You are on page 1of 88

sandro papa

eZie qali
(1661-1683 ww)

Tbilisi
2015
redaqtori
iulon toliaSvili

XVII s. saqarTvelos samefo-samTavroebi-


saTvis Znelbedobis periodia. mxolod gare-
Se mtrebis siZliere ki ara, Sinagani socia-
lur-politikuri da ideur-kulturuli
daqveiTeba-dacema uwyobda xels yovelives.
erTi aseTi magaliTia ganxiluli winamde-
bare naSromSi.
wamkiTxavma gaarkvios, ramdenad davSordiT
aseT movlenebs.

wigni aewyo da dakabadonda

©sandro papa. eZie qali. 2014 w.


eSma _ gamkvirvebia sibriyve kacTa,
brZolis Sedegi survils Tu acda
zogi maSinve xels CamouSvebs, zogi verc xvdeba. amaoa cda
me mwyevlian da meridebian, Tan ematebaT SiSi da ridi
pirjvars iweren, SimSilsa sTmenen. fiqroben naxes TavSesaxidi
jer xom Zala ar miCvenebia, vinc ar miwama is Tavnebia
vnaxoT uCemod ras miaRweven, droiT wyaloba minebebia.
axla rac xdeba, didi ambavi, CemiT bevrisTvis iqneba avi
zogi inanebs Cem Seginebas, zogs gauxdeba mwife TavTavi
bevri lanZRvaze gadasulia, Cem erTgulebze gulmosulia
me avurio im angelozebs, vinc maT mfarvelobs, uflis sulia
angelozebi sad majobeben, wminda suliviT moimRerian
sulelebia, me vzi qalebSi, eSmakobasac qalebi hqvian
gana, rodesac adami Secda, qali ar iyo misi Semcdeni?
qaji Tu miwyiv kacSi saxldeba, qveynad SeiZlo rame Cemdeni?
me qalSi vsaxlob, qaliT ganvageb, Tumc angelozis aris saxeba
me var, me ZalmiZs, rogorc vindomeb, kacTa cxovreba daisaxeba.
qaji _ ise saubrob, Zalad ara mTvli, ara da yvelas kaci ganagebs
kacTa Zalaa da Cemi neba, rasac uyureb qveynad anagebs
Seni xrikebi ari cnobili, Ralatob vinc gyavs guliT ndobili
qali dedaa, coli da Svili, siZva da xasa, da da dobili
da mainc yvela qali qalia, ramdenic unda kacsa baZavdes
eSmakobaSic ari uZluri, rogorac ginda axtes, gaavdes.
eSma _ marTla qaji xar, ver gagigia, kaci qalebis ari msaxuri
mis gamo brunavs, ibrZvis da Sromobs tanadia, brge Tu usaxuri
sad ginaxia kaci uqalod cxovrebas qmnides, rames aRwevdes
qalma Tu mxari ar gaumagra, Sen rogor ginda qveynad aRzevdes?

3
sandro papa eZie qali
qaji _ maS modi JamTa mrovelsa vkiTxoT,
rogori ari kacTa warsuli
qals Tu kacs meti ukeTebia, kaci wmindaa, qali avsuli
amitom ari angelozebic Tavze mxolod kacs dastrialeben
qals Tu uwmindurs yovel Tve sjian, kaci, romc Secdes
xels ar axleben
eSma _ gaugebari vinme yofilxar, Tavqariani, urcxvi, regveni
JamTa mrovelma ra icis qalis, ra unaxia qveynad Cemdeni?
isic ar ici, uflis gangebiT angelozebis modgma Cvenia
Cven xelSi xvdeba yvela maTgani, romelic ki qals gauCenia
ufals Tavisi aqvs sazrunavi: dRe rom mzeobdes,
siTbo sdiodes
RamiT mTvare ar imalebodes, Suqi miwaze gadmodiodes
qari ar qrodes zomaze metad, wvima Tu Tovli miwas ar akldes
varskvlavTa gundi ar daifantos, mTvare amova,
gvirgvinad axldes
adamianTa bedi Cven gvando, veravin naxa Cvenebriv sando
angelozebad bavSvebi dasxa, rogor aRvzardoT unda iando
ufals kacisTvis sada scalia, samyaros bedi rom abaria
unda mixedos, samyaros bedTan kacis bedi ra dasadaria
kaci rom fiqrobs Senebr qajurad: RmerTi ifaravs, emegobreba
gverdiT dahyveba, xels gaumarTavs, Tu moewona misi vedreba.
sisulelea. ufali mxolod adamianTa modgmas ifaravs
calke arsebebs sad uTvalTvalos vin vis ras sZalavs
Tu moiparavs
kaci rodesac axal nergs dargavs, xes dastrialebs mTlianobaSi
calke foToli Tu Camovarda, sul ar miiRebs mxedvelobaSi
uflisTvis xea adamis modgma, foToli ari adamiani
modgma dasaxa ukvdavebisTvis, calkeuls Tunda Sexvdes ziani.
qaji _ marTla qaliviT ena aidgi, azrebic dagdevs gaugonari
eSmakob, cdilob mec damamciro, kacic dasaxo briyvi, mconari
Sen Tu ram ici, an gagigia, yvela Worebze ari nagebi
aba Sexede, yoveli qali, kacis tvirTia da monagebi
sad gagigia qali ukacod, momavals qmnides, Sarad agebdes
4
eZie qali sandro papa
miwyiv yofila kaci Tu kacobs, qalis laparaks arad agdebdes
eSma _ JamTa mroveli axsene weRan, imas rad vkiTxoT, isic kacia
arc iman icis qalis buneba, codna sxvebisa miutacia
da axla fiqrobs, rom sxvebze meti icis qalis da kacis buneba?
vkiTxoT, agvixsnas, romeli sWarbobs,
romels sWirdeba Semobruneba.
JamTa mroveli _ eSmakoba da gulalaloba, adamianis ori mxarea
Tu erTs mieltvis, meores kninobs, misi cxovreba gauxarea
ufalma roca Tavisi msgavsi, am qveynad Seqmna adamiani
mas mianiWa yvela Tviseba, rom ar mosvloda rame ziani
adamianma unda icodes ra rasa niSnavs, cudi Tu kargi
gonebis ZaliT Tu ver awoni, ise saqmeSi rogor ivargi
codna cudisa sul ara niSnavs, cudi Tesos da cudi akeTos
codna Zalaa, am Zalas ZaluZs, gafuWebuli gamoakeTos
kaci Tu qali, qali Tu kaci, uflis kravia, oriv erTia
kacisTvis qali qalRmerTi ari, qalisTvis kaci miwyiv RmerTia.
sulmnaTma SoTam es dagvibara: is vinc uflisgan danabadia
misTvis orive Tanatolia ginda Zu iyos, ginda xvadia.
eSma _ zRaprebsa yvebi, ise gamogdis TiTqo kaci qals gautoldeba
qalis sinazec eSmakobaa, xerxi sjobs Zalas, asedac xdeba
uars ver vityvi, rom zogi kaci WoriT,
sicruiT qalsac aWarbebs
magram iseTic xom gvinaxia, kaci qaliviT isworebs warbebs
zogi cvedani, zogi berbiWa, gana kacoba imaT eTqmebaT?
qalis bunebis matarebeli, debad CavTvaloT Tu mainc ZmebaT?
vinc marTla kacobs mainc qajia, qalis monaa da madevari
qali rom icvlis, fiqrobs qals icvlis,
kudSi mihyveba rogorc mwevari.
qaji _ qals kudi sad aqvs, kudi Sena gaqvs.
Sen xar eSmaki da kudiani
qalSi Tu saxlob, sulac ar niSnavs qali gamxdara eSmakis mgvani
me Tu mas vumzer kacis TvalebiT, ar niSnavs Cem Tavs rqebi amodis
rqiani kaci Tu ginaxia, qali rqiani aRar gamodis?

5
sandro papa eZie qali
eSma _ rogor getyoba, marTla xar qaji, rogor,
ras vambob, ver gagigia
me rom gisaxav cxovrebis sitkbos, am sitkbosaTvis cixe gigia
rac Sena gxiblavs, Sen suls mieltvis,
da Sen bunebas esalbuneba
angelozs esmis es sxvanairad, Cemic sxva aris qveynad buneba
modi SevTanxmdeT, Cemi Tu Seni, qveynis samwyemsos iyos saCeni
unda SeviZloT vwyevloT Tu vlocoT, rac winaparTa ari naSeni
me erTs gTavazob, ki ar veSmakob,
erTad gansajoT swori Tu mcdari
ar movigoneb warsulis ambebs, dRes ar gavxadoT sxvis Sesadari
ager vaxtangi, Sahnavaz xani, gmirobs da sibrZniT RrZobia tvini
sxvis codvebs arCevs, Tavis qajoba,
dagrovili aqvs viT Tivis zvini.
saqmeebs urCevs meore codvils, Teimurazi, mefed yofili
Tavis mxriv cdilobs aqeT auxsnas: wmindanebs ari gamoyofili,
erTi qarTleli, erTi kaxeli, saqmes arkveven imereTSia
sxvisa sxvam ukeT rogor gaigos, rodis swyuria da rodis Sia.
(1661 w. quTaisi. vaxtang mefes (Sahnavaz xanad wodebuls
sparselebisagan), imerel didebulTa wveviT, samefo daukavebia
da iqaur problemebs arkvevs iqve Sexvda ltolvilobaSi myof
Teimurazs.)
Teimuraz I _ kmayofili var, Seni mowveviT, skandis cixidan,1
aq Camoveli
miTxres, vaxtangi Sexvedras gTxovso,
aqvs sasaubro ram sasurveli
dRes Sen batonob imers da amers, Sahi gmfarvelobs,
gaqvs amis Zala
iyo dro roca me vbatonobdi da saZirkveli gamomecala

1. Teimuraz I – sparselebs garidebuli, imereTSi, siZes – aleqsandre imerTa


mefes afarebda Tavs. misi gardacvalebisa da bagratis gamefebis Semdeg skandis
cixe-simagreSi cxovrobda. iqidan vaxtangma Camoiyvana da SahTan SeTanxmebiT
sparseTSi gaistumra. gzaSi, astrabadSi moxuci Teimurazi ufalma miiRo.

6
eZie qali sandro papa
rad Segaxseno, isedac ici, didxans viyavi kaxeTis mefe
rac momekuTvna, CemTvis mindoda, mocileebis viyav Semyefe
beds sad wauxvel.
bedis trialiT kaxeTTan qarTlis gavxdi batoni
mamaSeni ki arad magdebda, ar iyo Cemi sityvis gamgoni
is, saakaZis mokidebuli1, vera xvdeboda, viyav mTavari
erTic ar iyo Cemebr SemZlebi, Cemebr ubadlo mxedarTmTavari
bazaleTSi2 xom es davamtkice da mamaSenic welSi movxare
dRes me var SenTan welSi moxrili, Suri iZie, midi ixare.
modi SevTanxmdeT, Tu ram maqvs codva, movinanieb sakuTar nebiT
Sen Seafase, wvrilad gansaje da nu gadawyvet TavdarwmunebiT.
vaxtang mefe _ cxovrebis kibe ase yofila: zogi Camodis
da zogi adis
qveviT mavali beds emdureba, zeviT mavali kadrulobs qadils
erTi dro qveynad vis SerCenia, arc me SemrCeba, gana ar vici
ramdens SeviZleb, imdens viomeb, qveynis dideba maqvs danafici
Sengan sxvaobiT Tavs ar viwoneb da sxvaze meti ar mimaCnia
mama mixsene, misma waxdenam, didi Wriloba guls damaCnia
Sen ar dainde qveynis erTguli, mamasTan erTad ramdeni vTvalo
moSurne ar var yvela gixseno, gulSi Cavido da giTvalTvalo
me mxolod erTi unda gauwyo, Sahsa hqonia didi survili
kaxeTi kaxel mefeebs epyraT, moispos Suri da siZulvili
me mavalia azri gauwyo, Tu daTanxmdebi, gzas dagayeno
bagrationi, mainc Zia xar, egeb gaCarxo saqme saSeno.
Teimuraz I _ am cxovrebaSi, me rom minaxavs msxverpli,
umetes, vis gauRia
vtanje-vitanje, gavec-daveci, samoyvrod guli davtove Ria
Svilebi davTme, maTi qomagi, deda Zvirfasi zed wavamate
mtarvals ki mainc ar davmorCildi, amiT boroti gavawiwmate3
1. ficiT dakavSirebuli, igulisxmeba Teimuraz muxran-batoni.
2. 1626 w. Semodgomaze moxda giorgi saakaZisa da Teimuraz I momxreTa brZola,
ris Semdeg pirveli TurqeTSi gadaixvewa da iqve mokles.
3. Sah abasi, (sparseTis istoriaSi brwyinvaled wodebuli) wlobiT iTxo-
vda Teimurazis xlebas. is ki Svilebsac Tmobda deda qeTevan dedofalTan
(wamebulTan) erTad da qveyanasac, oRond Sahs ar xleboda. gaavebulma Sahma

7
sandro papa eZie qali
vin damifasa Tavis gawirva, da mamaSenmac ar mierTgula1
muxran batoni gverdiT myoloda, ras damaklebda kaci didgula
sxva ra uwodo mTel samefoSi, vende da vande mouraoba
meti indoma, ver gaerkvia, vis ra ekuTvnis, misi raoba
bazaleTs Sevxvdi, qveynis gulisTvis, Tavze gasuli, gavatiale
misi erTguli Teimurazic aRar davinde, avawriale
dRes SegiZlia Suri iZio, mamis moSurne xelT gyavs mZevali
magram icode, imas vCadodi, ras mkarnaxobda samSoblos vali.
vaxtang mefe _ vaJkacs ar Svenis qalebr wuwuni,
wamxdaris sxvaze gadabraleba
ramdeni unda inaniebdes, sxvas uTiTebdes, ras emarTleba?
sul ar mindoda sawyeni meTqva, mamis mamida mexsenebina2
wamebulis suls ar Sevxebodi, Senc rom Seginde, _ meCvenebina
Se dalocvilo, rad gagaxseno mefe demetre Tavdadebuli
Tavi gawira, mamuli ixsna, visTvisac iyo gul anTebuli
Sah abass Seni dasja ar surda, Sexvedra gTxova,
wlebiT geloda
Sen SiSma gZlia, ar eaxeli, ar misvla misTvis Ralatad Cndoda
marTlic iyo, gisayvedura: patara bavSvebs nu efarebi
maTTan dedaSens mivageb pativs, oRond gamixsen gulis karebi.
Svilebi daTme, deda gaeci, samefo bevrjer aaklebine

Teimuras I Svilebi da deda wamebiT daaxocina, kaxeTi gaanadgura, TviTon


mefe xelT ver igdo. igi imereTs afarebda Tavs.
1. Teimuraz muxran batoni, giorgi saakaZis erTguli TanamebrZoli iyo qvey-
nis daxsnisa da marTvis saqmeSi. maTi mcdelobiT gaerTianebuli qarT-kaxe-
Tis mefed, gaqceuli Teimuraz I daadgines. madli `daufasdaT~. vinc deda da
Svilebi gawira, is did mouravsa da mis momxreebs ratom daindobda.
2. qeTevan wamebuli – Teimuraz I deda da kaxeTis samefos didi dedofali,
bagrationTa qarTlis Stos warmomadgeneli iyo. qarTlis bagrationebic
droTa viTarebaSi or nawilad daiyvnen: samefo ojaxi da muxran-batonebis
ojaxi. am ojaxs miekuTvneboda qeTevan wamebuli. roca Sahis moTxovna, xle-
boda piradad, ar Seasrula Teimurazma da mcirewlovani Svilebi gaugzav-
na mZevlad, qeTevan dedofali nebiT gahyva bavSvebs. trakigulad dasrul-
da maTi sicocxle. Sahi, gaavebuli Seesia kaxeTs da moindoma gaJletili
kaxelebis mamulebSi muslimanTa Casaxleba. Teimurazi imereTSi afarebda
Tavs, igi gadarCa, sxvebi daiRupnen.

8
eZie qali sandro papa
rac gekadreba, rogor giwodo, RmerTo moTmena SemaZlebine
mouravs swunob, riT daafase, didi giorgis naamagari
mamas ar vCivi, sxva vin dainde, bedi vis Sexvda Sengan sxvagvari1.
meti ra giTxra, zurab erisTavs, visi imediT qarTlSi mefobdi
qaliSvilis qmars, siZes da erTguls,
vis mxardaWeras yovelTvis grZnobdi
bolo mouRe, RalatiT mohkal, Sen sxvis codvebze raRas saubrob
sparseTs nazardi, sparsulad mReri, sxvisas Sehxari,
sakuTars ubrob.
Teimuraz I _ dRes sxvisi gansja Zalze iolobs,
ganmsjeli xSirad gansasjels verc grZnobs,
ase yofila, ase iqneba, myofadi yofils arafrada scnobs
aba ifiqre, viyavi mefe, qarTlSi mefoba ar meTqmeboda
mdabio kaci oriv samefos Tavisad Tvlida, gana cdeboda
saakaZeni Zvelia gvari, msaxurni Cveni aTas magvari
gandidebuli batons patronobs, batonisaTvis rogori ari?
zurab erisTavs me darejani, misi karnaxiT colad miveci
mefe erisTavs rom umoyvrdeba, ratom? mixvdebi Tu ar xar mxeci
sparseTs nazardma kargad vicodi, Senze mets, mteri unda uCino
misi mcdelobiT dasce metoqe, SeiZlo, darCe, Tavad uCino
me ar vuarvyof, TurqeTSi, myofi, ruseTSi wasvlas vepirebodi
bedad momiswro martyofis omma, uazrod ganze ar davrCebodi
kaxeTTan erTad mefed qarTlisa, mimiwvies da davde pativi
dalocvilebo, batons eZebdiT, roca ipoveT, mere ras CiviT?
vgrZnobdi, mamaSens qarTlis daTmoba
CemTvis sulac ar esiamovna
CemiT dakarga yvela imedi, risTvis ibrZoda an surda povna
1. martyofis omis Semdeg giorgi saakaZem da misma mxardamWerma (mokidebul-
ma) mamuliSvilebma qarTl-kaxeTis samefoebi gaaerTianes, gaqceuli Teimurazi
Camoiyvanes da gaamefes. amagi imiT `daufasdaT~, rom Teimurazma zurab aragvis
erisTavisa da didebulTa nawilis daxmarebiT bazaleTSi sZlia didi moura-
vis momxreebs da aiZula TurqeTSi epovaT TavSesafari. arc momxreebi daindo
Teimurazma. zuirab aragvis erisTavi (siZe, qaliSvili darejanis meuRle) Ra-
latiT moakvlevina. istoria bevrs verafers gvauwyebs Teimuraz I dadebiTze.
misi naamagaris gansja TviTeul moazrovnes codnis doniT SeuZlia.

9
sandro papa eZie qali
me ra meanda, mouravi xom, mamaSenisa iyo ndobili
bazaleTs omi ase momwifda, rac ZmaTa qiSpaT ari xmobili
da yvelas garda, gulgaxsniT getyvi, xoreSania am saqmis Tavi
Zma luarsabi, qarTlis meufe, kaci umwikvlo, wmindans nazavi
Sah abass vinac moakvlevina, viTom iZia mefeze Suri
xoreSanisTvis, misi gandevna Cemi karidan iyo saSuri.1
unda icode, xSirad kacebis namoqmedaris wyaro qalia
mcires ar vityvi, didsaqmeebSic qalebis wili misaTvalia
xoreSani rom colad damisves, Sahisa iyo namoqmedari
mas raki moxda, mec vupatrone, erTad avageT codnis saydari
da saakaZe Zmis mkvlelad uCnda, me unda Suri meZiebina
siZes SevTanxmdi, zurab erisTavs, TurqeTs vuCineT orivem bina
amiT zurabi gamiTamamda, me raRa meqna, mefe viyavi
CemTvis uflisgan gadmocemuli, ver davTme, siZes ver gavuyavi
Svili ki, rom ar daCagruliyo, imerTa mefes gamovatane.
gavadedofle, qmari vuCine, arsad davyovndi, ar davaxane
axla ki raa, Cemi darejan, Sengan TurqeTSi gaqceulia
imereTs eri daoblebula, samefo misi waqceulia.
vaxtang mefe _ RmerTia mowme, Seni asulis siave me ar minebebia
kvici gvarze xtis, ase ityvian, Tavs daabralos Tu navnebia
roca darejans moukvda qmari, da mixvda saqme hqonda wamxdari,
radgan gamefda geri bagrati, aleqsandresTan ver dasadari
ianda myisve, stumrad namyofi Zmiswuli colad moayvanina.
bagratic dahyva. dedinacvali ar gadimtera, ar awyenina
norCi qeTevan, Seni badiSi, dedoflad dasves, pativi ages
darejanma da misma trfialma es ar ikmares, sxvagvar ganages
eqvsi Tvis Tavze bagrats uyeles, Tvalebi daswves da daabrmaves

1. cnobili ambavia. luarsab II colad giorgi saakaZis da moiyvana. didma Tav-


adebma aznaur saakaZis aRzeveba ver igues. mefes SeuCndnen, dedofali daaTmo-
bines, giorgi saakaZis mokvla gadawyvites. bedma ineba. saakaZe gadarCa, spar-
seTs gadaixvewa, iq gandidda, magram samSoblos erTguli darCa, sparselebis
qarTl-kaxeTidan mokveTa da Semdeg am ori samefos gaerTianeba misi damsax-
urebaa. ukmayofilo Tavadebma da eWvianma Teimurazma bazaleTis SebrZolebis
mogebiT giorgi saakaZe samudamod moiciles. luarsabis tragikul beds misi
da xoreSani (Teimuraz I meuRle) mouravs miawerda.

10
eZie qali sandro papa
colic waarTves, Tavad gamefdnen da umzadebdnen axal siaves
magram daaswro axalcixelma, uceb daeca da daatyveva
olTiss gagzavna qeTevaniTurT,
rogoric hqondaT wesi da Cveva1
imereTs isev bagrati dasves, mefed miiRes Tvalebdamwvari
winamZRoli Tu gzas vera xedavs, mimyolebisTvis rogori ari?
vamey dadians mefoba surda, cdilobda, kidec gamefdeboda
imer Tavadebs es ar undodaT, icodnen mere ra moxdeboda
me momiwvies, iyo survili gavmxdariyavi maTi patroni
mec Camoveli, ar davayovne, aRar davkarge fiqrisTvis droni
vamey dadians, arCilisaTvis,2 asuli vTxove, momca piroba,
am gziT erTobas gavamtkicebdiT, damyardeboda mSvidoba, Zmoba
qalis amyoli kaci kacia? vameyma CemTan gatexa piri
colis karnaxiT daTqmuli daTmo, SemomiTvala uari Zviri
Semdeg miambes, colis moTxovniT, mefis sacole aznaurs misces
bagrationTa SeuracyofiT ise gandidnen, TavSi qva ices
gakvirvebuli mivel imereTs, msurda gamego yvela mizezi
dadianebi erTgulni iyvnen, ratom Secvala vameyma gezi
1. 1660 w. aleqsandre imerTa mefe bagratma Secvala. darejan Teimurazis asul-
ma (didinacvali) mas Zmiswuli qeTevani SerTo. eqvsi Tvis Tavze ki aujanyda,
coli waarTva, daabrmava, Tavad vaxtang gurieli SeirTo da imereTs gamefda.
darejanis ukmayofilo TavadTa mowodebiT, axalcixis gamgebeli aslan faSa
(jayeli) daesxa Tavs. darejani, vaxtangi da qeTevani xelT igdo da olTiss
gagzavna. mefed kvlav bagrati iqna dadgenili. bagrati adrec vera marTavda
samefos. guriis, samegrelos (odiSis) da afxazeTis mTavrebi ar emorCilebod-
nen. iyo urTierT SeuRli, gautanloba, adamianebis gataceba da TurqeTSi gay-
idva. (am saqmeSi erTnairad warmatebiT `moRvaweobdnen~ Tavadebi da samRvde-
loeba). dabrmavebuli bagrati miT ufro uniaTo mmarTveli iqneboda, amitom
TavadTa nawilma qarTlis mefe vaxtangi miiwvia imereTis dasakaveblad.
2. arCili – vaxtan V (Sahnavax xani. 1658-1675ww) vaJi. vaxtangs gamefebamde co-
lad yaflanis asuli rodami hyavda. masTan eyola: arCili, giorgi, levani, ale-
qsandre, luarsabi, solomoni, anuka da Tamari. roca 1657 w. qarTlis mefe da
sparseTis Sahis aRmzrdeli xosro-mirza, qarTvelebisaTvis rostom vaxtangis
Ze bagrationi, miicvala, misi Svilobili vaxtangi (Sahnavazi) im pirobiT gamef-
deboda, Tu sparsuli wesiT rostomis cols mariams (levanII dadianis das, svi-
mon gurielis colyofils da imJamad qvrivs) colad miiyvanda. politikuri
mosazrebebis gmao vaxtang V daTanxmda da gamefda. qalis, dedoflis qmari, mefe
gaxda. rodami iZulebuli iyo qmar-Svili `nebayoflobiT~ mietovebina.

11
sandro papa eZie qali
saCxeris axlos Casafrebuli, vameyi Turme erT xans meloda
ase fiqrobda, Cems winaaRmdeg, imer-ameri masa Sveloda
magram rodesac ar mouvida, arc abaSiZe, arc gurieli,
Semdeg xosiam zurgi aqcia, vameyi darCa zurg carieli
ukan gabrunda odiSisaken, axla svaneTSi Tu imaleba
asea, roca kaci Zabunobs da qalis azri mieZaleba1
Teimuraz I _ me rad mogiyve, Tu mama ar gyavs,
Tu qali gaxda saqmis gamgebi
bedi kacisa ukuRma brunavs, warmatebuli xdeba wamgebi
magram xom xdeba, qali vaJkacobs, kacs amiT Zala miemateba
rac ar undoda, ar ufiqria, Tavisi nebiT daixateba
muxran-batonebs qarTlSi mefoba, kidec gdomnodaT, ar iyo wesi
dRes Sen rom mefob, sxvasac ecdebi, es xom qalisgan ari naTesi
Sahis piroba iyo aseTi, dedofals axlad daqvrivebulsa
Tu SeirTavdi, gamefdebodi, gagxdida sxvebze amaRlebulsa
ar daizare, miec Tanxmoba, uTxar Sviloba, giTxra mamoba
mTeli cxovreba SahTan vibrZodi,
Sen ganamtkice mtarvalTan Zmoba.
sparsuli wesiT, Sen dedobili, daqvrivebuli daisvi colad
ase Seiqmen mefe-ufali da aRar giCans aravin tolad
maS sxvas rad kicxav, Tavad codvili da ucodveli vin ginaxia
vin gagigia wmindanad evlo da sxovna gulSi Seginaxia
imas ar vityvi, _ var ucodveli an darejani myavda wmindani
siZe zurabi misiT gavwire, sxva SemZlebeli veravin vcani
Semdeg imereTs gavadedofle, ase SevZine gamocdileba
Zala-ufleba didi xiblia, didi tkivili, Camocileba
roca bagrati mefed aRzevda, darejanisa xom iyo geri
rogori ari gers uerTgulo, mudmivad aqo misi namReri
1. vaxtang V, dadiani bunebriv mokavSired eguleboda da fiqrobda vamiyis
asulis rZlad moyvaniT, erToba ganemtkicebina. vamiyi jer daTanxmda, ma-
gram colis daJinebiT asuli beJan RoRoberiZes miaTxova. Tavad saCxeresTan
gamagrda, rom vaxtangis imereTs gadasvla ar daeSva, brZolis mogebis SemTx-
vevaSi Tavad gamefdeboda imereTSi. vaxtangs miemxrnen gurieli, paata aba-
SiZe, leCxumelTa Tavi xosia laSxiSvili. vameyi gaerida. jer odiSs dabrun-
da, Semdeg svaneTSi gaixizna, sadac vaxtangis momxreebma mokles.

12
eZie qali sandro papa
hoda, gaendo vaxtang guriels, masTan TanxmobiT bagrats uyela
sxva danarCeni Senc kargad ici, rad gavixseno mware sul yvela
axla Sena xar, Sen xar batoni da yvelas bedi Senze hkidia
ase gadawyvet, Tu ise izam, didi xar, didis codvac didia.
vaxtang mefe _ Sen marTals brZaneb,
aqlemis qurdi Tu nemsis qurdi, oriv qurdia
magram mainc xom ari sxvaoba vis, vin da rogor gauqurdia
gana ar vici Cemi codvebi, magram mamarTlebs didi mizani
Cven codvebs Soris raa sxvaoba, daukvirdi da amoicani
uari meTqva Sahis sityvaze, Svilebis dedas rom ar gavyrodi
dedofali ar SemerTo colad, mefobas rom ar veRirsebodi
es TavisTavad. uaresia Sahi am nabijs rogor gansjida
me xom damsjida urCobisaTvis, da uaresad Cem xalxs dasjida.
Cem Tavs ar vCivi da arc Cem Svilebs. Cemi qveyana daisjeboda
didebulebi Tavs uSvelidnen, magram glexoba gadarCeboda?
me colTan erTad bevri vifiqre da SeTanxmebiT es gadavwyviteT
Tu ers ekuTvnis Cveni sicocxle, eris xifaTic ase davwriteT
sxva iyo Seni Tavis tkivili da darejanmac Sen gziT iara
mxolod piradi didebisaTvis ers gauCineT mwvave iara
Tavis dadeba Sen ar gCveoda da darejanic aseve sjida
mefoba surda, didi ambavi amis gulisTvis gers Tu dasjida.
obol Zmiswulsac ar sca pativi, bagrats miugdo gasaqelada
borots simarTlem roca ajoba, olTiss gagzavnes samyofelada
amaSi Cemi ar aris wvlili, arc minda maTTvis viRono rame
mxolod samSoblo ari mizani, misTvis vibrZoleb me dRe da Rame
darejans Civi? qaliSvilia, sisxli da xorci, unda Ciode
me qveynis bedi ufro mawuxebs, unda aqedan amovdiode
Teimuraz I _ Sedegi vici. me Cxubis Semdeg,
muStebis qneva ara mCvevia
Cemze mdabios Tavs ar vuxridi, Svilebic ase damiCvevia
daimaxsovre, me waval SahTan, magram brZola ar damTavrebula
darejans vicnob, Cemi jiSia, da vici beds ar Serigebula
ar dawynardeba, rames iRonebs, Zvels daTmobs, axals gamoigonebs

13
sandro papa eZie qali
imereTs kvlavac daubrundeba, dros naxavs,
droze Tavs moiwonebs.
Cemi ereklec araa umi, SigniT mborgveli, garedan Cumi
ruseTSia da kaxeTsa natrobs, guls moswolia grZnoba Zalumi
ras moifiqrebs me jer ar vici, simarTles vambob,
maqvs dasafici
mxolod esa, ase yofila, dedis garSemo daxtunavs kvici
Sahs rom Sevxvdebi, Sevevedrebi, kaxeTisaken gagvixsnas gzebi
me Tu ver SevZleb, erekle iyos,
Cemgan darguli man sxlas vazebi1
vaxtang mefe _ ase SevTanxmdeT, SahTan gaggzavni,
gagyveba givi amilaxvari
rogorc mcveli da rogorc megzuri, misebr erTguli aravin ari
Tu SeZleb Sahis dayoliebas, kaxeTs mefoba, Seni iqneba
Tu ara, vendoT bedsa da yismaTs, dae aRsruldes ufalis neba
mec imereTSi movrCebi saqmes, SevZleb, kaxeTsac me vupatroneb
daqceul mxares Seneba unda, sxvas axals veras gamovigoneb.
(imave dros, sxva darbazSi saubroben imereTis mefe bagra-
ti usinaTlo da giorgi qaixosros Ze gurieli3)
2

1. erekle I (nazarali xani), Teimuraz I badiSi, daviTis Ze. izarda ruseTSi.


davaJkacebulma 1661 w. (zogi cnobiT 1662w), Cavida TuSeTSi da iqidan cdi-
lobda kaxeTSi gamefebas. TorRas cixeSi gamagrebuli erekle, alyaSi mo-
qceuli dedam ixsna. man vaxtang V sTxova daendo erekle. vaxtangma dedis
Txovna Seiwynara da erekle alyidan uvnebeli `gaipara~. igi kvlav ruseTSi
dabrunda da aq iyo 1674 wlamde. iq gaxda igi ruseTis xnieri mefisa da
axalgazrda Tavadis asulis qorwilis mejvare. am mdgomareobiT mas ufle-
ba hqonda dedoflis sanTibioSi Tavisufali Sesvlisa, uflebis gamoyenebis
nayofi petre I gaxda.
2. bagrati – imereTis mefe aleqsandres Tamar gurielisgan hyavda. qmarma
ieWviana da coli simamrs, mamia guriels moubruna bagratiTurT. mamis sikv-
dilis Semdeg, memkvidred scnes da gaamefes.
3. giorgi – qaixosros Ze gurieli marTalia vaxtang gurielisa da Tamar
aTabagis Camomavali iyo, magram mTavroba gvian ergo.
bagrati da giorgi ara mxolod warmomavlobiT iyvnen naTesavebi, aramed
garkveuli sulieri erTobac mosdevdaT. momavalSi ki maTi cxovrebis gzebi
araerTxel gadakveTila qalis gamo.

14
eZie qali sandro papa
bagrat mefe _ kacis Tavs Turme rac saxadia,
zogis wyevlaa, zogis xatia
Cemi cxovreba duxWiriT savse, nuTu uflisgan danaxatia?
ara mwams ase, ar SeiZleba, kacis beds kaci ar ganagebdes
vera xedavdes tkbilsa da mwares,
momavlis awymos sasworze debdes
Sors rad wavide, tanjuli suli, Cemi warsulis ari mxilveli
Wkvianma unda gaabas lari, Tavis simarTliT gaxdes pirveli
giorgi Cemo, naTesaobis garda CvenSia azrTa Tanxmoba
erTad ramdeni gadavitaneT, rogor ganmtkicda erToba, Zmoba
axla dafiqrdi, me usinaTlo, samefos saqmes Tu goniT vxedav
Sen Tu xar suliT Cemi erTguli simrudiT marTals
ratom gasWedav?
CvenSi erTia gamosavali, Tu Ralatisken gipyria Tvali
isec gavigeb Tvalebdamwvari, ar damWirdeba SoriT TvalTvali
mzeris sicxade gonebam cvala, borots sikeTe ar anacvala
swored gamige, kargad gansaje, awymom Tu mtanja da gamawvala
ar niSnavs kvlavac momavals vcdide,
momavlis Sedegs winaswar vsjide
erTgulisaTvis vrCebi erTguli,
orguls erTgulis xeliT davsjide.
giorgi gurieli _ Seni mefoba RvTisaa neba
da Tu icvala axla gangeba
ar niSnavs ufals gauwirixar, misi xar kravi ara Tavneba
is, rac dagmarTes, iyo Ralati,
RvTis rwmenas amiT maT uRalates
vinc fics gadava, uflis saxls Zarcvavs,
ratom daindobs kedels naxatebs?
roca gamefdi, xatze Segfices, erTgulTa hqondaT saxe-ieri
Senc dagajeres Tu daijere, iyavi erT xans svebednieri
dedinacvali dagidga dedad, Zmiswuli SegrTo colad da bedaT
romeli iyo Tavs ar gixrida, Seni urCoba rom gaebedaT?
gulkeTiloba didia ganZi, ganZis patroni unda xarobdes
moRalate da SuRlis mTesavi, gadajiSdes da vera gvarobdes

15
sandro papa eZie qali
ase vizarde, rwmenaa CemSi, kacis samarTals zeca ganagebs
icode, Jami gaatialebs, dedinacvalis mruded anagebs.
bagrat mefe _ kaci boginobs xvalis imediT,
imedi mitom sul bolos kvdeba
RvTis samarTali aris imedi, cxovrebis bedad es damekveba
gana, rodesac mamam migana, dedas uSara da moiSora
fiqrob, rom marTla ieWviana? ase awyobda, ase moWora
bazaleTidan1 mobrunebuli, damarcxebuli, SiSiT eloda
Teimurazi2 Surs iZiebda, Zals moicemda, Tavs daesxmoda
is Tavadebi gaudgebodnen, visac samefos marcxi awyobda
visac tyvis syidviT3 hqonda qoneba
da mefis mxridan safrTxesa grZnobda
amitom iyo deda gauSva, Teimurazis qali iTxova
guSindel mterTan naxa saerTo, Semoiriga da Caeqsova
Teimurazmac moigo amiT, zurab erisTavs4 mouRo bolo
kargia, roca gaqvs imis Zali, erT mters meore gadaayolo
me raRa meqna, me ra SemeZlo, sad Tavi mikres, iqiT viare
dedis tkivilebs Tu ver vxvdebodi, geris tkivili gaviziare
darejan, vinac qmari gawira, qmris mokvliT gaxda mamis imedi
rad gaxdeboda geris erTguli, sikeTis mTesi da Semoqmedi
muxTlobis wesi mamisgan dahyva,
muxTlobis wesiT SemrTo Zmis wuli,
me qeTevanic5 mecodeboda mamida hyavda Tavze gasuli,

1. 1626 w. Semodgomaze, bazaleTis omis dros imerTa mefe aleqsandre, giorgi


saakaZis mxares ibrZoda.
2. Teimuraz I – kaxTa (Semdeg gaeTianebuli qarTl-kaxeTis) mefis cxovrebas
vrclad aRwers istoria.
3. tyvis syidva – dasavleT saqarTveloSi gavrcelebuli seni iyo. adamianTa
gayidviT Tavadebi da samRvdeloeba did qonebas agrovebdnen. (ase iyo im peri-
odSi imereTis samefos saxlTxucesi sexnia CxeiZe. ase, iyo momavali guriis
mTavari giorgi da sxv.)
4. zurab aragviserisTavi – gandidebuli, Teimuraz mefem qaliSvil darejanis
SemweobiT moakvlevina. daqvrivebuli darejani imerTa mefe aleqsandres mi-
aTxova.
5. qeTevan daviTis asuli, darejanis Zmiswuli, bagratis pirveli coli.

16
eZie qali sandro papa
bolos, biZas Cems, vaxtang guriels , 1

Cem dasaRupad uTxra coloba


ase aRzevdnen, muxTlad miyeles, Tvali damivses, miwyes toloba
zecis samarTals sad gadauxval, dedinacvalma me Tu gamwira
ras miaRwia, ra ixeira, Cemi pativi gamoitira
faSam aslanma, axalcixelma2, mxari amiba, Suri iZia
qveyana ipyro, mtyuan-marTali islamis wesiT gamoiZia
dedinacvali da misi kuro, xelSi moigdo da daatyveva
Semdeg olTisSi3 mZevlad gagzavna,
rogoric hqondaT wesi da Cveva
mxolod erTia, rom qeTevani, maTi erTguli, maT miayola
samTave axla olTiss arian, arc minda maTi ambis moyola
samarTalma ki gza gaikvlia, aslanis nebiT aRsdga simarTle
magram me ra vqna, rogor vimefo,
gamocdili maqvs Tvalis sianTle.
giorgi gurieli _ bagrat, Sen ici naTesaoba,
Tu aras niSnavs, sxvas miergeba
zogjer erTi gaqvs sizmrad nanaxi,
Tvals gaaxel, sxvas gadaegeba
mec xom aseTi vnaxe sizmari, Cemi keTili, aravin ari,
mxolod Sen mefes, Tu damsvam mTavrad,
SemiZlia rom agiba mxari.
me sxvasac getyvi, Cven varT kacebi, zogjer umebi da mamacebi
ratom gikvirdes, Senc ase iyo, sxvisi msurveli, da mimtacebi
1. vaxtang gurieli – darejanis mesame meuRle, SeTqmulebis monawile.
2. aslan faSa axalcixisa – roca darejanma da vaxtang gurielma bagrati
daabrmaves da RalatiT gamefdnen, `samarTali daadgina~, daesxa quTaiss,
Seipyro mefe-dedofali, maTTan qeTevan daviTis asuli, da olTiss gaagzavna
mZevlebad. imereTSi ki kvlav bagrati gaamefa. usinaTlo bagrati samefos
veRar marTavda. mosalodneli iyo, rom vamey dadiani isargeblebda viTare-
biT, bagrats Camoagdebda da gamefdeboda. imereTis Tavadobas es ar awyobda
da amitom vaxtang (Sahnavaz xani) qarTlis mefe miiwvies mefed. aslan faSam
es sakuTari uflebebis Seviwroebad miiCnia da problemis mogvarebis mizniT
xonTqarTan iCivla.
3. olTisi – uZvelesi qarTuli qalaqTagani. bagrationTa sagvareulo sam-
flobelo. axla TurqeTis SemadgenlobaSia.

17
sandro papa eZie qali
ufro piriqiT, me mogiyvebi, tyuil-sicruiT ratom davSvrebi
rogori ari TavadTa neba, rogori modis Cemamde xmebi.
amiT daviwyeb: Sax navaz xani, vinc SemogviCnda es bolo xani
visac hyolia, Zmiswuli qali, romlis ver naxo toli da mgvani
cdilobs dadians daukavSiros, naTesaobas rom mouxSiros
sadadiano SemoierTos da imereTi amiT gawiros
Tavad rom qalis nebiT gamefda, is dedofali dadiania4
didi levanis naxevar daa, gurielisgan dardiania.
gamoTxovili rostoms miugdes, gaadedofles qarTlelTa zeda
aravin iyo qarTvelTa Soris misTvis uari rom Seebeda,
axla es qali Saxnavazs misces, qmrebis SovnaSi bedi hqonia
dRes Tu mazlis Svils dadians SerTavs,
Sen es gawyobdes ara mgonia
bagrat mefe _ bagratovanni qebulni jiSiT,
romeli naxe dasawunari
muxran-batonebs rom daaWarbos, aravisa aqvs amis unari
Tavad Saxnavazs hyavs asulebi, orniv siturfiT ari cnobili
TvaliT da taniT, aRzrdiT da qceviT,
tyupis caliviT xmaSewyobili
Zmasac ezrdeba ori asuli, erT-urTze turfa, Tamar, TiTia
Tu warmoidgen zRaprulad lamazs, orive amis magaliTia
magram Tamari mainc sxva ari, naxav darCebi elda nacemi
misi siturfe rogor aRvwero, araa sityviT gadasacemi
giorgi gurieli _ me rac giTxari, Tamars exeba,
ara mqonia masTan Sexeba
Soridan vnaxe, azri wamerTva, iyo RvTis risxva da damexeba
gamigonia erTi SexedviT, kaci Sterdeba, guliT dadneba,
sityvas ver ityvis damunjebuli, rogoric unda iyos Tavneba

4. mariami – qarTlis samefos dedofali 1634 wlidan, manuCar dadians eyola


Tamar aTabagisagan. levani ki manuCars hyavda kaxeTis mefe aleqsandre II
asul nestan-darejanisagan. nestan-darejani mSobiarobas gadahyva. patara
levani ki papa aleqsandresTn izrdeboda, roca SeiZina naxevar da mariami da
Zma iese. amis miuxedavad levani das jerovan pativs miagebda. man miaTxova
mariami rostom qarTlis mefes.

18
eZie qali sandro papa
msgavsi adre ar gamomicdia, axlac sizmarSi mgonia Tavi
RvTis wyalobaa Tu RvTis risxvaa, Cem dasaRupad ari nazavi
bagrat mefe _ Sengan gagonils sWirdeba gansja,
vameyi jerac dadiania
misi asuli surdaT qarTlelebs, misTvis iRwodnen erTi xania
vamiyma arCils uTxra uari da amis gamo erT-urTs mteroben
axla Tu sxva ram CaufiqriaT, sxvagvar mzeroben,
sxvagvar seroben
unda vicode amis Sesaxeb, dadianebi isec urCoben
vaxtangma mxari Tu dauWira, me momdgebian ras damiTmoben
da arc gurias gauxaria, guria isec areulia
yvela guriels unda mTavroba, erTi-meores dareulia
Cemo giorgi, Sen mTavrobamde, bevri satexi win gelodeba
gastex-gagtexen, aravin icis, CauTqvam, bevrjer ukuRma xdeba
Sengan sxvaobiT, me xom var mefe, Tvalebdavsili, mainc batoni
sxvis samefoSi, sxva saqmes wyvetdes, aseTi wesis ar var gamgoni
da amas garda davrCi ucolod, qeTevani xom tyved waiyvanes
moZaladeebs1 zed miayoles, arc SemekiTxnen, arc daaxanes
me Tu var mefe, Tanac ucolo, Tu rame hqondaT gulSi zraxvani
SeTavazeba me mekuTvnoda, rac qals sWirdeba xom momdevs jani
Tore ra xdeba, imerT samefos, taxtis memkvidre mainc sWirdeba
Tu ar meyola, mdabios naSobs2, ver igueben, gamiWirdeba
yvelafers garda, vaxtangi jariT, mainc stumari ari mosuli
imerTa saqme me mekiTxeba sasikeToa an Tu avsuli
giorgi gurieli _ mefe xar, mitom unda icode,
raSi ivarge da raSi scode
xvalindeli dRe ise gansazRvro, gonis sibneliT ar dadiode
wamikiTxia da ufro meti ganswavlul mamebs mouyoliaT
pontos etyvian lazTa qveyanas, brZenkaci mefe3 Turme hyoliaT
1. moZaladeebi – bagratis dedinacvali darejan Teimurazis asuli da vax-
tang gurieli. aslan axalcixelma isini daatyveba da olTiss gaagzavna.
2. mdabios naSobi – bagrats im periodSi sxva vaJi ara hyavda garda aleqsan-
dresi, romelic naSobi iyo leCxumeli koCilas colis mier, bevrad gvian ki
Tamarma mas kanonieri mefiswuli giorgi gauCina.
3. igulisxmeba miTridate pontoeli.

19
sandro papa eZie qali
wesad hqonia zogjer sasaxles Cumad tovebda, xalxSi vidoda
xan glexi iyo, xan maTxovari, vin riT sunTqavda, yvela icoda
mefe aseTi meamayeba, magram aseTi dRes vinRa naxos
aRweros misi avi da kargi, xalxis gulebSi Seminaxos
axla ras getyvi, es mixvedraa Sen aseTebic unda icode
ra dros Tamarze ocnebisaa, ramdenic unda trfobiT iwode
Saxnavazi gyavs Semoseuli, yvela vinc Sen gmtrobs, imas emxroba
vinc SenTan vaxSmobs, masTan aTenebs,
vinc diliT glocavs iq aqvT samxroba
Tu ver SeiZel maTi moTokva, xval axal xrikebs moigoneben
Tu moaxerxes Seni waqceva, mere amiT Tavs moiwoneben.
bagrat mefe _ giorgi, vici rasac umizneb.
Sen rom ar geTqva isec vxvdebodi
bevrs surda Cemi adre sikvdili,
RmerTis wyalobiT ara vkvdebodi
me mxolod erTi gamomepara, Tumc arc uWkvo var da arc patara
dedinacvalma ros Semomfica, da imereTi Semomatara
unda mcodnoda es erTguleba, didi Ralatis daswyisia
Cemi eWvebi ZmiswuliT Cakla, qceva dandobis Sesatyvisia
roca guriels daukavSirda, roca gaendo, uTxra coloba
unda meeWva vaxtang guriels ratom mounda CemTan toloba
magram ver mivxvdi da davisaje, yvela rac moxda, isedac ici
axla vamiyi amxedrebula, Tumc erTguleba aqvs Senafici
vamiys sdomia Cemi samefo, fiqrobs xelT migdos dabrmavebuli
arCilsac mitom uTxra uari, bagrationebs mogvikla guli
roca vamiyi Tavze gavida, guriisTvisac iyo muqara
maSin demetre1 mewvia Cumad, yvela amisxna, vin ra miqara
is da paata CemTan TanxmobiT Sax navazs Sexvdnen asev farulad
qarTlelni mitom dganan imereTs ara qurdulad da miparulad
Saxnavazs Tavad moveTaTbire, erTad davsaxeT rogor ergeba
SevZlebT? moyvare gaamaydeba da moRalate gadaegeba
me erTi vici, Sah navazs xani ki ar matyuebs, mxolod mifaravs
1. demetre gurieli paata abaSiZesTan TanxmobiT moqmedebda vamiy dadianis
sawinaaRmdegod. es maT miiwvies vaxtang qarTlis mefe imereTs.

20
eZie qali sandro papa
samefo isec gavrcobili aqvs, Cemi ar unda, ar moiparavs
magram aawyobs ise qveyanas, glexs moufonos,
mospos tyvis syidva
moispobian tveT gamyidvelni, aseTi codva Tavze vinc idva
me mxolod erTSi davemdurebi, Zmiswuli ratom sxvas dauvada
vamiyis qali rZlad ver iTxova, wyena ZmiswuliT gadauxada?
giorgi gurieli _ me is movyevi rasac amboben,
ganagoni ki ver davijere
rogor iqneba mas daumoyvrde, vinc piradia Seni momtere
magram xom ici, xma Tu gavarda, kidec iqneba amis mizezi
Cvenc viyoT frTxilad rom ar gviyelon,
ar Segvicvalon savali gezi
Tu yovelive ari tyuili, Tamari mainc xom TvaliT vnaxe
sizmarSi xom ar momlandebia, xateba gulSi Semovinaxe
mTavari viyo, sityva meTqmodes, saqmesac wvrilad moviZiebdi
Tu saocnebo asea axlos, naxvas xvalisTvis rad gadavdebdi

bagrat mefe _ Sen jer gurias mihxedo gijobs,


gzas daayeno gurielebi
erTi-meores ar enobian axalgazrdebi da arc Zvelebi
vaxtangis Semdeg demetre mZlavrobs,
aravis indobs mefobs da mTavrobs
vaxtangic olTiss gadaxvewili, muqaras giTvliT,
glanZRavT da javrobs
Sen Tu orives CamoiSoreb da Tan erTguli Cemi iqnebi
saerTo ZaliT iqneb CavSaloT odiSarebis Canafiqrebi.
unda ecado sanam dro iTmens da mefe vamiys Seurigdeba
Tamaric vamiys CamovaciloT, ar daviTminoT qalis migdeba
giorgi gurieli _ Tamars rom vinme gamirigebdes,
mipatronebdes da gamigebdes
Cemebr erTguli vin eyoleba, Cemebr mebrZoli,
vis ginda mtrobdes
vaglax, es mxolod ari ocneba, unda vuyuro sad ra moxdeba

21
sandro papa eZie qali
mwifes esvrian da mkvaxe cviva, sapyaris nacvlad,
jansaRi kvdeba
mefev, Sen didi momec safiqri, ozurgeTisken unda viaro
gurieli var, gurielebis avi da kargi gaviziaro
Tu am brZolaSi davrCi medegi, iqneb zugdidi iyos Semdegi
qalis gulisTvis Tu vsdie mis gzas, egeb vixilo bolos Sedegi.
bagrat mefe _ SenTvis me is gza damilocia, romelsac vgrZob
da TvaliT ver vxedav
Seni iqneba imis nayofi, rasac miwvdebi, rasac Sebedav
fuWi layboba saqme araa da arc CiviliT gamova rame
ozurgeTs unda Wedde momavals, ar isvenebde, arc dRe, arc Rame
Tan frTxilad iyo, vaxtangis Semdeg, demetresia gurieloba
Casafreba da Cumad TvalTvali, sifrTxile ari misi xeloba
unda ecado ara SegniSnos, Sari ar mogdos rame mizeziT
keTilganwyoba ar mogiSalos, ar ganawyendes savali geziT
ici, Saxnavazs axla erTgulobs, misiT gaxdeba xvale Zlieri
iqneb Tamarsac daadgas Tvali, da naTesavi gagixdes mteri
yvelafers unda awon-dawona, Sen angariSi ar SegeSleba
Cemi imedi Tan dagyvebodes, gaWirvebaSi SegeSveleba.
girgi gurieli _ rac iTqva, CemTvis gasagebia,
Cem gzaze Cemi bediT viaro,
Sen ar dagindes, me vin damindobs, Ralatis elda gaviziaro
naTqvami aris, rom oblis kveri, Tones Cakruli gviana cxveba
ozurgeTidan momdevs xifaTi, ozurgeTs misuls rad SemeSveba
magram Tu Wkua gamoviCine, mteris sanacvlod moZme viCine
mTavari gavxdi, Tamarsac Sevwvdi,
niSnavs sicocxle gadavirCine.
***
eSma _ kacTa qajobas xelewifeba, borots sikeTe gadaayolos
ibrZvis, agrovebs da vera xvdeba, rom sinanuli moelis bolos
ra ari arsi misi cxovrebis, saidan modis, saiTken midis
sisuleleze gadagebuli, miwas miiRebs akvnad simSvidis

22
eZie qali sandro papa
qaji _ kacis buneba calmxrivad gesmis, daniSnulebac ver gagigia
kaci Tu dasdevs sisuleleebs, qalis cxovreba raRa rigia?
ufalma ratom jer Seqmna kaci, misi mSveneba roca ixila
mere Seuqmna meuRled qali, sibrZne ar misca, ar ganixila
radgan icoda Wkua kacisa, orives erTad kidec eyofa
mitom wesia kacis zeyofna, qals kidec surdes ver gaeyofa
aba Sexede, cxovrebis wesi, rogori sibrZniT mowyobilia
mamri mdedrs mudam ze efareba, erTi meores mindobilia
eSma _ ra suleli xar. qali nebivrobs,
kacs dRe da Rame miwyiv aSromebs
da Tu imedi ar gaumarTla, Sesabamisad miiRebs zomebs
kaci briyvia, ase hgonia, qali sustia da ecodeba
eSmaki mitom ari eSmaki, sxvis sisuleles daelodeba
Sen gadi soflad, gadaiTvale, qvrivi metia kaci Tu qali
saflavze naxe, vin rodis midis, romel asakSi daevso Tvali
iangariSe, bolos mixvdebi, qalis sisuste moCvenebaa
bedi kacisa qals abaria, rogor gadawyvets, misi nebaa
qaji _ eSmakob, ginda macucurako, oini miqna ram saarako
qalebi kacebs gauTanabro, ase aRzevde da gaatrako
ar gamogiva, qali qalia, kacTan rogori dasadaria
ginda RoniT da ginda gonebiT, qali gvalvaa, kaci daria
Sen daukvirdi qveynad ra xdeba, kaci miibrZvis, brZolaSi kvdeba
qali balRebs zrdis, aRzrdaSi cvdeba,
kaci Tu ar yavs loginSi cdeba
eSma _ kaci qajia Tavis bunebiT, TavdaviwyebiT qals miendoba
qali Wkviani ari eSmaki, mitom ar icis codvis Sendoba
Tu dasWirdeba – ver dainaxavs, Tu saWiroa verc gaigonebs
kacma ra icis qalis ileTi, rodis, rogor, ras gamoigonebs
Sors rad wavideT, Sah navaz xani, xom jariT ari aqeT mosuli
amers da imers erTad batonobs da siamayiT ari moculi
bagrati mZevlad hyavs ayvanili, da Tavadebi veras bedaven
xanis naTqvamebs imeoreben, rogorc wisqvilSi Worebsa fqvaven
raWa-leCxumi zurgs umagreben, vamiyi svaneTs gaqceulia
didi levanis mZlavri samTavro, nirwamxdaria, waqceulia

23
sandro papa eZie qali
da mainc SiSobs, sifrTxiles iCens,
Zalze Wrelia kacTa krebuli
radgan ar icis xval ras ifiqrebs,
dRes guSindelze gabrazebuli
xedav? amitom imedis farad, turfa Zmiswuli mouyvania
sxva vin daaxSobs kacTa siSleges, Slegi yru-munjis
da brmis mgvania
qaji _ Seni naTqvamiT ise gamodis, mze rom dagvtovebs,
mTvare amodis
yoveli mxolod imitom xdeba, kacis survilze qali ar modis
kaci Zabuni, qals efareba, qalis imediT qveynad trialebs
rac unda scados qalis gareSe, borea qari gaatialebs
maS modi, kidev yabuls iyavi da SevawuxoT JamTa mroveli
gadagviwyvitos kaci Tu qali, rogor sikeTis ari mToveli
eSma _ JamTa mroveli Tavad kacia, niSnavs qajia Tavis bunebiT
ZaRli ZaRlis tyavs mainc ar daxevs,
daCagravs zurgze amobrunebiT
iseTs ras ityvis me ar vicode da mainc vkiTxoT, Senia neba
CemTan WidilSi rqebi amogdis, rqeb damtvreuli rCebi Tavneba
JamTa mroveli _ sicocxlis Soba saocrebaa,
axali modis xibli da Zala
aravin icis riT Segveweva, RmerTma sibere Tu daacala
bevri ramaa TavSekonili: memkvidreobiT gadacemuli,
aRzrda, aRmzrdelis goniereba, Wkvianuri Tu znedacemuli,
SimSil-sicive da gaWirveba, Tu fufuneba Tavze sayreli
yoveli sityva, yvela nabiji, ram saZulveli Tu sayvareli.
ase izrdeba adamiani, ase iwrToba janiT da goniT
ase fasdeba qali Tu kaci, arsebuliT Tu gamonagoniT
da Tu ar ici SeerTebulad, yvela rac iyo, raSic trialebs
mcdaria, ise aqo-aZago. rac ganadidebs an atialebs
yvela qali, rom eSmas baZavdes, an da yoveli kaci qajobdes
maSin riT ginda rom ganasxvavo, visi ra Rirdes,
visi riT jobdes

24
eZie qali sandro papa
da amas garda, unda icode, Tu eSmakoben, raa mizani
sanam qajobas kacisas ityvi, ratom qajobda, amoicani
aq rom axseneT Sax navaz xani, vaxtangi, mefe srulad qarTlisa
qarTvelTa saqmes gadagebuli,
aRmsrulebeli misTvis marTlisa
roca gaSorda Svilebis dedas da dedofali SeirTo colad
ara imitom, qalT mdevaria, an ar miaCnda rodami tolad
mizani misi samSoblo iyo, misi sikeTe, misi dideba
da ara taxtze wamoskupeba, dronis tareba da mokideba
roca vamiyis asuli surda, Ze arCilisTvis daesva colad
mizani igiv samSoblo iyo, ara zeimi gulgasayolad
dRes quTaisSi saqmes agvarebs, xval, saqme iTxovs,
elis zugdidi
yoveli kuTxe rac metad stkiva, qarTvelebisTvis ufroa didi
kacze qiliki sulmoklem icis, rac nakleb icnobs, ufro metada
mcodne uvicad gadaeqceva, moeCveneba brZeni cetada
Tqveni kamaTic ari calmxrivi: qajia kaci da eSma qali
ase martivad rom iyofodes, dagWirdebodaT maTi TvalTvali?
eSma _ xom vTqvi, ar icis qalis buneba, kacs ar gaamxels,
kidec icodes
qaji xar, mitom xar kmayofili, rac axla xonCiT gamogiwodes
Cemi ar gjera. arc gwams rac xdeba, mixvdi,
viyavi mudam marTali
Tu gsurs gaigo qveynis raoba, mizezad miwyiv iguleve qali

***
(ramdenime dRis Semdeg, zugdidi, dadianebis samyofelo,
mefe vaxtangi (Sah navaz xani), Samadavle,1 Wyondideli,2 xosia
laSxisSvili (leCxumis gamgebeli)

1. Samadavle – samegrelos (odiSis) dadiani (mTavari) levan III. `aramed dadiano-


ba ara ars guari, garna wesi xelobisa~, qarTlis cxovreba, t.IV, Tb.1973, gv.82
2. Wyondideli – sasuliero Tanamdeboba. XVIIs. samegrelos sulieri winamZ-
Rvari.

25
sandro papa eZie qali
vaxtang mefe _ lixs gadmovedi,
kolxeTis miwa da afxazeTis zeca vixile
rodis ra erqva mSobliur mxares, ar damaeWva, ar ganvixile
egros-qarTlosi xom iyvnen Zmebi da Cven yvelani ZmaTa Svilebi
kavkasionis iqiT da aqeT CaWidebulni, mxar gaSlilebi
vin CamekiTxos ratom var aqeT, arc iqiT mosuls Sevedavebi
sxva ari Cveni gulis wadili, gadagvidia misTvis Tavebi
anakliaa odiSis guli da afxazeTis – anakofia
iqiT anapa da nikofsia, yvela samSoblos ganayofia
lixi davlaxe, rom lixns vuwio,
gumis mTas vando gulis fiqrebi
Tu Zmad mewveviT da gimaspinZlebT, gewvioT,
ucxo ratom viqnebi
gulis nawili Tu iq davtove, momitania saTqveno wili
gudauridan gudauTamde gaelvebaa Tvalis manZili
maS movrCeT eWvebs da undoblobas, saqme davsaxoT,
_ umjobesia
viyoT cal-calke da mainc erTad, mama-papuri rogorc wesia
xosia _ mefis naTqvami gulidan modis,
rogorc gancdili Cveni gulebis
da Tu SevZeliT erTianoba, dacva kacobis da erTgulebis
niSnavs mamebis jiSis vyofilvarT,
gamozrdilebi qarTveli dedis
unda davloco aseTi yofa, sikeTe uflis da Semoqmedis
swored amitom leCxumelebi, CvenTan svanebi da raWvelebi
gverdiT gidgevarT, mZime Wapans vwevT, Tavdadebuli,
qveynis mcvelebi
amas rad vambob, odiSarebma da afxazebmac unda icodnen
erTianobas mxars umagrebdnen,
gandgomis survils ZirSive gmobdnen
Wyondideli-Ciqovani _ dRes samegrelo gaTelilia,
mTavari vamiy gandevnilia
leCxumelebi Tavs iwoneben, am siaveSi maTic wvlilia

26
eZie qali sandro papa
Cven vin gvaswavlos raa mamuli, ar daiviwyoT, varT megrelebi
kolxi-lazebi, Tval-lamazebi,
gamowvdili gvaqvs Tqvensken xelebi
Tqven ki, Tu gindaT sikeTe Cveni,
sityva rad gvinda Tund gulSi mwvdeni
rad moxvelT jariT, sdevniT dadians,
gsurT daumokloT sicocxlis dReni
vamiyo svaneTs Tavs rad afarebs, rad ar gmaspinZlobT,
ar giRebT karebs
col-Svili misi, gadamaluli, vis ras daaklebs, vis gaamwarebs
vamiyis viyav, vrCebi erTguli, da Tu ara xarT samtrod mosuli
daicxreT risxva, SerigdiT vamiys, adideT RmerTi,
alaReT suli.
xosia _ mefes vuambe, Tqven jer ar iciT, unda samZimo saqme gauwyoT
is, rac svanebma Sematyobines, mere gansajeT, amas ra vuyoT
vamiyi mTaSi iyo asuli, ara imitom vinme sdevnida
jars qiraobda CvenTan sabrZolod,
svanTa mimxrobas oqroTi cdida
Semdeg maruxis1 gzas dasdgomia, surda afsarebs2 iqiT swveoda
imaTi jariT Tavs dagvcemoda, eZarcva,
rogorc afsarT CveodaT.
jerac ar vici, vamiys svanebTan Tu afsarebTan mosvlia Cxubi
xmals mindobia, magram viRacas zurgSi daukravs nalesi Subi
mokluli iqve daukrZaliaT, gadmosveneba Cveni valia
vaJkaci iyo SemmarTebuli, mitom xmliT xelSi suli dalia
Wyondideli-Ciqovani _ raRac amdagvars gumaniT vgrZnobdi,
WaqviTis3 cixe raki gatexes
cixis mcvelebi arvin daindo, sisxliT moZmeni Zmurad aCexes
1. maruxis uReltexili – Crdilo kavkasiasTan damakavSirebeli gza.
2. adiReuri warmomavlobis abazas tomi Crdilo kavkasiaSi binadrobda. ruse-
bi maT abazinebs uwodebdnen. qarTvelebi afsarebs. afsarebis qiravnoba Sar-
vaSiZeebma daiwyes levan II dadianis winaaRmdeg sabrZolvelad.
3. WaqviTis cixe – vamiy dadians ojaxoba iq hyavda gadamaluli. iqve hqonda
sadadiano ganZi. vaxtang mefis zugdidSi Casvlis Semdeg ojaxoba ganZiT mef-
es Cabarda.

27
sandro papa eZie qali
vamiyis coli gamoiyvanes, cremli adines da daamcires
dadianebis ganZi gaiyves, rodi dasjerdnen saCuqars mcires
misi asuli, daqvrivebuli1, samaTxovro gzas Semouyenes
kokas ver Seswvdnen gul amRvreulni,
uRono Zala litras uCvnes2
dRes deda-Svili, dedaT monasters, miusafarni efarebian
kacTagan uRvTod ganwirulebi, RmerTs Sewyalebas evedrebian
xosia _ Wyondidels Tu surs dadianebis yvela codvani
gadmomabralos
ar Seisminos rogor ra moxda, Tavis marTlebac ar damacalos
kurTxeul mefes eWviT Sexedos, imer-ameri aeWvianos
SarvaSiZeebs niSi mougos, gurielebic daazianos
ar gamouva ase mcdeloba, erTobis nacvlad rom Suri Tesos
sxvisi simarTlis damaxinjebiT, Tavisi mcdari rom daawesos
viyoT marTlebi, sadadianos movsulvarT Zmebi da ara mtrebi
gvinda samSoblos erTianoba, tyuili jafiT ratom davSvrebi
Sen daukvirdi, dRes vaxtang mefes aRmosavaleTi emorCileba
imereTs ukve mxari aubavs, ar dauwyia didi cileba
guriaSi xom demetre mTavrobs, swored demetrem iwvia mefe
Sen orguloba daswame midi da erTgulebis gaxdi Semyefe
axla aqeT vTqvaT, leCxumelebis Tavi var, vici saiT viaro
vis vuerTgulo, vis Subi davce, visi fiqrebi gaviziaro
leCxumi svaneTs gamobmulia, risTvis ibrZvian, viciT, svanebi
orives raWa gvidgeba mxarSi, devebis keris dasamgvanebi
Tu samegreloc gons moegeba, erTobiT Sveba vigrZnoT egeba
calk-calke yvelas gagviWirdeba, SeerTebulebs gvelis mogeba
dRes afxazeTi Tqven SemogyurebT
da Tu maT ndobas daimsaxurebT
kvlav xels gavuwvdenT nikofsiamde,
fuWad ar vityviT da vixmaurebT.
1. vamiy dadianis asuls qmari beJan RoRoberiZe mefis momxre Tavadebma mouk-
les. amiT mefis damcirebisTvis Suri iZies.
2. cnobili gamoTqma – Zliers veraferi daakles da Suri sustze iZies.

28
eZie qali sandro papa
Wyondideli-Ciqovani _ Tu dadiani vamiyi ar gvyavs,
sxvas vis ekuTvnis dadianoba
saRirisZeni vinRa gadarCa, vis rogori aqvs imaTi cnoba
1

levanis Zeni afxazisagan,2 lixnSi arian da afxazoben


megrelebs aqeT gvemuqrebian, naTesaobas Cvensas ver grZnoben
Tu Samadvles mTavrobas fiqrobT, egeb sxvasa aqvs meti ufleba
dadianoba didi Zalaa, da bevrs survili daeufleba
kacias, Cem Zmas davekiTxebi, salipartios vinac ganagebs
Cven SevjerdebiT da mogaxsenebT
megrel TavadTa azriT anagebs
vaxtang mefe _ Wyondidelobis fasi rom vici,
mitom vismine da ar viwyine
magram yvelafers aqvT Tavis zoma da Tavxedoba ver daviTmine
Cven aq SevyrilvarT ara imisTvis, saqme gagvixda samarCielo
arc Wyondidels aqvs imis ufleba,
aq myofebs gviTxras: vin xar tielo
vamiyi mokles, es ara niSnavs sadadadiano daoblebula
saRiris Zeni saZebneli gvyavs, kacTa cxovreba damTavrebula
Wyondideloba sanaqeboa, samSoblosaTvis roca zrunaven
dasanania, mamulis nacvlad, piradulisTvis Tu ki brunaven
rad gagaxsenoT, levan dadians iese hyavda Zma saqebari
Zmas gverdiT edga, mamuls uvlida,
mters mihyioda rogorc mdevari
dRes, roca levan, masTan iese, aRar mTavroben, aRar arian
ar niSnavs ,imaT CamomavalTgan, qveynad aravis gauxarian
Samadavle xom ieses Zea, is ki Ze iyo manuCarisa
da amas garda vaJkaci ari, SemZlebelia, Tqvenc iciT risa
1. saRirisZeni – am gvaris dinastiuri moRvaweoba dadianis Tanamdebobaze
gamokvleuli aqvs ilia anTelavas. aq mxolod is aRiniSneba, rom am gvars didi
samsaxuri gauwevia samSoblosaTvis. sakmarisia cotne dadianis gaxseneba.
2. levan II dadians colad setemon SarvaSiZis asuli hyavda. masTan ori vaJi
eyola. im periodSi levani jer kidev erTiani samegrelo-afxazeTis mTavrad
iyo miCneuli. mas Semdg, rac coli SvilebiT mSoblebs (SarvaSiZeebs) daubru-
na, daiwyo daumTavrebeli qiSpi, ramac sabolood afxazeTis CamoSoreba ga-
napiroba.

29
sandro papa eZie qali
dadianoba, memkvidreobiT, mamidan Svilze Tuki gadadis
Samadavlea maSin memkvidre da ukeTesi aravin dadis
sxvafriv mec ki maqvs imis ufleba dadianoba rom SeviTavso
Cemi meuRle levanis daa, aq iyo misi kera-saTavso
magram pirveli Samadavlea. Zea win mdgomi, ara asuli
mama-papaTa wess vin daarRvevs, vin aris ase Tavze gasuli
an da, rad gindaT Cemgan swavleba sxvaze ukeTes yovelma iciT
arc dairRveva Cvengan es wesi, Sekrulebi varT RvTiuri ficiT
ase, rom sanam kacias etyvi, guls aRibeWde azri uzado
Samadavlea axla mTavari da gijobs taxti rom gaumzado.
Samadavle _ bedi-iRbali zecas weria da angelozi udgas darajad
kacis cxovreba sazRauria, naCuq sicocxlis ari xaraja
Cven vibadebiT ufalis nebiT, savali gzebic misgan xatia
salocavia irgvliv yoveli, mTebi, velebi Cemi xatia
me xom sicocxle ar miTxovia, moxda rac uflis iyo survili
mzardes, vizarde, ramdenic SevZel,
imiT movikal codnis wyurvili
ra gavxdebodi gana vicodi, dResac ar vici, ra melis xvale
aravin icis ra mixaroda, ra ar mindoda da raSi vcvale
uflis nebaa irgvliv yoveli, yovel siaxles misgan moveli
kaci bed-iRblis aRmsrulebeli, obobasaviT ari mqsoveli
ratom movyevi aTasjer nafiqrs, cxads damaluli ratom gavande
ara imitom rom damafasoT, ufro Wkvianad Tqven TvalSi vCande
minda icodeT, dadianebSic, bevri yofila Tavqariani
mtrebs Tu verafers moereodnen,
megrelebs hqondaT maTgan ziani
ar minda viyo imaTi mgvani, Cem erSi minda mSvidi cxovreba
rac dRemde viyav, momavalSiac viqnebi imis ganmeoreba
dadianoba Tu damevala, mefem damado kiserze vali
viqnebi miwyiv misi erTguli, ar dasWirdeba SoriT TvalTvali
vaxtang mefe _ saqarTveloa mglebis xrovaSi,
irgvliv mtrebi gvyavs Semoseuli
vibrZviT da bevrjer gagvimarjvia,
bevrjer vyofilvarT maTgan Zleuli
30
eZie qali sandro papa
mglebs rom vebrZodiT,
im xrovas ukan mravlad mosdevdnen mela-turebi
daWrils, sisxl daclils gvisaxdebodnen,
rogorc xiznebi da megzurebi
dRes uaresi droeba dgeba, mteri-moyvare areulia
ver gavrkveulvarT vin rogor gvebrZvis, sad aSkaraa,
sad farulia
da Tu gagrZelda sakmao xani, gadaiRala mebrZoli jani
ers ar gauCnda erTobis grZnoba, Tu winamZRoli darCa ugvani
mgeli imZlavrebs, Tu ram darCeba daeufleba mela da tura
dro kidev iTmens, mxari mxars mivceT,
gamomiwvdia xeli dasturad
zugdids Camovel rogorc moyvare,
erTianobis Zvelis msurveli
dadianoba didi ganZia, minda gixiloT samSoblos mcveli
Samadavlea megrelTa Tavi, sadadianod gadarCenili
unda iTaos dadianoba da erTobaSi daidos wvlili
rogoric iyo sulmnaTi cotne,
rogorc mZlavrobda bolos levani
mTavari unda ers miuZRodes, ara rCebodes ukan ugvani
axalgazrdaa, win aqvs cxovreba da asparezi farTed gaSlili
me mxars avubam, davemoyvrebi, gaxdeba Cemi siZe da Svili
Cemi Zmis wuli, norCi Tamari, amitom zugdids Camoviyvane
misi mTxovneli bevri gacudda, gaminawyenda, ar gavatane
qorwils gadvixdiT aqve zugdidSi,
rZali gaxdeba da dedofali
naTesaoba dagvakavSirebs, Segvemateba simxne da Zali.
Samadavle _ ras vifiqrebdi Tu ubedoba, bednierebiT Semecvleboda
vamiyi mudam cerad micqerda, me Cemi yofa mecodeboda
icvalnen droni, rac ar megona, im saocnebos gavxdi gamgoni
ra var, ra vxdebi, risi wyalobiT, dasafaseblad meyofa goni
mefev, isedac Tayvansa gcemdi, mamidis qmari naTesavia
axla cxovrebac gamomicvale, sul sxvanairi sanaxavia
quTaiss viyav, roca miambes, Zmiswuli Tan gyavs ulamazesi

31
sandro papa eZie qali
vinc naxa, kvlavac naxva mounda RamiT mTvaresi da dRisiT mzesi
misi xilvisas, TviT usinaTlo bagrat mefesac ganaTebia
xilvas vin Civis, saxelis gamo, zogjer uZilos damTenebia
Tavs ver vumxeldi, vis gavumxeldi,
gulSi rogori cecxli brialebs
rasac mpirdebi – ucecxlod Camwvav, ara da dardi gamatialebs
Tu Tamars SemrTav, isec erTguli, Sen samsaxurSi davixarjebi
Seni brZanebis Semsrulebeli, saiT wamiyvan iq gavirjebi
dadianoba Tu momekuTvna didi levanis mcire Zmiswulsa
misi saxeliT movinaTlebi, gamovacocxleb amiT warsulsa.
Wyondideli-Ciqovani _ vatyob aq didi ambebi xdeba,
erTis sabedod meore kvdeba
bevris cxovreba ase icvleba, da kidev bevrjer ganmeordeba
vamiyi mokles, Cemi batoni, qalis gulisTvis kaci gawires
misi col-Svilic ki ar daindes, lafSi mosvares da daamcires
xes rom moWrian nafoti scviva, mec momekuTvna nafotis bedi
vgrZnob zugdidSi ar damedgomeba, unda vicvalo gadasaxedi
waval, monasters daveyudebi, ar momWarbdeba uflis dideba
vaxtangis risxvas Tu gadavurCi, gulze javri ar momekideba.1
(vaxtang mefes (Sah navaz xans) zugdidSi afxazeTis mTavari
SarvaSiZe eaxla da morCileba gamoucxada2. amiT dasavleT saqa-
1. Wyondideli – Ciqovani vaxtang mefem Serisxa da Sulaveris cixeSi gamoke-
ta. wlebis Semdeg man gaparva moaxerxa, daibruna Wyondideloba da bolos
Zmis kacia Ciqovanis gadadianebasac Seuwyo xeli.
2. afxazeTis mZlavri samTavro VIII s. Camoyalibda leon I patrikiosis meTau-
robiT. leon II dros afxazeTi samefo xdeba da aqtiurad monawileobs qarTul
samefo – samTavroebTan brZolaSi, Xs. mefe giorgi II dros afxazeTis samefo
aRmosavleT saqarTvelos did nawilsac ierTebs. afxazeTis mefe bagrat III
ukve gaerTianebuli saqarTvelos (afxazeTis) mefe xdeba: amis Semdeg afxaz-
eTi saqarTvelos samefos ganuyofelia. da piriqiT, saqarTvelo afxaxeTis
samefos ganuyofelia. XV-XVI ss. saqarTvelo samefoebad da samTavroebad
iyofa. afxazeTis samTavro XVII s. Sua xanebamde samegrelos samTavrosTan
erTobas inarCunebda. levan II dadiani (gardaicvala 1657 w.) erTian samegre-
lo-afxazeTs ganagebda. swored masTan, naTesauri SuRlis gamo iwyeba afx-
azeTis samTavros gandgoma, afsarebis (adiRevelebis) SeiaraRebuli razmebis
daqiraveba da brZola samegrelos dasaufleblad. am brZolis dros levani II

32
eZie qali sandro papa
rTvelo (aWaris gamoklebiT) kvlav erTiani samefos Semadgen-
lobaSi moeqca, droebiT)
vaxtang mefe _ moxaruli var afxazTa xlebiT,
rac mudam iyo, erTad viqnebiT
samSoblo unda vaerTianoT urCebTan ZaliT, moZmesTan nebiT
mZime dro dadga, mTis Camowola, vecadeT, mainc ver avicileT
lekni da ovsni Semoseuli, mTebis iqiT ver gadavicileT
kaxeTis mxares leki moiwevs bevrjer malulad, zogjer xiznada
hereTis kuTxis dapatroneba, gaduqceviaT Tavis miznada
aqeT ovsebma dvaleTs uyeles, zaxas uwies, undaT zekara
osuri ismis ukve Zaxili, sadac dvals unda miwyiv exara
mxolod xevsurni da moxeveni, medgrad icaven, nabijs ar Tmoben
momxdurni, maTTan SeWidebulni,
mklavebs kargaven da bedsa gmoben
aqeT SiSitas, raWis erisTavs, uWirs da mainc omaxianobs
CaRma mxareSi saZovrebs icavs, Tu saWiroa xmliTac xmianobs
ramdeni gvqonda iqiT miwebi, digor, alagor Tu basiani
yvela momxdurTa daisakuTres, dRes raRa dagvrCa iq fasiani?
piriqiT svaneTs, mTebs da xeobebs yabardoeli epotineba
qluxors da maruxs kidec gadmovlen, Cven Tu amisi miveciT neba
axla miambes Tavad afxaznic, momxdurTa gamo Sewuxebulan
anapa mtrisTvis gadulociaT, jiqebTan ase SeTanxmebulan
galena-jixa1 alyaSi ari, male xostamde miva momxduri
afsarni lixSi mogiyvaniaT, kodorTan ismis maTi xmauri

dadiani aRadgens da amagrebs cnobil koraxis kedels. (koraxi md. kelasubis


Zveli saxelwodebaa). am gziT cdilobs daicvas megrelebi afsarTa Semoseve-
bisgan.
SarvaSiZeTa wamomavlobis Sesaxeb sxvadasxva versiaa. erTis mixedviT Sar-
vaSiZeebi SavlianTa sagvareulos gagrZelebaa, meore versiiT SarvaSiZeebi
Sarvan Sahis (Tamar dedoflis naTesavis, afxazeTSi gadasaxlebulis) STamo-
mavlebia. dRevandel afxaz mkvlevarebs didi survili aqvT `daadginon~ Sar-
vaSiZeTa adiRenuri warmomavloba, SeZleben?
1. adiRi mkvlevari profesori meretukovis daskvniT, krasnodaris mxaris
qalaq glenjikis saxelwodebis axsna, mxolod megruli galena – jixa unda
iyos, rac gare cixes niSnavs.

33
sandro papa eZie qali
rodemde viyoT gaTiSulebi, javriT da boRmiT daskda gulebi
keras Semovlen, gviTamadeben Tu davemoneT gaTangulebi
SarvaSiZe _ dido mefoe, vaxtang batono,
Sen ratom ginda, me mogagono
rac Cemi ari sxvas dauloco da misi avi me momawono
marTali ari rom afxazeTi mTel saqarTvelos edga darajad
aTasgvar momxdurs vigeriebdiT, es vali gvawva mZime xarajad
ager simoni, mitropoliti1 da anCafaZe Tavadi didi
ician wvrilad rodis ra iyo, warsulisaken gaudevT xidi
roca am mxares arqves – afxazeT, aerTianes mravali tomi
daqsaqsuloba damTavrda maSin, miwev-moweva da Sida omi
patrikiosi leoni iyo, patrikiosTa Camomavali
nikofsiidan2 lixamde SeZlo moseul mtrisTvis daevso Tvali
da imas aqeT Cveni erToba, arc darRveula Cveni mizeziT
ar dagviTmia sxvisTvis mamuli da ar gvivlia sxvagvari geziT
mcodneebs hkiTxe, dadianebi nikofsiamde visiT mZlavrobdnen
visiT icavdnen samefos sazRvrebs
da mxardaWeras visgana grZnobdnen
roca koxtasTavs3 Sexvdnen SeTqmulni,
cotne dadians Semwed vin axlda
roca brwyinvalem4 mouxmo Zalebs,
qveynis dideba visiT ganaxlda
axla asec vTqvaT, roca samefom uwyvet brZolebSi dakarga Zala
roca rusudan5 dedoflis gamo, erTianoba CamoiSala
roca qaluri dedobis grZnobam, qveynis mizani arad aqcia
aRmosavleTi mters Seatova, RalatiT eri wamoaqcia
1. SarvaSiZes zugdidSi Casvlisas axlda mitropoliti simon CxeiZe da Tavadi
anCafaZe. (axla es gvari anCabaZed iTqmeba).
2. nikofsia – saqarTvelos samefos daxasiaTeba (geografiuli) iwyeboda
nikofsiidan.
3. 1247 w. monRolebis winaaRmdeg koxtasTavs Sekrebil SeTqmulebs Soris
iyo cotne vardanis Ze dadiani. igi samegrelo – afxazeTis mxares ganagebda.
4. mxedvelobaSia giorgi brwyinvale. samefos gamaerTianebeli.
5. rusudan daviTis asuli soslan-bagrationis dedofloba saqarTvelos
samefos rRvevis dasawyiss emTxveva da ganapirobebs. `qarTlis cxovreba~ ar
malavs im dronis realobas.

34
eZie qali sandro papa
lixidan aqeT, mTlad afxazeTi, erTianobis grZnobas icavda
mteri iq misvlas vera bedavda, cixe-simagres mxare mihgavda
magram rodesac bagrationTa samefod dayves qarTli kaxeTi
aqeT imereTs calke gamefdnen, iukadrises `mTlad afxazeTi~1
Cven raRa gveqna zurg SeqceulTa, calke afxazeTs samani davdeT
Tu dagviwyeben mtrobas moyvrebi,
rogorRa mogvTxovT erTgulsa vgavdeT?
miT ufro, roca Turqi gvZalavda
da mxarSi mdgomi veravin vnaxeT
mainc SevZeliT Tavi dagvecva da rwmenac gulSi SemoivnaxeT
mitropoliti simoni maxlavs, misi galoba kafamde2 wvdeba
Cveni SewevniT da TavdadebiT, es gagrZeldeba da ar Sewydeba
mitropoliti simon CxeiZe _ Seni nebarTviT, mefev batono,
afxazebs erTSi daveTanxmebi
qarTuli ari wirva-galoba, qarTuli ismis mlocavTa xmebi
Tumc Cemi samwymso areulia, iweren pirjvars, anTeben sanTels
ziarebasac qarTulad vambobT,
da davumkvidrebT gulebSi naTels
magram gaWirda, yirimis xani Cvensken urjuloT moerekeba
kaliasaviT Semogvesivnen, Sen SeaCero mteri egeba
Tavadi anCafaZe _ vkadnierdebi, mec davamateb,
Cven erTguleba mudam gvCveoda
amitom iyo aTasi mteri afxazeTs gare rom exveoda
jiqebs ar vityvi, xazar, yivCaRebs, bunebirivia, mteri-mteria
savalaloa ucxo momxdurebs Tu Sinauri gamoeria
Sors rad wavide, dRes kargad gvaxsovs,
Tavs rom dagveca didi levani3
1. mTlad afxazeTad – dasavleT saqarTvelo moiazreboda. bevri wyaro mT-
lainad saqarTvelosac afxazeTad ixseniebda.
2. kafa-s – Zvelad md. yubans uwodebdnen. aqamde vrceldeboda qarTuli eklesiis
gavlena.
3. levan II dadiani, romelic samegrelo – afxazeTis mTavrad iTvleboda,
colTan afxazeTis mTavris asulTan) gayris gamo, gadaemtera SarvaSiZeebs,
1628 w. (ilia anTelavas cnobiT) afxazeTi avazakurad moinadira. md. bzifidan
man marSaniebi daamarcxa.

35
sandro papa eZie qali
marSaniebi atyvevna bzifTan, arc gamigia mtris risxva mgvani
Cven dids ki vetyviT, magram sidide moyvaris cemiT gaizomeba?
gana izrdeba kacis saxeli, erT siborotes sxva Tu moeba?
levani vgmtobda da samefoSi aravin iyo Cveni damcveli
mefe quTaiss gamoketili, uZluri iyo moeRo xeli1
levan III dadiani _ didi levanis augs rom ityviT,
afxazebisgan gasagebia
Tqvengan icavda odiSis mxares, kedelic misgan anagebia2
anakofias3 iqiT miwebi, ar iyo misgan danaficebi?
Tqvengan nakvebni naqiravebni, ar iyo misgan dasamiwebi?
sayveduris Tqma ioli ari, Cemi Sen giTxar, mogikal guli
magram bolos xom gamoirCeva, sad moSurnea da sad erTguli
didi levani Tu ar didobda, Tu ar adida qveynad mamuli
bzifTan Tevzebs xom ar nadirobda, an ganZi hqonda gadamaluli?
Tqveni samTavros eklesiebi SewirulebiT mudam Zlieri
vis mier iyo keTilmosili, visi siuxviT sve bednieri
marto is rad Rirs palestinaSi jvris monasteri gamoisyida
eklesiebi aRadgenina, dakninebuli vinac icdida
vinc Rataks swyalobs, daCagruls icavs,
is saRvTo saqmes miwyiv akeTebs
sxvisi ZagebiT, wyevliT, ginebiT, sakuTars vervin gamoakeTebs.
SarvaSiZe _ mTavaro levan, sulac ar mikvirs,
mamis Zmas icav TavgamodebiT
albad sxvac ase moiqceoda, Tundac yma iyos Tavis wodebiT
ar gsayvedurob, magram radganac, dRes mefis neba gvaerTianebs
unda iTqvas da gverdze gadavdoT, rac am erTobas daazianebs
1. imereTis mefe giorgi, imdenad uZluri iyo, rom levan II dadianma igi 1623
w. brZolaSi daamarcxa.
2. SarvaSiZeebma maruxis uReltexiliT gadmoiyvanes daqiravebuli afsarebi
(adiRevelebi abazas tomidan) da samegrelos Seuties. maTi TareSis aRkveTis
mizniT levan II dadianma cnobili koraxis (kelasuris) kedeli gaamagra.
3. anakofia – dRevandeli axali aToni afxazeTSi. am cixes amagrebdnen qarTlis
erismTavar stefanozis vaJebi miri da arCili. aq awvnies 735 w. marcxi arabebs.
vaxuSti batoniSvilis daxasiaTebiT. `xolo anakofiis dasavleTi ars afxazeTi,
pirvelad wodebuli egreTve egrisi~. (qarTlis cxovreba. t IV. T.1973. gv. 783).

36
eZie qali sandro papa
biZis meuRle da dedofali, Cemi sisxlia, Cemi mamida
SarvaSiZeTa turfa asuli, rogor itanja, rogor wavida
vin moikiTxos me Tu ara vTqvi, av-kargi sxvam vin gamoiZios
damnaSavea? pasuxi agos. cil nawamebi? _ Suri iZios
amitom vambob, sxvafriv Senc xedav,
samtrod ara var zugdids mosuli
didi levanis augs Tu vityvi, ar niSnavs Senze var gulmosuli
misgan naTesi mtrobis Sedegad, orive mxare vzaraldebodiT
yirimis TaTrebs, Turqebs,
afsarebs mama-papurad veRar vxvdebodiT
axla droeba gamoicvala, mefis wyalobiT erTobas vWedavT
erT samefoSi Tavs mSvidad vigrZnobT,
erTi-meoris Surs ver gavbedavT
zugdids movsulvar, rom vaxtang mefes,
Tayvaniscema gamovucxado
gverdiT davudge, Tu saWiroa, mamulisaTvis Tavi gadavdo
vaxtang mefe _ rasac miaRwevs, _ imiT amayobs,
aseTi ari kacTa buneba
ase grZeldeba sanam RvTis ZaliT, moxdeba ukan Semobruneba
yvela mTavari samefos angrevs, nawil-nawilad iWris da iTlis
zogjer mefesac Tu Seebmeba, did miRwevad da didebad iTvlis
levan dadians, me gamigia, gurielebi gaulaxia
imerTa mefes Tavze dasxmia, Tavi devgmirad daunaxia
me isac vici afxazTa mTavars, dadianebTan mtroba hqonia
magram ra iyo amis mizezi, ar vici da arc gamigonia
Tu momaxsenebT, mecodineba da amis mere vqna samarTali
raTa Tqven Soris moispos mtroba, aRar eZioT mtyuan-marTali
mitropoliti simon CxeiZe _ mefev, me vityvi mtrobis mizezebs
da samarTali Sen gaarige
amaT rom hkiTxo, Tavs imarTleben, orniv simarTlis ari morige
levan dadians, mamis Zmis dacva, bunebrivia, moesurveba
afxazT mTavarsac xom guls ugmiravs mamidamisis Wiri-urveba
dameTanxmebi, ase iqneba: calke orive marTali ari
magram samefo xom zaraldeba. dasarekia gangaSis zari
37
sandro papa eZie qali
miT ufro metad,
rom mTavrebs Soris qali gamxdara mtrobis mizezi
odiSisa da afxazeTisTvis, qalma Secvala savali gezi
da saerTodac, imerT samefos, kacTa naSenebs, qali angrevda
ra mohyveboda mixtom-moxdomas, amis Sedegebs aravin sdevda
mefe-mTavrebi erTi-meores qalebis gamo eomebodnen
oqros ixdidnen, soflebs swiravdnen,
ymebis gayidvas sikeTed cnobdnen
bevrs ar movyvebi, Tavad ar maxsovs, magram sxvebisgan gamigonia
levan dadians1, asi wlis ukan, levani erqva, ase mgonia
ara levan dids, imis winapars, sagmobi saqme Caudenia
Tumca ki miWirs, mainc movyvebi, dadianisTvis rac sawyenia
coli gauSva Turme ozurgeTs, gadaimtera gurielebi
radgan biZis cols Turme hyvarobda, uweso grZnobiT ganaxelebi
biZas waarTva Tanamecxedre, colad daisva, daicxro vneba
da arc dafiqrda, aseTi qceva, momavlisaTvis ras egvaneba
gurielebma Suri iZies, Sedegi maTac ar moiZies
levanis qali rZlad waiyvanes da uwesoba miT moiwies
rZali gauSves ukan mSoblebTan, avi Worebi gaatanes Tan
Semdeg, TurqebiT SeSinebulTa, fuliT iyides zavi levanTan.
es erTi giTxar, Sen Seafase gurielebi, dadianebi
qalis gulisTvis erTmaneTs mtroben,
romeli iyo kacis mgvanebi?
megrelebis da afxazTa mtrobac, qalis gamoa Camovardnili
Znelia, roca qali brundeba cil nawamebi da Sercxvenili
did levans vityviT, ara vkiTxulobT ra xaziT iyo levani didi
sxvebze mZlavrobda,
mefes Tu mTavrebs unda hqonodaT SiSi da ridi

1. levan I dadiani (1535-1583 ww.) _ man rostom gurielis asuli colad moiy-
vana. simamris gardacvalebis Semdeg, eWvianobis niadagze gaeyara. biZas baTu-
lis coli waarTva da dedofalad daisva. giorgi gurielma Seuracxyofa ar
daiTmian, jer levan dadianis asuli iTxova, Semdeg gauSva da amiT Suri iZia.
male gurielma da imereTis mefem erTad odiSi moaoxres. dadiani Turqebs
SeuTanxmda daxmarebaze. gurieli SeSinda da qalis gaSvebisaTvis dadians
jarima gadauxada. ase dazavdnen droebiT.

38
eZie qali sandro papa
Wabuki iyo daRvinebuli, ros moindoma afxazT siZoba
SarvaSiZeTa qali iTxova da ganamtkica erToba-Zmoba
ori bokveri, erT-urTze kargi afxazma qalma levans aCuqa
dro gadioda, azri icvala, vnebam imZlavra, dRe gaamuqa
levanma colze ieWviana, iyo Tu mxolod cili daswama?
papuna vezirs bolo mouRo, qalic dasaja da gaawama
Semdeg dasjili mSoblebs miugdo, Tan gaatana Tavis Svilebi
SarvaSiZeTa naloliavni, sadadianod gamozrdilebi
kaci, romlic col-Svils gawiravs,
sxvis sasikeTos ras moigonebs?
brZens daaRonebs, mters gaacinebs
da sisuleliT Tavs moiwonebs
sxva ra vakadro levan dadians, fiqrobda gaxda mefe diadi
yvela daamcro da daaknina, mziani iyo misTvis, wyvdiadi
bolos aiRo namusze xeli, ormagi gaxda amiT suleli.
axals ver Sewvda, gaimeora, dadianebis ileTi Zveli
levans mamis Zma hyavda giorgi1, mcodne, Wkviani, gamgebiani
Zmiswuls saqmeSi ar ereoda, aravis hqonda misgan ziani
ymebsac uyvardaT sikeTis gamo, ase icxovra, ase iara
bevri SeiZlo odiSisaTvis da bevri wyenac gaiziara
levani masac gadaswvda bolos, iqneb amitom daerqva didi?
biZas uyela, uceb monaxa, arakacobis xelCasaWidi
WilaZis qali hyavda giorgis, orjer naqvrivals, mesame coli
nestan-darejans, ase amboben, aravin hyavda, saturfoT toli
1. levan II dadians (didad wodebuls) hyavda mamis Zma giorgi, romelsac li-
paritis Tanamdeboba hqonda da gavlena samegreloSi. orjer daqvrivebuls,
mesame coli nestan-darejan WilaZe hyavda. gaamayebulma levan dadianma, arad
Caagdo naTesaoba, eWvianobis sababiT gaeyara setemon SarvaSiZis asuls, da-
maxinjebuli qali ori vaJiT, mSoblebs miubruna, biZas coli waarTva da
SeirTo. giorgi dadiani amis mere, maleve gardaicvala. aris azri, rom mas am
saqmeSi `daexmarnen~.
SarvaSiZeebi garkveul periodSi aRiarebdnen levanis hegemonobas. am am-
bebis Semdeg daiwyes afsarTa (rusebisaTvis abazinTa) daqiraveba da dadians
Seuties. aman aiZula levan dadiani ganeaxlebina istoriuli koraxis (koraq-
siss, kelasuris) kedeli, aman ver uSvela. afxaz – afsarebma md. enguramde
miisakuTres samegrelos miwebi.

39
sandro papa eZie qali
levanma biZas coli wahgvara, vneba daicxro da gaixara
patiosani rogor iqneba, vinc sxvebs hRalatobs, Tan wara-mara
SarvaSiZeebs ra eqnaT miTxar, siZis Ralati Tuki ewyinaT
Serigebodnen mis Tavxedobas da uaresi kidev eTminaT?
miT ufro, roca imav xanebSi, mTlian afxazeTs Semoutia
bzibTan galaxa marSaniebi da gasaqcevic ar dautia
SarvaSiZeebs aqvT siamaye, rac ekadrebaT, imis mieri
afsarebi hyavT naqiravebi, levanze amiT gaxdnen Zlieri
megrelebs aqeT Semouties, veRar icavda didi kedeli
gaRma modave, gamoRmas hkargavs, ubedurebis xdeba mWedeli
vaxtang mefe _ levan pirveli, levan meore,
levan mesamis winaprebia
erTnairia orves codva, codva cxovrebis Tanamxlebia
gasagebia kacis survili, lamazsa naxavs, TavisTvis unda
bevrjer Sedegi ar anaRvlia, bolos moxvdeba Worebis gunda
ufalma roca Seqmna sicocxle, jer kaci Seqmna da mere qali
raTa qals xeli ar SeeSala da ar daewyo kacis Tval-Tvali
qalis bunebac ari iseTi, kaci Tumc moswons sityvas ver bedavs,
zogjer SuriTac amoivseba,
sasurvel kacs Tu sxva qalTan xedavs
aTasgvaria urTierToba, amis garCevas vinc daapirebs
CamoSordeba cxovrebis swrafvas, eklesiaSi gainapirebs
cols mec davSordi, Svilebis dedas,
mTeli sicocxle vinac miyvarda
iZulebuli viyav es meqna da ganSoreba ar gamixarda
Sahis moTxovna iyo aseTi, mec ver davZlie sparsuli wesi
sadac ara Rirs – gacla sjobia, aseTi ari brZenis naTesi1
mec davyev nebas, miT avicile, erisTavebTan brZola-Widili2
Svilebis deda Tavad damcilda, Wkva areuli da gonmixdili
1. `sadac ara Rirs, gacla Rirs, kargisa mamacisagan~ - SoTa rusTaveli.
2. vaxtangis – im dros qarTlis samefos gamgeblis (mouravis) gamefebis wi-
naaRmdegi bevri iyo. zaal aragvis erisTavi jariT iyo avlabars misuli, rom
vaxtangis gamefeba ar daeSva, roca vaxtangi meuRles (rodams) gaSorda da
dedofali mariami SeirTo Sahis brZanebiT, iZulebuli gaxda ukan daexia.

40
eZie qali sandro papa
ratom davmalo, am ganSorebiT, gadavarCine samSoblos bedi
jer qveynis saqme, mere piradi, aseTi momwons kaci moqmedi
levan pirvels da levan merores,
suli saRmrTod ar gauxedniaT
utarebiaT Tavis survili, mezoblisken ar gauxediaT
kargad gavuge SarvaSiZeebs, Surisgebac ar gamkvirvebia
mxolod erTs vwunob, dasawunaric ZlierTan omis Tanamxlebia
omis dros yvela xerxi kargia, maT Soris razmi naqiravebi
mosuls mters ise miesevian, rogorc ZaRlebi faris, avebi
magram brZola rom CamoTavdeba, Tu razmi ukan ar gaistumre
Tu Caisaxle, gaaTamame, niSnavs sakuTar bedTan ixumre
Casaxlebuli, xiznad mosuli, damxdurze metad Tamami ari
mova dro, Tavze agacocdeba, rom gagiTenos droeba mwari
madloba yvelas, dro Seicvala, levan mesame arafers daobs
Zvel wyenas Tqvenc Tu daiviwyebdiT,
mxolod mSvidobis pirobas kmaobs
Tqven Tu SerigdiT, amieridan, aq Tu mSvidoba Camovardeba
waval, mivxedav samefo saqmes, rac gulze mawevs da medardeba
SarvaSiZe _ mefev, kargad Tqvi Cemi saTqmeli,
rac var mTavari, cxovreba mTeli
gaorebuli grZnobebi mtanjavs, orivesi var mteri da mcveli
erT mxares Cemi afxazobaa, afxazad yofna meamayeba
SursaZieblad yalyze dgas guli,
da aRar vfiqrob mas ra moyveba
meore mxriv ki, Tu Surs mivsdie,
mtrebis alyaSi kentad davrCebi
guls Tu vusmine da xmals moviqnev,
aqeT moqneuls ki gadavrCebi?
grZnobis ayola diacsa Svenis, kacma gonebiT unda gansajos
saqveyno saqme win daayenos, Tavi ar gasces da daisajos
afxazebs marTlac bevri gvyavs mteri,
yvelasTan brZola ki ar egeba
zogi mteri ki mters rom daCagravs,
daCagruls Cvensken moerekeba

41
sandro papa eZie qali
Cven imereTi da samegrelo, imedad gvyavda da gvifaravda
roca davSordiT, brZola avtexeT, davsustdiT,
mxarec dapataravda.
me vin maswavlos Cemi warsuli, vin gamaxsenos kargi Tu avi
vin mimkiTxaos xval ra iqneba, Tu erTbisTvis ar davde Tavi
amitom ari arafers vdaob, mSvidobisaTvis var momarTuli
bagrati veras gadamiwyvetda, dadianebTan dava maqvs rTuli
magram mefev Sen, sxva Zala mogdevs, Seni saxeli sxva imedia
Sen Semogyurebs amer-imeri, saxelic saqmis Semoqmedia
win gagviZexi, ukan mogyvebiT, afxazebi varT, ase gvCvevia
brZeni miiRebs, suleli dagmobs, imeds romelic karze swvevia
levan dadiani _ aq SevkrebilvarT,
raTa erTobiT mtrebisgan Tavi gadavirCinoT
sxvisi ar gvinda, rac dagvikargavs,
ukan miviRoT da davirCinoT
ramdens mivaRwevT, aravin icis, magram cda bedis monaxevrea
kaci cocxali qvas exeTqeba, misi triali Sekruli wrea
axla Tu vaxtang mefis wyalobiT, CvenSi mSvidoba Camovardeba
uwin ra iyo saSur-sawyeni momavals aRar daedardeba
Svilad mimiRo, Zmiswuli SemrTo, vityvi, am qveynad bedi mqonia
gurielebTan da afxazebTan mSvidobac misgan monaqonia
Tavze dacema, xocva da tyvevna, aRar iqneba kacis xeloba
erTian ZaliT mamuls mivxedoT,
aqeT warvmarToT Cveni mcdeloba

***
qaji _ eSmam, rom mudam ar ieSmakos, misi arseba rogor iqneba
matyuarasTvis Rame dRe ari, dila saRamod gardaiqmneba
aba Sexede kacebis Sromas, erTobisa da sikeTis ndomas
zogjer wyenasac ar SeimCneven, sityva-pasuxSi icaven zomas
Sen gaiZaxi kaci qajia, saqmes qajoba ra SeamCnie
tyuilis Tqmasac mozomva unda, sjobs kbilebs ena daatanie
eSma _ Sen rom qaji xar, gasagebia, sibece gWirs da ukuRma xedav
Casacmels umzer aRtacebuli, atacebuli sitvyas mibedav

42
eZie qali sandro papa
is Casacmeli ra tans ifaravs, tanSi rogori farTxalebs guli
ena erTs ambobs, goni sxvas fiqrobs, kaci qajia gaorebuli
levan dadians, levan mesames, wina orisgan jiSi ar dahyva?
engurs gadasul SarvaSiZeebs, ukmarisobis grZnoba ar gahyva?
vamiyi mokles da Wyondideli, misi erTguli uqmad iqneba?
did Tavadebi Tavs gadadeben, rom Seasrulon brma mefis neba?
ase fiqric ki qajoba ari, kacis bunebis ucodinroba
vinac tyvis syidviT qonebas iZens, imaTi gjera Sen megobroba?
mTavrebs ar vityvi da arc Tavadebs, Sexe,
ras sCadis samRvdeloeba
dRisiT monaTluls, Rame hyidian, aseTi ari maTi droeba
qaji _ Sen erTs CamZaxi, meores vxedav
da amis mere gsurs dagijero?
sad erTobaa Ralats vxedavde, sad sikvdilia iq davimRero?
Sah navaz xanma eri darazma, imer-ameri aerTiana
kaxeTs uyela, dvaleTi dasca, zugdids Camosvla ar daaxana
raWa, leCxumSi, oriv svaneTi, maTTan guria da imereTi
aerTiana, axla daurTo odiSarebi da afxazeTi
yvela erTad ki didia Zala da Tu gangebam kidev acala
niSnavs aWara da javaxeTi, Turqebs xelidan gamoacala
da amis mere aqeT gamcine, kaci qajia, ase iZaxe
amieridan damale saxe, veRar damigo sicruis maxe.

***
(ramdenime dRis Semdeg – quTaisi. mefis sasaxle)
vaxtang mefe _ irgvliv Tu yvela cvalebadia,
ufro icvleba kacis guneba
kacs qali sWarbobs cvalebadobiT, aseTi aris misi buneba
iyo dro, roca sityvas kacisas simtkice hqonda kaJis, rvalisa
sxvanairia dRes misi fasi, risi imedi mqondes xvalisa?
Sahs davumoyvrdi, sityva miveci, sanacvlod aqeT momca piroba
amers da imers erTad Sevkravdi, gamomeCina unda gmiroba
ager, paata myavs abaSiZe, masTan demetre gurielia
43
sandro papa eZie qali
amaT gareSe, veras SevZlebdi, vivlidi xelebcarielia
xosias vmadlob, fici momca da gverdiT damidgnen leCxumelebi
misi mcdelobiT raWas da svaneTs gamowvdili
aqvT Cemsken xelebi
levan dadians Zmiswuli SevrTe da samegrelo Semovimtkice
SarvaSiZeni mewvivnen zugdids, erTgulebaze nebiT vafice
roca vifiqre samefo Sevkar, amer-imeri vaerTiane
vinac momendo, iqiT mivende, maTgani arvin vaeWviane
axla miviRe Sahis firmani, da vinac myevxarT kacurad sandoT
erTad SegkrifeT, rom viTaTbiroT, rogor,
ra ari, erTad gagandoT
xonTqars SahisTvis miuweria, me miCivis da Tan memuqreba
Tu ar davtove imerTa mxare, imerT xseneba male gaqreba
Cven unda kargad avwon-davwonoT, ra SegviZlia da ra viRonoT
erTic mteria, meorec mteri, rom wavaCxuboT ra movigonoT?
paata abaSiZe _ Sahis firmanis arad Cagdeba,
bevric gvindodes, ar gamogviva
xes rom Searxev erT nayofisTvis,
mwife da mkvaxe bevri dascviva
vifiqroT, ase ar dagvemarTos, mcires didi ar gadavayoloT
ras ra sjobia kargad ganvsazRvroT,
tartariT piri ar aviyroloT
dRes saqarTvelo, Sahsa da xonTqars,
lixs aqeT-iqiT aqvT gayofili
tao-klarjeTi aRarc ki gvaxsovs, rac saunjea xdeba yofili
aseT dros unda viangariSoT ra SegviZlia, ra Zala mogvdevs
rogor davixsnaT sicocxlis wyaro,
romelic mtkiced ukavia devs
mefis mcdelobiT, Cveni SewevniT, imer-ameri vaerTianeT
moRalateni zurgze daveciT, moyvare arsad davazianeT
magram es mxolod Cven gvexeboda, vinc Cveni ari mteri-moyvare
Sahsac, xonTqarsac ase mcdelobiT, Zala vuCveneT,
boRma movgvareT
magram es Zala imaT ZalasTan, rogori ari dasadarebi

44
eZie qali sandro papa
es unda mefem iangariSos, Sewevnas me ar davezarebi
demetre gurieli
me kargad vici, xonTqars acnobes,
TiTqos mefes surs Cveni dapyroba
aslan faSas surs aseTi xerxiT, cxadi gaxados faruli mtroba
Sahsa da xonTqars hqoniaT zavi,
maT Soris sufevs viTom mSvidoba
mefe Sahs moyvrobs, es niSania xonTqari mefes veRar endoba
xonTqars imeri Tavisad uCans da Tu iq axla mefe ganagebs
niSnavs, rom Sahi mefis mcdelobiT,
saZirkvels ungrevs xonTqris anagebs
amitomaa xonTqris survili, mefem imeri rom miatovos
vaxtangi wava, bagratim unda kvlav mfarveloba
faSasa sTxovos
Cvenc Zveleburad daviqsaqsebiT, garemoculni Zlieri mtrebiT
veRar gavarCevT erTguls
da orguls da isev TurqTa msxverpli gavxdebiT
es rom ar moxdes, unda davfiqrdeT rogori vnaxoT gamosavali
rom saqarTvelo kvlav fexze dadges,
da gavistumroT momxdurTa vali
bagrat mefe _ roca vaxtangi saCxeres mosdga,
vifiqre unda rom damexmaros
Cemi samefo gaaZlieros, vamiyze Cemi javri iyaros
Turme vcdebodi, me usinaTlo,
vaxtangis saval gzebs ver vxedavdi
roca quTaiss daepatrona sayvedursac ki sad gavbedavdi
erTxans imedi mqonda mciredi, roca Tamari Camoiyvana
vifiqre SemrTavs, damimoyvrdeba, amis ufleba ar mqonda gana?
Tanac icoda Tamars vetrfodi, qeTevanisgan mitovebuli
sinamdvileSi arad Camagdes, isedac natanjs momikles guli
Tqven kargad iciT, dedinacvalma, roca wamgvara Tvalis sinaTle
samefo taxti daisakuTra. faSas vacnobe maSin simarTle
aslan batonma, axalcixelma, piroba momca da mipatrona
mas Semdeg iqiT vatyobinebdi, aqeT rac xdeba da gamegona.

45
sandro papa eZie qali
roca Tamari SerTes dadians, gverdze damtoves damcirebuli
faSas es wvrilad Sevatyobine, da davimSvide natkeni guli
Cveni ambebi, Tavisi mxridan, xonTqars stambulSi Seatyobines
iq ra ifiqres, me aRar vici, pasuxic arsad gamagebines
axla ki vxvdebi, Cemi naTqvami, zvaviviT swrafad agorebula
iman momispo xvalis imedi, vinc damifara da mierTgula
xosia _ Sahis firmani Cven ar gvexeba,
imerTa mxares Cemobs xonTqari
Cven misi Zala gamogvicdia, rac uwin iyo, igive ari
Tu movindomebT da gavirjebiT, jarebsac swrafad vaerTianebT
Tu mxolod bWobiT SemovifargleT,
davagvianebT da Tavsac vavnebT
mxolod imereTs, momxduri Turqi, ramdenjer mwared gaulaxia
imeri mxare erTad Sekruli ifiqreT rogor dasanaxia
amitom unda Sahis moTxovna, vicodeT da ar gaviziaroT
SevatyobinoT tkbili pasuxi, magram sakuTar gznebiT viaroT
paata abaSiZe _ Sen rom ifiqre Cemo xosia, amaze svasac xom ufiqria
aTasi rame uocnebia, ocnebiT javri gadauyria
sinamdvile ki cota sxvagvrad da ufro muqad wamoCindeba
zogjer agineb qveynad gaCenas, soflis yureba ar mogindeba
Cven rom aq vmsjelobT da saqmes varCevT,
amaSi yvela dagveTanxmeba
nawils TavadTa sxva azri stanjavs,
misTvis cocxlobs da misTvis gaxmeba
amas daurTe bevri samRvdelo, zogi rom glocavs,
zogi gaginebs
tyvis gamyidvelebs da avazakebs, sxva safirqarli atir-acinebs
amasTan erTad isic ar viciT, olTiss tyveebi rasa cdiloben
dedinacvali da misi kuro1 imereTs kvlavac Tavisad cnoben
imaT ramdeni aq eTanxmeba, ramdeni cdilobs, rom daabrunos
axali Suri Zvels miumatos, Zveli ar mospos da gaaxunos
Tavad bagrati dabrmavebuli, guliT, gonebiT bevr rames xedavs
magram ar mosdevs arwivis xedva da moqmedebas veRar gabedavs
1. igulisxmeba olTisSi gasaxlebuli darejan dedofali da vaxtang gurieli.

46
eZie qali sandro papa
amitom iyo Sah navazs vTxoveT,
yvelas gvWirdeba mZlavri patroni
is Sedegia, rac dRes xelTa gvaqvs, rac gvaqvs araa gamonagoni
Sahis firmani Tu imas iTxovs, ukan davfantoT mopovebuli
es imas niSnavs Zveli aRsdgeba, mamulze fiqriT gaskdeba guli
erTSi xosias daveTanxmebi, vaxtangma raki Segvkrifa Zmebi
unda davicvaT monapovari da saomari SevawyoT xmebi
demetre gurieli _ vaxtangis gacla imereTidan,
cal-calke yvelas dagvazianebs
rac adre iyo SuRli da wyena, imave Targze agvaxmianebs
SarvaSiZeni zurgs Segvaqceven, afsarebs aqeT Semogviseven
dadianebi gurielebis sawuxars isec aras dasdeven
Turqs aWara aqvs xelT mogdebuli da guriasac mietaneba
axalcixeli orives gvimtrobs da arc erTi ar daenaneba
bagrats ar verCi Tu Tavs manebebs,
ara maqvs masTan gasayofeli
magram Tu vivli misi TvalebiT, unda gavtanjo wuTisofeli
arc is ivargebs arad CavagdoT da mefed ise iwodebodes
memkvidrec ar yavs,
misi gulisTvis taxtidan nebiT gadadgebodes
vaxtang mefes vTxov da saTxovari saqveynod unda gavuziaro
Tu ukeTesi iqneba azri, mzad var miviRo, ar viuaro
aba mismineT, Tu Sahis nebiT, mefe TbilisSi udna dabrundes
erTobis gzaze mdgari uremi, rom ar daimtvres, ar gadabrundes
egeb moxerxdes misi mefoba CvenSi iyos da Tanac ar iyos
erToba iyos, saWiro dros ki moCvenebiTad Sua gaiyos
paata abaSiZe _ guruli xar da enakvimati, waRma gasagebs,
ukuRma ityvi
rogor gavigoT Seni naTqvami, saqmiT nagebi, vangrioT sityviT?
naTlad axseni ra Caifiqre, ras gvirCev axsen, gagviziare
ozurgeTidan risTvis moxvedi, amxela gzaze risTvis iare
demetre gurieli _ aq dasamali araferia.
mefes gavande da Tqvenc icodeT

47
sandro papa eZie qali
rogorc iremma irems balaxi, Cemi nafiqri gamogiwodeT
Sahi Tu iTxovs Sah navaz xanma, xonTqari aRar aRizianos
zavi, maT Soris Camogdebuli, daicvas da ar daazianos
gamosavali ari aseTi, mefem datovos imerTa mxare
qveynis gamgeblad da xelmZRvanelad,
aq dagvitovos rogorc damxmare
Tavisi Ze da Tavis memkvidre1, ukve samefod gamzadebuli
mefes Tan axlda sadac vidoda, Tavdadebuli, TvalanTebuli
aqeT gagvecno, Cvenc gavicaniT, ymawvilkacoba vnaxeT da vcaniT
wuni ver vpoveT dasawunari, momwifebula gonebiT, taniT
Cven rom miviRoT mefis Semcvlelad,
rogorc icodnen Cvenebma Zvelad
vaxtangi maSin ar imefebda da darCeboda Semcvlelis mcvelad.
paata abaSiZe _ Sen arCili gyavs mxedvelobaSi?
sxva Ze mefes Tan ara xlebia
sxvas ar uxilavs imerTa mxare, siyvaruli ar ganaxlebia
arCilze ra vTqva, batoniSvili, mamas baZavs da kvalSi mihyveba
mefed miviRoT? gamoucdelma imereTs rogor mohgvaros Sveba?
magram Tu mefe pirobas mogvcems, rom gasaWirSi ar migvatovebs
gamefebul Svils win waruZRveba
da masTan erTad gadixdis omebs
ratomac ara, Wkvianuria, da Tu sxvagvarad aRar egeba
unda miviRoT, mxolod suleli, jiutad erT azrs gadaegeba
Cven vambobT Cvensas,
Tumca ar viciT rogori ari mefis piroba
me Tu ar vici Sromis mizani, SemrCeba cudad xelgarjloba
bagrat mefe _ jer me mismineT, rasac aq yvebiT,
es xom samefos Cemsas exeba
mec xom maqvs azri, valdebuleba da rasac vityvi, sjobdes egeba
rad minda sxvisi Tqma da mtkiceba, samefos marTva Zalze Znelia
usinaTlosTvis ufro Zneldeba, saqebi xdeba sananelia
Sah navaz xani Tu mimatovebs, mefoba mainc aRar meqneba
yoveli kuTxe calke gaiwevs, yofa wamebad gardameqneba
1. igulisxmeba vaxtangis (San navaz xanis) ufrosi Ze arCili.

48
eZie qali sandro papa
me usinaTlo ras davinaxav, mojanyes saiT gavedevnebi
unda mivendo imas vinc maxlavs, davyve mis rCevas sakuTar nebiT
meuRlec ar myavs, misi Tvalebi, rom gamxdariyo Cemi Tvalebi
ra var, risTvis var, ra SemiZlia, saqmesac veras miveZalebi
erTxans gamiCnda cota imedi, roca Tamari Camoyvanes
minaxavs, vicnob, adre vetrfodi da Sevuqmnidi turfa savanes
bedma mimtyuna, dadians misces, vinc iqneboda Cemi erTguli
arc qeTevani1, aRarc Tamari, quTaisSic ar midgeba guli
amitom davyev vaxtangis rCevas, Tbiliss mivdivar,
rogorc stumari
mefe, mefisTvis ucxo ara var, erTi gvaqvs rwmena,
jiSi da gvari.
vaxtang mefe _ susti Zliersac beWebze dascems,
Tu Sesaferi dro mounaxa
qarTveli mudam dros mihyveboda, amgvarad Tavi Semoinaxa
am xuTi wlis win icvalnen droni, araa Cemgan gamonagoni
sparseTma TurqeTs, daudo zavi da saqarTvelo gaiyves woniT
es zavi exlac ari ZalaSi, am zavis ZaliT imerTesa vTmob
arc erTi momwons da arc meore,
qveynis megobarad arc erTs ara vcnob
Zala aRmarTs xnavs, maT Zlierebas Cveni samefo ver utoldeba
susti Tavis dros Tu ar daucdis, mizans acdeba,
cudad mocdeba
roca miwvieT, imereTs movel, winaswar mqonda Sahis piroba
adrec damWirda da mxari momca, ratom daviwyo sityvaZviroba
axlac, vifiqre ase iqneba, Tu gamiWirda, damexmareba
Cemi simtkice misic xom ari, am mxriv mteri ver miepareba
raki mirCia Tbiliss gavbrunde, albad raRaca ari miezi
misiT gavmxdarvar iZulebuli, gzaze mavalma Sevcvalo gezi
Tu veurCebi, ar davTanxmdebi, niSnavs samterod gadavikido
aqeT sparseTi, iqiT TurqeTi, mxarze gavido, rogorc akido
dro rom iTmendes, ori veSapi, roca saomrad daejaxeba
WidilSi roca daiRlebian da axali gza daisaxeba
1. igulisxmeba mamidasTan erTad olTiss gasaxlebuli qeTevan dedofali.

49
sandro papa eZie qali
kargi iqneba, magram ra vuyoT, orives erTad rogor veomoT
jer erTs SevebaT, mere meores, rogor vimarjvoT,
rogor movzomoT
ara Cans amis SesaZlebloba, amitom unda davyve nebasa
TavSi sjobia TavSekaveba, boloSi mware dananebasa
miT ufro roca TuSeTs mosuli, erekle1 kaxeTs mefobis mdomi
yvelasTan erTad brZola daviwyo, rogori minda jaris sazomi
mteri rom modis, TavadTa Soris, ramdeni iqiT gadaixreba
iqiT Tu vxoceT da SevamcireT, aqeTken sisxli ar daiRvreba?
amitom mijobs Tavi vaCveno, rom Sahis nebas vemorCilebi
imereTs vtoveb, ar vekiTxebi, visTan davtove Cemi Svilebi
arCili Cemi ufrosi Zea, samefod ari momwifebuli
Tu miiRebT da Tu uerTgulebT, win wagiZRvebaT Tavdadebuli
me iq mivxedav samefo saqmes, aqeT saSvelad mogibrundebiT
samSoblos bedi gaiWedeba Cveni erTobiT da TavdadebiT
bagrats ki guli Tamarze wydeba, wyena malamod ar daedeba
wyena rom movspoT, TiTias2 SevrTav, misi survili ase axdeba
TiTia ufro ari lamazi, ufro tanadi, morcxvi da nazi
vici iqneba qmris moyvaruli, qveS gagebuli, viT fiandazi
Tu Cemi rCeva-ganzraxuloba didebulTaTvis misaRebia
mefed vakurTxoT Cemi arCili, gaviRoT is rac gasaRebia
da amis Semdeg me da bagrati, aRmosavleTis gzas SevudgebiT
kmayofilebi, rom sibrZne gveyo da gadavwyviteT saqme gagebiT
***

eSma _ me ra giTxari, kaci qajia, gaugebari icis mcdeloba


pirquSia da miukarebi, dasdevs siZunwe, sityva Zneloba
fiqrobs, rom amiT ganzraxuls malavs,
ar gamJRavndeba gulSi nadebi
qaji qajs icav, fiqrob ifarav da aqeT sibrZnes dameqadebi

1. erekle – Teimuraz I SvilTaSvili, ruseTis samefodan Camovida kaxeTis


samefo taxtis mosurne. TuSeTidan apirebda xalxis momxrobas, magram marcxi
ganicada da kvlav ruseTSi gabrunda.
2. TiTia – vaxtangis Zmiswuli, Tamaris umcrosi da.

50
eZie qali sandro papa
aba Sexede, qali sul sxvaa msubuqi, nazi da momRimari
gauCerebliv alagebs sityvebs, mogenatreba naxo mdumari
erTi SexedviT mogeCveneba jer ityvis saTqmels, mere fiqrdeba
sinamdvileSi moyoliT malavs da gulis nadebs vervin mixvdeba
amav dros misi aseTi qceva, kacis simZimes kidevac faravs
gagiZneldeba imis dadgena, vin visa Warbobs da gadafaravs
qaji _ qajoba bevrad kargi yofila, eSmasaviT kuds ar aqicinebs
sxvis sikeTeSi ar atirdeba da sxvis tirilSi ar gaicinebs
sakuTar Tavsac ar ecrueba, rasac ar fiqrobs, imas ar ityvis
erTgulad misdevs dasaxul saqmes,
Semsrulebeli naTqvami sityvis
Sen vaxtang mefes uwode qaji, Tan naxe misi namoqmedari
rogori sibrZniT aawyo saqme, arvin gamoCnda imisi dari
amer-imeri aerTiana, eris erTobas dasdo samani
dro Tu daudga, sxvebsac mokrebavs,
eSmas naqnari ginaxavs mgvani?
eSma _ kacSi zis qaji, rodesac vambob, Sen ar momismen, isev iyvireb
radgan pirdapir gaigeb naTqvams, mrude sarkeSi, Tavs ar uyureb
vaxtangi ambob, Sah navaz xani, Tavis saqmeSi ver garkveula
eSmakobaSi ar uZevs wili, eSmas xerxebsac ar daCveula
Se dalocvilo, imdeni SesZel amers imeri SemouerTe
afxaz-megrelebs roca SeTanxmdi,
daufiqreblad xom ar gaerTe?
yvelam Sen mogca mtkice piroba, ar dauwyiaT sityva Zviroba
raki daiwye, midi bolomde, gamoiCine marTla gmiroba
Sen ki ra hqeni, mefobis nacvlad, taxtze datove Seni memkvidre
arCils vin scnobda, erToba iyo, maTi patorini Sen iyav vidre
dro gqonda, droiT ver isargeble, ar daiyene gverdiT jayeli
did saqmes unda didi mcdeloba,
saqmes ver Svelis mxolod saxeli
axla rac xdeba uaresia, aSenebulis ngreva iwyeba
kacma ver SeZlo, qali ganagrZobs, Senc mogecxeba ginebis wyeba
asea mudam, pirdapirobas Tu eSmakoba ar Seuxame
ar gaTendeba mSvidobis dila da ver dadgeba mSvidobis Rame.

51
sandro papa eZie qali
qaji _ TiTi moRune. dRevamde mainc,
Cans mxolod kacis namoqmedari
kacis nakeTebs kaci daicavs, glexia, xuro an Tu mxedari
qalma mas unda misdios kvalSi,
Tu kacs mewyviled mouva TvalSi
ramdeni ari eSmakis kerZi, ar miiReba vinc saTvalavSi
***
(sami wlis Semdeg, surami. cixis axlos erisTav suramelTa
nadarbazevi. arCili, bagrati beJan lorTqifaniZe – imereTis
mouravi, zaza ciciSvili –spaspeti qarTlis samefosi)
arCili _ brZnuli naTqvami ari aseTi: droni mefoben, ara mefeni
dro aris mefis Semfasebeli, damwuxrebeli, Suqismomfeni
iyo dro, roca suramelebi, am midamoSi erisTaobdnen
amer da imers SuaSi myofni, amer-imerTan kidec daobdnen
Tamar mnaTobi1 grigol2 suramels endoboda da didad wyalobda
aTasi mteri, rati suramels, veras aklebda fuWad wvalobda
dRes viRas axsovs gmirTa saxeli, saflavic balaxs daufaria
dros wauRia maTi sicocxle, dros mogonebac mouparia
vuyureb, Tvalze madgeba cremli,
rani vyofilvarT da rad viqeciT
sparsel-arabi, monRoli, Turqi, davsustdiT,
mainc ar waviqeciT
bagrat, Sen ufro xar bednieri, ver xedav soflis ubedurebas
zogjer sjobia saflavSi wola, imedwamxdarTa tanjvis yurebas
bagrati _ Sen dro axsene. iyo dro
roca gasakeTebels bnelSic vxedavdi
ase mgonia, qveynis gulisTvis, Tu saWiroa RmerTs Sevbedavdi
magram RalatiT damivses mzera, etyba Sublze ase mewera
dedinacvali da misi kuro, Tu gamwiravdnen, ver damejera
vmadlob mamaSens, man mipatrona, misi kacoba ki gamegona
magram pativma, rac mimiwona, guli gamiTbo da momefona
1. Tamar mnaTobi – ase amkobdnen Tamar mefes.
2. surameli – iyo qarTlis erisTavi (erisTavT-erisTavis tituliT).

52
eZie qali sandro papa
beJan lorTqifaniZe _ CvenTvis sawyeni moxda ambavi,
mefe wagvarTves mZevaliviTa
sanacvlod Svili mefed dagvisva,
augi qarTlels Sevkadro viTa
magram imereTs imeri Svenis, naCvevi qcevis, mzeris da enis
Cven yaidaze saqmis gamWedi, avis da kargis Suqis momfeni
mefe arCilis saqebars vityvi da sayveduri ar wamomcdeba
magram ver SeZlo Cveni gageba, ise, imerels rom mouxdeba
rac mTavaria, aslan faSasTan, ver gamonaxa saerTo ena
amis gamoa is rac dRes xdeba, marTla asea, ar momeCvena
zaza ciciSvili _ Cven SevkrebilvarT ara imisTvis,
mtyuan-marTali vcnaT da davsajoT
Cveni valia, Cven samefoebs riT SevewioT, ise ganvsajoT
beJan batoni mouravia, samefos bedi rom abaria
riT Seexidos, gaaZlieros, amaze ujobs saubaria
me aq mivsulvar mefis brZanebiT, Cemi valia is avasrulo
rac damevala. da arc is minda amis gulisTvis sxva vaiZulo
amitom Cemi iqneba Txovna, saTxovars vambob gasagebada
qarTleli ari, Tu imereli ara gvaqvs saqme gasagdebada
mefe arCili imereTs stovebs, mamis, vaxtangis mowodebiTa
me mavalia, mis gverdiT viyo, davicva gzaSi TanaxlebiTa
ise viT bagrats movacilebdi, rom sadme xifaTs ar gadahyroda
da avasrule danapirebi, pirwmindad, rogorc mevaleboda
beJan lorTqifaniZe _ is, rac giTxariT, ara sawyenad,
arc saTmqelia sasayveduro
Sen bagrat mefe mogiyvania, moxaruli var, rad dagemduro
Cemi mxriv arCils movacilebdi, mefis Tanxleba Cveni wesia
yma batons mudam kvalSi mihyveba, esec Zvelebis danaTesia
da amis Semdeg imas moviqmed, ras damavalebs mefis brZaneba
Tu veurCebi, xom davisjebi, giJi ara var viyo Tavneba
bagrati _ arCil, rac xdeba, minda icode,
me usinaTlos nu dambraldeba
viyav TbiliSi sasaxles Sina, ususuroba mqonda Tavdebad
samduravic ki arara meTqmis, rogorc CavediT, damabinaves
53
sandro papa eZie qali
saocrebaa abanoebi, sad gza maswavles da mabanaves
1

male qorwilic gadamixades, norCi TiTia SemrTes colada


darbazobebze gverdiT vejeqi, yvelas mivaCndi mefis tolada
mxolod sabrZolod da sanadirod wasuls
arasdros Tan ar mivyavdi
axsna rad minda, isec mixvdebi, brma,
velze mebrZols rom ara vgavdi
da albaT asev gagrZeldeboda, rom ara isev Sahis firmani
me imas getyvi rac movismine da raSic mefis simarTle vcani
aslan faSasTvis uTqviaT Cumad, rom imereTSi ari mzadeba
arCili TiTqos jarebs agrovebs, zurgs ukan faSas daeqadeba
Tavis mxriv faSam xonTqars acnoba, erTad miiRes raRac zomebi
Sahs SeuTvales, visTanac xonTqars gadauxdia didi omebi
misweres, rom Sen Tavi aigde, arc erT maTgans ar emorCilebi
xonTqars arad cnob, Sahs emuqrebi, safaSos arTmev da ecilebi
amasTan, radgan mefe arCili, Sah navaz xanis RviZli Svilia
misganve ari iq mivlenili, maTSi sazRvari gadaSlilia
ise gamodis, rom imereTi da masTan erTad samTavroebi
Sahs ukanonod miuTvisia, mxares ganagebs ara droebiT
unda gadawydes. mefe arCili, imereTs daTmobs da miatovebs
sxvafriv xonTqari omebs daiwyebs da imereTSic miiRebs zomebs
Sahs axla omi ar SeuZlia, amitom iTxovs, rom mamam Svili
quTaisidan ukan iwvios, zavis saqmeSi daidos wvlili
vaxtangs ra eqna, eTqva uari. niSnavda SahTan waCxubebasa
aqeT lekebi, iqiT TuSebi, saqme iTxovda moTminebasa
da gadawyvita brZenma mefema, sparseTTan omi daazianebs
sjobs zurgi hqondes gamagrebuli sad brZola aRar daagvianebs
moviTaTbireT da davadgineT: imereTis taxts davubrundebi
Tan mxardaWera misgan meqneba,
Ralatis msxverpli aRar gavxdebi,
wamoveli da Tan gadavwyvite, radgan ar vici ra melodeba
TiTia mamis saxlSi davtove, iq uxifaTod damelodeba
mival quTaiss, beJan mouravs, rogorc win mavals, ukan mivyvebi
iq gamoCndeba ra bedi melis, winaswar ra vTqva da ras movyvebi
1. mxedvelobaSia orTaWalis gogirdis abanoebi.

54
eZie qali sandro papa
beJan lorTqifaniZe _ sifrTxiles Tavi ar astkivao,
dakvirvebuli ityvis qarTveli
momavali gvaqvs xifaTiani, mter-moyvare gvyavs, axali-Zveli
arCilis wasvlas rom gaigeben afxaznic albaT aiSlebian
isedac iciT, afsarTa jariT, odiSis mxares eZalebian
kafadan1 aqeT maT ukve igdes,sad saZovrebi gvqonia wlobiT
anapa, mzimTa da nikofsia, zed imereTis mTeli dablobi2
afxazi axla xostas Tu uwevs, imis iqiT ki mTebi, velebi
Cerqezul tomebs miutaciaT, moednen rogorc sarevelebi
aqeT aslani axalcixeli islamis ZaliT gaTurqebuli
mesxobas swunobs, imerlebs Cagravs,
ucxo Teslisgan gandidebuli
iqiT, olTisSi, yofil dedofals, darejans Tavi dauZvrenia
TurqTa beglar-begs SesTanxmebia,
rac ufro metad gulsatkenia
qeTevans Turme Turqebs sTavazobs, Tu imereTSi daabruneben
da masTan erTad vaxtang guriels gaamefeben, ganadideben
axla macnobes, levan dadians, arCilis wasvla rom gaugia
bagratTan Saris gzas dasdgomia, mefeze uTqvams rac augia
jars agrovebs da Tavze dagvesxmis, Tu iqiT Zala ar davanaxeT
Cveni SewevniT rom dadianobs,
Tu ar vuTxariT mwared da mkvaxeT
isec ar vici vin miemxoba, vin unda uTxras dadians Zmoba
Tqven dagcildebiT, mival imereT,
iq damWirdeba erTgulTa xmoba
arCili _ me kargad vici dadianisTvis, ra iqneboda risxvis mizezi
ratom Secvala moulodnelad erTianobis da Zmobis gezi
bagratic albad mixvedrilia, maT CxubSi misic didi wvlilia
1. kafa – ase eZaxdnen qarTvelebi md. yubans.
2. anapa – dRes ruseTis sakurorto qalaqi, adre afxazeTis (egrisis) Crdi-
lo-dasavleTis kuTxes warmoadgenda. mis samxerTiT iyo gare cixed wodebuli
(megrul-afxazuri galena jixa) dRes ruseTis saamayo kurorti gelenjiki.
imereTis dablobi da imereTis yure, iseve rogorc md. mzimTa dRemde inarCu-
neben Zvel saxelwodebebs. rac Seexeba mTa mzimTas, ukve `krasnaia polianad~
aris gadarqmeuli. swored am midamoebSi Catardeba 2014w. zamTris olimpiada.

55
sandro papa eZie qali
vinc rame icis siyvarulisa, imisTvis es gza gamovlilia
es maTi dava sul ara niSnavs, rom samegrelo gandgomilia
levan dadians me kargad vicnob, misi gza Cemgan dalocvilia
Tu SeeSveba bagrati Tamars, CamoTavdeba maTi qiSpoba
RvTis madliT, qveynad ar gaiyofa egrosisa da qarTlosis Zmoba
zaza ciciSvili _ mefe vaxtangis sibrZniT da ZaliT,
Cven Tqveni mxare vaerTianeT
erTad SevkariT yoveli kuTxe, arc erTi iqiT ar vazianeT
axla, rodesac dro Seicvala, Sekrul samefos ukan gibrunebT
Cven xels ar vibanT, kvlavac giSveliT,
Tu samSobloze Tqvenac izrunebT
me kargad vici mefe bagrati da dadianic ar SemeSleba
vinc sibrZniT cdilobs sofelis gavlas,
ufalic imas mieSveleba
CvenTvis mTavari ari erekle, TuSeTis mTebSi gamagrebuli
rusTa imediT gulmocemuli, maTgan kaxeTSi dabrunebuli
ukan gavuSvaT da Cvens samefos mtkice erTobiT davukavSiroT
TuSebSi misi mxardamWerebi gamovavlinoT da gamovxSiroT
bolos gavige mstovrebis piriT, misken ixreba Turme oTari1
mTielebs Soris ari mzadeba, da miucia imedi myari
rom vaxtang mefes gadaudgeba,
mojanye TuSebs zurgs gaumagrebs
vinc erisTavad wamoaskupa, mas uRalatebs, erekles argebs
amitom ari arCilis wasvla quTaTisidan daCqarebuli
aqedan erwo-TianeTs mivalT, sadac jari myavs dabarebuli
Cven gzas CavketavT kaxeTisaken, mefe, oTaris gauswodeba
erTian ZaliT davartyamT TuSeTs da mere vnaxoT iq ra moxdeba
rodesac qarTls da kaxeTs kvlav SevkravT,
roca erTobiT gavZlierdebiT

1. erekle (SemdegSi pirveli) _ Teimuraz I SviliSvili 1662 w. ruseTidan


TuSeTSi Cavida da kaxeTSi gamefebas lamobda. oTar aragvis erisTavi mas
daukavSirda da vaxtangis Ralati moindoma. arCilma erwo-TianeTi daikava
mamis brZanebiT da oTari mokavSiris gareSe darCa. vaxtangi duSeTSi mivida,
oTaris nacvlad revazi gaaerisTava.

56
eZie qali sandro papa
SevZlebT imereTs kvlav vupatoronoT,
arakacobiT xom ar wavxdebiT
beJan lorTqifaniZe _ eg patronoba rogor gavigoT,
mefe bagrati Tua batoni
Cven unda misi viyoT erTguli, es patron-ymobis wesia mgoni
da Tu asea, maSin qarTlelTa Cveni ufloba veRar iqneba
moyvarec iyos, Tu ZaliT modis, mosisxle mterad gardaiqmneba
glexoba isec dabneulia, maTi buneba zepirad vici
arCili, bagrat da darejani icvalnen, misces samives fici
axla bagrati raki brunedeba, niSnavs is xdeba eris imedi
arCili warsuls Cahbarebia, aseTi misca ufalma bedi
am dros Sen ambob davbrundebiTo,
niSnavs arCili dagvibrundeba
arCil-bagratis gacvla-gamocvliT, samefo aRar daZabundeba?
zaza ciciSvili _ rodesac Seni Seni ar aris da sxva ara gaqvs,
ar gabadia
galiaSi xar gamomwyvdeuli, ubedo bediT danabadia
Wirs Wiri Secvlis da gaWirveba, ar migatovebs, gaimeorebs
rogorc mimino, wiwilebis gunds, moulodnelad Camogiqrolebs
aseT dros myarad rogor iqnebi, dro mogTxovs,
droiT gardaiqmnebi
mefe rom gerqvas, mainc xar susti,
aRmsrulebeli batonis nebis
mixvdi rac giTxar dronis triali, bevrs Secvlis,
bevrsac gaatialebs
sulels Semosavs brZenis samosiT,
brZens suleliviT aawrialebs
imereTs misvla, samefos Sekvra
vaxtang mefisgan xom iyo brZnuli
damTavrda, rogorc bavSvis celqoba,
rac iyo, igiv darCa mamuli
Cven axal sxva gvaqvs sakeTebeli, vaxtangs iqiTken uwvdia xeli
brZeni ari da brZnulad irjeba, magram araa bedis Semcvleli
ratom davmalo, misi fiqria, roca erekles ukan gandevnis

57
sandro papa eZie qali
misi arCili iq gamefdeba, gaxdeba Rirsi kaxelTa xvevnis
miT ufro, Tu ki yofil dedofals,
qeTevans icnobs Tavis tolada
gamoisyidis Turqebisagan, kaxeTSi arCils mihgvris colada
sxva arvin aris mefuri gvaris1, kaxeTs mefoba rom ekuTvnodes
ase moxdeba Zu-sa da xvadsa, rom mze Tanabrad efinebodes
imereTis taxts, ase iolad, ori mocile Camocildeba
ganzraxuloba ari aseTi, Sedegad vnaxoT is rac moxdeba
(imereTSi dabrunebulma bagratma, erTguli Tavadebis dax-
marebiT da qarTl-kaxeTis mefe vaxtangis (Sah navaz xanis) gav-
lenis meSveobiT mefoba daibruna, magram mSvidoba da erToba
ver SeinarCuna. levan III dadianma (ymawvilobaSi Samadavlem),
ar indoma bagratis morCileba. bevri faqtori ganapirobebda
mis urCobas, pirvel rigSi bagratis ltolva Tamar dadiani-
sadmi. imerelTa da megrelTa Serkineba pirvelTa gamarjvebiT
damTavrda. levan dadiani tyved Cavarda. misi momavali cxovre-
bis xazi usinaTlo mefis nebaze gaxda damokidebuli.)
bagrat mefe _ kmayofili var qveSevrdomebis, vinac viwvie,
yvela meaxla
kvlavac vuyvarvar, saqmiT vigrZeni,
madlobis grZnoba mec ganmeaxla
gurielebma Sen mogavlines, ician maTSi Sen rom miyvarxar
mSoblebisagan Zma ar myolia, deduleTidan ZmasaviT myavxar
gurulebs Cemgan uTxar madloba, ar moakldebaT Cemi wyaloba
gaWirvebisas ukeTa Cndeba, kacis kacoba, qalis qaloba
giorgi gurieli _ mefis samsaxurs RmerTi gvavalebs
da Sesurleba Cveni valia
batons Tu ymebma ar uerTgules, ver Seiqmneba momavalia
Cvenma mTavarma ase gansazRvra, demetre Seni erTguli darCa
ara imitom saCuqrebs elis, Semohklebia Zowi da farCa

1. Teimuraz I STamomavlebidan im dros erekle da qeTevani iyvnen. erekles


gaZevebiT da qeTevanis gadedoflebiT arCilis gamefeba kaxeTSi `kanonier~
iers iZenda.

58
eZie qali sandro papa
me Cemi razmiT davide wili, mezideboda ormagi grZnoba
erTi Sen iyav, meoreze ki, ar dagWirdeba Sen gamocnoba
axla rodesac sadadiano, usityvod gcnobs da gemorCileba
levani tyvea, unda gansazRvro, Tamars ra uyo, ra eSveleba
Sen kargad uwyi, me misi trfoba, mexdacemul xes,
cecxlad medeba
qals Tu me momcem, monad migulve,
ar dagWirdeba sxvisi xeldeba
bagrati _ Tamars, rom etrfi,
oriodejer vinac Soridan daginaxia
Tu gaixseneb me rogor vicnob, alalad ityvi, Senze axia
patara iyo, roca muxranSi, stumrad misulma, pirvelad vnaxe
bolos TbilisSi, ymawvil-qalobda da saxe xatad Semovinaxe
ase, rom Senze adre gavican da ufro adre gulSi Cavide
momajadova, misi saxeba, TvalebSi, rogorc dire gavide
mas Semdeg vetrfi da vitanjebi, imisken midis ocnebis gzebi
Sen rom dagiTmo, grZnobas ra vuyo, me moRalate Tavisa vxvdebi
giorgi gurieli _ mefe xar, mainc unda Segkadro,
kacma kacisTvis ukadrebeli
Se dalocvilo, Tu is giyvarda, xom gaxdi mefe da SemZlebeli
geTxova maSin, vin dagiSlida. qeTevans raRas eZalebodi
erTi giyavars da sxva mogyavs colad, roma cdebodi,
vera xvdebodi?
bagrati _ cudad gcodnia mefeT buneba
da sxvis mefobas ver eguebi
aba ifiqre, ra viyav maSin, rogor gamelRo sxvaTa gulebi
dedinacvali Tavad mefobda, mefed ki ara, Svilad ar mcnobda
vaxtang guriels uTanxmdeboda, Cemgan, mefisgan,
Zalas ar grZnobda
me xifaTs vgrZnobdi, ase vifiqre, Tu qeTevani gadedofldeba
me Tu miganebs, Zmiswuls daindobs,
rasac mimzadebs aRar moxdeba
Tan davibeni, swored im xanad, vaJi maCuqa, koCias colma
ver vaRiare, ver vcani Svilad. qeTevanma ki, viT tolTan tolma
59
sandro papa eZie qali
memkvidris yolis imedi momca. gaorebuli mivyev dinebas
sul ar megona Ralati iyo da davuwyebdi Cem beds ginebas
oriod TveSi momigdes xelSi, damabrmaves da Camagdes bnelSi
mas Semdeg vwvalob gaorebuli,
veRar gavswordi mefurad welSi
da mxolod axla SemiZlia vTqva, Tu oblis kveri gviana cxveba
gatanjulma da nacodvilarma, unda kuTvnili miviRo Sveba
giorgi gurieli _ rom Segedavo, azri ara aqvs,
da mainc vityvi, guls davajereb
mosagoneblad mainc SemrCeba,
Torem Sens ltolvas ver SevaCereb
qeTevanma xom Sen Semogfica, jvaris werisas Senac Sehfice
rom iqnebodi misi erTguli, da moyvaruli, damcveli mtkice
fici gatexe, roca mamidas, rogorc mZevali Tan gaatane
norCi, lamazi, Seni moyvare, ar daicavi, ar dainane
axlac olTiSi gelis da naRvlobs, imedad isev Sen egulebi
me aRar vici, Ralatianad, amgvarad rogor scemen gulebi
bagrati _ sxvas Seebeda, ganvrisxdebodi,
magram Sengan es dasaTmenia
da amas garda Sen sxvac ar ici, es axalia da sawyenia
gagigonia saaTabagos, xonTqris brZanebiT sxva ram uwodes1
beglar-begia axla ufrosad, saWmelad imas gamouwodes
darejan Sexvda Turme beglar-begs da saidumlod moeTaTbira
eSmaki ari qalis buneba, ra uTxra, rogor gadaibira
aravin icis, magrma ician, qeTevan, Cemi colad yofili
saaramxanod begs SeaZlia, Tu imereTi, - gamoyofili
qarTlis-kaxeTis samefosagan,
kvlav sadedoflod mas darCeboda
da masTan erTad isev vaxtangi, imerTa mefed wamojdeboda

1. istoriuli cnobis Tanaxmad, mas Semdeg rac 1578 w. sparselebi daamarcxes


Turqebma Cildiris (Crdilis) tbasTan, daiwyo samcxe-saaTabagos deda saqa-
rTvelosagan Camocilebis procesi. xonTqar murad III brZanebiT samcxe-saa-
Tabagos uwodes Cildiris sabeglarbego. amieridan mas unda ganego samxreT
saqarTvelos bed-iRbali.

60
eZie qali sandro papa
es SeTanxmeba aris ZalaSi da arvin icis xval ra mogvelis
iqiT qeTevans gamovekido, aq vin damicavs da vin miSvelis
es kidev raa, getyvi dafaruls, ratom daviwyo SenTan lacici
zogi Wiri rom margebelia, mec gamigia, Senc kargad ici.
xo da es Wiri ari aseTi, saCveno ari, Tumcaa sxvisi
kaxeTisaTvis erekle ibrZvis, erekle Zmaa qeTevanisi
Sah navazs unda, ara erekle, kaxeTs arCili gamefdebodes
ki ar ekuTvnis, magram aseTi, warmoidgine rom moxdebodes.
rom qeTevani gamoisyidon da mere arCils SerTon colada
kaxeTSi Tu ra datrialedeba, mkiTxavsa hkiTon mosayolada
ase, rom Cemi colad yofili, ki ar davtove, iman damtova.
bevri vecade, ver davibrune, dardma WaRara Tavze damTova
giorgi gurieli _ kaci erTs fiqrobs, meores ambobs,
eSmakobaa qveynad yoveli
ozurgeTs vsaxlob, var gurieli, gurielebis Ralats moveli
Sen rogor ginda yvelas miendo,
kargad naTqvami Tanxmobad Tvalo
qeifSi vinac mogefereba, mas daujero, ar uTvalTvalo
Cven sparselebi gamogvicdia, Turqis ar vici sxva ukeTesi
asea mudam, rom moZalade, ara yofila sikeTis mTesi.
Seni erTguli, SenTan Sezrdili, rogor viqnebi Ralatiani
magram mirCevnis TavSive giTxra, SenTvis ar iyos mere gviani
bagrat, gcnob mefed, geTayvanebi, ara gvyolia Seni mgvanebi
magram simarTles vusworoT Tvali, Sen TviTon ici,
bolo xanebi
samefos ambebs TvaliT ver xedav, rasac getyvian, is gejereba
isedac xdeba, rac gesizmreba, mogeCveneba, ar agixdeba.
bagrati _ giorgi Cemo, ara mCvevia, risic ar vici, is daviCemo
unda CemsaviT gasinjo mware, rom mere tkbilis gaigo gemo
me mware Semxvda Tavze sayreli, arvin moiRo saSvelad xeli
rad gaxdebodnen Cagrulis mcveli, dedinacvali da sayvareli
axla saCemo damidga Jami, risic viyavi monatre xami
TavisiT xelSi Camivardeba, ar damWirdeba Tvalis xamxami
amas ormagi mohyveba Sveba da damTavrdeba SiSi, vaeba

61
sandro papa eZie qali
levan dadians wamovaCoqeb, TavisiT raki maxes gaeba
meore Sveba arCils exeba, romelic fiqrobs Semcvlis egeba
megrelebs roca CamovaSoreb welSi gatydeba, Tu gamegeba
da raki saqme saqmeze modis, amSenebeli gavxdebi odis
mxolod Tvalxiluls ar efineba,
brmasac gaaTbobs mze rom amodis.
(ramdenime dRis Semdeg bagrat usinaTlo mefe imereTsa,
xvdeba sakanSi da borkil levan (Samadavle) dadians.)
bagrati _ odiSis mTavars, levan dadians Tu vinmem icis misi meoba
axsovs imisi ymawvil kacoba da gaugia taxtze zeoba
gaukvirdeba aq rom ixilos, mitom kargia me rom ver vxedav
magram vgrZnob guliT, vWvretav gonebiT,
mware simarTles amad gavbedav
ar varga roca sxvas uTxri ormos, ra ici rodis Sig Cavardebi
Znelia roca visac scinobdi, dasacinari misi gaxdebi
me ar maxarebs Seni aq yofna, borkili an ra sanatrelia
aravin icis vis ra moelis, Zunwi sofeli ase Wrelia
levan dadiani _ me Seni tyve var. gamarjvebuli,
rogorac ginda tyves moeqcevi
dRes Tu damcineb, Tunda gamtanjav, amiT didebas ver moewevi
da amas garda Senc kargad ici, bedis triali cvalebadia
wamSi dakargav rac giSromia, rac giSovia da gabadia
kidec rom momkla, veras moigeb, orivem viciT, ar xar suleli
me ar viqnebi, zugdidSi bevri, dadianobis dadis msurveli
amitom me Sen SegTavazebdi, Sen kargad gaxsovs,
Sen das rom vsdevdi
misTvis quTaiss movimRerodi da ar miZgerda orgulad mkerdi
me Tu mTavrobas davibrunebdi, Seviqmnebodi Seni erTguli
Sen kargad ici, ymawvilobidan, TinaTinisTvis miZgerda guli
bagrati _ Cemi dis mimarT Seni grZnobebi
ara yofila Cemgan faruli
bevrjer yofilxar Cumad mosuli da mere iqiT gamoparuli
es unda gkiTxo, Tu TinaTini, vici rom marTla guliT giyvarda

62
eZie qali sandro papa
Tamari ratom hyav Seniv colad, Zveli grZnobebi gadagigvarda.
Sen kargad uwyi, rom TinaTini, goSaZis Cemi ymisa colia
ginda miiRo rac guliT gsurda,
siyvarulisTvis rac sabrZolia?
me kargad mesmis rac xdeba zugdids,
Sen mokvdinebas iq ra moyveba
amitom aris me Cems moviTxov, rasac naklebi moyveba vneba
SenTvis ioli ari msjeloba, ra gabadia da ras dakargav.
mwares daatkbob, mzes daabneleb,
tyuils rom metyvi marTlad moqargav.
levan dadiani _ ganwirulisTvis yoveli sityva,
sxvisTvis nasroli ari isari
ra mabrZolebda, risTvis viRwodi, ras mivaRwie, nuTu is ari?
bagrat Sen ici, arara viyav, vidre ar momces dadianoba
ar damenaxa, es ver gamego, ra kaci viyav, ra mqonda grZnoba
roca vaxtangma, Sah navaz xanma, dadianoba SemomTavaza
Sen rogor fiqrob, me ra meazra, da momavali viT momexaza
am dros TinaTin Tavads mieciT, me goSaZesac ar gamitoleT
me ra mefiqra, satrfo wamarTviT, sasjelad ese gamoigoneT
xo da davTanxmdi qarTlelTa azrebs,
dedoflad momces turfa Tamari
da warimarTa Cemi cxovreba, ocnebis gzebiT, rogorc zRapari.
qarTlSi Senc SegrTes axali coli, Senc Seifere maTi siZoba
Senc mogifera Sahnavaz xanma, Senc gipatrona, giwyo ZiZoba
ra gamovida, qvislebi gavxdiT, Tamar, TiTia RviZli debia
amiT damTavrda Zveli survili, grZnoba Tu vneba,
guls nadebia.
bagrati _ Cven Soris aris erTi sxvaoba,
vis rogor gvesmis qveynis raoba
magram rodesac saqme gaqvs mterTan, ar gamogiva masxaraoba
Sen xom ar fiqrob Sah navaz xani,
Cvenze fiqrobs da CvenTvis irjeba
sul sxva aqvs guliT Canafiqrebi, vinc eurCeba, is daisjeba
CvenSi wesia bevrad sxvagvari, imaTTvis tkbili, Cvenia mwari

63
sandro papa eZie qali
Cven rom tyved vyidiT ymis Tu mtris Svilebs,
imaTTvis saqme ari sazari
Sen rogor ginda auwyo xmebi, maTTan saerTo daxato gzebi
iqiT tyvis syidva arc gaugiaT, esaa Cveni awymos gamgebi
ameri sxvaa, imeri sxvaa, imereTis xma anapas swvdeba
Cven sajildao sxva gvaqvs midamo,
qarTlisTvis es ver ganmeordeba
amitom unda SeveSvaT qeqvas, qarTlelni imers ver gaugeben
magram Zliersac ver veurCebiT, gajiutebuls wess augeben
levan dadiani _ odiSi mudam Sen gekuTvnoda,
aqeTken quxda imerT mefoba
bzibidan iqiT mzimTa dioda, ers mefis sdevda sityva myefoba
Cemi winapris levan pirvelis, da ufro metad levan meores
sityva ismoda xazarTa mxares, rac absarebmac gaimeores
dRes Cemi Zala kulasurs iqiT, ers aviwydeba, dafarulia
koraxis kedels veZaxiT zRudes, absarebisgan daZleulia
Tu ver gamigeb, ver davzavdebiT, Tu damtanjaven da davisjebi
absarebisgan sxva vin dagicavs, Sen usinaTlo ver gairjebi
Crdilo afxazeTs jiqebi floben,
yirimel TaTrebs garidebulni
qvemoT absarni danavardoben, Turqebisagan gulmocemulni
SarvaSiZeTa lixnis sasaxle maTganve ari gare moculi
Cveni dacema sul yvelas awyobs, romelic ari samtrod mosuli
avazakebma waryvnes qveyana, glexkacs maTgan ver gauxaria
SigniTa mteri, gareSes sWarbobs, erTi meoris dasadaria.
me Tu momklaven, Tavad imereTs, odiSis mxridan gauWirdeba
mekobreebi mogesevian didi lodini ar dagWirdeba
da amas garda, Tu varT qvislebi,
Cemgan colis da Seni mwardeba
xangrZlivi Suri daisadgurebs, mSvidoba rodis Camovardeba
yvela awone da Cemi bedi, Sens mware warsuls daukavSire
rani viyaviT, ratom davcildiT, lanZRva-muqaras rad mouxSire.
bagrati _ Cemi Sen giTxar, guli mogikal,
ase msjeloba bevrsa sCvevia

64
eZie qali sandro papa
ise gamogdis, Sen ki ara me, saCxubrad iqiT gamiwevia
Se umaduro, axla ixseneb, rani varT, adre rani viyaviT
vin vis moyvrobda da erTgulebda
da mere mtrebad rad daviyaviT.
mefe me viyav, sinamdvileSi, dedinacvali, mefed Tavs grZnobda
Cemi dac misgan iyo nazardi, mis momavalsac Tavisad scnobda
Senic icoda SoriT trfiali, Senskenac eWvis Tvali eWira
SeniT undoda didi levani, raime xrikiT gamoeWira
amiT Sen biZas daamcirebda, moSordeboda qaluri sevda
sakuTar TvalSi amaRldeboda, Wirveulobis survilebs sdevda
roca ver SeZlo miznis miRweva, arad Caagdo dadianoba
jibriT goSaZes misca TinaTin, amiT daicxro aSari grZnoba
vici, gegone siavis Tavi, me Semaxvedre Suri da wyena.
mitom SeirTe colad Tamari, visac vetrfodi, gana geCvena
sanam arCili aqa mefobda, misi siZobiT Tavi gagqonda
sxva mTavrebs aRar epuebodi, Tumc sakuTari Zala ar gqnoda.
icvalnen droni, mefed ar mcnobdi, amitom jariT win aRmideqi
da mTa gamodga dauZleveli, vinac patara gegona beqi
mTam dagamarcxe, dRes Cemi tyve xar,
welSi moxrili monasa hgavxar
me usinaTlo Sors viyurebi, Sen vera gxedav, ra xar, ar Canxar
magram erTi ram utyuaria, dRes Seni bedi me mabaria
me SemiZlia agigo wesi, yvela imedi Seni mcdaria.
levan dadiani _ vinc daawesa qveynad mefoba,
igiv gvmfarvelobs misi gvaqvs grZnoba
misgan vcnob Sengan gamarjvebasa, Tumca ar minda Sedegis cnoba
Sen rom iqadi, qveynad xar kaci, fiqrob naklebi vici kacoba?
sad gagigia, sisxliT ancobas, ar mohyoloda moklulis cnoba
Sen kargad gaxsovs, wlebi gavida, me erTguleba yvelas Sevfice
ici, ara var mruded gamgebi, razec SevTanxmdiT,
masze var mtkice
dRes sxvanairad vmsjelobT saqmeze,
vfiqrobT msjeloba sibrZnis fasia
me gekiTxebi, mamis Tu Svilis siyvaruli vis Seufasia

65
sandro papa eZie qali
amitom gkiTxav, sanam damsjide, Seni pasuxis Tan maqvs imdei
rac Sen xar bagrat, igive var me,
orives qriste gvyavs Semoqmedi
Sen SegiZlia dRes me damsajo, samarTlis kvleviT ar daixarjo
magram bolos xom mogekiTxeba, mizani ra gaqvs, rad gaisarjo
bagrati _ ucnauria Seni msjeloba, miqcev-moqceva da garjiloba
vatyob, ar ginda gamoiTxovo, risxvis dacxroba, mefis wyaloba
ara da mzardes Turqebis monad, SxamiT savsea es mosagonad
TurqeTis yaens, Cemi mamuli, sul ar miaCnda erT beWdis wonad
zogi rom ityvis, ampartavnobiT, misi azrebi aRsavse grZnobiT
sinamdvileSi, ararad, fasobs, unda Sefasdes yvela SecnobiT
vsdioT simarTles, Senc kargad ici, araa Worva, araa fici
dResac sxvis Svilebs vyidiT TurqeTSi, araa saqme Cemgan safici
samRvdelo piri Tu rwmenas hyidis,
Tu tyves hyidis da es uxaria
maSin me getyvi, Cveni kacoba, ra kacobaa da ra gvaria
aqedan modis Cemi azrebi, Sen, dadiansac aq gedavebi
Senganac ase moviTxov pasuxs, tyuili SromiT ratom davSrebi
mTavaro levan, dadianebi, samSoblos mudam icavdnen mkerdiT
dRes Sen, Sen mefes dauge maxe, odiSi imers ar edga gverdiT
Senma Ralatma me magrZnobina, bnel sakanSi gaqvs amitom bina
yaCaRma yaCaRs; momparavs qurdma, amitom Tavi gaacnobina
me arc erTi var da arc meore, Cemi azrebi sxva rames xvdeba
raca yofila, rasac dRes vumzerT, am xaziT aRar ganmerodeba
aris sawyisi da aris bolo, warsuli ratom gavimeoroT
magram saTqmeli Tu ar giTxari, Secdoma rogor gamovasworoT.
levan dadiani _ rac me cxovrebam mzarda da mcvala,
sibrZnis gacema ar damacala
amitom getyvi, viT aRsarebas, rac guliT msurda, rom damemala
Sen gagigia, Sen das vetrfodi, ocnebiT caSi raSiTa vqrodi
Sen rom gegona fuWad vcdebodi, TinaTins farad vefarebodi
Sen mefe iyav, Seni TanxmobiT, misces goSaZes qali colada
arad CamagdeT, bagrationebs me ar migaCndiT frCxilis tolada
arc Sen mindome, arc darejanma, ase moqceva Secdoma iyo

66
eZie qali sandro papa
vina Tqvas Cemi gulis nadebi wyenad da boRmad rogir gaiyo
mxolod vaxtangma, Sah navaz xanma, Sengan sxvaobiT,
kargad gamigo
dadianoba SemomaZlia, da erTgulebis tabla damigo.
roca arCili aq gaamefa, mas, rogorc mefes miveci fici
Sen rom garbodi, me mas vicavdi, valis gadaxda aseTi vici
da amas garda Zmiswuli SemrTo, bagrationi ari Tamari
Cem siamayes malamo moscxo, kacis buneba aseTi ari
axla Sen ginda wamarTva coli, Cemi sicocxle qalSi gacvalo
Tu uars getyvi wera amigo, Jini moikla da gamawvalo
Tamari Seni colis da ari, erTs gaeyrebi, sxvas Seeyrebi
mtrebs Tu ver xedav, veras daakleb,
qalebis devniT mainc daSvrebi
bagrati _ me vatyob Sengan sibrZne ar modis,
sityvis CanCqeri fuWad gadmodis
ambob, ar ambob, sicocoxles hyidi,
ase Tavdaxsna sul ar gamodis
gTavazob mitom da sxva piroba Sesarigeblad ar gamaCnia
Sen rom gadarCe, unda momirCes, grZnobis Wriloba,
guls rom maCnia
me cols wagarTmev, colis warTmeva Sen ucxo xili nu gegoneba
pirveli coli mec xom wamgvares da damitoves es Segoneba:
qali ganZia auwonavi, amav dros kacis mZime bargia
rad ginda qali vinc sxvas mietrfis,
ar gierTgulebs da ar gargia.
me darejanma maswavla bevri, swavlas gadahyva Tvalis sinaTle
kacs nu endobi, aTmagad ki qals, aseTi ari mware simarTle
levan dadiani _ vTqvaT dagijere. iyav marTali,
dedinacvalma mitom giyela
qeTevani xom iyo umanko, Seni erTguli, vici sul yvela
Tavisi nebiT is ar gagyria, mamidas endo, man gaitaca
axla beglar-begs Turme sTavazobs, giTxar,
TurqTagan Camesma raca
bagrati _ qeTevan, CemTan damnaSavea, ase Tu ise, man mimatova

67
sandro papa eZie qali
naTel warTmeuls ar mipatrona, ar momiara, ar Cameqsova
moRalateebs ar gahyoloda, xom davrCebodi misi erTguli
erTi var kaci, erTi mindoda, erTi miyvarda, erTi maqvs guli
levan dadiani _ ise saubrob TiTqos qeTevans
Seni grZnobebi Tan gaatane
xom cnobilia, qarTls rom waxveli, sxva moiyvane, ar daaxane
TiTia Cemi colis da ari, Tan silamaziT ari cnobili
Sah navaz xanis surviliT SegrTes, biZaze iyo is mindobili
Tu erTma colma aqeT dagtova, meore vici Sen miatove,
muxranSi mSoblebs ZaliT miugde da acremlebuls gamoeTxove
qals imedi aqvs daubrundebi, albada Relavs da gelodeba
da verc iandebs, rom mis das hyvarob,
guls aRgbeWdia masze xeldeba
mec ra vifiqro, erTguls ar indob
da vinc gzas gixSobs Seurigdebi?
colsac wamarTmev, da mec gamwirav,
qvislis damdobi ratom gaxdebi.
bagrati _ axla raca Tqvi ari simarTle,
sibrZnesTan axlos Seni msjeloba
sakanSi bevri azri Segcvlia, swori yofila aqeT msvleloba
cotas Tu kidev gauZleb tanjvas, mere aqeTken SemexvewebiT
gagiWirdeba, sxva gzas ver naxav,
Tamars damiTmob sakuTar nebiT
meti ra ginda, ver gamigia, Cem das gTavazob, vinac giyvarda
gicvli im qalSi visac vetrfodi,
grZnoba dRemde ar gadamivarda
Tu SevTanxmdebiT, Sen gadarCebi, dadianoba dagibrundeba
Tu ara, ici, bneli sakani Seni sikvdilis mowme gaxdeba
ar var ugulo da mecodebi, gadasawyveti mainc Senia
Cemi dis SerTva, Tavisufleba, Tu aq sikvdili, ra girCevnia
levan dadiani _ rasac mTavazob, gasagebia,
ar dagiwyia sityva Zviroba
magram goSaZes ra pasuxs aZlev, rogori ari Seni piroba
cols Tu waarTmev, Tumca xar mefe, mainc kacuri daaqvs saxeli
68
eZie qali sandro papa
Surs iZiebs Tu dagmorCildeba? ra vaJkacia, ar var mnaxveli.
bagrati _ Sen sxvas ras javrob, mTavari ari, Cven,
Cven saqmeze Tanaxma viyoT
aqeT Cemi da, da Seni coli, tkbilad gavcvaloT, ase gaviyoT
TinaTins SegrTav, qorwils gadgixdi,
Semogirigeb, rogorc siZesa
sxvas rasa Civi, visac ar awyobs, iman idardos, TavSi icesa
nurc Cem colebze inaRvlis vinme, Cemi saqmisa ukeT me vici
vis Seveyaro, vis vawyenino, vis vuerTgulo da mivce fici
me am pirobiT mivdivar Sengan, pasuxs erT xanad davelodebi
Wkvas moegebi, zugdids miiReb, ara? dafaravs saflavs lodebi.
(bagrati iZaxebs mxleblebs da gadis)

***
(istoria gvamcnobs, rom levan dadiani `dahyva~ bagrat
mefis Wirveul nebas. mas SerTes goSaZis `nacolari~ TinaTin
bagrationi, aRadgines dadianis wodebaSi da zugdidSi gaistum-
res. Tavad bagrat mefem sanukvari Tamari SeirTo da dawynarda.
magram ar dawynarebula `damcirebuli~ levan dadiani, iseve,
rogorc ar Serigebian beds ozurgeTSi giorgi gurieli da ol-
TisSi tyved wayvanili darejan `dedofali~, vaxtang gurielT-
an erTad, amitom arc dasrulebula es istoria)
eSma _ kaci, kacia. Tumca ki magrobs, susti ari da qals ver ajoba
mefe aris Tu ari msaxuri, ver moiSala mainc qajoba
gasagebia. naTqvami ari: Tvali SeWams da Tvali wyals dalevs
qali yvavili ari cxovrebis. lamaz yvavilebs qveynad ra dalevs
Tvalsa Wris yvela romelic elavs, esac undeba, isac undeba
imaT devnaSi cxovreba gava da mxedveloba daubinddeba
mixvdeba, Zalze mwared cdeboda, pepelasaviT momofrinavda
gamarjvebuli egona Tavi, sakuTar TvalSi amayi Canda,
arada, iyo qalebis mona, uflis naboZeb dReTa mfangveli
ixarjeboda, ikargeboda, rogorc qarbuqSi Tovlis fanteli

69
sandro papa eZie qali
unda scodnoda, oqro araa, rac Tvals mostacebs
da mzeze brwyinavs
ase yofila, mze dagabrmavebs,
Tovls Tu moxvdeba roca gahyinavs
sibrZne sWirdeba imis mixvedras, gareT brWyviala,
SigniT fuWia
Txilsa Tu kakals gulisTvis texav, sxva danarCeni ki naWuWia
qaji _ SevekiTxeT da mrovelma gviTxra, qali Tu kaci oriv erTia
kacisTvis qali ari qlRmerTi, qalisTvis kaci miwyiv RmerTia
Sen ginda erTis is naxevari warCinebulad warmoaCno
romlsac RmerTma uwoda qali, meore Cakla, ar daarCino
rad gaviwydeba, Seni mcdelobiT, iyvnen am qveynad amorZalebi1
lesboselebic2, viTom kacebic, cxovrebisagan ganawvalebi
amorZalebma, Wkvas rom moegnen, miipatiJes kolxi kacebi
STamomavloba ase gagrZelda. bunebas dahyvnen vnebis ancebi
gnebavs ase vTqvaT: kacis gareSe, surdes,
qals Svili Tu eyoleba?
amitom ari, qali sxva qalebs, kacis gulisTvis SeebrZoleba
meamayeba. me vzi kacebSi, maTi qajobac mimzidvelia
erTi berdeba, meore modis, saqajo saqmec ar damelia
eSma _ Sen ver mimixvdi, mitom xar qaji, karg mTqmels xom kargi
unda gamgone
me erTi giTxar, ambob meores, radgan pasuxi ver moigone
aba dafiqrdi: kaci Tu kacobs, es imas niSnavs, qalic qalia
magram Tu kaci Sengana qajobs, maSin xom qali qajis calia
aq ki ra xdeba: mefe Tu kacobs, xom unda iyos eris imedi
win miuZRodes, kidec icavdes, iyos mSromeli da Semoqmedi
Sen Tvalxilulebs moavle mzera, romeli ari kacobis fera
vin vis patronobs, vis visgan icavs, vin daapura, vis miefera

1. amorZalebi, (amazonelebi) _ saxlobdnen kolxebis samxreTiT Temiskaris


midamoebSi. Svilebs kolxi mamakacebisagan yoliobdnen. gogonebs itovebdnen,
biWebs mamebs atandnen.
2. lesboselebi – qalebis urTierT sayvarloba. poet qal sofioze wa-
mikiTxavs, magrma ver gamigia.

70
eZie qali sandro papa
mere Sexede mzera warTmeuls, ras danavardobs,
visTan ras bedavs
pepelasaviT dafrens qalebSi, imas mieltvis, visac ver xedavs
qaji _ Sen Tu bagrati arafrad giCans,
ar niSnavs amiT Sen xar marTali
adamiani bevrnairia, zogi eSmaki, zogi alali
kacebs rom kicxav, mec kvers dagikrav,
bevri marTlac rom gasakicxia
zogs mironi aqvs RvTisgan cxebuli,
arakacobis zogs wyevla scxia
roca vaxseneb zogadad kacebs, vaerTianeb mdedrebs
da mamrebs
deda-kacia, mama-kacia, maTi erToba kacebs amravlebs
Sen ase fiqrob: mama qajia, deda eSmaa galaRebuli,
maSin, gamodis: eSma qajs hyvarobs da romelia gamarjvebuli?
eSma _ roca miTqvia kacis qajoba, am azrs kidevac gavimeoreb
nu gegoneba vcdebi da vcodav, qals xels vafareb, kacs
avamZoreb
amiT gafrTxileb, qals Tu miende, ocneba cxadad mogeCveneba
qalis buneba Wirveulia, magram mtkice aqvs Jini da neba
gansxvavebaa maTSi aseTi: Tu aitacebs orives vneba
qals SeuZlia didi lodini,
kacs zogjer kidec Ralatobs gzneba
qaji _ Sen bagrat mefes erCi da swunob,
usinaTlosi ar gaqvs wyaloba
vinc uRalata, mzera waarTva, aseTi qalis Sen gwams qaloba?
kaci sustia, amas rom ambob, sustia raki icis Sendoba?
gana Zlieri aris is qali, vinac ar icis raa dedoba?
me sxvas getyodi: Zlieri irCevs. bagrati irCevs da ara qali
ukve mesame mouyvania, ar dauwyia SoriT TvalTvali
eSma _ swored egaa kacis sisuste, eris magier qalebsa mwyemsavs
brZolas gaurbis, Sromas gaurbis, qalTan goraobs,
exveva, kvnesavs

71
sandro papa eZie qali
mefe qveyanas unda marTavdes, gana Salis Zafs unda arTavdes
glexis cxovrebiT unda cxovrobdes, maTze zrunavdes,
maTTvis gaTavdes
aq ki ra xdeba, mSromeli gminavs, coli da Svili rCeba mSieri
es ki ar dardobs, qalebs mistiris, moigdebs,
xdeba miT bednieri
aseTi mefe Semircxvenia, aseTi kaci, mama Tu qmari
samefo mitom dangreulia, dasarekia gangaSis zari.
(1668 w. axalcixis faSas (jayels) daxmarebiT, demetre
gurielisa da levan dadianis TanadgomiT, zogierTi Tavadis
xelSewyobiT, olTiss tyved wayvanilma darejan dedofalyo-
filma da misma meuRle gaxtang gurielma imereTis samefo tax-
ti daibrunes. usinaTlo bagrat mefem qarTlSi Sah navaz xanTan
(vaxtang mefesTan) hpova TavSesafari, imereTis samefoSi dad-
ga ZalTa gadajgufebisa da Tavadur-klanuri angarisSworebis
dro. yvelas Tavisi interesi amoZravebda. qveyanaze fiqrisa da
zrunvisaTvis ar ecalaT)
darejan dedofali _ rac ufals qveynad daudgenia,
imas ver Secvlis kacis genia
ufali mwyalobs, imis ZalasTan TavadTa janyi ra saCenia
Tqven ar ifiqroT, rac qveynad xdeba, ar iyos zecis danabarebi
misi wyalobiT aqeT davbrundi, amiT simarTlis gavxsen karebi
ra damaviwyebs, rom mamaCemi, qarTlSi, kaxeTSi myarad mefobda
misi asuli mimcems erisTavs, zurabi mefis sikeTes scnobda
amiT gandidda, siave Tesa da siamaye gainawila
bolo moeRo, mimces imerels, aq gavuTene sikeTis dila
riT mipasuxes me imerlebma, tyveoba Semxvda sikeTis fasi
valis gadaxda Tu ase iciT, maSin gaqvT vali mraval aTasi
dRes samarTali aRdgenilia, vinc xarT ergulni,
Tqvenic wvlilia
magram qveyana dacemulia, eri kvnesis da jandaclilia
me unda Sevqmna Zlieri xvale, mitom vibrZole, mitom vewvale
ar davisvene, sxvac ar davinde, Tumc erTgulebi TiTebze vTvale

72
eZie qali sandro papa
levan dadiani _ Sen, dedofalo, roca ibrZodi,
SenTan kavSirSi, cudad ar vCndodi
me Senze metad mZulda bagrati, SurisZiebiT mimovidodi
rogori ari, wamarTva coli, dadiani ar mivaCndi toli
vinac wamarTva, vera xedavda, magram Sebilwa Cemi sawoli
axla rom qarTlSi gaqceulia, misgan samefo waqceulia
mefed ki ara, kacad ar varga, unamusoa da wyeulia
me Segaxseneb, roca dedofals, Tanadgomisa mogeci fici
col yofil Tamars viTxovdi ukan, piroba iyo, Sen kargad ici
xom ar icvala adre naTqvami, miznebis Secvlis dagidga wami?
qals ar mibruneb, dardiT vTavdebi,
vixrebi rogorc qarSi lerwami
darejan dedofali _ icvalnen droni,
kacs Znelad naxav xval guSindelis iyos gamgoni
me rogor gavxde momrigebeli, Zvelis da axlis erTad amwoni
Seni piroba me kargad maxsovs,
magram Tu xvale dReis ambavs qsovs
maSin Sedegi gasagebia, miemgvaneba zigzagiT naqsovs
dadianebi Cveni ymebia, Cvengan glexebze gandidebulni
Sen dadianob, aba, daTvale Seni mizeziT damdablebulni
maSin mixvdebi cxovrebis wyaro, eSmakobaze agebulia
kacTa Widilze, Surze, sikvdilze, sicocxlis xidi gadebulia
Sensas rom ityvi, Cemic awone, Cemi wamebis gaxdi gamgone
Tu rame ici, sul simarTlea, axali ara gamovigone
mefis asuli unda genaxe, fiqriT varskvlavebs vetolebodi
arafrad vTvlidi TavadTa Svilebs, asedac iyo, gana vcdebodi
aseTs arc mkiTxes, erisTavs mimces,
kacs Tavze gasuls, daundobelsa
Zmas ar indobda, sxva daindobda?
tolad ar scnobda Cemsa mSobelsa
ymebis colebi Tavisad uCnda, vnebis msaxurad yvela undoda
jiutebs klvda, SeSada wvavda, misTvis qveyanac patara Cndoda
is ver ianda, rom mamaCemi, meti iyo da metad Wkviani
Cemi qmris mokvla erTad vindomeT da arc mogvsvlia amiT ziani

73
sandro papa eZie qali
imerTa mefem qvrivi miTxova, ra siyvarulis aliT dneboda?
roca davTanxmdi aq dedoflobas, gana bagrati mecodeboda?
uZRebi geri roca gamefda, Zala-ufleba ar miwilada
Zmiswuli SevrTe, ar damifasa, swyinda sasaxles viyavi rada
iZulebulma viZie Suri, mefis uflebebs Camovacile
is damcireba, rac mawvnevina, metobiT vuzRe, ar avacile
axla xom xedavT, viyav marTali,
ufalma momca Cem mtrebze Zleva
ramdens vimefeb, yvelas mivwvdebi, Sur saZiebi ar dameleva
mTavaro levan, Sen ar gemduri, aqeTac am msurs rom damemduro
Seni Tamari xelT ver movigde arc msurs imedi gadagiwuro.
levan dadiani _ Cven, dadianebs ara gvCvevia,
sxvisi sakenkiT gamovikveboT
sxvisi dideba gvegonos Cveni,
aRdgomas sxvisi kvercxebi vReboT
uflisgan mesmis, Sen dedofalo, me da demetre1 gamoviyene
is Tu vaxtangis iyo erTguli, me rad gegone Seni moene.
me mxolod erTi mqonda piroba, arc damiwyia sityvaZviroba
Tamari unda dambruneboda, es iqneboda Tqveni gmiroba
Sen dedofalo sityva waSale, rac iyo Tqmuli, is ara hqmeni
pirobas ascdi, miTxar-giTxari, saqme Cahkali da gardahqmeni
gvianRa mivxvdi, gamomiyene, Sensas cdilobdi,
Cemsas ver grZnobdi
Turqebisagan Zalmocemuli, megrel-gurulebs aRarc ki scnobdi
raki asea, vtoveb quTaiss, me Cem samTavros unda mivxedo
rac miwvalia, ra momigia Sen Cemo bedo da Semoqmedo
demetre gurieli _ gurielebi savse varT grZnobiT,
avic da kargic aseve gvesmis
vinc ver gagvigebs guliT sawadels, imas isari Cveni daesmis
Cven rogorc gvinda, mterma-moyvarem sasurvelia ise gaigos
vinc gvierTgulebs ari moyvare, sxva gagveridos, cixe aigos
dadians vetyvi, Cveni Zvelebi, erTad omobdnen, erTad serobdnen
1. demetre igulisxmeba demtre gurieli, romelic vaxtang guriels, miex-
mara, vaxtangis Semdg daikava imereTis samefo taxti, magram imerlebma ar
indomes, Tvalebi daswves da gandevnes.

74
eZie qali sandro papa
momxdurs ebrZodnen, mamuls icavdnen,
elxinebodaT – erTad mRerodnen.
vaxtang guriels, orivem erTad, mitom avubiT amJamad mxari
misi mefobiT, Cveni SewevniT, rom dascemoda bagrats Tavzari
rac Sen moige, Cemi mogebac imave woniT safasuria
Sen zugdids waxvel, me ki ozurgeTs, bedis triali ucnauria
levan dadiani _ guriis mTavars, baton demetres,
viT TanamebrZols Segaxsenebdi
vinZlo simtkice gamoiCino, mas uerTgulo rasac brZanebdi
ver mivaRwie sasurvel Sedegs, Sen ra miiRe pirobis wilad?
isac vici rom gikmeven gundruks amitom minda,
rom iyo frTxilad
bevri minaxavs TviT kmayofili, sxvisi damjerec gamigonia
mefe-dedofals vinac ki icnobs, bolomde endos, ara mgonia
amitom mijobs zugdids davbrunde, wagebis xvedri gaviziaro
suleli ar var Turqebs Sevekra, maTi brZanebiT qveynad viaro.
darejan dedofali _ samefos nawils etyvian Cvensas
danarCeni ki sabrZolvelia
vcdilob rom Sevkra erTian nebiT da sazrunavi ar damelia
dadiani myavs momdurebuli, afxazTa mTavars veRarsad vxedav
yvela ki erTad Turqebsa monebT,
samxilis Tqmasac amitom vbedav
aba dafiqrdiT, Turqebis ZaliT, Tu quTaisi gavatiale
gurias, odiSs, masTan afxazeTs, avawiokeb dResve an xvale
vaxtangi Cemi ari meuRle, mas gavuyavi samefo Zala
Tu gurulebi miRalateben, fiqrobT rom Zala gamomecala?
dadianma xom isedac icis, Tu ki erTguli darCeba ficis
vinc miRalatebs is damiwdeba, vinc miwisaa is gaxdeba cis
me beglar-begi memsaxureba, Cildiris mxare isec Cvenia
qarTuli miwa iyo usazRvro, dRes zogi iqiT dagvirCenia
ase ganvsazRvroT, Tu dadiani dadardebuli gagverideba
odiSi mainc Cveni saymoa, ar dagvWirdeba iq morideba
levan dadians gzas davulocav, Tamars rom mivgvri,
vaxareb-vlocav

75
sandro papa eZie qali
ara mCvevia sityvis gatexa, ar vemgvanebi flidobiT mcocavs.
levan dadiani _ Sen dedofalo, mizans ewie, zogi moswie,
zogi miswie
ar daukvirdi, ra gziT iare, vin daamiwe, vis miewie
amitom mijobs davbrunde zugdids, zogisTvis mcires,
zogisaTvis dids
aq myofi unda gulze vskdebode da garegnulad mivagavde mSvids
me arvis vebrZvi da veomebi, magram radganac maqvs Cemi gzebi
mival mSvidobiT, gtoveb batonad, magram ubralod nu Semexebi.
(levan dadiani stovebs Sekrebilebs)

darejan dedofali _ vinc xarT darbazSi, damemowmebiT,


levan dadians ar vawyenine
rac misgan msurda, ar moviTxove, Cemze augic ar vaTqmevine
axla sxvagvari damidga wami, mis saqcielSi Ralati vcani
erTguli iyo, ase megona, sul sxva yofila misi mizani
me bevri vinem gamomicdia, gamosworeba sxvisi micdia
Tu vrwmundebodi orguli iyo, vsjidi, vaswrebdi, ar damicdia
dRemde didebiT ase vaire, marcxis simwarec gaviziare
mters ar davnebdi, arc Sevurigdi, masTan toloba ar vaRiare,
bagrati axla qarTlSi imalvis, sad aris, iyos, ra bedenaa
Tamari skandis cixeSi gdia, cixeSi yofna gadarCenaa?
levan dadians es ar vuTxari, gezi ar mivec da davamcire
unda icodes Tavis adgili, mogebis wili ekuTvnis mwire
me ufro sxva maqvs safiqrebeli, mouravi1 myavs momdurebuli
masTan xosia leCxumelT Tavi, visi mcdeloba gacudebuli
aRuZravs Surs da misgan amitom me veragobas kidec moveli
dRes erTgulebi SegkrifeT radgan,
gandgomilTagan Tavdasxmas veli
sexnia CxeiZe _ mefe _ dedoflis erTgulebaze,
Cven saRvTo ficiT varT Sekrulebi

1. mouravi – beJan lorTqifaniZe. im periodSi imereTis samefos ZlierebisaT-


vis dauRalavi mebrZoli.

76
eZie qali sandro papa
xatze nafici gansazRvravs savals,
kidec mindodes ver Sevicvlebi
Cveni valia mefes-dedofals mxarSi davudgeT da vemsaxuroT
Tu saWiroa Tavic gadavdoT, mxolod sityvebiT ar vixmauroT
amitom iyo, rom aslan faSa, axalcixeli, me moviyvane
qalaqi1 mivec dasaufleblad, Tqveni mowvevac ar davaxane
Sen dedofalo, ki ar gamadli, ficiT morCilis gulia Ria
rac Sen dagvtove da sxva gamefda, mefe batonad ar mimiRia
var moxaruli, bagrati vdevneT, Sen dabrunebas mivec savali
RmerTma inebos Seni dideba, mfarvelad gvyvande weli mfarveli
demetre gurieli _ Tavad sexnias daveTanxmebi,
mefe-dedoflis Cven varT msaxuri
maTi Ralati Tu guls CavideT, davrCebiT briyvni da usaxuri
amitom ari me da levani, am SedegisTvis Tumca viRwvodiT
sxvadasxva iyo Cveni mizani, erTad viyaviT, calke viwodiT
gamJRavnda kidec Canafiqrebi da dadiani Camogvecala
mefes guria kvlav udgas gverdiT, Zalze didia gurulTa Zala
yvelafers garda mefe vaxtangi, Cemi sisxlia, gurielia
valdebuli var viyo erTguli da sazrunavic ar damelia
quTaTisSi var gurias vdardob, ozurgeTSi var,
Tqvenze vwuxdebi
rogorc inebebT ise gadavwyvet da moRalate veRar gavxdebi
ise maqvs Txovna, momeciT neba, samTavros saqmes axlos mivxedo
afsarTa rbeva aqeT aRkveTo, Tu Zala meyo iqiT mivbedo
darejan defofali _ demetre, yma xar Cemi erTguli,
Tan Seni mefis xar naTesavi
ara gvWirdeba pirSi lacici, kilva, gabutva, brZola da zavi
mihxede mamuls, nu migvatoveb, gvTxove Tu rame gagiWirdeba
zogjer nafiqris sxvaa Sedegi,
zogjer arc fiqrob da mainc xdeba
1. qalaqi – igulisxmeba imereTis samefos dedaqalaqi quTaTisis faqtobrivi
gadacema aslan faSasaTvis, sexnia CxeiZis mier. igi saxlTuxucesis Tanamde-
bobas ikavebda da gavlenian pirovnebas warmoadgenda, amave dros gamdidre-
buli iyo tyvis syidviT miRebuli SemosavliT.

77
sandro papa eZie qali
gqondes imedi, Cemi meuRle,
Tqvenze ocnebobs da Tqvenze zrunavs
guruli mudam ari guruli, mefec rom iyos gurulad brunavs
SenTvis Sori gza dagvilocia, ozurgeTs dahyav erTi xanoba
morCebi saqmes, ukan mobrundi, guls ar gaivlo ram ugvanoba
demetre gurieli _ wyalobisaTvis var madlobeli,
Tqven mogiZRveniT cxovreba mTeli
ramdensac SevZleb, gemsaxurebiT, var Tqveni mona,
Semwe da mcveli
(demetre gurieli gadis. cota xanSi Semodis xosia laSxisS-
vili, leCxumis mmarTveli mcvelebiT, Tavs esxmis mefe-dedo-
fals da klavs.)
xosia _ me aRvasrule Canafiqrebi, SoriT Semyure ratom viqnebi
Tu saWiroa kravad davrCebi da kravi lomad gardaviqmnebi
ufalma uwyis bevri viTmine, sawyeni Semxvda, ar vawyenine
Turqebs mihyides mTeli samefo, leCxumzecudi ar vaTqmevine
amitom cudad gadamekidnen, rom SesZlebodaT suls amomxdidnen
is daiviwyes ra maqvs sikeTe, CemiT SeiZles, CemiT gandidnen
axla gavswordi, me maTi vali, maTi xerxebiT gadavixade
ar davelode rogor damsjidnen, Tavi sacixed ar gavixade
vis sityva geTqmiT aq xarT yvelani, rogor moviqceT,
Tqvenve gansajeT
Tu marTali var, Tqven gamamarTleT, damnaSave var aqve damsajeT
sexnia CxeiZe _ moxda. Sedegi yvelam vixileT.
gvindodes ukan ver davabrunebT
fuW saubarSi dros nu davkargavT,
nu avReldebiT da vixmaurebT
cxadia ar gvyavs mefe patroni umefod
yofnac ar gvargebs mgoni
saswrafod gvinda misi arCeva,
visac ekuTvnis sisxliT da woniT.
amas rom vambob, maqvs erTi rCeva, ar dagvWirdeba SoriT mowveva
mokluli mefis Zma gavamefoT, ar gaZneldeba masTan SeCveva.

78
eZie qali sandro papa
xosia _ Sen demetre gyavs mxedvelobaSi?
sasaxlis karTan Semxvda da vnaxe
rogor iqneba magis mefoba, Zma movukali, gvari Sevlaxe
sjobda bagrati Camogveyvana, mefed namyofi, bagratovani
SemeZlos, arCils davabrunebdi. ar meguleba sxva misi mgvani
arCilis mosvliT qarTli-kaxeTi, erTgulad gverdiT
dagvidgeboda
Seikvreboda yoveli kuTxe da saqarTvelo gamTeldeboda
sexnia CxeiZe _ rasaca brZaneb, araa cudi,
magram Znelia gadasawyvetad
aqeT bagrati, iqiT arCili, SesaTanxmeblad rTulia metad
da amas garda, TurqTa xelSi varT,
qveyanas dResve sWirdeba Svela
droebiT mainc davsvaT demetre, Tumca imefebs,
Segvbedavs Znelad
***
(istoria gvamcnobs, rom imereTis samefo taxtze, dare-
jan-vaxtang gurielis nacvlad demetre gurieli dasves, Tu
bagrationebis mefoba `RvTiT kurTxeuli~ movlena iyo da
didebulebi amas eguebodnen, gurielis mefoba didxans ver ai-
tanes. demetre Tavadebma maleve daabrmaves da gaaZeves. am dros
ki ozurgeTSi aslan faSas gurielad giorgi qaixosros Ze hya-
vda damtkicebuli. ase, rom demetrem mefoba ver Seirgo da
gurielobac dakarga. imereTis samefo taxtze, mouravma beJan
lorTqifaniZem kvlav bagrat usinaTlo miiwvia. rac Seexeba
sexnia CxeiZes, igi bagrats SeebrZola da moklul iqna)
qaji _ matyuarobas mokle aqvs Jami, scado, damalo,
gamomJRavndeba
sxvisTvis dagebul maxes moxvdebi, bedi dagcinebs, asedac xdeba
darejanma rom bagrats uyela, rad Segasxeno, ici sul yvela
bedniereba surda usazRvro, magram aRmoCnda siavis xela
gers abrmavebda, Tvalebs rom sTxrida, ufals ficavda,
flidurad sjida

79
sandro papa eZie qali
rodi fiqrobda, igiv ufali, veragobisTvis mkacrad dasjida
masTan vaxtangi ucodvelia, mglebSi kraviviT gamoeria
dedofals ahyva, Tavi waago, mis sieSmakes ver moeria.
eSma _ Tumca xar qaji, mainc eSmakob,
vaxtangs qajuri hqonda azrebi
fiqrobda marTla gamefdeboda, aseTis qebiT ratom davSvrebi
masTan demetre, iyo cundruki, gurieloba ver SeiSnova
uflis naboZebs ar dayabulda, rasac eZebda, kidec iSova
axla Sen ginda yvela sibilwe mxolod darejans gadmoabralo
momavalma Tqvas afsus vaxtangi,
afsus demetre marTla sabralo
magram Tu kargad daukvirdebi, ase moqcevis mizezs mivxvdebi,
ara scodnia Tavis adgili da maTi qceviT nurc gakvirdebi
Sen gaixsene, rodidan aqeT, bagrationi bagrationobs
raca yofila ufalma uwyis,
ufro mets eltvis da metsa hgonobs
speris mxareSi aRzevebulni, mama-papani, imaTi wulni
rac qveynad iyvnen, imaze metad, eklesiisgan gandidebulni
TiTqmis Tavs RmerTad warmoidgendnen,
zogi maTgani kidec RmerTobda
magram xom iyvnen maTSi iseTnic,
rom imaT yofnas aryofna sjobda.
Tu am gvarsac hyavs dasawunari, gurieli ra gasakviria
taxts ver moergos, Camoecalos,
ver Sewvdes misTvis rac rom Zviria
qaji _ me sxvas vambobdi, qalis bralia,
ra ubedobac kacis Tavs xdeba
mimdobi ari da ueSmako, qals ra aqvs fiqrad, is ver mixvdeba
aragvis batons, zurab erisTavs, sxva kaci rames gaubedavda?
qalma CaiTqva misi Ralati da gulzviadi kaci gaTavda
bagrati roca Surobs dadians, qali araa amis mizezi?
marto isini? gurielebmac misiT Secvales cxovrebis gezi
erTi qalisTvis mefe, mTavrebi, erTi-meores emterebian
qali eSmaa, imis devnaSi, Tavs waixdenen verca xvdebian

80
eZie qali sandro papa
eSma _ kaci, romelic enas aidgams da rasa roSavs, ar ukvirdeba
Tavsac waagebs, sxvasac daRupavs da mere Tavad gaukvirdeba
aba Sexede, Sah navaz xanma Zmiswuli levans rom miaTxova
sul ar ifiqra kacTa qajobiT, qveynis siave amiT gamova
vTqvaT qali iyo Zalze lamazi, bevric isurvo, qali-qalia
isac gindeba, esac gindeba, buneba gTxovs ra dasamalia
magram xom unda giWrides goni, Tu ar xar kacad gamonagoni
qveynis saqmes rom qals anacvaleb kaci ki ara qaji xar mgoni
bagrats ra sWirda, colad mihgvares mefeT asuli, bagratovani
waeTamaSa da miatova, norCi TiTia didbunovani
Semdeg colis da SeirTo colad, levan dadians ZaliT wahgvara
visa stovebda, vis poulobda brmam ra ixila da gaixara?
dadiani rom Surs iZiebda, kaci ari da gasagebia
cudi isaa qalis gulisTvis qveynis gawira, wasagebia
Cven ra, Cven ufro metad verTobiT,
kacni rac ufro metad cdebian
sisuleleTi Tavs iwoneben da sulelurad daberdebian
rac adre iyo bagratis wilad, imas axali sWarbobs qajoba
brmas xilulebi tols ar udeben,
vnaxoT romlma romels ajoba.
***
(1669 w. imereTis samefo. quTaisi. mefis sasaxle. bagrati
kvlav samefo taxts daubrunda)
bagrat mefe _ CxeiZeebi Cemi ymebia, rostom, xar maTSi gamorCeuli
Sens erTgulebas didad vafaseb, Sengan Tanxlebas var daCveuli
bevri ambavi SeniT gavige da samoqmedo gezad gavige
me rom ver vxedav, SeniT vuyureb,
risi Tqma mnebavs, kargad gamige
roca qarTlidan aqeT movbrundi, raTa ganmego samefos bedi
ici sexnia, Seni mogvare, Tavze gasuli, zviadi, ybedi
levan dadians SeuTanaxmda, samefo taxtis surda warTmeva
moulodnelad Tavze damecnen da kidec SeZles droebiT Zleva
maSin SoSitas, raWis erisTavs, movuwode da damidga gverdiT

81
sandro papa eZie qali
masTan xosiam, leCxumis Tavma, Tavi gadado, damicves mkerdiT
geguTTan axlos, mZime brZolaSi sexnia mokles da daamiwes
levan dadians xundi daades, dadianebma TavSi qva ices
levans rac surda, gasagebia, warTmeul colis survili klavda
sexnias azri me ver gavige, raze ibrZola, raze gaTavda
rostom CxeiZe _ Cemo meufev, ase yofila,
zogjer arsebuls ver daafasebs
arafris mqone, rames iSovis, mere zevidan uyurebs msgavsebs
Seni wyalobiT sexniam SeZlo gamdidreba da gadidkaceba
aRar ikmara cudad naSovni, iwyo tyvis syidva da gataceba
roca gamdidrda da gadidkacda, CvenTa moZmeTa iwyo knineba
rogorc awyobda, ise gvesmoda Seni survili da davaneba
es yvelam icis, Turqebs Seekra, bavSvs iparavda, Turqebze yidda
ara fiqrobda aseTi gzebiT simdidris Sovna, Ralatad Rirda
masTan levani Tu Samadavle, ori saxeliT kaci erTia
dadiania sisxliT da xorciT, did winaprebTan SenaerTia
Sen TviTon brZane, levan dadians coli waarTvi da daamcire
Sen xar meufe, is ki mTavari, misi sawilec iqneba mcire
magram mcirec xom kacia qveynad, nabrZol-naSromi eamayeba
rogori ari cols rom waarTmev, ratom gikvirdes misi janyeba?
bagrati _ rostom, Cven varkvevT rac ukve iyo,
magram ar viciT iq ra gamodis
rogorac me vgrZnob da Sena xedav,
roca mze Cadis, mTvare amodis
mefe mze ari, mTavari mTvare, yvela cocxali mzes efineba
Tu vinme moxvda dRisiT sibneles, mas mTvaris Suqi moefineba
asea aqac. ratom agixsna, aTas wels mefobs bagratovani
warsulis gemo Tu gagigia, Cven vin gvyolia ufro mxcovani?
amitom getyvi. Cemi mefoba zecidan qveynad dadgenilia
aRmosavleTi Tu dasavleTi ufalisagan CvenTvis qmnilia
bevr vinmes surda axlis keTeba, bagrationebs bevri ebrZoda
ufalis nebas win vin wauva, vinac erCoda, borotad Cndoda
TvaliT ver vxedav, magram guliT vgrZnob,
keTili ari Cemi mizani

82
eZie qali sandro papa
Sedegic unda movmka keTili, ki ar vigoneb, ase vicani
Sen ambob, keTils gurielisas, siZulvili aqvs Semoreuli
xom gagigia, yvela boroti keTilisagan ari Zleuli
rostom CxeiZe _ mefev, giTxari, farulad vlidi, ukan nakvalevs,
vaqrobdi, vSlidi
azri mtanjvavda droiT menaxe, meTqva rac vici, vinaa flidi
mgoni davaswar, Tu aCqardebi, Sen Tavs uSveli da gadarCebi
Tu dros dakargav, daagvianeb da bolos faSas kerZi gaxdebi
danamdvilebiT damidgenia, guriels stanjavs qalis genia
mis Casagdebad Seekra faSas, Turqebi mohyavs, rac sawyenia
bagrati _ giorgi Cemi axlobelia, Tan megobroba gvaqvs danafici
Tamar defofals Soridan etrfis,
Tan ar amJRavnebs, es kargd vici
axla Sen ambob, faSas Seekra, qrTami misca da Semoipira
me damatyvevon, coli wamarTvan, orivem erTad ase gamwira
giorgisagan raRac ar mjera, me movupove qveynis mTavroba
da selim faSac, Tumca Turqia, qarTuli mosdevs warmovavloba
selim jayeli da gurieli, Cem winaaRmdeg pirs ar Sekravdnen
mudam micavdnen da erTgulobdnen,
gana sicruiT Cemians hgavdnen
rostom CxeiZe _ bagrat batono, giTxar rac vici,
Cemi valia da gagafrTxile
damijerebdi? gadarCebodi. vatyob, Tvalebi ver agixile
kvlav gimeoreb, giorgi mTavars,
dedoflis trfobiT Wkva areulsa
gulSi udia Seni Ralati, arc moZmes indobs, arc gareulsa
Senc gagigia, afsarTa razmi, roca gurias Semoesia
giorgim SeZlo maTi mospoba, nadavlic igdo, rogorc wesia
nadavls daurTo Turquli oqro,
rac tyvis gayidviT hqonda naSovni
erTad Sekriba mTeli simdidre, Zveli, axali, naZarcv-napovni
faSas dauTqva ase piroba: vaWari ar var, viwyo Zviroba
yvelafers gaZlev, dedofalSi vcvli,
Tu gsurs maCvene Seni gmiroba

83
sandro papa eZie qali
qali momgvare, romlis saxmiliT dRe
da Rame maqvs gamwarebuli
Sen oqros ZaliT, me qalis flobiT,
gavxdeT amqveynad galaRebuli
daTqves piroba da axla faSa, Sen Sesapyrobad moemarTeba
Tu damijereb, me gadagarCen da mefis vali ar memarTeba
bagrati _ rasac Sen yvebi damajereblad,
TiTqos simarTle dagyveba mxleblad
saeWvod moCans, xom ar aWarbeb, miyvebi ndobis Sesamowmeblad
asec rom iyos, mefeze zrunav, amisTvis unda giTxra madloba
Znelia mudam saqmis keTeba, ioli ari sityviT sardloba
davcildeT ase, Sen rac miTxari, gafrTxilebuli Sengan viqnebi
rac miweria is ar amcdeba, rac ar var imad ar gardviqmnebi.
(bagrati aniSnebs saubris damTavrebis Sesaxeb. rostom Cx-
eiZe Tavs ukravs da gadis.)
waxveli rostom? ukve wasula. axla mWirdeba me dafiqreba
vendo, ar vendo? vax Tu macdenen. cru daficebas daejereba?
Tu ara cruobs, maSin xom unda Tavdasacavad raRaca vcado
dadians movrCi. axla guriels
mSvidad mjdomarem ratom vucado
TvaliT ver vxedav, magram xom mesmis, msauxrebisgan gamigonia
dedofals etrfis. qalic qalia, misTvis survilic mosawonia
rostoms ki vuTxar, rom ara mjera avi zraxvebi gurielisa
magram qalisTvis bevri mcdeloba, xom gamigia, sxvisa da sxvisa
Sors rad wavide, mec xom qalisTvis levan dadians gadavemtere
omi avtexe, coli wavarTvi, Wkua davkarge, vneba vamRere
axlaxans iyo, ra damaviwyebs, coli wavgvare da da miveci
vis gavumxilo ase sazizRrad, ara mgonia moiqces mxeci
axla raRa vqna, rac moxda, moxda. mefe var meti momekuTvneba
erT sasworze ar aiwoneba didebulis da mdabios neba
Tamari miyvars, qmars ar davuTme,
sxvas ratom mivcem da Sevelevi
magram faSa rom jariT momadges, me xom ara var imisi mZlevi

84
eZie qali sandro papa
qali wamarTvas? aRar meqneba Tavi saqveynod gamosayofi
qrTamisTvis modis. es imas niSnavs,
mec unda qrTami mivce samyofi
Tu ver SevTanxmdi,
maSin dadians colyofils ukan mivutrialeb
magram guriels ar davanebeb, ar gavaxareb da vagrialeb
ase sjobia. qals jer davmalav, Tan qrTams Sevkribav,
davelodebi
Tu marTalia da mova faSa, morCil-megobrad movewodebi
***
(istoria gvamcnobs, rom 1669w. imereTis mefe bagratis, le-
van dadianisa da giorgi gurielis Sida omi Tamaris dasaufleb-
lad uSedego aRmoCnda. dadianma warTmeuli coli ver daibruna.
gurielma faSas daxmarebiT sZlia bagrat mefes, magram Tamari
ver waarTva da gaRebuli qrTamic dakarga. bagratma ufro didi
qrTami misca faSas, Tavi ixsna, da Tamar dedofalic dainarCuna.
veraferi sasikeTo naxa mxolod mSromelma glexobam. an risi
imedi unda hqonoda aseTi vai patronebis xelSi).
eSma _ kaci edeba Robes da Rolos da sisuleles moimkis bolos
mas SeuZlai saqveyno saqme, Wirveulobas gadaayolos
Tu daarigeb, _ dagemdureba, radganac Tavi brZeni hgonia
sxvebs tols ar udebs, Tundac xvdebodes,
misi sxvebisgan monagonia
bolos gamosdis mTeli cxovreba
dabadebidan sikvdilis dRemde
nabij da nabij utarebia sisulelidan –sisulelemde
qaji _ rasac Sen ambob, yoveli ityvis,
raa sicocxlis bolo Sedegi
Taoba midis, Taoba modis, ar daileva qveynad Semdegi
yovel Taobas Tavisi unda, iwunebs winas, rac mosuls xvdeba
icis cxovrebis Wirveuloba, rac winas Sexvda, masac Sexvdeba
da mainc cdilobs dauRalavad, cdilobs
da cdaSi ileva, cvdeba
85
sandro papa eZie qali
cxovreba miwyiv cvalebadia, cvlilebis mizezs brZeni Cawvdeba
sicocxlis mizans zeca gansazRvravs,
igiv gaaCens keTilsa da avs
qalad da kacad, mdedrad da mamrad Suaze gahyofs,
awyvilebs da rTavs
rac kacze iTqmis, qalzedac iTqmis,
gansxvavebulni erTnia TiTqmis
amitom ari maTi cxovreba grova Worebis, moTqmis da miTqmis
Sen ginda mamrze gadaitano, mamri gvanaxo mxolod ugvano
mdedri daicva yvela codvisgan, erTi – meores ar daamgvano
kaci rom scodavs, _ gasagebia, aseTi ari kacTa buneba
qals rad sCvevia aseTis ltolva, Seyra – gamoyra, Semobruneba?
xo, da kaci Tu moarulia sisulelidan-sisulelemde
qali Wkviani, patiosani, aseTs ras dasdevs sikvdilis dRemde?
eSma _ giTxar da kidev gavimeoreb, tyuils ar vityvi,
suls avimZoreb
SensaviT kacebs ar vuerTguleb, Tu damWirdeba,
_ Wors avagoreb
Rone qalisa eSmakobaa, Tu daimorcxvebs, guls agiCuyebs
tvins gamogaclis, ndomiT gagtanjavs, gagerideba,
dagtovebs fuyes
kaci briyvia. qalis Sexedva, bnediT yureba, sunTqvis sinaze
sulis Ziramde aafofinebs, aaxmianebs mamrebis xmaze
da verc mixvdeba, qali maxea, misi moqceva moCvenabaa
xerxi Rones sjobs, misi Sedegi gulis gatexa, damcirebaa
Sen aba naxe, bagrati mefe, samefos nacvlad qalebsa mwyemsavs
qveynis cixeni Turqebs dauTmo, maTi imediT enasa lesavs
qalis gulisTvis trialebs, iRwvis.
qalis gulisTvis visac ver xedavs
sadadiano gadaikida, gurielisTvis borkilebs Wedavs
mefobs, ar mefobs, magram samefo RirseulisTvis ar emeteba
vis ras argia aseTi mefe, arc dafiqrdeba, arc enaRvleba
qaji _ ase rad ambob, rac Tavs gadaxda Sen kargad ici,
qalis bralia

86
eZie qali sandro papa
gasakicxia amis Camdeni, bagrat mefe ki Sesabralia
ar daacales mSvidi cxovreba, emefa, saqme ekeTebina
qarTli, guria, raWa, leCxumi, versad daido mudmivi bina
gasul wels iyo1, Sax navazis Ze levan dadians SeuTanaxmda
usinaTlo kacs erTad uyeles, ase borotTa zraxvebi axda
bagrats ra eqna, Zala aRmarTs xnavs.
mefe mtris Zalas garidebuli
xel Caqneuli ver darCeboda, dalodebuli, garindebuli
ianda myisve. samefo daTmo. arCils mefoba gadauloca
Tavad guriels xiznad miadga, mosulis Zala ixila roca
coli lamazi Tan ar iaxla, skandis cixeSi daudo kera
magram Ralati ver aicila, moxda rac bedkruls bediT ewera
levan dadians yofili coli, arCilis nebiT gadauloces
mefes waarTves da mTavars misces,
arc daekiTxnen da arca loces
mefis da2, vinac adre colobda, magram dadians ara tolobda
gverdiT gaswies, arad aqcies, vinac zeobda, qmarzec lomobda
adrec miTqvia, kacTa cxovreba Wirveulia, cvalebadia
arafris mqone zogjer mdidrdeba, mdidari kargavs rac abadia
eSma _ mefe erT xanad mTavarTan iyo, SeukavSirda, kidec isiZa3
Semircxvenia maTi kavSiri, vinc moiwona, maTTan isica

1. arCil vaxtangis Zem 1661 w. imerTs gamefebis Semdeg, 1663w. imereTis taxti
iZulebiT datova. 1667w. arCilma SeirTo qeTevan daviTis asuli (bagratis
nacolari) da misi meSveobiT kaxeTSi gamefda. kaxeTis samefo taxtis da-
kargvis Semdeg, kvlav imereTSi gamefeba moindoma. levan dadianis daxmarebiT
1678 w. mizansac miaRwia. damarcxebuli bagrat mefe giorgi guriels Seexiz-
na. icoda ra giorgis ltolva Tamar dedoflisadmi, coli Tan ki ar iaxla,
aramde skandis cixeSi gaxizna. arCil imereTis mefem Tamari cixidan gamoiy-
vana da mis pirvel qmars, levan dadians daubruna.
2. levan dadians im periodSi bagrat mefis da TinaTini hyavda colad. Ti-
naTins sakmaod cudi urTierToba hqonda qmarTan. levanim arCil mefis dax-
marebiT, sayvareli pirveli coli Tamari, daibruna da TinaTins gaSorda.
3. bagrat mefe dadianTan WidilSi giorgi guriels eyrdnoboda. amave dros,
grZnobda ra gurielis ltolvas Tamar dedoflisadmi, cdilobda maTi Sexve-
dra aecilebina. am mizniT man Tamarisagan naSobi qaliSvili miaTxova guriels.

87
sandro papa eZie qali
mTeli cxovreba erT qals dasdevdnen,
mis gamo hqondaT faruli mtroba
Semdeg, qali rom dadians darCa, saSvelad iwyes Turqebis xmoba
axlac xom moxda, Turqebis ZaliT, mefoba ukan rom daibruna
ar ganixila eris tkivili, mSromelTa bedze ki ar izruna
zugdids daeca, levans uyela, Tamari ukan wamoiyvana
axla es miTxar, aseTi qceviT mefe avazaks ar daemgvana?1
aseTi qceviT romeli iyo ar hgavda wurbels da sisxlis mwovels
kacTa qajoba me daganaxe, Sen azri hkiTxe Sens JamTa mrovels.
JamTa mroveli _ eris yofisTvis da momavlisTvis
xelisufali unda zrunavdes
piradi daTmos, saerTosaTvis unda iwodes, cecxlSi brunavdes
piriqiT Tua, eri tanjuli, xelisufalis ari msaxuri
ers ufleba aqvs CamoiSoros, rogorc muwuki ram usaxuri
eris ufleba, uflis nebaa, miwierTaTvis gamJRavnebuli
xelisufalma es Tu ver igrZno, Tavad darCena bolos vnebuli
qveynad yoveli modis SiSveli, sxvafrivis arvin ari mnaxveli
simdidris qoniT ra ematebaT, wavlen, darCeba mxolod saxeli
oqros moxveWiT, metis sixarbiT, gana kacoba, miematebaT?
Tavs ityueben, suls imZoreben, unamusoba daexatebaT
vinc moZmes hyidis, is jer Tavs hyidis,
xdeba Semkrebi mciris da didis
rogor iqneba aseTi kaci qveynad gamdebi sikeTis xidis?
ufro didia am qveynad kaci, rac metad ari eris msaxuri
metis SemZlebi xdeba ukvdavi, fulis trfiali ki usaxuri
kacobis gancda ucxo xilia, sikeTiT Tesva frTa gaSlilia
razed ra iTqva, _ gakveTilia, SefasebaSi Tqvenic wvlilia.

1. kvlav gamefebuli bagrati maleve Tavs daesxa levan dadians da Tamari


kvlav waarTva. dadiani ki aiZula TinaTins Serigeboda. levan dadians amis
Semdeg didxans aRar ucocxlia. 1680w. igi gardaicvala.
bagrat mefesac ar darCenoda didi dRe. 1681 w. bagrati miicvala. amiT is-
argebla giorgi gurielma. man bagrat-Tamaris qaliSvili darejani gauSva,
sidedri moiyvana colad da am gziT imereTSi gamefda.
imereTis samefoSi komediantebis mier, oci weli TamaSdeboda tragedia – eZie
qali.

88

You might also like