Bertsolaritzaren Irakaskuntza Nafarroako Foru Erkidegoko Hezkuntza Arautuan. Bilakaera Eta Proposamen Didaktikoa - Iker Narbona Beitia

Iker NARBONA BEITIA
E
U
S
BERTSOLARITZAREN IRAKASKUNTZA
K NAFARROAKO FORU ERKIDEGOKO
A HEZKUNTZA ARAUTUAN: BILAKAERA
ETA PROPOSAMEN DIDAKTIKOA
R
A
GBL 2020
Lehen Hezkuntzako Irakasleen

Gradua
Lehen Hezkuntzako Irakasleen Gradua
Grado de Maestro en Educación Primaria
Gradu Bukaerako Lana

Trabajo Fin de Grado
BERTSOLARITZAREN IRAKASKUNTZA
NAFARROAKO FORU ERKIDEGOKO HEZKUNTZA
ARAUTUAN: BILAKAERA ETA PROPOSAMEN
DIDAKTIKOA
Iker NARBONA BEITIA
GIZA, GIZARTE ETA HEZKUNTZA ZIENTZIEN FAKULTATEA

FACULTAD DE CIENCIAS HUMANAS, SOCIALES Y DE LA EDUCACIÓN
NAFARROAKO UNIBERTSITATE PUBLIKOA

UNIVERSIDAD PÚBLICA DE NAVARRA
ii .
Ikaslea / Estudiante
Iker NARBONA BEITIA
Izenburua / Título
Bertsolaritzaren irakaskuntza Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan: bilakaera eta
proposamen didaktikoa
Gradua/ Grado
Lehen Hezkuntzako Irakasleen Gradua / Grado en Maestro en Educación Primaria
Ikastegia / Centro
Giza, Gizarte eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea / Facultad de Ciencias Humanas, Sociales y
de la Educación
Nafarroako Unibertsitate Publikoa / Universidad Pública de Navarra
Zuzendaria / Director-a
Ekaitz SANTAZILIA SALVADOR
Saila / Departamento
Giza eta Hezkuntza Zientzien Saila / Departamento de Ciencias Humanas y de la Educación
Ikasturte akademikoa / Curso académico

2019/2020
Seihilekoa / Semestre
Udazkena / Otoño
iii
Hitzaurrea
2007ko urriaren 29ko 1393/2007 Errege Dekretua, 2010eko 861/2010 Errege Dekretuak
aldatuak, Gradu ikasketa ofizialei buruzko bere III. kapituluan hau ezartzen du: “ikasketa
horien bukaeran, ikasleek Gradu Amaierako Lan bat egin eta defendatu behar dute […]
Gradu Amaierako Lanak 6 eta 30 kreditu artean edukiko ditu, ikasketa planaren amaieran
egin behar da, eta tituluarekin lotutako gaitasunak eskuratu eta ebaluatu behar ditu”.
Nafarroako Unibertsitate Publikoaren Haur Hezkuntzako Irakaslearen Graduak, ANECAk

egiaztatutako tituluaren txostenaren arabera, 12 ECTSko edukia dauka. Abenduaren 27ko
ECI/3857/2007 Aginduak, Haur Hezkuntzako irakasle lanetan aritzeko gaitzen duten
unibertsitateko titulu ofizialak egiaztatzeko baldintzak ezartzen dituenak arautzen du titulu
hau; era subsidiarioan, Unibertsitatearen Gobernu Kontseiluak, 2013ko martxoaren 12ko
bileran onetsitako Gradu Amaierako Lanen arautegia aplikatzen da.
ECI/3857/2007 Aginduaren arabera, Haur Hezkuntzako Irakaslearen ikasketa-plan guztiak

hiru modulutan egituratzen dira: lehena, oinarrizko prestakuntzaz arduratzen da, eduki
sozio-psiko-pedagokikoak garatzeko; bigarrena, didaktikoa eta dizplinakoa da, eta diziplinen
didaktika biltzen du; azkenik, Practicum daukagu, zeinean graduko ikasleek eskola
praktiketan lortu behar dituzten gaitasunak deskribatzen baitira. Azken modulu honetan
dago Gradu Amaierako Lana, irakaskuntza guztien bidez lortutako gaitasun guztiak islatu
behar dituena. Azkenik, ECI/3857/2007 Aginduak ez duenez zehazten gradua lortzeko
beharrezkoak diren 240 ECTSak nola banatu behar diren, unibertsitateek ahalmena daukate
kreditu kopuru bat zehazteko, aukerako irakasgaiak ezarriz, gehienetan.
Beraz, ECI/3857/2007 Agindua betez, beharrezkoa da ikasleak, Gradu Amaierako Lanean,

erakus dezan gaitasunak dituela hiru moduluetan, hots, oinarrizko prestakuntzan, didaktikan
eta diziplinan, eta Practicumean, horiek eskatzen baitira Haur Hezkuntzako Irakasle aritzeko
gaitzen duten unibertsitateko titulu ofizial guztietan.
Lan honetan, oinarrizko prestakuntzako modulua laneko atal ezberdinetan islatzen da. Alde
batetik, 2. atalean ingurunearen eta hezkuntzaren arteko harremanean arreta berezia
jartzen da, bertsolaritzak Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan izan duen
bilakaera aztertuz, eta baldintzatzaile politiko eta juridikoetan arreta jarriz. Bestetik, 6-12
iv .
urte bitarteko ikaskuntza-prozesuak eta gaur egungo hezkuntza-proposamenak 3. atalean

nabarmentzen dira, batez ere.
Didaktika eta diziplinako modulua 1. atalean garatzen da bereziki, hizkuntzari eta kulturari
dagozkion jakintzak adierazten baitira, bertsolaritzaren historia aztertuz. Bestalde, 4. atalean
ere hizkuntza arloari dagokion Curriculumeko atalaren gaineko ezaguera erakutsi da.
Azkenik, Practicum moduluari dagokionez, batez ere lan honen 4. atalean zehazten da. Izan
ere, Lehen Hezkuntzako 5. mailako ikasleei zuzendutako proposamen didaktikoa denez gero,
maila horretako ikasleei egokitutako elkarrekintza eta komunikazio estrategiak ezagutu eta
aplikatzea beharrezkoa izan da. Gainera, ikasgelaren kudeaketarako ezagutzak ere aplikatu
dira atal hau garatzeko.
Beste alde batetik, ECI/3857/2007 Aginduak ezartzen du, Gradua amaitzerako, ikasleek
gaztelaniazko C1 maila eskuratuta behar dutela. Horregatik, hizkuntza gaitasun hau
erakusteko, hizkuntza honetan idatziko dira “INTRODUCCIÓN”, “OBJETIVOS”,
“METODOLOGÍA” eta “CONCLUSIONES” atalak, baita hurrengo atalean aipatzen den
laburpen derrigorrezkoa ere.
v
Laburpena
Bertsolaritzaren hezkuntza arautuko irakaskuntzak ia lau hamarkada bete ditu. Ostera,

urriak dira esperientzia honek historian zehar izan duen bilakaera metodologikoari arreta
eskaini dioten ikerlanak. Lan honetan Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan
bertsolaritzaren irakaskuntzak hastapenetatik gaur egunera arte izan duen bilakaera aztertu
nahi izan da. Horretarako, lehenik bertsolaritzaren ezaugarri orokorren eta historiaren
errepaso bat gauzatu da. Bigarrenik, bertsolaritza hezkuntza arautuan sartu zeneko
testuingurua eta esperientzia honen bilakaera historikoa arakatu dira. Hirugarrenik,
Nafarroako Foru Erkidegoko bertsolaritzaren irakaskuntza programaren bilakaera
metodologikoa ikertu da, xede horrekin egin diren hiru elkarrizketetan oinarrituz. Azkenik,
lanean zehar identifikatutako hutsuneetatik abiatuta proposamen didaktiko bat garatu da,
COVID-19ak eragindako konfinamendu egoerarako egokitutakoa.
Gako hitzak: Bertsolaritzaren irakaskuntza; Hezkuntza arautua; Metodologia; Sekuentzia

didaktikoa; Irakaskuntza telematikoa
Abstract
The teaching of bertsolaritza ( improvised oral poetry in Basque language) in formal

education has been going on for almost four decades. However, few studies have focused
on the methodological evolution of this experience. In this work, the aim is to analyse the
changes in the teaching of the bertsolaritza in formal education in the region of Navarre. To
do this, firstly, the general characteristics and history of bertsolaritza have been examined.
Secondly, the context of the incorporation of bertsolaritza into formal education and its
historical development has been explored. Thirdly, the focus has been on methodological
changes in the teaching of bertsolaritza in the region of Navarre, substantiated on three
interviews carried out for this purpose. Finally, a didactic proposal has been developed
based on some gaps identified along the work. This proposal is adapted to the situation of
confinement generated by COVID-19.
Keywords: Teaching of bertsolaritza; Formal education; Methodology; Didactic sequence;

Telematic teaching
vi .
Resumen
La enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada ha cumplido casi cuatro décadas. Sin
embargo, son escasos los estudios que han centrado su atención en la evolución
metodológica de esta experiencia. En este trabajo se ha pretendido analizar los cambios en
la enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada de la Comunidad Foral de Navarra.
Para ello, en primer lugar, se han examinado las características generales y la historia del
bertsolarismo. En segundo lugar, se ha explorado el contexto de la incorporación del
bertsolarismo en la educación reglada y su desarrollo histórico. En tercer lugar, se ha puesto
el foco en los cambios metodológicos de la enseñanza del bertsolarismo en la Comunidad
Foral de Navarra, a partir de tres entrevistas realizadas a tal efecto. Finalmente, a partir de
algunos vacíos identificados durante el trabajo se ha desarrollado una propuesta didáctica
adaptada para la situación de confinamiento generada por la COVID-19.
Palabras clave: Enseñanza del bertsolarismo; Educación reglada; Metodología; Secuencia

didáctica; Docencia telemática
vii
Aurkibidea
Introducción 1
Objetivos 2
Metodología 3
1. Testuingurua: bertsolaritzaren historia eta alderdi orokorrak 5
2. Bertsolaritza hezkuntza arautuan 10
2.1. Hastapenak eta bilakaera 10
2.2. Nafarroako Foru Erkidegoaren kasua 14
2.3. Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen Hezkuntzan 18
3. Bertsolaritzaren irakaskuntzaren bilakaera metodologikoa Nafarroako Foru 19

Erkidegoan
3.1. Programaren nolakotasuna 20
3.2. Homogeneotasuna 21
3.3. Jarraitutasuna erakusten duten alorrak 22
3.4. Idazketaren zentraltasunetik ahozkotasunera 23
3.5. Dinamikak 23
3.6. Ikasmateriala eta baliabideak 24
3.7. Irakasleen papera 25

viii .
3.8. Curriculuma 27
3.9. Aurrera begirako aldaketa posibleak 27
4. Proposamen didaktikoa 28
4.1. Justifikazioa 28
4.2. Helburu orokorrak eta edukiak 30
4.3. Kronograma 36
4.4. Jarduerak 36
4.5. Azken ebaluazioa 53
Conclusiones 55
Erreferentziak 57
Eranskinak
I. Eranskina 62
II. Eranskina 63
III. Eranskina 64
IV. Eranskina 65
V. Eranskina 67

INTRODUCCIÓN
El bertsolarismo cuenta con una gran vitalidad en este momento, a juzgar por la gran
cantidad de concursos, recitales, festivales y demás eventos relacionados con esta expresión
cultural que se llevan a cabo durante el año. Una de las muestras de esa vitalidad, y quizás
también uno de los causantes, es el programa de enseñanza del bertsolarismo en la
enseñanza reglada, el cual se puso en marcha en la década de 1980.
Pese a que distintos autores han estudiado la realidad de la enseñanza del bertsolarismo de
una u otra manera, no existe un trabajo de investigación sistemático que ofrezca una visión
completa de este fenómeno. Especialmente escasos son los estudios que centran su
atención en la metodología de la enseñanza del bertsolarismo, si bien es cierto que desde la
Euskal Herriko Bertsozale Elkartea (Asociación de Amigos del Bertsolarismo de Euskal Herria)
actualmente se está llevando a cabo una labor de investigación para la innovación
metodológica de su proyecto de enseñanza.
Este trabajo viene a responder al vacío que se ha mencionado, y pretende ofrecer una
perspectiva lo más amplia posible del desarrollo histórico y las transformaciones que ha
soportado la enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada de la Comunidad Foral de
Navarra, desde sus inicios hasta la actualidad, prestando especial atención a los aspectos
metodológicos de esta enseñanza. Para ello, se ha dividido el trabajo en distintos capítulos
que se explicarán a continuación.
En el primer capítulo, se expondrán de forma general algunos aspectos históricos del

bertsolarismo y otras generalidades que ayudarán a comprender mejor el objeto de estudio
a toda persona interesada en consultarlo. Este apartado pretende contextualizar
brevemente el tema que se va a tratar y explicar algunos conceptos que serán necesarios
para la correcta comprensión del trabajo. Aunque se tratará el bertsolarismo desde una
perspectiva general, se prestará especial atención al caso de la Comunidad Foral de Navarra.
En el segundo capítulo se explicará la incorporación del bertsolarismo en la educación

reglada y el desarrollo histórico posterior del programa de enseñanza del bertsolarismo.
Para ello, en primer lugar se explicará de forma general el contexto en el que el
bertsolarismo se introdujo en la educación reglada y los acontecimientos posteriores que
conciernen a esta realidad; en segundo lugar se analizará la presencia del bertsolarismo en
1
2
la educación reglada de la Comunidad Foral de Navarra, atendiendo a sus singularidades y

poniéndolos en relación con el contexto general; y en tercer lugar se tratará de forma breve
el Curriculum del Bertsolarismo en la Educación Primaria.
En el tercer capítulo se analizarán los cambios metodológicos que se han dado en la

enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada de la Comunidad Foral de Navarra, en
relación con otros aspectos de interés que ayuden a comprender mejor esos cambios. Para
completar este apartado se han realizado tres entrevistas, las cuales se explicarán en el
apartado de Metodología de este trabajo.
En el cuarto apartado se desarrollará una propuesta didáctica, realizada a partir de los vacíos
identificados a lo largo del trabajo, con el fin de dar respuesta a esos vacíos y servir como
recurso para ser utilizada en el aula, además de ofrecer un punto de partida para desarrollar
propuestas didácticas parecidas.
Por último, se expondrán las conclusiones de esta investigación, además de las referencias
bibliográficas y los anexos, ubicados al final del trabajo.
OBJETIVOS
Estos son los objetivos generales del presente estudio:
● Estudiar la evolución de la enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada de la

Comunidad Foral de Navarra, prestando especial atención a sus aspectos
metodológicos.
● Crear una propuesta didáctica para que el profesorado de los centros educativos
tenga la opción de trabajar el bertsolarismo en el aula más allá de las sesiones que
prevé el programa de enseñanza del bertsolarismo.
Cabe mencionar que el segundo de los objetivos se ha propuesto a partir de los vacíos
identificados a lo largo del trabajo y en las entrevistas.
Bertsolaritzaren irakaskuntza Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan: bilakaera eta proposamen
didaktikoa
3
METODOLOGÍA
Se han utilizado distintas herramientas metodológicas para realizar este trabajo. Por un
lado, la consulta y la lectura de bibliografía. Para este fin, han sido de gran importancia las
bases de datos como Dialnet, Scopus y Teseo, además de los catálogos de las bibliotecas de
la Comunidad Foral de Navarra y la Comunidad Autónoma Vasca. También se estableció
contacto con el centro de documentación Xenpelar para la consulta de bibliografía
relacionada con el objeto de estudio de este trabajo. Algunas referencias facilitadas por su
parte han sido de gran utilidad para completar la investigación.
Por otro lado, una de las partes más importantes de este trabajo ha consistido en realizar
tres entrevistas, ya que para el apartado referido a los cambios metodológicos de la
enseñanza del bertsolarismo en Navarra estas han sido las fuentes principales. En cuanto a
la elección de las personas a entrevistar, el criterio principal ha sido que hubieran sido
docentes del programa de enseñanza del bertsolarismo en la Comunidad Foral de Navarra,
de manera que la información que aportaran fuera de primera mano. Junto con este criterio,
se ha priorizado que ofrezcan una visión completa de la historia del programa, desde sus
inicios hasta la actualidad. En este sentido, se debe destacar que gracias a la trayectoria
docente las tres personas entrevistadas se ha obtenido una visión completa de la historia de
este programa. Otro criterio importante en un principio para escoger a las personas
entrevistadas fue el que hubieran ejercido su labor docente en la Comarca de Pamplona, ya
que al principio el objeto de estudio iba a reducirse a ese territorio. Las tres personas
entrevistadas, además de en la Comarca de Pamplona, han trabajado en otras comarcas. De
todas formas, a partir de las entrevistas quedó en evidencia que no existen diferencias
palpables en la forma de llevar a cabo el programa de enseñanza del bertsolarismo entre la
Comarca de Pamplona y otras comarcas de Navarra, por lo cual al final se amplió el objeto
de estudio a la Comunidad Foral de Navarra. Estas son las personas que se han entrevistado:
● Lontxo Aburuza Rezola (1955, Bidania): fue el único profesor del programa de
enseñanza del bertsolarismo en la Comunidad Foral de Navarra desde el año 1985,
cuando comenzó el programa (en cuyo proceso de creación participó activamente),
hasta el año 1998. Al principio trabajaba en 25 escuelas, pero con el paso de los años
el número de escuelas se fue ampliando.
Iker Narbona Beitia

4
● Estitxu Arozena Albizu (1975, Mutriku): se aficionó al bertsolarismo por su familia y

por la escuela, donde recibió clases de Lontxo Aburuza. Además, es profesora del
programa de enseñanza del bertsolarismo desde el año 1998, cuando, junto a otras
personas, tomó el relevo de Lontxo Aburuza. Además, es una de las autoras del
Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen Hezkuntzan (Curriculum del Bertsolarismo en la
Educación Primaria).
● Saioa Alkaiza Guallar (1991, Iruñea): se aficionó al bertsolarismo gracias a su
programa de enseñanza, cuando recibió clases de la mano de Estitxu Arozena en
Educación Primaria. Desde el curso 2018-2019 es profesora del programa.
Como se puede observar, se trata de tres perfiles bastante distintos, que completan toda la
trayectoria de la enseñanza del bertsolarismo en la Comunidad Foral de Navarra y permiten
hacerse una idea completa de esta realidad. Es importante mencionar que la idea principal
de las entrevistas era hacerlas de forma presencial, pero en el caso de Esti Arozena no fue
posible. Por tanto, las entrevistas a Lontxo Aburuza y a Saioa Alkaiza se realizaron de forma
presencial, en un formato semi estructurado (con un guión preparado pero adaptable a la
situación); y en el caso de Esti Arozena la entrevista se realizó por escrito, con unas
preguntas preestablecidas que ella contestó. Estas entrevistas, como ya se ha dicho, se han
utilizado sobre todo para completar el tercer apartado de este trabajo, pero algunos de sus
aportes se utilizarán en otros apartados. Para citar las ideas de las entrevistas, además de
los nombres de las personas entrevistadas, en ocasiones se utilizarán sus iniciales de la
siguiente manera: (LA), para Lontxo Aburuza; (EA), para Esti Arozena; y (SA), para Saioa
Alkaiza.
didaktikoa
5

1. TESTUINGURUA: BERTSOLARITZAREN HISTORIA ETA ALDERDI OROKORRAK
Atal honetan bertsolaritzaren historiaren eta alderdi orokorren inguruko zenbait datu eta
kontzeptu azalduko dira, ikerketa honen objektua hobeto ulertze aldera lagungarriak izango
direnak. Izan ere, bertsolaritza hitzak zeri egiten dion erreferentzia eta gaur egungo
kontzepziora iritsi arte zein ibilbide izan duen jakitea ezinbestekoa da kultur adierazpen
honek irakaskuntzan duen presentzia ulertu nahi badugu. Garziaren (2012, 8 or.) esanetan,
“bertsolaritza hitzak adieraz dezake bertsoak bat-batean asmatzeko artea edo gaitasuna
(bertsogintza), edota aipatu fenomenoaren inguruan sortu den mugimendu soziala”.
Hainbat egileren arabera, bertsolarien tradizioa zaharra da, “Garibayk aipatzen dituen XV.
mendeko dama inprobisatzaileen garaikoa gutxienez” (Mitxelena, Garziak aipatua, 2012, 42.
or.). Garai hartakoak dira eresigileak, hildakoentzat kantuak sortzen ziruzten familia
aberatsetako emakumeak; eta profazadorak, herriz herri bertso zirikatzaileak inprobisatzen
aritzen ziren klase sozial baxuko emakumeak (Garzia, 2012, 42. or.; Txakur Gorria, 2019,
9-10. or.). XV. mendetik hona bertsolaritzaren praktikaren inguruko beste zenbait aipamen
aurki daitezke, baina XVIII. mendearen amaierara arte eskasa da dugun informazioa. Zentzu
horretan, Garziak (2012, 42-44. or.) azaltzen du:
[...] aintzat hartzeko moduko bertsolaritza korpus bat aurkitu ahal izateko, XVIII.
mendearen amaieraraino joan beharra dago. XIX. mendea hobeto dokumentatua
dago, bai izenei eta datu biografikoei dagokienez eta bai kontserbaturiko piezei
dagokienez ere. Fenomeno aipagarri bat eta oraingoz azalpenik aurkitu ez zaiona da
nola eta zergatik, XV. mendetik XIX.era dagoen tarte horretan, desagertu zen
emakumea bertsolaritzatik, jarduera horretako subjektu aktibo gisa behintzat.
Dena den, azken esaldiko baieztapenari dagokionez, argitu beharra dago aspalditik daudela
emakume bertsolarien aipamenak (EA), eta XIX. mendean zehar eta XX. mendearen
lehenengo erdialdean plazetan aritzen ziren edota bertso jarriak sortu zituzten hainbat
emakumeren aipamenak ere badirela, nahiz eta, beste hainbat jakintza-arlotan bezala,
bertsolaritzan ere emakume horien izenak ahaztuak izateko joera nagusitu den (Txakur
Gorria, 2019).
Bat-bateko bertsogintzari dagokionez, Garziak (2012) adierazten du lehenbiziko

erreferentzia dokumentatu eta sinesgarria 1802. urtekoa dela, eta garaiko saioen formatua
Iker Narbona Beitia

6
normalean desafioa izaten zela, ia beti bi bertsolariren artekoa eta hainbat ordu iraun
zezakeena (44. or.). Hala ere, ezin daiteke askoz gauza gehiago zehaztu garai hartako
bat-bateko bertsolaritzari buruz. Izan ere, XIX. mendetik iritsi zaizkigun bertso
gehien-gehienak jarriak dira (paperean idatziak, ez bat-batean sortutakoak), bertsoak jartzen
zituzten horiek bat-batean ere jarduten zutela gauza jakina den arren (Garzia, Sarasua eta
Egaña, 2001, 19-20. or.). Beraz, eskura dugun informazioarekin ezin da bat-bateko
bertsogintzaren azterketa landurik egin XX. mendeko erdialdera arte. XIX. mendean zehar
eta XX. mendearen hasieran aritu ziren bertsolarien izenak ezagutzea haien bertso jarriei zor
diegu gehienbat, horiek eman baitzieten ospea, nahiz eta beharbada inprobisatzaile trebeak
ere izan. Nafarroaren kasuan, bertsolaritzak beste herrialdeetan bezain erro zaharrak ditu,
hainbat lekukotzak aditzera ematen dutenez. Dena den, gure garaietara ez da bertsolari
nafarren izenik heldu XIX. mendera arte (Aristorena, 1992, 21. or.). Denboran aurrera
eginez, Garziak (2012, 46. or.) zera azaltzen du:
XX. mendearen hasierako bertsolaritzak ia ez dauka zerikusirik aurreko mendearen

azken urteetakoarekin. Besteak beste, bertsolaritza mota idatziak, mendearen
hasieran garrantzitsuena, bere nagusitasuna lagako dio bat-bateko bertsolaritzari.
Liburuaren hasieran esan dugun bezala, bertsolaria, gaur egun, bere bertsoak
bat-batean eta publiko baten aurrean asmatzen dituena da.
XX. mende hasieran, Euskal Herriko kultur mugimenduak indar nabarmena hartu zuen,
Euskal Pizkundea deritzon aldia ezaugarrituz, eta mugimendu honek bertsolaritzari bultzada
nabarmena eman zion. Testuinguru horretan, lehenengo Bertsolari Txapelketa ospatu zen
1935. urtean, Joxe Ariztimuño Aitzol-ek eta beste intelektual batzuek hauspotuta, eta
bigarrena 1936. urtean. Garai hartako testuingurua ondorengo hitzekin azaltzen du
Irazustabarrenak (d.g.):
Txapelketa hauek baino lehenago, mitin politikoetan abesten zuen Kepa Enbeita
"Urretxindorra"-rena bezalako salbuespenekin, bat-bateko bertsolaritza batez ere
umore eta dibertimendu gaietan aritzen zen, eta gai serioagoak eta landuagoak
(politika, erlijioa, guda, ohiturak) idatzizko modalitateak garatzen zituen. Urte
hauetatik aurrera Juan Mari Lekuonak Pizkunde Garaia deitutakoa hasiko da.
Bat-bateko bertsolaritza nekazal inguruetatik ateratzen hasiko da eta euskal kulturan
didaktikoa
7
garrantzia eta protagonismoa hartzen joango da, euskararen defentsa,

nazionalismoa... bezalako gaiei helduz.
Gerrak eta Hego Euskal Herrian diktaduraren hasierak txapelketen etenaldia ekarri zuen, eta
1960. urtean, Euskaltzaindiaren ekimenez, berriro ere antolatzen hasi zen Euskal Herriko
Bertsolari Txapelketa. 1960ko hamarkadan bertsolaritzaren motorra txapelketak izan ziren
(Garzia, 2012, 64. or.). Nafarroan ere txapelketak bertsolaritzaren ardatza izan ziren garai
hartan (Aristorena, 1992, 28. or.). 1967 eta 1980 urteen artean, ordea, Euskaltzaindiak
bertsolaritza txapelketak antolatzeari utzi zion, eta 1966. antolatu zuen Nafarroako
Euskararen Aldeko Saila-Sección para el Fomento del Vascuence delakoak lurraldeko azken
txapelketa. Aristorenaren (1992, 45. or.) hitzetan, “txapelketa antolatzeari utzi zitzaionetik,
bertsolaritza, neurri batetan behintzat, berriz ere lagunarte eta taberna zulotara itzuli zen.
Saioak antolatzen ziren baina ez lehen bezalako jaun prestu eta itzal haundikoen eskutik”.
1980. urtean Euskaltzaindiak berriro ekin zion txapelketa antolatzeari. Txapelketa hartan
Xabier Amuriza bizkaitarra, bertsolaritzaren modernizazioaren aitzindari nagusia, izan zen
garaile (Garzia, 2012, 78. or.). Hamarkada hartan sartu zen bertsolaritza hezkuntza arautuan,
hurrengo atalean azalduko den moduan, eta Amurizak berak zeresan handia izan zuen
bertsolaritzaren irakaskuntzaren hastapen horietan. Garai hartako Nafarroako
bertsolaritzaren egoerari dagokionez, Aristorenak (1992, 56. or.) honela dio:
Euskal Herriko Bertsolari Txapelketen aldi berri bati ekinen zitzaion une berean,
hilabete batzu lehenago, hasi zen Nafarroa Garaian zerbait mugitzen. Erran den
bezala, seguruenik izanen zuen garrantziaz ohartzeke, Dionisio Mujika eta Antton
Erkiziak "Paulo Yantzi" izenarekin bataiatu zuten, urte antzuen ondoren, Nafarroako
bertsolaritzaren berpizkundearen hastapena izanen zena.
1979. urtean ospatu zen lehenbizikoz izen horretako sariketa, geroago Nafarroako Bertsolari
Txapelketa izenaz ezagutuko zena berriz ere. “Izenak izanaren aldaketa ere ekarri zuen.
1983az gero kanporaketak eta saio nagusiak burutuko ziren” (Aristorena, 1992, 57. or.).
Horretaz gain, 1980. urteaz geroztik Nafarroa Garaiko eta Nafarroa Behereko bertsolariak
batera ibiltzen hasi ziren txapelketa hauetan.
Txapelketa Nagusira itzuliz, 1982. urtean Xabier Amuriza izan zen berriz ere garaile, baina
polemika baten ondorioz ez zen berriz ere Txapelketa Nagusia antolatu 1986. urtekora arte,
Iker Narbona Beitia

8
zeina Sebastian Lizaso azpeitiarrak irabazi zuen. Ordutik, gaur egunera arte ospatu da
erregulartasunez. Beraz, historian zehar hiru etenaldi izan dituela esan daiteke. 1986.
urtean, hain zuzen ere, sortu zen Bertsolari Elkartea (gaur egungo Bertsozale Elkartearen
aitzindaria), hasiera batean Bertsolari Txapelketa Nagusia antolatzeko eginkizunarekin
(gogora dezagun 1960tik aurrera Euskaltzaindia arduratu zela horretaz). Elkarte hori, gerora,
Euskal Herriko Bertsozale Elkartea bilakatu zen, eta txapelketen antolakuntzaz gain
bertsolaritzaren transmisioan, ikerketan eta hedapenean indarrak jartzen hasi zen
(Irazustabarrena, d.g.). 2008az geroztik Mintzola Fundazioa delakoaren parte de Bertsozale
Elkartea, eta Ahozkotasunaren Xenpelar Dokumentazio Zentroa kudeatzen du. Horretaz
gain, bertsolaritzaren transmisioa koordinatzen du, bai bertso eskoletan eta baita hezkuntza
arautuan ere (Garzia, 2012, 14. or.).
1980ko hamarkadatik aurrera, bertsolari belaunaldi berri batek eta beste zenbait faktorek
bertsolaritzaren gorakada nabarmena ekarri zuten. Garziaren arabera (2012, 88. or.),
gorakada hori 1993. urtean iritsi zen bere gailurrera, Andoni Egaña zarauztarrak bere
lehenbiziko Euskal Herriko txapela irabazi zuenean. 2009. urtea, Maialen Lujanbiok
Txapelketa Nagusia irabazi zuenekoa, alegia, beste belaunaldi txandaketa baten burutze gisa
har daiteke.
Gaur egungo bertsolaritzari dagokionez, hainbat ezaugarri nabarmendu daitezke (Garzia,

2012): lehenik, bertso-eskolen, hezkuntza arautuan bertsolaritzak duen presentziaren eta
hedabideen garrantzia bertsolaritzaren hedapen eta transmisioan. Bigarrenik, maila
goreneko bertsolaritzan emakumeen presentzia gorakorra. Hirugarrenik, bertsolariaren
profil aldaketa, duela mende erdi gehienak baserritar girotik baizetozen, prestakuntza
akademiko urriarekin, eta gaur egun gehienak giro unibertsitarioetatik baitatoz. Dena den,
azken bi baieztapenak nolabait puntualiza daitezke, emakume bertsolarien eta bertsolari
eskolatuen aipamenak askoz ere lehenagotik baititugu, nahiz eta egia den bat-bateko
bertsolaritzan aldaketa nabarmena egon dela XX. mendeko erdialdetik hona. Zentzu
honetan, ñabardura bezala egokiak dira Estitxu Arozenaren hitzak: “ezin dugu frankismoak
desitxuratutako errealitatetik abiatu profilak egiterako orduan” (EA). Gaur egungo
bertsolaritzaren azken ezaugarri bezala, Garziak (2012, 36. or.) aipatzen du 1980ko
hamarkadara arte oso gutxitan erabiltzen zirela lau errimatik gorako bertsoak, eta sei errima
edo gehiagoko bertsoen erabilera igotzea gaur egungo bertsolaritzaren ezaugarrietako bat
didaktikoa
9
dela, “bertsolaritza garatzen deneko inguruabar sozio-politiko-kulturaletan gertatu den

aldaketa sakonari” (36. or.) zor zaiona.
Orain arte azaldutakoaren laburpen gisa, taula honek bertsolaritzaren historiaren aldiak
bereizten ditu, kronologikoki ordenatuta eta aldi bakoitzean nabarmendu daitezkeen
zenbait bertsolariren izenekin:
1. Taula. Bertsolaritzaren historia.

Iturria: Garzia (2012, 51. or.)
Aldia Urteak Bertsolariak
Historiaurrea Hasieratik 1800. urtera arte
Desafioak eta XIX. mendea Pernando Amezketarra,

bertsopaperak Etxahun, Xenpelar,
Iparragirre, Bilintx, Otaño...
1. Bazterreko 1900-1935 Txirrita, Kepa Enbeita

bertsolaritzatik lehenengo
txapelketetara arte
2. Isiltasun aldia 1936-1945
3. Biziraupen bertsolaritza 1945-1960 Basarri, Uztapide, Lasarte,

Joxe Lizaso, Agirre, Lazkano,
Lazkao Txiki, Mattin,
Xalbador...
4. Erresistentzia 1960-1979 Aurreko laukian aipatutako

bertsolaritza bertsolariak, Azpillaga,
Lopategi...
5. Herriari kantatzetik 1980-1998 Amuriza, Egaña, Sarasua,

publikoarentzat kantatzera Peñagarikano, Murua,
Mendizabal, S. Lizaso
6. Bertsolaritza multipolarra 1999- Maialen Lujanbio, Unai

Iturriaga, Igor Elortza, Jesus
Mari Iraza, Amets
Arzallus….
Iker Narbona Beitia

10

2. BERTSOLARITZA HEZKUNTZA ARAUTUAN

2.1. Hastapenak eta bilakaera
Bertsolaritzaren irakaskuntzak Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan izan duen

bilakaera aztertu aurretik, beharrezkoa da kultur adierazpen hau hezkuntza arautuan
txertatzen hasi zeneko testuingurua ezagutu eta esperientzia honen bilakaera aztertzea.
Ondorengo lerroek testuinguru hori azaldu eta hezkuntza arautuan bertsolaritzak izan duen
bilakaera orokorraren zenbait gako eskaintzea dute xedetzat. Hurrengo azpiatalean, berriz,
Nafarroako Foru Erkidegoko kasuan sakonduko da.
Hasteko, garrantzitsua da ulertzea 1970eko hamarkadaren amaieran eta 1980ko

hamarkadaren hasieran bertsolaritzaren inguruko eztabaida batzuek presentzia nabarmena
zutela zenbait eremutan. Horietako bat zen ea bertsolaritza irakatsi zitekeen ala ez. Beste
era batean planteatuta: bertsolaria jaio egiten da ala egin? Garai hartan bertsolaritzaren
inguruko hainbat ikastaro eta hitzaldi antolatzen ziren, zeinetako askotan Xabier Amuriza
bertsolaria aritu zen hizlari gisa. Amurizak (2015) hala oroitzen ditu hitzaldi horietan
errepikatzen ziren eztabaidagaiak:
Lehenengoa: bertsolaritza berezkoa den ala ikas daitekeen. Bigarrena: euskaldun

berria izan daiteke bertsolari? Eta hirugarrena: neskak ere bai, ala ez? Hitzaldietako
galderak ziren, ze ikastaroetan nola planteatu ea emakumeak bertsolari izan
daitezkeen ikastaroko erdiak neskak baldin badira?! Tabu horiek erori ziren
berehalaxe eskoletan, baina bertsolaritza zabalean luzeago iraun dute. Euskal Herriko
txapelduna Maialen Lujanbio izan ostean, eta Bizkaiko bi txapeldun euskaldun
berriak izan ostean, ez dute zentzurik galdera horiek, baina orduan bai egiten ziren.
Etorri egin behar zuen frogak.
Aburuzak aipatzen du halako eztabaidak ez zirela ohikoak Iruñean, bertsolaritzari

dagokionez “basamortu bat” baitzen, eta gehitzen du kontu horiek Gipuzkoa eta Bizkaiko
eremu jakinetara mugatzen zirela (LA). Bertsolaritzaren balizko berezkotasunaren eztabaida
berrartuz, Rodriguez Bornaetxearen (1997, 24. or.) ondorengo hitzak argigarriak dira: “gure
kulturan orain dela gutxi arte bertsolaritza eta bertsolariak esentzialismoaren arabera
didaktikoa
11
neurtuak izan baitira. Bertsolaritzaren dohaina jaiotzezkoa omen zen eta ez beste inolakoa,
ez zegoen ikasterik, antza denez”.
Puntu honetara iritsita, Rodriguez Bornaetxeak (1991) berak hezkuntza formalaren,

ez-formalaren eta formarik gabeko heziketaren artean ezartzen duen bereizketa azaltzea
komeni da. Hezkuntza formala kontzeptuak gizartearen hezkuntza-instituzioetan ematen
den planifikatutako eta araututako ikas-irakaskuntzari egiten dio erreferentzia; hezkuntza
ez-formala, bere aldetik, nolabaiteko planifikazio eta arautzea izan arren
hezkuntza-instituzioetatik kanpo kokatzen dena da; eta formarik gabeko heziketa, azkenik,
borondatearen osagaia ez duen hezkuntza prozedura da, baina azken finean ikaskuntza
duena bere baitan. Kontzeptu hauek bertsolaritzaren irakaskuntzari aplikatuz, ondoriozta
daiteke hezkuntza formala bertsolaritzaren irakaskuntzaren programan eta
hezkuntza-egituretan sortutako bertso eskoletan ematen dela; hezkuntza ez-formala
helduen bertso-eskoletan zein ikastetxeetatik kanpo kokatzen diren beste batzuetan; eta
formarik gabeko heziketa bertsogintza bertso-eskoletatik zein hezkuntza araututik kanpo
ikasi duten bertsolarien kasuan.
Zentzu horretan, nabarmentzekoa eta gaur egun zalantzan jartzen ez dena zera da, ez dela
existitzen berezko bertsolaririk. Era batean zein bestean, bertsogintza ikasi beharreko zerbait
da. Rodriguez Bornaetxearen (1991, 366. or.)) esanetan, “guztiz agerian ez dagoen eragin
bat dela medio ala ikaskuntza arautzaileago baten bidez, bainan, azken finean, erdian
prozedura hezlea dago” (366. or.). Barandiaranek (2015, 247. or.), zentzu berean, azaltzen
du garai batean bertsolaritza ahoz transmititzen zela, eta XX. mendean bertso eskolak
sortzen hasi zirenean, lehenago intuizioz edota dedukzioz ikasten zena era metodologiko
batean transmititzen hasi zela.
Eztabaida hauen erdian kokatu behar ditugu, hortaz, bertsolaritzaren irakaskuntza

arautuaren (hitz horren zabaltasunean) hastapenak. 1974. urtetik aurrera han eta hemen
bertso eskola bakan batzuk sortu ziren, horietako zenbait ikastolek bultzatuak izan zirelarik.
Beste zenbait Xabier Amurizak garai hartan eman zituen hitzaldien ondorioz sortu ziren
(Bertso eskolak, d.g.). Hezkuntza arautuan (kasu honetan, gizarteko hezkuntza-instituzioen
barnean ematen den hezkuntza prozesu bezala ulertuta) bertsolaritzak izan zituen
hastapenei dagokienez, Lopategi eta Mendizabalek (1997) aipatzen dute Eskoriatzako Almen
Ikastolan abian zen bertso eskolaren esperientzia oinarritzat hartuta, zenbait pertsonak
Iker Narbona Beitia

12
Ikastolen Elkartearengana jo zutela, eta ondoren Gipuzkoako Foru Aldundiarenera. 1982.

urteko otsailean aurkeztu zioten proiektua Aldundiari, eta behin haien laguntza jasota,
proiektua martxan jarri zuen federazioak (Iza, 2010, 148. or.). Horrela, 1980ko
hamarkadaren hasieran bertsolaritza eskolan txertatzen hasi zen, hasiera batean Gipuzkoan.
Gainerako lurraldeetako hastapenei dagokienez:
Bizkaian, esaterako, 1984ko ekainean I. Eskolarteko Txapelketa egin zen, Jon

Lopategi urte berean hasia zela koordinatzaile. 1985ean, berriz, Abel Enbeita hasi zen
bertsolaritzaren arduradun gisa Arabako irakaskuntzan, eta Lontxo Aburuza
Nafarroan. Eta Iparraldean ere lehen urratsak eman zituzten orduan, Xanti
Iparragirreren eta beste batzuren eskutik; gero segida izan zen Bertsozale Elkarteak
edota Karlos Aizpuruak egindako lanarekin (Iza, 2010, 149. or.)
Bertso eskolek hezkuntza arautuarekin harreman estua izan dute ia hasieratik, eta hala da
gaur egun ere (LA; EA; SA). Zentzu honetan, 1980ko hamarkadan, zaletasun handia
zutenentzako edota bertsolaritzan gehiago trebatu nahi zutenentzako “bertso eskola asko
sortu ziren eskolatik kanpo; eskola orduz kanpoko ekimen gisa, eta batbatekotasuna [sic]
lantzeko. Beraz, beste sare bat sortu zen hor, bertso eskolena. Bertsolaritza irakaskuntzan
txertatzeak aparteko eragina izan zuelako tokian tokiko bertso eskolak sortzeko”
(Mendizabal, Izak aipatua, 2010, 149. or.). Arozenak dioenez, hezkuntza arautuko programak
bere helburu propioak dituen arren, bertso eskolak elikatzeko ezinbesteko tresna da.
Lopategi eta Mendizabalen (1997) aburuz, bertsolaritzaren irakaskuntzaren programak zuen

hasierako helburua hezkuntza arautuan bertsolaritza tresna pedagogiko bezala erabiltzea
zen, hizkuntza, eta bereziki ahozkotasuna, garatzen laguntzeko, eta hasieratik mota
guztietako eskolatara zabalik ei zegoen plangintza. Lontxo Aburuzak, ordea, beste ikuspegi
bat du gai hari buruz. Haren iritziz, hasiera batean Ikastolen Federazioak Gipuzkoan eta
Bizkaian martxan jarri zuen programa nolabait elitista zen, zenbait ikastetxetara mugatuta;
ikastoletara, hain zuzen ere. Hortik bertso eskolak hasiko zirela egia den arren, hasieratik
argi izan zutenak ikastetxe guztietara joan eta bertsolaritza landu behar zutela Nafarroan
programa bultzatu zutenak izan ziren. “Helburua ez zen bertsolariak ateratzea, ez, ez.
Bertsolaritza lantzea, eta bertsolaritza lantzea euskarako gaian” (LA).
Beste alde batetik, 1981. urtetik aurrera Eskolarteko Bertsolari Txapelketa antolatzen da,
lehenengo probintzia eta eskualdeka eta ondoren Euskal Herri mailan burutzen dena. Bertan
didaktikoa
13
idatzizko eta bat-bateko kategoriak dauden, eta bigarrenean batez ere hoberen moldatzen
direnek parte hartzen dute (Lopategi eta Mendizabal, 1997). Dena den, Aizpuruaren (2017)
esanetan, lehendabiziko Euskal Herriko Eskolarteko Bertsolari Txapelketa 1989. urtekoa izan
zen; izan ere, “ordurako eskolartekoa herrialde batzuetan jokatzen zen, baina ez zen Euskal
Herrikorik”.
Hastapenetara itzuliz, lehendabizi bertsolaritza irakasleak prestatzeko ikastaro eta mintegiak

antolatu ziren, eta ondoren ikasmateriala sortu zuten, garai hartan Juanito Dorronsororen
Bertsotan e ta Xabier Amurizaren Zu ere bertsolari ikas-liburuak erabiltzen hasi zirelarik.
Horrekin batera, Gipuzkoako Ikastolen Elkartea mailaz mailako materiala ekoizten hasi zen
(Mendizabal, 1997). Garai hartakoak dira Bertso trena liburuxka, 1988. urtean
argitaratutakoa OHOko 3. eta 4. mailetarako; Bertso galaxia liburuxka, 1989. urtean
argitaratutakoa 5. eta 6. mailetarako; eta Bertso ostatua liburuxka, 1990. urtean
argitaratutakoa 7. eta 8. mailetarako (Iza, 2010, 149. or.). Zentzu honetan, Lontxo Aburuzak
nabarmentzen du Ikastolen Federaziotik materialaren ekoizpenean lan sistematikoa egiten
hasiak zirela 1985etik aurrera, material hori mailaz maila sailkatuz (LA).
Denboran aurrera eginez, 1990eko hamarkadaren erdialdetik aurrera Bertsolaritza

Irakaskuntzan proiektuak aberaste didaktikoa izan zuen, gaia lantzeko euskarri berriei esker.
Hor kokatzen da Bertsoz e gitasmoaren sorrera, bideo formatuan grabatutako zenbait bertso
saio barnebiltzen zituena, Lehen Hezkuntzako 3. mailatik 14 urtetara arte bitarteko ikasleei
zuzendutakoak eta maila bakoitzari egokitutakoak. Geroago, 2000ko hamarkadaren
hasieran, Bertsozale Elkarteko irakasleen prestakuntza planaren baitan, Bertsozale Elkartetik
bertatik Lehen Hezkuntzarako bertsolaritzaren Curriculuma prestatzen hasi ziren
Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta Hezkuntza Zientzien Fakultateko (HUHEZI)
adituen aholkularitzarekin. Lan hori 2008. urtean argitaratu zen Bertsolaritzaren Curriculuma
Lehen Hezkuntzan izenarekin, eta hori da, hain zuzen ere, Bertsozale Elkarteak ikastetxeetan
duen egitasmoaren oinarri teorikoa. Curriculumean oinarrituta, Bertsozale Elkarteak Gu ere
bertsotan e gitasmoa prestatu zuen ikastetxeentzako (Bertsolaritzaren Transmisioa, d.g.; Gu
ere bertsotan, 2012). Bertsolaritzaren Curriculuma geroago aztertuko da era sakonagoan.
Gaur egun bertsolaritzaren irakaskuntza programak dituen ezaugarrietan arreta jarriz, alde
batetik nabarmendu daiteke oinarrizko material didaktikoa 2018. urtean abiarazitako
www.bertsoikasgela.eus webguneak eta 2016. urtetik aurrera argitaratutako Mundu bat
Iker Narbona Beitia

14
bertso i kas-liburuek osatzen dutela (Bertsozale Elkartea, 2019-2020a). Horretaz gain,

Bertsozale Elkartetik urtero ikasmateriala berritu eta osatzeko lana egiten da, “etengabe
ikus-entzunezko materialak eta sekuentzia berriak sortuz” (Bertsolaritza Ikastetxean, 2018,
219. or.). Bestalde, programaren helburuak bi multzotan sailkatzen ditu Bertsozale
Elkarteak: ikasleei dagozkienen artean daude “bertsolaritzaren oinarrizko ezagutza izatea eta
zaletasuna piztea”, “euskararekiko jarrera positiboa indartzea eta hizkuntza
komunikaziorako konpetentzia (bereziki ahozkotasuna) garatzea” eta jendaurreko emanaldi
bat gauzatzeko oinarrizko betekizunak ezagutzea; eta ikastetxe zein herri mailari
dagozkionen artean, “bertsolaritza sustatzea ikastetxean eta herrian”, “ikastetxeaz kanpo
haurrek jarraipena ematea zaletasun horri” eta “euskararen erabilera bultzatzea”
(Bertsozale Elkartea, 2019-2020b).
Amaitzeko, zenbait datu gaurkotuk irakurleari bertsolaritzaren irakaskuntza egitasmoaren

irudi osatuago bat garatzea ahalbidetuko diotelakoan, Bertsozale Elkartearen (2019-2020b)
arabera, 2019-2020 ikasturtean 463 ikastetxetan aritu dira bertsolaritzaren irakaskuntza
egitasmoa gauzatzen, Bertsozale Elkarteko 50 irakaslerekin eta 28.454 ikaslerekin.

2.2. Nafarroako Foru Erkidegoaren kasua
Behin bertsolaritzaren irakaskuntzak hezkuntza arautuan izan zituen hastapenen eta

bilakaeraren zenbait gako aztertuta, hurrengo lerroetan Nafarroako Foru Erkidegoaren
kasuan zentratuko gara, azaldutakoarekin lotuz eta Nafarroan izan diren zenbait berezitasun
azaleraraziz.
Hasteko, hona hemen Nafarroako Hezkuntza Departamentuak bertsolaritzaren irakaskuntza

programari buruz egiten duen azalpen laburra: “bertsolaritza programaren xedea da
ikasleen gaitasun komunikatiboa hobetzea, batez ere ahozko adierazpena (hizkuntzaren
bat-bateko erabilera barne). Bertsoek ikasleen ahoz hitz egiteko konfiantza eta ziurtasuna
areagotzen dituzte, komunikatzeko gai direla erakutsi eta jariotasuna hobetzen laguntzen
dielako. Erakunde kudeatzailea Bertsozale Elkartea da” (Nafarroako Hezkuntza
Departamentua, d.g.). Puntu honetara iristeko, ordea, ia lau hamarkada igaro dira, eta
denboran atzera egitea beharrezkoa da programa honen ikuspegi osatu bat garatzeko.
didaktikoa
15
1980ko hamarkadaren hasierako Nafarroako bertsolaritzaren egoeraren erretratua dugu

honakoa:
Bertsolaritza beraz, ahantzibidean zegoen, ahaztuxea. Bertsolariak elkarrekin

harremanetan ibili gabe, hirurogeigarren urteko hamarkadan aritutako asko eta asko
adinez oso aurrera, jendaurrean kantatzeko aukerarik gabe, plazetan saio gutxi...
Erran daiteke bertsolari gutxik segitu zuela lotuta bertsolaritzari, eta jendeak, jende
gazteak behintzat, ez zuen bertsolari horien berri izanen (Aburuza, Aristorenak
aipatua, 1992, 61. or.).
Garai hartan, ordea, Iruñean zenbait bertsozale biltzen hasi ziren. Euskara ikasten zuen
jendearen gorakadarekin bat eginez, euskal kulturaren inguruko ekitaldi eta ikastaroak
arrakastatsuak izaten ziren euskaltzaleen eta euskalduntzen ari zirenen artean. Aldi berean,
Euskal Herrian zehar lehen bertso eskolak martxan jartzen hasiak ziren. Testuinguru hartan,
ertso ikastaro bat antolatu zuen 1981. urtean (Aristorena,
Nafarroako Eusko Ikaskuntzak b
1992, 56. or.), bertan Xabier Amurizak parte hartu zuelarik. Lontxo Aburuza ikastaro hartara
joan zen, eta hura nolabaiteko abiapuntua izan zen Nafarroako hezkuntza arautuan
bertsolaritza txertatzeko prozesua has zedin. Xabier Amurizaren 1981eko ikastaroan eta
haren beste saio batzuetan izan ondoren, Amurizak berak animatu zituen Nafarroako
bertsozaleak (horien artean Aburuza) irakaskuntzara salto emateaz. Haren ekarpenak
hartuta, Lontxo Aburuzak eta Nafarroako Bertsolarien Lagunak elkarteak 1984. urtean
proposamena garatu zuten Nafarroako ikastetxeetan bertsolaritza ezagutzera emateko
(Aristorena, 1992, 60. or.). Bertsolaritzaren programari baiezkoa eman zioten, eta 1985-1986
ikasturtean jarri zen martxan Nafarroako Foru Erkidegoko D ereduko ikastetxeetan,
Iruñerrikoetan barne (LA). Honela deskribatzen du Aburuzak prozesu hura:
Hitz egin genuen orduko Gobernuarekin […] eta esan ziguten: “bai, baina elkarte bat
osatu behar da”. Orduan elkartea osatu genuen. [...] Behin elkartea osatutakoan [...]
gure ideia oso garbia zen: ikastetxe guztietara zabaltzea [bertsolaritzaren
irakaskuntza hezkuntza arautuan]. Ikusi behar genuen zer desio, zer eskari zegoen.
Eta orduan galdetegi bat bidali genuen 25 ikastetxetara. 25, haiek zirelako D ereduan
ari zirenak Nafarroan. Orduan, guztietara galdetegia bidali genuen, erantzuteko epe
bat jarri genuen, erantzunak oso baikorrak izan ziren eta beno, jada eskari bat
bazegoen mahai gainean, idatzia, nafar gobernuari esateko: “begira, guzti hauek hau
Iker Narbona Beitia

16
eskatzen dute”. [...]. Horretan oinarrituta hitzarmen bat sinatu genuen. [...]. Nafar
Gobernuak dirua jartzen zuen, Ikastolen Federazioak lekua jartzen zuen [...] eta
Nafarroako Bertsolarien Lagunak-ek bertsolaria jartzen zuen (LA).
Ikus daitekeenez, hiru hankako hitzarmena izan zen, Nafarroako Gobernuak, Ikastolen
Federazioak eta Nafarroako Bertsolarien Lagunak elkarteak sinatua, eta ikastetxe mota
guztiak, publiko zein pribatu, parekotasun batean jartzea zen asmoa; guztietara heltzea (LA).
Puntu honetara iritsita, argipen bat egitea komeni da. Izan ere, Bertsozale Elkarteak berak
aipatzen du hezkuntza arautuan bertsolaritza irakasteko proiektua Nafarroan abiatu zela,
1985. urtean (Bertsozale Elkartea, 2019-2020b, 2019-2020b). Aurretik azaldu da, ordea,
bertsolaritza hezkuntza arautuan lehenago txertatu zela Gipuzkoan eta Bizkaian. Proiektua
Nafarroan abiatu zela baieztatzeak, beraz, haren hasierako izaerari erantzuten dio, beste
lurraldeekin alderatuz:
Euskal Autonomia Erkidegoan, hiru probintzietan Ikastolen Federazioak bere

ikastetxetarako liberatu bana izendatuak zituen: Jon Lopategi, Abel Enbeita eta Mikel
Mendizabal. Nafarroa aitzindari izan zen euskerazko ikastetxe orotara iritsi nahi
rogramarekin. [...]. Beste lurraldeekiko
genuelako Bertsolaritza irakaskuntzan p
bereizgarria argi adierazten dugu hasieratik publikotasunaren alde eta elitismoaren
zantzurik ez duen egitasmoa zela proposatzen genuena (LA).
Bertsolariak sortzea baino, bertsolaritza ezagutuaraztea izan zen programaren helburua

hasieratik Nafarroan (LA). Bestalde, 1985-1998 urteen bitartean, programak izan zuen
irakasle bakarra, ikastetxe guztietara joaten zena, Lontxo Aburuza izan zen. Dena den, urte
horietan zenbait gorabehera izan zituzten. Esaterako, Nafarroako Ikastolen Federazioak
hitzarmena hautsi zuen egun batetik bestera, Nafarroako Bertsolaritzaren Lagunak elkarteari
bulegoa ukatu zionean. Dena den, segituan beste egoitza bat lortu zuten alokairuan eta
Aburuzak lanean jarraitu zuen. Aburuzaren esanetan, oso jarrera itsusia izan zen, eta
Federazioak bertsolaritzaren irakaskuntzaren programarekiko zuen ulermenaren
erakusgarria izan zitekeen, edo atzetik arrazoi pertsonal edota ideologikoak egon zitezkeen.
Beste oztopo bat izan zen hitzarmena sinatu ondoren Nafarroako Gobernutik ez zekitela
nola kokatu liberatuaren figura hori; Aburuzarena, hain zuzen ere. Ikasturte batean, gainera,
programa ez zuten aurrekontuetan sartu, eta Udalekin adosten ibili ziren aurrera ateratzeko.
10 urteko esperientzia eta gero horren kinka larrian ikustearen ondorioz Bertsozale
didaktikoa
17
Elkarteak transmisioan izan behar zuen zereginaren inguruko hausnarketa zabaldu zen.
Ondorioz, baiezta daiteke garai hartako pausoek aukera eman zutela bertsolaritzaren
transmisioa egituratzeko (LA). Hurrengo ikasturtean Nafarroako Gobernuaren diru laguntzak
jasotzen hasi ziren berriro ere.
Programaren hasierako ezaugarri orokorrei dagokienez, Oinarrizko Hezkuntza Orokorreko

(OHO) 5. mailatik 8. mailara arteko ikasleengana bideratuta zegoen, nahiz eta OHOko 3.
mailatik aurrera ere esperientziak izan ziren, beste ariketa mota batzuekin (LA). Dena den,
1990eko hamarkadan hezkuntza erreforma aplikatu zen Estatu mailan, LOGSEren eskutik,
OHOren desagerpena ekarri zuena, horren ordez sei ikasturtez osatutako Lehen Hezkuntza
eta lau ikasturtez osatutako Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza ezarri zirelarik. LOGSEren
aldaketarekin ere, DBHko 1. eta 2. mailetan bertsolaritza lantzen jarraitu zuten. Hala ere,
ikasturteek aurrera egin ahala DBHn programa emateari utzi zitzaion, arreta batez ere LHko
5. eta 6. mailetan jartzera igaroz (EA). Programaren saio kopurua ere aldakorra izan da
urteetan zehar: besteak beste 6 ordu, 15 ordu eta 30 orduko programak izan dira,
ikasturtearen eta mailaren arabera.
1998. urtean Aburuzak programa utzi zuen eta pertsona berriak sartzeaz gain (tartean
Estitxu Arozena) programaren berregituraketa moduko bat gauzatu zen (LA). Ordutik, eta
gaur egunera arte, hainbat irakasle arduratu dira Nafarroako Foru Erkidegoan Bertsolaritza
irakaskuntzan programa gauzatzeaz. Azken urteetako ibilibidean ere zenbait gorabehera
izan ditu programak diru-laguntzei dagokienez. 2012. urtean, esaterako, Nafarroako
Gobernuak Bertsolaritza Irakaskuntzan programaren finantzaketa bertan behera uzteko
asmoa azaldu zuen, diru falta argudiatuta, nahiz eta azkenean finantzaketari eutsi,
murrizketa nabarmenekin. 2013-2014 ikasturtean, baina, programa finantzatzeari utzi zion.
Bi ikasturtez gobernuaren parteko finantzaketa etenda izan ostean, 2015-2016 ikasturtean
berrartu zuten programa Nafarroako Hezkuntza Departamentuak eta Nafarroako Bertsozale
Elkarteak, hitzarmen bat sinatuz (Nafarroako Gobernua, 2015).
Gaur egungo egoerari erreparatuz, programa batez ere LHko 5. eta 6. mailako ikasleekin
lantzen da, nahiz eta, lehenago ikusi den bezala, zenbait eskolatan 3. edo 4. mailatik hasten
diren. Azken ikasturteetan institutu batzuetan berriz ere probatzen hasi dira; esan daiteke
esperimentazio ari direla institutuei dagokionez (SA). Bestalde, lan hau idazten ari den uneko
azken berriei dagokienez, Nafarroako Hezkuntza Departamentuaren (2020a) arabera,
Iker Narbona Beitia

18
Nafarroako Bertsozaleen Elkartearekin sinatutako akordioak aurreikusten du 2020-2021

ikasturtean Nafarroako Foru Erkidegoko 58 ikastetxetan irakatsiko dela bertsolaritza, 125
ikastalderekin eta talde bakoitzean 11 ikastordurekin.

2.3. Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen Hezkuntzan
Aurrerago aipatu bezala, 2008. urtean argitaratu zen Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen
Hezkuntzan, eta ordutik hori da Bertsozale Elkarteak hezkuntza arautuan garatzen duen
programaren oinarri teorikoa. Izan ere, honek zehazten ditu programaren ardatz
metodologikoak, bertsolaritzaren bidez lantzen diren arloak, edukiak eta ebaluazio
adierazleak (Bertsolaritza Ikastetxean, 2018, 219. or.). Ondorengo lerroetan Curriculumaren
zenbait aspektu orokor nabarmenduko dira, lan honen azken atalean garatuko den
proposamen didaktikoaren zenbait ekarpen ulertzeko baliagarriak izango direlako. Dena
den, ez dira Curriculumaren nondik norakoak sakonki aztertuko, ez baita hori lan honen
xedea.
Hasteko, Curriculumena bertan aipatzen den bezala, Eusko Jaurlaritzaren Oinarrizko

Curriculum Diseinuaren eta Ikastolen Federazioak diseinaturiko Euskal Curriculumaren ildo
nagusiak aintzat hartzen dituen Curriculuma da hau, “ireki, osatzaile eta eraldagarria”
(Aizpurua et al., 2008, 13. or.). Nafarroako Foru Erkidegoko Curriculuma, ordea, ez da
aipatzen. Bestalde, hiru atal nagusitan banatuta dago: 1) Curriculum oinarriak Lehen
Hezkuntzan; 2) Bertsogintzaren deskribapena eta 3) Ikas-irakaskuntzaren helburuak, edukiak
eta ebaluazio-adierazleak arloz arlo.
Jarduera eremuari dagokionez, herri euskaldunetatik hasi eta ingurune erdaldunetaraino

hedatzen dela aipatzen du Curriculumak, eta tokian tokiko beharretara egokitzeko premia
azpimarratzen du. Beste alde batetik, bertsogintzan ekarpena egiten duten lau arlo
nabarmentzen dira Curriculumean, bertsolaritzaren ikaskuntzan lantzeko: Hizkuntza,
Kultura, Musika eta Trebetasun Pertsonal eta Sozialak. Curriculumak berak helburu, eduki
eta ebaluazio-adierazle jakin batzuk aurreikusten ditu arlo bakoitzarentzat (Aizpurua et al.,
2008, 61-94 or.). Era berean, lau arlo horiek modu integratu batean lantzeko beharra
azpimarratzen da, ikuspegi bateratzaile eta globalizatzaile baten bitartez.
Irizpide metodologikoei dagokienez, Curriculumean ondorengoa adierazten da: “ikasleak

egingo duen jarduera esanguratsua izan dadin hainbat metodologia daude, eta horien
didaktikoa
19
artean nabarmentzekoak dira irakaskuntzaren ikuspegi eraikitzaileak hobesten dituenak,

hots, proiektuetan eta atazetan oinarrituak” (Aizpurua et al., 24. or.). Jarraian, Sekuentzia
Didaktikoen nondik norakoak azaltzen dira, “azken xede edo proiektu komunikatibo bat
gauzatzeko eta horren aitzakian, gaitasun eta trebetasun askotarikoak barneratzeko”
jarduera multzo gisa, eta hainbat aholku eta irizpide zerrendatzen dira: Sekuentzia Didaktiko
horien prestakuntzari dagozkionak, prestakuntza horretan kontuan hartzea komeni den
irizpide metodologikoei dagozkienak, Sekuentzia Didaktikoak aurrera eramaterakoan
irakasleak erabil ditzakeen estrategiei dagozkienak, denboraren antolamenduari
dagozkionak, ikasleen multzokatzeei dagozkienak, hezkuntza-mailako elkarreraginei
dagozkienak eta ebaluazioari dagozkionak (Aizpurua et al., 2008, 24.-39. or.)

3. BERTSOLARITZAREN IRAKASKUNTZAREN BILAKAERA METODOLOGIKOA
NAFARROAKO FORU ERKIDEGOAN
Atal honen helburua Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan bertsolaritzaren

irakaskuntzaren metodologiak izan duen bilakaera aztertzea da. Horretarako hiru pertsona
elkarrizketatu dira, lan honen Metodologia atalean azaldu diren arrazoiengatik. Beraz,
elkarrizketetatik atera diren eta metodologiarekin zerikusia duten ondorioak aurkeztuko dira
jarraian, azpikapitulu ezberdinetan bereizita.
Nolanahi ere, elkarrizketen ondorioetan sartu aurretik zenbait argipen egitea komeni da.
Batetik, nahiz eta gehienbat bertsolaritzaren irakaskuntzaren aspektu metodologikoak
aztertuko diren, horiekin lotura duten beste zenbait alorri ere arreta eskainiko zaie
(esaterako, ikasmaterialari eta saio kopuruari), metodologiaren inguruko ikuspegi osatuago
bat ematea ahalbidetzen baitute; aspektu metodologikoak era isolatuan aztertuko bagenitu
baino gehiago. Bestetik, egile batzuek hezkuntza arautuko bertsolaritza programaren
metodologiarekin lotutako gaiak ikertu dituzte aurretik, eta beraz, nahiz eta atal hau batez
ere egindako elkarrizketetan oinarritu, lan horien ekarpenekin osatuko da. Zentzu horretan,
aipagarriak dira Rodriguez Bornaetxeak (1991) 1980ko hamarkadaren azken urteetan
bertsolaritzaren irakaskuntzak eskola ordutegian zein bertatik kanpo zuen presentziaren
inguruko ikerketa eta Barandiaranen (2015) lana, zeinak 2010eko hamarkadaren lehen
Iker Narbona Beitia

20
erdialdean Nafarroako hezkuntza arautuan bertsolaritzaren irakaskuntzan zebiltzan zenbait

irakasle elkarrizketatu zituen, beste gauza batzuen artean metodologian arreta jarriz.
Amaitzeko, elkarrizketen ondorioetara igaro aurretik, ikerketa honen muga bat agerian
jartzea komeni da. Izan ere, baliabide eta denbora kontuengatik ez da posible izan
ikasmaterialaren azterketa sakon bat egitea, eta bertsolaritzaren irakaskuntzaren
metodologiaren inguruan ondorio zehatzagoak lortu nahi badira, beharrezkoa da
egitasmoaren historian zehar ekoitzi eta erabili den ikasmaterialaren azterketa sistematiko
batekin osatzea. Horretaz gain, gaur egun ikastetxeetan bertsolaritza lantzeko metodologia
berritzeko ikerketa lana gauzatzen ari dira Bertsozale Elkartetik (Bertsozale Elkartea,
2019-2020a), eta berrikuntza horri begira programako irakasleek astero formakuntza saioak
izan dituzte ikasturte honetan (SA). Beraz, aurreikusgarria da hurrengo urteetan aldaketak
izatea alor honetan. Atal honetan aurkeztuko diren ondorioak, beraz, ez dira behin
betikotzat hartu behar; ostera, bertsolaritzaren metodologiaren irakaskuntza ikertzera
bidean ekarpen gisa ulertu behar dira.

3.1. Programaren nolakotasuna
Bilakaera metodologikoaren azterketarekin hasteko, bertsolaritzaren irakaskuntza

programak gaur egun dituen ezaugarri orokorren azalpen labur batek azterketaren objektua
hobeto kokatzen lagunduko digu. Lehen Hezkuntzako 3. zikloari bideratuta dagoen
egitasmoa da bertsolaritzaren irakaskuntzarena. Nafarroako Foru Erkidegoaren kasuan,
normalena da ikasgela bakoitzak 15 saio izatea ikasturtero (denak lauhileko berdinean),
nahiz eta eskolaren arabera 5 edo 10 saio ere izan daitezkeen (SA). Egitasmoa burutzen den
lauhilekoan astero saio bat izaten da, normalean Euskara i rakasgaiaren ordutegian ematen
dena. Saio horietan “bertsoak egiteko oinarrizko teknika lantzen da, ikasleak idatziz zein
bat-batean kantuan jarriz, eta arreta jarriz jendaurrean emateko moduari” (Bertsozale
Elkartea, 2019-2020b). Saioetara Bertsozale Elkarteko irakaslea joaten da, eta tutorea ere
gelan izan behar da printzipioz. Era horretan, “bi irakasleen artean aukera dute ikasturtean
zehar egingo diren ekimenak adosteko eta proiektua ikasgelara egokitzeko” (Bertsolaritza
Ikastetxean, 2018, 220. or.). Dena den, aurrerago ikusiko den bezala, hau ez da beti horrela
izaten.
didaktikoa
21

3.2. Homogeneotasuna
Metodologiari lotuta aztertuko dugun lehenbiziko gaia homogeneotasunari dagokina da.

Alegia, ikerketaren eremua Nafarroako Foru Erkidegoa izanik, pentsa liteke horren zabala
eta ikuspegi linguistiko batetik heterogeneoa den lurralde batean, leku batetik bestera
ezberdintasun nabariak egon litezkeela irakasteko eran. Zentzu honetan, lan honetako
elkarrizketatuei balizko ezberdintasun hauen inguruan galdetzerakoan, hirurek nabarmentu
zuten klaseak emateko eran aldagai ugarik eragiten dutela. Hau da, zonaldeko
ama-hizkuntza nagusiki euskara izateaz edo ez izateaz gain, ikasle kopuruak, bertsolaritzaren
balorazio sozialak, saio kopuruak eta beste zenbait faktorek programaren helburu eta
emaitzetan eragina izan dezakete, baina planteamenduaren funtsa berdina da eskualde
guztietarako (LA; EA; SA). Beraz, ondoriozta daiteke egitasmoaren metodologiaren onarria
ez dela aldatzen gehienbat euskaldunak diren eta ez diren eskualdeen artean, eta oinarri
amankomun horretatik abiatuta ikasgela bakoitzeko errealitatera moldatu behar dela
irakaslearen jarduna, hainbat aldagai kontuan hartuz. Ildo beretik, Barandiaranek (2015,
254. or.) baieztatzen du metodologia talde bakoitzaren arabera moldatzen dela, eta adibide
gisa aipatzen du zonalde urbanoetan bertso-rapa eta hip-hopa lantzea motibagarriagoa izan
daitekeela.
Metodologiaren homogeneotasunaren gaiari heldu diogunez, nabarmendu behar da

programak garai bakoitzean izan duen irakasle kopuruak ere eraginik izango zuela horretan.
Izan ere, 1985-1998 urteen bitartean irakasle bakarra izan zuen programak; Lontxo Aburuza,
hain zuzen ere. Ordutik aurrera, ordea, beti aritu dira hainbat irakasle jardun horretan.
Beraz, pentsa daiteke Aburuzaren garaian klasea emateko era homogeneoagoa izango zela
leku batetik bestera, eta ondoren gehiago dibertsifikatuko zela. Zentzu honetan, Alkaizak
nabarmentzen du Curriculuma ez dela oso zehatza irakaskuntza praktikari dagokionez, eta
horretaz gain ikasmateriala asko aldatzen ari denez irakasle bakoitzak klasea emateko eran
askatasun handia duela, nahiz eta gaur egun homogeneizazio prozesu bat ematen ari den.
Edonola ere, bai Arozenak baita Alkaizak ere, biek nabarmentzen dute Euskal Herri mailan
koordinazioa existitzen dela (koordinatzaile bat dago programaren nondik norakoak
elkarbanatzeko) eta urtero formakuntza saioak egiten dituztela elkarrekin. Horretaz gain,
Iker Narbona Beitia

22
lurraldeka irakasle mintegiak izaten dituzte maiztasun handiz (Nafarroaren kasuan, bi

astero), eta hor irakasleen arteko hartu emanak izaten dira (SA).

3.3. Jarraitutasuna erakusten duten alorrak
Denboran zehar bertsolaritzaren irakaskuntzaren metodologian jarraitutasuna izan duten

aspektuei dagokienez, elkarrizketetan hainbat elementu identifikatu dira. Izan ere, garai
ezberdinetan aritu izanagatik denek nabarmendu dute metodologiaren izaera parte
hartzailea, dinamikoa eta sortzailea. Nafarroako kasuan behintzat, bertsolaritzaren
irakaskuntzak bere hastapenetatik oinarri horiek izan dituela ondoriozta dezakegu, beraz.
Klasea emateko eran argi ikusten da hasieratik ikasleek idatziz sortzea zein abestea
sustatzen dela, zenbait ariketa-mota ezberdin proposatuz. Arozenak nabarmentzen duenez,
“ahozkotasunean oinarritutako metodologia ludiko eta dinamikoa da gure ikastaroaren
arrakastaren gakoetako bat. Bertso sortaren bat entzun eta kantatuz hasten gara giroa
berotzen eta ondotik etorriko dira ahoz egiteko moduko ariketatxoak”. Aburuzaren hitzetan,
klasearen amaieran ondorengo aho-zaporea utzi nahi zen: “beti bertsolaritzaz zebait gehiago
ikasi zuten ideia utzi eta zerbait berria sortzeko gaitasuna zutela adierazi”. Bertsozale
Elkarteak (2019-2020b) berak baieztatzen du metodologia dinamikoak eta hizkuntza modu
ludiko eta erakargarrian lantzeak euskararekiko jarrera positiboa indartzen lagun dezakeela.
Bertsolaritzaren irakaskuntzak hizkuntzarekiko jarrera positiboa indartzen duela baieztatzen
du Barandiaranek (2015, 259. or.) ere.
Jarraitutasuna erakusten duen beste alor bat ikasgelaz kanpoko egoera komunikatibo
errealen presentzia da. Bertsozale Elkartearen (2019-2020b) arabera, “ikasleek beren
testuak sortu eta jendaurrean eman ditzaten, gela barruko ohiko dinamikaz gain bestelako
egoera komunikatibo errealetan ere jartzen dira. Hala nola herriko ohituretan parte hartuz
[...], ikastetxeko ekitaldietan bertsoak abestuz [...] edo ikasturte amaieran gurasoen aurrean
jaialdia eskainiz”. Bertsolaritzaren Curriculumak (Aizpurua et al., 2008) ere egoera
komunikatibo errealen garrantzia azpimarratzen du. Zentzu horretan, Aburuzaren garaitik
halako jarduerek bertsolaritzaren irakaskuntzan lekua izan dutela baiezta daiteke
elkarrizketatuek azaldu dutenean oinarrituz (LA; EA; SA).

3.4. Idazketaren zentraltasunetik ahozkotasunera
didaktikoa
23
Metodologiaren bilakaeran antzeman daitezkeen aldaketa esanguratsuenetan arreta

jartzera igaroz, lehenik eta behin idazkeraren eta ahozkotasunaren afera aipa daiteke.
Programaren hastapenetan metodologia idatzizkoan zentratzen zen gehienbat. Aburuzak,
dena den, baieztapen horri ondorengo ñabardura egiten dio: “lerro fina da idatzizkotik
bat-batekotasunera zenbait ikaslerentzako [...]. Bat idatzian ari da bertsoa antolatzen edo
taxutzen, eta melodia emanez gero bat-batekotasunerako saltoa ere hor ematen da
zenbaitentzat, oharkabean”. Rodiguez Bornaetxeak (1991), bere aldetik, 1980ko
hamarkadaren amaieran garatutako ikerketatik abiatuz, baieztatzen du garai hartako
klaseen abiapuntua idazkeran zegoela, testugintza eta idazketa-ariketen bidez (308. or.).
Alkaizaren esanetan, duela gutxira arte bertsolaritzaren irakaskuntza batik bat idatzizkoan
zentratu da, baina gaur egun garrantzi handiagoa ematen zaie ahozkotasunari eta
bat-batekotasunari. Horrek, bere aburuz, hizkuntzaren didaktikari dagokionez berrikuntza
handia dakar. Eskualde askotan euskara ez da asko hitz egiten gelan, eta bertsolaritzaren
bidez ahozkotasuna landuz komunikazio baliabideak lantzen dira, jendaurrean hitz egitea,
adibidez. Idatzizkoan zentratzetik ahozkoan zentratzerako trantsizio hori noiz eta nola eman
den jakitea, dena den, ez da erraza. Alkaizaren baieztatzen du, bere esperientziatik abiatuz,
Estitxu Arozenak aspaldidanik egin duela lan ahozkotasunari garrantzia emanez, eta bere
garaian liburuxka batzuk sortu zituela bat-batekotasuna lantzeari begira. Bestalde, aipatzen
du gaur egun klaseetan idatzizko eta ahozko dinamikak tartekatzen ahalegintzen direla.
Arozenak, bere aldetik, ahozkotasunaren garrantzia azpimarratzen du bere elkarrizketan.
Ondoriozta daiteke, beraz, gehienbat idatzizkoan zentratutako metodologiatik
ahozkotasunari garrantzi handiagoa ematen dion batera igaro dela bertsolaritzaren
irakaskuntza, eta aurrera begira azken alor honen lanketak are garrantzi handiagoa izan
dezakeela.

3.5. Dinamikak
Aurreko puntuarekin lotuta, elkarrizketatuek azaldutako dinamika edo jardueretan

ezberdintasunak eta antzekotasunak antzeman daitezke. Nabarmentzeko gakoetako bat da
gaur egun dinamikak batez ere puntukakoan eta kopletan oinarritzen direla, Alkaizaren
esanetan. Izan ere, Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailetan inprobisatzeko neurri egokienak
koplak dira (2 edo 3 puntukoak), eta ikasle batzuk zortziko txikira irits daitezkeen arren, hori
Iker Narbona Beitia

24
ez da oso ohikoa. Kontrara, ikastaroa eta gero normalena da kopletan inprobisatzen jakitea
(SA). Aburuza irakasle bezala ibili zen garaian, bestalde, kopla landuz hasten ziren, baina
batzuetan zortziko txikira iristen ziren, nahiz eta lanketa puntuala izan, eta ez sistematikoa.
Bestalde, Alkaizak azaltzen du Bertsozale Elkartetik ohartu direla jarduerak burutzerakoan
errimak ematea ere oso garrantzitsua dela (bestela errimen oinarria ez dute ondo
barneratzen, normalean). Orri txurian, euskarririk gabe, zerbait sortzea zaila egin ohi zaie.
Aburuzaren irakasle garaietara bueltatuz, ikus daiteke jarduera askotan errima zerrendak
egin edo errimak emanda lan egiten zutela. Beraz, nahiz eta beharbada ez ziren era
esplizituan ondorio horretara iritsi, praktikan lan egiteko era antzekoa zen, errimari
dagokionez.

3.6. Ikasmateriala eta baliabideak
Beste alde batetik, ikasmaterialaren etengabeko garapen bat egon da programaren

hastapenetatik. Aburuzak zenbait liburu eta fitxa erabiltzen zituen; hasiera batean
Dorronsorok eta Amurizak sortutakoak, eta geroxeago Bertso Trena, Bertso Galaxia eta
Bertso Ostatua liburuxkak. Horrekin batera, bertso zaharrak zituzten kasete eta CDak
erabiltzen zituen, eta gaineratzen du 1980ko hamarkadan ohikoa bihurtu zela
bertsolaritzaren saioak grabatu eta telebistan agertzea (LA). Arozenak, ikasmaterialaren
inguruan, ondorengoa adierazten du:
1998an hasi nintzenean, guk Ikastolen elkarteak argitaratuak zituen materialetatik

aukeraketa bat egin eta osatu genuen programatxoa. Pixkanaka materiale propioa
sortu dugu bertsolaritza irakasleok. Bertsolaritzaren kurrikuluma egiteko lantaldean
ere aritu nintzen eta pixkanaka garaietara egokitu gara. Hasieran kaseta eta
liburuxka, tarteka bideogelara bisita eginez, CDaren garaia utzi eta USBra pasa ginen.
Gaur egun online dugu material guzia.
Alkaizak gaur egungo ikuspegia osatzen du, eta nabarmentzen du batez ere Mundu bat
liburuak eta Bertsoikasgela webgunea erabiltzen direla. Azken hau Mundu bat bertso
bertso
liburuetan oinarrituta dago eta sortzen doazen ariketa berri guztiak gehitzen doa (irakasleek
urtero ariketa berriak sortzen dituzte). Horretaz gain herrialdeka sortzen dituzten ariketak
Google Driveko karpetetan elkarbanatuta izaten dituzte. Irakasle bakoitzak erabakitzen du
erabilgarri duen material horretatik zein erabili, helburu zehatz batzuk lortzera begira. Hau
didaktikoa
25
da, materiala hautatu eta ikasgelaren erantzunaren arabera moldatzea da irakasleen

eginkizuna (SA; Bertsolaritzaren Ikastetxean, 2018, 219. or.). Bestalde, Alkaizak gaineratzen
du gaur egun erabiltzen diren liburuetan bat-batekotasuna lantzeari begira aurki daitekeen
materiala konplexua dela, eta Nafarroan nahiko aurreratuta dabiltzala dinamika ezberdinak
garatzeari dagokionez. Hortaz, liburua gutxi erabiltzen dute. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan,
ordea, liburua erabiltzeko ohitura handiagoa dute une hauetan, baina kentzeko asmoa
omen dago (SA).
Baliabideei dagokienez azpimarratu beharreko beste kontu bat da gaur egun bertso sorta
klasikoak eta sorta berrituak (haurren interesekoak izan daitezkeen gaiak tratatzen
ahalegintzen direnak) dituztela eskuragai bertsoikasgela.eus webgunean (SA), eta
Aburuzaren garaian, kontrara, bertso zaharrek presentzia handiagoa zuten, nahiz eta
batzuetan ikasleek beraiek sortutako bertso sortak erabiltzen zituzten ikasgelan abesteko
(LA).

3.7. Irakasleen papera
Elkarrizketetan atera den beste gai interesgarri bat bertsolaritza saioetan ikastetxeko
irakasleek zuten paperari dagokiona da. Aburuzaren esanetan, haien papera bikoitza zen:
batetik, tutoreak eta euskara irakasleak ziren; eta bestetik, bertsolaritza irakaslea
zetorrenean ikasleen portaerak eta erreakzioak behatzen zituzten. Beste kontu bat zen ea
zein eratan ikusten zuten haiek bertsolaritza, eta egitasmoko saioetatik kanpo bertsolaritza
lantzen zuten ala ez. Zentzu horretan, Aburuzak dio bere irakasle garaian zonaldeko edo
ikastetxeko irakasleekin ikastaro bat egiten zuela ikasleekin amaitzen zuenean. Ikastaro
horietara joatea borondatezkoa zen, baina asko joaten ziren (Aburuzaren iritziz, garai
hartako D ereduko irakasle asko euskararen aldeko militanteak izateak zerikusia du
horrekin), eta Lontxo ikastetxera ez zihoan hiruhilekoetan haien kabuz ikasgelan
bertsolaritza landu ahal izateko trebatzen ziren. Hortaz, hainbat irakaslek egitasmotik kanpo
ere lantzen zuten bertsolaritza.
Gai honi buruz, Arozenaren iritziz, “irakasleek rol ezberdinak jokatzen dituzte.
Bertsolaritzako irakaslea sartzerakoan desagertzen direnak, klasean egon ez arren jarraipena
egiten dutenak, klasean paper aktiboa hartzen dutenak…”. Alkaizak, bere aldetik,
nabarmentzen du bertsolaritza saioaren bitartean ikasgelako tutorea gelan geratu beharko
Iker Narbona Beitia

26
litzatekeela (beste gauza batzuen artean zalaparta handiegia ekiditeko eta asko baldin
badira zenbaitzuei laguntza eskaintzeko) baina batzuetan ez direla geratzen eta ez diotela
bertsolaritzari inolako jarraipenik ematen, eta horrek haurrek gaiarekiko duten motibazioan
eragina izan dezakeela. Hori, nolanahi ere, ikastetxearen eta irakaslearen inplikazioaren
araberakoa da, eta badira Bertsozale Elkarteko irakaslearekin hartu emana izaten duten
irakasleak (gai jakin batzuk era bateratuan jorratzeko, adibidez), edota programako
saioetatik kanpo bertsolaritza lantzen dutenak (SA).
Oro har, beraz, ikus dezakegu aldaketak aldaketa kontu batek berdin jarraitzen duela
bertsolaritzaren irakaskuntza egitasmoaren hastapenetatik: programako saioetatik kanpo
bertsolaritza lantzea irakasle bakoitzaren esku dagoen erabakia da. Ez dago jarraibide
zehatzik ikastetxeetako tutoreek bertsolaritza landu dezaten, ezta horretara bideratutako
baliabide edo ikasmaterial egituraturik, eta beraz, batzuek lantzea erabakitzen dute, eta
beste batzuek, ez. Auzi honetan jokoan sartzen den beste elementu bat bertsolariaren irudi
ia magikoa izan daiteke (LA). Alegia, bertsolaritza bertsolariek soilik landu dezaketela
pentsatzeko joera bat existitu daiteke, eta ondorioz ikastetxeko tutoreek beren burua ez
ikustea gai kultur adierazpide hau behar bezala irakasteko.
Irakasleek jokatzen duten paperarekin amaitzeko, irakasle bertsolariaren inguruko ohar

labur bat gaineratuko dugu; hots, bertsolaritzaren irakaskuntza egitasmoko irakasleen
ingurukoa. Rodriguez Bornaetxearen (1991) iritziz, 1980ko hamarkadari buruzko
bertsolaritzaren irakaskuntzaren inguruan hitz eginez, irakasle jakitunaren eta ikasle
ez-jakitunaren paperak eta haietako bakoitzaren zereginak argi bereizita ageri ziren, eredu
eskolar klasiko bati jarraiki (308. or.). Bertsolaritzaren Curriculumean (Aizpurua et al., 2008,
47. or.), berriz, zera irakur daiteke: “irakaslea izango da komunikazio ekintzak eraikitzeko
laguntza tresnak bideratuko dituena, eta ikasleak ezagutza berriak eraikiko ditu prozesu
horretan. Ikasleek gaitasun komunikatibo osoa lortzeko pauso garrantzitsua emango lukete
horrela”. Hau da, irakaslearen laguntzaile papera nabarmentzen da, Rodriguez Bornaetxeak
deskribatu zuen eredutik aldendutakoa. Dena den, ezberdintasun kontzeptual honetatik
haratago, elkarrizketetan jasotako informaziotik abiatuz baiezta daiteke, Nafarroaren
kasuan, bertsolaritzaren irakaskuntza egitasmoaren hastapenetatik irakasle laguntzailearen
eredutik gertuago burutu dela.
didaktikoa
27

3.8. Curriculuma
Metodologiari buruz ari garela, ezin aipatu gabe utzi 2008. urtean argitaratutako
Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen Hezkuntzan, egitasmoari oinarri pedagogiko sendo bat
eman ziona, ordura arte oinarri hau esplizitatu gabe baitzegoen. Estitxu Arozena izan zen
Curriculumaren egileetako bat, eta azaltzen duenez “irakasteko moduan aldaketak baino
egiten genuenaren alderdi teorikoa papereratzea izan zela emaitza”. Horri zera gehitzen dio:
“ikastetxeetan hizkuntza lantzeko modu bat baino oinarri sakonago bati forma eman genion:
hizkuntza, kultura, musika eta gaitasun soziopertsonalak lantzen dituen ikasgai bat da
gurea”. Curriculuma azaltzera bideratutako azpiatalean adierazi bezala, arlo horiek lantzeko
ikuspegi integratzaile eta globalizatzailea aipatzen da Curriculumean. Ikuspegi hori
jorratzeko erari buruz, Alkaizak azaltzen du Hizkuntza arloari dagokionez, lehenik, haurrek
lexikoari, egiturei, euskalkiei eta abarren inguruan dituzten gabezia nabarmenak lantzen
direla ikus-entzunezkoen ulermenaren bidez; bigarrenik, Musika arloari dagokionez, askotan
doinuak ikasteko era errepikapen hutsean oinarritzen dela, baina gai hau ikertzen ari direla;
hirugarrenik, Kultura a rloari dagokionez, euskararen herriaren kontzepzioa eta zenbait
erreferente kultural zein kultur elementu lantzeko baliagarria dela bertsolariza; eta
laugarrenik, Trebetasun pertsonalak eta sozialak arloari dagokionez, bertsolaritzak lotsaren
lanketa eta ahalduntzea ahalbidetzen dituela, eta komunikazio gaitasunak asko lantzen
direla, oro har.

3.9. Aurrera begirako aldaketa posibleak
Amaitzeko, bai Arozenak baita Alkaizak ere baieztatzen dute hemendik aurrera zenbait
aldaketa izan daitezkeela. Batetik, lehenago aipatu bezala, metodologia berrikuntza prozesu
batean murgilduta daude Bertsozale Elkartean. Bestetik, COVID-19 gaixotasunak sortutako
egoeraren ondorioz 2019-2020 ikasturtea online ematen amaitu zuten, eta itxuraz
2020-2021 ikasturtea aurrekoekiko erabat ezberdina izan daiteke (EA). Alkaizaren aburuz,
bertsolaritzaren irakaskuntza programaren etorkizuna ziurgabea da egungo testuinguruan,
beti egon baita oso lotuta diru-laguntza publikoei eta krisi garaiak halako egitasmoetan
murrizketak burutzeko aprobetxatzen baitira sarritan.
Iker Narbona Beitia

28
4. PROPOSAMEN DIDAKTIKOA

4.1. Justifikazioa
Aurreko atalean azaldu den bezala, lan honetan egindako elkarrizketetatik ondorioztatu da
hutsune nabaria existitzen dela Bertsolaritza irakaskuntzan programatik kanpo kultur
adierazpide honek izan behar duen lekuari dagokionez. Hau da, ikastetxeko irakasleen
aurretiko jarrera eta ezagutzen arabera bertsolaritzaren irakaskuntzak jarraipen bat izan
dezake programatik kanpo, edo ez. Erabaki hau ikasgelako tutorearen esku gelditzen da, eta
ez da existitzen jarraibide zehatzik zentzu honetan. Lanean zehar emandako azalpen
historikoan ere argi gelditu da bertsolaritzaren irakaskuntza programa abiatu zenetik ez dela
kontuan hartu bertsolaritzaren lanketa programa osatzen duten saioetatik kanpo.
Are gehiago, 60/2014 Foru Dekretuari (Nafarroako Foru Komunitatea, 2014) erreparatzen
badiogu, zeinak Nafarroako Foru Erkidegoko Curriculuma ezartzen duen, ikus dezakegu D
ereduan, Euskal hizkuntza eta literatura arloan, 4. mailara arte bertsoak lantzea
aurreikusten dela, baina 5. eta 6. mailetan ez da bertsoei edo bertsogintzari buruzko
aipamenik egiten. Hots, bertsolaritza hezkuntza arautuan lantzeko programak bere atentzioa
zentratzen duen mailetan. Aitzitik, aipatutako Foru Dekretu honek baliogabetu zuen 4/2007
Foru Dekretuan (Nafarroako Foru Komunitatea, 2007), gaur egungoaren aurreko
Curriculuma ezartzen zuena, D ereduko Euskal hizkuntza eta literatura arloaren atalari
erreparatuz gero ikus daiteke 5. eta 6. mailetan ere bertsoa eta bertsogintza aipatzen direla.
Adierazgarria da Curriculum batetik bestera emandako aldaketa hau.
Laburbilduz, egindako elkarrizketek eta aztertutako bibliografiak agerian uzten dute

Bertsolaritza irakaskuntzan programatik kanpo ikastetxeetako tutoreek bertsolaritza
lantzeko jarraibiderik ez dagoela, eta beraz, proposamen didaktiko honek hutsune hori
betetzera bidean tresna batzuk eskaintzea du xede, Lehen Hezkuntzako edozein irakaslek
ikasgelan bertsolaritza lantzeko helduleku bat izan dezan.
Bestalde, proposamen didaktiko bat garatzerakoan ezin da alde batera utzi COVID-19
gaixotasunak mundu mailan eragindako egoera eta honek hezkuntza esparruan izan dituen
eraginak. Izan ere, Estatu mailan konfinamendu orokorra ezartzearen ondorioz Nafarroako
ikasleek irakaskuntza telematikoaren bitartez amaitu zuten 2019-2020 ikasturtea. Beraz,
didaktikoa
29
nahiz eta orain arte iragarri diren neurriek 2020-2021 ikasturtea era presentzialean hastea
aurreikusten duten, berriro ere urrutiko irakaskuntza ezarriko den agertoki bat aukera
erreala da (Nafarroako Hezkuntza Departamentua, 2020c), eta garatzen diren proposamen
didaktikoek aukera hori kontuan hartzea garrantzitsua da.
Irakaskuntza telematikoa ezartzekotan, klasea emateko modua zeharo aldatuko litzateke.

2020ko martxoan, Espainiako Gobernuak alarma-egoera dekretatu ostean, ikastetxe ugari
irakaskuntza online modalitatean ematen hasi ziren, eta honek “arrakala digitala” deitu
zaion egoera azalerazi zuen; hau da, agerian gelditu zen familia guztiek ez zituztela baliabide
teknologiko berdinak internet bidezko irakaskuntza modalitateari aurre egiteko. Dena den,
Nafarroako Hezkuntza Departamentuaren esanetan, erosi eta banatu diren ekipo
informatikoei esker erkidego honetan arrakala digitala gainditu da (Nafarroako Hezkuntza
Departamentua, 2020b). Beraz, proposamen honek kontuan izango du irakaskuntza
ezartzearen aukera, eta kasu horretan online modalitatean proposamena garatzeko
pentsatuta egongo da. Horretaz gain, etxe batzuetan arazo informatikoak existitu
daitezkeela kontuan hartuta, ordenagailuetatik haratago doazen baliabideetan pentsatzea
beharrezkoa da. Posta arrunta eta telefono bidezko komunikazioa, esaterako, mota
honetako arazoentzako irtenbide bezala planteatu daitezke zenbait kasutan, eta jarraian
azalduko den proposamenean euskarri hauen erabilera baloratuko da.
Amaitzeko, sekuentzia didaktiko hau 5. mailako ikasgela batera bideratuta dago, hauxe baita
gehienetan Bertsolaritza irakaskuntzan programa ematen hasten den maila. Edonola ere,
kontuan izan behar da zenbait ikastetxetan programa lehenengo lauhilekoan garatzen dela,
eta beste zenbaitetan bigarren lauhilekoan. Hortaz, ez da berdina aurretik ikastaroa jaso
duten ikasleekin edo jaso ez dutenekin lantzea bertsolaritza. Sekuentzia didaktiko hau,
zehazki, bertsolaritza programa oraindik jaso ez duten ikasleekin gauzatzeko diseinatu da,
baina sekuentziaren alderik garrantzitsuena ikasgelako tutoreei bertsolaritza lantzeko
tresnak eskaintzea denez, asmoa da moldatzeko erraza eta antzeko beste sekuentzia batzuk
garatzeko baliagarria izatea, edozein mailatarako eta bertsolaritzaren inguruko jakintza
maila ezberdinetarako pentsatuak.
Iker Narbona Beitia

30

4.2. Helburu orokorrak eta edukiak
Bertsolaritzaren Curriculumaren ekarpenei jarraiki, ikasleen jarduera esanguratsua izan

dadila bilatuko duen sekuentzia didaktikoa da ondorengoa, “azken xede edo proiektu
komunikatibo bat gauzatzeko eta, horren aitzakian, gaitasun eta trebetasun askotarikoak
barneratzeko” (Aizpurua et al., 2008, 24. or.). Curriculum horretan, gainera, azken xedeak
helburu erreal eta komunikatiboak gauzatzeko aukera ematearen garrantzia azpimarratzen
da. Sekuentzia didaktiko honen azken xedea bertso sorta bat osatu eta grabatzea izango da,
bertsolaritzaren historia azalduko duena, gerora ikus-entzunezko azken produktu hori
ikastetxearen plataforma digital batera igotzeko, (blog bat, webgune bat edo dena delakoa)
ikastetxeko gainerako ikasleek erabil dezaten bertsolaritza irakasteko; edo, ikasleek nahi
izanez gero eta horretarako gurasoen zein ikastetxearen baimena izanez gero plataforma
ireki batera igotzeko (YouTube, esaterako).
Sekuentzia didaktiko hau hainbat jardueraz osatuta egongo da, hurrengo azpiataletan
azalduko direnak eta azken xedera iristeko bidean gaitasun eta helburu espezifiko
ezberdinak lantzeko baliagarriak izango direnak. Jarduera horiek diziplinarteko ikuspegi
batetik diseinatu dira, Euskal hizkuntza eta literatura e ta Arte hezkuntza arloetako edukiak
eta aldi berean bertsolaritza bera lantzeko eta ikasleak horretan trebetzeko. Era berean,
mota honetako sekuentzia didaktiko bat beste irakasgai bateko edukiak lantzeko moldatu
daiteke, aldi berean bertsolaritza landuz. Diziplinartekotasun honekin lotuta dago, bestalde,
Bertsolaritzaren Curriculumean azpimarratzen den ikuspegi globalizatzaile eta integratzailea,
zeinak, aurretik aipatu den bezala, bertsogintzaren bidez lau arlo lantzeko aukera ematen
digun: hizkuntza, kultura, musika eta trebetasun pertsonal eta sozialak. Jarraian azalduko
diren helburu orokorrak eta edukiak ikuspegi honetan oinarritu dira, eta bi iturri
ezberdinetatik atera dira: batetik, Nafarroako Foru Komunitateko Lehen Hezkuntzako
Curriculumetik (Nafarroako Foru Komunitatea, 2014), eta bestetik, Bertsolaritzaren
Curriculumetik (Aizpurua et al., 2008).
Helburu orokorrei dagokienez, Lehen Hezkuntzako Curriculumak ezartzen dituen etaparen

helburuak eta Bertsolaritzaren Curriculumak arloka bereizten dituen helburuak hartu dira
oinarritzat, ondorengo taulan ikus daitekeen bezala:
didaktikoa
31
2. Taula. Sekuentzia didaktikoaren helburuak.

Iturria: Norberak egina
Curriculuma Helburuak
Nafarroako Foru ● Taldeko nahiz bakarkako lanerako aztura, ikastean ahalegina

Komunitateko egitekoa eta erantzukizunez aritzekoa, eta norberarengan
Lehen Hezkuntzako konfiantza, zentzu kritikoa, ekimena, jakin-nahia, interesa eta
Curriculuma sormena ikasketa prozesuan, eta ekintzailetza.
● Euskara modu egokian jakin eta erabiltzea.
● Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak
ikasketarako erabiltzen hastea, eta jasotzen eta lantzen diren
mezuen aurrean jarrera kritikoa hartzea.
● Era askotako irudikapen eta adierazpen artistikoak
erabiltzea, sentikortasun estetikoa, sormena eta artelanez
eta arte adierazpenez gozatzeko ahalmena garatzea, eta
ikusizko eta ikus-entzunezko proposamenak gauzatzen
hastea.
Bertsolaritzaren Hizkuntza:
Curriculuma ● Bertsoa edo ahozko beste edozein testu mota osatzea,
norberaren pentsamendua egituratuz eta komunikazio
bitarteko bihurtuz.
● Hizkuntzak berak eta bertsolaritzak dituen baliabide
estetikoez eta komunikatiboez jabetzea eta ahal izanik
erabiltzea.
● Bertso idatziak irakurtzea eta bestelako bertsoak entzutea
gozamen, informazio eta ikaskuntza iturri gisa erabiltzeko,
baita linguistikoki eta pertsonalki hobetu eta aberasteko ere.
Kultura:
Iker Narbona Beitia

32
● Bertsolaritzaren ondarea ezagutzea.

● Bertsolaritza ezagutzea Euskal Herriko errealitate bizi gisa,
eta errealitate horretan parte hartzea.
● Ahozko inprobisazio kantatua ezagutzea kultura errealitate
unibertsal gisa.
● Kantuaren bidez oroimenari laguntzea.
● Bertsoa tresnatzat baliatuz, gure historiako eta inguruneko
gertaera eta ikuspuntu sozialak lantzea.
Musika:
● Mezuak ekoiztuz nork bere burua azaltzea eta komunikatzea,
horretarako, komunikazio hori erraztu eta posible egingo
duten doinuak erabiliz.
● Kanturako jarrerak eta gaitasunak lantzea, inguruko doinuak
behatu eta erabiliz norberaren ekoizpenak eta autonomia
garatzeko.
● Norberaren arte ekoizpenetan konfiantza izatea, egiteaz
gozatzea eta norberaren gozamen eta ongizateari nola
laguntzen dion preziatzea.
Trebetasun pertsonal eta sozialak:

● Norbere burua, baliabideak eta aukerak ezagutzea.
● Jendaurrekotasuna eta norberaren erregulaziorako
estrategiak lantzea.
● Norberaren sorkuntzarekiko interesa eta motibazioa piztea
eta besteena ere baloratzea.
● Inguruneko gertaera eta fenomenoak ulertzea eta erlazioak
ikustea.
● Epe luzeko eta epe laburreko oroimena lantzea.
● Inprobisaziorako jarrera eta estrategiak lantzea.
didaktikoa
33
Edukiei dagokienez, Lehen Hezkuntzako Curriculumeko Euskal hizkuntza eta literatura eta
Arte hezkuntza arloetako zenbait eduki hautatu dira (5. mailari dagozkionak), batetik.
Bestetik, Bertsolaritzaren Curriculumean aipatzen diren edukietako hainbat (jarrerazko,
kontzeptuzko eta prozedurazko edukietan banatuak) jorratuko dira sekuentzia didaktiko
honetan, zuzenean edo zeharka, baina ondorengo taulan gure iritziz garrantzitsuenak
direnak aipatuko ditugu, espazio kontuengatik:
3. Taula. Sekuentzia didaktikoaren edukiak

Iturria: Norberak egina
Curriculuma Edukiak
Nafarroako Foru Euskal hizkuntza eta literatura:

Komunitateko ● Ahozko testuak entzun eta ulertzea.
Lehen Hezkuntzako ● Arau fonetikoak eta grafikoak aplikatzea ahozko eta idatzizko
Curriculuma ekoizpenetan.
● Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologien erabilera,
testuak sortzen ikasteko tresna gisa.
● Literatura testua, bide gisa komunikatzeko, atseginerako,
jostetarako, entretenimendurako, beste mundu, denbora eta
kulturak ezagutzeko, ikasteko eta antolatzeko, eta
egunerokoan sortzen diren problemak konpontzeko.
Arte hezkuntza:
● Ahotsa: adierazpenerako baliabideak.
● Norberaren kulturako musikan parte hartzea.
Bertsolaritzaren Hizkuntza:
Curriculuma ● Sormena, irudimena, sentsibilitate estetikoa eta
originaltasuna landu eta behatzeko interesa piztea edozein
komunikazio adierazpidetan. (Jarrerazkoa)
● Bertsolaritza jendaurreko komunikazio trebetasunak
garatzeko tresna baliagarritzat hartzea. (Jarrerazkoa)
Iker Narbona Beitia

34
● Bertsogintzak berezko dituen ezaugarriak:doinuak, errimak,

neurriak; azken puntuko arrazoia; hoskidetasuna, etenak,
betelana, laburdurak, luzapenak, elipsiak, diptongoak…
(Kontzeptuzkoa)
● Komunikazio parametroei erantzutea: diskurtso mota
hautatzea; gaia garatzea; mintzagaiaantolatzea; ideiak
jostea; hartzailea(k) eragitea; hartzaileari erantzuna ematea,
etab. (Kontzeptuzkoa)
● Jarduera diskurtsiboak jorratu: doinuen hautaketa eta
ezberdintzea; gaiari heltzeko aukera posibleak; ideien
antolaketa; azken puntua hautatzea; errima egokien
sailkapena; hartzaileari erantzuteko baliabideak;
ahozkotasunaren ezaugarriak; baliabide poetiko-erretorikoen
lanketa; hizkuntza formak eta formulak; etab.
(Prozedurazkoa)
Kultura:
● Bertsolaritzaren historiaren oinarrizko ezagutza izatea,
bertsolari ezagunenakdagokien garaiarekin lotuz.
(Jarrerazkoa)
● Euskal sorkuntzaren partikulartasuna bere
unibertsaltasunean kokatzea. (Jarrerazkoa)
● Taldeko kantuan parte hartzea. (Jarrerazkoa)
● Bertsogintzaren oinarrizko kontzeptuak. (Kontzeptuzkoa)
● Kantu inprobisatua euskal kulturan eta beste kulturetan.
(Kontzeptuzkoa)
● Bertsolaritzaren historia landu, bertsolariak aztertuz.
(Prozedurazkoa)
Musika:
● Sorkuntza prozesu musikalen talde lana baloratzea.
didaktikoa
35
(Jarrerazkoa)
● Intonazioa eta igorpena. (Kontzeptuzkoa)
● Euskal Herriko kanta eta doinuak. (Kontzeptuzkoa)
● Abestiak banaka edo taldeka jendaurrean interpretatu.
(Prozedurazkoa)
Trebetasun pertsonal eta sozialak:

● Norbere buruaren irudi orekatua, ausardia, konfiantza eta
estimua. Erortzean, etsi gabe jaikitzea. (Jarrerazkoa)
● Jarrera sortzailea. Sortzeko eta hobetzeko grina eta plazera.
Sortzailea errespetatzea. (Jarrerazkoa)
● Originaltasuna. Irudimenaren eta sormenaren aukerak.
Inprobisazio motak. (Kontzeptuzkoa)
● Bertsolaritza, jendaurreko bat-bateko ekintza.
(Kontzeptuzkoa)
● Bertsolaritza, jendaurreko bat-bateko ekintza.
(Prozedurazkoa)
● Istorioak sortu eta gaiak garatu. (Prozedurazkoa)
Beste alde batetik, eta lehenago aipatu bezala, ikasleek arazo informatikoak izatekotan
jarduerentzako egokitzapen posibleak planteatuko dira jardueren dinamika azaltzerakoan.
Hortik haratago, sekuentzia didaktikoa ikasgela bakoitzen behar eta berezitasunetara
moldatzea irakasle bakoitzaren eginkizuna izango da, betiere aniztasunaren kudeaketarako
estrategiak kontuan hartuz. Amaitzeko, garrantzitsua izango da bertsolaritza irakaslea
ikasgelan lan egiten hasten denean aldez aurretik egindakoa aipatzea eta harekin
koordinazio iraunkorra mantentzea.

4.3. Kronograma
Sekuentzia didaktikoa 6 jardueraz osatuta dago, eta horietako bakoitza aste banatan
burutuko da. Jarduera batzuk saio batean gauzatuko dituzte ikasleek, irakasleekin batera,
eta beste batzuk euren kabuz egin beharko dituzte aste bateko epearekin. Bestalde, 3. eta 4.
jardueran beste astebeteko epea egongo da zuzenketak egiteko, beraz orotara jarduera
Iker Narbona Beitia

36
bakoitza burutzeko 2 aste izango dira. Amaitzeko, jarduerak burutu ostean irakasleak
bideoaren muntaketa gauzatu beharko du, ikasleen iritziak eta autoebaluazioa jasotzeaz
gain. Azken honetarako epe bat ezartzea irakasle bakoitzaren esku uzten da, muntaketa egin
eta ikasleen iritziak eta autoebaluazioa jasotzeko moduak baldintzatuko duelako
horretarako beharrezkoa den denbora. Beraz, laburbilduz: sekuentzia didaktikoa osatzen
duten jarduerak burutzeko 8 asteko epea beharko da, eta horretaz gain jardueren
ondorengo faseak behar duen aparteko epea hartu behar da kontuan.

4.4. Jarduerak
Jarraian sekuentzia didaktiko hau osatzen duten 6 jarduerak azalduko dira. Lehenago esan
bezala, jarduerak konfinamendu egoera batean egiteko pentsatuta daude, online
irakaskuntzaren bidez, jarraian ikusiko den bezala.
1. JARDUERA
Helburu ● Bertsoaren ezaugarri orokorrak ezagutzea, bereziki puntuan,

espezifikoak oinetan eta erriman erreparatuz.
● Bertso jarrien eta bat-bateko bertsoen artean bereizteko gai
izatea eta bien adibideak ezagutzea.
● Kantu inprobisatua fenomeno unibertsala dela ulertu eta
horren inguruan hausnartzea.
Jardueraren Azalpena:
dinamika Honako hau azalpenera eta hausnarketara bideratutako jarduera
izango da gehienbat. Irakasleak online saio bat antolatuko du
ikasleekin, talde txikietan (4-6 pertsonako taldeak, bakoitzarekin
online saio bat egiteko) bada hobe, kontuan izanda irakaskuntza
modalitate honetan talde handi baten beharrak kudeatzea oso
konplexua izan daitekeela. Orotara 60 minutuko saio batean aurrera
eramateko jarduera da. Hona hemen egin beharrekoa (parentesi
artean adierazi da jardueraren atal bakoitzak gutxi gorabehera iraun
behar duen denbora):
didaktikoa
37
● Ikasleen aurre-ezagutzak neurtzea. Ba al dakizue zer den

bertsolaritza? galdera botako zaie, eta denen artean
hausnartzea sustatuko da, bertsoa eta bertsolaritza zer den,
bertsolarien izenak eta abar atera daitezen. (5’)
● Bertsoaren oinarrizko ezaugarriak aztertu eta ulertzea:
puntua, oina eta errima. Honetarako, bertsoikasgela.eus
webgunetik ateratako bi orrialde erabiliko dira. Orrialde
horiek pantailan elkarbanatuko ditu irakasleak, edo esteka
bidaliko die ikasleei, azalpenaren bitartean ikus ditzaten.
Ondoren, familia bakoitzeko errimen zerrendak osatuko dira,
horretarako irakasleak ikasleekin Google Drive edo Google
Clasroom bezalako baliabideen bidez elkarbanatuko duen
dokumentuan (I. Eranskina). Zerrenda hau aurrera begira
osatzen jarraitu ahalko dute (15’)
● Bertso-sorta bat entzun eta denek abestea. Kasu honetan Ai
zapotxin sortari dagokion ikus-entzunezkoa jarriko du
irakasleak, pantaila elkarbanatuz, ikasleek entzun eta ostera
abesteko. Gero eskatuko zaie bertso-sorta horretan puntuak,
oinak eta errimak identifika ditzaten. (15’)
● Bat-bateko saio bateko ariketa bat entzun eta horren
inguruan hausnartzea. Kasu honetan, Anai-arrebak eskolara
bidean ikus-entzunezkoa jarriko du irakasleak. Entzun
ondoren, hausnarketa sustatuko du, galdera ezberdinak
planteatuz: zer egin dute bertsolariek? Zer egin du hasieran
hitz egin duen pertsonak? Zein ezberdintasun dago bertso
hauen eta “Ai zapotxin” sortaren artean? Bertso hauen doinua
abesteko gai zarete? Hausnarketaren gakoetako bat, eta
horixe azaleratzea lortu behar du irakasleak, bertso idatzien
edo jarrien eta bat-bateko bertsoen arteko ezberdintasuna
ulertzea da, eta jakitea gaur egun bertsolaritzaz a ri garenean
normalean bat-bateko modalitateari buruz ari garela, hau da,
Iker Narbona Beitia

38
bertsoak inprobisatzeko jarduerari buruz. (15’)

● Kantu inprobisatua fenomeno unibertsal bat dela ulertzea.
Kasu honetan, Querreque i kus-entzunezkoa jarriko du
irakasleak. Ondoren, hausnarketa sustatuko du, ikasleek
ezagutzen dituzten beste bat-bateko kultur adierazpenen
inguruan hausnartu ditzaten. Irakasleak, nahi izanez gero,
adibide ugari topatu ahalko ditu Mintzola Ahozko Lantegiak
garatutako Kulturartea Mapan. ( 10’)
Irakaslearen papera:
Irakaslearen papera, kasu honetan, oinarrizko azalpen batzuk

emateaz gain hausnarketa eta eztabaida esanguratsuak gerta
daitezen sustatzea izango da. Eztabaida horietatik zenbait ondorio
atera daitezen bermatu beharko du irakasleak, baina betiere kontuan
izanik elkar eztabaidatu eta hausnartzea bide egokiagoa dela
ikaskuntza esanguratsua emateko, irakasleak azalpenak ematea
baino. Bertsolaritzaren Curriculumean nabarmentzen den bezala,
irakasleak laguntzaile papera hartuko du: “Irakaslea izango da
komunikazio ekintzak eraikitzeko laguntza tresnak bideratuko
dituena, eta ikasleak ezagutza berriak eraikiko ditu prozesu horretan”
(Aizpurua et al., 2008, 47. or.).
Egokitzapen posibleak:
Jarduera honen kasuan, batez ere azalpen eta hausnarketan

oinarritua izanik, ez da erraza internet bidez konektatu ezin den ikasle
batentzako egokitzea, eta edozein kasutan emaitza ez da berdina
izango. Dena den, azalpenerako hasierako baliabideak eta errimen
zerrenda inprimatuta bidaltzea baloratu daiteke, gutun bidez. Ai
zapotxin sortaren letra ere hala bidali ahal zaio, eta doinuei
dagokienez, beste bide batzuk bila daitezke: ikasleak etxean CD
didaktikoa
39
erreproduzitzaile bat edo USB-ak irakurtzeko moduko gailuren bat

izanez gero, posible da doinuak deskargatu eta euskarri hroietan
bidaltzea. Bestalde, irakasleak azalpenak telefono bidez osa ditzake,
batez ere bat-bateko bertsoen eta bertso idatzien arteko
ezberdintasunaren eta kantu inprobisatuaren beste adierazpide
batzuen inguruko hausnarketa bilatuz.
Materiala eta ● Azalpenerako baliabideak

baliabideak ○ Puntua eta oina (Bertsozale Elkartea, d.g.-e)
○ Errimen familiak (Bertsozale Elkartea, d.g.-c)
● Errima familiak lantzeko zerrendak (I. Eranskina)
● Ai zapotxin (Bertsozale Elkartea, d.g.-a)
● Anai-arrebak eskolara bidean (Bertsozale Elkartea, d.g.-b)
● Querreque (Bertsozale Elkartea, d.g.-f)
● Kulturartea Mapa (Mintzola Ahozko Lantegia, d.g.)
● Google Drive, Google Classroom edo antzeko tresnaren bat
Ebaluazio ● Emandako bertso-sorta batean puntua, oina eta errima

adierazleak ezberdintzeko gai da. Errima-zerrendak era egokian osatzen
ditu.
● Bertso baten doinua entzun ondoren abesteko gai da.
● Bertso idatzien eta bat-bateko bertsoen artean ezberdintzen
daki.
● Kantu inprobisatua fenomeno unibertsal gisa ulertzen du eta
bertsolaritzaz gain beste adierazpide batzuk ezagutzen ditu.
2. JARDUERA
Helburu ● Bertsoen idatzizko ekoizpenera lehenengo hurbilpena egitea,

espezifikoak koplaren bitartez.
● Bertsoen inprobisaziora lehenengo hurbilpena egitea,
Iker Narbona Beitia

40
koplaren bitartez.
● Ahozkotasunaren bidez bertsoen elementuetaz jabetzea.
● Bertsoen askotariko funtzioen inguruan hausnartzea.
dinamika Aurreko jardueran bezala, irakasleak online-saioak antolatuko ditu
taldeka. Kasu honetan, ordea, azalpena eta hausnarketa baino
bertsoaren praktikan trebatzen hastea izango da xedea. Horretarako,
era honetan antolatuko da 60 minutu inguruko saioa:
● Bertso-sorta abestea. Ai zapotxin jarriko du irakasleak (edo,

nahi izanez gero, beste kopla doinu bat), denek elkarrekin
abesteko. Ondoren, eztabaida zabalduko du. Bertsoaren
oinarrizko elementuak zer diren bergogorarazi (puntua, oinak
eta errima) eta gero galdera botako du irakasleak: zer gehiago
da garrantzitsua bertsoetan? I rakasleak azaleratzea lortu
beharko duen gakoetako bat da doinuaren eta neurriaren
garrantzia. Behin hau azaleratuta, azalduko du kasu honetan
kopla baten aurrean gaudela; hots, 2 edo 3 puntuz osatutako
bertsoa. Lan honetako elkarrizketetatik ondorioztatu denez, 5.
eta 6. mailetan inprobisazioa lantzeko neurririk egokiena da
kopla (10-15’).
● Koplak sortzea, idatziz. Irakasleak ikasleak animatuko ditu:
Has gaitezen ba koplak sortzen, gai gara eta! Horretarako,
lehendabizi idatzizko koplak sortzeko dokumentua
elkarbanatuko da haiekin (II. Eranskina), banaka bete dezaten.
Dokumentu horretan 1. puntua emango zaie, baita 2. puntua
osatzeko errima posibleak ere. Izan ere, lan honetan egindako
elkarrizketetatik jasotako beste ideia bat da orri txurian
zerbait sortzea ikasleei zaila egiten zaiela normalean, eta
zentzu honetan, errimak ematea oso lagungarria dela. Ariketa
honetarako ikasleei denbora utziko zaie, bakoitzak ahal duen
didaktikoa
41
kopla kopurua egin dezan. Helburua ez da kopla gehiago edo

gutxiago egitea, koplak egiten disfrutatzea baizik.
Amaitzerakoan, ikasleek euren koplak besteei abesteko
aukera izango dute, nahi izanez gero. (15-20’)
● Koplak sortzea, bat-batean. Behin idatziz koplak egiten hasita,
hurrengo pausoa bat-batean sortzea izango da. Horretarako,
irakasleak dokumentu bat elkarbanatuko du ikasleekin
pantailan (II. Eranskina). Banan-banan egingo dute, Ai
zapotxin doinua erabiliz (edo beste doinu bat, aurretik landu
bada). Irakasleak koplaren lehenengo puntua abestuko dio
ikasle bati, eta hark bi errima aukera izango ditu, gida bezala
(nahiz eta ez den beharrezkoa errima horiek erabiltzea), 2.
puntua osatzeko. Erronda egingo dute, denek kopla bana edo
bina abestu ditzaten, kopla sortzeko behar haina denbora
utziz, eta argi izanez helburua saiatzea dela. (15’)
● Bertsoen funtzioen inguruan hausnartzen. Irakasleak
bertsoikasgela.eus atariko bi bertso-sorta jarriko ditu:
Txanogorritxoren bertsio ganberroa eta Historian
emakumeak. Bertso-sorta bakoitza entzun ondoren haren
esanahiaren inguruan hausnartuko dute, eta biak entzun
ondoren irakasleak eztabaida piztuko du: zertarako erabil
daitezke bertsoak? (ipuinak kontatzeko, historiaren pasarteak
kontatzeko…). (15’)
● Egin beharreko proiektuaren azalpena. Irakasleak gainetik
azalduko die zein den hemendik aurrera duten egitekoa:
bertsolaritzaren historia azaltzea, koplen bidez (sekuentzia
didaktikoaren helburu komunikatiboa). Amaieran lortuko
dutena bideo bat da, beraien koplen grabazioz eta
bertsolaritzaren historiako irudiz osatua, ikastetxeko beste
ikasleek kontsultatu ahalko dutena bertsolaritzaren historia
modu ludikoago batean ezagutu nahi badute (sakonago
Iker Narbona Beitia

42
azalduko da hurrengo jardueran). Horretaz gain, bertso-sorta

horientzako doinua izango den esango die: Tapia eta
Leturiaren Compostelako erromesa. Eta doinuak neurria
ematen duenez, hortxe izango dute: 2 puntuko kopla, 8 eta 7
silabako lerroez osatua (8-7-8-7).
Berriz ere irakaslearen paper laguntzailea nabarmendu beharko da.

Kasu honetan, gainera, garrantzitsua izango da ikasleak animatzeari
garrantzia ematea. Izan ere, koplak sortzen ikasleen lehenengo
esperientzia izanik gerta daiteke haietako batzuek lotsa izatea. Zentzu
horretan, garrantzitsua izango da jarduera honen ludikotasuna
azpimarratzea; hau da, ez da baloratuko koplak nola egiten dituzten,
helburua oso bestelakoa baita: koplak sortzen disfrutatzea, ateratzen
zaiena ateratzen zaiela. Bertsolaritzaren Curriculumean aipatzen den
autoestimua lantzearen ideiak presentzia izan behar du jarduera
honetan. Bestalde, irakasleak arreta berezia jarri beharko dio
ahozkotasunari, bai idatzizko sorkuntza ariketan bai bat-batekoan.
Izan ere, eta ideia hau ere elkarrizketetan jaso da, ahozkotasunaren
bitartez neurria hobeto hartu ohi da. Idatziz egiterakoan, sarritan
silaba gehiegi egiten dituzte ikasleek. Beraz, idatzizkoan ere buruan
duten ideia abestu dezatela gomendatuko zaie.
Aurreko jardueraren antzeko egokitzapenak egin daitezke kasu

honetan ere. Koplak sortzeko bi dokumentuak gutun bidez bidal
daitezke, egin beharrekoaren azalpenarekin batera, eta irakasleak
azalpenak telefono bidez osatu. Horretaz gain, doinuak CD edo USB
bidez helaraztea aukera bat bada, komenigarria izan daiteke hori
egitea. Kontuan hartu beharko da, ordea, jendaurrean bat-batean
didaktikoa
43
aritzea ezin izango dela landu kasu honetan.
Materiala eta ● Ai zapotxin (Bertsozale Elkartea, d.g.-a)

baliabideak ● Koplak idatziz sortzeko dokumentua (II. Eranskina)
● Koplak bat-batean sortzeko dokumentua (III. Eranskina)
● Txanogorritxoren bertsio ganberroa (Bertsozale Elkartea,
d.g.-g)
● Historian emakumeak (Bertsozale Elkartea, d.g.-d)
● Compostelako erromesa (Gabi de la Maza, 2014)
● Online saioa gauzatzeko programa
● Google Drive, Google Classroom edo antzeko tresnaren bat
Ebaluazio ● Ai zapotxin doinua era egokian abesten du.

adierazleak ● 1. puntua eta errima emanda, koplaren 2. puntu bat osatzeko
gai da.
● Koplak idatziz osatzerakoan, neurria eta errimaren nozioak
ulertzen dituela erakusten du.
● Jendaurrean bat-batean abesteko prestutasuna erakusten du.
● Bertsoaren funtzio ezberdinen inguruan hausnartu eta funtzio
horiek ulertzeko gai da.
3. JARDUERA
Helburu ● Norbere kabuz gai bati buruzko informazioa bilatzea.

espezifikoak ● Bertsolaritzaren historiaren oinarrizko ezagutzari lehen
hurbilpena.
● Aurretik doinua eta gaia emanda, kopla baten lehenbiziko
puntua sortzea.
● Sormena lantzea.
● Neurriaren eta errimaren nozioak barneratzea.
Iker Narbona Beitia

44
dinamika Jarduera hau gauzatzeko ez da online saiorik egingo. Irakasleak
zeregin bat (IV. Eranskina) igoko du Google Classroom edo antzeko
funtzioak dituen tresna batera. Ikasleek bertan azaltzen dena egiteko
astebeteko epea izango dute. Hauxe da egin beharko dutena:
● Ikasle bakoitzari bertsolaritzaren historiaren figura, pertsona

edo gertakizun konkretu bat egokituko zaio, ausaz, aldez
aurretik prestatutako zerrenda batetik (V. Eranskina).
Zerrenda horretan 20 gai daude (gehiago egin daitezke,
ikasleak gehiago badira), kronologikoki ordenatuta. Ikasle
bakoitzari bat bidaliko zaio, egokitu zaiona, eta bakoitzak
soilik berea jakingo du; ez du jakingo besteei zer egokitu
zaien.
● Ikasle bakoitzak egokitu zaion gaiaren inguruko informazioa
bilatu eta koplaren lehenengo puntua sortu beharko du,
zereginaren dokumentuan (IV. eranskina) azaltzen den
moduan. Horretaz gain, argazki edo irudi bat hautatu beharko
du, gerora garatuko den bideoan txertatuko dena.
● Sortutako koplaren puntua irakasleari bidaliko dio, eta
irakasleak iradokizun edo aldaketaren batekin erantzungo
balio, moldatu eta berriz bidali beharko luke (beste
astebeteko epea egongo da honetarako).
Jarduera honetan, irakasleak zalantzak argitzen eta zuzenketak

proposatzen aritu beharko du, baina betiere ikasleen autonomia eta
sormena sustatuz. Hau da, ariketa burutzen duten bitartean dituzten
zalantzekin lagundu beharko ditu irakasleak, eta behin koplaren
lehen puntua osatuta zuzenketa proposamenak egin ditzake, baina
kontuan hartuz helburua euren sorkuntza propioak egitea dela, eta ez
didaktikoa
45
kopla bikainak asmatzea. Hau da, erriman edo neurrian akats

nabarmenak antzeman badira egin behar dira zuzenketa
proposamenak, askoz jota, eta kasu horietan ere, irakasleak baloratu
beharko du zein puntutaraino izan behar duen zorrotza (adibidez,
errima asonanteak ere aukera bat izan daiteke ikasleentzat).
Bestalde, aurreko jardueretan bezala irakasleak ahozkotasunaren
garrantzia azpimarratu beharko du, nahiz eta kopla idatziz jaso.
Jarduera honek ez du egokitzapen handirik behar. Arazo

informatikoak dituzten ikasleen kasuan, zereginaren azalpena posta
arruntez bidaltzearekin nahikoa izango da, telefono bidezko
harremana mantentzearekin batera. Ikasleren batek informazio iturri
mugatuak baditu (internet ez daukalako, esaterako), garrantzitsua
izango da irakasleak informazio hori errazteko bideak bilatzea.
Bestalde erabili beharreko doinua (Compostelako erromesa) zein den
jakin dezala ere beharrezkoa da, eta horretarako, aurreko
jardueretan proposatu diren euskarrien bidaltzea posible ez bada
irakasleak berak kantatu ahalko dio.
Materiala eta ● Zereginaren azalpena (IV. Eranskina)

baliabideak ● Bertsolaritzaren historiaren figura, pertsonai eta gertaerak (V.
Eranskina)
● Google Classroom edo antzeko tresnaren bat.
Ebaluazio ● Egokitutako gaiari buruzko informazioa ulertu duela erakusten

adierazleak du.
● Gai bati buruzko kopla baten 1. puntua osatzen du, aldez
aurretik errima eman gabe.
● Osatutako puntua koherentea da.
Iker Narbona Beitia

46
4. JARDUERA
Helburu ● Kopla baten lehenengo puntua emanda kopla osatzeko gai

espezifikoak izatea.
● Bertsolaritzaren historiaren oinarrizko ezagutzari lehen
hurbilpena.
● Sormena lantzea.
● Neurriaren eta errimaren nozioak barneratzea.
dinamika Aurreko jardueraren jarraipena da honakoa. Ikasle bakoitzari haren
ikaskide batek aurrekoan prestatutako puntua egokituko zaio,
oraingoan ere ausaz. Jardueraren xedea izango da ikasleak kopla
osatzea, proposatutako errimak edo beste batzuk erabiliz,
oinuarekin. Doinu honek ematen duen
Compostelako erromesa d
aukera bat da 2 edo 3 puntuko kopla osatu daitekeela, jatorrizko
bertsioan 1. puntua errepikatzen baita. Beraz, 2 puntuko kopla osa
daiteke, 1. puntua errepikatuz, edo 3 puntuko kopla, punturik
errepikatu gabe. Astebeteko epea izango dute kopla osatzeko, eta
oraingoan ere azpimarratuko da informazioa bilatzea komeni zaiela
egokitu zaien gai berriari buruzko kopla ondo egiteko. Behin kopla
eginda, irakasleak beharrezkotzat hartzen badu, zuzenketa
proposamenak bidaliko dizkie ikasleei, beste astebeteko epearekin
kopla moldatu dezaten.
Aurreko jardueran bezala, zalantzak argitzea eta hobetzeko

proposamenak egitea izango da irakaslearen papera, berriro ere
didaktikoa
47
ahozkotasunaren garrantzia nabarmentzearekin batera.
Aurreko jardueran azaldu den egokitzapenak honetarako ere balio

du.
Materiala eta ● Ikasleek aurreko jardueran sortutako koplen puntuak.

baliabideak ● Google Classroom edo antzeko tresnaren bat.
Ebaluazio ● Egokitutako gaiari buruzko informazioa ulertu duela erakusten

adierazleak du.
● Kopla baten lehenengo puntua emanda kopla hori osatzeko
gai da.
● Koplak koherentzia du bere osotasunean.
5. JARDUERA
Helburu ● Bertsolaritzaren historiaren oinarrizko ezagutza izatea,

espezifikoak gertaerak era kronologikoan ulertuz.
● Norbere kabuz informazioa bilatzea.
dinamika Jarduera honetan, ikasleei guztiek osatutako koplak helaraziko
zaizkie, Google Classroom edo antzeko tresnaren batean zeregin bat
sortuz. Jardueraren xedea izango da ikasleek kopla horiek
kronologikoki ordenatzea. Hau da, kopla bakoitzak gertaera, figura
edo pertsonai jakin bati erreferentzia egiten dio, eta haiek gertatu
Iker Narbona Beitia

48
zen garaiaren arabera ordenatu beharko dituzte kopla horiek,

antzinakoenetik garaikideeera. Pertsonen kasuan, jaiotza data
hartuko da erreferentziatzat, kontrakoa adierazi ezean (adibidez: “X
Euskal Herriko Txapelduna”; kasu horretan txapelketa irabazi
zueneko urtea izango litzateke erreferentziazko data). Jarduera hau
banaka egingo dute eta astebeteko epea izango dute.
Oharra: V. Eranskineko taulan hitzak kronologikoki ordenatuta

ageri dira.
Irakaslearen papera batik bat zuzentzean zentratuko da. Ikasleek

egindakoa banan-banan zuzendu eta birbidaliko die, zein akats
zituzten jakinaraziz.
Norbaitek arazo informatikoak izatekotan, kopla guztiak papertxo

solteetan bidali ahalko litzaizkioke (gutun bidez, aurrekoetan bezala),
eta papertxo bakoitzari hizki larri bat esleitu (“A”; “B”; “C”...). Era
honetan, ikasleak egin beharko lukeen bakarra hizkiak orrialde
batean ordenean idaztea izango litzateke, gero irakasleari bidaltzeko.
Materiala eta ● Aurreko jardueretan ikasleek osatutako koplak.

baliabideak ● Google Classroom edo antzeko tresnaren bat.
Ebaluazio ● Bertsolaritzaren historiako figura, pertsonai eta gertaera

adierazleak ezberdinak kronologikoki kokatzen ditu.
didaktikoa
49
6. JARDUERA
Helburu ● Kopla sorta grabatzea.

espezifikoak ● Banaka eta taldean abestea, doinu baten nondik norakoak
ulertuz.
● Bertsolaritzaren historiaren ikuspegi orokorra garatzea.
dinamika Azken jarduera honetan, kopla guztiez osatutako abestia grabatzea
da xedea. Hori egiteko, lehendabizi ikasleei kopla-sorta osoa
helaraziko zaie (Google Drive, Google Classroom edo antzeko tresna
baten bidez), kronologikoki ordenatutako kopla guztiak barnebiltzen
dituena, denek batera egindako lana ikusteko aukera izan dezaten.
Grabaketari dagokionez, hura gauzatzeko aukera ezberdinak
existitzen dira, bakoitzaren abantailak eta desabantailak kontuan
hartuta horietako bat hautatu beharko delarik:
● Batetik, ikasle guztiekin batera online saio bat antolatu

daiteke, saio batean abestia grabatzeko. Dena den, ikasle
kopurua zenbat eta handiagoa orduan eta zailagoa izango da
halako saio bat bideragarria izatea.
● Beste aukera bat ikasleak talde txikiagoetan banatzea eta
talde bakoitzarekin grabaketa-saio bat egitea izango litzateke,
talde bakoitzak dagokion zatia grabatu dezan. Aukera honen
desabantaila da abesti osoa elkartzerakoan ondo gelditu
dadin erritmo eta tono berdina erabili beharko dutela denek.
Horretarako, aldez aurretik prestatutako oinarri instrumental
(Compostelako erromesa abestiaren karaoke bertsio bat,
nolabait esatearren) baten gainean grabatzea izango litzateke
komenigarriena. Gainera, era horretan ikus-entzunezko azken
produktua askoz ere txukunago geldituko litzateke. Tutoreak
ez badu bere burua gai ikusten oinarri instrumental hau
Iker Narbona Beitia

50
prestatzeko (benetako instrumentuen bitartez edota MIDI

instrumentuen bitartez presta daitekeena), Musika
irakasgaiko irakasleari laguntza eskatu ahal dio.
● Bestalde, gerta daiteke online saioan denbora aldetik
atzerapena izatea ordenagailu ezberdinetan, eta ondorioz
horrela grabatzeak arazoak ematea. Hau aldez aurretik
baloratu beharko du irakasleak, aurretik egindako online
saioen esperientzian oinarrituz. Hala bada, soinu-grabaketa
banaka egin dezatela galdegingo zaie ikasleei, horretarako
baliabideak eskainiz. Kasu honetan ere beharrezkoa izango da
aldez aurretik prestatutako oinarri instrumental bat izatea.
Ikasleek egin beharko dutena zera da: entzungailuak jarrita
oinarri instrumentala entzun, soinua grabatzeko programa
edo web orrialdea martxan duten bitartean, eta haiei
egokitzen zaienean kantatzea. Behin audioa grabatuta,
irakasleari bidaliko diote. Irakasleak ikusi beharko du ea era
egokian grabatu duten, eta ezezko kasuan berriro grabatzeko
eskatu.
Grabazioaren ezaugarriak:
● Ikasle bakoitzak hasieran egokitu zitzaion gaiari (3. jardueran)

dagokion kopla abestu beharko du. Kontuan izan beharko da
batzuetan 2 puntukoa eta beste batzuetan 3 puntukoa izan
ahalko dela. Jatorrizko bertsioan bezala, 2 puntuko kopla bada
1.a errepikatuko da, errepikapenean denek abestuko dutelarik
(edo grabazio saio horretan daudenek, talde txikiagoetan
egiten bada). 3 puntuko kopla bada, 1.a errepikatu ez baina 2.
kopla denek batera abestuko dute, aurreko kasuan bezala.
Horretaz gain, errepika (“Trularalulalolalo” dioen zatia) denek
batera abestuko dute. Ikasleek audioa banan-banan
grabatzekotan, haien koplaz gain, kopla guztien lehenengo
didaktikoa
51
puntuaren errepikapena (edo 2. puntua, 3 puntuko koplen

kasuan) eta errepika grabatu behar dituztela kontuan hartu
beharko dute.
● Behin audioa grabatuta egonda, irakaslea arduratuko da dena
muntatzeaz eta bideoa sortzeaz. Bideoa sortzeko 3. jardueran
aipatutako irudi edo argazkiak erabiliko dira, ikasle bakoitzak
berari egokitutako hitzerako aukeratuak. Era horretan,
bideoan kopla bat entzuten den bitartean, kopla horri
dagokion irudia ikusiko da.
Behin bideoaren muntaketa amaituta, ikasleekin elkarbanatuko da

eta dagokion bideetatik zabalduko da (ikastetxearen webgunea,
baimenik egonez gero webgune publikoak…).
Amaitzeko, ikasleekin feedback- a sustatuko da. Galdetuko zaie zer

iruditu zaien sekuentzia didaktikoa, zer iruditu zaien amaierako
bideoa, zer aldatuko luketen… Horrekin batera, autoebaluazio
errubrika bete dezaten galdegingo zaie (ondorengo azpiatalean
azalduko da hau).
Irakaslearen papera grabaketa zuzendu eta koordinatzea izango da.

Jardueraren azalpenean aipatutako agertoki ezberdinetako
bakoitzean paper ezberdin bat hartu beharko du, baina betiere argi
izanik helburu nagusia denen parte hartzea bermatzea dela. Hortik
aurrera, saiatu beharko da azken emaitza ahalik eta ondoen geratzen,
ikasleek ikus dezaten egin dutenarekin ikus-entzunezko polit bat lortu
dutela. Jarduera honetan, kasu batzuetan, beharrezkoa izango da
ikastetxeko beste zenbait irakasleren laguntza eskatzea, izan tutoreak
oinarri instrumental bat sortzeko nahikoa gaitasun edo baliabide ez,
edo grabaketa eta muntaketa menperatzen ez dituelako.
Iker Narbona Beitia

52
Arazo informatikoak dituzten ikasleen kasuan, jarduera honetan

parte hartu dezatela bermatzea konplexua da. Aukera bat izango
litzateke, grabaketa online saio batean gauzatzekotan, irakasleak
arazo informatikoak dituen balizko ikaslearekin telefono-dei bat
egitea saioaren bitartean. Era honetan, saioan gertatzen dena
entzungo luke, eta grabaketan bere zatia abestu ahalko luke
telefonoz. Grabaketa banan-banan egitekotan, bermatu beharko da
ikasle horrek grabatzeko moduren bat duela (senide baten
mugikorra, esaterako). Era horretan, grabaketa egin eta irakasleari
bidali ahalko lioke. Kasu honetan, ikasle horrek oinarri instrumentala
eskura izatea liteke egokiena, baina ez bada posible helaraztea haren
grabaketa nola edo hala bideoan txertatzen ahalegindu beharko da
irakaslea.
Kasu honetan kontuan hartu beharreko beste egokitzapen bat

grabaketak arazo tekniko ugari sortzearen ondoriozkoa izan daiteke.
Gerta daiteke ez egotea modurik denek batera grabatzeko ezta
ikasleen zati indibidualen batura ondo geratzeko. Kasu honetan,
baloratu daiteke karaoke itxurako bideo bat sortzea. Hau da, oinarri
instrumentala entzuten den bitartean irudiak eta koplen testua
ikusgai egotea. Ikasleek haien koplak ez abestu arren, azken finean
haien sorkuntzakoa den kopla-sorta batean oinarritutako
ikus-entzunezkoa izango litzateke.
Materiala eta ● Online saioa gauzatzeko programa

baliabideak ● Soinua grabatzeko programa. Esaterako, interneten
eskuragarri
● Kopla-sorta, kronologikoki ordenatua
● Compostelako erromesa a bestiaren oinarri instrumentala
didaktikoa
53
● Bideo muntaketarako programa (irakasleak soilik)
Ebaluazio ● Kopla-sortaren grabaketan parte hartu du.

adierazleak ● Abestu beharrekoa zer zen ongi ulertu du.
● Oinarri instrumentalera moldatu du bere ahotsa, kopla
abesterakoan erritmoa eta tonua zainduz.
● Bertsolaritzaren historiaren gaineko ikuspegi orokor bat osatu
duela erakusten du.

4.5. Azken ebaluazioa
Irakasleak, jarduera bakoitzean ikasleek ikaskuntza-prozesuan emandako aurrerapausoak

ebaluatzeaz gain (jarduera bakoitzaren taulan azaltzen diren ebaluazio-adierazleen bitartez),
ikasle bakoitzaren azken ebaluazioa gauzatuko du, jarraian azalduko den errubrikaren
bitartez. Horretaz gain, errubrika berbera ikasleei bidaliko zaie, sekuentzia didaktikoaren eta
haien buruaren autoebaluazioa egin dezaten. Errubrika osatzen duten ebaluazio-adierazleak
Bertsolaritzaren Curriculumean oinarrituta daude, nahiz eta sekuentzia didaktiko honetara
moldatu diren. Hona hemen ebaluazio-errubrika:
Primeran Ongi Eskas, Gaizki

hobetzeko
prozesuan
Bertsolaritza ezagutzen dut Euskal Herriko

kultur ondarearen errealitate bizi gisa.
Ahozko inprobisazio kantatua kultura

errealitate unibertsal gisa ulertzen dut,
eta bertsolaritzaz gain beste adierazpide
batzuk ezagutzen ditut.
Bertsoaren oinarrizko elementuak

ulertzen ditut: puntua.
Iker Narbona Beitia

54

ulertzen ditut: oina.

ulertzen ditut: errima.

ulertzen ditut: neurria.
Errima familiak ezagutzen ditut eta familia

bakoitzeko adibideak zerrendatzeko gai
naiz.
Bertso doinu ezberdinak abesten ditut.
Bertsoak sortzerakoan neurria

menperatzen dut, kantatzearen bitartez.
Koplak osatzeko gai naiz, idatziz.
Koplak osatzeko gai naiz, bat-batean.
Ezagutzen ditudan doinuen bidez nire

sorkuntza propioak abesteko gai naiz.
Jendaurrean aritzerakoan nire burua era

egokian erregulatzen dut.
didaktikoa

CONCLUSIONES
A continuación se expondrán las conclusiones de esta investigación. Del mismo modo, se

reflexionará acerca de los límites que presenta y las nuevas vías de investigación que abre
este trabajo, con el fin de aportar luces al debate académico.
En primer lugar, ha quedado patente que la introducción del bertsolarismo en la enseñanza

reglada ha sido imprescindible para preservar su transmisión. Del mismo modo, el repaso
histórico del bertsolarismo y su programa de enseñanza muestran que dicho programa ha
tenido una gran influencia en la configuración del bertsolarismo actual: en la forma de
acercarse al bertsolarismo por parte de nuevos bertsolaris, en los ámbitos de donde
provienen estos, en los temas que se tratan, en los aspectos formales del bertsolarismo
actual, y en muchos otros ámbitos que no se detallarán aquí por no extendernos demasiado.
En segundo lugar, a partir del análisis de las entrevistas realizadas se han podido observar
las transformaciones metodológicas del programa de enseñanza del bertsolarismo en la
Comunidad Foral de Navarra, así como esclarecer los aspectos que presentan una mayor
continuidad. Entre los cambios que se han dado en este sentido se pueden destacar la
utilización más frecuente de conjuntos de bertsos actualizados, la sistematización de
trabajar sobre la medida de la copla, la constante renovación del material didáctico y los
recursos disponibles, la publicación del fundamento pedagógico del proyecto en el año 2008
(el Curriculum del Bertsolarismo) y, sobre todo, la mayor prevalencia de la oralidad y la
improvisación frente a lo escrito en la forma de trabajar. Respecto a este último punto, se
debe destacar que hoy en día se está investigando el lugar de la oralidad en la metodología
de enseñanza del bertsolarismo, puesto que es posible que en los próximos años su
importancia vaya en aumento y esto traiga consigo cambios metodológicos.
En tercer lugar, a lo largo del desarrollo del trabajo y, en especial en las entrevistas, ha
quedado de manifiesto que más allá del programa de enseñanza del bertsolarismo no
existen criterios definidos para trabajar esta expresión cultural en el aula. Más aún, apenas
hay material ni recursos concretos que respondan a esta realidad, y el Curriculum de
Educación Primaria de la Comunidad Foral de Navarra ni siquiera contempla el bertsolarismo
entre los contenidos de los cursos 5. y 6. de Educación Primaria. Es por ello que una parte
importante de este trabajo ha consistido en desarrollar una secuencia didáctica que
Iker Narbona Beitia

respondiera a este vacío, a la par que se han incluido en ella los aportes del trabajo. Esta
secuencia didáctica pretende ser una herramienta para que cualquier docente pueda utilizar
el bertsolarismo de forma didáctica en el aula, así como servir de base para la creación de
secuencias didácticas similares o parecidas. En este sentido, sería interesante llevarla a la
práctica y evaluar su funcionamiento.
Por último, respecto a los límites de esta investigación y las vías que abre, el hecho de que la
investigación y renovación metodológica de la enseñanza del bertsolarismo se esté
realizando a día de hoy con pretensiones mayores que las de este trabajo puede hacer que
los aportes que se han expuesto queden desactualizados en un futuro cercano. No obstante,
este trabajo puede suponer una base importante de cara a conocer la realidad de la
enseñanza del bertsolarismo en un territorio concreto (la Comunidad Foral de Navarra, en
este caso) en relación con la historia de su implantación y su desarrollo, complementada con
testimonios de primera mano de personas que han participado activamente en este
proceso. El presente estudio, por tanto, supone un aporte más en la investigación general
del bertsolarismo, que cuenta con un dinamismo y vitalidad notables en la actualidad; y se
deberá completar con otros estudios similares, como por ejemplo la investigación
sistemática de los materiales y recursos didácticos que se han desarrollado a lo largo de la
historia y se siguen desarrollando en la actualidad para la enseñanza del bertsolarismo en la
educación reglada.
didaktikoa

ERREFERENTZIAK
Aizpurua, K.; Altube, A.; Arozena, E.; Aurrekoetxea, I.; Eizagirre, I.; Estiballes, A.; Gurrutxaga,
I.; Iturrioz, J.; Landeta, J.; Leitza, J.; Lekue, E.; Lotina, I.; Ormaetxea, U.; Perea, O.;
Salaberri, K.; Sarasua, A.; Urra, N. eta Zabala, J. (2008). Bertsolaritzaren Curriculuma
Lehen Hezkuntzan. Oiartzun: Lanku Bertso Zerbitzuak. Hemendik eskuratua:
https://bdb.bertsozale.eus/web/liburutegia/view/1698-bertsolaritzaren-curriculuma
-lehen-hezkuntzan
Aizpurua, K. (2017ko ekainaren 10a). Berriak jaio ginen. Berria. Hemendik eskuratua:
https://www.berria.eus/paperekoa/1955/023/001/2017-06-10/berriak-jaio-ginen.ht
m
Amuriza, X. eta Uria, J. (2015eko abuztuaren 26a). Ikasi ezin zena irakasteko erronka [Iñigo
Astizek elkarrizketatuak]. Berria. Hemendik eskuratua:
https://www.berria.eus/paperekoa/1859/022/001/2015-08-26/ikasi-ezin-zena-irakas
teko-erronka.htm
Aristorena, P. J. (1992). Nafarroako bertsolaritza. Iruñea: Nafarroako Gobernua. Hemendik

eskuratua:
https://bdb.bertsozale.eus/uploads/edukiak/liburutegia/xdz4_ld_000075.pdf
Barandiaran, A. (2015). Bertsolaritza eskolan izeneko programa Nafarroako Lehen

Hezkuntzan: onurak eta erronkak hizkuntzaren jabekuntzari begira. In X. Núñez
Sabarís, A. González Sánchez, C. Pazos Justo eta P. Dono Lopez (ant.), Horizontes
Científicos y Planificación Académica en la Didáctica de Lenguas y Literaturas
(245-260. or.). Ribeirão: Edições Húmus. Hemendik eskuratua:
http://cehum.ilch.uminho.pt/cehum/static/publications/horizontes_cientificos_pub_
online.pdf
Bertso eskolak (d.g.). In Hiru. Eusko Jaurlaritzaren Etengabeko ikaskuntza ataria. Hemendik
eskuratua: https://www.hiru.eus/eu/literatura-vasca/las-escuelas-de-bertsolaris
Bertsolaritza Ikastetxean (2018). El Aedo. Revista del mundo de la narración oral, (7),
217-220. Hemendik eskuratua:
https://narracionoral.es/index.php/es/biblioteca/revista-el-aedo/1384-el-aedo-7
Iker Narbona Beitia

Bertsolaritzaren Transmisioa (d.g.). In BDB. Bertsolaritzaren datu-basea. Hemendik
eskuratua:
https://bdb.bertsozale.eus/orriak/get/16-Bertsolaritzari%20buruz--transmisioa
Bertsozale Elkartea (2019-2020a). Bertsolaritza ikastetxean. In Bertsozale Elkartea.

Hemendik eskuratua: https://www.bertsozale.eus/eu/bertsolaritza-ikastetxean
Bertsozale Elkartea (2019-2020b). Guri Buruz. In BertsoIkasgela. Hemendik eskuratua:

https://bertsoikasgela.eus/info/
Bertsozale Elkartea (d.g.-a). Ai zapotxin. In Bertsoikasgela. Hemendik eskuratua:

https://bertsoikasgela.eus/baliabideak/79/
Bertsozale Elkartea (d.g.-b). Anai-arrebak eskolara bidean. In Bertsoikasgela. Hemendik

eskuratua: https://bertsoikasgela.eus/baliabideak/686/
Bertsozale Elkartea (d.g.-c). Errimen familiak. In Bertsoikasgela. Hemendik eskuratua:

Bertsozale Elkartea (d.g.-d). Historian emakumeak . In Bertsoikasgela. Hemendik eskuratua:

Bertsozale Elkartea (d.g.-e). Puntua. In Bertsoikasgela. Hemendik eskuratua:

Bertsozale Elkartea (d.g.-f). Querreque. Julio Soto eta Alondras Huastecas. In Bertsoikasgela.
Hemendik eskuratua: https://bertsoikasgela.eus/baliabideak/198/
Bertsozale Elkartea (d.g.-g). Txanogorritxoren bertsio ganberroa. In Bertsoikasgela.

Hemendik eskuratua: https://bertsoikasgela.eus/baliabideak/100/
Gabi de la Maza (2014ko urriaren 17a). Compostelako erromesa (Tapia eta Leturia). In
YouTube. Hemendik eskuratua:
https://www.youtube.com/watch?v=1CpsGR1XVH8&ab_channel=GabidelaMaza
Garzia, J. (2012). Bertsolaritza. Donostia: Etxepare Euskal Institutua. Hemendik eskuratua:

https://www.etxepare.eus/media/uploads/publicaciones/bertsolaritza.pdf
didaktikoa
Garzia, J.; Sarasua, J. eta Egaña, A. (2001). Bat-bateko bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak.
Donostia: Bertsozale Elkartea.
Gu ere bertsotan. Eskolan bertsolaritza sustatzeko egitasmoa (2012). Hik hasi, (168), 8-15.
Hemendik eskuratua:
http://www.hikhasi.eus/uploads/erab_1/2012/05/1498220301-168.%20hik%20hasi.
pdf
Iza, I. (2010). Ikastola mugimendua. Dabilen herria. Ikastola eredua 1960-2010. Bilbo:
Euskaltzaindia. Hemendik eskuratua:
https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_argitalpenak&Itemid=1217
&view=katalogoa&lang=eu-ES&edukia=fitxa&argitalpena_id=542
Mintzola Ahozko Lantegia (d.g.). Kulturartea mapa. Munduko Kantu Inprobisatuaren

datu-basea. Mintzola Ahozko Lantegia. Hemendik eskuratua:
https://www.mintzola.eus/eu/kulturartea/mapa
Lekuona, M. eta Irazustabarrena, F. (d.g.). Bertsolaritza. In Auñamendi Eusko Entziklopedia.

Hemendik eskuratua:
http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/bertsolaritza/ar-13609/
Lopategi, J. eta Mendizabal, M. (1997). Bertsolaritzaz. Hik hasi, (19), 14-20. Hemendik
eskuratua:
http://www.hikhasi.eus/uploads/erab_1/1997/06/1498220232-019%20alea.pdf
Nafarroako Foru Komunitatea. Gobernua. (2007). 24/2007 Foru Dekretua, martxoaren

19koa, Nafarroako Foru Komunitateko Lehen Hezkuntzako irakaskuntzarako
curriculuma ezartzen duena. Hemendik eskuratua:
http://www.navarra.es/NR/exeres/B639AEF3-4480-452D-8F8B-702ABCDECD60.htm
Nafarroako Foru Komunitatea. Gobernua. (2014). 60/2014 Foru Dekretua, uztailaren 16koa,
Nafarroako Foru Komunitatean Lehen Hezkuntzako curriculuma ezartzen duena.
Hemendik eskuratua:
https://www.navarra.es/NR/rdonlyres/DC9FD764-A71A-4920-851D-24BB2C653B6F/
0/F1410295_LehenHezkuntzako.pdf
Iker Narbona Beitia

Nafarroako Gobernua (2015eko urriaren 26a). Hezkuntzak “Eskolako bertsolaritza”
programa berreskuratu du mintzamena eta bertsoa indartzeko. Gobierno -
navarra.es. Hemendik eskuratua:
https://www.navarra.es/NR/rdonlyres/866DFC54-C5FA-4218-A38D-8974E193137A/
329042/Bertsolarismoenlaescuela1.pdf
Nafarroako Gobernuak bertan behera utzi du “Bertsolaritza irakaskuntzan” programako

finantziazioa. (2014ko apirilaren 29a). Bertsoa.eus. Hemendik eskuratua:
https://bertsoa.eus/albisteak/4070-nafarroako-gobernuak-bertan-behera-utzi-du-be
rtsolaritza-irakaskuntzan-programako-finantziazioa
Nafarroako Hezkuntza Departamentua (d.g.). Bertsolaritza irakaskuntzan. In Nafarroako

Hezkuntza Departamentua. Hemendik eskuratua:
https://www.educacion.navarra.es/eu/web/dpto/bertsolarismo-en-la-ensenanza
Nafarroako Hezkuntza Departamentua (2020ko martxoaren 13a). Nafarroako 58 ikastetxek

bertsolariak izango dituzte aurten ere ikasgeletan. Nafarroako Hezkuntza
Departamentua. Hemendik eskuratua:
https://www.educacion.navarra.es/eu/web/dpto/-/58-centros-educativos-navarros-
contaran-un-ano-mas-con-la-presencia-de-bertsolaris-en-las-aulas
Nafarroako Hezkuntza Departamentua (2020ko abuztuaren 21a). Gobernuak ezarri du

Nafarroako ikasleek lanaldi jarraitua izango dutela urritik aurrera, COVID-19en
aurkako segurtasun protokoloaren parte gisa. Nafarroako Hezkuntza
Departamentua. Hemendik eskuratua:
https://www.educacion.navarra.es/eu/web/dpto/-/el-gobierno-de-navarra-establec
e-que-el-alumnado-navarro-tendra-jornada-continua-a-partir-de-octubre-como-part
e-del-protocolo-de-seguridad-frente-al-c
Nafarroako Hezkuntza Departamentua (2020ko abuztuaren 27a). Nafarroa bat dator

ikastetxeetan COVID19ari aurre egiteko Osasun publikoko jarduketa koordinatuei
buruzko adierazpenarekin. Nafarroako Hezkuntza Departamentua. Hemendik
eskuratua:
didaktikoa
https://www.educacion.navarra.es/eu/web/dpto/-/navarra-respalda-la-declaracion-
de-actuaciones-coordinadas-en-salud-publica-frente-al-covid-19-para-centros-educat
ivos
Rodriguez Bornaetxea, F. (1991). Bertsolaritza eta eskola. Bilbo: Udako Euskal

Unibertsitatea. Hemendik eskuratua:
http://www.euskara.euskadi.net/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Fito_Rodriguez_Born
aetxea.pdf
Rodriguez Bornaetxea, F. (1997). Eskolako bertsogintza erreformaren ildotik. Hik hasi, (20),
23-29. Hemendik eskuratua:
http://www.hikhasi.eus/uploads/erab_1/1997/07/1498220236-020%20alea.pdf
Txakur Gorria (2019). Bertsolaritzaren genealogia feministak berrogeiko txikian. Bertsolari,

(114), 6-56. Hemendik eskuratua:
http://www.bertsolari.eus/aldizkariak/bertsolaritzaren-genealogia-feministak-berrog
eiko-txikian/
Iker Narbona Beitia

I. ERANSKINA
Osa ditzagun denon artean ondorengo errima zerrendak! Aurrera begira orri hau
aberasten joan gaitezke, gerora zuen bertsoak sortzeko ideiak izateko. Errima zerrenda
gehiago bururatzen zaizkizu?
ABA/AGA/ARA/ADA EBA/EGA/ERA/EDA OBE/OGE/ORE/ODE
Araba ziega hobe
begirada atzera eguzkilore
AK/AP/AT EKA/EPA/ETA EKE/EPE/ETE
zorionak leka daiteke
Iruñerat errieta bete
EMA/ENA UMA/UNA OM/ON
Txema duguna zorion
lehena iluna jaramon
ASA/AXA/AZA/ATSA/ATZA OSA/OXA/OZA… OSO/OXO/OZO…

/ATXA hotza gozo
erremolatxa aproposa otso
ataza
didaktikoa

II. ERANSKINA
Zer gustatzen zaizu egitea eskolan, kalean eta etxean zaudenean? Osatu kopla hauek
proposatzen diren errimekin edo zuri bururatzen zaizkizun beste batzuekin. Ea zenbat egiten
dituzun!
Gustokoa al duzu Eta eskolan zer da Eta zuk jostaldian

joatea eskolara? nahiago duzuna? zer egiten duzu?
……………………… ……………………… ………………………
…………………….. …………………….. ……………………..
LOTARA / BADAEZPADA / LAGUNA / BATASUNA / MUXU / FLUXU /
ALGARA / IKARA BIGUNA / ASTUNA PUTZU / DITUZU
Bueno zuk beharbada Eta zertan aritzen Orain egon behar gara
kalea nahiago zara zu kalean? musukoarekin
……………………… ……………………… ………………………
…………………….. …………………….. ……………………..
GEHIAGO / GUTXIAGO / JOLASEAN / DENEAN / JAKIN / HORREKIN /
ZEHARO / DAGO ISILEAN / LURREAN NIREKIN / ZIKIN
Etxean zaudenean Ez al gara egon jada Eta etortzen bada

zu zertan zabiltza? etxean gehiegi? berriro birusa?
……………………… ……………………… ………………………
…………………….. …………………….. ……………………..
BIZITZA / TRIKITIXA / GILTZA GUTXIEGI / ERI / LAGUNTZA / HONUNTZA /
/ MARRAZKIGINTZA ESKEGI / IZERDI PUTZA / HUTSA
Iker Narbona Beitia

III. ERANSKINA
Saia gaitezen bat-batean! Denok dugu bertsolari bat barruan, beraz hartu arnasa,
prestatu ahotsa, eta inprobisatu galdera hauentzako erantzun bat! Erabili ahal dituzun
errimen ideiak dituzu azpian, baina nahi izanez gero beste batzuk erabili ahalko dituzu.
Benga aurkeztu burua Eta gaitasunetan Zure zaletasunak

zein da zure izena? zertan zara ona? aizu zeintzuk dira?
ONENA / DUENA PERTSONA / BROMA BEGIRA / TIRA
Nora gustatzen zaizu Zer iruditzen zaizu Zer egin nahi duzu zuk
gehiago joatea? ai, bosgarren maila? heldua zarenean?
ETXEA / KALEA ZAILA / ALAIA NAIZENEAN / AZKENEAN
Zer egingo zenuke Zu gustura al zaude Eta ez al duzue

birusa hartu ezkero? etxean sartuta? burua galduko?
ESPERO / GERO KENDUTA / TURUTA PUNTO / HELDUKO
Erabiltzen al duzu Garbitzen al dituzu Aizu eta tranpa egin

beti musukoa? zuk bi eskuak maiz? al duzu zuk noizbait?
BEHARREZKOA / TONTOA NAIZ / GARAIZ ZAIT / NORBAIT
didaktikoa

IV. ERANSKINA
Astebete izango duzue ondorengoa egiteko:
● Egokitu zaizuen gaiaren inguruan informazioa bilatu, eskura dituzuen iturrien bitartez
(internet, entziklopediak, eskolako liburuak, familiari galdetuz…).
● Compostelako erromesa doinuan oinarrituta, koplaren lehenengo puntua osatu

beharko duzue. Oroitu, lehenengo lerroa zortzi silabaz osatuta dago, eta bigarrena
zazpi silabaz! Idatzi baino lehenago abestu ezazu, ondo sartzen dela ziurtatzeko.
● Kontuan izan hurrengo jarduera egiten dugunean zuek idatzitakoa beste norbaiti
egokituko zaiola, kopla bukatu dezan; eta era berean, beste batek egindakoa zuei
egokituko zaizue, kopla osatu dezazuen. Koplaren lehenengo puntu hau egiteko bi
modu egongo dira:
○ Batetik, niri egokitu zaidan hitza edo izena jakinarazi dezaket, koplan edo
koplatik kanpo, eta nire puntuarekin bat datozen errima batzuk proposatu
(gutxienez 3) hurrengo kideak koplaren bigarren puntua egin dezan. Adibidez:
■ Demagun niri egokitu zaidan hitza “Bertsolaritza” dela. Horrela egingo

nuke:
Kantuz mezu bat sortzea

dugu bertsolaritza
(Errimak: HITZA / LAPITZA / GILTZA)
■ Ez badut “Bertsolaritza” hitza koplan sartu nahi, baina hurrengoari

jakinarazi nahi badiot hori dela hitza, ez dut zertan aipatu, eta koplatik
kanpo jar dezaket. Horrela egingo nuke:
BERTSOLARITZA
Kontu honetan aritzea
ez da batere erraza!
(Errimak: KASA / ARKATZA / ZALANTZA)
○ Bestetik, asmakizun moduan planteatu dezaket, hurrengo kideak hitza edo

izena zein den asma dezan. Horretarako, lehenengo puntuan ez dut hitza
aipatuko, baina oinaren errima eta egokitu zaidan hitzaren errima berdinak
Iker Narbona Beitia

izan behar dira. Asmatzeko errazagoa izan dadin, hitzaren errima jarriko dut
bigarren puntuaren amaieran. Aurreko adibidean bezala, demagun
“Bertsolaritza” hitza dela egokitu zaidana. Horrela egingo nuke:
Kantuz inprobisatzea
herriaren jakintza
…………………………
……………………ITZA
● Argi ulertu dadin, hor doa beste adibide bat. Kasu honetan bertsolari baten izena
erabiliko dut, zuetako batzuei izen bat egokitu zaizue eta. Demagun “Basarri”
(Errezilgo bertsolaria, hainbatetan Txapelketa Nagusian aritua) dela egokitu zaidan
hitza. Hitzaren azpian agertzen den informazioarekin eta nire kabuz bilatzen
dudanarekin koplaren lehen puntua osatuko dut, aurretik azaldutako moduetako
batean:
○ Nire ondoren kopla osatuko duenak izena zein den jakitea nahi badut.
■ 1. aukera: koplan bertan jakinarazi.
Basarri bertsolaria
Errezilen jaio zen
(Errimak: LEHENBAILEN, ZUEN, OZEN)
■ 2. aukera: koplan ez sartu baina izena jakinarazi.
BASARRI
Bertsolaritzan trebea
kazetaria ere bai
(Errimak: ETSAI, GAI, ALAI)
○ Nire ondoren kopla osatuko duenak izena asmatzea nahi badut:
Txapelketa Nagusia
jokatu zuen sarri
…………………….
…………….SARRI
didaktikoa

V. ERANSKINA
Profazadorak Pernando Amezketarra
XV. mendean herriz herri eta azokaz azoka 1764. urtean Amezketan (Gipuzkoa) jaioa.
inprobisatzen ibiltzen ziren emakumeak. Artzaina eta bertsolaria izan zen, eta bere
Abesten zituzten gaiak ez ziren agintarien pasadizo barregarri eta xelebreengatik
gustokoak, eta beraz, profazadoreen ospetsua izan zen.
jarduna debekatu zuten.
Jose Maria Iparragirre Bilintx
1820. urtean Urretxun (Gipuzkoa) jaioa. 1831. urtean Donostian (Gipuzkoa) jaioa.
Bertsolari, abeslari eta musikagile ospetsua Gaztetan eskaileretatik erori eta aurpegia
izan zen, Europan zehar bere gitarrarekin desitxuratuta gelditu zitzaion. Bertsolaria
batera abesten ibilia. Hainbat kanta sortu eta olerkaria izan zen, eta batez ere
zituen, horien artean Gernikako arbola amodiozko poesia jorratu zuen.
ezaguna.
Xenpelar familia Txirrita
Errenteriako (Gipuzkoa) bertsolari familia 1860. urtean Hernanin (Gipuzkoa) jaioa.

ospetsua. Senperalarre baserritik zetorkien Haren umore finagatik ezaguna zen, eta
Xenpelar goitizena. Maria Luisa (1833. Euskal Herri osoan ospetsu egin zen
urtean jaioa) eta Juan Frantzisko (1835. bertsolari bezala. 1936. urtean Euskal
urtean jaioa) neba-arrebak eta Herriko Bertsolari Txapelketaren irabazlea
lehenengoaren alaba zen Joxepa Antoni izan zen, eta urte horretan bertan hil zen.
(1865. urtean jaioa) bertsolari nabarmenak
izan ziren.
Plazida Otaño Euskal Pizkundea
1867. urtean Zizurkilen (Gipuzkoa) jaioa. Euskararen eta euskal kulturaren aldeko
Erantzun azkarrak ematen trebea zen, eta mugimendu kultural eta politikoa,
haren bat-bateko bi bertso ezagutzen dira 1876-1936 urteen bitartean garatu zena.
Iker Narbona Beitia

gaur egun, nahiz eta jakina den bertsoak Euskal literaturak, musikak eta dantzak
inprobisatzen maiz aritzen zela. 1950. bultzada handia izan zuten garai hartan,
urtean abestu zuen lehenengo aldiz eremu baita bertsolaritzak ere, Manuel Lekuona
publikoan. eta Joxe Ariztimuño Aitzol intelektual
euskaltzaleei esker, beste batzuen artean.
Azken hau izan zen lehenengo Bertsolari
Txapelketen sustatzaileetako bat.
Xalbador Lazkao Txiki
1920. urtean Urepelen (Nafarroa Beherea) 1926. urtean Lazkaon (Gipuzkoa) jaioa.
jaioa. Artzaina eta bertsolaria, bere Euskal Herriko bertsolari ezagunenetako
poetikotasunarengatik ezaguna. Bere bat izan zen, umore handikoa eta azkarra.
garaiko sariketa eta lehiaketa askotan parte Haren bizitzan oinarritutako marrazki
hartu zuen, Bertsolari Txapelketa Nagusia bizidunak sortu zituen ETB1-ek.
barne. Xabier Letek haren omenez idatzi
zuen Xalbadorren heriotzean abesti
ezaguna.
Bertsolari Txapelketa Nagusia Bertsolari Txapelketen lehenengo
1935. urtean ospatu zen lehenbiziko aldiz, etenaldia
Euskal Herriko lurralde guztietako 1936. urtean Espainiako Gerra Zibila hasi
bertsolariak elkartzeko asmoz. 1935. eta Txapelketa Nagusiak antolatzeari utzi
urteako txapelketaren irabazlea Basarri izan zioten. Gerra frankistek irabazi ondoren
zen, eta hurrengo urtekoa Txirrita. Ondoren errepresio garaia etorri zen eta bi
txapelketen etenaldi bat etorri zen, eta hamarkada luze igaro ziren berriz ere
1960. urtean hasi ziren berriro antolatzen. Bertsolari Txapelketak antolatzen hasi
1967-1980 urteen bitartean eta 1982-1986 zirenetik.
urteen bitartean berriz ere Txapelketa
Nagusien etenaldiak egon ondoren, 1986tik
gaur egunera arte etenik gabe ospatu da.
didaktikoa
Xabier Amuriza Kristina Mardaras
1941. urtean Zornotzan (Bizkaia) jaioa. 1948. urtean Iurretan (Bizkaia) jaioa.
Bertsolari, politikari eta idazlea, gaur Bertsolaria, irakaslea eta euskararen aldeko
egungo bertsolaritzaren modernizatzaile ekintzailea. Bertsolari Txapelketa Nagusian
garrantzitsuenetako bat izan zen. Horretaz parte hartu zuen lehenbiziko emakumea
gain, 1980. eta 1982. urteetan Bertsolari izan zen, 1986. urtean.
Txapelketa Nagusian txapeldun izan zen.
Bertsolaritza eskolan Bertsozale Elkartea
1980ko hamarkadaren hasieran hasi zen 1986. urtean sortutako elkartea, hasiera
bertsolaritza eskoletan irakasten, hasiera batean “Bertsolari Elkartea” izenarekin.
batean Gipuzkoan, eta geroago Euskal Bere lehenbiziko eginkizuna Bertsolari
Herriko gainerako herrialdeetan. Nafarroan Txapelketa Nagusia antolatzea izan zen, eta
1985. urtean sartu zen bertsolaritza gaur egun bertsolaritza sustatu, ikertu eta
eskolan, Lontxo Aburuza izan zelarik haren transmisioa ziurtatzeaz arduratzen
lehenengo irakaslea. da.
Andoni Egaña Euskal Herriko Txapeldun Estitxu Arozena Nafarroako Txapeldun
1993. urtean irabazi zuen lehenbizikoz Estitxu Arozena Mutrikun jaio zen 1975.
Bertsolari Txapelketa Nagusia Andoni urtean, baina familiarekin Lesakara
Egañak (Zarautz, 1961). Lau Txapelketa (Nafarroa Garaia) joan zen hiru hilabete
Nagusi irabazi zituen jarraian, bertsolaritza besterik ez zituenean. 1995. urtean eta
garaikidearen figurarik garrantzitsuenetako 1998. urtean Nafarroako Bertsolari
bat da. Txapelketa irabazi zuen. Horretaz gain,
bertsolaritza irakasle gisa aritu da hainbat
urtez, eta gaur egun ere horretan dihardu.
Maialen Lujanbio Euskal Herriko Julio Soto Nafarroako Txapeldun

Txapeldun Julio Soto, 1987. urtean Gorritin (Nafarroa
2009. urtean Maialen Lujanbiok (Hernani, Garaia) jaioa, bost aldiz izan da Nafarroako
1976) Bertsolari Txapelketa Nagusia irabazi Bertsolari Txapelketako irabazlea (2010,
Iker Narbona Beitia

zuen, txapelketa hura irabazten zuen 2011, 2015, 2017 eta 2019 urteetan).
lehenengo emakumea izan zelarik. 2017. Iruñean eta Lekunberrin ikasi zuen
urtean berriz ere irabazi zuen Bertsolari bertsotan.
Txapelketa Nagusia. Gaur egun
bertsolaritzak duen pertsonairik
nabarmenetako bat da, eta euskal
kulturaren beste hainbat esparrutan aritzen
da.
didaktikoa

Bertsolaritzaren Irakaskuntza Nafarroako Foru Erkidegoko Hezkuntza Arautuan. Bilakaera Eta Proposamen Didaktikoa - Iker Narbona Beitia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bertsolaritzaren Irakaskuntza Nafarroako Foru Erkidegoko Hezkuntza Arautuan. Bilakaera Eta Proposamen Didaktikoa - Iker Narbona Beitia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Iker NARBONA BEITIA

Lehen Hezkuntzako Irakasleen

Gradu Bukaerako Lana

Iker NARBONA BEITIA

GIZA, GIZARTE ETA HEZKUNTZA ZIENTZIEN FAKULTATEA

NAFARROAKO UNIBERTSITATE PUBLIKOA

Ikasturte akademikoa / Curso académico

Nafarroako Unibertsitate Publikoaren Haur Hezkuntzako Irakaslearen Graduak, ANECAk

ECI/3857/2007 Aginduaren arabera, Haur Hezkuntzako Irakaslearen ikasketa-plan guztiak

Beraz, ECI/3857/2007 Agindua betez, beharrezkoa da ikasleak, Gradu Amaierako Lanean,

urte bitarteko ikaskuntza-prozesuak eta gaur egungo hezkuntza-proposamenak 3. atalean

Bertsolaritzaren hezkuntza arautuko irakaskuntzak ia lau hamarkada bete ditu. Ostera,

Gako hitzak:​ Bertsolaritzaren irakaskuntza; Hezkuntza arautua; Metodologia; Sekuentzia

The teaching of bertsolaritza (​ improvised oral poetry in Basque language) in formal

Keywords:​ Teaching of bertsolaritza; Formal education; Methodology; Didactic sequence;

Palabras clave:​ Enseñanza del bertsolarismo; Educación reglada; Metodología; Secuencia

1. Testuingurua: bertsolaritzaren historia eta alderdi orokorrak 5

2. Bertsolaritza hezkuntza arautuan 10

2.1. Hastapenak eta bilakaera 10

2.2. Nafarroako Foru Erkidegoaren kasua 14

2.3. Bertsolaritzaren Curriculuma Lehen Hezkuntzan 18

3. Bertsolaritzaren irakaskuntzaren bilakaera metodologikoa Nafarroako Foru 19

3.1. Programaren nolakotasuna 20

3.3. Jarraitutasuna erakusten duten alorrak 22

3.4. Idazketaren zentraltasunetik ahozkotasunera 23

3.6. Ikasmateriala eta baliabideak 24

3.7. Irakasleen papera 25

3.9. Aurrera begirako aldaketa posibleak 27

4.2. Helburu orokorrak eta edukiak 30

4.5. Azken ebaluazioa 53

En el primer capítulo, se expondrán de forma general algunos aspectos históricos del

En el segundo capítulo se explicará la incorporación del bertsolarismo en la educación

la educación reglada de la Comunidad Foral de Navarra, atendiendo a sus singularidades y

En el tercer capítulo se analizarán los cambios metodológicos que se han dado en la

Estos son los objetivos generales del presente estudio:

● Estudiar la evolución de la enseñanza del bertsolarismo en la educación reglada de la

Iker Narbona Beitia

● Estitxu Arozena Albizu (1975, Mutriku): se aficionó al bertsolarismo por su familia y

Bat-bateko bertsogintzari dagokionez, Garziak (2012) adierazten du lehenbiziko

Iker Narbona Beitia

XX. mendearen hasierako bertsolaritzak ia ez dauka zerikusirik aurreko mendearen

garrantzia eta protagonismoa hartzen joango da, euskararen defentsa,

Iker Narbona Beitia

Gaur egungo bertsolaritzari dagokionez, hainbat ezaugarri nabarmendu daitezke (Garzia,

dela, “bertsolaritza garatzen deneko inguruabar sozio-politiko-kulturaletan gertatu den

1. Taula​. Bertsolaritzaren historia.

Aldia Urteak Bertsolariak

Historiaurrea Hasieratik 1800. urtera arte

Desafioak eta XIX. mendea Pernando Amezketarra,

1. Bazterreko 1900-1935 Txirrita, Kepa Enbeita

2. Isiltasun aldia 1936-1945

3. Biziraupen bertsolaritza 1945-1960 Basarri, Uztapide, Lasarte,

4. Erresistentzia 1960-1979 Aurreko laukian aipatutako

5. Herriari kantatzetik 1980-1998 Amuriza, Egaña, Sarasua,

6. Bertsolaritza multipolarra 1999- Maialen Lujanbio, Unai

Iker Narbona Beitia

Bertsolaritzaren irakaskuntzak Nafarroako Foru Erkidegoko hezkuntza arautuan izan duen

Hasteko, garrantzitsua da ulertzea 1970eko hamarkadaren amaieran eta 1980ko

Lehenengoa: bertsolaritza berezkoa den ala ikas daitekeen. Bigarrena: euskaldun

Aburuzak aipatzen du halako eztabaidak ez zirela ohikoak Iruñean, bertsolaritzari

Puntu honetara iritsita, Rodriguez Bornaetxeak (1991) berak hezkuntza formalaren,

Eztabaida hauen erdian kokatu behar ditugu, hortaz, bertsolaritzaren irakaskuntza

Iker Narbona Beitia

Gako hitzak: Bertsolaritzaren irakaskuntza; Hezkuntza arautua; Metodologia; Sekuentzia

The teaching of bertsolaritza ( improvised oral poetry in Basque language) in formal

Keywords: Teaching of bertsolaritza; Formal education; Methodology; Didactic sequence;

Palabras clave: Enseñanza del bertsolarismo; Educación reglada; Metodología; Secuencia

1. Taula. Bertsolaritzaren historia.

Denboran aurrera eginez, 1990eko hamarkadaren erdialdetik aurrera Bertsolaritza

bertso i kas-liburuek osatzen dutela (Bertsozale Elkartea, 2019-2020a). Horretaz gain,

Metodologiari lotuta aztertuko dugun lehenbiziko gaia homogeneotasunari dagokina da.

2. Taula. Sekuentzia didaktikoaren helburuak.

3. Taula. Sekuentzia didaktikoaren edukiak

Nafarroako Foru Euskal hizkuntza eta literatura:

● Ikasleen aurre-ezagutzak neurtzea. Ba al dakizue zer den

● Bertso-sorta abestea. Ai zapotxin jarriko du irakasleak (edo,