PHAÀN II

CHAÁT KEÁT DÍNH RAÉN CHAÉC TRONG NÖÔÙC

I-/ VOÂI THUÛY ( chaux hydraulique)
Voâi thuûy laø chaát keát dính raén chaéc trong nöôùc khoâng caàn phuï gia hoaït tính. Voâi thuûy
ñöôïc phaùt minh ra töø theá kyû 18
1-1/ Nguyeân lieäu: Voâi thuûy ñöôïc saûn xuaát baèng caùch nung ñaù marneux (ñaù voâi
coù laån 8 - 20% seùt) ôû nhieät ñoä 900-1100oC. Ñoâi khi ngöôøi ta duøng ñaù voâi troän vôùi ñaát
seùt vôùi tyû leä thích hôïp. Yeâu caàu laø taïp chaát seùt phaûi phaân boá ñeàu trong ñaù voâi vaø SiO2
naèm döôùùi daïng oxyùt silic cuûa kaolinit maø khoâng toàn taïi daïng thaïch anh
1-2/ Nhieät ñoä nung: Nhieät ñoä nung 900 - 1100oC tuøy thuoäc thaønh phaàn caáu taïo,
nguyeân lieäu ñaát seùt caøng nhieàu, nhieät ñoä nung caøng thaáp.
1-3/ Thaønh phaàn khoaùng: CaO, MgO, C2S, CA, C2F. Neáu C2S, CA, C2F caøng
nhieàu thì khaû naêng raén chaéc trong nöôùc cuûa voâi thuûy caøng lôùn, neáu CaO, MgO nhieàu
thì voâi keùm beàn trong nöôùc, nhöng deã toâi
Sau khi nung, ñeå voâi thuûy raõ thaønh boät ñeå duøng.
1-4/ Quaù trình raén chaéc: Voâi thuûy toâi khoù hôn voâi khoâng khí, toác ñoä toâi chaäm
vaø nhieät ñoä toûa ra ít hôn, quaù trình raén chaéc qua 3 giai ñoaïn: hoaø tan, hoùa keo, keát tinh
gioáng nhö xi măng. Quaù trình ñoùng raén voâi thuûy theo thuyeát Baicoâp chia làm 3 giai
đoạn:
- Giai ñoaïn 1: Caùc khoaùng tieáp xuùc vôùi nöôùc coù xaûy ra quaù trình phaûn öùng hoùa
hoïc vôùi nöôùc .
- Giai ñoaïn 2: Saûn phaåm hydrat môùi hình thaønh ôû traïng thaùi keo, theo thôøi gian
löôïng nöôùc giaûm ñi, khoái keo tuï nhieàu leân laøm cho voâi thuûy baét ñaàu ninh keát, keát thuùc
quaù trình keo tuï laø keát thuùc ninh keát .
- Giai ñoaïn 3: Caùc maàm tinh theå xuaát hieän vaø phaùt trieån, chuùng keát tinh taïo cho
voâi thuûy coù cöôøng ñoä .
1-5/ Caùc tính chaát cuûa voâi thuûy
Voâi thuûy cöôøng ñoä cao hôn voâi nghieàn vì ngoaøi baûn chaát voâi nghieàn, voâi thuûy
coù nhieàu khoaùng silicat trong pha raén nhö 2Cao.SiO2, 2Cao.Fe2O3, 4Cao.Al2O3.Fe2O3,
5Cao.3Al2O3, trong quaù trình thuûy hoùa vaø thuûy phaân taïo thaønh hydro silicat, hydro
aluminat, hydro pherit canxi. Luùc nghieàn voâi thuûy coù theâm thaïch cao, neân khi ñoùng
raén taïo thaønh hydro sulfoâ aluminat canxi.
 Khoái löôïng rieâng: 2,2 - 3,0 g/cm3
 Khoái löôïng theå tích: 500 - 800 kg/m3
 Rn = 6 – 15 KG/cm2
 Ñoä mòn: löôïng soùt treân saøng 4900loã/cm2 khoâng vöôït quaù 15%.
 Modul hoaït tính: Mht
CaO %
mht 
( SiO2  Al 2 O3  Fe2 O3 )%
Mht: =1,7-4,5 : voâi thuûy coù hoaït tính maïnh
Mht: =4,5-9 : voâi thuûy coù hoaït tính yeáu
Mht< 1,7 xem nhö laø xi măng La Maõ

18
 Mht:> 9 voâi khoâng khí
1-6/ ÖÙng duïng: voâi thuûy duøng ñeå cheá taïo vöûa xaây, vöûa traùt, beâ toâng maùc thaáp…
Maãu ñuùc töø voâi thuûy ñöôïc ñeå raén trong khoâng khí 3-5 ngaøy ( voâi coù ñoä hoaït tính
maïnh) hoaëc 1-2 tuaàn ( voâi coù ñoä hoaït tính yeáu), sau ñoù môùi đñeå tieáp xuùc vôùi nöôùc.
II/ Voâi - puzolan, voâi - xæ .
2-1/ Nguyeân lieäu : goàm coù voâi raén trong khoâng khí vaø phuï gia voâ cô hoaït tính
hay coøn gọi phuï gia thuûy hoaït tính.
Phuï gia thuyû laø nhöõng chaát nhö: Trepel, Diatomit, tro nuùi löûa, tro xæ nhieân lieäu,
ñaát seùt nung non, ñaù bò phong hoaù…
Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa phuï gia thuyû laø : oxyt Silic vaø oxyt nhoâm hoaït tính.
Phuï gia thuyû khi nghieàn mòn troän vôùi voâi cho ra moät hôïp chaát coù khaû naêng keát dính vaø
ñoùng raén trong nöôùc, coøn khi troän phuï gia thuyû vôùi xi maêng portland thì phuï gia thuyû
seõ keát hôïp vôùi voâi töï do vaø Ca(OH)2 - thoaùt ra từ caùc phaûn öùng hoaù hoïc của xi măng
vôùi nöôùc trong quaù trình ñoùng raén - laøm taêng tính beàn nöôùc cuûa xi maêng. Nguyeân
nhaân laø khi keát hôïp phuï gia thuyû vôùi voâi trong moâi tröôøng nöôùc, caùc phản ứng sẽ tạo
ra caùc hydrosilicatcalci. Hydroaluminatcalci… coù ñoä bazic thaáp, caùc saûn phaåm naøy coù
tính chaát keát dính vaø cho cöôøng ñoä.
Ñoä hoaït tính cuûa phuï gia thuyû ñược ñaùnh giaù bằng soá miligam voâi do 1 gram
phuï gia thuyû haáp phuï trong 30 ngaøy ñeâm vôùi 15 laàn chuaån.(TCVN)
Löôïng voâi bò 1 gram phuï gia thuyû haáp phuï caøng nhieàu thì phuï gia thuyû coù hoaït tính
caøng cao. Ngöôøi ta phaân loaïi phuï gia thuyû theo ñoä hoaït tính cuûa chuùng ( Bảng 2-1):
Baûng 2-1. Baûng phaân loaïi phuï gia thủy theo ñoä hoaït tính:

Ñaùnh giaù ñoä hoaït tính cuûa Soá mg CaO bò haáp phuï bởi
phuï gia thuyû 1 g phuï gia thuyû (mg).
Yeáu 30  50
Trung bình  Yeáu 50  60
Trung bình 60  100
Maïnh 100  150
Raát maïnh > 150

Haøm löôïng phuï gia vô cơ họat tính söû duïng phuï thuoäc vaøo ñoä hoaït tính của phụ gia,
thoâng thöôøng, tyû leä phoái troän nhö sau:
 3 - 15% khoái löôïng voâi.
 70 - 80% khoái löôïng phuï gia.
 5% khoái löôïng thaïch cao.
2-2/ Caùc loïai phuï gia hoaït tính : bao gồm: phuï gia thuûy thieân nhieân vaø phuï gia
thuûy nhaân taïo (Baûng 2-2)
Baûng 2-2: Caùc loïai phuï gia hoïat tính
Phuï gia thuûy thieân nhieân
Nguoàn goác phuùn xuaát Nguoàn goác traàm tích Phuï gia thuûy nhaân taïo
( nuùi löûa ) ( caáu taïo voû traùi ñaát )
Tro nuùi löûa,Pouzolan Diatomit Ñaát seùt nung non
19
 Tufs nuùi löûa Trepen Pheá thaûi Silic hoaït tính
Tras Opaka Xæ tro nhieân lieäu
Ñaù boït Khoaùng seùt Tro traáu

2-3/ Quaù trìnhï raén chaéc: sau khi nhaøo troän phụ gia thủy với voâi, quaù trình hoùa
hoïc dieãn ra theo quaù trình ñoùng raén voâi nghieàn, tieáp theo laø phaûn öùng thöù caáp giöõa
saûn phaåm hydrat Ca(OH)2 taùc duïng vôùi phuï gia hoaït tính maïnh taïo neân nguoàn boå
sung hydro silicat, hydro alumin, taïo cho chaát keát dính coù cöôøng ñoä cao hôn haún voâi
nghieàn, vaø voâi thuûy nguyeân chaát, khi troän hoån hôïp vôùi nöôùc trong hoån hôïp sinh ra
phaûn öùng
xCa(OH)2 + ySiO2 + (q-x)H2O  xCaO.ySiO2.qH2O
mCa(OH)2 + nAl2O3 + (p-m)H2O  mCaO. nAl2O3.pH2O
Quaù trình raén chaéc cuûa chaát keát dính hoån hôïp luùc ñaàu xaûy ra chaäm, sau nhanh
daàn vaø phaûi ñöôïc tieán haønh trong moâi tröôøng aåm öôùt. Tröôùc khi cho tieáp xuùc vôùi nöôùc,
caùc saûn phaåm phaûi ñöôïc tieáp xuùc vôùi khoâng khí 5-7 ngaøy ñeå voâi töï do coù theå cacbonat
hoùa heát vaø giaûm möùc ñoä hoøa tan.
2-4/ Tính chaát:
 Khoái löôïng rieâng: 2,1 – 2.8 g/cm3
 Khoái löôïng theå tích: 800 - 1100 kg/m3
 Rn = 50-150 KG/cm2
 Ñoä mòn: löôïng soùt treân saøng 4900loã/cm2 khoâng vöôït quaù 20%.
 Thôøi gian baét ñaàu ninh keát: 6-8 giôø.
2-5/ ÖÙng duïng:
o Laøm moùng coâng trình nhỏ thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi nöôùc
o Saûn xuaát vöõa xaây, beâ toâng maùc thaáp
o Khoâng duøng cho beâ toâng coát theùp.
III-/ Cimen alumin.
Ñaây laø chaát keát dính beàn trong nöôùc, khả năng đóng rắn nhanh và chịu được lửa.
3-1/ Nguyeân lieäu:goàm ñaù voâi vaø quaëng boxít và các khoaùng chứa sắt. Boxít laø
khoaùng thieân nhieân, trong ñoù chuû yeáu laø hydroxyùt Alumin, giaøu Al2O3. Hoån hôïp ñöôïc
nung ñeán nhieät ñoä keát khoái hoaëc noùng chaûy hoaøn toaøn (nhieät ñoä noùng chaûy 1800-
1900oC), sau ñoù sản phẩm ñöôïc nghieàn mòn thaønh xi măng.
3-2/ Thaønh phaàn khoaùng chính của xi măng Alumin Cao.Al2O3;
12Cao.7Al2O3, Cao.2Al2O3, CaO.SiO2.
3-3/ Phöông phaùp saûn xuaát xi măng alumin :coù 2 phương phaùp

 Phöông phaùp nung phoái lieäu chaûy loûng hoaøn toaøn trong các lò đúc, lò điện, lò
luyện kim …Quaù trình nóng chảy xảy ra ở nhiệt ñộ cao (1600 - 1700oC) trong
moâi trường khử. Sản phẩm noùng chảy ñöôïc laøm nguội chậm, tạo ñiều kiện tốt
cho sự kết tinh CaO.Al2O3.
 Phöông phaùp nung phoái lieäu ñến nhiệt ñộ keát khoái (1350 - 1400oC) trong
loø quay sau đó đem nghiền mịn. Chất lượng xi măng sản xuất theo phương pháp

20
 này không cao vì nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ kết khối của phối liệu rất gần
nhau nên sự tạo thành clinker không rõ ràng.
3-4/ Tính chaát
 Khoái löôïng rieâng: 3,0 - 3,2 g/cm3
 Khoái löôïng theå tích: 1,0 - 1,3 T/m3
 Löôïng nöôùc tieâu chuaån: 23 – 28%
 Ñoä mòn : 2850-3450 cm2/g
 Thôøi gian baét ñaàu ninh keát khoâng nhoû hôn 1h30’
 Thôøi gian keát thuùc ninh keát 2h30-4h
 Haøm löôïng alcali <0,4%
 Cöôøng ñoä neùn töø maãu vöõa chuaån : 50, 60, 70 Mpa, theo baûng 3-3
Baûng 2-3: Cöôøng ñoä yeâu cầu maãu xi maêng alumin maùc 60
Tuoåi 6 giôø 24 giôø 28 ngaøy
-Cöôøng ñoä chòu neùn, MPa 30 50 60
-Cöôøng ñoä chòu uoán, MPa 4,0 5,5 6,5

3-5/ ÖÙng duïng:

 Chaát keát dính ñoùng raén nhanh, duøng cho coâng trình caàn beâ toâng cöôøng
ñoä cao thi coâng trong thôøi gian ngaén hoaëc xaây döïng coâng trình döôùi aûnh
höôûng nhieät ñoä cao : 500oC (beâ toâng chòu nhieät).
 Cheá taïo beâ toâng cho coâng trình yeâu caàu ñoä beàn hoùa hoïc cao nhö coâng
trình tieáp xuùc nöôùc bieån, nöôùc coù haøm löôïng sulfate cao, nöôùc coù ñoä pH
>4, nöôùc coù chaát ñöôøng, daàu môû…
 Cheá taïo beâ toâng chòu maøi moøn cao.
 Cheá taïo beâ toâng phun.
Giaù thaønh xi măng alumin cao gaáp 3 - 4 laàn xi maêng portland thöôøng.
Thi coâng beâ toâng treân cô sôû xi maêng alumin phaûi tuaân thuû nghieâm ngaët caùc qui trình
sau:
1. Giôùi haïn tyû leä nöôùc/ xi maêng (N/X) toái ña 0,4
2. Traùnh duøng nhöõng haït coát lieäu chöùa kieàm alcali.
3. Traùnh duøng caùt mòn coù côû haït < 0,2mm
4. Haøm löôïng xi maêng toái thieåu 400 kg/m3 beâ toâng, löôïng xi maêng thöôøng duøng
430-450 kg/m3.
5. Phaûi döôõng hoä aåm beà maët caáu kieän trong khoaûng 48h sau khi thi coâng

IV-/ Xi măng trang trí

4-1/ Xi măng trắng
4-1-1/ Nguyeân lieäu: Xi maêng ñöôïc taïo thaønh töø Clinker traéng (chöùa ít saét) vaø phuï gia
thuûy traéng như diatomite, cao lanh traéng ñaõ gia nhieät (hoaëc caùc chaát taïo maøu, quaëng
maøu).haøm löôïng Fe2O3 bò khoáng cheá: 0,25 - 0,5%
Nguyeân lieäu saûn xuaát clinker traéng : ñaù voâi vaø ñaát seùt traéng khoâng laån hoặc lẩn rất ít
Fe2O3, TiO2, Cr2O3,MnO2.
Yeâu caàu nguyeân lieäu :

21
 Ñaù voâi canxi: CaCO3 > 90 – 97%
MgCO3 < 2,5 – 3%
Fe2O3 < 0,15 – 0,25%
MnO2 < 0,02 – 0,03%
Ñaát cao lanh : SiO2  72%
Fe2O3  1,0%
TiO2  0,7%
W  20
Cao lanh ñaõ laøm giaàu, loïc :SiO2 < 72%
Fe2O3  1,5%
TiO2  1,0%
W < 15%
4-1-2/ Quaù trình nung luyeän.
Phoái lieäu gia coâng theo phöông phaùp khoâ hoaëc phöông phaùp öôùt nhöng thieát
bò gia coâng phaûi traùnh laãn saét. Khi nghieàn ximaêng duøng maùy nghieàn bi theùp chöùa bi
ñaïn, taùm loùt, ghi baèng hôïp kim theùp choáng moøn raát cöùng traùnh laån saét, neáu coù moøn
cuõng voâ cuøng nhoû (ví dụ như ở Tiệp Khắc dùng gang trắng) và luùc nung ra clinker phải
coù bieän phaùp taêng ñoä traéng vaø khöû maàu Fe2O3. Ñaëc bieät ximaêng traéng yeâu caàu
clinker maøu saùng hôi ngaø traéng, maøu saùng xanh, maàu hôi xaùm xanh vaø sau khi taêng
ñoä traéng khöû bôùt maøu saét seõ cho ta maàu traéng hôi xanh lô, traéng ngaø ngaø. Muoán vaäy,
phải nung trong loø quay duøng nhieân lieäu loûng hay khí thieân nhieân ñeå ñaït nhieät ñoä cao
vaø ñeå clinker khoâng coù tro.
Trong thaønh phaàn phoái lieäu saûn xuaát clinker ximaêng traéng chæ coù 3 oxyt chủ yếu laø
CaO, SiO2, Al2O3 , thaønh phần Fe2O3 haàu nhö khoâng ñaùng keå, do ñoù ñoøi hoûi nhieät ñoä
nung khaù cao. Phoái lieäu phaûi ñaït nhieät ñoä treân 14700C - 16000C. Pha loûng taïo thaønh
nhieàu 3CaO.Al2O3, neân ñoä nhôùt khaù cao ñoä linh ñoäng keùm laøm cho việc toång hôïp
3CaO.SiO2 [C3S] khoù khaên hôn clinker thöôøng. Vì vaäy trong phoái lieäu luoân luoân coù
phuï gia khoaùng hoaù laø CaF2, Na2SiF6 giaûm nhieät ñoä pha loûng, taêng ñoä linh ñoäng pha
loûng ñeå taïo C3S. Ñeå khöû bôùt saét coù trong phoái lieäu ngöôøi ta duøng phuï gia lieân hôïp
vôùi CaF2 laø CaCl2 ñeå Cl  taùc duïng vôùi Fe2O3 taïo neân FeCl2 bay ra ngoaøi
Ởû giai ñoaïn laøm laïnh, caàn taåy traéng clinker trong moâi tröôøng khöû. Luùc ñoù CO moâi
tröôøng khöû seõ laøm traéng clinker :

Fe3O4 + CO  3FeO + CO2

Maàu traéng xanh
Neáu khoâng khöû trieät ñeå , khoâng ñaåy nhanh CO2 ra khoûi moâi tröôøng khöû seõ coù
taùc haïi ngöôïc laïi :
2Fe3O4 + CO2  3Fe2O3 + CO
Maàu tím hoàng
Ñieàu ñaùng chuù yù nếu clinker coøn aåm quaù neân luùc saáy phaûi saáy ôû to < 4000C
trước khi nghiền, neáu nhiệt ñộ cao quaù clinker laïi chuyeån maàu nâu ñi vì trong moâi
tröôøng treân 5000C laø moâi tröôøng oxy hoaù .
Ñeå traùnh nhieãm maøu, gaïch loùt trong loø nung laø gaïch manheâzi , gaïch cao nhoâm.

22
 4-1-3/ Caùc tính chất
1. Độ trắng: Ñeå ñaùnh giaù ñoä traéng cuûa xi maêng thöôøng duøng BaSO4 ñeå so saùnh
 Loaïi 1: ñoä traéng  76% ñoä traéng BaSO4
 Loaïi 2: ñoä traéng  73% ñoä traéng BaSO4
 Loaïi 3: ñoä traéng  66% ñoä traéng BaSO4
2. Cường độ đạt mác : 30,40,50 MPa
3. Thaønh phaàn hóa clinker ximaêng traéng :
SiO2 = 23 – 25%
Al2O3 = 4.5 – 7 %
Fe2O3 = 0.25 – 0.5%
CaO = 64.5 – 67%
MgO = 0.8 – 1.5 %
MnO = 0.02 – 0.03 %
TiO2 = 0.2 – 0.4 %
SO3 = 0.5 – 1.0%
Caùc heä soá chaát löôïng clinker
n = 3.5 – 4.5
p = 1,5 – 2,0
KH = 0.8 – 0.88
Thaønh phaàn khoaùng clinker:
C3S + C2S  82%
C3A = 15 – 18%
C4AF = 1 – 1.5%
4-1-4 Ứng dụng
- Sản xuất bê tông trang trí, các lớp trát, mối nối, bề mặt có thể trộn thêm màu tự nhiên
hoặc màu nhân tạo. Khi chế tạo bê tông trên cơ sở xi măng trắng cần lưu ý:
1. Lựa chọn cốt liệu nhất là cốt liệu nhỏ phải phù hợp với màu của bê tong.
2. Trong thành phần của bê tông hàm lượng hạt mịn phải nhiều hơn bê tông
thường và hàm lượng xi măng trắng từ 350-370kg/m3.
3. Thời gian nhào trộn, đô dẻo hổn hợp phải cố định để đảm bảo tính đồng
nhất.
4. Ván khuôn duøng phải sạch, kín….
4-2/ Xi măng maàu.
Saûn xuaát ximaêng pooclaêng maàu caùc loaïi coù 2 phöông phaùp:
o Phöông phaùp phoå bieán ñôn giaûn nhaát laø saûn xuaát ximaêng traéng roài pha caùc
chaát maàu ñaäm ñeïp nhöng phương phaùp naày aûnh höôûng cöôøng ñoä. Để coù
maàu ñoû duøng oxyùt Fe2O3, maøu xanh duøng Cr2O3 , maàu vaøng laø hoaøng thoå
hoaëc ñieàu cheá loaïi khoaùng daïng hyñroâxyt saét hoaëc coù theå khoaùng
Fe2O3.3H2O- limoânit môùi coù maàu vaøng ñeïp, maøu ñen duøng Oxyt maêng gan.
Theo taøi lieäu khoaùng chöùa saét cho ta nhieàu maàu saéc khaùc nhau : Fe2O3 maàu ñỏ,
Fe3O4 maàu ñen, Fe2O3.3H2O maàu vaøng .
Neáu pha vaøo ximaêng traéng : Fe2O3 pha 1 löôïng toái ña 8% so vôùi ximaêng :
Fe2O3.3H2O 5%, maàu xanh Cr2O3 pha 3 – 5%.

23
 o Phöông phaùp nhuoäm maøu khoaùng clinker ximaêng pooclaêng, cho moät löôïng
thích hôïp caùc oxyt maàu vaøo phoái lieäu saûn xuaát ximaêng traéng vaø nung khốùng cheá
moâi tröôøng traéng, vaø luùc nghieàn taïo cho ximaêng coù nhieàu maàu töï nhieân khoâng
phaûi pha oxyt maàu vôùi ximaêng. Ximaêng maàu cheá taïo baèng phương phaùp clinker
maàu sẽ ổn định màu vaø cho maàu beàn ñeïp.
Ví duï : Cho Cr2O3 vaøo phoái lieäu sau khi nung cho ta maàu ximaêng xanh aùnh
vaøng , xanh nhaït, xanh nöôùc bieån, Oxyùt Mn2O3 cho maàu xanh hoaø bình, xanh ñen vaø
coù theå taïo ximaêng maøu ñen. Oxyùt Co maøu vaøng töôi ñeán maàu ñoû naâu. Oxyùt NiO cho
maàu xanh, naâu vaø tím. Ñeå coù clinker ximaêng maàu phaûi nghieân cöùu baûn chaát töøng
khoaùng, khaû naêng nhuoäm maàu töøng khoaùng vaø tính chaát beàn maàu cuûa töøng khoaùng
trong moâi tröôøng khaùc nhau luùc ñoù môùi toång hôïp clinker coù maàu beàn nung vôùi thaønh
phaàn khoaùng xaùc ñònh .
V- Xi maêng Portland ( trình baøi ôû phaàn III)

*********************

24