3 bilecek değil, aynı zamanda ciddi birer
okuma edimiyle akmlanabilecek nitelik­
elih Cevdet Anday’ın, üzerinde
M en az durulan yanı, kısa oyun
yazarlığı yanılmıyorsam. Şairli­
ği, denemeciliği (eh hadi şuracıkta ekle­
yelim: bilgeliği), oyun yazarlığı, roman­
cılığı biliniyor da onun, kısa oyun yazar­
lığı üzerinde durulmuyor nedense. Du­
rulmasını geçtim, konuşulmuyor da...
Oysa “oyunda “kısa oyun” apayrı tür­
ler...
Oyun, olsa olsa romanla, denemeyle
ilintidendirilebilir bana göre, kısa oyun­
sa öyküyle, şiirle; türdeşi kısa filmde ol­
duğunca...
Anday’ın Dikkat Köpek Var, Ölüler
Konuşmak İsterler, Müfettişler adlı kısa
oyunlarına baktığımızda (Ölümsüzler /
“Toplu Oyunlar 1” içinde, Adam 1987,
ss. 93-172), her üçünün de türün özellik­
lerini göstermekle kalmadığı, yanı sıra
doruk örnekler olarak da kendilerini ko­
yabildikleri anlaşılıyor...
Ancak bizde gerek kısa oyun yazımı­
nın gerekse türe yönelik kuramsal çalış­
maların hatırı sayılır bir yoğunluğa ulaş­
tığını söyleyebilmek çok güç! Yazarlarm
bu doğrultuda verdikleri ürünleri, çaba­
layışlarını, yapılan çalışmaları küçümsü­
yor değilim elbette. Ama bunun şunca yıl
içinde bir yoğunluğa ulaşamadığı da or­
tada.
Tiyatroların bu alandaki isteksizliği
değil tek nedeni bunun! Çünkü kısa
oyun (kısa film de böyle olmak duru­
mundadır) aynı zamanda okuma metni­
dir yani yazınsaldır; oyun gibi tiyatral,
senaryo gibi sinemasal değildir. Demem
o ki, salt teknik metin olarak alamazsı­
nız kısa oyun metnini. Şiirle öykü de böy­
le değil midir; kendinizle kalarak bilin­
cinizle de okumak istemez misiniz bu tü­
rün ürünlerini?
Kısa oyun da böyle; ne denli izlerse­
niz izleyin okumaya da gereksinim du­
yarsınız. Oysa seyrettiğiniz oyun, film,
bunların yazılı metinlerini okumanız yö­
nünde sizi kışkırtmaz ille. Sahnede ya da
perdede gördükleriniz yeterlidir. Zaten
oyun da, senaryo da bunun için yazıl­
mıştır, sözün kısası “bir açıdan” teknik
metindir. Kısa oyun da bir açıdan tek­
nik metindir elbette ama bir diğer açı­
dan yazmsal metindir de aynı zamanda.
Gerçekçi, aykırı gerçekçi, gerçeküstü-
cü, uyumsuz vb. olması, metnin yazın­
sallığını zedelemez, tersine güçlendirir.
Bu arada bir ekleme yapmadan geç­
meyeyim; ustasının elinde oyun da, da­
hası senaryo da yazmsal metne dönüşe­
bilir elbette. Ama kısa oyun, teknik me­
tin olmaklığının yanında özü gereği ya­
zmsal bir metin de olmak zorundadır
bilebildiğimce.
Nereye geldik?
Kısa oyunlarm okunurluğuna... Peki
kaç kişi var okuyan?
Tamam çuvaldızı tiyatroya batıralım
SAYFA 18
lere sahip... Türe ilgi gösterenlerin bü­
\ i f’, yük bölümünün şair (örneğin Behçet
s* „ M Necatıgıl
ratigil [Gelin de onun o olağanüstü
güzellikteki
ellikti radyo oyunlarını anımsama-
vm şimdi. Bunun için bak.: Radyo Oyun-
lan, YKY],
........... Sabahattin
~ ’ ana Kudret Aksal,
Anday'ın
Necati Cumalı, Gülten Akın vb.), öykü­
cü (Adalet Ağaoğlu vb.) oluşu bunu gös-
teriyor. Bunun dışında örnek olmadığı
düşünülmemeli elbette elbe (örneğin Sedat
Veyis Örnek vb.).
kısa oyunları
Metin And’ın verdiği bilgiye göre,
1937’de Amerika’da “yalnız kısa oyun
için One Act-Play Magazine adlı bir der-
gi bile” yayımlanmış. Dünyanın öteki
toplumlarında ında olup bitenleri öğrenme-
Anday’ın Dikkat Köpek Var, Ölüler Konuşmak İsterler, niz içinse Salâh Birsel’in andığım yazısı­
na bir göz atmanız yetecektir...
Müfettişler adlı kısa oyunlarına baktığımızda (Ölümsüzler / Ama şu kadarmı olsun söylemem ge­
“Toplu Oyunlar 1 ” içinde, Adam 1987, ss. 93-172), her üçünün rekir: Birsel’in bu çok değerli çahşması,
de türün özelliklerini göstermekle kalmadığı, yanı sıra doruk bize pek çok ünlü yazarın, elbette şair
lerin, öykücülerin, sonra öteki yazarları
örnekler olarak da kendilerini koyabildikleri anlaşılıyor... kısa oyun türünde nasıl yoğun emekli
çalıştıklarını da ortaya koyuyor. Kı^l
batırmasma da iğneyi hak etmediğimi­ diklerini de ekleyelim: oyun yazan kim varsa, nasıl da çok yön
zi de düşünmeyelim...
Anday'ın Çok Yönlülüğü
Neden okunmuyor kısa oyun? İşin
“Kısa oyun, yazarmı birtakım geveze­
liklerden, tekrarlardan ve safralardan
kurtarmaya götürür. Ozanların çalışma­
larına çok benzeyen bu çalışma, oyunun
lü beslenen kimseler olduklarını bunla
rın...
Çok Yönlülükten Çok Yönlü Ustalığa
bir gerçeği şu olsa gerek: okurdan emek Melih Cevdet Anday, Dikkat Köpek
bekliyor da ondan... yapışma gerekeni alır, gerekmeyene de Var, Ölüler Konuşmak isterler, Müfettiş­
Neden peki? arka döner. Kısa oyunlarda bir söz tu­ ler adlı kısa oyunlarında çok yönlü usta­
Oyun da senaryo da, roman gibi ol- tumluluğu vardır. Yazar anlatmak istedi­ lığının görkemli, dahası göz kamaştıran
gusallığa dayalı türler; buna uymayan ği şeyi elverdiği kadar az sözle dile getir­ örneklerini veriyor bana göre...
örnekler görülse de, seyircinin, okurun, meye çakşır.” (“Batıda Kısa Oyun”, Çünkü bu oyunlarda Anday, nasıl çok
kuracağı olgusal bağlarla tek açılı bir Türk Dili, aynı sayı) yönlü beslenilebileceğini gösterdiği ka­
sonuca ulaşması hedefleniyor bu yapıt­ Öyleyse kolay bir tür değil kısa oyun. dar, çok yönlülükte ustalığını da koyuyor
larda. Oysa kısa oyun, şiir ya da öykü­ Bu nedenle, genelde çok yönlü bir bes­ ortaya. Seksen sayfaya ulaşan bu üç kısa
de olduğunca imgeselliğe dayalı bir tür. lenmenin ürünü sayılmalı şiir, öykü, kı­ oyunda tümce, satır bir yana tek sözcük
Bu nedenle yazar, seyirciyi de okuru da sa oyun!.. Okuyana bile dayatmalar koy­ fazlalığa rastlamıyorsunuz, yanı sıra şıpı-
çok açılı bir sonuca, daha doğrusu so­ duğuna bakarak yazar için neler getire­ nişi geçiştirmeciliğine, yalapşap hafifliği­
nuçlara doğru kışkırtır. Okurdan (el­ bileceğini de siz hesaplayın artık. ne...
bette seyirciden de) çaba harcamasmı İşte Melih Cevdet Anday’ın kısa oyun­ Dikkat Köpek Var’da Kadın, "... Bu
bekler. ları, yalnız sahne düzleminde sevredile- dünya mantıkla yürümüyor ki, ” der (97).
Metin And’ın, “kı­ Anday, aykırı gerçekçi, uyumsuz tiyatro
sa oyun” için söyle­ evreni içinde bir an durup düşünmemi­
diklerine şuracıkta zi sağlar bizim... Ne demektir o “Dikkat
yer açmanm sırası Köpek Var”? Ölüler Konuşmak ister-
gelmiş görünüyor: ler’de müthiş bir sahne eylemiyle yüz yü­
“Kısa oyunlar ti­ ze getirir bizi: “Vapur yavaş yavaş batma­
yatroda ayrı bir tür­ ğa başlar. Önce deniz seviyesi güverteye
dür. Percival W il­ kadar yükselir, sonra sular yavaş yavaş
de... kısa oyunun, içeri girer.” (127) Müfettişler ae bizi
uzun oyundan ayrı kendi içimize, derinlerimize sinmiş kor­
bir tür olduğunu kularımıza, saplantılarımıza uçurur An­
gösterirken kısa oyu­ day...
nun ‘birlik ve tutum­ Yer yer şiirle de yüz yüze getirir bizi.
luluk bakımından Müfettişler’deki Adam şöyle konuşur ör­
üstün, kısa bir süre­ neğin: “Güzel bir kış günü gibiydi içim;
de oynanabilen, ara­ üşüyordum, ama mutluydum.” (156);
lan, durakları gerek­ “Biz cenazelerimizi hep içerde tutmu-
tirmeden bir bütün şuzdur. Bu yüzden daraldıkça daralıyor
olarak sindirilip koca ev.” (165)
özümlenebilen’ bir Bu arada ayraç içlerinin de oya gibi iş­
tür olduğunu belir­ lendiğine tanık oluruz. Sözgelimi Mü-
tiyor. ... Kısa oyun fettişler’de Adam’ın eylemi için şunları
özetlenmiş, kısa ke­ der: “Biraz sakinleşmiştir. Pencereye ba­
silmiş bir oyun değil­ kar. Kadın yokken dışarı bakmak düşün­
dir. (...) Bu oyunlara cesi geçer akimdan.” (146) “Düşündü-
ğünü saklamağa çalışarak... ” Bu ayraç iç­
tek perdelik oyunlar
da... denmektedir.
Î erini yorumlayacak beş yönetmenin adı­
Ancak perde ve tab­ nı bir çırpıda sayabilirim de akıncısı için
lo bölümlenmesi, ve­ düşünür kalırım doğrusu.
ya tek dekorlu, tek Siz öyle mi sanmıştınız? Ölünce insan
yerde geçen oyun ta­ biter gider?..
nımı her zaman sağ­ Bütün şairlere, öykücülere, yanı sıra
lam bir ölçü olmu­ kısa filmcilere bu üç kısa oyunu mutla­
yor. (...) Kısa oyun ka okumalarmı öneriyorum. Şairler ne
gereksiz serimlerle der bilemem, ama öykücüler tez elden
oyalanmadan, konu­ kısa oyunlar yazmaya da girişmekler ba­
sunu sınırlayan, ge­ na soracak olurlarsa; en azından öykücü­
rekince kişilerin sa­ lüklerini daha iyi besleyebilmek için.
yısını azaltan bir tür­ Anday’ın kısa oyunlarına, birer çalış­
dür.” (“Dünyada ve ma metni olarak, Türk Dik’nin andığım
Türkiye’de Kısa “eski” sayısı, sözgelimi Ak Püskühüoğ-
Oyunlar”, Türk Dili lu’nun Yeni Türk Tiyatrosu / Kısa Oyun­
(Atatürk’ün) “Türk lar Antolojisi (Nokta, ?), sonra kimi ya­
Kısa Oyunları Özel zarların kısa oyunlarını içeren yapıtları
Sayısı”, Temmuz eklenebikr elbette...
1969, sayı 214) Ne tuhaf, her gün bir yerlerde karşı­
Hadi gelin buna ma çıkıyor Melih Cevdet, şaşırmıyorum,
Salâh Birsel’in söyle­ Meiih Cevdet Anday’ın üzerinde en az durulan yanı, kısa oyun yazarlığı. kıskanıyorum! ■
CUMHURİYET KİTAP SAYI 680
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi