Moralność Pani Dulskiej

1. Czas i miejsce akcji

• Młoda Polska
• Lwów
2. Bohaterowie

Aniela Dulska - główna bohaterka utworu, dba o wizerunek swój i swojej rodziny, ma trójkę dzieci:
Mele, Hesie i Zbyszka; Dulska jest silną niezależna kobietą i zrobi wszystko, żeby rzeczy szły po jej
myśli

Felicjan Dulski - mąż Anieli, totalne przeciwieństwo żony, przez większość dramatu nie wypowiada
ani jednego słowa, jest cichy i podporządkowuje się żonie, jego jedyne słowa brzmią: “A niech was
wszyscy diabli!!!”

Zbyszko – Syn Anieli i Felicjana, pracuje z ojcem w biurze, lubi zabawę i rzadko bywa w domu, nie
lubi swojej rodziny i tego jak dbają o to jak są postrzegani przez społeczeństwo, jedyną osobą, którą
czasami toleruje jest Mela

Hanka – kucharka w domu Dulskich, zachodzi w ciąże ze Zbyszkiem, Dostaje 1000 rubli za milczenie
i za wyprowadzkę

Hesia i Mela - młodsze córki Anieli i Felicjana, tonalne przeciwieństwa, Hesia jest energiczna i
ciekawska świata, za to Mela spokojna i woli nie wiedzieć wielu rzeczy, Hesia bardziej przypomina
matkę, za to Mela chce wstąpić do klasztoru; Mela chcąc pomóc bratu mówi swojej ciotce o ciąży Hanki

Juliasiewiczowa - kuzynka

Tadrachowa – matka chrzestna Hanki, pracuje w pralni

Lokatorka – mieszka na parterze w kamienicy Dulskich, zostaje wyrzucona ze swojego mieszkania

przez Dulska, ponieważ chciała popełnić samobójstwo po zdradzie męża - jest to za duzy skandal dla
Dulskiej

Temat: teoria dramtu – wprowadzenie. Jak poprawnie i ciekawie zinterpretować dramat

1. Paper 1 – komentarz literacko – opowiadanie Sławomira Mrożka “Lolo”

a. Wstęp - gatunek, cechy gatunkowe, świat przedstawiony, Teza
b. Rozwinięcie
c. Podsumowanie - nawiązanie do pytania i tezy
Interlinia podwójna, czcionka 12, times new roman, wyjustowanie

2. Kartkówka - Zapolska i teoria dramatu

• Tyrada
• Funkcja didaskaliów w dramacie
3. Struktura Dramatu

Struktura dramatu “Moralność Pani Dulskiej”

Ekspozycja (otwarcie sztuki,
przedstawienie głównych
bohaterów)
Zawiązanie akcji
(wydarzenie, które jest
punktem wyjścia dla fabuły
Rozwinięcie akcji - intryga
Punkt kulminacyjny
Perypetie (kryzys)
Rozwiązanie akcji
Akt 1 do sceny 9
Akt 1 scena 12
Początek aktu II – informacja o ciąży Hanki
Akt II - wiadomość a ciąży Hanki i reakcja poszczególnych
członków rodziny
Akt II scena 15 “niech kucharka idzie otworzyć i powie, że obie
panie Dulskie przyjmują”
Akt III Juliasiewiczowa przekonuje Zbyszka, że małżeństwo z
Hanką jest niekorzystne
Akt III Hanka dostaje odszkodowanie i odchodzi, Mela wyraża
obawę: “Jak by kogoś zabili”
Dulska wraca do domu po bożemu

Temat: W salonie Gabrieli Zapolskiej – pisarki, aktorki, skandalistki

1. Krótka biografia
Gabriela Zapolska a raczej Maria Gabriela Korwin-Piotrowska urodziła się 30 marca 1857 roku w
Podhajcu.
Jej ojciec był bogatym ziemianinem a matka baletnicą
Gdy miała 19 lat została zmuszona do małżeństwa z oficerem wojsk rosyjskich
28 wrześni 1876 wzięła kolejny ślub
W 1881 zaszła w ciążę, rodzina, aby zatuszować skandal wysłała Zapolską do zakonu, z którego
Gabriela uciekła
W nocy na 5 na 6 października 1888 roku postanowiła popełnić samobójstwo, na szczęście została
odratowana
30 października 1901 wyszła za mąż za Stanisława Janowskiego, o 11 lat młodszego od niej malarza
Zmarła 7 grudnia 1921 roku
2. Powtórzenie z teorii dramatu
• Dramat niesceniczny - powstają one zwykle w wyniku świadomego
• Język dramatu - ukształtowany jest on tak aby w sposób naturalny w oparciu o mechanizm
działania dramatu
“Moralność Pani Dulskiej” - tragifarsa, dramat naturalistyczny
Temat: Rekonstrukcja przebiegu wydarzeń przedstawionych w dramacie. Które z nich są najważniejsze
i jaką pełnią funkcję w budowie akcji.
1. Jaką funkcję pełni tekst poboczny
Rozbudowane didaskalia zawierają szczegółowy opis miejsca akcji (weryzm)
Tekst poboczny zawiera, została w nim określona przestrzeń i ruch sceniczny
Sposób kreacji Anieli Dulskiej: scenografia, kostium, fryzura, gestykulacja, sposób wypowiadania się,
intonacja
Zastosowane przez Zapolską środki artystyczne określają status społeczny i majątkowy Dulskiej.
Dulska: głowa rodziny, stanowcza, despotyczna, złośliwa, energiczna, żywa, kiepski gust
W sposobie budowania przestrzenie scenografia i charakterystyki bohaterki widoczny jest weryzm
Temat: czy postacie są pogłębionymi psychologicznie indywidualnościami, czy raczej typowymi
przedstawicielami określonej klasy społecznej. Rodzaje komizmu i relacje między bohaterami.
Determinizm – dziedziczenie cech (motywacja biologiczna)
Praca domowa przepisać notatke
Konstrukcja fabuły
Praca domowa do portfolio

Scena 5 akt I

1. Sposób ukształtowania dialogu

Służy charakterystyce bohaterów - Dulska i zbyszko są postaciami pogłębionymi

psychologicznie. Reprezentują oni odmienne typy psychiczne, różny poziom inteligencji oraz

przeictawne stanowiska moralne i światopoglądowe. Konflikt między Dulską a Zbyszkiem,

pojawiający się w tej samej scenie, jest przede wszystkim konfliktem światopoglądowym i

pokoleniowym – matka reprezentuje drobnomieszczańską moralność, a syn opowiada się za

wartościami młodopolskiej cyganerii artystycznej.

Wydarzenia, które stało się pretekstem dla dialogu, nie ma charakteru jednorazowego, ale

powtarzalny – Zbyszko notorycznie powraca do domu nad ranem po “lumpce”. Konsekwencją

jego trybu życia są zaniedbanie w pracy i pradopodobnie długi, o czym świadczy niechęć

zbyszka do podejmowania rozmowy na ten temat. Zapolska dba o realistyczną motywację

działań bohaterów, które są uzasadnione społecznie, obyczojow i psychologicznie.

Dialog ze sceny 5 służy zdemaskowaniu Dulskiej, ukazaniu jej prawdziwego charakteru –

ujawniona zostaje je obłuda moralna i niski poziom inteligencji. Naiwne usprawiedliwanie

własnego postępowania wywołuje efekt komiczy, ukazując zarazem poważny problem. Dialog

charakteryzuje też Zbyszka, ukazując cechy jego osobowości: inteligencję i krytycyzm,

zdolność właściwej oceny postawy matki (dystans wobec niej wyrażający się w dowcipie i

ironii), świadomość własnego “kołtuństwa”.

Rozmowa Zbyszka z matką przekazuje informacje dotyczące nie tylko tej jednej konkretnej

sytuacji, ale także odzwierciedla relacje panujące między parą bohaterów - Zbyszko unika

przebywania w domu, wolny czas spędza w kawiarniach, tłumacząc się koniecznością

zaspokojenia potrzeb intelektualnych. Jego zachowania przysparza matce zmartwień,

ponieważ jest bezsilna, nie ma wpływu na syna.

Zbyszko jest postacią pogłębioną psychologicznie, niejednoznaczną, motywacje jego działań

są złożone. Scena wzbogacona jest także o charakterystykę Dulskiej, której wypowiedzi i gesty

nie wynikają wyłącznie z tendencji do “moralizowania”, ale świadczą o autentycznej trosce o

syna.

Zapolska posłużyła się tutaj komizmem słownym, który pojawia się w wypowiedziach

Zbyszka, nacechowanych ironią.

2. Kompozycja

Głównych zabiegiem kompozycyjnym – obecnym nie tylko w tej samej scenie, ale w całym

dramacie – jest kontrast i łączenie przeciwieństw. Jest on źródłem komizmu, a zarazem ukazuje

konflikt między maktą a synem.

3. Konstrukcja fabuły
Konstrukcja akcji jest prosta i logiczna, nie ma tu skomplikowanej intrygi, ani wielu nagłych,

zaskakujących zwrotów. Motywacja zdarzeń, powiązanych związkami przyczynowo

skutkowymi, ma charakter realistyczny (psychologiczny i społeczny). W dramacie “niewiele

się dzieje” - Zapolska przedstawia rutynowe czynności i banalne wydarzenia, jakie na co dzień

mają miejsce w domu Dulskich. Akt I stanowi rozbudowaną ekspozycję, ukazującą postać

głównej bohaterki i jej rodzinę oraz panujące między nimi relacje. Kolejne sytuacje,

przedstaione w akcie II, wzbogacają charakterystykę bohaterów i ich wzajemne relacji.

Ujawnienie ciąży Hanki i decyzja Zbyszka o poślubieniu dziewczyny jest punktem zwrotnym,

Dulska, do tej pory bardzo energiczna, traci inicjatywę, osobą działającą staje się

Juliasiewiczowa, która - licząc na wdzięczne ciotki – przekonuje Zbyszka do rezygnacji z tego

pomysłu. W tym momencie Zbyszko wycofuje się ze swojej decyzji – to kolejny punkt

zwrotnu. Za rozwiązanie akcji można uznać dobicie targu i odejście Hanki. W zakonczeniu

Dulska próbuje szybko przywrócić zaburzony porządek.

Główny wątek dramatu to banalna, melodramatyczna historia - zakończony niechcianą ciążą

romans “panicz” ze służącą. Pewną nowością może być tutaj motyw akceptacji tego związku

przez matkę. Zapolska nie przedstawia historii romansu Zbyszka z Hanką - pokazuje jedynie

przełomowy moment ich związku. Centralnym wydarzeniem jest ujawnienie faktu, że Hanka

zaszła w ciąże, a właściwe decyzje Zbyszka o poślubieniu dziewczyny. Decyzja ta powoduje

konflikt między matką a synem. Jest wynikiem nie tyle rozwoju wypadków, ile

przeciwstawieniu dwóch różnych światopoglądów i postaw moralnych. Konflikt ten nie rodzi

się tutaj w wyniku działań bohaterów, którzy starają się realizować sprzeczne cele lub

rywalizują bądź walczą ze sobą, W gruncie rzeczy jest konfliktem pozornym, ogranicz się

bowiem do deklaracji, które nie są poparte dzialaniem (decyzja zbyszka i wycofanie się z niej)

Wybór konwencjonalnej fabuły i koncentracja akcji wokół jednego wydarzenia jest celowym

zabiegiem artystycznym. Zatem analiza akcji nie wystarczy do właściwego zrozumienia

utworu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sytuacje i zdarzenia zostały dobrane tak, by jak

najlepiej przedstawić reakcje bohaterów na wydarzenia oraz postawy moralne, jakie zajmują

wobec nich. Akcja jest podporządkowana charakterystyce bohaterów.

W tym celu Zapolska pomnożyła płaszczyzny: widzimy nie tylko działania bohaterów, ale

także sposób, w jaki interpretują oni wydarzenia. Właśnie ta druga płaszczyzna jest ważniejsza.

Zabieg ten pozwala na ukazanie rozdźwięku między słowami a działaniami bohaterów.

Sprzeczność te widać szczególnie jaskrawo w pełnym “morałów” wypowiedziach Dulskiej,

które kontrastują z postępkami stojącymi w sprzeczności z elementarnymi zasadami etyki.

Wyraźny rozdźwięk można też dostrzec między buntowniczymi deklaracjami Zbyszka a jego

szybkim wycofaniem się z decyzji o poślubieniu Hanki. Taki sposób przedstawiania wydarzeń

przynosi pogłębiony, krytyczny obraz obyczjowości mieszczańskiej, co było głównym celem

Zapolskiej.

Temat: spektakl “moralnośc pani dulskiej”

Temat: w jaki sposób zastali scharakteryzowani bohaterowie dramatu “Moralność Pani

Dulskiej”

Akt1 Scena 12

Bohaterowie zostali scharakteryzowani poprzez dialog sytuacyjny.

Cechy gatunkowe – motyw fatalizmu, dziedziczność, determinizmu. Zbyszkon jest

przekonanay że od wrodzonego kołtuństwa nie ma ucieczki, a jego przyszłość będzie

powielaniem scenariusza jego rodziców

Biologiczny determinizm jest widoczny w motywacji bohaterów (popęd płciowy)

Akt 2 scena 15

W świecie bohaterów pani Dulskiej – kreacja Hesi i Meli

Mela – szansa na samodzielne życie

IO “moralność pani Dulskiej” “portret Doriana Graya”

Global issue: przekonania, wartości, edukacja

W jaki sposób jednostki wpływają na wartości i przekonania innych?

Elementy komiczne Elementy tragiczne

Ignorancja
Spacer felicjana dulskiego wokół stłu
Podkradanie cygar przez felicjana i hesie
Rozmowa Hesi z kucharką na temat seksu
Wygląd dulskiej
Ciąża hanki
Próba samobójcza lokatorki
Poniżanie hanki przez dulską i hesie
Negatywny wpływ atmosfery panującej w
rodzinie na stan psychiczny meli

Praca domowa

1. Wypisać 20 cytatów z utworu i nauczyć się ich na pamięć

2. Nauczyc się bardzo dokąłdnie cech dramatu naturalistycznego na przykłądzie pani

dulskiej.

Notatka 21.03.2023

Temat: Czym jest dulszczyzna?

1. Kontekst językowy

Przymiotnik Kołtuński pochodzi od wyrazu kołtun. Pierwotnie było to pojęcie z terminologii

medycznej oznaczające kłąb brudnych, zlepionych ze sobą włosów, powodujące ropienie

skóry. Choroba była wywołana brakiem higieny i dotyczyła zwykle ludzi żyjących w trudnych

warunkach lub odczuwających zasobny lęk przed wodą i mydłem. Znaczenie tego wyrazu

poszerzyło się w XIX wieku. Sens medyczny został przeniesiony wówczas na grunt

obyczajowy i kołtunem zaczęto nazywa osobę cechującą się ograniczonym myśleniem,

zakłamaniem i hipokryzją.
Kołtuństwo lub Kołtuneria to zatem postawa ludzi mających wąskie horyzonty umysłowe,

łączących myślową pustkę z obłudnym postępowaniem.

Dulszczyzna to określenie utworzone od nazwiska bohaterki dramatu Zapolskiej i jest

uznawane za synonim kołtuństwa, rozszerzony o odniesienie społeczne do mieszczaństwa.

2. Kontekst obyczajowy

Moralność mieszczaństwa z przełomu XIX i XX wieku krytykowało wielu europejskich

pisarzy. Mieszczanom zarzucano zbytnie zabieganie o dobra materialne, a także lenistwo

umysłowe i uleganie stereotypom myślowym. Tradycyjne wartości cenione przez

mieszkańców miast, jak praktycyzm, oszczędność, umiar, były uznawane na przejaw skąpstwa,

schematyzmu i braku dążenie do wyższych celów. Szczególne krytykowano mieszczańską

obłudę, przejawiającą się głoszeniem na forum publicznym szczytnych haseł etycznych i

jednoczesnym nierespektowaniem w codziennym życiu podstawowych zasad moralnych,

zwłaszcza w stosunku od ludzi stojących niżej w hierarchii społecznej. Majętnym

mieszkańcom miast wytykano ukrywanie nieetycznych lub nieobyczajnych zachowań w

obawie przed plotkami, kto mogłyby spowodować utratę reputacji. Większość cech moralności

mieszczańskiej - zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych - stała się z czasem

uniwersalna i dotyczy niemal wszystkich środowisk.

3. Hipoktyzja

Temat: Dramat naturalistyczny

Utwór Gabrieli Zapolskiej jest udaną próbą przeniesienia koncepcji naturalistycznych na scenę

teatralną. Autorka w otwarty sposób ukazała wstydliwe tematy swojej epoki - niechcianą ciążę,

mieszczańską obłudę dotyczącą sfery seksualnej, skąpstwa ludzi o stosunkowo dobrych

dochodach. W ten sposób teatr naturalistyczny stawał się narzędziem debaty publicznej a

zwłaszcza krytyki ówczesnego społeczeństwa.

 1. Kontekst Teatralny

Temat: kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokonie. Dulszczyzna problem

przebrzmiały czy aktualny – dyskusja na lekcji.

Temat: Dylematy etyczne wczoraj i dziś - “Moralność Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej