T: Napoleon Bonaparte (1769-1821)

1. Najważniejsze informacje:

a) Urodził się na Korsyce jako syn niezamożnego szlachcica;

b) Uczył się w szkołach wojskowych/rycerskich w Brienne i Paryżu; w wieku
16 lat uzyskał stopień podporucznika artylerii
(z wyróżnieniem, szybko awansował, był zdolny);
c) Od 1793 roku walczył w armii rewolucyjnej, popierając jakobinów i
Maksymiliana Robespierre’a;
d) W 1794 roku awansowany do rangi generała;
e) Dowódca armii francuskiej we Włoszech;
f) Doprowadził do zajęcia przez Francję Belgii i do zawarcia korzystnego
pokoju z Austrią;
g) Podbił Maltę i zorganizował inwazję na Egipt;
h) W listopadzie 1799 roku zorganizował wojskowy zamach stanu,
przejmując władzę we Francji jako pierwszy konsul i najwyższy wódz;
i) W 1804 roku koronował się na cesarza Francuzów;
j) W orbicie jego wpływów, na skutek kolejnych zwycięskich wojen,
znalazła się cała niemal zachodnia i środkowa Europa;
k) Doprowadził do stworzenia kadłubowego państwa polskiego pod nazwą
Księstwa Warszawskiego;
l) Podporządkował sobie Danię i Portugalię; prowadził wieloletnie walki o
Hiszpanię;
m) Do jego upadku doszło dopiero w konsekwencji nieudanej inwazji na
Rosję w 1812 roku i przegranej bitwy pod Lipskiem w październiku, 1813
roku;
n) Abdykował w kwietniu 1814 roku, otrzymując w zamian władzę nad
wysepką Elbą i zachowując prawo do tytułowania się cesarzem;
o) W 1815 roku podjął nieudaną próbę powrotu do kraju i do władzy;
p) Już po trzech miesiącach poniósł druzgoczącą klęskę pod Waterloo
nieopodal Brukseli;
q) Wzięty do niewoli przez Anglików i internowany na Wyspie Świętej
Heleny, gdzie pozostał aż do swojej śmierci.

2. Kariera Polityczna, reformy

a) Napoleon Bonaparte rozpoczął swoją karierę wojskową w bardzo

młodym wieku, mając zaledwie 17 lat został podporucznikiem w pułku
artylerii, uprzednio ukończywszy francuską szkołę wojskową.
b) Po wybuchu rewolucji francuskiej (1789 r.) wyraził dla niej swoje
poparcie, co pozwoliło mu na kontynuowanie kariery w wojsku
rewolucyjnym.
 c) W 1793 r. (sukces Napoleona w czasie oblężenia Tulonu) został
awansowany na stopień generała.
d) W 1796 r. młody generał został skierowany na front włoski, gdzie
republika francuska toczyła wojnę z Austrią. Na miejscu sformułował
silną i odważną armię. Od tej pory żołnierze byli gotowi oddać życie za
nowego dowódcę, uwielbiali go.
e) W krótkim czasie - Napoleon odniósł liczne zwycięstwa, udało mu się
zająć północne Włochy, gdzie utworzył kilka państewek.
f) Napoleon był geniuszem wojskowości, jednym z najwybitniejszych
dowódców w dziejach.
g) W 1799 r. powrócił do Francji z nieudanej kampanii w Egipcie.
Wykorzystując nastroje panujące w kraju - dokonał zamachu stanu. Na
czele swych wojsk obalił dyrektoriat* i objął władzę dyktatorską jako
pierwszy konsul.
h) Sukcesy na arenie międzynarodowej i w polityce wewnętrznej
spowodowały wzrost popularności Napoleona wśród Francuzów.
Pierwszy konsul wykorzystał to w celu wzmocnienia swojej władzy
poprzez organizowanie plebiscytów. Plebiscyt z 1800 r. uprawomocnił
zasadę konsulatu, a kolejny z 1802 r. - zapewnił Napoleonowi dożywotnie
sprawowanie funkcji konsula z prawem wyboru swego następcy. Mocą
kolejnego głosowania większość wyborców wyraziła zgodę, by Napoleon
został cesarzem. W ten sposób Francja stała się w rzeczywistości
monarchią absolutną. Uroczysta koronacja cesarska odbyła się 2 XII 1804
r. w paryskiej katedrze Notre Dame w obecności papieża Piusa VII.
Pierwszy konsul Republiki Francuskiej, Bonaparte, został ogłoszony
cesarzem Francuzów - Napoleonem I.

*Dyrektoriat - pięcioosobowy rząd Republiki Francuskiej w czasie Wielkiej

Rewolucji Francuskiej; okres działania tego rządu i ustrój Francji w tym okresie.

3. Reformy:

a) Napoleon przeprowadził reformę administracyjną państwa,

usprawniającą jego zarządzanie. Nowy system był trójstopniowy,
państwo zostało podzielone na gminy, powiaty i departamenty. Ich
zarządcy (odpowiednio merowie, podprefekci i prefekci) byli
podporządkowani Napoleonowi i przez niego mianowani, co umacniało
jego władzę. Dodatkowo Napoleon rozbudował aparat
policyjny państwa. Na jego czele postawił uzdolnionego Josepha Fouche,
który czuwał nad wykonywaniem woli Napoleona i wprowadzaniem jego
reform. Wraz z wprowadzeniem cenzury spowodowało to
przekształcenie Francji w silne, scentralizowane państwo, mocno
ingerujące w życie obywateli.
 b) Równie ważne były reformy dotyczące skarbowości. Udało mu się
zahamować proces inflacji i wzmocnić walutę państwową, utworzył
też Bank Francji (1800). Swoimi działaniami wspierał kupców
francuskich, zreformował giełdy handlowe (1801), podjął się reformy wag
i miar, jak również reformy walutowej (1803). Duże inwestycje rządowe i
roboty publiczne dla biedoty poprawiały sytuację materialną obywateli,
jednocześnie zaś jednak Bonaparte ograniczał możliwości buntu i
protestów wśród robotników, upatrując w nich niebezpieczny i
niestabilny element.

c) Najważniejszym dokonaniem w kwestii reform było niewątpliwie

wprowadzenie Kodeksu Napoleona (w roku 1804). Wprowadziła ona
zasadę wolności wyznania, wolności osobistej, zniesienia przywilejów
feudalnych i równości wobec prawa. Wprowadzono śluby cywilne i
uznano „świętość” własności prywatnej (nie mogła ona być naruszana,
jeżeli nie wymagało tego najwyższe dobro państwa). Wraz z
wprowadzeniem Kodeksu Napoleona, utwierdzającego zdobycze
rewolucji i jej słynne hasła (wolność, równość i braterstwo), doszło też do
reformy i kodyfikacji prawa, wprowadzając nowe kodeksy dla prawa
cywilnego, karnego i handlowego.

d) Napoleon zawarł też konkordat z Kościołem w roku 1801, pozwalając na

odnowienie stosunków i odbudowy zniszczonej sieci parafialnej, mimo że
papież był zmuszony uznać rozdział państwa od kościoła i utratę
majątku kościelnego skonfiskowanego w czasie rewolucji.

4. I koalicja antyfrancuska (1792–1797)

Wydarzeniom zachodzącym we Francji z uwagą przyglądano się

w Europie. Monarchowie europejscy byli zaniepokojeni, obawiali się, że
francuskie idee mogą przeniknąć na terytoria ich państw i doprowadzić do
rewolucji. Już w sierpniu 1791 r. władcy Austrii i Prus wydali oświadczenie,
w którym zapewnili, że będą dążyć do przywrócenia we Francji porządku sprzed
rewolucji.
Za interwencją obcych mocarstw opowiadali się także francuscy
arystokraci, którzy w wyniku rewolucji wyemigrowali z Francji. Rewolucyjne
władze w Paryżu nie łagodziły problemu: konfiskowały majątki emigrantów
i głosiły potrzebę rewolucji w całej Europie. Za wojną byli również żyrondyści
(przeciwni pozostali Maximilien Robespierre i jakobini). Za militarnym
rozwiązaniem skłaniał się także Ludwik XVI, który uważał, że zwycięska wojna
ugruntuje jego pozycję i umożliwi mu odzyskanie władzy. Można stwierdzić, że
we Francji szukano pretekstu, aby wypowiedzieć wojnę Austrii – i tak
w porywie rewolucyjnych nastrojów Zgromadzenie Prawodawcze ogłosiło ją
w kwietniu 1792 r.
 Źle przygotowane do walki wojska francuskie nie były w stanie stawiać
oporu. Natomiast do Austrii (w lipcu 1792 r.) przyłączyły się Prusy, a następnie
kolejne państwa, m.in. Hiszpania, Holandia (republiki Zjednoczonych Prowincji
Niderlandów), dając tym samym początek I koalicji antyfrancuskiej. Wojska
austriackie i pruskie przekroczyły granice Francji. Początkowo koalicja odnosiła
sukcesy, wypierając Francuzów z Belgii (i znad Renu). Zmagania te stały się
wojną ideologiczną: Austria i Prusy podejmowały walkę o „przywrócenie
porządku”, natomiast Francja – „o wolność”.

Kontynuacja walk z I koalicją 1792–1795

Pierwszy sukces odniosła Francja w bitwie pod Valmy (IX 1792 r.),

a następnie pod Jemappes. Gen. Dumouriez zajął pagórki, koncentrując siły
przy wieńczącym garb wiatraku. Skierował posiłki na głęboką flankę w dole
zbocza. Po zajęciu wskazanych pozycji Kellermann pojął, że utknął między
rzeczką, stawem i zboczem, przez co stracił możliwości manewru. Korzystając
z braku uwagi gen. Dumourieza, dopuścił się niesubordynacji i przesunął siły
pod wiatrak.
Skazanie na śmierć i ścięcie króla Ludwika XVI spowodowało
wzmocnienie się I koalicji, i powiększenie o kolejne państwa: Królestwo Sycylii,
Królestwo Neapolu, Królestwo Sardynii, Portugalię. Wznowiono działania
wojenne. Wiosną 1793 r. wojska koalicji antyfrancuskiej zaczęły odnosić
zwycięstwa – 18 marca Francja poniosła klęskę pod Neerwinden, dodatkowo
kraj osłabiło powstanie rojalistyczne, które wybuchło 10 marca. Kilka miesięcy
później na przełomie 1793 i 1794 r. władzę przejęli jakobini, którzy wiedzieli, że
ich zasadniczym zadaniem jest pokonanie sił I koalicji. W tym celu ogłoszono
masowy pobór do wojska i utworzono milionową armię. Zmieniono taktykę
walki przez stosowanie tyraliery, zorganizowano zaplecze wojenne. Władze
jakobińskie odnosiły sukcesy w walce z I koalicją. Wojska francuskie wkroczyły
do Belgii i Holandii, podjęto ofensywę na granicy z Hiszpanią, następnie zajęta
została cała Belgia (1794 r.). Mimo zwycięstw na froncie 9 thermidora (27 lipca)
1794 r. Robespierre i jego zwolennicy zostali obaleni, głównie z powodu polityki
wewnętrznej – terroru i pogarszającej się sytuacji gospodarczej. 10 thermidora
(28 lipca) Robespierre i jego współpracownicy zostali skazani na śmierć bez
sądu i zgilotynowani na Placu Rewolucji. Rok 1794 uznawany jest za koniec
rewolucji. Rewolucji, która zmieniła strukturę społeczeństwa Francji,
przekształcając społeczeństwo feudalne w społeczeństwo obywatelskie.

I koalicja antyfrancuska - związek niektórych państw europejskich, w tym

przede wszystkim Wielkiej Brytanii (która uczestniczyła we wszystkich
koalicjach), Austrii, Prus, Holandii i Hiszpanii zawarty na wieść o zgilotynowaniu
monarchy francuskiego Ludwika XVI.