íó, äîãîâî-
òåõ, êòî ãðóáèò, õóëèãàíèò.  Äà ðèëèñü. Òî÷êè íàä «è» ïîñòàâ-
êòî îí, ýòîò Àë¸õèí?!. Óáåæ- ëåíû. Êàêèå æå âûâîäû?
347
ÑÒÀËÎ ÁÛÒÜ. Ñëåäîâà- ðàâëèâàòü, âûëå÷èâàòüñÿ, èç-
òåëüíî, çíà÷èò. áàâëÿòüñÿ îò áîëåçíè.
Â ñïðàâî÷íèêàõ íàçûâàþò- Îïåðàöèÿ ïðîøëà óñïåøíî,
ñÿ òûñÿ÷è ïðîôåññèé, íî êàê æå è áîëüíîé ïîñòåïåííî ñòàíî-
íàéòè òó åäèíñòâåííóþ, êîòî- âèòñÿ íà íîãè.  Òåïåðü âû âñòà-
ðàÿ òåáå ïî äóøå, ñòàëî áûòü, ëè íà íîãè, ÿ õîæó ê âàì, íà âàñ
ñòàíåò òâîåé íà âñþ æèçíü? ðàäóþñü.
Ïðåîäîëåòü çàñòåí÷èâîñòü 2. Ïðèîáðåòàòü íåçàâèñè-
òðóäíåå, ÷åì ñòðàõ ñìåðòè; íî ìîå ïîëîæåíèå, ñòàíîâèòüñÿ
íåäàðîì Îëüãà Âÿ÷åñëàâîâíà ñàìîñòîÿòåëüíûì.
ïðîøëà áîåâóþ øêîëó: íàäî — Ïîêà îí [ñûí] îêîí÷àòåëü-
ñòàëî áûòü, íàäî.  Ïîíÿòíî, íî íå ñòàë íà íîãè, ìû îáÿçàíû
÷òî â ëèòåðàòóðå ìû âñòðå÷à- ïîìîãàòü åìó.  Ìíîãî õîðî-
åì íå òîëüêî èçîáðàæåíèå õî- øèõ, íàñòîÿùèõ, äîáðûõ ëþäåé
ðîøåãî, îíà ðèñóåò è îòðèöà- ãîòîâèëè è ñîïðîâîæäàëè ìåíÿ
òåëüíûå ÿâëåíèÿ, íî â òîì-òî è íà òðóäíîì æèçíåííîì ïóòè,
äåëî, ÷òî îòðèöàòåëüíîå çíà÷èò ïîêà íå îêðåï è íå âñòàë íà
ïðîòèâîðå÷àùåå èäåàëó. Ñòà- íîãè.
ëî áûòü, è ýòèì îíà ñëóæèò òîé ÑÒÀÒÜ Â ÒÓÏÈÊ. Ñì.
æå çàäà÷å — ïîìîãàåò áîðîòü- ÑÒÀÍÎÂÈÒÜÑß Â ÒÓÏÈÊ.
ñÿ ñ òåì, ÷òî ìåøàåò èäåàëó â ÑÒÀÒÜ ÍÀ ÍÎÃÈ. Ñì.
æèçíè. ÑÒÀÍÎÂÈÒÜÑß ÍÀ ÍÎÃÈ.
ÑÒÀÍÎÂÈÒÜÑß Â ÒÓ- ÑÒÅÐÅÒÜ Â ÏÎÐÎØÎÊ.
ÏÈÊ. Ïðèõîäèòü â çàòðóäíå- Æåñòîêî ðàñïðàâèòüñÿ ñ êåì-
íèå, çàìåøàòåëüñòâî. ëèáî (âûðàæåíèå óãðîçû, êîã-
Åñëè ðåáåíêà íå ïðèó÷àòü ê äà ïîä÷¸ðêèâàåòñÿ ñèëà óãðî-
ñàìîñòîÿòåëüíîñòè, îí â íåçíà- æàþùåãî).
êîìîé îáñòàíîâêå ñðàçó ñòà- ß òåáÿ, ãîâîðèò, ìàëü÷èø-
íîâèòñÿ â òóïèê.  Îí îïÿòü êó, â ìåëêèé ïîðîøîê èçîòðó,
ñòàë â òóïèê, íå çíàë, òî ëè åìó â áàðàíèé ðîã ñîãíó.
ðàäîâàòüñÿ... òî ëè îáèäåòüñÿ. ÑÒÅÐÅÒÜ Ñ ËÈÖÀ ÇÅÌ-
Äðóãèì ñòàë ÷åëîâåê... Ìåíÿ- ËÈ. Ïîëíîñòüþ óíè÷òîæèòü,
þòñÿ âèä ãîðîäîâ è áûò... Èíîã- ðàçðóøèòü äî îñíîâàíèÿ.
äà ìû ñòàíîâèìñÿ â òóïèê ïå- 26 àïðåëÿ 1937 ãîäà ãèòëå-
ðåä íåâîçìîæíîñòüþ ïåðåäàòü ðîâñêèå ñàìîë¸òû îáðóøèëè
ýòî â êàðòèíå. íà ìèðíûé èñïàíñêèé ãîðîä
(?) Ñì. ñòàâèòü â òóïèê. Ãåðíèêó òûñÿ÷è òîíí ñìåðòî-
ÑÒÀÍÎÂÈÒÜÑß ‹âñòà- íîñíîãî ãðóçà, ïðàêòè÷åñêè
âàòü› ÍÀ ÍÎÃÈ. 1. Âûçäî- ñòåðåâ ãîðîä ñ ëèöà çåìëè
348
ÑÒÎßÒÜ Â ÑÒÎÐÎÍÅ. Íå öåâ, íå òåðÿÿ âðåìåíè, ñòàë
ïðèíèìàòü íåïîñðåäñòâåííîãî ó÷èòü äåñàíòíèêîâ âñåì âèäàì
ó÷àñòèÿ â ÷¸ì-ëèáî. áîåâîé ïîäãîòîâêè: ñòðîåâîé,
Íåëüçÿ ñòîÿòü â ñòîðîíå îò îãíåñòðåëüíîé, èíæåíåðíîé,
îáùåñòâåííîé ðàáîòû.  ×òî êà- òàêòè÷åñêîé. Êîå-êîìó ýòî íå
ñàåòñÿ äåëà Ãîðáà÷¸âà, òî, ìíå ïîíðàâèëîñü. Îäíàêî êîìàí-
êàæåòñÿ, øêîëà íå ìîæåò ñòî- äèð áðèãàäû òâåðäî ñòîÿë íà
ÿòü â ñòîðîíå îò íåãî, îíà äîë- ñâî¸ì.
æíà âûñêàçàòü ñâî¸ ìíåíèå ïî ÑÒÐÎÈÒÜ ÍÀ ÏÅÑÊÅ.
ýòîìó ïîâîäó. Ñòðîèòü ïëàíû, ðàñ÷¸òû è ò. ï.
ÑÒÎßÒÜ ÃÎÐÎÉ. Âñÿ÷åñ- íà î÷åíü íåíàä¸æíûõ îñíîâà-
êè çàùèùàòü, îòñòàèâàòü êîãî- íèÿõ.
ëèáî èëè ÷òî-ëèáî. ß ÷àñòî ñòðîèë ñâîè ïëàíû
Íàø ìàñòåð âñåãäà ñòîèò íà ïåñêå, ïîýòîìó îíè è íå îñó-
ãîðîé çà âñ¸ íîâîå, ïåðåäîâîå. ùåñòâëÿëèñü.  Ïîòðóäèòåñü íà-
À ÷åì æå õîðîø òâîé øåñòîé ó÷íî äîêàçàòü, ÷òî ó âàñ åñòü ýêî-
«Â» êëàññ? — ñïðîñèë ìîëîäîé íîìè÷åñêàÿ áàçà è ÷òî âû ñòðîè-
÷åëîâåê. — Îí õîðîø òåì, ÷òî òå íå íà ïåñêå. Åñëè âû íå ìîæå-
ýòî î÷åíü äðóæíûé êëàññ. Êàæ- òå ñäåëàòü ýòîãî, íå áåðèòåñü çà
äûé çà êàæäîãî ñòîèò ãîðîé. ñîñòàâëåíèå ïðîãðàììû.
Áðàòà Ãðèãîðèÿ Ìåëåõîâà àðå- ÑÕÂÀÒÈÒÜÑß ÇÀ ÑÎËÎ-
ñòîâàòü âðÿä ëè åñòü ñìûñë. Çà ÌÈÍÊÓ. Ñì ÕÂÀÒÀÒÜÑß ÇÀ
íåãî ñòîèò ãîðîé Ôîìèí. ÑÎËÎÌÈÍÊÓ.
ÑÒÎßÒÜ ÍÀ ‹îäíîì› ÌÅ- ÑÕÎÄÈÒÜ ÍÀ ÍÅÒ. Ïî-
ÑÒÅ. Íå äâèãàòüñÿ âïåðåä, íå ñòåïåííî òåðÿòü, óòðà÷èâàòü
ðàçâèâàòüñÿ, íå èçìåíÿòüñÿ. âñÿêîå çíà÷åíèå.
Íóæíî ïîñòîÿííî òðóäèòü- Âíåøíÿÿ êðàñîòà ÷åëîâåêà
ñÿ, ðàáîòàòü íàä ñîáîé, íå ñòî- ñ ãîäàìè ñõîäèò íà íåò, à âîò
ÿòü íà îäíîì ìåñòå.  Èñòîðèÿ äîáðîòà, åñëè îíà åìó ïðèñó-
íèêîãäà íå ñòîèò íà ìåñòå, ùà, ñîõðàíÿåòñÿ íà âñþ æèçíü.
îíà èäåò âïåð¸ä... Ñàìà äåÿòåëüíîñòü, êàçàâøàÿ-
ÑÒÎßÒÜ ÍÀ ÑÂÎ¨Ì. ñÿ ñòîëü áîëüøîþ, âñ¸ óìåíü-
Ïðèäåðæèâàÿñü êàêèõ-ëèáî øàÿñü è óìåíüøàÿñü, ñõîäèëà
âçãëÿäîâ, êàêîãî-ëèáî ìíåíèÿ, íà íåò.
óïîðíî îòñòàèâàòü èõ, óïîð- ÑÕÎÄÈÒÜ Ñ ÐÓÊ. Îñòà-
ñòâîâàòü â ÷åì-ëèáî. âàòüñÿ áåçíàêàçàííûì (ãîâî-
ß óïîðíî ñòîÿë íà ñâî¸ì, ðèòñÿ î äåéñòâèÿõ, ïîñòóïêàõ
òàê êàê áûë ñîâåðøåííî óâå- êîãî-ëèáî, îáû÷íî ïðå-
ðåí â ñâîåé ïðàâîòå.  Ðîäèì- äîñóäèòåëüíûõ).
349
Áàáóøêà î÷åíü ëþáèëà âíó- âîêçàëå.  Íó, ñ÷àñòëèâî îñòà-
êà, ïîýòîìó âñ¸ ñõîäèëî åìó ñ âàòüñÿ. Âèòÿ, ïðîùàé, — ñêà-
ðóê: è øàëîñòè, è êàïðèçû. çàëà Ðèòà, ïðîòÿãèâàÿ ðóêó.
...Ìîìåíò áûë äðàìàòè÷åñêèé, Ñ×ÀÑÒËÈÂÎÃÎ ÏÓÒÈ.
è â ïûëó áèòâ ìíîãî ñõîäèëî ñ Ïîæåëàíèå óäà÷íîé ïîåçäêè,
ðóê, ïðîùàëîñü, îïðàâäûâàëîñü ïóòåøåñòâèÿ òîìó, êòî óåçæà-
èñêëþ÷èòåëüíîñòüþ îáñòàíîâ- åò.
êè.  Äîáðîäóøíûé, îáùèòåëü- Íó âîò, ïîðà è ïðîùàòüñÿ.
íûé, áåñïå÷íûé, îí ñî âñåìè æèë Ñ÷àñòëèâîãî ïóòè.  Ãëÿíóë íà
â ëàäó, êî âñåìó îòíîñèëñÿ ëåã- ïîïëûâøèå áåð¸çêè, Óñëûõàë:
êî, âñ¸ åìó ñõîäèëî ñ ðóê. — Ñ÷àñòëèâîãî ïóòè.
ÑÕÎÄÈÒÜ Ñ ÓÌÀ. 1. Ñòà- ÑÛÃÐÀÒÜ ÐÎËÜ. Ñì ÈÃ-
íîâèòüñÿ ñóìàñøåäøèì, ïñè- ÐÀÒÜ ÐÎËÜ.
õè÷åñêè áîëüíûì.
Âîò ÿ è â Íîâãîðîäå, à ìûñ- T
ëè âñ¸ â Ïåòåðáóðãå. Ñåé÷àñ ÒÀÊ È ÁÛÒÜ. Ïóñòü áóäåò
îïÿòü â äîðîãó, è îò ýòîãî îä-
òàê (âûðàæåíèå ñîãëàñèÿ, óñ-
íîãî áåñïðåñòàííîãî äâèæåíèÿ
òóïêè ïî íåîáõîäèìîñòè èëè â
â êîëÿñêå åñòü îò ÷åãî ñîéòè ñ
óãîäó ÷üåìó-ëèáî æåëàíèþ).
óìà.  Òåìà áàëåòà ìîæåò áûòü
Â âîñêðåñåíüå ÿ î÷åíü çàíÿò,
ñêàçàíà â äâóõ ñëîâàõ, îíà ñòà-
íî, òàê è áûòü, ïðèåäó ê òåáå
ðà, êàê ìèð: îáîëüù¸ííàÿ äå-
íå íàäîëãî.  Íî, òàê è áûòü:
âóøêà, óçíàâ î êîâàðñòâå âîç-
ïðîñòèìñÿ äðóæíî. Î þíîñòü
ëþáëåííîãî, ñîøëà ñ óìà è ë¸ãêàÿ ìîÿ!
óìåðëà. ÒÀÊ ÈËÈ ÈÍÀ×Å. 1. Òåì
2. Ñèëüíî, ÷ðåçìåðíî âîñõè-
èëè èíûì ñïîñîáîì, òåì èëè
ùàòüñÿ, óâëåêàòüñÿ, ðàäî-
èíûì îáðàçîì
âàòüñÿ. — Ðàáîòó òàê èëè èíà÷å
ß ÷óòü íå ñîø¸ë ñ óìà îò ðà- íàäî çàêîí÷èòü â ýòîì ìåñÿöå
äîñòè, êîãäà óâèäåë òåáÿ.  Æåí-
— Áîþñü, ÷òî ìû íå óñïååì.  Â
ùèíû îò íåãî ñ óìà ñõîäèëè, äèàëîãå ïðèíèìàþò ó÷àñòèå
ìóæ÷èíû âòàéíå çàâèäîâàëè
îáûêíîâåííî äâà ëèöà, ÷àùå
åìó.
âñåãî è ïðåæäå âñåãî äâà òàê
Ñ×ÀÑÒËÈÂÎ ÎÑÒÀ- èëè èíà÷å ñîöèàëüíî ñâÿçàííûõ
ÂÀÒÜÑß. Ïîæåëàíèå óõîäÿùå-
ìåæäó ñîáîé ëèöà, êîòîðûå,
ãî èëè óåçæàþùåãî òîìó, êòî
êàê ìû ãîâîðèì, ïîíèìàþò
îñòà¸òñÿ. äðóã äðóãà ñ ïîëóñëîâà.
Ñ÷àñòëèâî îñòàâàòüñÿ! —
2. Âñ¸-òàêè, íåñìîòðÿ íè íà
ðàçäàâàëîñü ñî âñåõ ñòîðîí íà ÷òî, âñ¸ æå.
350
Òàê èëè èíà÷å — æèçíü ÷àñ- Îïûòíûé õóäîæíèê âñ¸ âè-
òî ãîòîâèò ñþðïðèçû. Íåèçìåí- äèò îäíîâðåìåííî, òàê æå êàê
íûì äîëæíî áûòü îäíî — íàøå õîðîøèé äèðèæ¸ð ñëûøèò îä-
óâàæèòåëüíîå, çàáîòëèâîå íîâðåìåííî è ñêðèïêó, è ôëåé-
îòíîøåíèå ê ìàòåðè.  Êàê îí òó, è ôàãîò, è ïðî÷èå èíñòðó-
ïðîø¸ë ÷åðåç ìèííûå ïîëÿ, ìåíòû. Ýòî, òàê ñêàçàòü, âåð-
áûëî ñîâåðøåííî íåïîíÿòíî, øèíà ìàñòåðñòâà.
íî, òàê èëè èíà÷å, îí âíåçàïíî ÒÀÊÈÌ ÎÁÐÀÇÎÌ. 1.
ïîÿâèëñÿ ïåðåä íàøèì áðóñòâå- Òàêèì ñïîñîáîì, òàê.
ðîì.  Ìíå áûëî ïðîñòî íåëîâ- Óïîðíûé òðóä, ïîñòîÿííîå
êî ïîäíèìàòü ïåðåä äèðåêòî- ïîâûøåíèå çíàíèé — òîëüêî
ðîì âîïðîñ î íîâîé ïåðåäåëêå òàêèì îáðàçîì ìîæíî äîáèòü-
ïå÷è. Íî, òàê èëè èíà÷å, å¸ ñÿ óñïåõîâ â ó÷¸áå,  Óæå áûëî
íóæíî áûëî ïåðåäåëàòü... â ÷åò- ñîâñåì òåìíî, êîãäà îíè, ðàç-
âåðòûé ðàç. ãîâàðèâàÿ òàêèì îáðàçîì,
ÒÀÊ ÑÅÁÅ. 1. Íè ïëîõî, íè ïîäõîäèëè ê ñòàíèöå.
õîðîøî, ïîñðåäñòâåííî. 2. Ñëåäîâàòåëüíî, èòàê (âû-
— Äàâíî òåáÿ íå âèäåë, êàê ðàæåíèå, íà÷èíàþùåå âûâîä,
òû æèâåøü? — Òàê ñåáå.  Íîçä- çàêëþ÷åíèå).
ð¸â ïðèâåòñòâîâàë åãî ïî-äðó- Î Êóòóçîâå ... ãîâîðèëè, ÷òî
æåñêè è ñïðîñèë, êàêîâî åìó ïîä Áîðîäèíîì îí «îêàçàëñÿ
ñïàëîñü. — Òàê ñåáå, — îòâå- íà âûñîòå», — íà ñàìîì æå
÷àë ×è÷èêîâ âåñüìà ñóõî. äåëå îí îáíàðóæèë ñåáÿ ïåð-
Öâåòîê íåëüçÿ ïèñàòü «òàê âîêëàññíûì ñòðàòåãîì çàäîëãî
ñåáå», ïðîñòûìè ìàçêàìè, åãî äî Áîðîäèíà â âîéíàõ, ãäå îí
íàäî èçó÷èòü, è òàê æå ãëóáî- êîìàíäîâàë, è åìó è åãî àðìèè
êî, êàê è âñ¸ äðóãîå. óäàëîñü ñäåëàòü è ïîñëå Áîðî-
2. Íè÷åãî îñîáåííîãî ñîáîé äèíà òî, ÷òî íèêîìó â Åâðîïå
íå ïðåäñòàâëÿþùèé (î êîì- íå óäàâàëîñü ñäåëàòü... Òàêèì
ëèáî èëè î ÷åì-ëèáî ñðåäíåì, îáðàçîì, Áîðîäèíî ÿâëÿåòñÿ íå
ïîñðåäñòâåííîì, íå èìåþùåì åäèíñòâåííûì ïîäâèãîì Êóòó-
ÿðêî âûðàæåííûõ êà÷åñòâ).  çîâà êàê ñòðàòåãà è òàêòèêà, à
Íè ðûáà íè ìÿñî, íè òî íè ñ¸. ëèøü îäíèì, ïðàâäà, èìåâøèì
— Ýòî õîðîøèé ôèëüì? — èñêëþ÷èòåëüíîå, ìèðîâîå çíà-
Òàê ñåáå. ÷åíèå â öåïè âåëèêèõ äîñòèæå-
ÒÀÊ ÑÊÀÇÀÒÜ. Åñëè ìîæ- íèé êóòóçîâñêîãî ïîëêîâîä-
íî òàê âûðàçèòüñÿ (óïîòðåá- ÷åñêîãî èñêóññòâà.
ëÿåòñÿ äëÿ óòî÷íåíèÿ ñêàçàííî- ÒÅÌ ÁÎËÅÅ. Óïîòðåáëÿ-
ãî). åòñÿ äëÿ òîãî, ÷òîáû ïîä-
351
÷åðêíóòü ÷òî-ëèáî î÷åíü âàæ- Îí íå ïðèøåë íà ñîðåâíîâà-
íîå. íèÿ è òåì ñàìûì ïîäâåë êî-
Òåêñò î÷åíü ñëîæíûé. Çäåñü ìàíäó.
îïûòíûé ïåðåâîä÷èê ìîæåò ÒÅÐßÒÜ ÃÎËÎÂÓ. Ïîïàâ
îøèáèòüñÿ, òåì áîëåå íà÷èíà- â çàòðóäíèòåëüíîå ïîëîæåíèå,
þùèé.  Â ðàññêàçå, êàê â ìà- òåðÿòüñÿ, íå çíàòü, êàê ïîñòó-
øèíå, íå äîëæíî áûòü íè îäíî- ïèòü
ãî ëèøíåãî âèíòèêà, à òåì áî- Âðåìåíàìè ÿ ñîâåðøåííî
ëåå ëèøíèõ ÷àñòåé.  ×òîáû òåðÿë ãîëîâó, íå çíàë, êàê ìíå
óâèäåòü óäèâèòåëüíîå, íå îáÿ- áûòü, ÷òî äåëàòü.  Àíè î÷åíü
çàòåëüíî âñåãäà ëåòàòü íà íåáî. áîëüíà, äîêòîð ãîâîðèò, ÷òî
Íà íàøåé çåìëå òîæå âñ¸ óäè- ìîæåò áûòü âîñïàëåíèå ëåãêèõ.
âèòåëüíî. Òåì áîëåå, ÷òî è ìå÷- ß... òåðÿþ ãîëîâó.  Íåâåðîÿò-
òû î íåáå âåäü íà çåìëå ðîäè- íî ïîìîã ìíå îäèí ñëó÷àé â ðà-
ëèñü! áîòå íàä ïîðòðåòîì Ïóøêèíà
ÒÅÌ ÍÅ ÌÅÍÅÅ. Îäíàêî, [1932 ã.]: â Èñòîðè÷åñêîì ìó-
íåñìîòðÿ íà ÷òî-ëèáî. çåå ïîçíàêîìèëè ñ æèâîé âíó÷-
Ìû î÷åíü ñïåøèëè è òåì íå êîé ïîýòà. Âñ¸, ÷åãî ÿ íå ìîã
ìåíåå îïîçäàëè íà ïîåçä.  Ýòî âûñìîòðåòü â ãèïñîâîé ìàñêå,
ìàëåíüêîå ëèðè÷åñêîå ñòèõîò- íàä ÷åì ìó÷èëñÿ è áîëåë, ñðàçó
âîðåíèå çàêëþ÷àåò â ñåáå öå- ïîÿâèëîñü ïåðåäî ìíîþ... ß òàê
ëóþ ïîâåñòü, âûñêàçàííóþ íà- îáðàäîâàëñÿ òîãäà, ÷òî ñîâñåì
ì¸êàìè, íî òåì íå ìåíåå ïî- ïîòåðÿë ãîëîâó è ïðèíÿëñÿ, êàê
íÿòíóþ.  Ýòèêåò, êàê è âñ¸ â ðåá¸íîê, öåëîâàòü ýòó ìèëóþ
ìèðå, íå îñòàåòñÿ íåèçìåííûì. ìàëåíüêóþ ñòàðóøêó.
È òåì íå ìåíåå ìíîãèå ïðàâè- ÒÅÐßÒÜ ÈÇ ÂÈÄÓ. 1. Ïå-
ëà âåæëèâîñòè, íîðìû, óñëîâ- ðåñòàâàòü âèäåòü.
íîñòè îáùåíèÿ, âûðàáîòàííûå Ëîäêà ïîïëûëà â íî÷íóþ
â òå÷åíèå ìíîãèõ âåêîâ è ñïî- òåìíîòó, è ñêîðî ìû ïîòåðÿëè
ñîáñòâóþùèå áûñòðåéøåìó å¸ èç âèäó.  Ñòîëÿð òî è äåëî
óñòàíîâëåíèþ êîíòàêòà, âçàè- òåðÿë å¸ [ñîáàêó] èç âèäó, îñòà-
ìîïîíèìàíèþ, ñîãëàñîâàííî- íàâëèâàëñÿ è ñåðäèòî êðè÷àë íà
ñòè â îòíîøåíèÿõ, ïðàâèëà, ñî- íå¸.  Ïîòîì ïåðåñòóïèëè ãðàíü,
çäàþùèå àòìîñôåðó âçàèìíîé î÷óòèëèñü â âîäå, ïîïëûëè, áà-
âåæëèâîñòè è óâàæåíèÿ. — ýòè ðàõòàÿñü, êòî êóäà è êòî êàê
ïðàâèëà íåîáõîäèìî çíàòü óìåë, òåðÿÿ äðóã äðóãà èç âèäó.
êàæäîìó. 2. Ïåðåñòàâàòü âñòðå÷àòüñÿ,
ÒÅÌ ÑÀÌÛÌ. Ýòèì, òà- ïîääåðæèâàòü çíàêîìñòâî, íå
êèì îáðàçîì. èìåòü ñâåäåíèé î êîì-ëèáî.
352
Ìîé òîâàðèù ïåðååõàë â È äëÿ âñåõ-òî òóò — ëåñ ò¸ì-
äðóãîé ãîðîä, è ìû ïîòåðÿëè íûé.  — ×óæèå äåëà — ò¸ìíûé
äðóã äðóãà èç âèäó.  — Ìîðîç- ëåñ,— ñêàçàë äåä.
êà! — êðèêíóë Áàêëàíîâ âñëåä ÒÈØÅ ÂÎÄÛ, ÍÈÆÅ
óåçæàþùåìó. — Âû âñ¸-òàêè ÒÐÀÂÛ. 1. ×ðåçâû÷àéíî
íå òåðÿéòå äðóã äðóæêó èç ñêðîìíûé, íåçàìåòíûé, áåçî-
âèäó.  Îò íàøåãî ìàëü÷èøåñ- áèäíûé.
êîãî êðóãà Ìû îòîøëè. Íî ýòî Ïîñëå ñåðü¸çíîãî ðàçãîâî-
íå áåäà. Êîãäà, òåðÿÿ èç âèäó ðà ïîäðîñòîê ñèëüíî èçìåíèë-
äðóã äðóãà, Äðóçüÿìè îñòàþò- ñÿ, ñòàë òèøå âîäû, íèæå òðà-
ñÿ íàâñåãäà. âû.  Ðóãàòüñÿ, áðþçæàòü... Òû
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- áðîñü ýòî. Áóäü òèøå âîäû,
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì óïóñ- íèæå òðàâû: è òåáå ïîëüçà, è
êàòü èç âèäó. ìíå íå õóäî.
ÒÅÐßÒÜ ÏÎ×ÂÓ ÏÎÄ 2. Ðîáêî, ñêðîìíî, íåçàìåò-
ÍÎÃÀÌÈ. Ëèøàòüñÿ óâå- íî.
ðåííîñòè. Îí ÷óâñòâîâàë ñâîþ âèíó è
Íåóäà÷è ñëåäîâàëè îäíà ïîòîìó äåðæàë ñåáÿ òèøå âîäû,
çà äðóãîé, îí ñîâñåì ïîòåðÿë íèæå òðàâû.  Íåñêîëüêî äíåé
ïî÷âó ïîä íîãàìè è íå çíàë, Äàðüÿ õîäèëà òèøå âîäû, íèæå
êàê åìó ïîñòóïèòü.  Òàêèå òðàâû, ïî âå÷åðàì ðàíüøå âñåõ
ëþäè... íå ðåøàþò âîïðîñîâ, ëîæèëàñü ñïàòü.
à ïàäàþò ïîä èõ òÿæåñòüþ. ÒÎ È ÄÅËÎ. Áåñïðåðûâíî.
Îíè... â êîíöå êîíöîâ òåðÿ- Ìû îïàçäûâàëè íà ïîåçä, è
þò ïî÷âó ïîä íîãàìè è ïîñòó- îòåö òî è äåëî ñìîòðåë íà ÷àñû.
ïàþò â ðàçðÿä «íàäëîìëåí- Áûëî áåç ÷åòâåðòè ÷àñ; íî Êàðë
íûõ». Èâàíîâè÷, êàçàëîñü, è íå äó-
ÒÅÐßÒÜ Ñ×¨Ò. Íå â ñî- ìàë î òîì, ÷òîáû îòïóñòèòü
ñòîÿíèè ñîñ÷èòàòü ÷òî-ëèáî èç- íàñ: îí òî è äåëî çàäàâàë íîâûå
çà áîëüøîãî êîëè÷åñòâà. óðîêè.  Áîëüøèå ñòàè ïòèö òî
Îí óæå ïîòåðÿë ñ÷¸ò, ñêîëü- è äåëî ñ øóìîì ïðîíîñèëèñü
êî ðàç åìó ïðèõîäèëîñü óïàêî- âäàëè.
âûâàòü è ðàñïàêîâûâàòü êàðòè- ÒÎËÜÊÎ ‹åãî› È ÂÈÄÅ-
íû. ËÈ. Âíåçàïíî, áûñòðî è áåñ-
Ò¨ÌÍÛÉ ËÅÑ. Òðóäíîå, ñëåäíî èñ÷åç, ñêðûëñÿ.È áûë
íåïîíÿòíîå, íåçíàêîìîå. òàêîâ, è ñëåä ïðîñòûë, êàê â
...[Ìåùåðÿêîâ] î ñåáå ïîäó- âîäó êàíóë, êàê âåòðîì ñäóëî,
ìàë, ÷òî îí òîæå íå âñå íûíåø- êàê ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèëñÿ,
íèå íàçâàíèÿ çíàåò è ïîíèìàåò. ïîìèíàé êàê çâàëè.
353
Âñêî÷èë Åðìàê, ñòàë áèòü- åãî ïîêàòàòüñÿ íà ëûæàõ, à îí
ñÿ... Òàòàðû çà íèì. Îí â ðåêó, óæå òóò êàê òóò.
— òîëüêî åãî è âèäåëè.  Âñêè- ÒßÆ¨Ë ‹òÿæ¸ëûé› ÍÀ
íóë îõîòíèê ãîëîâó — òàì ìåä- ÏÎÄÚ¨Ì. 1. Íå ëþáèò âûõî-
âåäü! Çàäîì, çàäîì ñ äåðåâà äèòü èëè âûåçæàòü êóäà-ëèáî.
ñëåç, ãîëîâîé êðóòíóë, îõîòíè- Ë¸ãîê íà ïîäú¸ì.
êà óâèäàë äà... òîëüêî åãî è âè- Ìîèì ðîäèòåëÿì òðóäíî ðå-
äåëè. øèòüñÿ ïåðååõàòü â äðóãîé ãî-
ÒÎËÜÊÎ ×ÒÎ. Íåïîñðåä- ðîä, îíè â ïîñëåäíèå ãîäû ñòà-
ñòâåííî ïåðåä ÷åì-íèáóäü, ñî- ëè òÿæåëû íà ïîäú¸ì.  ß òÿ-
âñåì íåäàâíî. æ¸ë íà ïîäú¸ì è íå ëþáëþ âû-
— Òû äàâíî ïðèø¸ë äîìîé? õîäèòü èç äîìó.
— Íåò, òîëüêî ÷òî.  Ñîëíöå 2. Ñ áîëüøîé íåîõîòîé ïðè-
òîëüêî ÷òî ñåëî: íà íåáå âûñî- íèìàåòñÿ çà êàêîå-ëèáî äåëî,
êî ñòîÿëè äëèííûå êðàñíûå îá- ëåíèâûé, ìåäëèòåëüíûé.
ëàêà. ß òÿæ¸ë íà ïîäú¸ì, íî êîã-
ÒÎ×ÊÀ ÇÐÅÍÈß. Âçãëÿä äà ïðèìóñü [çà äåëî], òî óæå òóò
íà ÷òî-íèáóäü; ïîçèöèÿ, ñâÿçàí- ÿ ïîéäó äàëåêî.  Íà ïåðâûé
íàÿ ñ îòíîøåíèåì ê êîìó-ëèáî, âçãëÿä êàê áóäòî ìåäëèòåëüíûé
÷åìó-ëèáî. — èíûì äàæå êàçàëîñü òÿæ¸-
Âî âðåìÿ äèñïóòà êàæäûé ëûé íà ïîäú¸ì, — îí íà ñàìîì
ìîã âûñêàçàòü ñâîþ òî÷êó çðå- äåëå íàõîäèëñÿ âñåãäà â ñîñòî-
íèÿ.  Òî÷êà çðåíèÿ, íà êîòîðîé ÿíèè ñïîêîéíîé, ðàçóìíîé, ÿñíî
ñòîþ ÿ, íåñìîòðÿ íà ìíîãî÷èñ- îðãàíèçîâàííîé äåÿòåëüíîñòè.
ëåííîñòü ìîèõ âûñòóïëåíèé íà
ýòó òåìó, íèêîãäà íå ìåíÿëàñü. Ó
Ñ òî÷êè çðåíèÿ æèçíè íàäî âûä-
ÓÁÈÂÀÒÜ ÂÐÅÌß. Çàïîë-
âèíóòü ïîëîæåíèå, ÷òî íàäî íÿòü íè÷åì íå çàíÿòîå âðåìÿ êà-
ïèñàòü ãðàìîòíî. Ýòî ñîöèàëü- êèì-ëèáî ñëó÷àéíûì çàíÿòèåì.
íî ñîâåðøåííî íåîáõîäèìî è
Îòïðàâëåíèå àâòîáóñà çà-
âûòåêàåò èç î÷åíü ïðîñòûõ âå- äåðæèâàëîñü, è ïàññàæèðû íå
ùåé: ýòî òàê ñêàçàòü, ìûñëü î
çíàëè, êàê óáèòü âðåìÿ.  Ìîè
äðóãèõ, ïîòîìó ÷òî áåçãðàìîò-
ñïóòíèêè óáèâàëè âðåìÿ ðàçãî-
íîå ïèñàíèå ÷èòàòü òðóäíî. âîðàìè.  Íà åãî [Ëåâ÷óêà] òðè
ÒÓÒ ÊÀÊ ÒÓÒ. Ñðàçó,
çâîíêà îïÿòü íèêòî íå îòîçâàë-
âäðóã, â ýòîò ñàìûé ìîìåíò
ñÿ. Ëåâ÷óê îïÿòü ñîø¸ë âíèç âî
(ïîÿâèòüñÿ, îêàçàòüñÿ). äâîð. Óáèâàÿ âðåìÿ, îáîø¸ë
Òîëüêî ÿ ñîáðàëñÿ ïîçâî-
âîêðóã äâîðîâîé òåððèòîðèè è
íèòü ìîåìó äðóãó è ïðèãëàñèòü
354
âåðíóëñÿ íà ñâîþ ñêàìåéêó ïîä Óìà íå ïðèëîæó, êóäà ÿ ïî-
êèðïè÷íîé ñòåíîé. ëîæèëà ñâîé äíåâíèê. ? ß óìà
ÓÁÈÒÜ ÄÂÓÕ ÇÀÉÖÅÂ. íå ìîã ïðèëîæèòü, — êóäà îí
Îäíîâðåìåííî âûïîëíèòü äâà [çàÿö] äåâàëñÿ èç ðîùè? Íå íà
äåëà; äîáèòüñÿ îñóùåñòâëåíèÿ âîçäóõ æå ïîäíÿëñÿ.
äâóõ öåëåé. ÓÌÓ ÍÅÏÎÑÒÈÆÈÌÎ.
Çàíÿâøèñü òóðèçìîì, ÿ Ñîâåðøåííî íåïîíÿòíî, íå-
óáèë ñðàçó äâóõ çàéöåâ — îê- âîçìîæíî îáúÿñíèòü.
ðåï ôèçè÷åñêè è óçíàë ìíîãî Óìó íåïîñòèæèìî, êàê çà
íîâîãî è èíòåðåñíîãî î ðîä- êîðîòêèé ñðîê â ãëóõîé, íåïðî-
íîì êðàå.  Íî êîãäà äîáðàÿ õîäèìîé òàéãå ìîã áûòü ïîñò-
æåíùèíà, æåëàÿ ñðàçó óáèòü ðîåí áîëüøîé õèìè÷åñêèé êîì-
äâóõ çàéöåâ, çàñòàâèëà ìåíÿ áèíàò.  Óìó íåïîñòèæèìî,
èçó÷àòü ãåîãðàôèþ ïî ôðàí- êàê îíè î÷óòèëèñü âìåñòå íà áå-
öóçñêîìó ó÷åáíèêó, òî ìîé ðåãó ìîðÿ.
ìîçã ðåøèòåëüíî çàïðîòåñòî- ÓÏÓÑÊÀÒÜ ÈÇ ÂÈÄÓ. Çà-
âàë. áûâàòü î ÷¸ì-ëèáî, íå ó÷èòû-
ÓÉÒÈ Ñ ÃÎËÎÂÎÉ. Ñì. âàòü ÷åãî-ëèáî.
ÓÕÎÄÈÒÜ Ñ ÃÎËÎÂÎÉ. ß ñîâñåì óïóñòèë èç âèäó,
ÓÌ ÇÀ ÐÀÇÓÌ ÇÀÕÎÄÈÒ. ÷òî êíèæíûé ìàãàçèí â ïî-
Íå â ñîñòîÿíèè ðàçóìíî ðàñ- íåäåëüíèê çàêðûò.  Òðè ãîäà
ñóæäàòü, äåéñòâîâàòü. ñëóøàë ÿ òóò ïòèö, íàïèñàë...
Ó ìåíÿ ñîâñåì óì çà ðàçóì ðàáîòó î íèõ, à âîò ýòó ïòè÷êó
çàõîäèò îò áåñêîíå÷íûõ çàáîò êàê-òî ñîâñåì óïóñòèë èç âèäó.
è íåïðèÿòíîñòåé.  ×àñòî, íà÷è- (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
íàÿ äóìàòü î ñàìîé ïðîñòîé ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì òåðÿòü
âåùè, ÿ âïàäàë â áåçâûõîäíûé èç âèäó.
êðóã àíàëèçà ñâîèõ ìûñëåé... ÓÕÎÄÈÒÜ Ñ ÃÎËÎÂÎÉ.
Óì çà ðàçóì çàõîäèë.  È â êàæ- Öåëèêîì, ïîëíîñòüþ çàíÿòüñÿ
äîì öâåòêå... íàäî ðàçáèðàòü- ÷åì-ëèáî.
ñÿ, êàê â êàêîé-íèáóäü ëåñíîé Ó÷¸íûé ñ ãîëîâîé óø¸ë â
÷àùå, ïîêà óëîâèøü ëîãèêó èçó÷åíèå ïðîáëåìû.
ïîñòðîåíèÿ, âûâåäåøü çàêîíû Ñåìíàäöàòèëåòíèì þíîøåé,
èõ ñî÷åòàíèé. Ïîðàáîòàåøü óéäÿ ñ ãîëîâîé â íàóêó, îí
÷àñèêà äâà, òàê óì çà ðàçóì [Ïåòÿ] äîñòèã ãëóáèíû, êîòîðàÿ
íà÷èíàåò çàõîäèòü... îáåùàëà ìíîãîå, è ìíîãîå äåé-
ÓÌÀ ÍÅ ÏÐÈËÎÆÓ. Íå ñòâèòåëüíî óñïåë, õîòÿ áûë åù¸
ìîãó ïîíÿòü, äîãàäàòüñÿ, ñîîá- ìîëîä.  È óæå íåëüçÿ áûëî ñî-
ðàçèòü. ìíåâàòüñÿ, ÷òî èìåííî ëèòåðà-
355
òóðíîå òâîð÷åñòâî åñòü åãî íå¸ ñåé÷àñ ïîëîí ðîò.  Ïèñà-
[Æèòêîâà]., îñíîâíàÿ ïðîôåñ- ëà îíà, ÷òî õëîïîò ó íå¸ ïî-
ñèÿ. Â ýòó ïðîôåññèþ îí óø¸ë ñ ëîí ðîò, ÷òî òåïåðü è íî÷åâàòü
ãîëîâîé, è ñòàëî ÿñíî, ÷òî âñå äîìîé îíà íå õîäèò… à ñïèò
åãî ïðåæíèå ïðîôåññèè áûëè, òóò æå â êîíòîðå.  Â øåñòü ÷à-
òàê ñêàçàòü, ñòóïåíüêàìè ê ýòîé ñîâ íàçíà÷åí òîðæåñòâåííûé
åäèíñòâåííîé. îáåä. Ó Íèíû ßêîâëåâíû ïî-
Ó×ÈÒÜ ÓÌÓ–ÐÀÇÓÌÓ. ëîí ðîò õëîïîò.
Äàâàòü æèòåéñêèå ñîâåòû ÕÎÒÜ ÁÛ ×ÒÎ. 1. Ñîâåð-
êîìó-ëèáî, íàñòàâëÿòü êîãî- øåííî áåçðàçëè÷íî, íèñêîëüêî
ëèáî. íå âîëíóåò, íå òðîãàåò. Êàê
Äîëãî åù¸ ìíå òåáÿ ó÷èòü ‹áóäòî, ñëîâíî, òî÷íî› ñ ãóñÿ
óìó-ðàçóìó? Ïîðà ñàìîìó âîäà.
ïðèíèìàòü ðåøåíèÿ.  Ýõ, è íà- Ó÷èòåëü íåñêîëüêî ðàç äå-
ðîä æå åù¸ ò¸ìíûé. Ìíîãèå ëàë çàìå÷àíèå ó÷åíèêó, à åìó
åù¸ îáìàíó ïîääàþòñÿ! Äîëãî õîòü áû ÷òî, îí ïðîäîëæàë ðàç-
íàì ïðèä¸òñÿ ó÷èòü èõ óìó-ðà- ãîâàðèâàòü.
çóìó. 2. Íèêàê íå îòðàæàåòñÿ íà
êîì-ëèáî, íè÷åãî íå äåëàåòñÿ
Õ êîìó-ëèáî.
×åðåç ÷àñ âñåõ ñâàëèëî. Îñ-
ÕÂÀÒÀÒÜÑß ÇÀ ÑÎËÎ-
òàëèñü íà íîãàõ òîëüêî Ï¸òð
ÌÈÍÊÓ. Íå íàõîäÿ âûõîäà èç
Ïåòðîâè÷, Ñåìåí äà Âèòüêà.
çàòðóäíèòåëüíîãî ïîëîæåíèÿ,
èñïîëüçîâàòü, ïîñëåäíåå ñðåä- Èì õîòü áû ÷òî. Íè ÷óòî÷êó
ñòâî. íå óêà÷àëî.
ÕÎÒÜ ÃËÀÇ ÂÛÊÎËÈ
×åëîâåêó ñâîéñòâåííî îòãî-
‹êîëè›. Î÷åíü òåìíî, ñîâåðøåí-
íÿòü ìûñëü îá óæàñíîì, ñâîé-
ñòâåííî äî ïîñëåäíåé ìèíóòû íî íè÷åãî íå âèäíî.
íàäåÿòüñÿ íà ÷òî-òî, æäàòü êà- Íî÷ü ñòîÿëà ñûðàÿ, ò¸ìíàÿ
— õîòü ãëàç âûêîëè.  ß âûøåë
êîãî-òî ÷óäà, æäàòü ñïàñåíèÿ,
õâàòàòüñÿ çà ñîëîìèíêó. èç êèáèòêè. Áóðàí åù¸ ïðîäîë-
æàëñÿ, õîòÿ ñ ìåíüøåþ ñèëîþ.
ÕËÎÏÎÒ ÏÎËÎÍ ÐÎÒ.
Áûëî òàê òåìíî, õîòü ãëàç âû-
Î÷åíü ìíîãî äåë, çàáîò (îáû÷-
íî ïðè ïîäãîòîâêå ê ÷åìó-ëèáî êîëè.  Çâåçäû Ïîëÿðíîé êàê íå
çíàòü! Å¸ íåòðóäíî îòûñêàòü...
èëè ïðè âûïîëíåíèè êàêîé-
À åñëè áóðÿ èëü ãðîçà? Èëè íå-
ëèáî ñðî÷íîé ðàáîòû).
Ìîÿ ñåñòðà ïåðååõàëà íà íàñòíûé äîæäü? Òîãäà õîòü
âûêîëè ãëàçà — Çâåçäû òîé íå
íîâóþ êâàðòèðó, è õëîïîò ó
íàéä¸øü!
356
ÕÎÒÜ ØÀÐÎÌ ÏÎÊÀÒÈ. Â ÷àñû «ïèê» íà àâòîáóñíîé
Íèêîãî èëè íè÷åãî íåò; ñîâåð- îñòàíîâêå âñåãäà ìíîãî íàðî-
øåííî ïóñòî. äó.  Ïðåäñòàâüòå ñåáå ãîðîäñ-
Âî âðåìÿ êàíèêóë â øêîëå êîé ïåðåêð¸ñòîê â ÷àñû «ïèê».
è âî äâîðå õîòü øàðîì ïîêà- Ñêîëüêî ñëó÷àéíûõ âñòðå÷, ìè-
òè.  — Òû íå ïîâåðèøü, — ãî- ìîë¸òíûõ êîíòàêòîâ ñ íåçíà-
âîðèë îí áðàòó... Íè îäíîé êîìûìè ëþäüìè.  Ìåæäó ïåð-
ìûñëè â ãîëîâå, õîòü øàðîì âîé è âòîðîé ñìåíîé â ñòîëî-
ïîêàòè.  Îñòàëñÿ îäèí. Ðîäíè âîé îáû÷íî ÷àñû «ïèê». Âåñ¸-
— õîòü øàðîì ïîêàòè, íèãäå, ëàÿ òåñíîòà. Áîäðûé îáåäåí-
íèêîãî, íè îäíîé äóøè. íûé øóì...
×ÀÑ ÎÒ ×ÀÑÓ. Ïîñòåïåí-
Ö íî, ñ òå÷åíèåì âðåìåíè (î òîì,
ÖÅÍÛ ÍÅÒ. 1. Î òîì, êòî ÷òî íàðàñòàåò èëè ñëàáååò).
Äîæäü ÷àñ îò ÷àñó óñèëè-
ÿâëÿåòñÿ î÷åíü õîðîøèì, öåí-
íûì ðàáîòíèêîì, ïîìîùíè- âàëñÿ.  Áåñåäà ÷àñ îò ÷àñó ñòà-
íîâèëàñü èíòåðåñíåå.  Âåòåð
êîì.
ìåæäó òåì ÷àñ îò ÷àñó ñòàíî-
Íàøåìó òðåíåðó öåíû íåò:
âèëñÿ ñèëüíåå.  Îí îïèðàëñÿ íà
ñêîëüêî ðåáÿò ïðèâ¸ë îí â áîëü-
ïàëêó, íî èäòè ñòàíîâèëîñü ÷àñ
øîé ñïîðò, ïîäãîòîâèë èç íèõ
îò ÷àñó âñ¸ òðóäíåå.
ìàñòåðîâ.  Ñòàðèêè ãîâîðèëè
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
äåäó: — Íó è ñûí ó òåáÿ... öåíû
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ÷àñ îò
íåò.
2. Î òîì, ÷òî ÿâëÿåòñÿ öåí- ÷àñó íå ëåã÷å.
íûì, äîðîãèì, ðåäêèì. ×ÀÑ ÎÒ ×ÀÑÓ ÍÅ ËÅÃ-
×Å! ×åì äàëüøå, òåì õóæå:
Ýòîé êîëëåêöèè öåíû íåò.
áîëüøå íîâûõ íåïðèÿòíîñòåé,
Ìîé Ïåòÿ âûðàáîòàë â äðóæáå
ñ Îëåé òî, ÷åìó öåíû íåò â æèç- çàòðóäíåíèé.
íè: ñïîñîáíîñòü ñìîòðåòü íà Óçíàâ, ÷òî äî÷ü ðåøèëà çà-
íèìàòüñÿ ïàðàøþòíûì
Îëþ êàê íà ÷åëîâåêà, âèäåòü â
íåé òîâàðèùà ïî æèçíè, ïî îá- ñïîðòîì, ìàòü ñêàçàëà: — ×àñ
îò ÷àñó íå ëåã÷å!  Îáúÿñíåíèÿ
ùèì èíòåðåñàì.
Ëîïàòèíà [æóðíàëèñòà] íå ñìÿã-
× ÷èëè åãî, — ×àñ îò ÷àñó íå ëåã-
÷å! — âîñêëèêíóë îí, êîãäà Ëî-
×ÀÑ ‹÷àñû› ÏÈÊ. Íàèáî- ïàòèí íàçâàë ñåáÿ... — Òåïåðü
ëåå íàïðÿæ¸ííîå âðåìÿ â ðàáî- òîëüêî è ðàäîñòè, ÷òî â ãàçåòàõ
òå òðàíñïîðòà, êàêîãî-ëèáî ïðî íàñ ïèñàòü!  ×àñ îò ÷àñó íå
ïðåäïðèÿòèÿ. ëåã÷å, — ïîäóìàë Âîëîøèí. È
357
áåç òîãî íåáîëüøèå ñèëû âîð- (?) Ôðàçåîëîãè÷åñêèé îáî-
âàâøèõñÿ áûëè åù¸ è ðàçîáùå- ðîò âîñõîäèò ê íàäïèñè àïòåêà-
íû â òðàíøåå. ðÿ íà áóòûëî÷êàõ ñ ìèêñòóðîé,
(!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî- óêàçûâàþùåé âðåìÿ ïðè¸ìà ëå-
ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ÷àñ îò êàðñòâà.
÷àñó. ×¨ÐÍÛÌ ÏÎ ÁÅËÎÌÓ.
×ÅÃÎ ÁÛ ÝÒÎ ÍÈ ÑÒÎ- Âïîëíå îïðåäåë¸ííî, ñî-
ÈËÎ. Íå ñ÷èòàÿñü íè ñ êàêèìè âåðøåííî ÿñíî.
óñèëèÿìè, çàòðàòàìè; ëþáûìè ×ÅÑÒÍÎ ÃÎÂÎÐß. Îò-
ñðåäñòâàìè, ñïîñîáàìè.  Âî êðîâåííî, ÷èñòîñåðäå÷íî.Ïî
÷òî áû òî íè ñòàëî, ëþáîé öå- ïðàâäå ãîâîðÿ ‹ñêàçàòü›, ïî
íîé. ñîâåñòè ãîâîðÿ.
Ðàáîòó íóæíî çàêîí÷èòü â ×åñòíî ãîâîðÿ, ÿ çàâèäóþ
ñðîê ÷åãî áû ýòî íè ñòîèëî.  È áîäðîñòè, ýíòóçèàçìó ýòîãî ÷å-
îí ðåøèë èäòè, èäòè íà âîñòîê, ëîâåêà. Âñ¸ ó íåãî ïîëó÷àåòñÿ,
èäòè ÷åðåç ëåñ, íå ïûòàÿñü èñêàòü âåçäå îí óñïåâàåò.  ×åñòíî ãî-
óäîáíûõ äîðîã è æèëûõ ìåñò, âîðÿ, ÿ âîâñå íå õîòåë îáèäåòü
èäòè ÷åãî áû ýòî íè ñòîèëî. èëè øîêèðîâàòü åãî [îòöà
×ÅÃÎ ÄÎÁÐÎÃÎ. Ïîæà- Êàòè].  Çàíÿòèÿ àíãëèéñêèì
ëóé, âîçìîæíî (ïðè îæèäàíèè ÿçûêîì îáåðíóëèñü ñòîðîíîé, î
÷åãî-ëèáî íåïðèÿòíîãî). êîòîðîé, ÷åñòíî ãîâîðÿ, íå ìå÷-
Óéä¸ì îòñþäà, à òî, ÷åãî òàë: ê òðåòüåìó êóðñó ïî÷óâ-
äîáðîãî, ìÿ÷îì óäàðèò. Âîí ñòâîâàë, ÷òî åìó ïî ïëå÷ó òðó-
êàê ðåáÿòèøêè ðàçûãðàëèñü. äû àíãëîÿçû÷íûõ èñòîðèêîâ â
Îíà áîÿëàñü ïîäíÿòü ãëàçà, ïîäëèííèêå.
÷òîáû, ÷åãî äîáðîãî, Ñòàðîñòèí ×ÅÑÒÍÎÅ ÑËÎÂÎ. Êëÿ-
íå ïîäóìàë, ÷òî îíà óêðàäêîé íóñü â èñêðåííîñòè, ïðàâäè-
åãî ðàçãëÿäûâàåò. âîñòè ÷åãî-ëèáî.
×ÅÐÅÇ ×ÀÑ ÏÎ ×ÀÉÍÎÉ — ×åñòíîå ñëîâî, ïðèäó
ËÎÆÊÅ. Î÷åíü ìåäëåííî èëè ðàíüøå, — ïîîáåùàë ìàëü÷èê.
î÷åíü äîëãî (îáû÷íî î òàêîì È äåéñòâèòåëüíî ïðèø¸ë.
äåéñòâèè, êîòîðîå ìîæíî è Ïðîøà... íå ðàçáóäè åãî. Ïî-
íóæíî äåëàòü áûñòðåå). ãëÿäè, îí óëûáàåòñÿ. Íå âå-
ß ïëîõî ïîäãîòîâèëñÿ ê ðèøü? ×åñòíîå ñëîâî, óâåðÿþ
óðîêó è îòâå÷àë ñ áîëüøèìè ïà- òåáÿ, ñåé÷àñ óëûáíóëñÿ âî ñíå.
óçàìè, ÷åðåç ÷àñ ïî ÷àéíîé ×ÒÎ ÅÑÒÜ ÄÓÕÓ. 1.
ëîæêå.  — Íûí÷å îïÿòü íîâûé Î÷åíü áûñòðî è ñ ïðåäåëüíûì
âðà÷ ïðèíèìàåò? — Îí ñàìûé. íàïðÿæåíèåì ñèë.  Âî âåñü
×åðåç ÷àñ ïî ÷àéíîé ëîæêå. äóõ, èçî âñåõ ñèë, íà âñåõ ïàðó-
358
ñàõ, î÷åðòÿ ãîëîâó, ñëîìÿ ãîëî- ÿùåìó ðàçíîîáðàçíûì, èíòå-
âó, ñî âñåõ íîã. ðåñíûì.
Ðåáÿòà ÷òî åñòü äóõó ïîì- ×ÒÎ ÊÀÑÀÅÒÑß... ÒÎ.
÷àëèñü ïî óëèöå.  Òèõîí... Åñëè ãîâîðèòü î êîì-ëèáî, ÷¸ì-
âñêðèêíóë è êèíóëñÿ ÷òî åñòü ëèáî, òî...
äóõó áåæàòü ê ëàãåðþ, ê ëþäÿì. ×òî êàñàåòñÿ çëà, òî åãî íà
— Áåãè ñêîðåå, — èñïóãàííî çåìëå åù¸ áîëåå ÷åì ïðåäîñòà-
êðèêíóëà Ïðàñêîâüÿ. ß ïóñ- òî÷íî. Íî ëèøü â áîðüáå ñ íèì
òèëñÿ ÷òî åñòü äóõó ïî äîðîãå. è ìîæåò îêðåïíóòü è âîñòîðæå-
2. Î÷åíü ãðîìêî. ñòâîâàòü äîáðî.
Ìàëü÷èê çàêðè÷àë ÷òî ×ÒÎ ÏÎÄÅËÀÅØÜ. Ïðè-
åñòü äóõó.  Çàìàõàë [Æèëèí] õîäèòñÿ ïðèìèðèòüñÿ ñ ÷åì-
ðóêàìè, çàêðè÷àë ÷òî áûëî ëèáî (ýìîöèîíàëüíîå âûðàæå-
äóõó ñâîèì: — Áðàòöû, âûðó- íèå íåâîçìîæíîñòè èçìåíèòü
÷àé! ÷òî-ëèáî, ñäåëàòü ÷òî-ëèáî).
(?) Ñëîâî äóõ â ýòîì ôðàçå- — Ó òåáÿ â ðåøåíèè çàäà÷è
îëîãèçìå èìååò çíà÷åíèå «äû- îøèáêà, ïîýòîìó ïðèä¸òñÿ åùå
õàíèå». ×òî åñòü äóõó — òàê ðàç âñ¸ âíèìàòåëüíî ïðîâå-
áûñòðî, íàñêîëüêî õâàòàåò äû- ðèòü. — ×òî ïîäåëàåøü, ïðè-
õàíèÿ. ä¸òñÿ ïðîâåðèòü.  Ìíå çäåñü,
×ÒÎ ÇÀ ÂÎÏÐÎÑ. Êîíå÷- ïðèçíàòüñÿ, áóäåò ëó÷øå, ÷åì
íî, äà, îáÿçàòåëüíî (âûðàæåíèå â Êðûìó. Æàëü òîëüêî: ïðîïà-
áåññïîðíîãî óòâåðæäåíèÿ â îò- ëà ïóò¸âêà. Íó äà ÷òî ïîäåëà-
âåò íà èçëèøíèé âîïðîñ). åøü!  Ðóññêèé õàðàêòåð! — äëÿ
Òû ñïðàøèâàåøü, äîâîëåí íåáîëüøîãî ðàññêàçà íàçâàíèå
ëè ÿ òåì, ÷òî ñêàçàë òû îáî ìíå ñëèøêîì ìíîãîçíà÷èòåëüíîå.
â «Òåëåãðàôå». ×òî çà âîïðîñ? ×òî ïîäåëàåøü, — ìíå èìåííî
Åâðîïåéñêèå ñòàòüè òàê ðåäêè è õî÷åòñÿ ïîãîâîðèòü... î ðóñ-
â íàøèõ æóðíàëàõ, à òâîèì ïå- ñêîì õàðàêòåðå.
ðîì âîäÿò è âêóñ è ïðèñòðàñòèå ×ÓÂÑÒÂÎ ËÎÊÒß. Âçàèì-
äðóæáû... íàÿ ïîääåðæêà, âåðíîñòü òîâà-
×ÒÎ È ÃÎÂÎÐÈÒÜ. Ýìî- ðèùàì.
öèîíàëüíîå âûðàæåíèå ñî- ×ÓÂÑÒÂÎÂÀÒÜ ÑÅÁß. 1.
ãëàñèÿ, ïîäòâåðæäåíèÿ, óáåæ- Èñïûòûâàòü òå èëè èíûå ôèçè-
ä¸ííîñòè â ÷¸ì-ëèáî. ÷åñêèå îùóùåíèÿ (î ñîñòîÿíèè
×òî è ãîâîðèòü! Õîðîøî çäîðîâüÿ).
îòäûõàòü ëåòîì â ëàãåðå, âåäü ß áûë íåçäîðîâ, êîãäà óåç-
çäåñü âñ¸ ïðîäóìàíî è ñäåëàíî æàë èç Ìîñêâû, ñåé÷àñ æå ÷óâ-
òàê, ÷òîáû îòäûõ áûë ïî-íàñòî- ñòâóþ ñåáÿ ëó÷øå.  ×óâñòâóþ
359
ñåáÿ íåâàæíî òîëüêî êîãäà ëèêîå óïîðñòâî! À êàê ðàáîòàë
ïîäíèìàþñü íà ãîðó èëè íà ëå- Ïàãàíèíè! Òîëüêî òàê äåëàåò-
ñòíèöó.  — Ïðîñíóëèñü, ðîä- ñÿ íàñòîÿùèé õàðàêòåð — øàã
íîé! Íó, êàê âû ñåáÿ ÷óâñòâóå- çà øàãîì. Òîëüêî òàê äîáûâà-
òå? — ñïðîñèëà æåíùèíà. åòñÿ íàñòîÿùèé óñïåõ — êàìå-
2. Èñïûòûâàòü òå èëè èíûå øåê ê êàìåøêó!
ïñèõè÷åñêèå îùóùåíèÿ (î ìî- ØÀÃÎÌ ÌÀÐØ! Êîìàí-
ðàëüíîì ñîñòîÿíèè). äà äëÿ íà÷àëà äâèæåíèÿ, ìàð-
Óâåðåííî ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ øèðîâêè.
òå ðåáÿòà, êîòîðûå ïðèíÿëè — Ñòàíîâèòåñü ðÿäîì, áóäå-
òâ¸ðäîå ðåøåíèå — êåì áûòü? òå ïåðåâîäèòü. Áîëüíûå åñòü? —
×ÓÒÜ ÑÂÅÒ. Î÷åíü ðàíî, Áîåö íåãðîìêî ñêàçàë íåñêîëü-
íà ðàññâåòå.Íè ñâåò íè çàðÿ. êî ñëîâ íà ñâî¸ì ÿçûêå, åìó
Óòðîì, ÷óòü ñâåò, êîãäà êòî-òî îòâåòèë èç ñòðîÿ: —
åù¸ âñå ñïàëè, ÿ ïîäíÿëñÿ è ïî- Åñòü.— Áîëüíûì — ïÿòü øàãîâ
ø¸ë â ñàä.  Îíà ïðîñíóëàñü âïåð¸ä, øàãîì ìàðø!
÷óòü ñâåò è, íàïåâàÿ, ñòàëà ñî- ØÓÒÊÀ ‹ëè› ÑÊÀÇÀÒÜ. Íå
áèðàòüñÿ â äîðîãó.  Âðàãè, êàê ïóñòÿê, íå ïðîñòîå äåëî (âûðà-
ìû è îæèäàëè, ÷óòü ñâåò ïî- æåíèå íåïîääåëüíîãî óäèâëå-
øëè â àòàêó, íî áûëè ñíîâà îñ- íèÿ, ïîä÷¸ðêèâàþùåå íåîáû÷-
íîâàòåëüíî ïîáèòû è îòáðîøå- íîñòü, âàæíîñòü, çíà÷èòåëü-
íû.  Ìàòü ïåðåæèâàëà çà ñâî- íîñòü òîãî, î ÷¸ì ãîâîðèòñÿ).
èõ áîëüíûõ, ëåæàâøèõ â ïàëà- Øóòêà ëè ñêàçàòü, íàøà
òå, êàê çà ðîäíûõ ëþäåé. Îíà øêîëà çàíÿëà ïåðâîå ìåñòî â
âñòàâàëà ÷óòü ñâåò, ãîòîâèëà ðàéîíå.  Øóòêà ñêàçàòü, áî-
åäó ñûíó è åù¸ çàòåìíî îòïðàâ- ëåå ñòà òûñÿ÷ êèëîìåòðîâ... áåç
ëÿëàñü íà ðàáîòó. ðåìîíòà.  Òàì [íà îëèìïèàäå]
ïîáåäèë ñïîðòñìåí Àðòóð Òàé-
Ø ìàçîâ. Ýòî áûë ñàìûé íàñòîÿ-
ùèé ïîäâèã, íè÷åãî ïîäîáíîãî
ØÀÃ ÇÀ ØÀÃÎÌ. Ïîñëå-
äîâàòåëüíî, ïîñòåïåííî, íå- íå áûëî ðàíüøå. Øóòêà ñêà-
çàòü — òðè çîëîòûå îëèìïèéñ-
óêëîííî.
êèå ìåäàëè çàáðàë îí!
Ñåðãåé Àíäðåè÷... ìåä-
ëåííî, øàã çà øàãîì îò íåÿñíûõ ØÓÒÊÈ Â ÑÒÎÐÎÍÓ.
Åñëè ãîâîðèòü âñåðü¸ç (ïðèçûâ,
äîãàäîê ø¸ë ê ôîðìóëàì.  Õà-
ïðåäëîæåíèå ïåðåéòè ê äåëó).
ðàêòåð ñîâåðøåíñòâóåòñÿ â
åæåäíåâíîì óïîðíîì òðóäå... Ïîñèäåëè, ïîãîâîðèëè, à
òåïåðü — øóòêè â ñòîðîíó,
Â÷èòàéòåñü âíèìàòåëüíî â áèî-
ãðàôèþ Ýäèñîíà — êàêîå âå- ïîðà ïðèíèìàòüñÿ çà ðàáîòó.
360
Ëèöî Óìàðû âìèã ñäåëàëîñü ñå- ßÇÛÊ ÏÐÎÃËÎÒÈÒÜ.
ðü¸çíûì: «Øóòêè â ñòîðîíó, Çàìîë÷àòü, ïåðåñòàòü ãîâîðèòü
íà÷èíàåòñÿ ðàáîòà». (î íåæåëàíèè êîãî-ëèáî ãîâî-
ØÓÒÊÈ ÏËÎÕÈ. Ñëåäóåò ðèòü).
ïîñòóïàòü îñòîðîæíî, íå çàáû- ×òî âû ìîë÷èòå? Âû ÷òî,
âàòü, ñ êåì èëè ñ ÷åì èìååøü ÿçûê ïðîãëîòèëè?  — Ñàíÿ, îò
äåëî, âî èçáåæàíèå íåïðèÿòíûõ òåáÿ äâóõ ñëîâ íå äîáèòüñÿ. Äà
ïîñëåäñòâèé, áåäû è ò. ä. è íåò. Êàê áóäòî ÿçûê ïðîãëî-
Íå çàáûâàéòå: ñ îãí¸ì øóò- òèë, — ñêàçàëà îíà ñ äîñàäîé.
êè ïëîõè.  Íàäî áûëî âçÿòü íà (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
ïîäìîãó äÿäþ Íèôîíòà. Ñòà- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ÿçûê ïðî-
ðèê æå óïðÿì, õî÷åò óïðàâèòüñÿ ãëîòèøü.
îäèí. À ñ ìåäâåäåì øóòêè ïëî- ßÇÛÊ ÏÐÎÃËÎÒÈØÜ.
õè. Ñòðåëÿòü â òåìíîòå òðóäíî. Î÷åíü âêóñåí, àïïåòèòåí, äî-
Äîëãî ëè äî áåäû! ñòàâëÿåò îãðîìíîå óäîâîëü-
ØÓÒÊÈ ØÓÒÊÀÌÈ ñòâèå (î ïèùå).
‹øóòêà øóòêîé›. Êàê íè øóòè, Ìàòü èñïåêëà òàêîé âêóñ-
íè ãîâîðè (óïîòðåáëÿåòñÿ ñ ïîñ- íûé ïèðîã — ÿçûê ïðîãëîòèøü.
ëåäóþùèì ïðîòèâèòåëüíûì Ìàðüÿ íà óæèí ñîñòðÿïàëà òà-
ñîþçîì). êèå ïåëüìåíè, ÷òî ÿçûê ïðî-
Øóòêè øóòêàìè, íî äàæå ãëîòèøü.
îïûòíîìó ìàñòåðó ñíà÷àëà (!) Íå ñìåøèâàòü ñ ôðàçåî-
òðóäíî ïîíÿòü óñòðîéñòâî íîâî- ëîãè÷åñêèì îáîðîòîì ÿçûê ïðî-
ãî ñòàíêà.  Øóòêè øóòêàìè, ãëîòèòü.
íî íèêòî íå óìåë ñäåëàòü ëó÷- ßÇÛÊ ÕÎÐÎØÎ ‹íåïëî-
øå ×åðíîâûõ ìåëüíèöó, ÷òîáû õî, çäîðîâî› ÏÎÄÂÅØÅÍ.
îíà êðóòèëàñü, ïîñòàâëåííàÿ Êòî-ëèáî óìååò ñâîáîäíî, ãëàä-
íàä âåñåííèì ðó÷ü¸ì. êî ãîâîðèòü.
[Êî÷åòêîâà] âûñòóïèëà
ß êðàñî÷íî, óìíî è äåëüíî. Íå-
ßÁËÎÊÓ ÍÅÃÄÅ ÓÏÀÑÒÜ. ïëîõî áûë ïîäâåøåí ÿçûê ó ýòîé
æåíùèíû.  Ëîâîê òû ãîâîðèòü.
Î÷åíü òåñíî (îáû÷íî î áîëü-
Çäîðîâî ó òåáÿ ÿçûê ïîäâåøåí.
øîì ñêîïëåíèè ëþäåé).
Â êîìíàòå — ÿáëîêó íåãäå ßÑÍÎÅ ÄÅËÎ. Êîíå÷íî,
áåçóñëîâíî.
óïàñòü, ñòîëüêî ãîñòåé ïðèøëî
Óæå íåñêîëüêî òåëåãðàìì
ïîçäðàâèòü þáèëÿðà.  Àêòîâûé
çàë áûë ïîëîí, ÿáëîêó íåãäå ïîñëàíî â Òàøêåíò... ßñíîå
äåëî, ÷òî òóò... ÷òî-òî íåëàäíîå.
óïàñòü, à åù¸ ìíîãî ðåáÿò ñòî-
ÿëî ó äâåðåé.
361
Ôîéäàëàíèëãàí àäàáè¸òëàð ðºéõàòè:
1. ×àøêîâà Í.È., Àëü-Äèäæåéëè (Ðîãîâà) Î.Ï. Ñáîðíèê äèêòàí-
òîâ è èçëîæåíèé ïî ðóññêîìó ÿçûêó äëÿ 5-9 êëàññîâ øêîë ñ óçáåêñêèì
ÿçûêîì îáó÷åíèÿ: Ïîñîáèå äëÿ ó÷èòåëåé. – Ò.: «ª¿èòóâ÷è», 1995, – 280
ñ.
2. Äæóðàåâà Ç.Ð., Êó÷àðîâ Ò.Ó. Ðóññêèé ÿçûê: Ó÷åáíèê äëÿ íàöèî-
íàëüíûõ ãðóïï ïðîôåññèîíàëüíûõ êîëëåäæåé. – Ò.: «Øàðê», 2002, –
368 ñ.
3. Áûñòðîâà Å.À., Îêóíåâà À.Ï., Øàíñêèé Í.Ì. Ó÷åáíûé ôðàçåî-
ëîãè÷åñêèé ñëîâàðü ðóññêîãî ÿçûêà. Ïîñîáèå äëÿ ó÷àùèõñÿ íàöèî-
íàëüíûõ øêîë. – Ì.: «Ïðîñâåùåíèå», 1984, – 271 ñ.
362
ÌÓÍÄÀÐÈÆÀ
Ìó¿àääèìà .............................................................................................. 3
Ìà¿ñàä ñàðè áèðèí÷è ¿àäàì .................................................................. 5
10 òà ìó³èì ¿îèäà ................................................................................... 8
Ðó³èé è÷êè êå÷èíìà (ýìîöèÿ) à³àìèÿòè ............................................. 24
Èæîáèé âà ñàëáèé ³èñ-òóé¢ó ³à¿èäà ................................................... 26
Áåø àñîñèé õàòî ..................................................................................... 30
Ñèç áèëìàñâîé ýìàññèç .........................................................................34
Òàä¿è¿îò .................................................................................................35
¨ìîí àñîðàò ........................................................................................... 37
¯èçè¿àðëè, êè÷èê ³èêîÿëàð à³àìèÿòè ................................................ 40
Òèë ºðãàíèøíè ñåâèíã ..........................................................................42
Òèëíè ºçëàøòèðèøíèíã êàëèòè ..........................................................43
10 ¿îèäàíè ýñëàá ¿îëèíã âà àìàë ¿èëèíã! ............................................ 46
Àôîðèçìû è ïîñëîâèöû ....................................................................... 47
Ñëîâîñî÷åòàíèÿ (ñºç áèðèêìàëàðè) .................................................... 49
Êîðîòêèå ðàññêàçû .............................................................................. 129
Ôðàçåîëîãè÷åñêèå âûðàæåíèÿ (èáîðàëàð) ........................................ 234
Ôîéäàëàíèëãàí àäàáè¸òëàð ðºéõàòè ................................................. 362
363
Îììàáîï íàøð
ÀËÈØÅÐ ÀÁÑÀËÎÌÎÂ
ÐÓÑ ÒÈËÈÍÈ ªÐÃÀÍÈØÍÈÍÃ

ÝÍÃ ÑÀÌÀÐÀËÈ ÓÑÓËËÀÐÈ
(ÊÊÈÍ×È ÍÀØÐ)
Ìó³àððèð
Íàâðºç ÁÅÊÌÓÐÎÄÎÂ
Òåõíèê ìó³àððèð
Âåðà ÄÅÌ×ÅÍÊÎ
Ìóñà³³è³
Çîêèð ÇÀÌÎÍÎÂ
Êîìïüþòåðäà ñà³èôàëîâ÷è
Ôåðóçà ÁÎÒÈÐÎÂÀ
Áîñèøãà 05.02.2013 é.äà ðóõñàò ýòèëäè. Áè÷èìè 84õ108 1\32.

Áîñìà òîáî¢è 11,375. Øàðòëè áîñìà òîáî¢è 19,11.
Ãàðíèòóðà «LexTimes Cyr+Uzb». Îôñåò ¿î¢îç.
Àäàäè 10000 íóñõà. Áóþðòìà ¹ 32.
Áà³îñè êåëèøèëãàí íàðõäà.
«ßíãè àñð àâëîäè» ÍÌÌäà òàé¸ðëàíäè.

Ëèöåíçèÿ ðà¿àìè: ÀI ¹ 198. 2011 éèë 28.08 äà áåðèëãàí.
«SHAMS-ASA» áîñìàõîíàñèäà áîñèëäè.
«¨øëàð ìàòáóîòè» áîñìàõîíàñèäà ìó¿îâàëàíäè.
100113. Òîøêåíò, ×èëîíçîð-8, ¯àòîðòîë êº÷àñè, 60.
Ìóðîæààò ó÷óí òåëåôîíëàð:

Íàøð áºëèìè – 278-36-89; Ìàðêåòèíã áºëèìè – 128-78-43
ôàêñ – 273-00-14; web-ñàéòèìèç: www.yangiasr.uz
èíòåðíåò-äºêîí: www.yangidavr.uz e-mail: info@yangiasr.uz

2 5231220435101680853

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 5231220435101680853

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÀËÈØÅÐ ÀÁÑÀËÎÌÎÂ

¯ºëëàíìàäà ÷åò òèëèíè ºðãàòèø áºéè÷à äóí¸ãà òàíèëãàí ìóòàõàñ-

Îëäèíãèçäà óëó¢ ìà¿ñàä òóðãàíäà

Áóãóí ìàìëàêàòèìèç êóí ñàéèí ñè¸ñèé-ìàäàíèé, èæòèìî-

Íèìà ó÷óí àéðèì êèøèëàð ðóñ òèëèäà ðàâîí âà ýðêèí

Íèìà ó÷óí ³àëè-³àíóç ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè

Ñèç ³àì ðóñ òèëèäà ðàâîí âà òº¢ðè ñºçëàøèíãèç

Ïàïóà Òàéâàíäà òó¢èëãàí. Ó 20 ¸øèäà Ìîñêâàãà êº÷èá

* ¯ºëëàíìàäà ñºç âà èáîðàëàðíèíã óð¢ó òóøãàí òîâóøè îñòèãà

ÐÓ²ÈÉ È×ÊÈ ÊÅ×ÈÍÌÀ (ÝÌÎÖÈß)

Ìàçêóð áºëèìäà ðó³èé è÷êè êå÷èíìàíèíã òèëíè òåç âà

ÈÆÎÁÈÉ ÂÀ ÑÀËÁÈÉ ²ÈÑ-ÒÓÉ¡Ó ²À¯ÈÄÀ

Ìóòàõàññèñëàðíèíã ýúòèðîô ýòèøè÷à, àéðèì óñòîçëàð-

2-ìàø¿: ³àðàêàò, òàíàíè ³àðàêàòëàíòèðèø

Ðóñ òèëèíè ºðãàíóâ÷èëàðíèíã àñîñèé êàì÷èëèêëàðè íèìà-

¯óéèäà òèë ºðãàíèøäà éºë ¿óéèëàäèãàí áåø àñîñèé õà-

Îëèìëàð òîìîíèäàí òèë ºðãàíóâ÷èëàð éºë ¿ºÿ¸òãàí õà-

Îëèìëàð òèë ºðãàíóâ÷è òóðëè ¸øäàãè êèøèëàðíè èêêè

×åò òèëè êóðñëàðèäà äàðñëàð âà ìàø¢óëîòëàð àéíàí ºøà

¨ìîí àñîðàò î¿èáàòè

Êè÷èê ³èêîÿëàðíèíã ðóñ òèëèíè ìóêàììàë ºçëàøòèðè-

Èíòåðíåò ¸ðäàìèäà ÷åò òèëèíè ºðãàíèøíèíã ÿíãè óñóëè-

ÒÈËÍÈ ªÇËÀØÒÈÐÈØÍÈÍÃ ÊÀËÈÒÈ

Ýíã ÿõøè óñóë ¿àéñè?

1. Ñºç áèðèêìàëàðèíè ºðãàíèíã.

1. Óñïåõ ñëåäóåò èçìåðÿòü íå ñòîëüêî ïîëîæåíèåì êîòî-

ñïåøè, à òî îïîçäàåøü òåçðî¿ áºë, éº¿ñà êå÷èêàñàí

âåøàòü ëàìïó ëàìïàíè îñìî¿

Êòî êàêèå ãîëîñà èçäà¸ò?

Æèçíü ïåðâîáûòíûõ ëþäåé

Àáó Ðàéõàí Áåðóíè

Êàê ÿ èçó÷àë ðóññêèé ÿçûê

Êàê ÿ èçó÷àë ðóññêèå ãëàãîëû

Êàê îñòàíîâèëè ïåñêè

Ïî÷åìó â ïóñòûíå íå áûâàåò äîæäÿ?

Ïòè÷üè òðóäîâûå äíè

Ñòèõè, ïîäîáíûå æåì÷óãàì

Êàê áû ìû æèëè áåç ÷àñîâ?

Íåò íè÷åãî äîðîæå âðåìåíè

Áåëûé àèñò â Óçáåêèñòàíå

×òî îáúåäèíÿåò ëþäåé

Òàèíñòâåííûé ìèð Òóðàíà

Ñàìàÿ áîëüøàÿ öåííîñòü

Öàðü è âå÷åðíÿÿ çàðÿ

Äðåâíèé îàçèñ Óçáåêèñòàíà

Áàðõàí, êîòîðûé ïî¸ò

Ìîëîäîñòü – âñÿ æèçíü

Äâà æàäíûõ ìåäâåæîíêà

Íà âñåõ õâàòèò çàãàäîê

Êàê áóõàðöû íàó÷èëèñü ðàçâîäèòü øåëêîâè÷íûõ

Ôèàëêà íà ñåâåðíîì ïîëþñå

Ó÷èòåñü ëþáèòü ó÷èòüñÿ!

À (?) Â ãðå÷åñêîé ìèôîëîãèè

ÐÓÑ ÒÈËÈÍÈ ªÐÃÀÍÈØÍÈÍÃ

Áîñèøãà 05.02.2013 é.äà ðóõñàò ýòèëäè. Áè÷èìè 84õ108 1\32.

«ßíãè àñð àâëîäè» ÍÌÌäà òàé¸ðëàíäè.

Ìóðîæààò ó÷óí òåëåôîíëàð:

You might also like