‫الیاف جایگزین آزبست در ساخت ورقهای سیمانی‬

‫دکتر سپهر گنجهای‬

‫دکترای مهندسی راه و ساختمان از سوئد و امریکا‪ ،‬متخصص خانههای چوبی و‬
‫سیستمهای سبک ساختمانی‪ ،‬مشاور عالی مرکز تحقیقات راه‪ ،‬مسکن و شهرسازی‬
‫مهندس فرشته معصومی‬
‫فوق لیسانس معماری‬

‫مصرف آزبست در صنعت به خاطر خواص بی نظیر آن رواج فراوانی داشتته استت‪ ،‬تتا اتایی کته آنترا ستنن معتدنی‬
‫معجزهآسا نامیده اند‪ .‬معایب آزبست از سال‪ 0791‬میالدی‪ ،‬به تدریج به صورت بروز امترا وونتاوون ریتوی و سترطان ریته‬
‫آشکار شد‪ .‬طبق وزارش سازمان بهداشت اهانی‪ ،‬تعداد قربانیان آزبست بیش از صد هزار نفر در سال است‪ ،‬در نتیجه تولید‬
‫و مصرف آزبست در اکثر کشورهای صنعتی اهان ممنوع شده است‪ .‬این ممنوعیتها نیاز به یافتن الیاف اتایززین آزبستت‬
‫را ضروری ساخته است‪.‬‬
‫الیافی که میتوانند بهعنوان مسلح کننده ورقهای سیمانی‪ ،‬مورد بررسی قرار ویرند عبارتند از‪ :‬الیتاف پلتی پتروپیلن‪،‬‬
‫فوالد‪ ،‬شیشه ‪ ، E‬شیشه ‪ ، S‬کوالر‪ ،‬آرامید‪ ،‬کربن پن‪ ،‬سلولز و فیبرهای پلیمری‪ .‬برخی از این الیتاف ماننتد کتوالر‪ ،‬آرامیتد و‬
‫کربن پن‪ ،‬با واود قابلیتهای خوب آنها‪ ،‬فاقد توایه اقتصادی برای مسلح کردن ورقهای ستیمانی ستاختمانی متیباشتند‪.‬‬
‫الیاف سلولزی که از الیاف چوب یا الیاف ویاهی دیزر مانند نی و بامبو تهیه میشوند‪ ،‬از دیرباز در ساخت تختههای سیمانی‬
‫)‪ (Cement-bonded Particleboard‬مورد استفاده قرار ورفته و دارای کاربری خاص خود در صنعت میباشند‪.‬‬
‫در این مقاله سه الیاف فوالد‪ ،‬شیشه و پلی پروپیلن‪ ،‬بهدلیل دارا بودن توایه اقتصادی و مطتر بتودن آنهتا در ستطح‬
‫اهانی‪ ،‬به عنوان اایززین آزبست در ورقهای سیمانی مورد بررسی قرار ورفتهاند‪ .‬بطور کلی میتوان وفت که هر سه الیاف‬
‫انتخاب شده برای مسلح کردن ورقهای سیمانی مناسب میباشند ولی کاربری آنهتا متیتوانتد متفتاوت باشتد‪ .‬الیتاف پلتی‬
‫پروپیلن از بروز ترکهای مویین در اثر تنشهای ناشی از تغییر شکلهای رطتوبتی و ررارتتی بختوبی التوویری بته عمتل‬
‫میآورد و به طور کلی برای تنشهای کم کاربرد بیشتری دارد‪ .‬الیاف شیشه و فوالد به ترتیب برای تنشهای زیاد و خیلتی‬
‫زیاد مناسب تر میباشند‪.‬‬
‫نتیجه آزمایشهای انجام شده توسط نزارندوان به خوبی نشان میدهد که میتوان الیاف دیزری را اتایززین آزبستت‬
‫کرد و مقاومتی در ردود مقاومت ورقهای سیمانی مسلح شده با الیاف آزبست بدست آورد‪ .‬آزمونههای مسلح شده با الیتاف‬
‫شیشه و فوالد نشان میدهند که سطح زیر منحنی باروذاری پس از شکست و بطور کلی طاقت آنها بزونهای بارز از طاقت و‬
‫مقاومت پس از شکست ورقهای سیمانی مسلح شده با الیاف آزبست بیشتر است‪ .‬آزمونههای مسلح شده با الیاف آزبست به‬
‫تردی میشکنند ولی آزمونههای مسلح شده با الیاف شیشه و فوالد‪ ،‬پس از شکست نهایی هنوز پایتدار بتوده و بته مقاومتت‬
‫خود ادامه میدهند‪.‬‬
 ‫مقدمه‬
‫آزبست‪ ،‬نامی است که بطور کلی به یک دستة ششوانه از سننهای معدنی سیلیکاتی داده شده است‪ .‬ایتن دستته از‬
‫سننها‪ ،‬دارای بافت الیافی بسیار نرم و باریک و دراز و سوزنی شکل هستند‪ .‬در ایران به آزبست "پنبه کوهی" نیز میزویند‪.‬‬
‫مصرف آزبست در صنایع ووناوون به دلیل خواص بینظیر آن‪ ،‬از امله قابلیت انعطاف‪ ،‬نسوز بودن و مقاومت در برابتر‬
‫ررارت و مواد شیمیایی‪ ،‬مقاومت کششی زیاد‪ ،‬نرمی و مقاومت در برابر فرسایش و عتدم انتقتال اریتان الکتریکتی‪ ،‬پتس از‬
‫انن اهانی دوّم‪ ،‬نخست در اروپا و سپس در دیزر کشورهای صنعتی اهان به شدت وسترش یافت‪ .‬بهوونهای که مصترف‬
‫اهانی آن در سال ‪ 0791‬میالدی به ‪ 1,171,111‬تن در سال رسید‪ .‬آزبست در بتیش از ‪ 3,111‬محصتول وونتاوون متورد‬
‫استفاده قرار ورفته است‪ .‬این ماده بیومان اهمّیت بهسزایی در رشد اقتصادی اروپا پس از انن داشته است‪ .‬مصرف ساالنه‬
‫آزبست در ایران به ‪ 51,111‬تن در سال ‪ 0353‬رسید و مقام هفتم مصرف آزبست در اهان را دارا شد‪ .‬آزبستت متورد نیتاز‬
‫کشور در ردود ‪ 01,111‬تن از معادن واقع در خراسان استخراج شده و مابقی از کشورهای دیزتر‪ ،‬بتهخصتوص از روستیه و‬
‫امهوری ترکمنستان وارد شده است‪ .‬در شکل ‪ 0‬میزان مصرف آزبست در صنایع ایران تا سال ‪ 0352‬نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ -0‬نمودار مصرف آزبست در ایران از سال ‪ 0337‬تا ‪0352‬‬

‫معایب آزبست از دهه ‪ 91‬میالدی‪ ،‬به تدریج به صورت امرا ووناوون ریوی و سرطان ریه‪ ،‬نخست در بین کتاروران و‬
‫افراد خانواده آنها و سپس در میان مصرفکنندوان آشکار شد‪ .‬بیش از صد هزار نفتر در ستال اتان ختود را در بته دلیتل‬
‫تماس با آزبست از دست میدهند‪ .‬رتی اور امروز تولید و مصرف آزبست بهکلی در اهان متوقف شود‪ ،‬بیش از دو میلیتون‬
‫نفر در بیست سال آینده بهخاطر تماس پیشین خود با آزبست‪ ،‬اان خود را از دستت خواهنتد داد‪ .‬آمتار درستتی از تعتداد‬
‫قربانیان آزبست در ایران در دست نیست‪ ،‬ولی با تواه به کمبود آواهی تولیدکنندوان و کتاروران کارخانتههتای داخلتی از‬
‫خطرات این ماده و عدم واود اقدامات ایمنی کافی اهت الوویری از ابتالی کاروران به امرا آزبستی‪ ،‬باید در انتظار رقم‬
‫قابل تواهی بود‪ .‬در اعالمیه سازمان بهداشت اهانی )‪ (WHO‬و سازمان بین المللی کتار )‪ (ILO‬آمتده استت کته بته ازای‬
‫مصرف هر ‪ 091‬تن آزبست در کشور‪ ،‬در هرسال دست کم ‪ 2‬مورد مرگ در اثر سرطان ریه و یک مورد دیزر در اثر بیمتاری‬
‫مزوتلیوما اتفاق میافتد‪ .‬با این رساب قربانیان آزبست ایران تنها برای سال ‪ 0353‬در ردود ‪ 0111‬نفر خواهد بود‪ .‬قربانیتان‬
‫آزبست در ایران بر طبق این اعالمیه تا سال ‪ 0359‬رداقل ‪ 37993‬نفر تخمین زده میشود که میتواند بهتدریج تتا بیستت‬
‫سال آینده اتفاق افتد‪( .‬شکل ‪.)2‬‬

‫‪2‬‬
 ‫شکل ‪ - 2‬قربانیان تخمینی آزبست در ایران‪ ،‬برپایه آزبست مصرف شده از سال ‪ 0337‬تا ‪0359‬‬

‫الیاف آزبست‪ ،‬می تواند به ذرات بسیار ریز و غیرقابل رویتی تبدیل شوند‪ .‬این ذرات ریز و نامرئی که قطر آنها کمتر از‬
‫‪ 1/1‬میکرون است‪ ،‬در هنزام تنفس به اعماق ریه نفوذ کرده و برای همیشه در آناا باقی میمانند‪ .‬این ذرات‪ ،‬قابتل تجزیته‬
‫توسط آنزیم های بدن نیستند و با وذشت زمان‪ ،‬بر اثر تحریکات مداوم خود‪ ،‬متیتواننتد باعت بیمتاریهتای آزبستوستیس‪،‬‬
‫‪ Asbestosis‬سرطان ریه و یا بیماری مزوتلیوما ‪ Mesothelioma‬شوند که همزی آنها در نهایت به مرگ منتهی میشوند‪.‬‬
‫بیماریهای آزبستی بهتدریج و با وذشت زمان بروز میکنند و بدون عالج هستند‪ .‬خطر ابتال به بیماریهای آزبستتی‪،‬‬
‫با مصرف دخانیات به شدّت افزایش مییابد‪ .‬تقریباً همه افراد مبتال به بیماریهای آزبستی‪ ،‬سیزاری هستند‪ .‬بتا ایتن بهانته‪،‬‬
‫کشورهای روسیه‪ ،‬چین و کانادا استفاده از آزبست را ممنوع نکرده ولی اشتغال افراد ستیزاری در کارخانتههتای آزبستتی را‬
‫ممنوع کرده اند‪ .‬سه کشور روسیه‪ ،‬چین و کانادا مجموعاً ‪ 51‬درصد تولید آزبست اهان را در اختیتار دارنتد کته از آنهتا بته‬
‫عنوان مثل تولید آزبست میتوان نام برد‪ .‬کشور روسیه بزروترین فروشنده آزبست و محصوالت آزبستی در اهتان بتوده و‬
‫در این زمینه در کشورما بسیار فعال است‪.‬‬
‫مصرف آزبست در ‪ 21‬سال وذشته‪ ،‬به شدّت در کشورهای صنعتی اهان کاهش یافته است‪ .‬این در رالی است که در‬
‫بسیاری از کشورهای در رال توسعه‪ ،‬مصرف آن افزایش یافته است‪ .‬شرکت ایرانیت بزروترین تولید کننده ورق های آزبست‬
‫سیمانی در ایران بوده است‪.‬‬
‫بر طبق مصوبه شورایعالی رفاظت محیط زیست متور دوّم مترداد ‪ ،0397‬مصترف آزبستت در ایتران از اوّل مترداد‬
‫‪0355‬ممنوع شده است‪ .‬با واود ممنوعیت هنوز آزبست از روسیه وارد شده و در کارخانجات داخلی برای تولید محصتوالت‬
‫سیمانی مانند لوله و ورق و تولید لنت ترمز و کالچ مورد استفاده قرار میویرد‪.‬‬
‫میزان آزبست در هوای شهرهای صنعتی ایاالت متحده آمریکا و کشورهای اروپایی پنجصد هزارم فیبر بتر میلتی لیتتر‬
‫است‪ ،‬دراایی که میزان این الیاف در هوای تهران‪ ،‬بالغ بر سههزارم فیبر بر میلیلیتر است‪ .‬این بدان معنا است کته هتوایی‬
‫که مردم تهران تنفس میکنند‪ 51 ،‬برابر هوای اروپا و آمریکا آزبست (پنبته کتوهی) دارد‪ .‬ایتن در رتالی استت کته میتزان‬
‫استاندارد آزبست در هوای آزاد‪ ،‬صفر تعیین شده است‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫نحوۀ رفتار الیاف در ورقهای سیمانی‬
‫الیاف در ماتریس سیمانی در هنزام تنش به دو وونه عمل میکنند‪ :‬تحمل بار پیش از شکست و پیوسته نزته داشتتن‬
‫کامپوزیت پس از ترک خوردن‪.‬‬
‫در تنشهای کم‪ ،‬سیمان و الیاف تقریباً به یک اندازه تغییر شکل مییابند و بار تحمل میکنند‪ .‬میزان باربری هر یک‪،‬‬
‫بستزی به سختی آنها دارد‪ .‬از آن اا که ستیمان و بتتن تترد و شتکننده هستتند و متدول االستیستیته بتین ‪ 11‬تتا ‪011‬‬
‫ویزاپاسکال دارند‪ ،‬در صورت مسلح شدن با الیاف شیشه و الیاف پلیمری دارای مدول االستیسیتة پایینتر‪ ،‬در هنزام تتنش‬
‫کششی باال‪ ،‬بار بیشتری را تحمل میکنند‪ .‬متدول االستیستیتة شیشته بتین ‪ 1‬تتا ‪ 11‬ویزاپاستکال و متدول االستیستیته‬
‫پلیپروپیلن بین ‪ 1‬تا ‪ 01‬ویزاپاسکال یعنی کمتر از ‪ 01‬درصد سختی سیمان است‪ .‬در این رالت‪ ،‬الیاف را بهختاطر ختواص‬
‫دیزر آنها و نه بهخاطر سختی آنها‪ ،‬به ماتریس اضافه میکنند‪.‬‬
‫الیاف آزبست با مدول االستیسیتة بین ‪ 051‬تا ‪ 071‬و الیاف فوالد با متدول االستیستیتة رتدود ‪ 211‬ویزاپاستکال از‬
‫سیمان و بتن سختتر هستند و تنش کششی وارد شده را بیشتر از ماتریس خود بر عهده میویرند و مانع از ترک خوردن‬
‫و شکست آن میشوند‪ .‬مقاومت کششی فوالد در ردود ‪ 2‬و مقاومت کششی آزبست در ردود ‪ 3/1‬ویزاپاسکال است‪.‬‬
‫پیدا کردن اایززینی مناسب برای آزبست به ستادوی امکتان پتذیر نیستت‪ ،‬زیترا کته اتایززین آزبستت بایتد دارای‬
‫خصوصیات فیزیکی‪ ،‬مکتانیکی و شتیمیایی مطلتوب بترای استتفاده در فترآورده متورد نظتر باشتد‪ .‬بته طتور کلتی‪ ،‬بیشتتر‬
‫اایززینهای آزبست از نظر اقتصادی به رارتی قابل توایه نیستند و قیمت آن ها بین ‪ 2‬تا ‪ 011‬برابر وترانتتر از آزبستت‬
‫است‪ .‬در این وزارش سه وونه الیاف فوالد با روکش ضد زنن از نوع درامیکس‪ ،‬شیشه نسل ادید مقاوم در محیط قلیتایی و‬
‫پلی پروپیلن که هر سه برای مسلح کردن بتن و سیمان تولید شدهاند‪ ،‬بعنوان اایززینهای آزبستت در ورق هتای ستیمانی‬
‫پیشنهاد و مورد بررس قرار ورفتهاند‪ .‬این الیاف با شناخت خواص فیزیکی و مکانیکی اعالم شده توسط کارخانه تولیدی آنها‬
‫وارد کشور شدهاند‪.‬‬

‫الیاف پلیپروپیلن‬
‫پلیپروپیلن یک پلیمر ترموپالست است که در صنعت مصارف فراوانی دارد‪ ،‬از امله بستهبندی متواد غتذایی‪ ،‬پارچته‬
‫بافی‪ ،‬لوازم آزمایشزاهی‪ ،‬قطعات اتومبیل و همچنین بهصورت الیاف برای مسلح کردن مصالح ووناوون مانند سیمان و بتتن‪.‬‬
‫نقطه ذوب پلیپروپیلن ردود ‪ 091‬دراه سانتیوراد و تغییرات ررارت شیشهای آن ‪ 09‬دراه ستانتیوتراد استت‪ .‬ختواص‬
‫خوب پلیپروپیلن را باید در ساختمان ملکولی آن استجو کرد‪ .‬اهت ویری نسبی هر وروه متیل این ماده‪ ،‬نسبت به وتروه‬
‫منومری همسایه کناری‪ ،‬اثر بسیار زیادی در قابلیت نهایی پلیمر و ایجاد کریستال دارد‪ ،‬زیرا هر وروه متیل اای ختودش را‬
‫میویرد و تشکیل پیوند پشتی آنرا میدهد‪.‬‬
‫پلیپروپیلن یک پلیمر بسیار اقتصادی است‪ ،‬با خصوصیات فیزیکی‪ ،‬شیمیایی‪ ،‬ررارتی و الکتریکی بسیار خوب کته در‬
‫دیزر ترموپالستها بهندرت میتوان یافت‪ .‬پلیپروپیلن دارای وزن مخصوص پایینی است و مقاومت زیادی در برابر اسیدها و‬
‫محیط قلیایی دارد‪ ،‬ولی در مقابل محلولهای آروماتیک و کلرینه‪ ،‬مقاومت کمی دارد‪ .‬در نتیجه در محیط سیمانی مقاومتت‬
‫باالیی از خود نشان داده است‪.‬‬
‫نتایج مفیدی از استفاده این الیاف برای مسلح کردن بتن بهدست آمده است‪ ،‬که از آن املته متیتتوان التوویری از‬
‫ترک خوردوی در هنزام خشک شدن بتن و تغییرات ررارتی و رطوبتی آن را نام برد‪.‬‬
‫الیاف با قطرهای باال را به مقدار زیاد و به میزان ‪ 1/1‬تا ‪ 0/1‬درصد رجمی به بتن اضافه میکنند‪ .‬این الیتاف رتتی در‬
‫سازههای بتنی غیرباربر‪ ،‬برای الوویری از ترکهای ناشی از خشک شدن بتن و تغییرات ابعادی آن بهکار برده میشوند‪.‬‬
‫الیاف پلیپروپیلن را‪ ،‬در صورتی که از فنآوری مکش آب بتن استفاده شود‪ ،‬میتوان تا ردود ‪ 5‬درصد رجمی به بتتن‬
‫اضافه کرد‪ .‬اور آب اوّلیه به مقدار زیادی به بتن افزوده شود و سپس از همین فنآوری استفاده شتود‪ ،‬متیتتوان مقتدار ایتن‬
‫الیاف را به یازده درصد رجمی رسانید‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫الیاف شیشه‬
‫الیاف شیشه یکی از متداولترین الیاف‪ ،‬برای مسلح کردن انواع محصوالت پلیمری‪ ،‬کائوچویی و سیمانی هستند‪.‬‬
‫سیمان مسلح شده با الیاف شیشه‪ ،‬شباهت زیادی به فرآوردههتای آزبستت ستیمانی دارد‪ .‬مقاومتت الیتاف شیشته‪ ،‬تفتاوت‬
‫چندانی با مقاومت الیاف آزبست ندارد و هر دو میتوانند با طول زیاد تهیه شتوند‪ .‬الیتاف شیشته قلیتایی ‪ (Alkali) ، A‬بته‬
‫سرعت مقاومت خود را در ماتریس سیمانی از دست میدهند‪ .‬با پیشرفت صتنعت‪ ،‬الیتاف پلتی پتروپیلن بتا مقاومتت قابتل‬
‫تواهی در محیطهای قلیایی تولید شده است‪.‬‬
‫مقاومت کششی الیاف شیشه الکتریک ‪ (Electrical Glass) ، E‬در ردود ‪ 2111‬مزاپاسکال و مدول االستیسیتة آن‬
‫‪ 91‬ویزا پاسکال و تغییرات طولی آن در هنزام شکست زیر بار کششی در ردود چهار درصد است‪ .‬شیشه الکتریکتی دارای‬
‫مقاومت کششی و فشاری و خواص الکتریکی خوبی میباشد‪ .‬الیاف شیشه الکتریکی مقاومت زیادی در محیط قلیایی داشته‬
‫و به دلیل قیمت مناسب آن متداول ترین نوع الیاف در مسلح کردن سیمان و بتن میباشد‪ .‬امتروزه نستل ادیتدی از الیتاف‬
‫شیشه ‪ E‬تولید و به بازار عرضه شده است که پایداری بسیار زیادی در محیطهای قلیایی بدون از دستت دادن مقاومتت بته‬
‫مقدار زیاد در آزمایش کهنزی یا پیرشدوی ‪ Ageing‬دارند‪ .‬الیاف بکار برده شده در آزمتونهتای ایتن وتزارش از ایتن نتوع‬
‫میباشند‪.‬‬
‫بهطورکلی‪ ،‬میتوان وفت که الیاف شیشه آمورف‪ ،‬ایزوتروپ‪ ،‬ارزان و با مقاومت زیاد هستند‪ ،‬ولی تتثثیرپتذیری زیتادی‬
‫در برابر فرسایش و رطوبت داشته و ترد و شکننده میباشند‪ .‬امروزه در صنعت به نسبت وزنی تا پنج کیلوورم الیتاف شیشته‬
‫در متر مکعب سیمان‪ ،‬برای مسلح کردن بتن استفاده میشود‪.‬‬

‫الیاف فوالد‬
‫بتن و ورقهای ساخته شده از سیمان پرتلند‪ ،‬فرآوردهای شکننده با مقاومت کششی بستیار پتایین متیباشتند کته در‬
‫صورت مسلح نبودن با باروذاری خمشی و یا کششی شکسته میشوند‪ .‬از اواسط دهه ‪ 0751‬میالدی‪ ،‬مسلح کتردن بتتن بتا‬
‫الیاف فوالدی برای رفع این نقیصه متداول شد‪ .‬در بتنهای مسلح شده با الیاف فوالدی‪ ،‬این الیتاف وظیفتة تحمتل تمتامی‬
‫تنش کششی در بتن را برعهده دارند‪ .‬برای الوویری از خوردوی الیاف فتوالد در مجتاورت رطوبتت و یتونهتای کلرایتد از‬
‫افزودنیهای ضد زنن و روکشهای پلیمری استفاده میشود‪.‬‬
‫مقدار الیاف مصرفی در ماتریس سیمانی‪ ،‬بر رسب درصد رجمی آن نسبت به کل کامپوزیت سنجیده میشود‪ .‬درصد‬
‫اختالط الیاف در ماتریس سیمان بستزی به رجم بحرانی الیاف و فنآوری مربوط دارد‪ .‬بترای مثتال درصتد رجمتی الیتاف‬
‫فوالدی نوع سیمکن ‪ SIMCON‬بین ‪ 3‬تا ‪ 5‬درصد‪ ،‬الیاف فتوالدی نتوع ستیفکن ‪ SIFCON‬بتین ‪ 3‬تتا ‪ 01‬درصتد و الیتاف‬
‫فوالدی پاششی کمتر از ‪ 3‬درصد رجمی در کاتالوگهای مربوط ارائه شده است‪.‬‬

‫پژوهشهای آزمایشگاهی‬
‫آزمون خمشی بر روی آزمونههای سیمانی مسلح شده با الیاف ووناوون و با ابعاد ‪ 01×51×211‬میلتیمتتر پتس از بته‬
‫ترتیب ‪25 ،9 ،3‬روز سخت شدن انجام وردید و منحنی نیرو و خیز (تنش و خیز) آنها رسم شد‪.‬‬
‫آزمونهها با درصدهای رجمی ووناوون الیاف تهیه شدند‪ .‬درصد اختالط الیاف با سیمان در این وتزارش‪ ،‬بترای الیتاف‬
‫پلیپروپیلن‪ ،‬شیشه و فوالد به ترتیب ‪ 31 ،7‬و ‪ 51‬کیلوورم بر مترمکعتب استت‪ .‬بایتد تواته داشتت کته وزن الیتاف بطتور‬
‫مستقیم تاثیری بر روی مقاومت آزمونهها نداشته بلکه سطح مخصوص‪ ،‬درصد رجمی و چستبندوی آن بتا ستیمان تعیتین‬
‫کننده میباشند‪ ،‬ولی از آنااییکه الیاف بهصورت وزنی تهیه میشوند و آسانتترین راه بترای ستنجش کمیتت آنهتا وزن‬
‫کردن آنها است‪ ،‬درصد اختالط بطور معمول بهصورت وزنی اندازه ویری و قید میشود‪.‬‬
‫طول همه الیاف در این وزارش ‪ 02‬میلیمتر میباشد‪ .‬در آزمون های انجام شده از الیاف پلی پروپیلن با طتول ‪ 5‬میلیمتتر‬
‫نیز استفاده شده است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫برای ساختن نمونههای آزمایشزاهی سیمان تیپ دو تهران‪ ،‬بدون اضافه کردن شن و ماسته‪ ،‬انتختاب و آزمتایشهتای‬
‫مورد نیاز برای تعیین مرغوبیت بر روی آنها انجام ورفته است‪ .‬نسبت آب به سیمان آزمونهها ‪ 1/3‬است‪.‬‬

‫رفتار الیاف پلیپروپیلن در سیمان‬

‫سیمان و الیاف پلیپروپیلن مسلح کننده آن در تنشهای بسیار پایین نزدیک به یکدیزر تغییر شکل داده و بار تحمل‬
‫میکنند و میزان باربری هر یک بستزی مستقیم به سختی آن دارد‪ .‬در تنشهای باالتر‪ ،‬سیمان از آناا که مدول‬
‫االستیسیته آن ‪ 11‬تا ‪ 011‬ویزا پاسکال بوده و بسیار بیشتر از مدول االستیسیته پلیپروپیلن‪ 1 ،‬تا ‪ 01‬ویزا پاسکال است‪،‬‬
‫بار بیشتری را تحمل میکند‪ .‬در واقع الیاف پلیپروپیلن در زیر بار بشدت تغییر طول میدهند و در نتیجه بیشترین‬
‫قسمت بار وارده به ماتریس سیمانی منتقل میشود‪ .‬مقاومت کششی سیمان بسیار پایین و بین ‪ 1‬تا‪ 01‬مزا پاسکال است‬
‫که بسیار کمتر از مقاومت کششی پلیپروپیلن‪ 111 ،‬تا ‪ 911‬مزاپاسکال است‪ ،‬در نتیجه سیمان تحمل بار بیشتری را‬
‫نداشته و ترک میخورد و پس از آن نیروی وارد شده به الیاف پلیپروپیلن منتقل میشود‪.‬‬
‫از آناا که الیاف پلیپروپیلن بطور پیوسته در ماتریس سیمانی قرار نزرفتهاند‪ ،‬تنش منتقل شده بتین الیتاف‪ ،‬نتاوزیر‬
‫باید از سیمان بین آنها عبور کند و این به نوبه خود میتواند منجر به ایجاد تترکهتای بیشتتر و وستتردهتتر در متاتریس‬
‫سیمانی که مقاومت کششی کمتری دارد شود‪ .‬شکل ‪ 3‬منحنی نیرو‪ -‬خیز سه عدد آزمونه سیمانی مسلح شده با الیاف پلتی‬
‫پروپیلن را نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل ‪ - 3‬آزمونههای ‪ 25‬روزه مسلح شده با الیاف پلیپروپیلن‪ .‬منحنی دو آزمونه باالیی بر روی هم قرار ورفتهاند‪.‬‬

‫رفتار الیاف شیشه در سیمان‬

‫الیاف شیشه با مقاومت کششی ‪ 2311‬مزاپاسکال و با ضریب االستیسیتی کتمتتر ولتی نزدیتک بته ستیمان مقاومتت‬
‫بیشتری نسبت به الیاف پلیپروپیلن در آزمونههای سیمانی از خود نشان داده است‪.‬‬
‫سطح زیر منحنی آزمونه مسلح شده با الیاف شیشه بتزرگ تتر از ستطح زیتر منحنتی آزمونته مستلح شتده بتا الیتاف‬
‫پلیپروپیلن میباشد‪ ،‬این نشان میدهد که آزمونه دارای الیاف شیشه طاقت بیشتری از خود نشان داده و انرژی زیتادتتری‬
‫اذب نموده است‪ .‬این نه تنها بهخاطر سختی بیشتتر الیتاف شیشته و بتاالتر بتودن مقاومتت کششتی آن بلکته بتهختاطر‬
‫چسبندوی بهتر آن با سیمان است‪ .‬در شکل ‪ 3‬منحنی باروزاری سه آزمونه مستلح شتده بتا الیتاف شیشته پتس از ‪ 25‬روز‬
‫سخت شدن در آب با دمای ‪ 20‬دراه سانتی وراد را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪ - 3‬آزمونههای ‪ 25‬روزه مسلح شده با الیاف شیشه به میزان ‪ 31‬کیلوورم بر متر مکعب‬

‫رفتار الیاف فوالد در سیمان‬

‫الیاف فوالدی با ضریب االستیسیته ای باالتر از سیمان سهم زیادی در تحمل بار پیش از ترکختوردن ستیمان دارنتد‪.‬‬
‫هنزامی که سهم سیمان از تنش وارده نزدیک به ده مزاپاسکال یعنی در ردود مقاومت کششی آن میرسد ترک میختورد‬
‫و تمامی تنش ایجادشده در محل ترک به الیاف فوالدی که مقاومت کششی آن در ردود ‪ 2111‬مزاپاستکال استت‪ ،‬منتقتل‬
‫میشود‪ .‬ضریب االستیسیته فوالد در ردود ‪ 211‬ویزاپاسکال یعنی تقریباً برابر سختی آزبست است‪.‬‬
‫آزمایشهای انجام شده توسط نزارنده در مرکز تحقیقات راه‪ ،‬مسکن و شهرسازی نشان میدهند که آزمونههای مسلح‬
‫شده با الیاف فوالد مقاومت و طاقت بیشتری نسبت به الیاف شیشه و پلیپروپیلن در درصد رجمی یکسان دارا هستند‪.‬‬
‫نحوه رفتار الیاف فوالد در سیمان با تواه به نزدیکی مدول االستیسیته و مقاومت فشاری آن بستیار شتبیه بته رفتتار‬
‫آزبست است‪ .‬البته الیاف آزبست چسبندوی بهتری با سیمان دارند که در الیاف فوالدی مورد استفاده در ایتن آزمتونهتا بتا‬
‫ایجاد انحنا در انتهای آنها درویری بیشتری با سیمان ایجاد شده است‪.‬‬
‫در شکل ‪ 1‬رفتار مقاومتی و طاقت آزمونههای سیمانی مسلح شده با الیاف فوالد‪ ،‬شیشته و پلتیپتروپیلن‪ ،‬در منحنتی‬
‫تنش‪ -‬خیز‪ ،‬با یکدیزر مقایسه شده است‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫شکل ‪ - 1‬مقایسه رفتار آزمونههای سیمانی مسلح شده با الیاف‪ :‬فوالد‪،‬‬
‫شیشه و پلیپروپیلن‬

‫مقایسه مقاومت و خواص مقاومتی آزمونههای مسلح شده با الیاف فوالد و آزبست نشان میدهد که آزمونههای مستلح‬
‫شده با الیاف آزبست بین ‪ 21‬تا ‪ 21‬درصد مقاومت بیشتری نسبت به آزمونههای مسلح شده با الیاف فوالدی از خود نشتان‬
‫میدهند ولی طاقت آزمونههای مسلح شده با الیاف فوالدی بسیار بیشتر است‪.‬‬

‫رفتار الیاف آزبست در سیمان‬

‫الیاف آزبست سازواری زیادی باسیمان و محیط قلیایی ستیمان دارد‪ .‬چزتالی آن دررتدود چزتالی ستیمان و متدول‬
‫االستیسیته آن اندکی از سیمان بیشتر است‪ .‬آزبست در رفتار مقاومتی خود هم آهنزی بسیاری بتا ستیمان از ختود نشتان‬
‫داده است‪ .‬مدول االستیسیته آزبست درردود ‪ 071‬ویزاپاسکال میباشد و بهدلیل نزدیکتی آن بته ستختی ستیمان از آغتاز‬
‫باروذاری در تحمل تنش با سیمان سهیم است‪.‬‬
‫آزمونههای مسلح شده با الیاف آزبست مقاومت بیشتری نسبت به الیاف دیزر‪ ،‬در درصد رجمی یکسان (سطح‬
‫مخصوص یکسان) و پیش از شکست نهایی سیمان از خود نشان دادهاند‪ .‬آزمونههای مسلح شده با الیاف آزبست با واود‬
‫مقاومت زیاد‪ ،‬به تردی میشکنند و پس از شکست‪ ،‬طاقت و مقاومت باقی مانده قابل مالرظهای از خود نشان نمیدهند‪.‬‬
‫شکل ‪ 5‬رفتار دو آزمونه سیمانی مسلح شده با الیاف آزبست به مقدار ‪ 21‬کیلوورم بر متر مکعب را در منحنی تنش‪ -‬خیز‬
‫نشان میدهد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫شکل ‪ - 5‬آزمونههای ‪ 25‬روزه مسلح شده با الیاف آزبست‬

‫طاقت آزمونههای مسلح شده با الیاف انتخابی‬

‫طاقت ‪ Toughness‬عبارت است از مقاومت آزمونه در برابر شکست که میتوان آنرا با وارد انترژی مشتخص کترد‪ .‬در‬
‫واقع طاقت یک آزمونه برابر است با قابلیت اذب انرژی آن‪ .‬طاقت در منحنی نیرو و تغییر مکان (خیز) و یا منحنی تتنش و‬
‫تغییر مکان برابر است با سطح زیر منحنی که میتوان آنرا از انتزرال نیرو بهدست آورد‪ .‬برای محاسبه طاقت بتن و یا سیمان‬
‫مسلح شده با الیاف در باروزاری خمشی از استاندارد ‪ C1018 ASTM‬بهره ویری شده است‪ ،‬که در آن سطح زیر منحنتی‬
‫نیرو و خیز معیاری است از برای طاقت آزمونه‪ .‬مقدار خیز در هنزام اولین ترک با ‪ d‬نمایش داده شده و سطح زیر منحنی‬
‫تا پیش از آن‪ ،‬طاقت آزمونه پیش از شکست نامیده میشود‪ .‬طاقت آزمونه پس از نخستین ترک‪ ،‬با اندازه ویری ستطح زیتر‬
‫منحنی از آغاز تا به ترتیب خیز های ‪ 1/1d ،3d‬و ‪ 01/1 d‬تعیین میشود‪ .‬سطحهای بدست آمده‪ ،‬بر سطح منحنی پتیش‬
‫از نخستین ترک تقسیم شده و طاقت نسبی آزمونه پس از شکست به ترتیب ‪ I10 ،I5‬و ‪ I20‬بدست میآیند‪ .‬رفتار آزمونته و‬
‫طاقت آن پیش از نخستین ترک و پس از آن به شر زیر و مطابق شکل ‪ 9‬ارزیابی میشود‪:‬‬

‫‪I = OAB‬‬ ‫شاخص طاقت آزمونه تا خیز نخستین ترک )‪(d‬‬

‫‪I5 = OACD / OAB‬‬ ‫طاقت نسبی آزمونه تا خیز سه برابر خیز ترک نخستین‬
‫‪I10 = OAEF / OAB‬‬ ‫طاقت نسبی آزمونه تا خیز ‪ 1/1‬برابر خیز ترک نخستین‬
‫‪I20 = OAGH / OAB‬‬ ‫طاقت نسبی آزمونه تا خیز ‪01/1‬برابر خیز ترک نخستین‬

‫‪9‬‬
 ‫شکل‪ - 9‬مشخصات مهم در منحنی نیرو و خیز‪ ،‬برای محاسبه طاقت آزمونهها‬

‫پس از تنش رداکثر و ترک خوردن سیمان نیروی وارده به الیاف منتقتل متیشتود و ایتن الیتاف کته دارای مقاومتت‬
‫کششی به مراتب بیشتری نسبت به سیمان هستند از وسترش ترکهای مویین الوویری بهعمل آورده و یکپتارچزی ورق‬
‫سیمانی را رفظ مینمایند‪ .‬با اعمال بار و انرژی بیشتر‪ ،‬مررله بیرونکشیدن الیاف از سیمان آغاز میشتود و پایتداری ورق‬
‫سیمانی بیشتر از هر چیز دیزری بستزی به تنش برشی و نیروی اصطکاکی بین الیاف و سیمان دارد‪.‬‬
‫طاقت آزمونهها پیش از شکست از انتزرال منحنی تا اولین ترک و یا اندازه ویری سطح ‪ OAB‬بهدست میآید‪ .‬طاقت‬
‫نسبی آزمونهها پس از نخستین ترک بر طبق روابط باال محاسبه میشود‪.‬‬
‫آزمونههای مسلح شده با الیاف فوالد بیشترین طاقت پیش از نخستین ترک را از خود نشان دادهانتد و پتس از آن بته‬
‫ترتیب آزمونههای مسلح شده با الیاف آزبست‪ ،‬شیشه و پلی پتروپیلن قترار ورفتتهانتد (شتکل ‪ .)5‬پتس از تترک نخستتین‪،‬‬
‫آزمونه های مسلح شده با الیاف فوالد‪ ،‬در تمام سه مررله‪ ،‬بیشترین طاقت را دارا بوده و پس از آن آزمونههای مسلح شده بتا‬
‫الیاف شیشه و پلی پروپیلن قرار دارند (شکل ‪ .)7‬آزمونههای مسلح شده با الیتاف آزبستت طاقتت قابتل مالرظتهای پتس از‬
‫شکست از خود نشان ندادهاند‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫‪12‬‬
‫طاقت نسبی پس از شکست‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪I5 I10 I20‬‬
‫‪I10 I20‬‬ ‫‪I5 I10 I20‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪I5‬‬
‫پلی ‪1‬‬
‫پروپیلن‬ ‫‪2‬‬
‫شیشه‬ ‫‪3‬‬
‫فوالد‬

‫شکل ‪ - 5‬طاقت نسبی آزمونه ها پس از شکست بر طبق استاندارد ‪ASTM C1018‬‬

‫‪01‬‬
 ‫‪200‬‬

‫‪150‬‬
‫طاقت پیش از شکست‬
‫‪100‬‬

‫‪50‬‬

‫‪0‬‬
‫پلی ‪1‬پروپیلن‬ ‫‪2‬‬
‫شیشه‬ ‫‪3‬‬
‫آزبست‬ ‫‪4‬‬
‫فوالد‬

‫شکل ‪ - 7‬طاقت آزمونهها پیش از نخستین ترک (سطح زیر منحنی تا خیز ‪)d‬‬

‫نحوه رفتار الیاف فوالد در سیمان با تواه به نزدیکی مدول االستیسیته و مقاومت فشاری آن بستیار شتبیه بته رفتتار‬
‫آزبست است‪ .‬از این روی استفاده از الیاف فوالدی برای مسلح کردن سیمان و بتن بشدت در کشورهای صتنعتی دنیتا رواج‬
‫یافته و انواع ووناوون آن در بازار اهانی و با قیمت مناسب در دسترس میباشند‪ .‬در شکل ‪ 01‬باروذاری سه نقطتهای یتک‬
‫ورق سیمانی مسلح شده با الیاف نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل‪ - 01‬بارگذاری سه نقطهای یک آزمونه سیمانی مسلح شده با الیاف‬

‫ارزیابی اقتصادی‬
‫الیاف پلیپروپیلن ‪ ،‬شیشه و فوالد با قیمتی مناسب برای مسلح کردن سیمان و بتن به بازار اهانی عرضه متیشتوند و‬
‫اای خود را در صنعت ساختمان کشورهای صنعتی دنیا باز کردهاند‪ .‬ارزیابیهای اقتصادی انجام شتده نشتان متیدهتد کته‬
‫هرسه الیاف فوالد‪ ،‬شیشه و پلیپروپیلن‪ ،‬با واود آنکه از الیاف آزبست وران تر میباشند‪ ،‬در مقایسه با دیزر الیاف مواتود‪،‬‬
‫برای مسلح کردن ورقهای سیمانی دارای توایه اقتصادی میباشند‪.‬‬

‫‪00‬‬
 ‫امکان سنجی تولید ورقهای سیمانی با الیاف جایگزین آزبست‬
‫پس از ممنوعیت استفاده از آزبست‪ ،‬تولید کنندوان ورقهای سیمانی برای اایززینی آزبست با الیاف دیزر‪ ،‬در کاربرد‬
‫روش قدیمی هتچک‪ ،‬که در سال ‪ 0719‬میالدی توسط یک مهندس اتریشی بهنام لودویک هتچک و با فتنآوری آن زمتان‬
‫برای مسلح کردن ورقهای سیمانی با الیاف آزبست ابداع وردیده بود‪ ،‬دچار اشکال شدند‪ .‬نارسایی این روش در مورد الیتاف‬
‫با چزالی باال مانند الیاف شیشه و فوالد بسیار چشمزیرتر است‪ .‬در روش هتچک برای توزیع یکنواختت الیتاف در متاتریس‪،‬‬
‫امکان اارای ورق سیمانی در الیه های ووناوون و روانی انتقال مخلوط سیمانی بر روی غلطک‪ ،‬آب زیادی به سیمان اضتافه‬
‫می شود که سپس باید از داخل ورق سیمانی به بیرون مکیده شود‪ .‬این کتار از طرفتی باعت توزیتع نامتناستب الیتاف غیتر‬
‫آزبستی در ماتریس شده و از طرفی دیزر مرارل تولید را غیرعملتی ستاخته استت‪ .‬پژوهشتزران نخستت بته اصتال روش‬
‫هتچک و همآهنزی آن با الیاف اایززین آزبست پرداختند و در نتیجه روشهای اصال شده هتچک در ایتالیا و ستپس در‬
‫کانادا و کشورهای دیزر به ثبت رسیدند‪ .‬روش هتچک‪ ،‬با واود اصالرات انجام شده‪ ،‬دارای نارساییهای بستیاری در تولیتد‬
‫ورقها سیمانی با الیاف اایززین آزبست بوده است که فوقدان یک روش مناسب به تدریج مشهود وردید‪.‬‬
‫با پیشرفت فنآوری‪ ،‬روشهای نوینتری با کارایی بهتر و امکان تولید ورقهای سیمانی با مقاومت بیشتر‪ ،‬از آغاز دهه‬
‫‪ 51‬میالدی ابداع و بهکار ورفته شد کته از میتان ایتن روشهتا متیتتوان روشهتای رتتیستم )‪ (Reticem‬و رتتیفلکتس‬
‫)‪ (Retiflex‬را نام برد‪ .‬این روشها نخستین بار در کشور ایتالیا بهثبت رسیده اند‪ .‬در روش رتیسم الیههای سیمانی کته در‬
‫آنها الیاف اایززین بهصورت شبکههایی برروی هم قرار میویرند‪ ،‬برروی نوار تولید ریخته شتده و آب آن بتا ایجتاد ختال‬
‫مکیده میشود‪ .‬این روش برای الیاف پلیپروپیلن و همچنین الیاف سنزین تر ماننتد الیتاف شیشته کتارآیی ختوبی دارد‪ .‬در‬
‫تولید کارخانهای با روش رتیفلکس الیههایی از سیمان با شبکههایی از الیاف اهت دار ووناوون‪ ،‬در دو اهت عمتود بترهم‬
‫ریخته میشوند و بدین ترتیب مقاومت یکسانی در دواهت ورق سیمانی بدست میآید‪ .‬این روش برای الیاف شیشته کتارایی‬
‫بهتری داشته است‪.‬‬

‫نتیجه گیری‬
‫سیمان و الیاف مسلح کننده آن در تنشهای بسیار پایین تقریباً به یک اندازه بار تحمل میکنند‪ .‬در تنشهای بتاالتر‪،‬‬
‫میزان باربری هریک بستزی مستقیم به سختی آنها دارد‪ .‬الیاف پلیپروپیلن با ضتریب االستیستیتهای کتمتتر از ستیمان و‬
‫الیاف آزبست و فوالد با ضریب االستیسیتهای بیشتر از آن رفتار مقتاومتی وونتاوونی ارائته دادهانتد‪ .‬الیتاف پلتیپتروپیلن و‬
‫شیشه‪ ،‬پیش از رسیدن به بار شکست‪ ،‬سهم کمتری از سیمان در تحمل بار دارند و در این میان ستهم الیتاف پلتیپتروپیلن‬
‫بهدلیل پایین بودن مدول االستیسیته آن بسیار کمتر است‪ .‬در واقع‪ ،‬الیاف پلیپروپیلن و شیشه نقتش چنتدانی در مقاومتت‬
‫کامپوزیت پیش از بروز ترکهای مویین ندارند‪.‬‬
‫با افزایش بار و تغییر شکل سیمان و ایجاد ترکهای مویین‪ ،‬نیروی زیادتری به الیاف منتقل متیشتود‪ .‬الیتاف نترمتتر‬
‫پلیپروپیلن و شیشه به خاطر مقاومت زیاد کششی‪ ،‬از وسیخته شدن ورق سیمانی پس از ایجاد ترکهای مویین التوویری‬
‫و تنش وارده را تحمل میکنند‪.‬‬
‫آزمونههای مسلح شده با الیاف پلی پروپیلن‪ ،‬پس از شکست نهایی‪ ،‬تحمل بار زیادی را نداشته و در عمل باید وسیخته‬
‫شده در نظر ورفته شوند‪ .‬الیاف پلیپروپیلن چسبندوی کمتری با سیمان نسبت به الیاف شیشه و فوالد دارند‪.‬‬
‫آزمونههای مسلح شده با الیاف آزبست به تردی شکسته شده و پس از شکست طاقت قابل مالرظهای از خود نشتان‬
‫ندادهاند‪.‬‬
‫آزمونه های مسلح شده با الیاف شیشه و فوالد پس از ایجاد ترک‪ ،‬با ایجاد پل مقاومتی بین دیوارهای ترک از وسترش‬
‫آن الوویری به عمل آورده و طاقت بسیاری از خود نشان میدهند‪.‬‬

‫‪02‬‬
‫باالترین مقاومت پیش از شکست به ترتیب نزد آزمونه های مسلح شده با الیاف آزبست‪ ،‬فوالد‪ ،‬شیشته و پلتیپتروپیلن‬
‫بوده است‪ .‬باالترین طاقت پس از شکست نزد آزمونههای مسلح شده با الیاف فوالد و سپس نزد آزمونههتای مستلح شتده بتا‬
‫الیاف شیشه مشاهده و وزارش میشود‪.‬‬
‫بطور کلی می توان وفت که هر سه الیاف پلیپروپیلن‪ ،‬شیشه و فوالد برای مسلح کتردن ورقهتای ستیمانی مناستب‬
‫میباشند ولی نحوه عمل آن ها با یکدیزر متفاوت است‪ .‬الیاف پلیپروپیلن از بروز ترکهای مویین در اثر تنشهتای ناشتی‬
‫از تغییر شکلهای رطوبتی و ررارتی بهخوبی الوویری به عمل میآورد و به طور کلی برای تنشهای کم کاربرد بیشتتری‬
‫دارد‪ .‬الیاف شیشه و فوالد به ترتیب برای تنشهای زیاد و خیلی زیاد مناسب تر میباشند‪.‬‬

‫مراجع‪:‬‬
‫‪ .0‬سپهر ونجهای‪ ،‬فرشته معصومی‪ :‬شناسایی الیاف اایززین آزبست در ساخت ورقهای سیمانی و بررسیهای‬
‫آزمایشزاهی برای امکانسنجی تولید‪ .‬مرکز تحقیقات راه‪ ،‬مسکن و شهرسازی‪ ،‬وزارش تحقیقاتی‪ ،‬شماره نشر‪:‬‬
‫گ‪ ،133 -‬تهران ‪.0357‬‬
‫‪ .2‬آزمون های انجام شده توسط نزارندوان و همکاران آنان در مرکز تحقیقات راه‪ ،‬مسکن و شهرسازی‪.‬‬

‫‪03‬‬